elisabeth holm hansen og steinar hunskĂĽr (red.)
legevaktarbeid en innføringsbok for leger og sykepleiere
Forord
Legevakt og legevaktsentral er en viktig del av kommunehelsetjenesten og den akuttmedisinske kjeden. Samarbeidspartnerne er mange både i kommunen og spesialist helsetjenesten. Legevaktarbeid er preget av stor uforutsigbarhet og et mangfold av sykdommer og symptomer, fra de mest akutte tilstandene til vanlige plager som det ikke haster å behandle. Denne boken er skrevet for å belyse et vidt spekter av temaer i legevaktarbeidet. Den er den første i sitt slag i Norge, og vi håper derfor at den kan bli et viktig faglig bidrag for alle som jobber i legevakt. Den er spesielt tilrettelagt for sykepleiere som arbeider i legevakt og legevaktsentralen, for turnusleger og andre legevaktleger og for studenter i sykepleie og medisin. Ambulansearbeidere, paramedics, spesialsykepleiere og andre som ønsker å arbeide i legevakt, eller som samarbeider med legevaktpersonell innenfor den akuttmedisinske kjeden eller i kommunehelsetjenesten, vil kunne ha nytte av boken. Legevaktledere på alle nivå er også i målgruppen for en slik bok om legevaktens innhold og organisering. Med de store variasjonene i organisering og størrelse vi har mellom legevakter i Norge, vil også driften kunne variere, i form av hvilke oppgaver legevakten utfører, utstyr, medikamenter og nivå av akuttvurdering og behandling. Det har derfor vært en utfordring å beskrive drift av legevakt på en måte som treffer de fleste. Mens sykepleierne ved legevaktene oftest er fast ansatt, er legevaktlegene mange og arbeider i vaktordninger som kan medføre sjeldne vakter, med mangelfull personlig kjennskap til hverandre som kolleger. Men sykepleiere og leger må uansett arbeide tett sammen og utfylle hverandre i pasientforløpet. Hvem som gjør hva, kan variere fra legevakt til legevakt, og i kapitlene om pasientforløp har vi forsøkt å beskrive hvordan rollefordelingen kan være.
6 forord
Pasientene i legevakt er mange og har tilstander som favner et bredt spekter av sykdommer og plager. Pasientenes forventninger til tjenesten og hvordan de blir møtt av helsepersonell som jobber der, blir avgjørende viktig både for pasientenes tilfredshet med tjenesten og for utfallet. Kompetanse og kunnskap legger sammen med god kommunikasjon og etiske vurderinger grunnlaget for ethvert møte med den enkelte pasient og pasientens pårørende. Kompetanseheving og kvalitets utvikling innenfor fag, kommunikasjon og etikk er derfor avgjørende viktig for gode pasientmøter og resultater i legevakt. Vi håper leserne vil ha nytte av boken. Skien/Bergen, juni 2016 Elisabeth Holm Hansen og Steinar Hunskår
Innhold
del 1 legevaktens rolle og funksjon
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
kapittel 1.1 legevaktens historie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Hogne Sandvik og Steinar Hunskår Distriktslegene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Nesten bare sykebesøk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Storbylegevaktene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Legevakt: Fra privat til offentlig ansvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Telefon og helseradio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Faste telefonnummer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
kapittel 1.2 legevakten som samfunnsinstitusjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Oddvar Førland Hva er en samfunnsinstitusjon? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 En sentral funksjon og verdi i samfunnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Offisielle normer og ordninger knyttet til legevaktordningen . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Befolkningens og ansattes normer og handlingsmønstre knyttet til legevaktordningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Er «legevakt» et tydelig nok begrep? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
kapittel 1.3 norsk legevakt i et internasjonalt perspektiv . . . . . . . . . . . 31 Gunnar Tschudi Bondevik Ulik organisering av legevakt i de europeiske landene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Ulik lokalisering av legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Ulik bruk av kompetanse på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
8 innhold Internasjonal forskning og faglig utvikling i legevaktmedisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Legevakt i Europa: Noen eksempler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Belgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Danmark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 England . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
kapittel 1.4 organisering og bruk av legevakt i norge . . . . . . . . . . . . . . . 38 Steinar Hunskår Organiseringen av legevaktordningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Antall legevakter og legevaktsentraler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Bemanning av leger og sykepleiere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 System, utstyr og rutiner ved legevaktene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Bruk av legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Kontaktmåte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Hastegrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Tiltak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Henvendelsesårsaker og diagnoser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Geografi og legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Utviklingstendenser: Stabilitet og endring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
kapittel 1.5 medisinsk nødmeldetjeneste og den akuttmedisinske kjeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Kristine Dreyer Felles ansvar for kommuner og helseforetak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Den akuttmedisinske kjeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Fastlegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Felles for legevaktsentralene og AMK-sentralene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Legevaktsentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Akuttmedisinsk kommunikasjonssentral (AMK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Bil, båt og luftambulanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Akuttmottak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
kapittel 1.6 medisin og sykepleie i legevakt: egenart og samarbeid . . . 58 Elisabeth Holm Hansen og Steinar Hunskår Medisin: Legens rolle i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Sykepleie: Sykepleierens rolle i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Samme pasient: Ulike oppgaver for sykepleier og lege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
