Los 70 - Suplemento

Page 1


Sumario Crónica de Iñazio Irizar

3

4

6

Aquellos Maravillosos Años...

Entrevista a Román Balanzategi

Cronología de la Década

8

10

14

16

Mesa Redonda

Actividad Empresarial

El Valor de lo Social

18

Hemeroteca

20

2

Encuesta

Este profesor oñatiarra analiza el contexto social, económico y cultural de los años 70 en la villa guipuzcoana.

Repasamos la evolución de ULMA y ENARA a lo largo de la década.

Charlamos con el que fue Presidente de Lagun-Aro durante los años 70.

Un recorrido por los hitos más importantes ocurridos en ULMA y ENARA, enmarcados en su entorno más cercano, Oñati.

Alfonso Gorroñogoitia, Sebastián Ayastui, Luis Mª Madina, José Luis Madinagoitia, José Antonio Urteaga, Angel Iturbe y Sabino Zuazabeitia intercambian impresiones sobre las transformaciones sociales vividas en la década de los 70. Repaso a una década de evolución y desarrollo en lo referente a productos y mercado.

En los años 70 los colectivos de ULMA y ENARA deben adaptarse a los nuevos tiempos y a la evolución que viven las cooperativas.

Ecos sobre ULMA y ENARA en la prensa de la época.

Comentarios sobre la repercusión social que las cooperativas tuvieron en el Oñati de los años 70.

Nuestra Historia


los 70

Crónica de Iñazio

Irizar Profesor de MU

Oñati en la década de los setenta “Los aspectos culturales cobraron protagonismo en el Oñati de la década de los 70, en un periodo de transición de dictadura a democracia, marcado por la libertad política y por una profunda transformación cultural.” En la década de los 70 se produjeron las transformaciones más importantes de la historia reciente de Oñati, debido al hecho de que comenzó bajo la dictadura de Francisco Franco, y terminó con la democracia. Ello supuso que además de la libertad política y sindical, se produjese una profunda transformación cultural. En la dictadura estaban prohibidas la mayor parte de las actividades culturales vascas, y el pensamiento oficial era el que provenía de Madrid. Pero con la democracia, se dieron dos hechos determinantes que han perdurado hasta nuestros días: a) la cultura local vasca se normalizó, y b) el ayuntamiento comenzó a disponer de importantes presupuestos. En el ámbito de la normalización de la cultura, podrían destacarse: - Euskara: de ser una lengua postergada, y en bastantes casos perseguida, pasó a ser el idioma dominante en todos los actos culturales. Además se oficializó su uso en el ayuntamiento, y se pusieron en marcha programas de euskaldunización y alfabetización. - Formación: se regularizó el status de la ikastola como institución educativa propia euskaldun. - Participación: la libertad democrática conllevó una mayor participación de la gente en todo tipo de actividades: se creó el grupo de danzas Oñatz, se crearon la mayoría de las sociedades gastronómicoculturales, el Herri-eguna, la tamborrada, volvió a participar la banda de música, etc.

- Censura: su desaparición hizo que las actuaciones de cantantes, obras de teatro, cine, conferencias, etc. fuesen libres, con lo que la oferta aumentó. En el ámbito presupuestario, la existencia del Gobierno Vasco hizo que los ayuntamientos tuviesen presupuestos mayores y gestionados localmente, con lo que su efecto en la vida cultural fue determinante: - Tradiciones: se potenció económicamente la procesión del Corpus, el concurso de perros de pastor, las fiestas de San Miguel y las de los barrios locales y rurales, etc. - Infraestructuras: se creó el Kultur-etxea y se profesionalizaron servicios como la biblioteca municipal. - Promoción: se promovieron varios tipos de concursos locales: literatura, pintura, etc., así como distintas iniciativas para elaborar prensa local, que hoy se concreta en Kontzejupetik. Podemos concluir en que los años 1977, 78 y 79 habrán sido probablemente los de mayor creatividad cultural de Oñati, con una participación ciudadana sin precedentes.

“En estos años se dieron dos hechos determinantes: la cultura local vasca se normalizó y el ayuntamiento empezó a disponer de importantes presupuestos” Iñazio Irizar 3


Años ... Aquellos Ma

Aquellos Maravillosos

Durante los años setenta

LA

DÉCADA DE LOS

70,

PESE A LA

CRISIS ECONÓMICA QUE SE VIVE A NI VEL INTERNACIONAL , ESTÁ MARCADA POR LA EFERVESCENCIA POLÍTICA Y EL DESARROLLO EMPRESARIAL EN

EUSKADI.

En la década de los setenta el panorama internacional se encuentra convulsionado por la guerra de Vietnam y los movimientos sociales. La fuerte crisis que sacudiría la economía mundial, provocada por la subida del precio del petróleo en 1973, iba a repercutir en todos los sectores industriales. Mientras, España vive con ilusión el fin de la dictadura, la muerte de Franco y la llegada de la democracia de la mano de una monarquía parlamentaria que encabeza Juan Carlos I. Es la década de la transición, en la que el Estado español define y decide su futuro.

En Euskadi se vive una etapa de efervescencia política, y es tiempo de recuperar la libertad perdida durante tantos años. Mientras, en Gipuzkoa se sienten los efectos de la crisis internacional, agravada por la inestabilidad socio-política existente, siendo los sectores siderúrgico y naval los más afectados. Pronto comenzó la escalada del paro. En 1976 el entorno empresarial guipuzcoano, y en particular el cooperativismo de Mondragón, llora la muerte de Don José Mª Arizmendiarrieta, precursor del movimiento cooperativo. En este contexto, la industria oñatiarra lucha por sobrevivir y consolidarse. Mientras muchas de las empresas tradicionales entran en crisis, ULMA amplía sus áreas de actividad y su mercado, potenciando su faceta exportadora. ENARA, sin embargo, atraviesa la década con altibajos, sorteando no pocas dificultades económicas y sociales.

“Vista aérea de Oñati en los años 70”

“Vista aérea de Oñati en los años 70”

En los 70

ULMA y ENARA caminan durante estos años por su cuenta, sin apenas contacto, a pesar de la pertenencia de ambas a Caja Laboral.

4

Nuestra Historia


aravillosos Años ...

los 70

a se producen profundas transformaciones políticas, sociales y económicas. Son años de cambio y evolución.

ULMA

“Vista aérea de ULMA a comienzos de la década”

A principios de la década, ante un importante crecimiento del volumen de negocio e inmersos en pleno periodo de desarrollismo industrial, ULMA vive su traslado a las nuevas instalaciones en el Bº Garibai de Oñati, donde se desarrollan las llamadas entonces actividades de Elementos Metálicos y Envase y Embalaje. Poco después se ampliaron hasta 22.000 m2 las instalaciones de Elementos Metálicos, lo que posibilitó la mejora en la organización productiva, y constituyó el primer paso hacia la modernización de la empresa que se produciría años más tarde. A finales de los setenta, inmersos en plena crisis de mercado, se inicia la actividad de fabricación y venta de Invernaderos, con el objetivo de aprovechar el dominio productivo y ampliar mercados. Esta actividad fue incrementando su volumen, y es el origen de la actual ULMA Agrícola.

ENARA

“Imagen de ENARA a finales de los años 70”

ENARA por su parte comienza la década con buenas perspectivas, aumentado su capacidad productiva en un 50%, y con excelentes resultados en cuanto a rentabilidad. Sin embargo, a partir de 1972, el incremento en los costes de la materia prima y el descenso de los precios de venta harán bajar la rentabilidad de la producción, lo que tendrá una fuerte repercusión en su ámbito socio-laboral Una característica de aquellos años es la falta de relaciones laborales e institucionales entre ULMA y ENARA, ambas asociadas a Caja Laboral, y fuertemente enraizadas en Oñati.

1976

Las cooperativas asisten con tristeza a la muerte de Don José Mª Arizmendiarrieta, impulsor de la Experiencia Cooperativa de Mondragón.

5


Entrevista a

Román Balanzategi Román

DURANTE LA DÉCADA DE LOS 70, EN PLENO DESARROLLO DE LAS COOPERATIVAS EN OÑATI, SE CONSOLIDA

LAGUN-ARO,

ENTIDAD DE

PREVISIÓN SOCIAL,

PERATIVISTAS ANTE LA IMPOSIBILIDAD DE ACOGERSE AL

SEGURIDAD SOCIAL. AL

PROMOVIDA POR LOS COO-

RÉGIMEN GENERAL

DE LA

FRENTE DE ESTA INSTITUCIÓN, QUE A LO LARGO DE ESTA DÉCADA

FUE ALCANZANDO CONQUISTAS SOCIALES Y DOTÓ AL COOPERATIVISMO DE LA COBERTURA SOCIAL Y SANITARIA NECESARIA, SE ENCONTRABA

ROMÁN BALANZATEGI. HOY NOS TRANS-

MITE SUS RECUERDOS DE ESA ÉPOCA.

Como presidente de LagunAro durante los años 70, ¿cómo recuerda el contexto social de la época en el entorno cooperativo? La década de los setenta supone un desarrollo notable de lo que hoy constituye el Sistema de Provisión Social, lo mismo que la Seguridad Social. Se produce la consolidación de lo que se inició en la década anterior que, con las reservas que merece toda división artificial de un todo continuado, fue la creación de una cobertura a una desprotección. Algo como las pensiones no se podía dejar en el aire ya que aunque éramos conscientes de la pujanza de nuestras cooperativas, en Mondragón había-

6

mos visto también zozobrar muchas empresas emblemáticas de la zona: Elma, Unión Cerrajera, etc. En cuanto a la Asistencia Sanitaria, la gente se acostumbró al sistema que marcaba la carta médica: libre elección y libre prescripción, frente al petitorio y la fija asignación del médico.

¿Cuáles son los principales avances que se producen en esta década a nivel social? En lo que hoy llamamos Seguridad Social podemos buscar una similitud. En los años sesenta aparece el mutualismo laboral que permitía mejorar las prestaciones claramente insuficientes, y que venía otorgando el SOVI (Seguro Obligatorio de Vejez e Invalidez).

Nuestra Historia

Más adelante, aun cuando continuamos en la década anterior, comienza a surgir la Ley de Bases de la Seguridad Social de 1963, la Ley de la Seguridad de 1966, que fueron completadas por la Ley General de la Seguridad de 1974 y la Constitución de 1978.

¿Cuáles eran los problemas a los que se enfrentaban al definir Lagun-Aro? A pesar de los avances, la Seguridad Social mantenía una serie de problemas, tales como la incertidumbre sobre las posibilidades futuras, la falta de cobertura suficiente al existir amplios grupos sin protección, y el uso de la Seguridad Social para resolver problemas que le eran ajenos, etc.


Balanzategi ¿Qué relaciones existían por aquel entonces entre las cooperativas ULMA y ENARA y Lagun-Aro? Ante esta situación seria y trascendente de crear todo un Sistema de Previsión Social, más que hablar de las relaciones entre ULMA, ENARA y Lagun-Aro hay que definirlo como de coadjutoría, de corresponsalía. Ahí están los Madinas o los Ugartes, que rememorando al argot del ciclismo siempre han estado "subidos al cajón", como Vices o Presidentes de Lagun-Aro. Su implicación en el proyecto fue total, y tuvieron mucho que ver con el desarrollo vivido en esos años.

Es una etapa en la que se avanza mucho a nivel social ¿Recuerda algunos hitos fundamentales en ULMA y ENARA en este sentido? La consideración de la mujer como trabajadora en esa década fue muy importante, estaba claro que podían hacer prácticamente las mismas tareas que los hombres, con el mismo o menor índice de absentismo, pero tenían que demostrarlo… la mujer, además, de con su propio absentismo, carga con el de su familia, un hijo o familiar enfermo, por ejemplo.

los 70

Ex-Presidente de Lagun-Aro

Además, una vez casadas debían abandonar la cooperativa. La dote matrimonial era un extorno que compensaba que al casarse tenían que dejar de ser socias, y se eliminó a principios de los setenta, cuando se suprimió esta norma, dando opción a que regresasen al trabajo las que habían tenido que abandonarlo. Se avanzó mucho también en temas de seguridad y salud laboral, trabajamos por mejorar la calidad del puesto de trabajo. Estuvimos obligados a cubrir vacíos que existían en muchos aspectos.

¿Cuáles cree que han sido las claves del éxito del cooperativismo en Oñati, y en concreto, del modelo adoptado por ULMA y ENARA? A la hora de señalar alguna característica del Grupo diría que ULMA y ENARA fueron creadas como el resto de comunidades cooperativas, pero su identidad y afinidad entre las cooperativas constituyentes fue notoria, y su vinculación e implicación con el pueblo de Oñati ha sido modélica, tanto que podríamos decir que: "el Grupo ULMA es algo más que una Comunidad Cooperativa".

Por último, y en el contexto de esta recopilación histórica que hemos iniciado ¿Cuál sería su reflexión sobre la evolución y trayectoria de ULMA y ENARA, y sobre el futuro del Grupo ULMA? Alejándome de mi ámbito, digamos, profesional, me atrevería a manifestar que el futuro de ULMA se presenta halagüeño y risueño. El Grupo ULMA es una institución que ha ayudado a sacar a Oñati adelante, que ha estado siempre en cabeza luchando por la mejora social en todos los aspectos.

“ULMA es una institución que ha colaborado mucho con Oñati.”

Román Balanzategi

EX-P PRESIDENTE DE LAGUN-A ARO

7


Cronolo

Cronología de la Década

ULMA

1970

OÑATI

1972

La actividad se traslada a la nueva planta de 8.100 m2 en el Barrio Garibai.

