Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları - Passages in Kadıköy; As an Urban Threshold

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları Passages in Kadıköy; As an Urban Threshold Gülsen Şenol Yürütücü: Sinan Logie, Hande Tombaz AURA-İSTANBUL | GÜZ 2018

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

1

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları Passages in Kadıköy; As an Urban Threshold Gülsen Şenol Yürütücü: Sinan Logie, Hande Tombaz AURA-İSTANBUL | GÜZ 2018

2

YAKLAŞIM

APPROACH

Kentin düşü, inşası devam etmekte olan devinimi düşünüldüğü zaman birtakım kelimelerin ihtiyaç duyduğu parantezler; kente ve topluma karşı soru işaretleri, ve alışılagelmemiş yapım/ yıkım ekleri oluşturur. Kişinin aidiyet duygusunu en yoğun olarak hissettiği yer olarak evin; kente ilk teması ve kentten ilk kopuşu ev kapısının eşiği ile başlar. Kente ve insana dair hissedilen ‘aitlik’ ve ‘ötekilik’ hissi, öznel içerdeliğin kendisini dışarıya bırakmakta olduğu bir yolculuktur.

When considering the city’s dream, construction, and ongoing movement; certain words begin to need some parenthesizes for question marks for the city’s and society’s derivational affixes.

The first contact of the house with the city and the first divergence between the city and the house begins with the threshold of the door.

The sense of ‘devotion’ and ‘otherness’ is a journey that subjectively leaves itself to the outside.

This journey from the body to the body, the body to the house, the house to the city, and the city to the city, is a kind of being on the threshold. The fact that the existing views in our own world encounter a new image, or exclude an image from its own set of views. This is the first meeting point of the ‘outer’ and the ‘inner ‘.

Bedenden bedene, bedenden eve, evden kente, ve kentten kente uzamlanan bu yolculuk; bir çeşit eşikte olma halidir. Kendi dünyamızda var olan görünümlerin; yeni bir görüntü ile karşılaşması, ya da kendi görünüm kümesinden bir görüntüyü dışarıda bırakması, varlığının farkındalık olmadığı ‘iç’ ile; ötekiye uzanan ‘dış’ın ilk karşılaşma noktasıdır.

The metropolis in the 21. century absolutes the border between the inner and outer as much as possible. It causes us to imagine ‘outside’ or ‘out one’ as a possible danger, difference, and distance.

Because of this absoluteness taught of borders, the journeys we made on them are often considered as unfamiliar experiences. Non porosity of states which are self-enclosed with tangible borders; makes potential compatibility, relationship, and togetherness with the others beyond the border impossible. For the city scale, the existence of absolute boundaries between outside and inside, correspond the disconnection between the areas using the same co-border but are already far apart. And thus, borders are not projected as interfaces to exceed; but convinced to absolute unities within their frames. Without the whole image, but just in between the acquaintances.

Metropolün 21. Yüzyıldaki hızı, iç ve dış arasındaki sınırı olabildiğince mutlaklaştırmaktadır. Fikir sahibi olunmayan ‘dışarı’yı; olası bir tehlike, farklılık, ve uzaklık olarak tahayyül etmemize neden olur. Sınırların öğretilmiş bu mutlaklığı nedeniyle; kentin muğlak sınırlarında yaptığımız yolcuklar genellikle alışılagelmedik tecrübeler olarak düşünülür. Oysa; kapalı, birbirleriyle sanki zıt bir kutupmuşçasına ayrışmış yerlerin gözeneksizliği; öteki ile olası uyumluluğu, ilişkiyi, ve birlikteliği imkansız kılar. Dışarısı ve içerisinin bu denli kalın sınırlarının olması; kent ölçeğinde birbirlerinden ilişkisi çoktan koparılmış sınırdaş mahallelere, ve kelimenin zıt anlamının cümle içerisinde yerinin olmadığı tek taraflı büyük kent cümlelerine tekabül etmektedir. Ve böylelikle, sınırlar geçilmesi ya da aşılması tahayyül edilen ara kesitler değil; görünümlerin mutlak birliğine inandırılmış ve büyük tablosundan koparılmış hikayelerin sergilendiği çerçevenin strüktürel birer parçasına dönüşürler.

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

3

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Yol Ayrımı, Şirinevler Ekim 2018 Junction, Şirinevler October 2018

EŞİK ve EŞİKTELİK

THSRESHOLD AND LIMINALITY

Agamben’in dışarısı ve içerisinin birbirlerini dışlamadığına; aksine birbirlerini –dolayısıyla da ‘öteki’ olanı- bulanıklaştırıp, toplumsal farklılıklara ve istisnai durumlara kucak açtığı olarak ön gördüğü bu ara bölge, ‘eşik’ olarak karşımıza çıkmaktadır.

1 Eşiktelik, yahut eşikte olma deneyimi, sınırlar arasında sıkışmış olan ara bölgenin varlığına işaret eder. Bu ara kesit bölgesi, çift taraflı olarak karşılaşma, temas etme, veya ayrılma eylemlerinin barındığı dinamik ve potansiyelli bir geçirgenlik bölgesidir. 2 ‘Geçişte olma halini’ temsil eden eşik durumu; her ne kadar ‘bilinmeyen ile karşılaşma’ olarak tanımlanıp güvenli bir eylem yahut alan olarak düşünülmese de; aslında farklılıkların bir bütün oluşturabilmek için birbirlerinden aldığı güç öğretisinin tanımlandığı alandır.

