Годишен извештај за 2017 година

доследност [именка] – да се држи до определено мислење и дадено ветување, да се остане принципиелен на дадениот збор

Институциите ги подотворија вратите, неизвесноста и исчекувањето им отстапија место на очекувањата дека по политичката криза работите ќе тргнат кон подобро, а ветувањата ќе се исполнат. Наместо во протести, граѓанските организации конечно се вклучуваат во процесите на одлучување, но остануваат гласни и критички настроени кон новата власт, која допрва треба да ја оправда довербата на граѓаните и граѓанките. Нејзината доследност (ќе) значи храброст да се остане зад потпишаното, да се почитува кажаното, да се истрае додека не се постигне зацртаното – а ветено. Нашата, пак, (ќе) значи уште поревносно штитење на сексуалните и репродуктивните права и непоколебливо залагање за поквалитетни, подостапни и попристапни услуги за сексуално и репродуктивно здравје за сите. Искрено се надеваме дека нејзината доследност ќе ја засени нашата.

ДРАГИ ПРИЈАТЕЛИ,

Годината 2017 ќе ја запомниме како година на значајна промена на политичката сцена во државата. Со новата коалиција предводена од Социјалдемократскиот сојуз на Македонија дојдоа и ветувањата и заложбите за обновување на демократските процеси во општеството и заложби за поголема транспарентност и отчетност во креирање на политиките. Вратите на владините институции се подотворија за соработка, а работата на граѓанскиот сектор стана повторно препознаена како важен фактор за демократските промени.

За нас од особена важност беше повторното враќање на сексуалното и репродуктивното здравје во агендата за застапување кон владините институции. За помалку од шест месеци се направија сериозни поместувања кон подобрување на состојбите со сексуалните и репродуктивни права кои досега беа делегитимирани и уназадени. Во Министерството за здравство се формираше мултисекторска работна група за подготовка на стручна анализа и за измени на рестриктивниот закон со цел олеснување на пристапот на жените до безбеден абортус и заштита на човековите права согласно меѓународните конвенции. За првпат се отвори и јавен повик за финансирање на граѓанските организации за превенција од ХИВ меѓу маргинализираните заедници, со што државата целосно го презеде финансирањето за сервисите кои повеќе од 15 години опстојуваа благодарение на поддршката на Глобалниот фонд за ХИВ, маларија и туберкулоза. Горди сме и на формирањето на првата неформална пратеничка група на Балканот за заштита на правата на ЛГБТИ заедницата, заедно со повеќе партнерски граѓански организации.

Покрај застапувањето како една од клучните заложби на ХЕРА, 2017 година ја обележа и растечкиот број млади и лица од маргинализираните заедници кои ги едуциравме или опслужувавме со услуги преку нашите сервиси. За само една година, бројот на млади кои ја поминаа целосната програма од нашето неформално сеопфатно сексуално образование се зголеми за 30 %. Над 6.600 клиенти ги користеа нашите услуги во рамки на стационарните и мобилните клиники за сексуално и репродуктивно здравје и родово базирано насилство. Со цел поголемо вклучување на Ромките на пазарот на трудот и создавање на социјален профит што би придонел за финансиска одржливост на сервисите на ХЕРА, во септември го основавме социјалното претпријатие Нега+ кое обезбедува грижа и нега за стари лица во домашни услови. Обучивме 15 Ромки за негувателки и за само неколку месеци беа регистрирани првите шест клиенти.

Во текот на 2017 година започнавме со подготовка на новата стратегиска рамка на организацијата за периодот 2018 – 2022 година. Поставивме јасни приоритети за идниот развој за да го зголемиме своето влијание во остварување на долгорочни и одржливи промени на полето на сексуалните и репродуктивни права и родовата еднаквост во Македонија, но и во регионот и во Европа. Ќе се стремиме да „мобилизираме сеопфатна граѓанска акција за остварување на сексуалните права и овозможување подобро образование и услуги за сексуално и репродуктивно здравје на сите граѓани, а особено на маргинализираните заедници“.

За сите вработени, волонтери и членови на организацијата, 2017 беше година на позитивна транзиција во нашите постојани напори за подобрување на сексуалните и репродуктивни права.

Им се заблагодаруваме за нивната посветеност и поддршка. Но критичката мисла кон власта мора да опстои и понатаму. Ќе продолжиме будно и критички да ја следиме власта и новата администрација и да ја потсетуваме на ветеното: доследност, соработка и гаранција за унапредување на човековите права и демократските процеси во државата. Борбата продолжува. Уживајте во читањето!

Бојан Јовановски Извршен директор

Ива Михајловска Претседателка

СОДРЖИНА

4

5

ЛИЧНА КАРТА НА ХЕРА

9

ЗАСТАПУВАЊЕ

26

ИНФОРМАЦИЈА И ЕДУКАЦИЈА

42

СЕРВИСИ

52

ЈАВНА СВЕСТ ЗА СРЗ И МЕДИУМСКИ КАМПАЊИ

68

МОБИЛИЗАЦИЈА НА РЕСУРСИ

74

ИСТРАЖУВАЊА

82

ПУБЛИКАЦИИ

87

СВЕДОШТВА/СТУДИИ НА СЛУЧАИ

93

УПРАВЕН ОДБОР И ИЗВРШНА КАНЦЕЛАРИЈА

Л ИЧН А К А РТА

5

2022 2018

01

6

02

03

04

ЧЛЕНСТВО И МРЕЖИ @национално ниво • Коалиција „Маргини“ • Платформа за родова еднаквост • „Глас против насилството“ – Национална мрежа за елиминирање на насилството кон жената и семејното насилство • Национален младински совет • Мрежа за заштита од дискриминација • Македонска платформа за борба против сиромаштијата • Y-PEER Македонија • Национална мрежа за борба против хомофобијата и трансфобијата • Платформа за одржливост на програмите за превенција и поддршка на ХИВ @меѓународно ниво • Меѓународна федерација за планирано родителство (МФПР) • Мрежа АСТРА (ASTRA Network) • Женска глобална мрежа за репродуктивни права (Women’s Global Network for Reproductive Rights) • Меѓународна кампања за правата на жените за безбеден абортус • Y-SAFE • Y-PEER • COPASAH – Community of practitioners on Accountability and Social Action in Health • ERA – LGBTI Equal Rights Association for Western Balkans and Turkey • Cobatest Network • The European HIV Legal Forum (AIDS Action Europe) • Fundamental Rights Platform Домаќин-организација на: • Секретаријатот на Платформата за ХИВ • Секретаријатот на Националниот координативен механизам • Секретаријатот на Регионалниот координативен механизам • Секретаријатот на Меѓупартиската парламентарна група за ХИВ ПОВЕЌЕ ЗА ХЕРА НА Веб-страница www.hera.org.mk Facebook www.facebook.com/hera.macedonia Twitter www.twitter.com/hera_mkd YouTube www.youtube.com/HERAMacedonia Адреса и телефон ул. „Франклин Рузвелт“ 51а/26, 1000 Скопје, (02) 3290 295

7

НАШИТЕ СЕРВИСИ Младински центри за сексуално и репродуктивно здравје „Сакам да знам“ *амбуланта Водно – Ул. „Елисије Поповски“ бр. 2, тел. 3176 950 *амбуланта Шуто Оризари – Шуто Оризари б.б., тел: 2 651 955 contact@sakamdaznam.org.mk Мобилна амбуланта за советување и тестирање за ХИВ, hera@hera.org.mk Прв семеен центар на Град Скопје против насилство тел. 02 321 5 905, infopsc@hera.org.mk Советувалиште за ХИВ/СИДА и поддршка на лица кои живеат со ХИВ Во соработка со Клиниката за инфективни болести и фебрилни состојби, тел: (02) 3147 752 Мобилна гинеколошка амбуланта, hera@hera.org.mk ЗАСТАПУВАЊЕ ХЕРА работи на застапување на интересите и потребите на сите луѓе во областа на сексуалното и репродуктивното здравје, преку создавање нови и промена на постојните политики, со цел подобрување на законската регулатива, правата и достапните услуги за доброто на сите граѓани. ОБРАЗОВАНИЕ И УСЛУГИ Пристап до релевантни информации, како и до достапни здравствени и социјални услуги поткрепени со најнови социјални и медицински истражување од клучните области на дејствување на ХЕРА: ХИВ/СИДА, контрацепција, сексуално преносливи инфекции, абортус, родово базирано насилство, родов идентитет. Заложбите за воведување сеопфатно сексуално образование во училиштата, како и за поголема достапност на услугите за сексуално и репродуктивно здравје за сите граѓани, особено за социјално исклучените и маргинализираните групи на граѓани – се највисокиот приоритет во работењето на ХЕРА.