Oñati cuenta con 10.645 habitantes, y con 1.427 alumnos matriculados en Enseñanza Primaria.

Se van incorporando nuevas máquinas envolvedoras, como la k-5 para ChupaChups, la B-1 para jabones, o la E-3 para tabletas de chocolate.

La actividad de Envase y Embalaje comienza tímidamente a exportar a países como Portugal, Inglaterra, o Grecia.

Se inaugura la primera instalación de pintura EPOXI.

Se obtiene la licencia de fabricación de transportadoras de Hormigón de la firma alemana Fristein.

Se plantea la necesidad de colocar semáforos en el casco urbano, ante el incremento de vehículos que se experimenta en la villa.

Nacen en Oñati 181 personas: 100 hombres y 81 mujeres.

Constantino Kooser, Padre General de los Franciscanos, visita Aranzazu y Oñati.

La plantilla asciende a 96 personas, registrándose un incremento de personal del 11,4% respecto al año anterior. La capacidad productiva de la empresa se incrementa en un 50%, y la cooperativa vive una evolución positiva.

El anticipo laboral asciende a 43 pesetas/hora.

La perra Lika, conducida por el pastor vasco francés Giuseppe Miura, gana el concurso de perros pastores de Oñati.

1970

1971

Se obtiene la licencia de fabricación y venta de Elevadores Alimak (Suecia).

1974

La Escuela Técnica Administrativa se transforma en Escuela Técnica Empresarial, ETEO.

Hasta este momento el personal de ENARA proviene casi exclusivamente del Barrio de Zubillaga. En 1973 se abre a la incorporación de personas de Oñati y del resto de la comarca.

1972

1973

Nuestra Historia

La actividad de Panadería y Pastelería adquiere la patente italiana San Casiano.

Felix Ugarte descubre la cueva Aitzgain, recogiendo materiales y fragmentos en superficie de tierra sigillata hispánica tardía.

Se empieza a registrar una evolución negativa de la cooperativa. Los precios de venta se sitúan en claro descenso, tratando de acomodarse al mercado.

Los resultados son superiores a 17 millones de pesetas.

8

1973 Se adquiere en Madrid la empresa ALFRE, S.A., para dotar de cobertura jurídica a la actividad de Montaje.

La actividad de Panadería y Pastelería adquiere la patente SUPERMAG a ALFA.

ENARA

1971

La división empresarial de Caja Laboral realiza un estudio de organización en el que se proponen soluciones a las carencias que venía arrastrando la cooperativa relacionadas con el ámbito organizativo.

Se consolida el nuevo equipo directivo en torno al Gerente Rafael Azcona. La cooperativa recibe un crédito de la Obra Sindical de Cooperación por importe de 3.093.000 pesetas.

1974


ogía de una Década

los 70

Repasamos los principales hitos de la década

1975

Se obtiene la concesión para la distribución de productos para Obras Públicas. Se amplían las instalaciones de Elementos Metálicos hasta los 22.000 m2.

El precio de una barra de pan es de 10 pesetas, y un litro de leche cuesta 35 pesetas.

1976

Nace el Departamento de Exportación. Se reestructuran las delegaciones comerciales, pasando de 26 a 18. Se fabrica la primera máquina para conformado de tubo.

Se inicia la construcción de la nueva nave de mecanizado y oficinas.

1975

1978

1979 Se ponen en marcha nuevas actividades: tubo, carpintería-perfilería de aluminio, e invernaderos, origen de ULMA Agrícola.

Se introduce en la cooperativa la Informática de Gestión, creándose el departamento CPD para el desarrollo y aplicación de programas.

A fecha 31.12.78 la plantilla asciende a 676 personas alcanzándose los 1.565 millones de pesetas de facturación, de los cuales 1.402 millones corresponden a la actividad de Elementos Metálicos y 163 millones se deben a la actividad de Envase y Embalaje.

Coca-Cola edita un folleto artístico de Oñati.

Eli Galdós es elegido alcalde de Oñati, siendo el primer alcalde del pueblo después del franquismo.

Una tromba de agua causa importantes daños en Oñati, valorados en más de 10 millones de pesetas.

Caja Laboral aprueba un crédito a ENARA de 200 millones de pesetas aconsej ando posponer inv e r s i o n e s h a s t a recuperar el equilibrio financiero.

1976

El puntal es el producto estrella de ULMA con una aportación a la facturación total de 662 millones de pesetas.

Comienza la distribución de tableros para encofrado.

La cooperativa Fagor Industrial consolida su asentamiento en Oñati.

El salario mínimo asciende a 11.400 pesetas al mes.

El número de socios en plantilla supera los 120.

1977

Se produce la asociación de la cooperativa a Caja Laboral. Se registran 35 millones de pesetas de pérdidas.

La red telefónica local se amplía con 1.500 nuevos números.

Se celebra en Oñati un gran homenaje a José Miguel Barandiarán en reconocimiento a su labor como presidente de la Sociedad de Estudios Vascos.

Ante la grave situación la División Empresarial de Caja Laboral propone medidas de tipo social y económicofinancieras.

Los costes de personal de ENARA alcanzan las 850.000 pesetas por persona.

La cooperativa apuesta por la especialización y se opta por la vía de la exportación, lo cual exigirá un producto mejor y más barato que la competencia internacional.

1977

1978

Rafael Azcona abandona el puesto de Gerente, y es necesaria la colaboración de Caja Laboral ante la preocupante situación de endeudamiento de la cooperativa, que alcanzaba ya los 290 millones de pesetas.

1979 9


mesa Redond

Mesa Redonda

CHARLAMOS SOBRE LOS 70, UNA DÉCADA CONVULSA EN EL PLANO SOCIO-POLÍTICO, Y DE CLARA EVOLUCIÓN Y DESARROLLO PARA NUESTRAS COOPERATIVAS.

Participantes

Hablamos de una época: los 70.

ALFONSO GORRONOGOITIA (A.G.) Fundador de la Experiencia Cooperativa de Mondragón JOSÉ LUIS MADINAGOITIA (J.L.M.) Presidente del Grupo ULMA SEBASTIÁN AYASTUI (S.A.) Fundador de GAITU ANGEL ITURBE (A.I.) Ex-Alcalde de Oñati JOSÉ ANTONIO URTEAGA (J.A.U.) Socio de ULMA Packaging SABINO ZUAZABEITIA (S.Z.) Párroco de Oñati LUIS Mª MADINA (L.M.) Ex-Presidente de ULMA

10

Para enmarcar la época, en los años 70, ¿cuál era la situación de nuestro entorno socio-económico? ¿Cómo recordáis aquellos años? J.L.M.: Diferenciaría la década en sus dos mitades. De 1970 a 1975 fue una época donde los aspectos reivindicativos en clave socio-política eran cada vez más evidentes. Se veía ya, como así fue, el final de la dictadura. De 1975 a 1979 y, tras la muerte de Franco, empiezan los cambios, más o menos rápidos, pero se van dando pasos hacia una apertura en clave sociopolítica. En el tema económicoempresarial, los primeros años de la década fueron relativamente buenos como continuación de los años sesenta, pero a partir de la segunda mitad de la década comienza una decadencia económica en muchas empresas que dura hasta finales de los setenta y que propiciaría la aparición de conflictos de índole socio-laboral. Como dato a destacar, decir que desde el año 1975 hasta finales de la década el sector de la construcción fue cayendo paulatinamente todos los años.

Nuestra Historia

A.G.: Lo más sobresaliente de la década para mí fue la afloración de las posiciones políticas a través de la fantástica sopa de letras que surgió... Fue la ebullición de algo que había estado más o menos larvado. Es en esa época también cuando empiezan a florecer las primeras huelgas en las cooperativas. Si miramos qué había detrás de ellas, veíamos un puñado de personas muy jóvenes, curiosamente la mayoría chicas, con un desorden socio-político e ideológico de aquí te espero. Tras la muerte de Franco se generalizaron las huelgas con una impresionante frivolidad aprovechando, entre otras cosas, la falta de preparación del colectivo. Lo que sí había en la sociedad en general era un impulso gordo por salir adelante. La década de los setenta, para mí, fue la época donde más cosas se hicieron. La dinámica interna iba madurando; las personas de las cooperativas pasaron de aprendices a profesionales y las empresas de talleres a industrias. Recordaros que en la década de los setenta se produce la crisis del petróleo,


da lo que supone inflaciones de verdadero escándalo que traen consigo aumento de la retribución sin incremento de productividad. L.M.: En aquellos años la demanda de mano de obra era tan fuerte que no hubo ninguna selección, con lo que en muchos casos nos encontramos con comportamientos que no eran de recibo. Cualquiera planteaba una huelga sin argumentación y nadie hacia nada... En cuanto a la evolución de las cooperativas en esa década, coincido con Alfonso en que fue muy importante. En ULMA, se pasó también de Taller a Industria y el desarrollo, fundamentalmente en la parte de Construcción y en la primera parte de la década, fue tremendo. S.Z.: Mi punto de vista, lógicamente, no va a coincidir con la parte económica. Lo que yo viví en aquella época en cuanto a las cooperativas era que nacían como perretxikos y su destino era crecer. Recuerdo aquella época como la primera en que las cooperativas de Oñati ya empiezan a perfilarse como autónomas con respecto a Mondragón. Se da una incorporación masiva de otras empresas a las cooperativas. Aparecen los dirigentes con cierta cualificación y termina la incorporación del mundo baserritarra. En lo que respecta a ULMA se da una pujanza en el mundo de la construcción. Esos años de convulsión y reivindicación socio-política yo los viví desde la escuela. Son años en los que se define la red educativa; empresarial en Oñati, industrial en Mondragón y magisterio en Eskoriaza. Por tanto, las bases de la futura Universidad se ponen en aquella época con un programa ya establecido donde se sabía hacia dónde se iba y qué papel tenía que desempeñar cada pueblo. En aquellos años se dieron implicaciones políticas en todos los ámbitos. Todo lo que se tocaba se politizaba. Se creía que la política lo solucionaba todo y todos teníamos que estar al servicio de la política. No se sabía bien qué era la democracia, éramos demócratas con criterios de imposición. En cuanto a la iglesia, comienzan las deserciones. Desaparecen seminarios, conventos, noviciados, etc. Se da la secularización del clero. La idea de la li-

los 70

bertad que planteaba el Concilio Vaticano II tuvo sus consecuencias. La iglesia se mira hacia adentro en lugar de preocuparse por las demandas de la sociedad y el pueblo empieza a huir del culto y comienza el declive. Estábamos en ese cambio de iglesia a política. A.I.: Mi sensación sobre la década es que la sociedad maduraba y se preparaba para el cambio a la libertad. Empiezan los problemas personales de cada uno para decantarse por una opción política. Son años en los que se crea una euforia por el cambio, pensando que todo lo que se había hecho estaba mal, y para mí eso fue un error. En cuanto a las cooperativas estoy de acuerdo con lo dicho aquí: que se pasa de taller a empresa. Se domina la empresa, no sólo técnicamente, y se abre a mercados exteriores.

José Luis Madinagoitia

"Tras la muerte de Franco, empiezan los cambios, más o menos rápidos, pero se van dando pasos hacia una apertura en clave socio-política" S.A.: En aquella década ENARA tuvo dos partes bien diferenciadas, la primera mala y la segunda buena. Tuvimos una crisis importante y la junta rectora cambió al Gerente. Cuando llegó el nuevo Gerente trajo un nuevo equipo e impulsó nuevos productos de mayor valor, bridas inoxidables, valvulería, etc. El tema pienso que no se estudio correctamente porque no fructificaron dichos productos. En el año 79 perdimos 300 millones de pesetas tras una auditoria de Caja

Laboral que envió a Iñigo Agirre, quien posteriormente sería el Gerente. La situación era muy grave, la poca rentabilidad de las bridas nos la comíamos enseguida. Los clientes americanos venían con sombrero grande y a comer marisco, pero el valor añadido no lo pagaban como se debía. J.A.U.: A mí me tocó vivir en primera fila muchas de las cosas que aquí se han dicho. Entré en ULMA en el 70 para abrir brecha en el tema comercial de maquinaria, que entonces era la cenicienta de ULMA. Nosotros ya en aquella época evitábamos el nombre de talleres no fuera que los clientes pensaran que éramos unos "portaleros". En aquellos años ya se hablaba de desdoblar construcción y maquinaria, incluso hubo una votación y salió que no cuando todos pensábamos que saldría que sí. Viéndolo con perspectiva realmente fue providencial que saliera que no porque no estábamos preparados. Entonces ya empezábamos a trabajar con planes de gestión según el modelo de Caja Laboral aunque no acertábamos demasiado... A.G.: Bueno. El acertar en el Plan de Gestión depende, básicamente, del Gerente. Por ejemplo, yo recuerdo que Ormaetxea no se equivocaba nunca: sabía exactamente a dónde tenía que ir y sabía exactamente con qué medios tenía que ir. A partir de ahí nunca ponía la raya donde el límite se rompe... Un tema que se me ha olvidado señalar antes es que en las cooperativas renunciamos a un pronunciamiento de orden político. Buscábamos la más absoluta neutralidad política. Recuerdo que un personaje santanderino de la obra sindical me dijo que había que nombrar a Franco hijo predilecto de las cooperativas. Yo le dije... ¿Por qué? ¿Por qué tenemos que nombrar a Franco hijo predilecto de las cooperativas? Me respondió que porque gracias al Generalísimo vivís... Mira, le dije, en este mismo momento, y de forma espontánea, se me ocurren 50 nombres antes que Franco, Manuel Mangana Garrido, trabaja en la esmaltería, Juan Ignacio Errasti Bengoetxea, trabaja en... En definitiva, la idea ha sido siempre que no nos pringuen políticamente.