Threshold, as Agamben said, comes up with an interim region that it does not exclude each other from the inside and outside; on the contrary, it blurs the existence of border between sides. Therefore, it embraces social differences and exceptional situations which are not expected to happen.1 Liminality or the experience of threshold, points to the presence of the intermediate and permeable region between boundaries. This cross-section region is a dynamic and potential permeability region where two-sided encounter, contact, or separation takes place.2 The state of liminality, which represents the passage between the opposite sides, is defined as the “encounter with the unknown” and is not considered as a safe act or field.

1 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 72

1 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 72

2 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 53

2 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 53

4

Instead of imagining what follows boundaries, excluding regions only makes them defined by their own and only frames. However, the existence of the liminality divides the regions only with the permeable periphery that has communication with each other and does not allow concrete frames.

Kabul edilmiş sınırların ardından geleni düşlemek yerine dışlamak, bölgeleri yalnızca kendi çerçeveleri ile tanımlı olmaya mahkum kılar. Oysa; eşiktelik ara kesitinin varlığı ve kabulü, bölgeleri yalnızca birbirleriyle iletişimi olan geçirgen çeperler ile ayırır, duyarsız çerçevelere pek de müsaade etmez.

The concept of heterotopia, as Foucault used for the first time in the prologue of the book “The Order of Things” and later described in “Of Other Spaces” emphasizes the existence of the opposite within the whole. It separates it from the unreachable utopias and puts it in a real position.3 The utopia, which has rejected a possible movement with opposing ideas in advance, have been added to unrealistic spaces and transformed into a fiction, to organize a certain framework for human beings as ideal and necessary. The phenomenon ‘place’ is formed with all the oppositions, intersections, negotiations and hierarchies that exist are within itself. At this point, the heterotopias emphasize the potential of what is happening on the porous cross sections and liminal regions.

Foucault’un “Başka Mekanlara Dair” kitabında tanımladığı üzere ‘heterotopya’, ‘içeride’ olan için öteki olarak belirlenmiş olanı ve karşıtlığın bütün içerisindeki varlığını vurgulayarak onu ütopyaların ulaşılmazlığından ayırır ve ona karşıt olan reel bir mevkiiye oturtur.3 Karşıt fikirleri ile olası bir devinimi önceden reddetmiş, gerçek dışı mekânlara eklemlenen arzulardan oluşan ve birer kurguya dönüşen ütopyalar; aslında yine insanoğlu için belirli bir çerçeveyi ideal olan ve olması gereken kılar. Yer; var olan tüm karşıtlıkları, kesişimleri, müzakereleri ve hiyerarşileri kendi bünyesinde bulundurabildiği sürece ‘yer’dir. Heterotopyalar, içerisinde birbirleriyle barınan karşıtlıkları, sorguyu ve ötekiyi ‘diğer olan’dan farksız olarak var ettiğince gerçek kesitte olmakta olanın potansiyeline vurgu yapar.

“Thus, we can consider heterotopies not as otherness areas, but as gateways to otherness. The spatial passage image reflects a space not only through its decisive qualities, but also through its relationship with others, so that the space becomes identified by that relationship. As a passage, heterotopies are places on the move where everything that happens is separated from the previous order without having a specific direction..” (Stavrides, 159) 4

“Heterotopyaları ötekilik alanları olarak değil, ötekiliğe açılan geçitler olarak düşünebiliriz. Mekânsal geçit imgesi bir mekânı sırf belirleyici nitelikleri üzerinden değil, ötekilerle ilişkisi üzerinden de yansıtır; öyle ki mekân bu ilişkiyle özdeşleşmiş hale gelir. Birer geçit olarak heterotopyalar, olan biten her şeyin belirli bir istikamete sahip olmaksızın önceki düzenden ayrıldığı, hareket halindeki yerlerdir.” (Stavrides, 159) 4

The reflection of the fact of passage and movement on the city can be observed in many different common intersection points. These intersections and mutual contacts enable to new emerging urban and social fragments beyond stagnation.5

Geçit ve hareket olgusunun kent üzerindeki yansıması oldukça farklı birçok müşterek kesişim noktasında gözlemlenebilir. Bu kesişim ve karşılıklı temas etme noktaları; durağanlıktan öte yeni doğmakta olan kentsel ve toplumsal fragmanlara da ev sahipliği yapar. 5

3 “’Heterotopoloji’ye Giriş: Heterotopyalar İçin Bir Nomenklatura Denemesi.” Renklerle Ayrışan - XXI

3 “’Heterotopoloji’ye Giriş: Heterotopyalar İçin Bir Nomenklatura Denemesi.” Renklerle Ayrışan - XXI

4 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 159

4 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 159

5 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 158

5 Stav 158 https://xxi.com.tr/i/heterotopolojiye-giris-heterotopyalar-icin-bir-nomenklatura-denemesi-i

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

5

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Yola koyulmak Striking out

KENTTE EŞİK VAR MIDIR?

IS THERE A THRESHOLD IN THE CITY?