innhold 9
del 2 praktiske rammer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 kapittel 2.1 lokaler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Per Magne Mikaelsen Funksjonalitet og sikkerhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Romprogram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Venterom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Pasientmottak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Legekontor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Laboratorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Behandlingsrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Observasjonsrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Ambulansemottak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Personalfasiliteter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Politirom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Offentlige krav til legevaktlokalet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Universell utforming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
kapittel 2.2 medisinsk utstyr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Ingrid Keilegavlen Rebnord og Steinar Hunskår Hvilket utstyr bør den enkelte legevakten ha? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Forslag til utstyrslister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Felles og administrativt utstyr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Legekontor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Skadestue og behandlingsrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Krav til utstyret, kvalitetskontroll og internkontrollrutiner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Innhold i et kvalitetssystem for utstyr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Ansvarsfordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
kapittel 2.3 legevaktlaboratoriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Steinar Hunskår og Ingrid Keilegavlen Rebnord Legevakten trenger pasientnære analyser med raske og sikre svar . . . . . . . . . . . . . 81 Valg av tester og apparater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Drift av legevaktlaboratoriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Taking, forsendelse og dokumentasjon av prøver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Kvalitetskontroll av laboratorieutstyret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Riktig bruk av laboratorieprøver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Spesielt om bruk av CRP-test på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
kapittel 2.4 legemidler i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Guttorm Raknes Ansvarsforhold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Legemiddellageret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Tiltak for å sikre riktigst mulig legemiddelbruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
10 innhold Oppbevaring av legemidler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Vanedannende legemidler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Legemiddelassistert rehabilitering (LAR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Farmasøytisk tilsyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
kapittel 2.5 hygiene på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Marta Mjeldheim Hygienerutiner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Håndhygiene: Det viktigste enkelttiltaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Arbeidsantrekk skal brukes i alt arbeid på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Bruk av hansker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Renhold av pasientutstyr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Forsterkede smittevernrutiner hos pasienter med kjent eller mistenkt smittestoff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Gjennomføring av standard hygienerutiner på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
kapittel 2.6 sjukebesøk og utrykking frå legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Sverre Rørtveit og Steinar Hunskår Sjukebesøk frå legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Kven bør få sjukebesøk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Innhaldet i sjukebesøket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Utrykking frå legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Årsaker til og tiltak ved utrykkingar frå legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Utstyr for sjukebesøk og utrykking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Legevaktbil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Er sjukebesøk og utrykking ei byrde og eit slit? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
kapittel 2.7 observasjonssenger og kommunalt akutt døgnopphold (kad) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Kristian A. Simonsen og Grethe H. Valdersnes Observasjonssenger på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Kommunalt akutt døgnopphold (KAD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Hvilke pasienter er aktuelle for KAD? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Hvilke pasienter er ikke aktuelle for KAD? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Prosedyrer ved innleggelse i KAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Utstyr til diagnostikk og behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Kompetanse hos KAD-personalet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Legene i KAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Sykepleierne i KAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
kapittel 2.8 trygg legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Tone Morken Vold og trusler mot legevaktpersonell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Hva menes med vold? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
innhold 11 Kartlegging og forebyggende tiltak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Håndtering av voldelige situasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Oppfølging av voldelige hendelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Når skal vold anmeldes? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
del 3 kliniske vurderinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 kapittel 3.1 diagnostisk tankegang og beslutninger under usikkerhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Steinar Hunskår Teori: Klinisk-epidemiologiske begreper og ferdigheter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Praktisk bruk av klinisk-epidemiologiske begreper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Noen hjelpemidler for økt sensitivitet for det farlige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 To kliniske eksempler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