11


Mesa Redonda J.L.M.: Otros datos de la época son que estos años son los últimos de alta natalidad. También, es importante señalar que en aquellos años no había sintonía entre ULMA y ENARA, cada uno andábamos por nuestro lado y no había convencimiento de grupo comarcal, Fue posteriormente cuando un poco obligados por Caja Laboral se creó Oñalan. En este escenario descrito, ¿creéis que hubo algunas claves que contribuyeron a la consolidación del modelo cooperativo en esos años?, ¿Cuáles de ellas c r e é i s q u e m a rc a r o n e l d e v e n i r de las cooperativas? J.A.U.: El no meterse en política ha sido importante. También, el amparo de Mondragón en momentos puntuales. En ULMA, por ejemplo, cuando en 1993 se dijo no a MCC yo pienso que tuvimos la gran suerte de contar con gente importante en ULMA. A la dirección de entonces le pongo un sobresaliente, porque en los momentos en los que nos hemos tenido que separar de la línea de Mondragón aquí se hicieron bien las cosas, ha habido fuerza y claridad de ideas.

Sabino Zuazabeitia

"No se sabía bien qué era la democracia, éramos demócratas con criterios de imposición" S.A.: En aquellos años ya entendíamos lo que era una cooperativa y, seguramente, si en aquellos años no hubiéramos sido una cooperativa, ENARA hubiese cerrado. Solamente con el sacrificio y esfuerzo de los trabajadores se pudo sacar la cooperativa adelante. Para mí, por tanto, la clave fueron los trabajadores.

12

A.I.: Mondragon Unibersitatea ha sido una de las claves como cantera de las cooperativas. El acierto en las grandes inversiones que han realizado las cooperativas diría que ha sido otra de las claves. Caja Laboral ha sido también fundamental. Por último, destacaría la vocación de aprendizaje y la vocación empresarial de las personas que han dirigido las cooperativas, a las cuales habría que reconocerles el mérito y sacrificio personal. S.Z.: El ejemplo de Mondragón ha sido el motor para las cooperativas. El haber conseguido mantener la escala retributiva ha sido importante. El saber actualizarse y adaptarse a los tiempos en el mercado y en las tecnologías, ha sido fundamental; Arizmendiarrieta solía decir que en Euskadi no tenemos terreno y el poco que tenemos está cubierto de pinos por lo que debemos de cultivar el cerebro. Por último, Caja Laboral. ¿Qué hubiera sido de las cooperativas sin Caja Laboral? sin que se hubiera socializado el dinero... o darle al dinero un sentido social. L.M.: Un aspecto clave ha sido que determinadas personas que estaban en los niveles altos han tenido una conciencia clara de que el modelo a seguir tenía que ser el de Mondragón. La valoración de índices en su momento estabilizó un poco las ansias retributivas. Otro aspecto importante, en general, a pesar de los sinsabores de las huelgas, etc. ha sido la respuesta positiva de las personas ante situaciones de dificultad. A.G.: El factor impulsor desde la fundación fue la vocación de hacer una sociedad cada vez mejor a través de empresas que sirvieran al pueblo. Hay tres instituciones donde yo pongo el acento en la década de los setenta como motores del desarrollo; Caja Laboral dando sentido y direccionamiento a lo que se estaba haciendo a través de la División Empresarial, la nueva Escuela Profesional y Ularco como primer embrión de búsqueda de sinergias. Las cooperativas, en definitiva, han sido una obra de hombres autóctonos comprometidos con su propia realidad económico-laboral. J.L.M.: Cuando por alguna razón en alguna asamblea algo sale rechazado nos tiene que dar que pensar... gene-

Nuestra Historia

ralmente la gente tiene buena intuición. Particularmente, creo que estar en su momento en el Grupo Caja Laboral y ahora en MCC nos ayudó y nos ayuda a mantener vivas algunas cooperativas. El estar en un entorno en el que ves que la gente está ofre-

José Antonio Urteaga

"Aquí se hicieron bien las cosas, ha habido fuerza y claridad de ideas" ciendo ideas es positivo de por sí. En cuanto a ULMA el cambio fue importante en el sentido de que nos olvidamos de los representantes y comenzamos a crear nuestra propia red comercial, lo cual fue un verdadero acierto. Para terminar, en la década de los setenta, concretamente en 1976, fallece D. José Mª Arizmendiarrieta. 28 años después de su muerte, ¿qué podemos decir de su persona y de su labor? S.Z.: Como seminarista tuve bastante contacto con él. Nos atendía a los curas jóvenes aunque no le entendíamos mucho ya que su lenguaje era diferente a lo que nosotros habíamos escuchado hasta entonces. Sin lugar a dudas, era un verdadero maestro que nos enseñó a ser curas y a vivir para el pueblo. Ahora nos vendría muy bien poder tener otro D. José Mª en otro sitio distinto que nos marcara un poco. J.A.U: En vida no le conocí pero después como me ha tocado hacer un poco de todo si que he seguido su obra estudiándola y predicándola. S.A.: Gracias a él, seguramente ENARA viva hoy en día, por lo que nosotros tenemos mucho que agradecerle.


los 70

A.I.: Tampoco le conocí demasiado pero fue un hombre de su época, de su tiempo, que supo arroparse de muy buena gente. Tenía claros los conceptos de la doctrina social de la empresa.

Angel Iturbe

"La sociedad maduraba y se preparaba para el cambio a la libertad" L.M.: Para mí fue un modelo a seguir, no sólo por su capacidad, ni por su estructura mental, si no simplemente por como era él. Antes de entrar en ULMA tuve una oportunidad de trabajo en otra cooperativa. Me propusieron el puesto de administrador y no se me ocurrió otra cosa que ir a consultar con él. Ya enfermo en cama me dijo que no, que no lo hiciese. Él veía que lo técnico tenía más valor en aquella época. Con todo esto quiero decir que la confianza que la persona me daba era muy importante. Para mí, lo importante de D. José Mª, más que lo que ha hecho es lo que ha sido. A.G.: Nunca se puede hablar de la historia que no ha sido, pero sin la llegada de D. José Mª, no sé este valle, pero Mondragón hubiera sido una ruina económica. En cuanto a su personalidad, tenía un carácter magnético porque era coherente con todo, si predicaba pobreza él era de una austeridad asombrosa... era un líder por sus prestaciones personales. Tenía un talento natural extraordinario y una curiosidad sin igual. En la línea del pensamiento siempre estaba en primera fila. Era un maestro; enseñaba a vivir, transmitía mensaje continuamente. Tenía la palabra justa para la acción justa. Estimulaba conciencias, creaba inquietudes con una impresionante visión de futuro. Era inalterable al desaliento. Cuando conseguías una cota ya estaba pensando

en la siguiente. Como anécdota os diré que un día reunidos en Consejo de Dirección Larrañaga, Usatorre, Ormaetxea y yo mismo, y tras horas de trabajo y acaloradas discusiones, algunas inmisericordes, tocó a la puerta y asomando solamente la cabeza nos dice; "Tenemos que hacer un banco". Nuestra alteración ya de por sí elevada llegó entonces a grado sumo. Para nosotros entonces un banco era como la mafia. Se fue y a los 3 meses vino y nos dijo: aquí tenéis los estatutos de Caja Laboral Popular, ahora hacer la asamblea constituyente. A partir de ese momento no tuvimos más remedio que hincar el pico y hacerlo. Él venía de un caserío bastante acomodado y siendo el mayor de 3 hermanos renunció al mayorazgo en favor de su segundo hermano. Arizmendiarrieta estuvo en la oficina de prensa del Gobierno Vasco y cuando los nacionales entraron en Bilbao fue denunciado cayendo en desgracia. Con estas credenciales llegó a Mondragón donde se encontró con un pueblo dividido tras las heridas de la guerra. A partir de ahí se dedicó a la educación popular y al trabajo. El resto fue su evolución. S.A.: ¿Cómo hubiera visto D. José Mª la creación de puestos de trabajo que están haciendo las cooperativas fuera de aquí?

Luis Mª Madina

"Un aspecto importante ha sido la respuesta positiva de las personas ante situaciones de dificultad"

las cooperativas porque él era un hombre pragmático. Creía en la justicia, creía en la honestidad, creía en el talento. Hacía increíbles proyecciones al futuro como, por ejemplo, que ya en la década de los 50 anunciara la caída de los regímenes comunistas ya que según él el sistema que prevalecerá será el que sea

Alfonso Gorroñogoitia

"Las cooperativas, en definitiva, han sido una obra de hombres autóctonos comprometidos con su propia realidad económico-laboral" más eficaz para cubrir las necesidades del pueblo y el sistema comunista se ha revelado menos eficiente para el pueblo. En resumen, he conocido a bastantes personas de mucha categoría intelectual y humana pero de la talla de D. José Mª no recuerdo haber conocido a nadie. J.L.M.: Nosotros no le entendíamos demasiado en aquellos tiempos. Después con los años y leyéndole sus ideas fueron calando más. Recuerdo que él ya tenía la idea de la Universidad. El año de su muerte fue una verdadera pena porque con 61 años, todavía podía haber dado mucho más. Los años posteriores hemos estado viviendo de su filosofía pero el Grupo Cooperativo para mí tiene que plantearse cómo seguimos alimentando la filosofía cooperativa.

A.G.: Seguro que no le gustaría nada la ampliación del abanico retributivo. Estoy seguro de que eso no le gustaría nada. No estoy tan seguro de que no le gustara la implantación extraterritorial de

13


Actividad

Empresarial Actividad ACTIVIDAD EMPRESARIAL

Los setenta son años de efervescencia empresarial tanto para ULMA como para ENARA, si bien el esfuerzo realizado por ambas cooperativas arrojaría resultados bien distintos en estos años. Mientras la primera experimenta un intenso desarrollo y enfila el camino hacia el éxito, la segunda vivirá años difíciles a nivel empresarial y social. La pertenencia de ambas cooperativas al grupo asociado a Caja Laboral les proporcionará una visión estratégica orientada hacia la innovación en la gestión y la internacionalización. Se introducen conceptos novedosos como los planes de gestión y la informática, y se desarrolla durante los años setenta una importante presencia en los mercados exteriores.

Esta vocación innovadora quedará también plasmada en el caso de ULMA a través de la asociación al Centro Tecnológico IKERLAN, surgido en 1974. La adquisición de algunas patentes extranjeras a lo largo de la década potenciará también la diversidad productiva. A principios de los años setenta, la actividad conocida como andamiajes se comenzaba a denominar Elementos Metálicos, y la de Envolvedoras se llamaría Envase y Embalaje. A finales de la década surge una nueva actividad, la fabricación y venta de Invernaderos, como respuesta a la necesidad de rentabilizar la producción y aumentar la cuota de mercado.

ULMA

“Imagen del Departamento Técnico de ULMA”

14

“Invernadero fabricado por ULMA”

Durante los años 70 ULMA colaboró en la emblemática instalación de las esculturas de Eduardo Chillida en el Peine del Viento de San Sebastián. Esta obra supuso un gran esfuerzo, ya que fue necesario instalar una pasarela sobre el mar y las rocas, diseñada en 1977 por José Elosegui, para trasladar las pesadas esculturas -cada una de 10 toneladas- hasta su ubicación actual.

Nuestra Historia

E EN


Empresarial ULMA

Y

ENARA

los 70

DURANTE LOS

AÑOS 70

ENARA, por su parte, sigue centrada en la fabricación de bridas, accesorios forjados, herramientas de mano, así como en la realización de piezas de encargo, pero el esfuerzo de los socios no se ve recompensado con buenos resultados. En 1976 ENARA solicita un préstamo para financiar los 200 millones de pesetas que se van a invertir en el lanzamiento de un nuevo producto, las válvulas forjadas. Sin embargo, la cooperativa se ve muy endeudada por el esfuerzo inversor, situación agravada por una política de producto que no da los resultados esperados. Los ejercicios 1977 y 1978 arrojarán pérdidas, y en 1979 se llega a una situación difícil, que requiere el apoyo de Caja Laboral. Se hace necesario tomar medidas sociales, económico-financieras, y comerciales. Hay que capitalizar la empresa, reducir los excedentes de producción, eliminar aquellos productos que no son rentables, y volcarse hacia la especialización y la exportación.

“Producto ENARA”

Evolución Ventas ENARA Evolución Plantilla ENARA 85

Millones de Pesetas Personas

111

94,9

78 82,4 69,4

1970

1972

ENARA

En la década de los setenta la exportación resultará clave para ENARA, como solución inmediata a los problemas que atravesó la cooperativa en aquellos años. La apertura al exterior y la búsqueda de nuevos mercados fueron la fórmula para aumentar la rentabilidad y la producción y seguir manteniendo en marcha la actividad, que limitada al mercado nacional veía peligrar su supervivencia.