‘Kentte eşik var mıdır? Eşik olmalı mıdır?’ sorusu Kadıköy’de yapılan deneysel yürüyüşlerin; sokak ve caddelerin ara kesit ve temas noktalarını aramakla başlamıştır. İşte tam bu noktada, her gün önünden geçip gidilen birtakım ‘deliklerin’; ters ve farklı bir noktadan bir ‘delik’ ile daha geçit özelliği kazanmasının azımsanmayacak bir örüntü ile tekrarlandığını farketmekle birlikte; eşik ve eşiktelik kelimeleri Kadıköy Pasajları üzerinden artiküle edilmiştir.

‘Is there a threshold in the city, should there be a threshold?’ Searching about the tangible reflections of threshold started with the experimental walks in Kadıköy. At first, intersections and contact points of streets and main roads were the main attention points to understand the ‘another’. Then, while realizing ‘holes’ which came up to light as passages, as the disjunctive and integrative elements of distinct have been repeated with a pattern that cannot be underestimated. The words “threshold and liminality” have been articulated through passages in Kadıköy.

6

“İçinde dükkânlar bulunan, genellikle üzeri kapalı ve her iki yanı sokağa, caddeye açılan çarşı.”6

“A usually long and narrow part of a building with rooms on one or both sides, or a covered path that connects places.”6

Pasaj’ın yaygın kelime anlamı TDK sözlüğünde bu şekilde tanımlanıyor. Fransızca ‘passer’ (geçmek) fiilinden türeyen kelimenin bir diğer anlamı ise; geçiş, geçip gitmek, ve geçmekte olanın hareketini vurguluyor. Etimolojik kökeninden itibaren anlamsal bir gözeneklilik hali sunan ‘pasaj’ kelimesinin kentsel artikülasyonu; eşik ve eşikteliğin de somutlaştırılmış mekânsal kurgusuna işaret ediyor. Walter Benjamin’in 19. yüzyıl Fransa Pasajlar’ı üzerine tanımladığı “psikososyal alan” tabiri üzerine yaptığı kentsel, ve toplumsal vurgulamalar birtakım farklı sorulara da taban hazırlamaktadır. Benjamin’in pasajları; öncelikle flanörün evini tanımlarken; daha sonrasında da pasajı kendi başına bir kent olarak görür. 7 Mimari plan düzleminde, tekil dükkanların birbirlerine eklemlenmesi ile kapalı, ve en az iki farklı yerden giriş/çıkışı olan, şanslı olanları hariç ışık görmeyen dükkanlar; üzerlerinde bulundukları ana caddelerin kargaşalarından, hızından, ve dilinden çok uzakta; sanki bambaşka bir dünyanın ve koşuşturmanın parçasıymışçasına varlıklarını sürdürürler.

The word of passage, as derived from the French verb ‘passer’ (pass), is also emphasizing the act of movement, passing, and passing by. Thus, for the city scale, passage can also be addressed as the tangible and architectural reflection of the movement and passing through from one to one another. The urban articulation of the word “passage”, which provides a sentence of porosity from its etymological origin, points out the concretized spatial fiction of threshold and liminality. Walter Benjamin defines it as the “psychosocial field” for the 19th Century French Passages, and also underlines different questions about urban and social emphasizes. Benjamin describes passages as a home for a flaneur, and compared passages as a small scaled city on its own.7 Passages, within their architectural articulation, are the places usually formed with the addition of individual shops; and act like an outdoor street environment but in closed form and structure. They are mostly located in between the main and side streets and give a passage way between them, like a ‘hole’ inside the existed building environment. As well as they are just in the middle of the hustle and bustle of the main streets; they are far away from the reality of existed world. They act like a piece of hole in a whole.When we consider the passages in Istanbul and the district to which they belong, Kadıköy is not the first district comes to mind.

And in fact, when we say “Kadıköy”, we don’t think about the passages of Kadıköy. And even then, this sentence leaves itself to a new question, ‘How many passages can there be, in Kadıköy?’

İstanbul’daki pasajları, ve ait oldukları bölgeleri düşündüğümüzde aklımıza ilk gelen semt elbette Kadıköy değildir. Ve hatta, Kadıköy denilince aklımıza Kadıköy’ün pasajları da gelmez. Ve hatta, bu cümle daha sonrasında kendisini yeni bir soruya bırakır, ‘Kadıköy’de kaç tane pasaj vardır?’

Toplumsal belleğimiz açısından; Akmar, Kafkas ya da Kadıköy Pasaj’ı kendilerini diğerlerinden ayırsa da Kadıköy Pasajları yalnızca bu üçlüden oluşmamaktadır. Yapılan dokümantasyon araştırmaları; Kadıköy semtinde bulunan pasajların (Akmar, Kafkas ve Kadıköy Pasajı hariç) mimari ya da yazınsal olarak hiçbir belgelenmesine rastlanmamıştır. Projenin bu kısmından itibaren yapılan araştırma ve belgelemeler tamamen öznel, ve içerdiği bilgiler açısından Aralık 2018’e aittir.

6

Although Akmar, Kafkas or Kadıköy Pasajı separates themselves from others, passages of Kadıköy are not composed just from these three ones. Except for the most common passages, no architectural work and documentation was found about the

“PASAJ Nedir? TDK Sözlük Anlamı.

6

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

“Passage.” Cambridge Dictionary.