kapittel 3.2 pasientvurderinger og rådgivning i legevaktsentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Elisabeth Holm Hansen Sykepleiers oppgaver i legevaktsentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Fastsetting av hastegrad og bruk av beslutningsstøtte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Pasientinformasjon og rådgivning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Telefonregler ved rådgivning på telefonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
kapittel 3.3 kommunikasjonsferdigheter i legevaktsentralen . . . . . . 143 Elisabeth Holm Hansen Sykepleiers holdninger i samtale med innringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Kommunikasjonens fire faser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Kartlegging av pasientens symptomer og beskrivelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Forslag til tiltak med begrunnelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Oppsummering og avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Lydlogg som læringskilde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
kapittel 3.4 førstevurdering, triagering og triagesystemer . . . . . . . . 150 Marit Røed Halvorsen Førstevurdering på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Triagering og triagesystemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Norsk indeks for medisinsk nødhjelp (Indeks) og Telefonråd . . . . . . . . . . . . . 152 Rapid Emergency Triage and Treatment System (RETTS) . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Manchester Triage Scale (MTS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Manchester telephone triage and advice (TTA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Australian Triage Scale (ATS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 South African Triage Scale Norge (SATS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
12 innhold
kapittel 3.5 observasjon i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 Elisabeth Holm Hansen Når legen er i sykebesøk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Prosedyrer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
kapittel 3.6 møtet mellom pasient og vaktlege: klinisk kommunikasjon på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Edvin Schei Hva er målet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Hovednøkkel til suksess: Hva tenker, føler og frykter pasienten? . . . . . . . . . . . . . 165 De rette «signalene» til pasient og pårørende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Empati som verktøy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Avslutningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Lære mer? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
del 4 eksempler på pasientforløp i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 kapittel 4.1 hodepine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Steinar Hunskår Legevaktepidemiologi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Telefonrådgivning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 Sykehistorien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Klinisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Laboratorieundersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Behandling og videre håndtering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
kapittel 4.2 allergiske reaksjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Jesper Blinkenberg Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Telefonrådgiving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Sykehistorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Klinisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Behandling og videre håndtering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
kapittel 4.3 alvorlige infeksjoner hos voksne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Kristian A. Simonsen og Steinar Hunskår Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Telefonrådgivning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
innhold 13 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Sykehistorien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Klinisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Laboratorieundersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Behandling og videre håndtering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
kapittel 4.4 ankelskade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Knut Steen Ligamentskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Bruddskader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Spesifikke ankeltester . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
kapittel 4.5 brystsmerter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Robert A. Burman Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
kapittel 4.6 barn med feber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 Liv Rishaug Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Barn som trenger behandling i sykehus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Barn som trenger behandling, men kan fortsette behandling hjemme . . . . 218 Barn som ikke trenger behandling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
kapittel 4.7 akutte magesmerter hos voksne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 Knut Steen og Steinar Hunskår Noen spesielle pasientgrupper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Noen aktuelle begreper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Erfaringer fra Vakttårn-prosjektet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 Tilleggsundersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 Innleggelse eller ikke? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Observasjon utenfor sykehus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
14 innhold
kapittel 4.8 trussel om selvmord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 Ingrid Hjulstad Johansen Telefonhenvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Legeundersøkelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
kapittel 4.9 luftveisplager og kortvarig feber hos unge . . . . . . . . . . . 235 Lene M.Ø. Loose, Erlend Elde, Marcus Bubandt Arentz Aune og Odd Martin Vallersnes Forskrivning av antibiotika på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Balansen mellom ingenting og altfor mye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
del 5 noen særskilte pasientgrupper