1971

15


El Valor de lo Social

El Valor de lo Social

Nos hacemos eco de los aspectos más humanos de la cooperativa

La solidaridad a través de la Labor Social Progreso social Durante los años setenta se alcanzaron en ULMA y ENARA importantes logros sociales. A principios de la década la jornada laboral de la mayoría de cooperativas asociadas a Caja Laboral se había reducido a 45 horas semanales, lo que constituía un importante avance social para la época. Poco tiempo después, en 1973 -fecha en la que se constituye como cooperativa de segundo grado Lagun Aro, entidad de Previsión Social Voluntaria- se eliminaría la norma que obligaba a dar de baja a toda socia que contrajese matrimonio. Se aprobó además con carácter retroactivo la readmisión en las cooperativas de las mujeres que habían tenido que abandonar sus puestos de trabajo, y se dio opción a regresar a su puesto a todas las que así lo quisieran, materializándose de esta manera un logro social que hacía tiempo estaba siendo por muchos reivindicado.

Solidaridad intercooperativa La crisis se vivió de manera diferente en ULMA y ENARA. Mientras que apenas tuvo repercusión en los resultados de la primera, para la segunda fueron momentos de importantes dificultades económicas y sociales, y la solidaridad intercooperativa sería crucial para superarlas. A lo largo de la década fue constante la transferencia de cuotas entre cooperativas asociadas a Caja Laboral

16

para compensar prestaciones de asistencia sanitaria, incapacidad laboral y auxilio familiar.

Empleo cooperativo Los excedentes netos negativos de finales de década obligaron a ENARA a acometer reducciones de plantilla hasta de un 25%. Se proponen bajas voluntarias, reubicaciones y seguros de desempleo. Se plantea la necesidad de una conciencia colectiva que ayude a superar las dificultades. En 1979 Lagun Aro estudiaba una nueva prestación para dar cobertura al desempleo y la posibilidad de que los pensionistas tuvieran representación en su Asamblea General. El apoyo de esta institución, así como de Caja Laboral a finales de la década, fueron claves en los aspectos económico y social. Mientras tanto, ULMA experimenta un fuerte crecimiento en su plantilla a lo largo de esta década, contribuyendo así a crear empleo estable en su entorno.

“Los 70 son años de importante progreso social en todos los aspectos”

Nuestra Historia

Valores culturales Es destacable la importancia que el Euskera adquiere en la segunda mitad de la década, ya que empieza a utilizarse para redactar normas y documentos internos, anuncios en prensa, etc. La implicación de ULMA y ENARA en el desarrollo cultural de su entorno se haría patente también en la participación de ambas cooperativas en la constitución y consolidación de ETEO como Escuela de Empresariales, aplicando la fórmula cooperativa también a la enseñanza.

Prestaciones sociales Entre las prestaciones que LagunAro prestaba a ULMA y ENARA a principios de los años 70 se encontraban el Auxilio Familiar, la Asistencia Sanitaria, la Incapacidad Laboral Transitoria, el Auxilio de defunción, la Dote Matrimonial (que desaparecería a mediados de década) y el Suplemento por Accidentes de Trabajo, o por Invalidez. Hay que tener en cuenta que en aquellos años, aunque empezaban a tomarse medidas, todavía no se había avanzado demasiado en materia de seguridad laboral, por lo que el índice de accidentes era bastante elevado. Sirva a modo de ejemplo esta cifra: durante el mes de febrero de 1970, se registraron 58 heridos en ULMA y 14 en ENARA, perdiéndose por accidente 522 horas de trabajo en la primera, y 214 en la segunda cooperativa.


los 70

J.M. Arizmendiarrieta J.M. Arizmendiarrieta

Nos deja Don José María Arizmendiarrieta

En 1976 fallece Don José María Arizmendiarrieta, inspirador e ideólogo de la Experiencia Cooperativa de Mondragón. Este sacerdote, nacido en Markina, llegó a Mondragón en 1941, y las duras condiciones de vida de la época serían el caldo de cultivo en el que cuajaría un proyecto social sin precedentes. Arizmendiarrieta dotó a las cooperativas que entonces se crearon de un contenido social y humano, buscando la realización personal de los trabajadores, y la mejora de su entorno, desde una visión más humana de la empresa. Don José María también inspiró, junto al entonces y actual párroco de Oñati, Sabino Zuazabeitia, el movimiento cooperativo en Oñati, animando a los jóvenes del pueblo a optar por este modelo empresarial y trabajar así por su propio futuro. Su muerte supuso un duro golpe para el conjunto del cooperativismo, aunque sus ideas se han perpetuado hasta nuestros días a través de las cooperativas de MCC, herederas de su pensamiento.

17


Hemeroteca

Hemeroteca

La solidaridad entre cooperativas, reflejada en la transferencia de cuotas para compensar prestaciones de Asistencia Sanitaria. TU,a単os 70.

Anuncios en Prensa; D辿cada de los 70.

El Diario Vasco se hace eco de la boda de un trabajador de ENARA en 1970. Primeros anuncios en Euskera aparecidos en Deia, en el a単o 1979.

Anuncio de ENARA en prensa durante los a単os 70.

18

Nuestra Historia


los 70

TU, febrero de 1970. Cuadro de bajas e índices de absentismo en las cooperativas asociadas a Lagun-Aro.

Anuncio en prensa de ENARA,años 70.

Anuncios en prensa de ULMA, década de los 70.

La concesión de un crédito a ENARA es recogida por el Diario Vasco el 4 de julio de 1974. Anuncio de ULMA en el que se muestra la maquinaria de la cooperativa en los años 70.

19


Encuesta Encuesta ¿Cuál cree que fue la repercusión social de ULMA y ENARA en Oñati durante la década de los setenta?

José Antonio Mendikute

Ángel Elguero

Antón Inza

Director de ETEO en la década de los 70

Jubilado de CEGASA

C.D. Aloña Mendi

Los directivos de ULMA y ENARA estuvieron profundamente implicados en la consolidación de una Escuela de Ciencias Empresariales en Oñati.

Yo era amigo de los fundadores, y mi relación con ULMA y ENARA ha sido siempre muy estrecha. Coincidí también con ellos en la constitución y transformación en cooperativa de ETEO, donde la colaboración de personas de ULMA y ENARA fue crucial.

Entonces el Club Deportivo era muy pequeño. ULMA y ENARA, como empresas importantes de Oñati, siempre han estado apoyando al Aloña Mendi, en todas sus secciones, en especial al ciclismo.

Dedicaron mucho tiempo a ETEO y ayudaron a asentar las ideas y los criterios cooperativos. Con ETEO se pretendía, por un lado consolidar el cooperativismo como un modelo válido y avanzado para una sociedad más justa, y además tener cerca una Escuela de Empresariales de la que saldrían jóvenes conocedores de las cooperativas; Los directivos de ULMA y ENARA daban charlas en el centro, había visitas de los alumnos a las empresas, etc. Estos hombres aportaban una visión práctica y ayudaban a formar buenos profesionales. Daban cobertura, asentaban y afianzaban criterios, lo que repercutía sin duda en beneficio de todo Oñati y la comarca.

20

Las empresas colaboraban entonces con 250 pesetas por operario y año. Recuerdo que nos reunimos con Arizmendiarrieta, quien destacaba la importancia de constituir tres Escuelas Universitarias, para poder crear una Universidad, idea que siempre estaba en su mente. Un aspecto muy importante de estas dos cooperativas es que han absorbido a lo largo de los años los excedentes en cuanto a puestos de trabajo de otras empresas, lo que ha contribuido a que en Oñati tengamos un alto índice de colocación, y un excelente nivel de vida.

Nuestra Historia

El respaldo de las cooperativas al deporte ha sido muy importante, y su implicación en los movimientos sociales de Oñati muy fuerte: en los setenta, por ejemplo, ULMA construyó a su cargo la cubierta del campo de fútbol. El cooperativismo, encarnado en ULMA y ENARA, ha sido también clave para Oñati a la hora de afrontar los periodos de crisis económica, como la que se vivió a principios de los setenta. Esta fórmula empresarial permitía aguantar mejor la crisis, a través de la solidaridad, de manera que sus efectos se notaron menos en el entorno.



Aurkibidea

3

Iñazio Irizarren Kronika

Urte Zoragarri Haiek...

4

Román Balanzategirekin Elkarrizketan

6

8 Hamarkadaren Kronologia

10

14

16

ULMAk eta ENARAk hamarkada horretan izandako eboluzioa gainbegiratu dugu.

70eko hamarkadan Lagun-Aroren Lehendakari izandakoarekin hizketan.

ULMAn eta ENARAn izandako gertaera gogoangarriak gertuen duten ingurunean aztertuz: Oñatin.

Mahai-ingurua

Alfonso Gorroñogoitia, Sebastián Ayastui, Luis Mª Madina, José Luis Madinagoitia, José Antonio Urteaga, Angel Iturbe eta Sabino Zuazabeitia 70eko hamarkadan izandako aldaketa sozialei buruz dituzten iritziak elkarri kontatuz.

Enpresa-jarduera

Produktuen eta merkatuaren eboluzioa eta garapena nabarmendu ziren hamarkada gainbegiratuz.

Gizartearen Alderdiek duten Balioa

Hemeroteka

18

20

2

Oñatiko irakasle honek 70eko hamarkadako Gipuzkoako hiribilduaren testuinguru soziala, ekonomikoa eta kulturala aztertu du.

Inkesta

70eko hamarkadan ULMA eta ENARA kolektiboak garai berrietara eta kooperatibak izaten ari ziren eboluziora egokitu beharrean izan ziren.

ULMAri eta ENARAri buruzko berriak garaiko prentsan.

70eko hamarkadan kooperatibek Oñatiko gizartean izan zituzten ondorioei buruz hizketan.

Gure Historia


70eko hamarkada

Iñazio Irizarren Kronika MUko irakaslea

Oñati hirurogeita hamarreko hamarkadan “Oñatin, alderdi kulturalek gero eta protagonismo handiagoa lortu zuten 70eko hamarkadan, askatasun politikoak eta transformazio kultural sakonak markatutako diktaduraren eta demokraziaren arteko trantsizio aldian.” 1970eko hamarkadako denbora tartean garrantzi handiko aldaketak sortu ziren Oñatiren historian, Francisco Francoren diktadurapean hasi eta demokraziarekin amaitutakoan.

- Zentsura: zentsura eten eta gero, abeslarien emanaldiak, antzerki lanak, pelikulak, hitzaldiak eta abar askatasunez eskaini ahal izan ziren, eta beraz, eskaintza bera handitu egin zen.

Horrek, askatasun politikoaz eta sindikalaz gain, aldaketa nabarmenak ekarri zituen berekin kulturaren eremuan. Diktadura garaian debekatuta zeuden euskal kultur jarduera gehienak, eta pentsamolde ofiziala Madriletik zetorren. Demokraziarekin, ordea, gaurdaino iraun duten eta berealdiko garrantzia izan duten bi gertaera sortu ziren: a) euskal kultura normalizatu zen bertan, eta b) udala aurrekontu handiak erabili ahal izan zituen ordutik aurrera.

Aurrekontuei dagokienez, Eusko Jaurlaritzaren sorrerari esker udaletxeek aurrekontu handiagoa erabili ahal izan zuten, eurek kudeatua, eta horrek garrantzi handiko ondorioak izan zituen kultur giroan: - Tradizioak: Gorpuzti eguneko prozesioa, artzain-txakurren lehiaketa, San Migel jaiak, auzoetakoak eta baserri ingurukoak diru gehiago jasotzen hasi ziren.

Kulturaren normalizazioari mentzekoak dira:

- Azpiegiturak: Kultur etxea sortu zen eta zenbait zerbitzu, esate baterako udal liburutegia, profesionalez hornitu zituzten.

dagokionez nabar-

- Euskara: bazterrean utzitako hizkuntza izatetik, eta hainbat kasutan jazarritakoa, hizkuntza nagusi bilakatu zen kultur ekintza guztietan. Horrez gain, euskararen erabilera ofizial bilakatu zen udaletxean, eta euskalduntze eta alfabetatze programak abiarazi zituzten gainera. - Prestakuntza: ikastolen statusa arautu zen, hezkuntza arloko euskal instituzio gisa. - Partehartzea: askatasun demokratikoari esker jendea gero eta gehiago parte hartzen hasi zen era guztietako jardueretan: Oñatz dantza taldea eratu zen, elkarte gastronomiko-kultural gehienak orduan sortu ziren, baita Herri-eguna eta danborrada ere, musika bandak berriro ekin zion bere lanari eta abar.

- Sustapena: hainbat lehiaketa sustatu zituzten bertan, literaturakoa, pinturakoa eta abar, baita bertako prentsa lantzeko ekimen desberdinak ere, gaur egungo Kontzejupetik aldizkaria adibidez. Hortaz, 1977, 78 eta 79koa baliteke Oñatiko kultur giroan sormen handieneko urteak izatea, aurrekaririk ez zuen hiritarren partehartze maila antzematen baitzen herrian.

“Urte haietakoak dira berealdiko garrantzia izan zuten bi gertaera: tokiko euskal kultura normalizatu zen eta udala aurrekontu handiak erabiltzen hasi zen” Iñazio Irizar 3


Urte Zora

Urte Zoragarri Haiek ...

Hirurogeita hamarreko

70 EKO

HAMARKADAN , NAZIOARTEAN

KRISIALDI EKONOMIKOAREN ONDO RIAK JASATEN ARI ZIREN BITARTEAN , AZTORAMEN POLITIKOA ETA ENPRESEN GARAPENA EZAGUTU ZUEN

E USKADIK .