7 “Flanör’ün Cadde-i Kebir Gezintisi: Beyoğlu’nun Mazisine Walter Benjamin’le Bakmak.” academia.edu

7 “Flanör’ün Cadde-i Kebir Gezintisi: Beyoğlu’nun Mazisine Walter Benjamin’le Bakmak.” academia.edu

7

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Kadıköy Pasaj Haritalaması Mapping of Passages in Kadıköy

8

Kafkas Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

9

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

KADIKÖY PASAJLARINA BİR MERCEK

whole mapping of passages in Kadıköy. Research and documentation from this part of the project is completely subjective and belongs to December 2018 in terms of the information it contains.

Kadıköy rıhtım bölgesinden, Dörtyol’a, Bahriye’ye ve Moda Burun’a doğru uzanan Caferağa ve Osmanağa mahalleleri; bitişik nizam konut adalarının birbirlerine eklemlendiği sokaklarla birlikte İstanbul’un Anadolu Yakası için oldukça müşterek, birçok kesim için var olan ‘öteki’leri barındıran bir bölgeyi kapsamaktadır. Genel pasaj yayılımın ağırlıkla görüldüğü Moda Caddesi ve General Asım Gündüz Caddesi; tiyatroları, sinemaları, alternatif kafeleri, iş merkezleri, farklı dinlere ait ibadethaneleri, alışveriş mekanları, ve kamusal binaları ile birlikte; gündelik yaya trafiğinin bölge civarında en çok gözlemlendiği caddelerdir. Her iki cadde özelinde de, bütün aksları boyunca devam etmekte olan farklılık, birbirleriyle uyumlu bir harmoni yaratırken; cadde ve ara sokak arasında bir delik yaratarak strüktüre edilen pasajlar; caddelerin halihazırda devam etmekte olan akışlarının mekânsal ve zamansal sürekliliğinden çok daha farklı, ve hatta kimi zaman zıt bir kurguya sahiptir. Cadde ne kadar hızlıysa, pasaj işte o kadar yavaştır. Caddedeki vitrin ne kadar özenli ve çarpıcıysa, pasajda vitrin çoğu zaman yoktur.

PASSAGES IN KADIKÖY Caferağa and Osmanağa are the main neighbourhoods in Kadıköy. Public and social areas are articulated with the adjacent housing fabric and it makes the district one of the most popular hot spot in the city. As well as the location and opportunities are well centered, collective and common sense between the people and city is raised.

Though, encompassing sense of region contains the ‘others’ that exist for many segments. The Moda Street and General Asım Gündüz Street, where the most of the passages are located, are the most frequent and popular streets in the area, along with theaters, cinemas, alternative cafes, business centers, religious places, shopping venues and public buildings. While the passages that are structured by creating a hole between the streets have a different spatial and temporal continuum than the current flow of the streets, even an inconsistent order from the existing street life.

The faster the street, the slower the passage. No matter how careful and striking the display on the street is, there is often no display in the passage.

Alışveriş merkezlerinin ve küresel markaların 21. yüzyıla göre kıyaslanamaz ölçüde az olduğu 20. yüzyıl, Kadıköy Pasajları’nın da kent içerisinde popüler ve uğrak bir kamusal alan olduğu zamanlara işaret etmektedir. Ticaret zincirinin yerel esnaflar ile kurgulandığı bu pasajlarda; yine o senelerde aktif olarak kullanılan düğün salonları, sinemalar, ve lokaller öncelikli olarak yer almaktadır. Geist’in illüzyon tabiriyle betimlediği pasajlar; iç mekanda üstü örtülü bir dış mekan ve içeri alınmış bir dış cephe mimarisi ile kurgulanarak içerisi ve dışarısı arasında bir çeşit fiziksel illüzyon da yaratmaktadır.8

20th century, shopping centers and global brands were comparably limited in respect to nowadays; made the passages, and passage culture as one of the common shopping and socializing tool for the city life. Local tradesmen, wedding halls, cinemas, and restaurants were also taking place to built their own trade and cultural chains. The passages depicted by Geist as an illusion which create some kind of physical illusion between the interior and the outside by using a covered exterior and an inside exterior architecture.8

Bulunamayan detaylı dokümantasyonların haricinde; haritalarda da pasajların büyük bir çoğunluğu işaretlenmemiştir. Ve bundan böyle, pasajlarda ‘eşik’ ve ‘eşikteliğin’ aranmasından önce; kent içe-

8

8 “Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar Ve Pasajlar.” academia.edu

“Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar Ve Pasajlar.”

academia.edu

10

Atıl Durumdaki Bodrum Kat, Kefeli Pasajı Abandoned Basement Floor, Kefeli Pasajı

Tabela, Fırat Pasajı Shop Sign, Fırat Pasajı

Sahaf Vitrini, Kafkas Pasajı A Bookstore, Kafkas Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

Ortak Vitrin, Huzur Palas Pasajı Co-used Display Case, Huzur Palas Pasajı

11

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

risinde gizlenmiş pasajların izini sürmek, araştırmanın birinci basamağını oluşturmuştur. Her ne kadar bir yazını olmasa da, mahallelinin pasajlar üzerine bildiği birtakım şeyler vardır. Karşı komşunun 30 yıllık terzisi, Sevim Hanım’ın birlikte büyüdüğü çilingir arkadaşı, Görkem’in dede bildiği çaycısı, Can’ın kimsenin bilmediği o sahafı, Mehmetcan’ın çok etkilendiği fırçasız ressamı; semt içerisinde çeşitli küçük köşe arası pasajlara serpiştirilmiştir. İsimleriyle çok anılmazlar fakat; onlar ya sinemanın olduğu pasaj, ya köşeyi dönünce eczanenin yanından girişi olan pasaj gibi çeşitli çoğul isim tamlamalarıyla belleğin ve kentin bir yerlerinde vardır. 6 Aralık 2018 itibariyle, öncelikli olarak kitlesel iletişim araçları vasıtasıyla mahalleliye bildikleri pasajlar, ve hafızalarındaki anılar sorulmuştur. Bir süreden sonra sanki bir yapbozun eksik parçaları gibi; bulunan bir pasaj, henüz rastlanmamış bir başka pasaj için de bir ipucu vermektedir.