РАЗВОЈ И ИСТРАЖУВАЊЕ Континуираниот и системски развој и истражување со цел нудење информации и услуги базирани врз медицина на докази и врз последните достигнувања и практики во областа на сексуалното и репродуктивното здравје, е врвна заложба на ХЕРА. ХЕРА секогаш ги базира своите политики, заложби, застапување и услуги врз основа на тековните, релевантни и квалитетни информации и истражувања и во согласност со променливиот социо-економски и политички контекст. ПРИБИРАЊЕ СРЕДСТВА Обезбедувањето на финансиската одржливост на организацијата и на услугите што ги нудиме е еден од приоритетите и најсериозните предизвици со кои се соочуваме. Исклучително сме посветени во застапувањето за зголемување на поддршката од националните финансиски механизми за услугите што ги нудиме, како и во потрагата по иновативни модели на финансирање, особено преку развој на социјалното претприемништво.

8

ЗАСТАПУВАЊЕ

9

ДРЖАВАТА ЦЕЛОСНО ГО ПРЕЗЕМА ФИНАСИРАЊЕТО ЗА ПРЕВЕНЦИЈА НА ХИВ

Средба на претставниците од Платформата за ХИВ со Претседателот на Владата на Република Македонија во врска со обезбедување одржливост на програмите за ХИВ меѓу клучните популации засегнати од ХИВ (30 август 2017 година)

10

Во декември 2017 година Глобалниот фонд конечно си „замина“ од земјата по 15 години континуирано финансирање на програми за превенција и поддршка за ХИВ, особено меѓу маргинализираните заедници. Македонија може и понатаму да биде лидер во регионот со најниска стапка на ХИВ-инфекција само доколку изградените сервиси за ХИВ продолжат да се финансираат од државниот буџет. Во септември 2017 година Министерството за здравство за првпат објави Јавен конкурс за доделување финансиски средства во износ од 14,7 милиони денари на граѓански организации што работат на превенцијата и заштитата на маргинализираните заедници од ХИВ. Платформата за одржливост на програмите за ХИВ, која ја сочинуваат 16 организации, спроведе низа активности за меѓусебна координација и здружено застапување за интеграција на овие програми во државните програми и буџетот: се изработи тригодишен план за застапување, беа организирани 5 средби на координативниот комитет и 16 директни состаноци со донесувачи на одлуки; зеде учество во национални тела за ХИВ и во консултативниот процес за подготовка на програмата за ХИВ за 2018 година. Четири членки на Платформата – ХЕРА, ХОПС, „Заедно посилни“ и ЕГАЛ – учествуваа во работната група за подготовка на Националната стратегија за ХИВ 2017 – 2022, што се очекува да биде усвоена во текот на следната година. Освен тоа, беа изработени три публикации за креирање јавни политики: „Како до успешна контрола на епидемијата на ХИВ во Македонија – бриф за донесувачи на одлуки“; краток осврт со можности и предлози за обезбедување одржливост на активностите поддржани од Глобалниот фонд и Анализа на процесот на транзиција од донаторска поддршка кон национално финансирање на програмите за заштита од ХИВ. Здружените заложби и консултативните процеси резултираа со пилотирање на системот за финансирање на здруженијата во септември 2017 година, со што 13 невладини организации склучија договори со Министерството за здравство. Дополнително, Министерството за здравство за 2018 година обезбеди вкупно 47 милиони денари за програми за ХИВ спроведувани од здруженија, што по заминувањето на Глобалниот фонд, претставува прв случај на значајна владина поддршка на програмите за ХИВ во регионот. Во текот на 2018 година Платформата за ХИВ ќе остане клучен партнер во одговорот кон ХИВ и преку националните тела за ХИВ ќе се вклучи во подготовката на стандарди за квалитетот на услугите за ХИВ, изготвувањето на долгорочен и стабилен механизам за државно финансирање на овие програми, како и во зајакнувањето на надзорот на програмите за ХИВ на државно ниво.

11

ПО ТРЕТПАТ ФОРМИРАНА МЕЃУПАРТИСКА ПАРЛАМЕНТАРНА ГРУПА ЗА ХИВ ВО СОБРАНИЕТО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Посета на Националниот центар за геј и лезбијки, Здружение ЕГАЛ

12

Од 2012 година во Собранието на Република Македонија постои меѓупартиска парламентарна група за ХИВ. Досега таа има организирано три јавни парламентарни расправи за зголемување на средствата за третман за ХИВ, а нејзините членки се вклучија и во кампањи за зголемување на свеста за тестирањето за ХИВ и за намалување на стигмата поврзана со ХИВ. Парламентарната група директно придонесе и во планирањето на транзициониот план од меѓународно кон државно финансирање на ХИВ, преку директни препораки до Владата и Министерството за здравство за обезбедување одржливост за програмите за ХИВ. Во мај 2017 година парламентарната група за ХИВ беше реетаблирана по третпат, овој пат од новиот парламентарен состав, и сочинета од шест пратенички, една независна пратеничка и 5 пратенички од политичките партии: ДОМ, СДСМ, Либерална партија, ДУИ и ЛДП. Во мај претставничките на групата, заедно со претставниците од Министерството за здравство и Министерството за труд и социјална политика и здравствените институции ги посетија сервисите за ХИВ што граѓанските организации ги нудат на терен, наменети за корисниците кои инјектираат дрога и за мажите кои имаат секс со мажи. Во текот на годината, претставничките на Меѓупартиската парламентарна група за ХИВ, која е и членка на Европскиот парламентарен форум за популација и развој, се вклучија и во меѓународни иницијативи и настани поврзани со унапредувањето на сексуалното и репродуктивното здравје, како што беше присуството на Меѓународната средба за парламентарци – почитување на правата на девојчињата, стоп на насилството и осакатувањето на женските гениталии – што се одржа во Мароко. Во февруари 2017 година две пратенички се приклучија на меѓународната иницијатива потпишана од 375 пратеници во светот против решението на новата администрација на САД за повторно враќање на Политиката на Мексико Сити (Global Gag Rule), со која се забранува финансирање на организации кои се вклучени во какви било активности поврзани со информирање или едуцирање на јавноста за потребата од безбеден абортус. Во октомври 2017 година Групата се вклучи во иницијативата против донесувањето на рестриктивниот закон за прекин на бременоста во Парламентот на Литванија. Како Секретаријат на Меѓупартиската парламентарна група за ХИВ, ХЕРА ќе продолжи директно да работи со Групата со цел нејзино вклучување во надзорот кон ХИВ, во делот на носење законски процедури поврзани со одржливоста на програмите за ХИВ и во други активности поврзани со унапредувањето на сексуалното и репродуктивно здравје, како што се пристапот до контрацепција и безбеден абортус за сите жени на меѓународно и национално ниво.