Hirurogeita hamarreko hamarkadan, nazioarteko panorama asaldatuta zegoen Vietnameko gerrak eta mugimendu sozialek eraginda. Munduko ekonomia astinduko zuen krisialdi latzak, 1973an petrolioaren prezioaren igoerak sorrarazitakoak, sektore industrial guztietan izan zituen ondorio txarrak. Bitartean, Espainiak ilusioz hartu zituen diktaduraren amaiera, Francoren heriotza eta demokraziaren agerraldia, Joan Karlos I.a buru zela monarkia parlamentarioa forma politiko gisa hartuta. Trantsizioak markatutako hamarkada izan zen hura, Espainiako Estatuak bere etorkizuna zehaztu eta erabaki zuen aldia.

Euskadin aztoramen politiko handiko garaia izan zen, baita hainbeste urtetan galdutako askatasuna berreskuratzekoa. Gipuzkoan nazioarteko krisialdiak izandako ondorioak sumatzen hasi ziren, garaiko ezegonkortasun sozio-politikoak larriagotuak, eta siderurgiaren eta ontzigintzaren sektoreak izan ziren ondorio haiek gehien sufritu zituztenak. Langabeziaren igoera antzematen hasi zen berehala. 1976an, Gipuzkoako enpresa munduak eta bereziki Arrasateko kooperatibismoarenak atsekabe handia hartu zuten kooperatiben mugimenduaren aitzindari José Mª Arizmendiarrieta jaunaren heriotzagatik. Testuinguru horretan, Oñatiko industria eginahalak egiten ari zen bizirik iraun eta sendotzearren. Enpresa tradizional asko krisialdia jasaten ari ziren bitartean, ULMAk bere jarduera eremuak eta bere merkatua zabaldu zituen, esportaziorako fazeta indartuz. ENARArentzat, ordea, hamarkada gorabeheratsua

“Oñatiren airetiko ikuspegia 70eko hamarkadan”

“Oñatiren airetiko ikuspegia 70eko hamarkadan”

70eko hamarkadan

Urte haietan ULMA eta ENARA beren kasa aritu ziren ia harremanik izan gabe, biak Euskadiko Kutxara elkartuta egon arren.

4

Gure Historia


agarri Haiek ...

70eko hamarkada

ko hamarkadan aldaketa politiko, sozial eta ekonomiko handiak sortu ziren. Aldaketak eta eboluzioa bultzatu ziren urteak izan ziren haiek.

ULMA

ENARA

“ULMAren airetiko ikuspegia hamarkadaren hasieran”

"ENARAren irudia 70eko hamarkadaren bukaeran"

izan zen hura, zailtasun ekonomiko eta sozial ugari saihestu beharrean aurkitzen baitzen. Hamarkadaren hasieran, negozio bolumenak nabarmen egin zuen gora, eta desarrollismo industrialaren aldian erabat murgilduta, ULMA Oñatiko Garibai auzoko instalazio berrietara aldatu zen. Bertan, garai hartan Elementu Metalikoak eta Enbasea eta Enbalajea deitu ohi zitzaien jarduerak garatu zituen.

bolumen handiagoa ikusita, oraingo ULMA Agrícola sortu zen.

Handik gutxira 22.000 m2.ra arte handitu zituen Elementu Metalikoen instalazioak, eta horrek produkzioaren antolamendua hobetzea ahalbidetzeaz gain lehenengo aurrerapausoa adierazi zuen urte batzuk geroago enpresak ezagutu zuen modernizaziorantz. Hirurogeita hamarreko hamarkadaren bukaeran, merkatua erabateko krisialdian sartuta zegoela, Berotegien fabrikazio eta salmenta jarduerari ekin zion, produkzioan zuen nagusitasuna aprobetxatu eta merkatuak zabaltzearren. Jarduera horrek sortutako gero eta

ENARAk, bere aldetik, arrakasta lortzeko aukera politekin hasi zuen hamarkada, produkziorako zuen gaitasunak %50ean egin baitzuen gora, eta errentagarritasunari dagokionez oso emaitza onekin gainera. Hala eta guztiz ere, 1972az geroztik, lehengaien kostuetan izandako gehikuntzak eta salmentako prezioen beherakadak eraginda jaitsi egin zen produkzioaren errentagarritasuna, eta horrek ondorio larriak izan zituen zegokion gizarte eta lan eremuan. Urte haietako ezaugarrietako bat hauxe izan zen, ULMA eta ENARA artean lan harremanik eta harreman instituzionalik ez izatea, biak Euskadiko Kutxara elkartuta eta Oñatin erabat sustraituta bazeuden ere.

1976

Kooperatibek atsekabez hartu zuten José Mª Arizmendiarrieta jaunaren heriotza, Arrasateko Kooperatiba Esperientzia bultzatu zuenarena.

5


Román Balanzategirekin Elkarrizketan Román 70EKO

HAMARKADAN,

BITARTEAN,

OÑATIN

KOOPERATIBAK NABARMEN GARATZEN ARI ZIREN

LAGUN-ARO, GIZARTE AURREIKUSPEN

SEGURANTZAREN ERREGIMEN OROKORRAREN BALANZATEGI

ZEN

ERAKUNDEAREN

ENTITATEA SENDOTU ZEN,

PEAN BABESIK EZ ZUTELA IKUSITA.

GIZARTE ROMÁN

BURUA, HAMARKADA HORRETAN LORPEN SOZIALAK

ERDIETSI ZITUENA ETA KOOPERATIBISMOA BEHARREZKO ESTALDURA SOZIAL ETA SANITARIOAZ HORNITU ZUENA .

ORAIN

GARAI HARTAKO BERE OROITZAPENAK ADITZERA EMANGO

DIZKIGU.

70eko hamarkadan LagunAroren lehendakari izan zinen. Nola gogoratzen duzu garai hartako testuinguru soziala kooperatiben ingurune horretan? Hirurogeita hamarreko hamarkadak Gizarte Segurantza bezala orain Gizarte Aurreikuspen Sistema osatzen duen horren garapen nabarmena ekarri zuen berekin. Aurreko hamarkadan hasitakoa sendotu zen. Osotasun jarraitu baten banaketa artifizial guztiek merezi duten erreserbekin, babesik ezaren estaldura sortzea izan zena, azken finean. Pentsioak bezain garrantzitsua den zerbait ezin zitekeen airean utzi, gure kooperatiben lehiaz jabetzen ginen arren, Arrasaten inguruko enpresa enblematiko ugari ikusi baikenuen hondoa jotzen: Elma, Unión Cerrajera,

6

eta abar. Osasun Laguntzari dagokionez, jendea kartilla medikoak markatzen zuen sistemara ohitu zen: aukeraketa librea eta preskripzio librea, petitorioaren eta medikuaren asignazio finkoaren aurrean.

Zeintzuk izan ziren hamarkada horretan gizartean sortu ziren aurrerapen nagusiak? Gaur egun Gizarte Segurantza deitzen diogun horren antzeko zerbait. Hirurogeiko hamarkadan lan-mutualismoa sortu zen, prestazioak hobetzeko aukera ematen zuena, garai hartan oso eskasak, eta SOVIk (Seguro Obligatorio de Vejez e Invalidez) ematen zituenak. Geroago, aurreko hamarkadan jarraitzen badugu ere, 1963ko Gizarte Segurantzarako Oinarrien Legea, 1966ko

Gure Historia

Segurantzari buruzko Legea sortzen hasi ziren, gerora 1974ko Segurantzaren Lege Orokorrak eta 1978ko Konstituzioak osatu zituztenak. Zeintzuk izan ziren aurre egin behar izan zenieten arazoak Lagun-Aro definitzean? Aurrerapenak sortu arren, Gizarte Segurantzak hainbat arazo adierazten zituen, adibidez etorkizuneko aukerei buruzko zalantzak, behar adina estaldurarik ez izatea babesik ez zuten talde ugariak zeudelako, eta Gizarte Segurantza sistema horrekin zerikusirik ez zuten arazoak konpontzeko erabiltzea eta abar.

Nolakoak ziren garai hartan ULMA eta ENARA kooperatibek eta Lagun-Arok elkarren artean zituzten harremanak?


Balanzategi Gizarte Aurreikuspen Sistema osatua sortzeko egoera serio eta garrantzizkoaren aurrean, ULMA, ENARA eta Lagun-Aro arteko harremanei buruz hitz egin baino elkarren arteko laguntza gisa, ordain gisa definitu beharra dago. Hortxe daude Madinatarrak edo Ugartetarrak, beti goi-mailetan egon izan direnak, Lagun-Aroko Lehendakariorde edo Lehendakari gisa. Erabat inplikatu ziren proiektuan, eta zerikusi handia izan zuten urte haietan izandako garapenarekin.

Gizarte-mailan aurrerapauso handiak eman ziren aldia izan zen hura. Zentzu horretan gogoan al duzu ULMAn eta ENARAn izandako funtsezko gertaerarik? Hamarkada hartan emakumeak langile gisa hartzeak garrantzi handia izan zuen. Argi zegoen gizonezkoek egiten zituzten ia lan berak egin zitzaketela, absentismo maila berarekin edo txikiagoarekin, baina hori erakutsi egin behar zuten... emakumeak, gainera, bere absentismoaz gain, familiarena bere gain hartu behar izaten du, gaixo dagoen seme edo senideren batena, adibidez. Gainera, behin ezkondu eta gero kooperatiba utzi behar izaten zuten. Ezkonsaria estornu bat zen, konpentsazio modura, ezkontzean bazkide izateari utzi

70eko hamarkada

Lagun-Aroren Lehendakari ohia

behar izaten baitzioten, eta hori hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran indargabetu zen, arau hori kendu zenean, eta harrez geroztik lana utzi behar izan zuten emakumeei itzultzeko aukera eman zitzaien. Laneko segurantza eta osasun gaietan ere aurrerapen handiak izan ziren, lanean jardun genuen lanpostuaren kalitatea hobetzearren. Alderdi askotan zeuden hutsuneak betetzera behartuta egon ginen.

Zure ustez zeintzuk izan dira Oñatiko kooperatibismoak izan duen arrakastaren giltzarriak, eta zehazki, ULMAk eta ENARAk berenganatutako ereduarenak? Taldearen ezaugarriak aipatzeko orduan esango nuke ULMA eta ENARA gainerako komunitate kooperatiboak bezalaxe sortu zirela, baina beren identitatea eta eratutako kooperatiben arteko kidetasuna nabarmena izan zen, eta Oñatiko herriarekin izan duen lotura eta inplikazioa ereduzkoa da, are gehiago esan genezake: "ULMA Taldea Komunitate Kooperatibo bat baino zerbait gehiago da".

Azkenik, eta ekin diogun laburpen historiko honen testuinguruan, zein da ULMAren eta ENARAren eboluzioari eta ibilbideari buruz egingo

zenukeen hausnarketa, eta ULMA Taldearen etorkizunari buruz? Nire eremutik urrunduz, eremu profesionaletik nolabait esateko, ULMA itxaropentsu eta irribarretsu agertzen dela esatera ausartuko nintzateke. ULMA Taldea Oñati aurrera ateratzen lagundu duen erakundea da. Hobekuntza sozialaren aldeko borrokan aitzindari izan da beti, alderdi guztietan.

“ULMA Oñatirekin lankidetza estuan aritu den instituzioa da.” Román Balanzategi

LAGUN-A AROREN LEHENDAKARI OHIA

7


Hamarkadaren Kronologia

1970

1971

1972

1973

Hamarka 1974

ULMA

Madrilen ALFRE, S.A. erosi zuten Muntaketa jarduerari estaldura juridikoa emateko. Jarduera Garibai auzoko 8.100 m2ko plantara lekuz aldatu zuten. Okintza eta Gozogintza jarduerak SUPERMAG patentea erosi zion ALFAri.

Biltzeko makina berriak gehitu zituzten, adibidez k-5 ChupaChupsetarako, B-1 xaboietarako, edo E-3 txokolate tabletetarako. Lehenengo EPOXI pintura instalazioa inauguratu zuten.

ENARA

OÑATI

Hirigunean semaforoak jartzeko premia planteatu zuten, herrian gero eta ibilgailu gehiago zegoela ikusita. Oñatik 10.645 biztanle zituen, eta 1.427 ikasle zituen Lehen Hezkuntzan matrikulatuta.

Constantino Kooserrek, Frantziskotarren Aita Nagusiak, Arantzazu eta Oñati bisitatu zituen.

Plantilla 96 pertsonak osatzen zuten, eta aurreko urtearekiko pertsonalaren %11,4ko gehikuntza izan zen. Enpresaren produkzioahalmena %50ean gehitu zen, eta kooperatibak eboluzio positiboa izan zuen.

Enbase eta Enbalaje jarduera pixkanaka hasi zen esportatzen, adibidez Portugal, Ingalaterra edo Greziara.

181 pertsona jaio ziren Oñatin: gizonezko 100 eta emakumezko 81. Lika txakurrak, Giuseppe Miura iparraldeko artzainak gidatutakoak, artzaintxakurren Oñatiko lehiaketa irabazi zuen.

Kooperatibaren eboluzio negatiboa antzematen hasi zen. Salmenta prezioek behera egin zuten nabarmen, merkatura moldatu nahian.

Lansari-aurrerakina 43 pezeta/orduko zen.

8

1971

Okintza eta Gozogintza jarduerak San Casiano patente italiarra erosi zuen.

Alemaniako Fristein etxearen hormigoizko garraiatzaileak fabrikatzeko baimena lortu zuten.

Felix Ugartek Aitzgain kobazuloa aurkitu zuen, eta terra sigillata hispaniko beranteko materialak eta zatiak jaso zituen gainazaletik.