Daha sonrasında yapılan sokak sokak pasaj arayışı Caferağa ve Osmanağa mahallelerinde toplam 18 tane pasajın şu an hala pasaj özelliği gösterdiği, ya da farklı bir dönüşüm için ‘eşikte’ olduğunu göstermiştir. Bir de tabii, bugün çoktan büyük bir kitlesel markanın vitrinine dönüşmüş ‘delik’ler çoktan yitirilmiş pasajların da bir göstergesidir.

As far as detailed documentation that couldn’t be found, a large majority of passages have not been marked on the maps. And from now on, before the search for ‘threshold’ and ‘liminality’ in passages, tracing and mapping them constituted the first step of the survey. The locksmith whom is Sevim Hanım’s childhood friend, the tea vendor whom Görkem belonged to him like his grandfather, the bookseller that no one knows, the brushless painter who has a meaning for Mehmetcan and the rest are hidden in various passages all around the district. Passages are not much remembered by their formal names (even may not they have specific names), but they are in the memory of the people and the city with their spatial or historical meanings. “Passage of cinema”, “passage that has access next to pharmacy” and so on can be an example to their appeal for the citizen. As of December 6, 2018; priority was given to the neighborhood through social media platforms. The passages known by the inhabitants, and their memories were collected. After a while, like the missing parts of a jigsaw, a passage gives a clue to another passage that has not yet been encountered. Passages in Caferağa and Osmanağa neighbourhoods have shown that they are ‘on the threshold’ of a different transformation. The ‘holes ‘ that have already become a showcase of a huge mass brand are also an indication of the already lost passages.

Rexx sineması merkez alınarak, maksimum 300 metrelik bir yarıçap etrafına yayılmış 18 pasaj; genellikle köşede bulunan tekil bir apartman bloğunun zemin katına ortalama 350 metrekare ile oturmaktadır.

12

Pasajları belgeleme süreci, başlı başlına bir deneyim yolculuğudur. Araştırmacı beden, pasajın içerisinde kalem ve kağıdı ile pasaj halkı için bir ‘öteki’ olmamaya çalışmış; her pasajın kendi içerisinde bir ev olduğu ön kabulüyle birlikte pasajları deneyimlerken kendi benliği içinde de bir yolculuğa çıkmaya başlamış; ve her pasajın çay ocağında, çilingirinde, kağıtçısında yahut terzisinde farklı rollerle birtakım hikayeler biriktirmiş; tüm bunu yaparken pasajın iç trafiğini bolca gözlemlemiş, ve rolü bittiğinde de defterine planlarını çizmiştir.

With the the Cinema Rexx as center, 18 passages are spreading around a maximum radius of 300 meters; usually on the ground floor of flats and sits with an average of 350 square meters. The process of documenting passages is a journey of experience on its own. The researcher tried not to be an ‘other’ for the people of the passage; while experiencing it with the pre-acceptance that each passage is a home within itself. Started to travel in her own self and collected stories with different roles in each passage’s tea stove, locksmith, paper shop or tailor, all while observing the movement of the passage, and drawing architectural massing plans when the role was over.

İstanbul ve kent üzerine bugünlerde en büyük tartışmalarımızdan birisi olan ‘kentsel dönüşüm / kentsel yıkım’ ve ‘gentrifikasyon’; farklı ölçeklerde de olsa aynı nedenden aynı sonuca uzamlanan bir hikaye gibi pasajların kendi içerisinde de devam etmektedir.

Araştırma sürecinde kullanılan defterden bir sayfa A page from the notebook written during the research process

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

13

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Bar ve hamburgercinin pasaj içerisindeki ortak oturma alanı, Damacı Pasajı Common area used by a bar and a hamburger store, Damacı Pasajı

14

PASAJLAR ve HİKAYELER

PASSAGES and STORIES

15

16 3

10 18 5

4

1 2

6 17

7 8

9 11

12

13

14

Genel Harita / Map

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

15

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

16

Ve bu da, pasajların kendi içerisinde nasıl da bir kent izleği sürdüğünü göstermektedir.Pasajlar, özellikle de son 40 yıl içerisinde var oluşu ve yıkımı, bazen de potansiyeli yüksek olan bir dönüşüm içerisindedir. Kafkas Pasajı’nın içerisindeki Moda Sineması yerini Moda Tiyatrosu’na bırakıp pasajı tekrardan canlandırırken; eski Çiçek Pasajı kendisini bir bankaya satılmış bulup hafızalardan çoktan silinmiştir. Yılların Akmar Pasaj’ı hala azımsanmayacak bir kitle tarafından aktif olarak kullanılsa da; pasaj halkı artık kitapçıya yeni neslin çok da ihtiyacı olmadığı için tedirgin. Fakat yine de; hem iki ana sokağı birbirine bağlıyor olması, hem de sahip olduğu kitap arşivinden dolayı Akmar, halen en çok bilinen Kadıköy Pasajı olarak duruyor. Moda caddesi üzerinde bulunan ve ismine dair henüz bir kesinlik kazanmamış; fakat kulaktan duyma bilgilerin Yolgeçen Pasajı olduğunu ön gördüğü pasaj; bundan 10 sene önce bir mobilyacıya satılmıştır.