13

ФОРМИРАНА РАБОТНА ГРУПА ЗА СТРУЧНА АНАЛИЗА И ИЗМЕНИ НА ЗАКОНОТ ЗА АБОРТУС Претставниците на надлежните институции дадоа збор дека и невладините организации ќе бидат дел од процесот на менување на Законот за прекинување на бременоста

БАРАЊА ДО ВЛАДАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА И МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ЗДРАВСТВО ЗА ПРОМЕНИ ВО ЗАКОНОТ ЗА ПРЕКИНУВАЊЕ НА БРЕМЕНОСТА

I

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ЗДРАВСТВО ВО НАЈКРАТОК РОК ДА ФОРМИРА ЕКСПЕРТСКА РАБОТНА ГРУПА КОЈА ЌЕ РАБОТИ НА ИЗМЕНА НА ПОСТОЈНИОТ ИЛИ НА ДОНЕСУВАЊЕ НОВ ЗАКОН ЗА ПРЕКИНУВАЊЕ НА БРЕМЕНОСТА. ПРИТОА, НАЈМАЛКУ 50% ОД УЧЕСНИЦИТЕ ВО РАБОТНАТА ГРУПА ДА БИДАТ ПРЕТСТАВНИЦИ НА ГРАЃАНСКИОТ СЕКТОР, ЕКСПЕРТИ ОД ОБЛАСТА НА ПРАВОТО И РОДОВИТЕ ПРАВА, КАКО И ПРЕТСТАВНИЦИ НА ПРОФЕСИОНАЛНОТО ЗДРУЖЕНИЕ НА ГИНЕКОЛОЗИ И АКУШЕРИ.

II

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ЗДРАВСТВО ДА ОБЕЗБЕДИ СТРУЧНА РЕВИЗИЈА НА РЕШЕНИЈАТА ЗА ИЗМЕНИ ВО ЗАКОНСКАТА РЕГУЛАТИВА ОД СТРАНА НА СВЕТСКАТА ЗДРАВСТВЕНА ОРГАНИЗАЦИЈА СО ЦЕЛ ПРОМЕНИТЕ ДА СООДВЕТСТВУВААТ НА ТЕХНИЧКИТЕ ПРЕПОРАКИ НА ОВАА ОРГАНИЗАЦИЈА ЗА БЕЗБЕДЕН И ЛЕГАЛЕН АБОРТУС.

III

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ЗДРАВСТВО ДА ДОНЕСЕ ИТНА ОДЛУКА ЗА ПОВЛЕКУВАЊЕ НА ПРАВИЛНИКОТ ЗА СОДРЖИНАТА И НАЧИНОТ НА СОВЕТУВАЊЕТО НА БРЕМЕНАТА ЖЕНА ПРЕД ПРЕКИНУВАЊЕТО НА БРЕМЕНОСТА, ДОНЕСЕН ВО ОКТОМВРИ 2014 ГОДИНА И ДА ГИ ИНФОРМИРА БОЛНИЦИТЕ ЗА ПРЕСТАНОКОТ НА НЕГОВАТА УПОТРЕБА КАКО ДЕЛ ОД ЦЕЛОКУПНАТА ГРИЖА ЗА БЕЗБЕДЕН АБОРТУС. ДО ДОНЕСУВАЊЕТО НА НОВ ПРАВИЛНИК ВРЗ ОСНОВА НА НОВ ЗАКОН ЗА ПРЕКИНУВАЊЕ БРЕМЕНОСТ ДА СЕ ПРИМЕНУВААТ НАСОКИТЕ ЗА БЕЗБЕДЕН И ЛЕГАЛЕН АБОРТУС НА СВЕТСКАТА ЗДРАВСТВЕНА ОРГАНИЗАЦИЈА (СЗО).

IV

ВЛАДАТА ДА ДОНЕСЕ ОДЛУКА СО КОЈА ТРАЈНО СЕ ЗАБРАНУВА ЕМИТУВАЊЕ НА КОЈ БИЛО ОД ВИДЕО-СПОТОВИТЕ ВО РАМКИ НА МЕДИУМСКАТА КАМПАЊА ПРОТИВ АБОРТУСОТ „ИМАШ ПРАВО НА ИЗБОР. ИЗБЕРИ ЖИВОТ" И ДА ГИ ИНФОРМИРА СО ДОПИС МАКЕДОНСКАТА РАДИО-ТЕЛЕВИЗИЈА И АГЕНЦИЈАТА ЗА АУДИО И АУДИОВИЗУЕЛНИ МЕДИУМСКИ УСЛУГИ.

V

14

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ЗДРАВСТВО ВО СОРАБОТКА СО ГРАЃАНСКИТЕ ОРГАНИЗАЦИИ ДА СПРОВЕДЕ КАМПАЊА ЗА ПОДИГАЊЕ НА СВЕСТА ЗА УПОТРЕБАТА НА МОДЕРНА КОНТРАЦЕПЦИЈА СО ЦЕЛ ДА СЕ НАМАЛАТ ШТЕТИТЕ ВРЗ ЈАВНОТО МИСЛЕЊЕ ОД ПОВЕЌЕГОДИШНАТА НЕГАТИВНА ВЛАДИНА КАМПАЊА ПРОТИВ АБОРТУСОТ.

И по четири години од донесување на Законот за абортус, жените во Македонија сè уште се соочуваат со низа административни бариери кои ги попречуваат во остварувањето на правото слободно и по лично барање да ја прекинат непланираната бременост. И покрај многуте укажувања од страна на меѓународните комитети за човекови права и на граѓанското општество, и натаму сме една од земјите во кои репродуктивните права на жените се ограничени. Сепак, со промената на власта во 2017 година се отвори можност за соработка со Владата за промени во законската регулатива, што беше и едно од ветувањата на владејачките политички партии на последните парламентарни избори. Заедно со Платформата за родова еднаквост, на 28 септември, по повод Меѓународниот ден на акција за пристап до безбеден и легален абортус, одржавме стручна расправа на тема „Абортусот не е безбеден доколку е маратон со пречки“. Покрај дваесетината претставници на гинеколошките клиники и активисти, учествува и високи претставници и претставнички на владините институции и на Собранието. За време на расправата, Платформата ги претстави своите барања до новата власт, укажувајќи на итноста од формирање мултисекторска работна група што ќе работи на стручна анализа и ревизија на Законот. Советникот за здравство во Кабинетот на Претседателот на Владата на Република Македонија и заменик-министерот за здравство дадоа збор дека ќе се постапи по овие барања и дека целосно ја поддржуваат потребата од измени во Законот. Освен тоа, Центарот за репродуктивни права ги презентира наодите од истражувањето спроведено меѓу 15 жени, кои ги споделија своите искуства со абортус и предизвиците со одредбите поврзани со задолжителното и пристрасно советување што ги наметна новиот Закон. Одржавме и конференција за печат на која, заедно со Професионалното здружение на гинеколози, ги повторивме барањата пред јавноста и го истакнавме влијанието на рестриктивните законски одредби врз жените кои бараат абортус. Во декември, Министерството за здравство ја формираше работната група составена од членки и членови на граѓанските организации, вклучително и ХЕРА, правници, специјалисти-гинеколози и социјални работници со мандат за подготовка на стручна анализа на ефектите од Законот и на предлози за законски промени. Во текот на 2018 година активно ќе учествуваме во подготовката на стручната анализа и измените на законската регулатива така што ќе ја понудиме својата експертиза и потребната поддршка на Министерството за здравство. Ќе бидеме силни поборници за нов и модерен Закон за прекинување на бременоста, што треба да се донесе до крајот на годината – закон што ќе гарантира целосна заштита на здравјето и правата на жените согласно меѓународните конвенции за човекови права и јавноздравствените стандарди.