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
kapittel 5.1 barn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Per Stensland og Steinar Hunskår Henvendelser og diagnoser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Telefonhenvendelsen og hastegradsvurdering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Pasientmottaket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Konsultasjoner med akutt syke barn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Klinisk undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Tilleggsundersøkelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Hjem etterpå eller til sykehus? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Noen juridiske og etiske problemstillinger hos litt eldre barn . . . . . . . . . . . . . . . . 251
kapittel 5.2 den eldre pasienten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Pål Naalsund Hvorfor tar den eldre pasienten kontakt med legevakten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Utfordringer i møtet med den eldre pasienten i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Tre vanlige kliniske problemstillinger hos skrøpelige eldre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Akutt forvirring (delirium) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 Legemiddelvurdering på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Vurdering av fallskader hos eldre på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
kapittel 5.3 pasienter med rusproblemer eller psykiske lidelser . . . . . 260 Ingrid Hjulstad Johansen Forekomst av rus- og psykiatridiagnoser i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Den første kontakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Rammer og tilrettelegging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 Bruk av tvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 Tvungen undersøkelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 Innleggelse til tvungen observasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 Tvangsinnleggelse til psykisk helsevern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
innhold 15 Dokumentasjon ved innleggelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 Rusmisbrukere og avhengighetsskapende legemidler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Storforbrukere av legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
kapittel 5.4 volds- og overgrepsutsatte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 Linda M. Gustavsen og Helle M.F. Nesvold Legevaktens oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 Ressurser, tid og lokaler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 Kompetanse og lokale prosedyrer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 Den første henvendelsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 Når vold eller overgrep er avdekket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Avslutning av konsultasjon og etterarbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
kapittel 5.5 språk og kultur på legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Esperanza Díaz Myter og virkelighet: Hva vi vet om bruk av legevakten blant innvandrere? . . . . 277 Irregulære migranter på legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 Mulige konsekvenser av annerledes språk og kultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Kultur: Kulturell bevissthet og kulturell kompetanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 Bruk av tolk på legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Når tolken er på plass . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 Når tolk ikke er tilgjengelig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
del 6 ledelse, kompetanse og kvalitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 kapittel 6.1 lederansvaret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 Marta Mjeldheim Faglig forsvarlig yrkesutøvelse på legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Etter- og videreutdanning for ansatte: Et lederansvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 Systematisk opplæring til nyansatte og vikarer: Et lederansvar . . . . . . . . . . . . . . . 288 Eksempler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 Prosedyrer og rutiner for hvordan arbeidet skal utføres og dokumenteres . . . . 289 Internkontroll og kvalitetsutvikling: Et lederansvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 Arbeidsmiljøet: Et lederansvar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 Styring og strategi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
kapittel 6.2 opplæring og kompetanseutvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 Elisabeth Holm Hansen og Steinar Hunskår Formelle krav til legevaktpersonell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Opplæring av sykepleiere i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Spesielt om opplæring i legevaktsentral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296 Opplæring av leger i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Kompetanseutvikling for legevaktpersonellet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
16 innhold
kapittel 6.3 kvalitetssystem og kvalitetsforbedring . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Elisabeth Holm Hansen Legevaktens kvalitetssystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Internkontroll . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 Kvalitetsforbedring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 Forberede og planlegge kvalitetsarbeidet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Ulike metoder og verktøy i kvalitetsforbedringsarbeidet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Utføre, evaluere og følge opp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
kapittel 6.4 juridiske rammer for legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 Steinar Hunskår Legevaktens generelle lovgrunnlag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester m.m. (helse- og omsorgstjenesteloven) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 Akuttmedisinforskriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 Definisjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 Kommunal legevaktordning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 Medisinsk nødmeldetjeneste og legevaktsentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 Andre bestemmelser i forskriften relevant for legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . 315 Andre forskrifter som regulerer forhold ved legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Forskrift om fastlegeordning i kommunene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Forskrift om internkontroll i helse- og omsorgstjenesten . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Sentrale rammeavtaler som regulerer legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 Særavtale mellom KS og Den norske legeforening for leger og turnusleger i kommunehelsetjenesten (SFS 2305) . . . . . . . . . . . . 318 Normaltariffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Noen andre viktige dokumenter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 Veileder for etablering og drift av interkommunale legevaktordninger . . . . 320 Helsepersonellets taushetsplikt overfor politiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