Pasajın sahip olduğu 2 girişi; teslimat arabası girişi ve ziyaretçi girişi olarak bir vitrine uyarlayan dükkanda; şu anda pasaja dair en ufak bir iz bulunmamaktadır. Sakızgülü Sokak ve Damacı Sokağın köşesinde bulunan Sıtkıbey Pasajı; içerisinde bulunan iki biletçi ofisi, ve semtin gözde bir halıcısını barındırması nedeniyle 30-40 yıl öncesinde bilindik bir pasajken; pasajın bir kısmını bir barın satın almasıyla birlikte; pasaj iki çıkışını kaybetmiştir. Şimdilerde Sıtkıbey Pasajı; bir kişinin hem tütün dükkanına, hem çay ocağına, hem de bazen halıcı dükkanına bakmasıyla birlikte ayakta kalmaya çalışıyor. Hemen yakınında bulunan Damacı Pasajı için de durum pek farklı değil. Moda Caddesinin işlek bir kesişim noktasında bulunan pasaj; zamanında önüne her gün bir kitap standı kuran Sahaf Cem ile anılırken; Sahaf Cem yerini iki barın kesişim noktasına bırakmış, kitap standı yerine işlek günlerde eklenen sandalyeler gelmiştir. Damacı Pasajı’nın bir kısmı tasarım dükkanlarının varlığıyla hala bir akış içerisinde olurken; caddeye açılan kısmı; sağ ve soluna eklemlenen bar ve hamburgercinin ortak kullanım alanına dönüşmüş; bir nedenden dolayı hala iki farklı işletmenin sınırlarını muğlaklaştırıp bir ara kesit yaratmayı başarmıştır.

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

The “urban renewal / urban destruction” and “gentrification”, one of our biggest debates on Istanbul, are continuing through passages like a story which has reached the same result even with different scale. And this shows how the passages have been traced to a city within themselves.The passages, especially in the last 40 years, have been transformed in both physically and perceptually. The old Çiçek Pasajı was sold to a bank and has already been erased from the memories. Although Akmar Pasajı has been actively used for years, the book sellers in passage are concerned about the need for the new generation of the bookstore. But still; Akmar is still the most well-known passage in Kadıköy because it connects two main streets together and contains a considerable amount and quality of books, and old book archives. The passage on the Moda Street has not yet gained any certainty about its name, but so called Yolgeçen Pasajı, was sold to a furniture store 10 years ago and, there is currently no trace of the passage like its old and real memory.Sıtkıbey Pasajı, which is located at the corner of Sakızgülü and Damacı Street, was one of the well known passages with ticket offices, popular tea corner and one of the oldest and famous carpet maker. In years, a bar occupied a part of passage, and it lost one of its two opening and its circulation axis. Today, Sıtkıbey Pasajı is trying to stay alive with a person who looking at both to the tobacco and tea shop, and the carpet shop.

The situation is not very different for the Damacı Pasajı. The passage is located at one of the busy corner of Moda Street. Years ago, the passage was known with the itinerant bookseller at the entrance opening of passage. Today, the bookselling point left its place to an intersection area for two bars, and itinerant chairs in between them. While some parts of Damacı Pasajı is still in the flow with the presence of design shops, some parts are just using as the interference point between bars and a hamburger shop and used as sitting places without boundaries between them. They just managed to create an intermediate and ‘threshold’ point between them, with deceiving their tangible borders and create an ambiguous third place.

17

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

KAFKAS PASAJI - SITKIBEY PASAJI

KAFKAS PASAJI - SITKIBEY PASAJI

Kafkas Pasajı ve Sıtkıbey Pasajı özelinde yapılan plan ve işlev karşılaştırmaları ile; çıkışı kapanmış bir pasaj ve işlevi devam eden bir pasajın mimari kurgusu karşılaştırılmıştır.

A closed passage and an ongoing passage with its function have been compared into the architectural plan layout for Kafkas Pasajı and Sıtkıbey Pasajı.

Kafkas Pasajı Giriş Katı Planı Entrance Floor Plan, Kafkas Pasajı

Sıtkıbey Pasajı Giriş Katı Planı Entrance Floor Plan, Sıtkıbey Pasajı

Kafkas Pasajı Sahne (-1) Katı Planı Stage (-1) Floor Plan, Kafkas Pasajı

Çay ocağı ve ilişkiler, Kafkas Pasajı Tea store and relations, Kafkas Pasajı

18

Çay ocağı ve ilişkiler, Sıtkıbey Pasajı Tea store and relations, Sıtkıbey Pasajı

SITKIBEY PASAJI

Halıcı Carpet maker

Damacı Pasajı

Halıyla kapatılan ‘eski’ çıkış ‘Old’ exit, closed by carpet

Tabela Signboard

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

19

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

KAFKAS PASAJI

Fırçasız ressam Painter without brush

Damacı Pasajı

Giriş Entrance

Sahne çıkışı Exit from stage

20

GİRİŞ VE ÇIKIŞ

IN and OUT

Sokak ve pasaj koridorunun birleşme ve ayrılma noktası. Pasaja dair ilk izlenim, delik.