15

ЖЕНИТЕ ОД ШУТО ОРИЗАРИ КОНЕЧНО ДОБИЈА МАТИЧЕН ГИНЕКОЛОГ

Активистките од Иницијативата на жени од Шуто Оризари неуморни во борбата за репродуктивните права на Ромките

16

Речиси цела деценија Општината Шуто Оризари немаше ниту еден матичен гинеколог. Унапредувањето на репродуктивното здравје беше непристапно за 8.000 жени во репродуктивен период. И покрај многуте обиди на Министерството за здравство привремено да обезбеди гинеколошки услуги преку преземање кадар од други здравствени установи, прашањето остана нерешено на долг рок. За недостигот од матичен гинеколог, Иницијативата на жени од Шуто Оризари во текот на 2017 година продолжи да алармира преку учество во емисии, изјави за медиуми, соопштенија до јавноста како реакција на општинските приоритети, а особено по одлуката за изградба на базен во Општината Шуто Оризари во ситуација на сериозна запоставеност на здравјето на жените „Над 600.000 евра предвидени за изградба на базен, а само 4.000 евра годишно за гинеколог во Шуто Оризари“. Иницијативата на жени од Шуто Оризари како група на активистки за репродуктивно здравје и права на Ромките учествуваше на работна средба за изнаоѓање решенија за унапредување на репродуктивното здравје, на која присуствуваа и министерот за здравство, министерката за труд и социјална политика, министерот без ресор надлежен за ромски прашања, претседателот на Здружението на матични гинеколози и претставничка од партнерската организација „Амбрела“. По оваа средба, Министерството за здравство ја промовираше гинеколошката ординација во Шуто Оризари, во која од септември 2017 година започна со работа новиот матичен гинеколог. ХЕРА и Иницијативата на жени од Шуто Оризари во 2018 година ќе ги насочат своите активности кон зајакнување на соработката со новиот гинеколог во Шуто Оризари преку иницирање средби и препраќање клиентки, но и кон следење на квалитетот на услугите што граѓанките ги добиваат во новата гинеколошка ординација.

17

СЕКСУАЛНОТО И РЕПРОДУКТИВНОТО ЗДРАВЈЕ СЕ СТРАТЕГИСКИ ПРИОРИТЕТ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПЛАН ЗА ПОДГОТОВКА И ОДГОВОР НА ЗДРАВСТВЕНИОТ СИСТЕМ ВО УСЛОВИ НА КРИЗИ И КАТАСТРОФИ

18

Последниот Национален план за подготовка и одговор на здравствениот систем во услови на кризи и катастрофи, усвоен во 2009 година, не го вклучуваше сексуалното и репродуктивното здравје (СРЗ) како приоритетно здравствено прашање при планирањето на здравствените мерки во кризни состојби. Од 2014 година, со поддршка од УНФПА, ХЕРА работи на препознавање на СРЗ во рамки на здравствените политики при справување со хуманитарни кризи и елементарни непогоди. Во февруари 2017 година Владата го усвои новиот Национален план за подготовка и одговор на здравствениот систем во услови на кризи и катастрофи, во кој СРЗ беше препознаено и интегрирано како посебна стратегиска цел. Ова е резултат на голем број реализирани активности и техничка поддршка обезбедена за релевантните владини институции во изминатите години. Имено, уште во 2015 година беше формирана работна група заедно со УНФПА, Институтот за јавно здравје, Одделението за превентивна заштита при Министерството за здравство и Центарот за управување со кризи, со цел соодветна застапеност на СРЗ во рамките на националните политики и зајакнување на капацитетите на сите заинтересирани страни. Работната група спроведе низа процени за постојните здравствени капацитети, на годишно ниво изготвуваше акциски планови за подготовка и одговор на мигрантската криза и организираше многу обуки за концептот на минимален пакет на услуги за СРЗ во хуманитарни кризи. ХЕРА ги координираше активностите на работната група и обезбедуваше експертиза на прашањата за СРЗ. Бевме дел и од националното тело за подготовка на Националниот план за подготовка и одговор на здравствениот систем во услови на кризи и катастрофи, раководено од страна на Светската здравствена организација и Министерството за здравство, во кое се застапувавме за важноста од СРЗ во пакетот нови активности и мерки. Во таа насока, беше подготвено посебно стратегиско поглавје за СРЗ во услови на кризи, како и низа други придружни документи за меѓуресорска координација, оперативни процедури за справување со родово базирано насилство и протокол за обезбедување гинеколошки услуги. Сите овие документи се вклучени во одобрениот план на Владата и се резултат на четири години интензивно застапување со здравствените власти за справување со СРЗ во услови на кризи. Во 2018 година ќе продолжиме да ги градиме капацитетите на владините институции во однос на важноста од вклучување на СРЗ и од обезбедување услуги за лицата засегнати од криза. И натаму ќе се продолжи со практиката на подготовка годишни акциски планови за подготовка и одговор за СРЗ во кризни состојби, а ќе се развие и посебна веб-платформа со информативни материјали, што ќе бидат корисни како за владините институции така и за целото население.

19

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ОБРАЗОВАНИЕ СО ЗАЛОЖБА ДА ГО УНАПРЕДИ СЕОПФАТНОТО СЕКСУАЛНО ОБРАЗОВАНИЕ

20

Формалното образование располага со ограничени, половични и неточни информации во полето на сексуалното и репродуктивното здравје и на сексуалните права. Во Сеопфатната национална стратегија за образование 2018 – 2025, Министерството за образование (МОН) констатира дека предметот Животни вештини не се спроведува ефикасно во училиштата. Со тоа се потврдија нашите досегашни наоди дека учениците немаат пристап до темите од сеопфатното сексуалното образование (ССО), иако претходната власт уверуваше дека се опфатени со овој наставен предмет. Во текот на предвремените парламентарни избори во 2016 година, СДСМ, заедно со уште 9 партии, се обврза дека ќе преземе мерки за унапредување на наставната програма со информации од областа на СРЗ. По промената на власта, МОН најави реформи во образованието и ја претстави Сеопфатната национална стратегија за образование, која беше отворена за јавноста за коментирање и предлози. ХЕРА и Коалиција„Маргини“1 пратија предлози до МОН за унапредување на Стратегијата од три аспекти, меѓу кои беше и пилотирањето на сеопфатното сексуално образование во неколку училишта. ХЕРА присуствуваше и на разгледувањето на Стратегијата на Комисијата за образование во Собранието, каде што повторно ги претстави своите аргументи и предлози. Минатата 2017 година ја одбележа и потпишувањето на Меморандумот за соработка меѓу ХЕРА и МОН за подобрување на образованието во полето на сексуалното и репродуктивното здравје и на сеопфатното сексуално образование. Освен тоа, Младинската платформа за ССО во која членуваат 7 организации (ХЕРА, ХОПС, МОФ, Y-PEER, Младите можат, Сенки и облаци и НМСМ), подготви новогодишни честитки со пораки за сеопфатно сексуално образование. Пораките им ги посвети на институциите, родителите и младите и на сите им посака сеопфатно сексуално образование во новата 2018 година. Согласно потпишаниот меморандум за соработка, во 2018 година ХЕРА ќе се заложи за формирање работна група во рамки на Министерството за образование и на Бирото за развој на образованието, која пакетот образовни реформи ќе го дополни со предлог-модели за пилотирање на ССО во средните и основните училишта.