kapittel 6.5 journalføring og dokumentasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 Steinar Hunskår og Elisabeth Holm Hansen Journalføringsplikten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Hvem har lovlig tilgang til journalen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Hva skal journalen inneholde? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 Dokumentasjon i legevaktsentral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Journalføring: Noen særskilte problemstillinger for vaktlegen . . . . . . . . . . . . . . . 329 Skadedokumentasjon ved volds- og overgrepssaker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Undersøkelse av døde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Avvik fra retningslinjer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Foreløpige notater ved sykebesøk, utrykninger o.l. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 Epikriser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 Om bruk av lydlogg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333 Utlevering av lydlogg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 Bruk av lydlogg til opplæring og kompetanseheving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
innhold 17
kapittel 6.6 feil og klagesaker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 Svein Zander Bratland Hva vet vi om feil på legevakt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 Individfeil og systemfeil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 Bekreftelsesfellen: Når kunnskapene er tilstrekkelige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Mulige tiltak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Når feil fører til klage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
del 7 pasientperspektivet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 kapittel 7.1 pasienterfaringer og brukerundersøkelser som kilder til læring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 Oddvar Førland Hvilke pasienterfaringskilder har vi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 Brukerundersøkelse ved hjelp av spørreskjema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 Brukerundersøkelse ved hjelp av intervjuer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 Brukerråd, høringer og andre brukertilbakemeldinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 Klagesaker og avviksmeldinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 Hva er viktige pasienterfaringer i møte med legevakt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 Gjennomføring av brukerundersøkelser i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 Hvilke undersøkelsesmetoder og instrument skal velges? . . . . . . . . . . . . . . . . 349 Hvor omfattende bør brukerundersøkelsen være? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 Nødvendige tillatelser og nødvendig informasjon til pasienten . . . . . . . . . . . 350 Andre forhold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 Tolkning av pasientenes erfaringer, vurderinger og tilfredshet . . . . . . . . . . . . . . . 350 Individorienterte tolkninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 Relasjonelle tolkninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 Strukturorienterte tolkninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
kapittel 7.2 pasientsikkerhetskultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 Gunnar Tschudi Bondevik Pasientsikkerhetskultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 Hvilken betydning har pasientsikkerhetskulturen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 Måling av pasientsikkerhetskultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 Pasientsikkerhetskulturmåling ved norske legevakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 Læring av feil og bedring av pasientsikkerhetskultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
kapittel 7.3 etiske utfordringer i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 Kristine Bærøe Om etikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 Etiske utfordringer i legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Utvikling av etisk kompetanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
18 innhold Konfliktsituasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 Konflikthåndtering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
del 8 framtidens legevakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 kapittel 8.1 utviklingstrekk og visjoner for norsk legevakt . . . . . . . 368 Steinar Hunskår Utviklingstendenser i legevaktfeltet: Stabilitet og endring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 Hva skal legevakten være? Visjon legevakt 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Det medisinskfaglige perspektivet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Pasientperspektivet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Organisasjonsperspektivet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Framtidens øyeblikkelig hjelp-tilbud i kommunene: Både vertikal og horisontal integrering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Fra legevakt til helsevakt? Nye roller for legevaktsentralen? . . . . . . . . . . . . . . 374 Vertikal integrering: Legevakten og den akuttmedisinske kjeden . . . . . . . . . . . . . 374 Legevaktbil/akuttbil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Den akuttmedisinske kjeden og andre kommunale enheter og ressurser enn legevakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Horisontal samhandling: Legevakt integrert i kommunale tjenester . . . . . . . . . . 376 Legevaktsentralen med utvidede funksjoner: Callsenter? . . . . . . . . . . . . . . . . 376 Sykebesøk til hjemmet og institusjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377 Framtidens legevaktlege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378 Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
om forfatterne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 stikkord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384