The junction and separation point of the street and passage corridor. The first impression of the passage, the hole.

Adliye Palas Pasajı

Damacı Pasajı

Damacı Pasajı

Damacı Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

21

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Tiyatro girişi, Kafkas Pasajı Entrance from theatre, Kafkas Pasajı

Kefeli Pasajı

Huzur Palas Pasajı

Sıtkıbey Pasajı

22

PASAJIN MUTFAĞI - ÇAY OCAĞI

KITCHEN OF THE PASSAGE - TEA SHOP

Buluşma, tanışma, ve sosyalleşme noktası. Pasajlar arası sabit olan tek mekan kurgusu.

Meeting and socializing point. It’s the constant space between the passages.

Kefeli Pasajı

Akyıldız Pasajı

Huzur Palas Pasajı

Kadıköy Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

23

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Menü, Kefeli Pasajı

Kafkas Pasajı

Gül Pasajı

Yazıhane, Adliye Palas Pasajı Office, Adliye Palas Pasajı

24

VİTRİN

STOREFRONT

Pasaj içerisinde alternatif bir sergileme.

An alternative display in the passage.

Cumbalı çeyizci, Fırat Pasajı A store with an oriel window, Fırat Pasajı

Dantelli avukat bürosu, Kafkas Pasajı An ornamented law office, Kafkas Pasajı

Belirsizlik, Adliye Pasajı Suspense, Adliye Pasajı

Kafkas Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

25

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

TABELA

SIGNBOARD

Analog yön algısı. Belirteç.

Perception of direction. Determiner.

Kağıt, Kafkas Pasajı Paper, Kafkas Pasajı

Ayna, Çakıroğlu Pasajı Mirror, Çakıroğlu Pasajı

Modern tabela, Kafkas Pasajı Modern signboard, Kafkas Pasajı

Eski tabela, Kafkas Pasajı Old signboard, Kafkas Pasajı

26

KORİDOR

CORRIDOR

Geçiş. Pasaj için birliktelik.

Transition. Togetherness for the passage.

Plastik ve plastik. Fırat Pasajı Plastic and plastic. Fırat Pasajı

Tiyatro ve dekor. Akyıldız Pasajı Theatre and decor. Akyıldız Pasajı

Kitap ve kitap. Kafkas Pasajı Book and book. Kafkas Pasajı

Çakıroğlu Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

27

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

TERKEDİLMİŞ KORİDOR

AN ABANDONED CORRIDOR

Geçmiş zaman çekimine uğramış, atıl durumdaki pasaj koridoru.

The corridor in passage, which attracts with past tense.

Kefeli Pasajı

Kefeli Pasajı

Erengül Pasajı

Erengül Pasajı

28

‘BİR ŞEY’-Cİ

THE SELLER

Metropolde unutulan, AVM’de olmayan esnaf zinciri.

Ones who already missed in metropolis and shopping centers.

Halıcı, Sıtkıbey Pasajı Carpet maker, Sıtkıbey Pasajı

Tütüncü, Akyıldız Pasajı Tobacco seller, Akyıldız Pasajı

Plastikçi, Kefeli Pasajı The plastic seller, Kefeli Pasajı

Biletçi, Sıtkıbey Pasajı Ticket Officer, Sıtkıbey Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

29

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Anahtarcı, Huzur Palas Pasajı Locksmith, Huzur Palas Pasajı

Terzi, Akyıldız Pasajı Tailor, Akyıldız Pasajı

Atölye, Kefeli Pasajı Studio, Kefeli Pasajı

Ressam, Kafkas Pasajı Painter, Kafkas Pasajı

30

MERDİVEN

STAIRCASE

Farklı bir yüksekliğe geçiş. Pasaj için tekinsiz olan.

Switching to a different height. The weird space for the passage.

Damacı Pasajı

Kefeli Pasajı

Akmar Pasajı

Fırat Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

31

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

DOLU - BOŞ

FULL - EMPTY

Kefeli Pasajı

Çakıroğlu Pasajı

Fırat Pasajı

32

Eşikteki kitaplar, Akmar Pasajı Books on threshold, Akmar Pasajı

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

33

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

Olağan bir köşe, Kafkas Pasajı An ordinary corner, Kafkas Pasajı

34

kadıköy pasajlarında; 4 çerçeveci

2çiçekçi

1 kırtasiye 4hediyelik eşyacıçaycı 20

?

3avukat

5tiyatro

2 biletçi 8 anahtarcı / çilingir 1ressam 6 terzi 3züccaciye

1

zabıta

1lütfiye

3tasarım dükkanı 5tütüncü

5büfe

1 halıcı 22antikacı 53 kitapçı / sahaf / yayınevi tamirci 5 1vegan/ vejetaryan restaurant 14 kıyafetçi 1 sinema 8ayakkabıcı 3 dövmeci 3depo çeyizci kafe / bar 1 tekel 3 6 3 elektrikçi 3berber optik 1 8plakçı 3takıcı 3atölye oyuncakçı 1 dövüş sporları 3 1kağıtçı 3 plastikçi

4DVDci

saatçi

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

1 kozmetik

35

1sucu

var.