Коалицијата „Маргини“ е новото име на Коалицијата „Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници“ (СЗПМЗ).

21

ЗАПОЧНАТ ПРОЦЕС НА ФОРМИРАЊЕ ИНТЕРПАРЛАМЕНТАРНА ГРУПА ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ НА ПРАВАТА НА ЛГБТИ ЛУЃЕТО

22

Во Законот за спречување и заштита од дискриминација, сексуалната ориентација и родовиот идентитет не се експлицитно набројани како основи за дискриминација. Од друга страна, ЛГБТИ луѓето во Македонија секојдневно се соочуваат со дискриминација и насилство, а нерешените случаи ја зголемуваат стигмата и недовербата во институциите, особено во помалите средини. Згора на тоа, во последните години Собранието на Република Македонија беше извор на говор на омраза кон ЛГБТИ заедницата, користејќи ги сексуалната ориентација и родовиот идентитет како омаловажувачки карактеристики против своите опоненти. Во 2017 година, заедно со Коалицијата „Маргини“, ХЕРА продолжи да работи на развивање на капацитетите на формираните локални координативни тела за заштита од дискриминација во Струмица, Штип и Куманово. Советите на овие општини на почетокот на 2017 година усвоија Протокол за постапување во случаи на дискриминација, вклучително и кон ЛГБТ луѓето. По промената на локалната власт во 2017 година беа остварени средби со градоначалниците на овие општини, со цел нивно информирање за работата на овие тела и плановите за претстојната година, пред сè обезбедување континуитет во градење на институционалните капацитети и развивање годишни акциски планови. Понатаму, заедно со Коалиција „Маргини“ и Хелсиншкиот комитет за човекови права, инициравме формирање интерпарламентарна група за унапредување на правата на ЛГБТИ луѓето. Остваривме средби со пратеници и пратенички кои покажаа интерес да придонесат кон унапредувањето на правата на ЛГБТИ луѓето во Република Македонија. Притоа, 7 пратеници и пратенички се вклучија во парламентарната група, меѓу кои: Лилјана Поповска и Маја Морачанин од Демократска обнова на Македонија (ДОМ), Павле Богоевски, Ивана Туфегџиќ и Ирена Стефоска – независни пратеници, Јулиана Николова од Либерално-демократска партија (ЛДП) и Бранко Маноиловски од Демократска унија за интеграција (ДУИ). Се очекува на почетокот на 2018 година да се приклучат сите заинтересирани пратеници и пратенички кои на конститутивна седница во Собранието ќе ја формираат интерпарламентарната група за унапредување на правата на ЛГБТИ луѓето во Македонија. Улогата на ХЕРА и нејзините партнери ќе биде да обезбедуваат континуирана поддршка на интерпарламентарната група во организирањето на активности и во нејзиното функционирање, особено во процесите на изменување на Законот за заштита од дискриминација. Ќе се работи и со локалните координативни тела за заштита од дискриминација во изработка на годишни планови и имплементација на активности во 2018 година.

23

НАЦИОНАЛНИОТ КООРДИНАТИВЕН МЕХАНИЗАМ НА МАКЕДОНИЈА – ЛИДЕР ВО РЕГИОНАЛНАТА ИНИЦИЈАТИВА ЗА ОДРЖЛИВОСТ НА ПРОГРАМИТЕ ЗА ХИВ

Преку регионална соработка до одржливост на превентивните програми за ХИВ во земјите во ЈИЕ

24

Повлекувањето на Глобалниот фонд за борба против ХИВ, туберкулоза и маларија како единствен донатор за сервиси за превенција на ХИВ во Југоисточна Европа, како и недостигот на домашни инвестиции во превенцијата предизвикаа зголемување на стапката на ХИВ кај маргинализираните групи во дел од земјите во регионот, особено во Србија и Романија. Во декември 2016 година, по иницијатива на Секретаријатот на Националниот координативен механизам (НКМ), ХЕРА и „Заедно посилни“ организираа регионална конференција на која се формираше Регионалниот координативен механизам со 8 земји од Југоисточна Европа, со цел поголема регионална координација и лобирање за одржливост на програмите за ХИВ. Во мај 2017 година се организираше вториот регионален состанок, на кој се дефинираа тригодишни цели за регионално застапување за зголемување на домашните инвестиции во земјите од Југоисточна Европа и за имплементација на државен механизам за финансирање на сервиси за превенција на ХИВ. Се усвои едногодишен акциски план за застапување и изнаоѓање финансии за сервиси за превенција во земјите каде што ваквите сервиси се затворени или има опасност од затворање поради непостоење државен систем за финансирање. На состанокот се развија тригодишни цели за да се аплицира на регионалниот повик на Глобалниот фонд исклучиво наменет за земјите од Источна Европа и Централна Азија кои работат на одржливост на ХИВ-интервенциите за клучните популации. Во декември 2017 година почна организацијата на регионален дијалог меѓу граѓанските организации кои работат во областа на ХИВ во земјите во Југоисточна Европа и потенцијалните надворешни донатори кои би инвестирале во покривање на јазот и во одржување на сервисите за превенција додека да се воспостави државниот систем за финансирање. На состанокот што се одржа во Белград присуствуваа 26 учесници од невладините организации кои спроведуваат превентивни активности во земјите од Југоисточна Европа и уште 8 учесници како претставници на потенцијалните донатори. Се заклучи дека сè уште е потребно надворешно финансирање, особено во земјите во Југоисточна Европа, каде што недостигаат државни инвестиции и систем за финансирање со кои би се обезбедила одржливост на сервисите за превенција за клучните популации. Дополнително, земјите треба засилено да работат кон зголемување на државните финансии за одржливост на програмите за ХИВ, што може да се постигне преку регионална координација и заедничко застапување. Во февруари 2018 година ќе се организира третиот состанок на Регионалниот координативен механизам на земјите од Југоисточна Европа, на кој ќе се развие регионална апликација до Глобалниот фонд за застапување заради зголемување на државните инвестиции во сервисите за третман, грижа, поддршка и превенција за ХИВ, што понатаму ќе ги спроведуваат граѓанските организации. Активности за регионално застапување се планираат и за време на глобалниот состанок на Управниот одбор на Глобалниот фонд, закажан за мај 2018, во Македонија.

25

ИНФОРМАЦИЈА И ЕДУКАЦИЈА

26

27

ССО ЗЕМА СÈ ПОГОЛЕМ ЗАМАВ! НАПРЕД, ХЕРА МЛАДИ!