Ordura arte ENARAko langileak, ia guztiak, Zubillaga auzokoak ziren. 1973an Oñatiko pertsonak eta inguruko herrietakoak sartzen hasi ziren. Euskadiko Kutxaren enpresa sailak antolamenduari buruzko azterlan bat egin zuen eta irtenbide batzuk proposatu zituzten eremu horretan kooperatibari antzematen zitzaizkion gabeziei aurre egiteko.

Emaitzak 17 milioi pezetatik gorakoak izan ziren.

1970

Elevadores Alimak (Suedia) fabrikatu eta saltzeko baimena lortu zuten.

1972 Gure Historia

1973

Administrazio Eskola Teknikoa Enpresa EskolaTekniko bilakatu zen, ETEO.

Zuzendaritza-talde berria sendotu zen Rafael Azcona Gerentearen inguruan. Kooperatibak 3.093.000 pezetako kreditua jaso zuen Obra Sindical de Cooperación-etik.

1974


karen

Kronologia

70eko hamarkada

Hamarkadan izandako gertaera gogoangarriak gainbegiratu ditugu

1975

Obra Publikoetarako produktuak banatzeko baimena lortu zuten. Elementu Metalikoen instalazioak 22.000 m2ra arte zabaldu zituzten.

Ogi barra baten prezioa 10 pezetakoa zen, eta litro bat esnek 35 pezeta balio zuen.

1976

Esportazio Saila sortu zen. Eskualdeko ordezkaritzak berregituratu zituzten, 26tik 18ra murriztuz. Tutuak konformatzeko lehenengo makina fabrikatu zuten.

1978

78.12.31n plantilla 676 pertsonak osatzen zuten eta 1.565 milioi pezetako fakturazioa lortzen zen, horietatik 1.402 milioi Elementu Metalikoen jarduerari Kooperatiban Kudea- zegozkionak eta 163 ketarako Informatika barneratu zuten, eta milioi Enbase eta CPD saila sortu zuten Enbalaje jarduerari. programak garatu eta aplikatzeko. Enkofratzeko taulak banatzen hasi ziren.

Coca-Cola etxeak Oñatiri buruzko foileto artistiko bat editatu zuen.

Fagor Industrial kooperatibak Oñatin oinarritu zuen bere kokalekua.

Gutxieneko soldata 11.400 pezetakoa zen hilean.

Plantillan zeuden bazkideen kopurua 120tik gorakoa zen.

1977

Euri-jasa batek kalte handiak ekarri zituen Oñatin, 10 milioi pezetatik gora baloratuak.

Kooperatiba Euskadiko Kutxara elkartu zen.

Mekanizazio eta bulegoen nabe berria eraikitzen hasi ziren.

Euskadiko Kutxak 200 milioi pezetako kreditua onetsi zuen ENARArentzat, eta oreka finantzarioa lortu artean inbertsioak atzeratzea aholkatu zion.

1975

1976

1977

35 milioi pezetako galerak sortu ziren. ENARAko langileen kostuak 850.000 pezetakoak ziren pertsona bakoitzeko.

To k i k o t e l e f o n o sarea 1.500 zenbaki berrirekin handitu zen.

Euskadiko Kutxaren Enpresa Sailak egoera larriaren aurrean neurri sozialak eta ekonomiko-finantzarioak proposatu zituen. Kooperatibak espezializazioaren alde apustu egin zuen eta esportazioari ekitea erabaki zuten. Horretarako nazioarteko lehiakideena baino produktu hobea eta merkeagoa fabrikatu behar izango zuten.

1978

1979 Jarduera berriak martxan jarri zituzten: tutuak, aluminiozko arotzeria/profileria, eta berotegiak, ULMA Agrícola-ren sorburua, alegia. Puntala zen ULMAren produktu gailena. Izan ere, 662 milioi pezetako ekarpena adierazten zuen guztizko fakturazioan.

Eli Galdós Oñatiko alkate izateko aukeratu zuten, herriko lehenengo alkatea izanik frankismoaren ondoren. Oñatin omenaldi handia egin zioten Joxe Migel Barandiarani Eusko Ikaskuntza Elkartearen lehendakari gisa egin zuen lanagatik.

Rafael Azconak Gerente kargua utzi zuen, eta Euskadiko Kutxaren lankidetza behar izan zuten kooperatibaren zorpetze egoera kezkagarriaren aurrean, jadanik 290 milioi pezetako zorrak baitzituen.

1979 9


Mahai-ingurua

Mahai-ingurua

70EKO HAMARKADAZ ARITU GARA HIZKETAN, ASALDURA HANDIKO URTEAK IZANIK GIZARTE ETA POLITIKA MAILAN ETA EBOLUZIO ETA GARAPEN HANDIKOAK GURE KOOPERATIBENTZAT.

Partehartzaileak

Garai bati buruz hizketan: 70eko hamarkadari buruz.

ALFONSO GORRONOGOITIA (A.G.) Arrasateko Kooperatiba Esperientziaren sortzailea JOSÉ LUIS MADINAGOITIA (J.L.M.) ULMA Taldearen Lehendakaria SEBASTIÁN AYASTUI (S.A.) GAITUren sortzailea ANGEL ITURBE (A.I.) Oñatiko alkate ohia JOSÉ ANTONIO URTEAGA (J.A.U.) ULMA Packaging-eko bazkidea SABINO ZUAZABEITIA (S.Z.) Oñatiko parrokoa LUIS Mª MADINA (L.M.) ULMAren Lehendakari ohia

10

Garai hura testuinguruan kokatzeko, 70eko hamarkadan, nolakoa zen gure ingurune sozio-ekonomikoaren egoera? Nola gogoratzen dituzue urte haiek? J.L.M.: Bitan banatuko nuke hamarkada. 1970etik 1975era errebindikazio sozio-politikoak nabarmendu ziren garaia izan zen. Ordurako sumatzen zen, gertatu zen bezala, diktaduraren amaiera. 1975etik 1979ra, Franco hil ondoren hasi ziren aldaketak, batzuk besteak baino azkarrago, baina eremu sozio-politikoan ematen hasiak ziren aurrerapausoak irekitasunerantz. Ekonomiari eta enpresei dagokienez, hamarkadaren aurreneko urteak nahiko onak izan ziren hirurogeiko hamarkadaren jarraipen gisa, baina hamarkadaren bigarren erditik aurrera goibehera ekonomikoa hasi zen enpresa askotan, eta egoera horrek hirurogeiko hamarkadaren bukaerara arte iraun zuen, gizarte eta lan eremuko gatazkak sorraraziz. Nabarmentzekoa da 1975etik hamarkadaren bukaerara arte eraikuntzaren sektorea pixkanaka erortzen joan zela urtetik urtera.

Gure Historia

A.G.: Nire ustez hamarkada horretan izan zen gertaera nabarmenena jarrera politikoen agerraldia izan zen, sortutako berealdiko letra-zoparen bidez... Nolabait ere sor egon zen zerbaiten asaldura izan zen hura. Hain zuzen ere, garai hartan hasi ziren sortzen lehenengo grebak kooperatibetan. Haien atzean zer zegoen begiratzean, oso pertsona gazteek osatutako taldeak ikusten genituen, eta bitxia iruditu arren gehienak neskak ziren, eta sekulako desordena sozio-politikoa eta ideologikoa nabari zitzaien. Franco hil ondoren izugarrizko arinkeriaz ugaldu ziren grebak, besteren artean kolektiboaren prestakuntza falta aprobetxatuz. Gizartean, oro har, aurrera ateratzeko gogo ikaragarria nabaritzen zen. Hirurogeita hamarreko hamarkada gauza gehien egin ziren garaia izan zen nire ustez. Barruko dinamika heltzen ari zela ikus zitekeen; kooperatibetako pertsonak aprendiz izatetik profesional izatera iritsi ziren eta enpresak, tailer izatetik industria izatera. Gogoratuko duzue hirurogeita hamarreko


a

70eko hamarkada

hamarkadan sortu zela petrolioaren krisia, eta horrek izugarrizko inflazioak sorrarazten ditu, produktibitatean gehikuntzarik izan gabe ordainsariak gehitzea berekin ekarriz. L.M.: Urte haietan eskulanaren eskaria oso handia zen eta, beraz, ez zegoen aukerarik. Hala, kasu askotan onartu ezin ziren jokabideak ikusten genituen. Edozeinek planteatzen zuen greba bat inolako argumenturik gabe eta inork ez zuen ezer egiten... Hamarkada horretan kooperatibek izan zuten eboluzioari dagokionez, bat nator Alfonsorekin garrantzi handikoa izan zela dioenean. ULMA ere Tailer izatetik Industria izatera iritsi zen eta izugarri garatu zen, batik bat Eraikuntza sailean eta hamarkadaren lehenengo partean. S.Z.: Nire ikuspuntua, jakina, ez da bat etorriko alderdi ekonomikoarekin. Kooperatibei dagokienez garai hartan nik bizi izan nuena hauxe izan zen, perretxikoak bezala sortzen zirela eta haien xedea haztea zela. Garai hura gogora ekartzean Arrasaterekiko O単atikoak kooperatiba autonomo gisa agertzen hasi ziren lehenengo aldia izan zela datorkit burura. Enpresa ugari sartu ziren kooperatibetan. Nolabait kualifikatuta zeuden buruzagiak agertzen hasi ziren eta azkenik baserritarrak ere sartu ziren. ULMAri dagokionez, lehia sortu zen eraikuntzaren munduan. Asaldura eta errebindikazio sozio-politikoa nabarmendu ziren urte haiek eskolan nintzela bizi izan nituen nik. Urte haietan hezkuntza-sarea definitu zuten; enpresa ikasketak O単atin, industri ikasketak Arrasaten eta maisutza ikasketak Eskoriatzan. Beraz, geroago sortuko zen Unibertsitatearen oinarriak garai hartan finkatu zituzten zegoeneko ezarrita zegoen programa baten bitartez, norantz jo behar zen eta herri bakoitzak zer paper bete behar zuen jakinda. Urte haietan eremu guztietan izan ziren inplikazio politikoak. Ukitzen zen guztia politizatzen zen. Politikak guztia konpontzen zuelako ustea zabaldu zen eta guztiok egon behar genuen politikaren zerbitzura. Ez genekien ondo zer zen demokrazia, inposizio irizpideen arabera ginen demokratak. Elizari dagokionez, desertzioari ekin zioten. Seminarioak, komentuak,

nobiziatuak eta abar desagertu ziren. Elizjendearen sekularizazioa hasi zen. Vatikanoko II. Kontzilioak planteatzen zuen askatasunaren ideiak bere ondorioak ekarri zituen. Elizak bere barrura begiratzen zuen gizartearen eskariez arduratu beharrean eta herria gurtzatik ihes egiten hasi zen. Halaxe hasi zen Elizaren goibehera. Elizatik politikara izandako aldaketa horretan geunden. A.I.: Hamarkada horri buruz dudan sentsazioa hauxe da, gizartea heltzen ari zela eta askatasunera bideratutako aldaketa horretarako prestatzen ari zela. Arazo pertsonalak sortzen hasi ziren jarrera politiko jakin baten alde agertzeko garaian. Aldaketaren aurrean euforia zabaldu zen urteak izan ziren haiek, eginda zegoen guztia gaizki zegoela pentsatuz, eta nire ustez hankasartzea izan zen hura. Kooperatibei

Jos辿 Luis Madinagoitia

"Franco hil ondoren hasi ziren aldaketak, batzuk besteak baino azkarrago, baina eremu soziopolitikoan ematen hasiak ziren aurrerapausoak irekitasunerantz" dagokienez, ados nago hemen esandakoarekin: tailer izatetik enpresa izatera iritsi zirela. Enpresa menderatzen genuen zerbait zen, eta ez bakarrik ikuspegi teknikotik, eta kanpoko merkatuetara ireki zen. S.A.: Hamarkada hartan ENARAk ondo bereizitako bi alderdi izan zituen, lehena txarra eta bigarrena ona. Krisi nabarmena izan genuen eta zuzendaritza batzordeak Gerentez aldatu zuen. Gerente berria iritsi zenean talde berria ekarri zuen eta balio handiagoa zuten produktu berriak

bultzatu zituen, brida herdoilgaitzak, balbulak eta abar. Nire ustez gaia ez zen behar bezala aztertu, produktu haiek ez baitzuten emaitzarik izan. 1979an 300 milioi pezeta galdu genituen Euskadiko Kutxaren auditoriaren ondoren. Euskadiko Kutxak I単igo Agirre bidali zuen, ondoren Gerente izango zena, hain zuzen. Egoera oso larria zen, briden errentagarritasun txikia berehala jaten baikenuen. Bezero amerikarrak kapela handiak jantzita eta itsaskiak jatera etortzen ziren, baina balio erantsia ez zuten behar bezala ordaintzen. J.A.U.: Hemen esan diren gauza asko zuzenean bizitzea egokitu zitzaidan niri. 70ean sartu nintzen ULMAn, makineriaren gai komertzialean aurreneko pausoak emateko, garai hartan ULMAn bazter utzitako gaia zelako. Ordurako jadanik tailerren izenak aipatzea saihesten genuen bezeroek pentsa ez zezaten "portalero" batzuk ginela. Urte haietan eraikuntza eta makineria banatzeaz hitz egin ohi genuen. Botazio bat ere egin zen, eta ezezkoa atera zen guztiok baiezkoa aterako zela pentsatzen genuenean. Distantziatik begiratuta, zorionekoa izan zen benetan ezezkoa ateratzea, ez baikeunden prestatuta. Ordurako hasiak ginen Euskadiko Kutxaren ereduaren araberako kudeaketa planekin lanean, nahiz eta gehiegi asmatu ez... A.G.: Bueno. Kudeaketa Planean asmatzea, funtsean, Gerentearen baitan dago. Adibidez, gogoan dut Ormaetxeak ez zuela inoiz huts egiten: ondo asko zekien nora joan behar zuen eta ondo asko zekien iristeko zer baliabide erabili behar zuen. Hortik aurrera inoiz ez zuen muga eteten den lekuan marrarik jartzen... Lehen aipatzea ahaztu zaidan gaia hauxe da, kooperatibetan uko egiten geniola erabaki politikoak hartzeari. Erabateko neutraltasun politikoa lortu nahi genuen. Gogoan dut obra sindikaleko Santanderreko pertsona batek Franco kooperatiben seme kutun izendatu behar zela esan zidala. Hauxe esan nion... Zergatik? Zergatik izendatu behar dugu Franco kooperatiben seme kutuna? Zera erantzun zidan, Generalisimoari esker bizi ginelako... Begira, esan nion nik, momentu honetan bertan, eta batbatean, 50 izen bururatzen zaizkit

11


Mahai-ingurua Franco baino lehen, Manuel Mangana Garrido, esmalterian lanean ari da, Juan Ignacio Errasti Bengoetxea, lanean ari da... Azken finean, gure asmoa beti izan da politikan inork nahastu ez gaitzala lortzea.

urte haietan kooperatiba izango ez bagina, ENARA itxi beharrean izango zen. Langileen sakrifizioarekin eta esfortzuarekin bakarrik atera ahal izan zen aurrera kooperatiba. Niretzat, beraz, langileak izan ziren giltzarria.