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold

SON SÖZ YERİNE,

SO,

Kentte eşik vardır, ve var olmalıdır. Kent başlı başına tümleci, öznesi, ve fiili bol olan uzun ve tek bir cümle olsa da; anlatımını çeşitlendirerek güçlendirmek için birtakım parantezlere ihtiyaç duyar.

Kentsel eşikler, ve bu araştırma özelinde Kadıköy Pasajları; işlek bir kent parçasının; ait olduğu yere göre daha kararsız, insani, ihtimalli, fakat her daim muallakta olan ara ‘durak’larıdır.9 Kent parçasının Moda Caddesi ve Bahariye Caddesi özelindeki sınırları; birtakım delikler dizisiyle muğlaklaşmış olup; kimi çevrelerce köhne merdiven altları, tekinsiz boş dükkanlar, yaşanmışlıklar, ve tarihe kazınmış esnaflardan ibaret kılınsa da; üzerlerindeki bu çok çeşitli düşünce akışı onu eşik statüsüne atfeder. Üzerinde olan hem pozitif, hem negatif öngörüler bir tehlikeden ziyade heterotopyanın pozitif gücüne işaret eder. Sokağın ve ‘çarşı’nın sınırları mimari strüktürü ile muğlaklaştırılırken; kendi içerisindeki ilişkiler ağı da öteki olanı çoktan ortadan kaldırmış olup; kentin hızlı gidişatına ansızın, ve durağan bir sayfa açmaktadır.

There is a threshold in the city, and there should be. Although the city on its own is a long and single sentence; full of integers, subjects, and verbs.

But, it needs some parenthesis to diversify and reinforce its expression. The urban thresholds, and passages of Kadıköy for this research, are at the city scale the parenthesis which have a power to create a new, third, more unstable, humane and ambiguous state.9 The series of passages which make a ‘hole’ in the whole on Moda Street and Bahariye Street makes the borders vague. Within their overlapping historical backgrounds, detaching the existing from the reality attributes its articulation to being threshold or to be on threshold. The positive and negative predictions on it, point to the constructive power of heterotopia rather than the possible trouble. The borders of the street and the ‘bazaar ‘ are ambiguous due to the architectural structure of the passages; the network of relations within itself has already eliminated the other one and the otherness.

Araştırmanın bir başka üretimi, Kadıköy’ün alternatif bir rehberini pasaj haritasından ve orada biriktirilmişliklerin kağıt materyalinin sınırlarını deneyerek yeni, muğlak bir ağızdansa her ağıza ait bir kitapçığa evriltmiştir.

Another production of the research evolved into a pamphlet, which is defining an alternative guide to Kadıköy on the map of passages and the limits of the paper.

9 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 159

9 Stavros Stavries, Kentsel Heterotopya (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016), 159

36

Kaynakça - Bibliography • “’Heterotopoloji’ye Giriş: Heterotopyalar İçin Bir Nomenklatura Denemesi.” Renklerle Ayrışan XXI. https://xxi.com.tr/i/heterotopolojiye-giris-heterotopyalar-icin-bir-nomenklatura-denemesi-i.

•

Benjamin, Walter. Pasajlar. İstanbul: Yapı Kedi, 1995.

• Stavros, Stavries. Kentsel Heterotopya: Özgürlesme Mekani Olarak Esikler Kentine Dogru (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2016) • Foucault, Michel, and Mehmet Ali Kılıçbay. Kelimeler Ve Şeyler: Insanbilimlerin Bir Arkeolojisi.

Ankara: İmge Kitabevi, 2013.

• Bektas-Ata, Leyla, and Leyla Bektas-Ata. “Flanör’ün Cadde-i Kebir Gezintisi: Beyoğlu’nun Mazisine Walter Benjamin’le Bakmak.” Academia.edu - Share Research. https://www.academia.edu/13898009/ Flanörün_Cadde-i_Kebir_Gezintisi_Beyoğlunun_Mazisine_Walter_Benjaminle_Bakmak.

• Art, History Of. “Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar Ve Pasajlar.” Academia.edu - Share Research. https://www.academia.edu/29116903/Batılılaşma_Dönemi_İstanbulunda_Hanlar_ve_Pasajlar.

•

Harvey, David, and Mehmet Moralı. Sosyal Adalet Ve Şehir. İstanbul: Metis, 2013.

• Karaman, Yasin. “BENJAMIN, FOUCAULT VE HETEROTOPYA.” http://dergipark.gov.tr/download/ article-file/612339.

•

Haberler - Kadıköy Belediyesi. http://www.kadikoy.bel.tr/

• Marotta, Antonello. “Stratigraphies: Archaeology as a Threshold and Passage.” City, Territory and Architecture 1, no. 1 (2014): 9. doi:10.1186/2195-2701-1-9.

• Ibarra, Herminia. “Betwixt and Between Identities: Liminal Experience in Contemporary Careers.”

SSRN Electronic Journal, 2016. doi:10.2139/ssrn.2866988.

Kentsel Bir Eşik Olarak; Kadıköy Pasajları

37

Passages In Kadıköy; As An Urban Threshold