28

Преку нашата неформална програма за сеопфатно сексуално образование, подолго од три години ја пополнуваме празнината од недостигот на информации за сексуалното и репродуктивното здравје и правата што младите ги добиваат преку формалното образование. Младинската група на ХЕРА секојдневно работи на подигнување на свеста и кон поголема информираност на младите во Македонија преку врснички едукации во и надвор од училиштата, преку радиоемисии и преку активизмот. Во текот на 2017 година, 206 млади од Скопје поминаа обука за сеопфатно сексуално образование. Уште 140 млади, меѓу кои и лица со попреченост, беа опфатени со повеќе работилници во рамки на наставната програма за ССО. Обуките се спроведуваа во училиштата и преку викенд-модули во Центарот за едукација на млади (или„Центарче“, како што си го нарекуваме) во рамки на младинскиот центар „Сакам да знам“ на Водно, кој беше отворен во септември со поддршка на Меѓународната федерација за планирано родителство и Институционалниот грант од Цивика Мобилитас. Во текот на годината соработувавме со училиштата „Браќа Рамиз и Хамид“, „Орце Николов“, „Браќа Миладиновци“, „НОВА“ и „Гоце Делчев“. Во рамки на летната школа во Маврово, обучивме уште 21 врснички едукатор за ССО. Младите од ХЕРА беа активни и на меѓународно поле: во ноември 2017 година двајца од поискусните волонтери од ХЕРА Млади беа дел од тимот обучувачи на регионална обуката за ССО што во Брисел ја организираше Y-SAFE, мрежата на млади волонтери на МФПР за Европа и Централна Азија. Преку „Секси Маало“, што се емитува секоја втора среда на Радио Моф, беа реализирани 18 радиоемисии на различни теми од ССО. Младите новинар(к)и и активист(к)и од „Секси Маало“ учествуваа и во двете работилници со истакнатите новинари и писатели Ана Јовковска и Тони Димков, преку кои ХЕРА им овозможи да научат повеќе за новинарството, родовата нееднаквост во медиумите и за медиумската етика. ХЕРА Млади го одбележа 26 септември, Меѓународниот ден на контрацепција, со трибина на тема „Младите бараат она што им следува – пристап до услуги за сексуално и репродуктивно здравје“. Преку панел-дискусија младите им поставуваа прашања на претставници од надлежните институции и на донесувачи на одлуки, а подобрувањето на пристапот до модерна контрацепција во Македонија беше главна тема. Пред присутните, меѓу кои имаше и над 50 млади, заменик-министерот за здравство Гоце Чакаровски даде ветување дека ќе се обезбеди буџет за модерна контрацепција во рамки на превентивните програми за претстојната година. Во 2017 година отворивме профил на ХЕРА Млади на Инстаграм со цел за поголема информираност, достапност, видливост, комуникација и забава меѓу младите. Во 2018 година ќе го зголемиме опфатот со млади со ССО, ќе организираме обука за нови врснички едукатори и едукаторки, и тоа не само во Скопје, како што беше во изминатите три години, туку и во 4 други градови. Покрај едукациите, во етер ќе одат и радиоемисиите на„Секси Маало“. Нашите волонтери и волонтерки ќе организираат изложби, ќе подготвуваат видеа, ќе пишуваат колумни и ќе прават филмски проекции со една единствена цел – што подалеку да стигне приказната за ССО.

29

РОМСКИТЕ ЗДРАВСТВЕНИ МЕДИЈАТОРИ КАКО ПОДДРШКА ЗА РОМ(К)ИТЕ ЗА ПОЛЕСЕН ПРИСТАП ДО ЗДРАВСТВЕНИ УСЛУГИ

30

Веќе седма година по ред, ромските здравствени медијатори го олеснуваат пристапот до здравствени услуги и придонесуваат кон градење доверба во здравствените институции и здравствениот персонал, но и во воспоставувањето на навики за грижа за сопственото здравје кај ромското население. Инициран од ХЕРА, овој модел од 2011 година во континуитет е поддржан од Министерството за здравство, кое ја препознава важноста од градењето на капацитетите на медијаторите и обезбедува поголема одржливост на програмата како дел од јавниот здравствен систем на државата. Во текот на 2017 година работевме на јакнење на капацитетите на десетте медијатори на теми од областа на дискриминацијата и малолетничките бракови. Во соработка со Народниот правобранител, организиравме и 8 едукативни трибини во општините Шуто Оризари, Кочани, Гостивар и Штип, за да ја подигнеме свеста кај ромската популација за превенцијата од малолетнички бракови, важноста од превентивна здравствена заштита и од стекнување на правото за здравствено осигурување. Освен тоа, работевме и на зајакнување на мултисекторската соработка на локално ниво, така што спроведовме истражување за потребите и капацитетите на локалните институции (во соработка со ЦРИС „Студиорум“) и организиравме работни средби со локални институции од општините. Целта ни беше да изнајдеме одржливи модалитети на локално ниво за поддршка и вработување на здравствените медијатори. Во сите овие процеси активно беа вклучени УНИЦЕФ и Министерството за здравство. Бројките од годишниот извештај укажуваат дека во текот на 2017 година десетте медијатори кои биле теренски активни преку Програмата на Министерството за здравство обезбедиле 19.035 услуги, од кои 80,7 % се услуги за остварување на правото на здравствена заштита, 12, 4% за остварување на правото на лична документација и 6,9 % за остварување на правото на социјална заштита.

И следната година ќе работиме на изнаоѓање одржливо решение за решавање на статусот на вработување на ромските здравствени медијатори и ќе продолжиме да обезбедуваме техничка поддршка за работата на медијаторите на терен, во согласност со потребите и плановите на Министерството за здравство.

31

ПРЕКУ ПОДОБРЕНА КОМУНИКАЦИЈА СО ЛЕКАРИТЕ ДО ПОДОБРИ ЗДРАВСТВЕНИ УСЛУГИ ЗА РОМСКАТА ЗАЕДНИЦА

Сцена од форум-театарот „Нови приказни од чекалната“

32

Ром(к)ите сè уште не успеваат сосема да ги остварат своите здравствени права, што се должи на дискриминацијата, но и комуникациските бариери што поради јазикот и културата се појавуваат меѓу нив и здравствените работници. Веќе две години ХЕРА со поддршка на Фондацијата Отворено општество Македонија (ФООМ) користи креативни алатки и пристапи за да ги подобри соработката и комуникацијата меѓу здравствените работници и пациент(к)ите од ромска националност. Форум-театарската претстава „Нови приказни од чекалната“ беше само една од проектните активности што ги реализиравме во текот на годината. Театарските сцени во Скопје, Делчево и Тетово ги претворивме во големи чекалници во кои се обидовме преку дискусија и актерска игра, заедно со публиката, да ги решиме проблемите со кои се соочуваат Ром(к)ите како пациент(к)и во здравствените установи, а во исто време да ја поттикнеме и проактивноста кај граѓан(к)ите. Во соработка со Центарот за семејна медицина при Медицинскиот факултет во Скопје, организиравме две работилници, во Скопје и Делчево, за подобрување на комуникациските вештини и за сензибилизација за ромската култура меѓу 40 здравствени работници. Во рамки на проектот беа направени различни видови на комуникациски материјали (видеа, статии, стрипови и фотостории) кои може да се погледнат на веб-страницата и на Фејсбук-страницата на „Нови приказни од амбулантата“. На Фејсбук, над 5.700 корисници се веќе дел од нашето создавање на нови практики во здравството. Создавањето на нови позитивни наративи за Ром(к)ите во здравството продолжува и следната година. Покрај подготовката на нова форум-театарска претстава и тековно објавување на комуникациски содржини на интернет-платформата, следната година со Центарот за семејна медицина имаме намера да ја подигнеме едукацијата на здравствените работници на уште повисоко ниво, преку спроведување на поголем број акредитирани обуки во повеќе градови низ Македонија.