J.L.M.: Garaiko beste datu batzuk aipatzearren, jaiotze-tasa handiko azkeneko urteak izan ziren. Gainera, esan beharra dago urte haietan ez zegoela sintoniarik ULMAren eta ENARAren artean, eta ez zegoen eskualdeko talde konbentzimendurik. Ondoren gertatu zen, Euskadiko Kutxak nolabait behartuta Oñalan sortu zenean.

A.I.: Mondragon Unibertsitatea ere funtsezkoa izan da kooperatiben harrobi gisa. Kooperatibek ondo asmatu dute egin dituzten inbertsio handietan eta hori ere beste giltzarrietako bat dela esango nuke. Euskadiko Kutxa ere funtsezkoa izan da. Azkenik, kooperatibak zuzendu dituzten pertsonen aprendiz bokazioa eta enpresa bokazioa nabarmenduko nituzke, eta haien meritua eta sakrifizio pertsonala aintzat hartu beharko genieke.

Deskribatutako panorama horretan, zuen ustez izan al zen giltzarririk urte haietan kooperatiba eredua sendotzen lagundu zuenik? Giltzarri horietatik zuen ustez zeintzuk markatu zuten kooperatiben bilakaera? J.A.U.: Garrantzizkoa izan da politikan ez sartzea. Eta, horrez gain, momentu zehatzetan Arrasatetik jaso izan dugun babesa. ULMAn, adibidez, 1993an MCCri ezezkoa eman zitzaionean nire ustez zorte handia izan genuen ULMAn garrantzi handiko

Sabino Zuazabeitia

"Ez genekien ondo zer zen demokrazia, inposizio irizpideen arabera ginen demokratak" pertsonak genituelako. Garai hartako zuzendaritzari bikain kalifikazioa jartzen diot, Arrasateren ildotik bereizi behar izan dugun uneetan hemen gauzak ondo egin zirelako, ez zaigu indarrik falta izan eta ideiak argi izan ditugu. S.A.: Urte haietan bagenekien jadanik zer zen kooperatiba bat eta, seguruenez,

12

S.Z.: Arrasateren adibidea kooperatiben eragile izan da. Ordainsarien eskala mantentzea garrantzizko lorpena izan da. Merkatuan eta teknologietan eguneratzen eta garaietara egokitzen jakitea funtsezkoa izan da; Arizmendiarrietak esan ohi zuenez, Euskadin ez dugu lurrik eta duguna eskasa denez eta pinuez estalita dagoenez, adimena landu behar dugu. Azkenik, Euskadiko Kutxa. Zein izango litzateke kooperatiben etorkizuna Euskadiko Kutxa gabe? Dirua sozializatu izan ez balitz... edo diruari zentzu soziala eman ez bazitzaion? L.M.: Funtsezko alderdietako bat hauxe izan da, goi-mailetan zeuden pertsona jakin batzuk jarraitu beharreko eredua argi eta garbi Arrasatekoa izan behar zuela konturatzea. Bere garaian indizeak baloratzeak egonkortu egin zuen nolabait ordainsari irrika. Garrantzizko beste alderdi bat, oro har, grebek eta abar bihozmina sorrarazi arren, egoera zailen aurrean pertsonek izan duten erantzun baikorra izan da. A.G.: Sorburutik, gero eta gizarte hobea eratzeko bokazioa izan zen eragilea, herria zerbitzatuko zuten enpresen bitartez. Hirurogeita hamarreko hamarkadan hiru instituzio nabarmenduko nituzke garapenaren eragile gisa; Euskadiko Kutxa Enpresa Sailaren bidez egiten ari ziren horri zentzua emanez eta bideratuz, Lanbide Eskola berria eta Ularco, sinergiak bilatzeko hastapen gisa. Azken finean, kooperatibak gizaki autoktonoen lana izan da, ekonomiari eta lan munduari dagokienez bizi zuten errealitatearekin

Gure Historia

konprometitutako gizakiena. J.L.M.: Arrazoiren batengatik batzarren batean zerbait onartu ez denean zerbaiten seinale izan da... orokorrean intuizio ona du jendeak. Bereziki, bere garaian Euskadiko Kutxa Taldean egon izana eta orain MCCn egotea lagungarria

José Antonio Urteaga

"Hemen ondo egin ziren gauzak, ez da indarrik falta izan eta ideiak argi izan ditugu" izan zitzaigun eta zaigu kooperatiba batzuk bizirik iraunarazteko. Jendea ideiak ematen ari den ingurunean egotea positiboa da, berez. ULMAri dagokionez garrantzizko aldaketa izan zen, ordezkariez ahaztu eta geure sare komertziala sortzen hasi baikinen, eta bete-betean asmatu genuen. Bukatzeko, hirurogeita hamarreko hamarkadan, 1976an zehazki, José Mª Arizmendiarrieta jauna hil zen. 28 urte geroago, zer esan dezakegu berari eta egin zuen lanari buruz? S.Z.: Apaizgai nintzenean nahiko harreman izan nuen harekin. Apaiz gazteak harretaz hartzen gintuen baina ez genion gehiegi ulertzen, hark erabiltzen zuen hizkuntza desberdina baitzen guk ordura arte entzun ohi genuenaren aldean. Benetako maisua zen inolako zalantzarik gabe, apaiz izaten eta herriarentzat bizitzen erakutsi zigun maisua. Orain oso ondo etorriko litzaiguke bestelako leku batean José Mª jauna bezalako bat edukitzea, pixka bat markatuko gintuzkeen bat. J.A.U: Bizi zela ez nuen ezagutu, baina geroago denetatik pixka bat egitea egokitu zaidanez, bere lanaren berri jakin nahi izan dut, baita aztertu eta zabaldu ere.


70eko hamarkada

S.A.: Hari esker seguruenez bizi da ENARA gaur egun. Asko zor diogu, beraz.

Angel Iturbe

"Gizartea heltzen ari zen eta askatasunera bideratutako aldaketa horretarako prestatzen ari zen" A.I.: Nik ere ez nuen gehiegi ezagutu baina bere garaiko gizona izan zen, oso jende onaz inguratzen jakin zuena. Oso argi zituen enpresaren dotrina sozialaren inguruko kontzeptuak. L.M.: Niretzat jarraitu beharreko eredua izan zen, zuen gaitasunagatik edo adimen egituragatik ez ezik, bere izaeragatik besterik gabe. ULMAn sartu aurretik beste kooperatiba batean lan egiteko aukera izan nuen. Administratzaile lanpostua proposatu zidaten eta hari kontsultatzea besterik ez zitzaidan bururatu. Ohean gaixo, ezetz esan zidan, horrelakorik ez egiteko. Garai hartan alderdi teknikoak balio handiagoa zuela pentsatzen zuen. Horrekin guztiarekin esan nahi dut pertsona hark eman zidan konfiantzak garrantzi handia zuela. Niretzat, D. José Mª jaunarengan, egin duena baino izan dena da garrantzizkoa A.G.: Inoiz ere ezin dugu gertatu ez den historiaz hitz egin, baina José Mª jauna iritsi ez balitz, ez dakit bailara hau, baina Arrasate erabateko hondamendi ekonomikoa izango litzateke. Bere nortasunari dagokionez, izaera erakargarria zuen guztiaren aurrean jarrera koherentea erakusten zuelako, pobrezia predikatzen bazuen soiltasun harrigarria erakusten zuen... lider bat zen zituen ezaugarriengatik. Berezko talentua zuen, apartekoa, baita jakingura paregabea ere. Pentsamenduaren ildotik beti agertu zen aurretik. Maisu bat zen; bizitzen erakusten zuen, mezuak etengabe transmititzen zituen. Doi zen hitzetan, doi ekintzetan. Kontzientziak

pizten zituen, kezkak sorrarazten zituen izugarrizko etorkizun senaz. Ez zen asaldatzen etsipenaren aurrean. Maila jakin bat lortzen zuenean hurrengoan pentsatzen hasten zen berehala. Pasadizo bat kontatuko dizuet. Egun batean, Zuzendaritza Kontseiluan bilduta, Larrañaga, Usatorre, Ormaetxea eta lauok ginen, eta lanean eta sesio bizian orduak eman ondoren, batzuk errukigabeak, atea jo eta burua besterik agertu ez zuelarik hauxe esan zigun: "Banku bat egin behar dugu". Gure aztoramena, lehendik ere handia bazen, izugarrizkoa izan zen orduan. Garai hartan, bankuak mafia antzeko bat ziren guretzat. Alde egin zuen eta handik 3 hilabetera etorri zitzaigun esanez: "Hemen dituzue Euskadiko Kutxaren estatutuak. orain eratzeko batzarra egin behar duzue". Une hartatik aurrera gaiari heldu eta gauzatu beste erremediorik ez zegoen. Nahiko baserri aberats batetik zetorren eta 3 anaiatik zaharrena izanik maiorazkoari uko egin zion bigarren anaiaren alde. Arizmendiarrieta Eusko Jaurlaritzaren prentsa-bulegoan egon zen eta nazionalak Bilbon sartu zirenean salatu egin zuten, inolako begirunerik gabe. Gorabehera haien ondoren Arrasatera iritsi zen eta banandutako herria topatu zuen bertan, gerrak utzitako zaurien ondoren. Handik aurrera herriheziketan eta lanean jardun zuen. Gainerakoa bere eboluzioa izan zen.

A.G.: Seguruenik ez litzaioke batera gustatuko ordainsarien aukera zabaldu den modua. Ziur nago hori ez litzaiokeela batere gustatuko. Ez nago hain ziur kooperatibak lurraldez kanpo ezartzearen ideia ez ote litzaiokeen gustatuko, gizon pragmatikoa baitzen hura. Justizian sinesten zuen,

Alfonso Gorroñogoitia

"Azken finean, kooperatibak gizaki autoktonoen lana izan da, ekonomiari eta lanmunduari dagokienez bizi zuten errealitatearekin konprometitutako gizakiena" zintzotasunean eta talentuan sinesten zuen. Gauza harrigarriak pentsatzen zituen etorkizunari buruz, adibidez, 50eko hamarkadan jadanik erregimen komunisten erorialdia iragarri zuen, haren ustez iraungo duen sistema herriaren premiak betetzeko eraginkortasun handiena erakusten hori izango baitzen, eta sistema komunista ez da hain eraginkor agertu herriarentzat. Laburbilduz, adimen eta giza maila handiko pertsona ugari ezagutu dut baina José Mª jaunaren mailakorik ez dut uste inor ezagutu dudanik.

Luis Mª Madina

"Garrantzizko alderdia hauxe izan da, egoera zailen aurrean pertsonek izan duten erantzun baikorra" S.A.: Nola hartu izango zuen José Mª jaunak hemendik kanpo kooperatibak lanpostuak sortzen ari diren modua?

J.L.M.: Guk ez genion gehiegi ulertzen garai hartan. Geroago, urteak aurrera joan ahala, eta irakurri ahala gero eta sakonago geureganatu genituen bere ideiak. Gogoan dut Unibertsitatearen ideia zerabilkiola buruan ordurako. Pena izan zen benetan urte haiekin hiltzea, 61 urterekin oraindik askoz ere gehiago emateko gauza izango baitzen. Ondorengo urteetan bere filosofiatik bizitzen aritu gara baina Kooperatiba Taldea filosofia kooperatiboa elikatzeko modua planteatu beharrean dago nire ustetan.

13


Enpresa-jarduera

Enpresa-ja

ULMAREN Hirurogeita hamarreko hamarkada enpresa munduko aztoramen handiko garaia izan zen ULMArentzat nahiz ENARArentzat, urte haietan bi kooperatibek egindako esfortzuen emaitzak oso bestelakoak izan baziren ere. Lehenak garapen nabarmena eta arrakastatsua izango zuen bitartean, bigarrenak urte latzak bizi izan zituen enpresa nahiz gizarte mailan. Bi kooperatibak Euskadiko Kutxara elkartutako taldekoak ziren eta horrek ikuspegi estrategikoa eskaintzen zien kudeaketa berritzeko eta nazioarteko bihurtzeko. Kontzeptu berritzaileak barneratu zituzten, adibidez kudeaketa planak eta informatika, eta hirurogeita hamarreko hamarkadan presentzia nabarmena lortu zuten kanpoko merkatuetan.