33

ОД СВЕСНОСТ ДО ПОДОБРА ПРЕВЕНЦИЈА – ГРАДИМЕ ВЕШТИНИ НА ЗДРАВСТВЕНИТЕ РАБОТНИЦИ ЗА КОНТРАЦЕПЦИЈА, РЕПРОДУКТИВНО ЗДРАВЈЕ ВО КРИЗНИ СОСТОЈБИ И РОДОВО БАЗИРАНОТО НАСИЛСТВО

34

Во текот на изминатите години ХЕРА постојано работи на продлабочување на знаењата и усовршување на вештините на здравствениот кадар и здравствените соработници на разни теми од областа на сексуалното и репродуктивно здравје и на родовите прашања. Причините се многубројни: само 13 % од жените во Македонија користат современи методи на контрацепција; во услови на хуманитарни кризи, жените и девојките, а особено бремените жени се особено ранливи, а здравствениот систем не го препознава СРЗ како важна здравствена интервенција; не постои унифицирана здравствена грижа во здравствениот сектор за да им се обезбеди сеопфатна грижа и поддршка на жртвите на родово базираното насилство. Во 2017 година, преку обуките за семејно планирање што ги спроведовме во соработка со Центарот за семејна медицина и со Заводот за заштита на мајки и деца, ги обучивме дваесетте новозапишани лекари на семејна медицина, а обуките ги посетија и 5 медицински сестри од ординации на семејни лекари и 71 патронажна сестра. Со цел поголема сензибилизација за важноста од заштита и сеопфатен одговор за СРЗ во хуманитарни кризи и од клинички третман на жртвите на сексуална злоупотреба, обучивме 44 здравствени работници и соработници, меѓу кои и доктори, специјалисти-гинеколози, медицински сестри, психолози, социјални работници, судски медицинари, но и претставници на граѓански организации кои обезбедуваат услуги во услови на кризи. Во соработка со Министерството за здравство и Центарот за семејна медицина, ХЕРА за првпат подготви пакет со материјали за обука во областа на родово базираното насилство наменет исклучиво за здравствени работници. Притоа, беа организирани и две обуки со 58 здравствени работници, од кои 34 семејни лекари, 22 медицински сестри и 2 претставници од здруженија на граѓани од цела Македонија. Обуките покажаа дека повеќето здравствени работници ги делат уверувањата и стравовите на поширокото општество дека семејното насилство е приватна работа во која не треба да се мешаат доколку тоа не се побара од нив. Се случува жртвите на насилство често да одат кај својот матичен лекар и да се жалат за различни симптоми, кои можеби не се ни медицински засновани, само за да привлечат внимание. Доколку лекарот го препознае овој момент, честите поплаки на главоболки, модринки околу очите или по телото, може да значат евидентиран случај и подадена рака за помош.

Токму затоа, следната година продолжуваме со дополнителни обуки за родово базирано насилство и за важноста на СРЗ во услови на криза и клинички менаџмент за жртви од сексуална злоупотреба. Соработката со Центарот за семејна медицина како партнер е од исклучителна важност бидејќи ни овозможува да опфатиме многу поголем број на здравствени работници од примарната здравствена заштита. Афирмирањето на матичните лекари како даватели на услуги за семејно планирање се користи како превентивна стратегија за намалување на бројот на несакани бремености и за заштита од сексуално преносливи инфекции од страна на здравствените работници. Оттука, планирањето на семејството останува наш врвен приоритет кога станува збор за зајакнување на здравствените капацитети.

35

ПРЕКУ СОРАБОТКА СО СРЕДНИТЕ УЧИЛИШТА ДО ПОДОБРА ПРЕВЕНЦИЈА ОД УПОТРЕБА НА ДРОГИ КАЈ МЛАДИТЕ

36

Повеќе од 5 години, со поддршка од Град Скопје, ХЕРА работи на унапредување на соработката и капацитетите на наставниот кадар во средните училиштата за подобрување на превенцијата на употреба на дрога кај младите. И покрај фактот дека бројот на млади кои употребуваат дроги кај нас од година во година расте, нема доволно сервиси за превенција, а постои потреба и од континуирано градење на капацитетите на стручните служби во образовните институции со цел превенција на употребата на дроги кај средношколската популација. Во 2017 година беше организирана едукативна работилница со претставници од 18 средни училишта, преку која наставниците беа детално запознати со услугите што ги нудат младинските центри „Сакам да знам“ и Првиот семеен центар, како и со механизмите на упатување и добивање услуги во центрите. Дополнително, беа одредени и темите за обуката во која учествуваа 19 претставници од стручните служби од 22 средни училишта на Град Скопје, во чиј фокус беа новите психотропни супстанции и насилството врз децата во училиште. Во текот на 2017 година се промовира новата Фејсбук-страница на Советувалиштето за превенција од употреба на дроги преку која младите, но и наставниците и родителите, можат полесно да се информираат за услугите во Центарот и да добијат одговори за прашањата и грижите што ги имаат. И во 2018 година ќе продолжиме со обуки на наставниците од средните училишта за интервенција и рана детекција на употребата на дроги, за новите психотропни супстанции, но и со цел градење на меѓучовечки вештини за превенција на употребата на дроги. Услугите на Советувалиштето ќе се промовираат преку печатени постери, флаери и социјалните мрежи, што ќе придонесе кон поголема видливост и зголемување на бројот на клиенти.

37

ГРАДЕЊЕТО НА МЕЃУСЕКТОРСКИ ОДГОВОР ЗА СПРЕЧУВАЊЕ НА НАСИЛСТВОТО ВРЗ ДЕЦАТА Е ПОТРЕБА

38

Во Македонија не постои координиран пристап за заштита на децата од насилство. Институциите од различни сектори постапуваат самостојно, а соработка постои само меѓу социјалните служби, полицијата и Јавното обвинителство, и тоа во многу мал процент (9,5 %). Насилството врз децата го пријавуваат родителите, членови на семејството или самите жртви, и тоа само во Центрите за социјална работа и во полиција. Не постојат податоци за случаи за насилство врз деца што биле идентификувани и пријавени во здравствениот и во образовниот систем. Во септември 2016 година, во партнерство со УНИЦЕФ, ХЕРА почна иновативен проект за воспоставување локални меѓусекторски тимови кои ќе постапуваат во случаи на деца жртви на насилство, со цел зајакнување на координираниот пристап. На почетокот беше подготвен пакет од алатки за обучувачи, а потоа се организираше и обука за обучувачи, по која 14 стручни лица од повеќе сектори (меѓу кои и центрите за социјална работа, образованието, здравството, полицијата, Јавното обвинителство и граѓанскиот сектор) добија сертификати за национални обучувачи, односно можат да обучуваат меѓусекторски тимови за постапување во случаи на деца жртви на насилство. Беше подготвен и протокол за постапување на меѓусекторски тимови, а се изработуваа и практични прирачници за стручни лица во образовниот и здравствениот систем, со цел подобрување на нивните вештини и знаења за препознавање насилство врз деца и препраќање на таквите случаи. Во 2017 година беа формирани 4 локални мултисекторски тимови, во Скопје, Гостивар, Штип и Битола. Тимовите ги сочинуваат професионалци и стручни лица од локалните центри за социјална работа, полициските станици, Основното јавно обвинителство, гинеколози, педијатри, како и членови на Бирото за развој на образованието и претставници на граѓанските организации. Беа обучени вкупно 65 стручни лица од сите шест сектори. Во наредната година ќе се спроведат обуки за дополнително зајакнување на тимовите, а ќе се формираат уште 4 нови мултисекторски тимови во други градови за подобро постапување со случаите на деца жртви на насилство. Ќе се финализираат и практичните прирачници за потребите на Министерството за здравство и на Министерството за образование и наука, по што ќе следува нивна дистрибуција до поголем број здравствени и просветни работници.