ULMA

ENARA REN

Berritzeko bokazio horren seinale dugu ULMA 1974an sortutako IKERLAN Zentro Teknologikora elkartu izana. Hamarkadan zehar atzerriko patente batzuk erosi zituzten eta horrek ere produkzioaren aniztasuna bultzatzen lagundu zuen. Hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran, aldamioak izenez ezagutzen zen jarduerak Elementu Metalikoak izena hartu zuen, eta Biltzeko Makinen jarduerak, Enbasea eta Enbalajea. Hamarkadaren bukaeran jarduera berri bat sortu zen, Berotegien fabrikazioa eta salmenta, produkzioa errentagarri izateko eta merkatuko kuota gehitzeko premiari erantzutearren.

"ULMAk fabrikatutako berotegia"

"ULMAren Sail Teknikoaren irudia"

14

ETA

70eko hamarkadan ULMA Eduardo Chillidaren eskulturak instalatzen aritu zen lankidetzan, Donostiako Haize Orrazian. Lan horretarako esfortzu handia egin behar izan zuten, 1977an JosĂŠ Eloseguik diseinatu zuen pasabide bat instalatu behar izan baitzuten itsasoaren eta arroken gainean, eskultura astunak -bakoitza 10 tonakoa- orain dauden lekuraino eramateko.

Gure Historia


70eko hamarkada

arduera N

ENPRESA JARDUERA 70 EKO

HAMARKADAN

ENARAk, bere aldetik, bridak, osagarri forjatuak eta eskuzko erremintak fabrikatzen jarraitzen zuen, baita eskarizko piezak egiten ere, baina bazkideek eginahalak egin arren ez zuten emaitza onik lortu. 1976an ENARAk mailegu bat eskatu zuen produktu berri bat, hau da, balbula forjatuak merkaturatzen inbertitu behar zituen 200 milioi pezetak finantzatzeko. Baina kooperatiba zorpetuta zegoen erabat inbertitzen egindako ahaleginengatik, eta egoera hura larriagotu egin zen esperotako emaitzak eman ez zituen produktuaren politikak eraginda. 1977ko eta 1978ko ekitaldiek galerak ekarri zituzten, eta 1979an egoera larri batera iritsi ziren. Hala, Euskadiko Kutxara jo zuten laguntza bila. Neurri sozialak, ekonomiko-finantzarioak, eta komertzialak hartu behar izan zituzten. Behartuta zeuden enpresa kapitalizatzera, produkzio soberakinak murriztera, errentagarriak ez ziren produktuak baztertzera, eta espezializazioan eta esportazioan dena ematera.

“ ENARA Produktua�

ENARAren Salmenten Eboluzioa ENARAren Plantillaren Eboluzioa 85

Milloi Pezetak Pertsonak

111

94,9

78 82,4 69,4

1970

1972

ENARA

Hirurogeita hamarreko hamarkadan esportazioa funtsezkoa izan zen ENARArentzat, urte haietan kooperatibak izan zituen arazoak berehala konpondu ahal izateko. Kanpora irekitzea eta merkatu berriak bilatzea izan ziren errentagarritasuna eta produkzioa gehitzeko eta jarduera martxan jarraitzeko formula, merkatu nazionalera mugatuta zegoenez ez baitzen seguru iraungo zuenik.

1971

15


Gizartearen Alderdiek duten Balioa Gizartearen alderdiek duten balioa Kooperatibaren alderdi gizatiarrenen berri emanez

Gizarte Lanaren bidez lortutako Elkartasuna Aurrerabide soziala Hirurogeita hamarreko hamarkadan ULMAn eta ENARAn lorpen sozial handiak izan zituzten. Hamarkadaren hasieran Euskadiko Kutxara elkartutako kooperatiba gehienen lanjarduna asteko 45 ordura murriztu zuten, eta horrek garrantzizko aurrerapausoa adierazi zuen garai hartarako. Handik gutxira, 1973an -Lagun Aro, Borondatezko Gizarte Aurreikuspen entitatea bigarren mailako kooperatiba gisa eratu zen urtean- ezkontzen ziren emakumezko bazkideak baja hartzera behartzen zituen araua indargabetu zuten. Gainera, atzeraeraginezko izaeraz onetsi zuten beren lanpostuak bertan behera utzi behar izan zituzten emakumeak kooperatibetan berriro onartzea, eta nahi zuten emakume guztiei zegokien postura itzultzeko aukera eman zieten. Hala gauzatu ahal izan zen aspalditik askok errebindikatu izandako lorpen soziala.

Kooperatiben arteko elkartasuna Krisialdia desberdin bizi izan zuten ULMAn eta ENARAn. Lehenengoaren emaitzetan ia ondoriorik izan ez zuen bitartean, bigarrenarentzat zailtasun ekonomiko eta sozial handiko uneak izan ziren, eta kooperatiben arteko elkartasuna ezinbestekoa izan zen zailtasun haiek gainditzeko. Hamarkadan zehar Euskadiko Kutxara elkartutako kooperatiben artean etengabea

16

izan zen kuoten transferentzia, osasun laguntza, laneko ezintasun eta famili laguntza prestazioak konpentsatzeko.

Enplegu kooperatiboa Hamarkadaren bukaerako soberakin garbi negatiboak ikusita, ENARAk %25era arte murriztu behar izan zuen plantilla. Borondatezko bajak, lekualdaketak, eta langabezi aseguruak proposatu zituzten. Kontzientzia kolektiboaren premia planteatu zuten, zailtasunak gainditzen laguntzeko. 1979an Lagun Arok prestazio berri bat aztertu zuen langabeziatik sortutako premiei erantzuteko, baita pentsiodunek Batzar Orokorrean ordezkaritza izateko aukera ere. Hamarkadaren bukaeran erakunde horrek eta Euskadiko Kutxak emandako laguntza funtsezkoa izan zen alderdi ekonomikoei eta sozialei dagokienez. Bitartean, hamarkada horretan zehar ULMAk nabarmen gehitu zuen plantilla, horrela ingurunean enplegu iraunkorra sortzen lagunduz.

“70eko hamarkadan aurrerabide sozial nabarmena antzeman zen alderdi guztietan�

Gure Historia

Kultur balioak Nabarmentzekoa da Euskarak hamarkadaren bigarren erdian lortu zuen garrantzia. Izan ere, barne-arauak eta dokumentuak, prentsako iragarkiak eta abar idazteko erabiltzen hasi ziren. ULMAk eta ENARAk beren inguruneko kultur garapenean izan zuten inplikazioa agerikoa izan zen baita ere bi kooperatibek ETEO Enpresa Eskola gisa eratzen eta sendotzen parte hartu zutenean, kooperatibaren formula irakaskuntzan ere aplikatuz.

Gizarte prestazioak 70eko hamarkadaren hasieran Lagun-Arok ULMAri eta ENARAri ematen zizkien prestazioen artean aipatzekoak dira Famili Laguntza, Osasun Laguntza, Lanerako Ezintasun Iragankorra, Heriotzagatiko Laguntza, Ezkonsaria (hamarkadaren erdialdera indargabetu zena) eta Laneko Istripuagatiko edo Baliaezintasunagatiko Osagarria. Kontuan hartu beharra dago urte haietan, neurriak hartzen hasi baziren ere, oraindik ez zela aurrerapen handirik sumatzen laneko segurtasun gaietan. Horren ondorioz, ezbeharren maila nahiko handia zen. Adibide gisa, 1970eko otsailean 58 zauritu izan ziren ULMAn eta 14 ENARAn, eta ezbeharrengatik 522 lanordu galdu ziren lehena aipatutako kooperatiban, eta 214 bigarrenean.


70eko hamarkada

J.M. Arizmendiarrieta J.M. Arizmendiarrieta

José María Arizmendiarrieta jaunak utzi gaitu 1976an José María Arizmendiarrieta jauna hil zen, Arrasateko Kooperatiba Esperientziaren inspiratzailea eta ideologoa. Apaiz hura, Markinan jaioa, 1941ean iritsi zen Arrasatera, eta garaiko bizi-baldintza latzak aurrekaririk ez zuen proiektu soziala gauzatu zeneko haztegi izan ziren. Arizmendiarrietak gizarteari eta gizakiari lotutako edukiez hornitu zituen garai hartan sortutako kooperatibak, langileen errealizazio pertsonala eta beren ingurunearen hobekuntza lortu nahian, enpresaren ikuspegi gizatiarragotik begiratuta. José María jaunak, garai hartako eta oraingo Oñatiko parroko Sabino Zuazabeitiarekin batera, Oñatiko kooperatiben mugimendua inspiratu zuen baita ere, herriko gazteak enpresa eredu hori aukeratzera eta hala beren etorkizunaren alde lan egitera animatuz. Haren heriotza kolpe latza izan zen kooperatibismoarentzat oro har. Baina bere ideiek gaurdaino iraun dute haren pentsamoldearen berenganatu duten MCC kooperatiben bitartez.

17


Hemeroteka

Hemeroteka

Kooperatiben arteko elkartasuna, Osasun Laguntzaren prestazioak konpentsatzeko kuoten transferentzian aditzera emana. TU, 70eko hamarkada.

Prentsa-iragarkia 70eko hamarkadan.

Diario Vasco-k ENARAko langile baten ezkontzaren berria argitaratu zuen 1970ean. Deian euskaraz agertu ziren lehenengo iragarkiak, 1979an.

ENARAren prentsa-iragarkia 70eko hamarkada.

18

Gure Historia


70eko hamarkada

TU, 1970eko otsaila. Bajen taula ea indizeak eta absentismoa Lagun-Arora elkartutako kooperatibetan.

ENARAren prentsairagarkia 70eko hamarkada.

ULMAren prentsairagarkia 70eko hamarkadan.

ENARAri emandako kredituari buruzko berria Diario Vasco-n, 1974ko uztailaren 4an. ULMAren iragarkia kooperatibaren makinak erakutsiz, 70eko hamarkadan.

19


Inkesta Inkesta Zer ondorio izan zuten Oñatiko gizartean ULMAk eta ENARAk hirurogeita hamarreko hamarkadan?

José Antonio Mendikute

Ángel Elguero

Antón Inza

ETEOren Zuzendaria 70eko hamarkadan

CEGASAko erretiratua

C.D. Aloña Mendi

ULMAko eta ENARAko zuzendariak erabat inplikatu ziren Oñatiko Enpresa Zientzien Eskola sendotzen.

Fundatzaileen laguna nintzen, eta oso harreman estua izan dut beti ULMArekin eta ENARArekin. Haiekin topo egin nuen ETEO eratu zenean eta kooperatiba bihurtu zenean ere, ULMA eta ENARAko pertsonen lankidetza ezinbestekoa izan zelarik.

Garai hartan Kirol Elkartea oso txikia zen. ULMA eta ENARA, Oñatiko enpresa nagusiak zirenez, beti aritu izan dira Aloña Mendi-ren sail guztiak, eta bereziki txirrindularitzarena babesten.

Denbora asko eskaini zioten ETEOri eta ideia eta irizpide kooperatiboak finkatzen lagundu zuten. ETEOrekin, batetik, kooperatibismoa bidezkoagoa izango zen gizartearentzako eredu baliagarri eta aurreratu gisa sendotu nahi zen eta, bestetik, Enpresa Eskola bat gertu izatea kooperatibak ondo ezagutuko zituzten gazteak prestatzeko; ULMAko eta ENARAko zuzendariek hitzaldiak ematen zituzten ikastetxean, ikasleek enpresak bisitatzen zituzten eta abar. Gizon haiek ikuspegi praktikoa eskaintzen zuten eta profesional onak prestatzen laguntzen zuten. Premiak bete eta irizpideak finkatu eta sendotzen zituzten, eta horrek Oñati guztiaren eta eskualdearen onurarako izan zen inolako zalantzarik gabe.

20

Garai hartan, enpresek 250 pezetarekin laguntzen zuten langile eta urte bakoitzeko. Gogoan dut Arizmendiarrietarekin bildu ginela, eta hark hiru Unibertsitate Eskola eratzeak izango zuen garrantzia nabarmendu zuela Unibertsitate bat sortu ahal izateko. Beti izan zuen ideia hori buruan. Bi kooperatiba horien funtsezko alderdietako bat hauxe da, urteetan zehar soberakinak xurgatu dituztela beste enpresa batzuetako lanpostuei dagozkienak, eta horri esker enpleguindize handia eta bizi-maila bikaina dugu Oñatin.

Gure Historia

Kooperatibek nabarmen lagundu dute kiroletan, eta Oñatiko mugimendu sozialetan izan duten inplikazioa oso handia izan da: hirurogeita hamarreko hamarkadan, ULMAk futbol zelaiaren estalpea eraiki zuen bere kontura. Kooperatibismoa, ULMAn eta ENARAn hezurmamitua, funtsezkoa izan da Oñatirentzat krisialdi ekonomikoetan, hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran ikusi ahal izan zenez. Enpresa-formula horrek krisialdiak hobeto jasatea ahalbidetzen zuen elkartasunaren bitartez, eta beraz ondorioak ez ziren hainbeste nabaritzen ingurunean.


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.