39

ПОДДРШКА ЗА РАЗВИВАЊЕ БИЗНИС-ПЛАНОВИ НА НВО ЗА СОЗДАВАЊЕ СОЦИЈАЛНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА ШТО ВРАБОТУВААТ РОМ(К)И

Обука за невладини организации за развој на бизнис-планови

40

Долгорочната невработеност и малото учество на Ромките на пазарот на трудот е предизвик на кој долго време работат граѓанските организации, сакајќи да овозможат социјална инклузија на ромското население во општеството. Сепак, социјалното претприемништво како начин на вклучување на Ром(к)ите на пазарот на трудот е недоволно препознаено од организациите, бидејќи станува збор за иновативен модел кој во светот сè почесто се применува како модел на вработување на тешко вработливите категории. Проектот „Зајакнување на Ромките преку основање на социјално претпријатие“, финансиран преку Инструментот за претпристапна помош на Европската Унија (ИПА), во текот на 2017 година го претстави социјалното претприемништво пред околу 60 претставници од невладиниот сектор. Заедно со Групацијата СОС од Франција, ХЕРА работеше со најзаинтересираните организации на создавање на 20 бизнис-планови за социјална инклузија и интеграција на Ром(к)ите на пазарот на трудот. Потоа следуваше истражување на пазарот за најуспешните бизнис-идеи, а на крајот имавме целосно подготвени 10 социјални бизниси во зародиш, и тоа најмногу во преработувачката индустрија и во областа на давање услуги во вид на сервиси. Подготвен беше и прирачник за социјално претприемништво „Преку развој на социјални претпријатија до инклузивна заедница“ кој дава информации за правната рамка, моделите на социјални претпријатија, како и насоки за успешен бизнис-план. Прирачникот ќе им користи и на организациите, но и на поединци кои сакаат да основат социјално претпријатие. Во следната година, со поддршка на програмата ИПА, ХЕРА продолжува да работи на развој на социјалното претприемништво, така што дополнително ќе ги јакне капацитетите за застапување на заинтересираните граѓански организации на територијата на Град Скопје. Заедно со Град Скопје ќе развиваме локална стратегија за социјални претпријатија и акциски план за вработување на Ром(к)и. Истовремено, ќе отвориме можност за финансирање на граѓанските организации кои ќе сакаат да отворат социјални претпријатија, што ќе ни овозможи да ја анализираме ефикасноста на локалните политики што ќе ги изработиме во соработка со Град Скопје.

41

СЕРВИСИ

42

Во 2017 година вкупно 6.635 клиенти ги користеле услугите на ХЕРА во рамки на сервисите за сексуално и репродуктивно здравје, ХИВ и за родово базирано насилство. Дури 91% од клиентите ѝ припаѓаат на некоја од маргинализираните или ранливите групи на граѓани, вклучувајќи ги ромското население, ЛГБТИ лицата, сексуалните работнички, жените и децата жртви на насилство, корисниците на дроги, жените од руралните средини, лицата кои живеат со ХИВ или лицата со попреченост.

Сервис

Број на клиенти во 2017 г.

Младински центар за сексуално и репродуктивно здравје „Сакам да знам“ – Водно

831

Младински центар за сексуално и репродуктивно здравје „Сакам да знам“ – Шуто Оризари

1.655

Мобилна гинеколошка амбуланта

646

Прв семеен центар

208

Мобилна клиника за советување и тестирање за ХИВ

2.919

Советувалиште за ХИВ/СИДА (во соработка со Клиниката за инфективни и фебрилни состојби)

376

% на жени/девојки

46,9 %

% на мажи/момчиња

52,9 %

% на трансродови лица

0,2 %

% на млади на возраст од 10 до 24 годни

41,4 %

% на клиенти опслужени во хуманитарна криза

1%

% на лица од маргинализирани заедници

91 %

43

МЛАДИНСКИ ЦЕНТРИ „САКАМ ДА ЗНАМ“ – ЕДИНСТВЕНИ И НАШИ!

44

Во текот на 2017 година младинските центри „Сакам да знам“ во амбулантите на Водно и во Шуто Оризари регистрираа 3.772 посети од страна на 2.526 клиенти и обезбедија вкупно 8.736 здравствени услуги и советувања за сексуално и репродуктивно здравје. Притоа, направени се 652 тестирања за сексуално преносливи инфекции, односно за кламидија, гонореја, сифилис, трихомонас и кандида, како и 461 тестирање за ХИВ. Поделени се 147 кутии за орална контрацепција и аплицирани се 8 спирали како средства за заштита од непланирана бременост. Бесплатно се направени и 114 ПАП-тестови за оние жени кои имаат најмногу потреба. Преку младинските центри, 454 млади поминаа едукации за некои од темите за СРЗ, што ги држеа педагог, психолог или врснички едукатори обучени за работа со деца, млади под ризик и лица со попреченост. Во 2017 година работата на младинските центри за првпат ја поддржаа Општина Центар (60.000 денари) и Комерцијална банка (40.000 денари), а преку Програмата за превенција на ХИВ од страна на Министерството за здравство, кое од ноември 2017 година целосно го презема финансирањето по заминувањето на Глобалниот фонд, овозможивме континуитет и доследност во услугите по заминувањето на меѓународните донатори. Значајно е да се напомене дека од крајот на 2017 година младинските центри „Сакам да знам“ се финансираат исклучиво од домашни извори на локалната и централната власт, како и од донации на приватниот сектор. Посветено ќе работиме со цел во иднина нашите сервиси првенствено да се финансираат од државните институции, практика која се негува во голем број земји во Европа каде што граѓанските организации со поддршка на државата придонесуваат во социјалната и здравствената заштита на граѓаните.

45

МОБИЛНА ГИНЕКОЛОШКА АМБУЛАНТА: НА ТЕРЕН ЗА ОНИЕ НА КОИ НАШИТЕ УСЛУГИ ИМ СЕ НАЈПОТРЕБНИ МОБИЛНИ КЛИНИКИ ЗА ХИВ: ОБЕЗБЕДУВАМЕ КОНТИНУИТЕТ ВО ТЕСТИРАЊЕТО ЗА ХИВ ЗА КЛУЧНИТЕ ПОПУЛАЦИИ

46

Во текот на 2017 година, во соработка со 7 граѓански организации, мобилната гинеколошка амбуланта беше присутна на терен во повеќе градови низ државата: Куманово, Тетово, Гостивар, Прилеп, Битола, Струмица, Охрид, Струга и Демир Капија. Притоа, беа опфатени жени од заедницата на сексуални работнички и лица кои инјектираат дроги и беа направени 520 ПАП-тестови и 7 тестови за кламидија. Сервисот на мобилната гинеколошка амбуланта беше присутен и во двата транзитни центра за мигранти и бегалци – Табановце и Винојуг, каде што обезбеди гинеколошки прегледи за 92 жени, а 12 бремени жени меѓу нив добија и услуги за антенатална заштита, односно ехо-преглед, суплементи во исхраната и советување за безбедна бременост. Гинеколошки прегледи беа обезбедени и за 108 жени од рурални средини во Лојане и Ваксинце. На барање на Министерството за правда, мобилната амбуланта работеше и со жени од Казнено-поправниот дом „Идризово“, каде што беа обезбедени ПАП-анализи, гинеколошки и ехопрегледи за 17 осудени жени. Нашиот сервис беше во посета и на ЈУ Специјален завод – Демир Капија, каде што беа прегледани 8 жени и беа направени 4 ПАП-анализи. Мобилната гинеколошка амбуланта за жени од маргинализираните заедници и руралните средини е програмски и финансиски препознаена и во рамки на Превентивната програма за ХИВ/СИДА за 2018 година. Тоа ќе овозможи продолжување на нејзината теренска работа што од 2013 година ја обезбедуваше Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија (Глобален фонд).

Покрај од Глобалниот фонд, теренското тестирање за ХИВ во текот на годината го поддржа и ViiV Healthcare UK Limited со активности кои беа исклучиво насочени кон превенција на ХИВ меѓу мажите кои имаат секс со мажи (МСМ) и припадниците на ЛГБТИ заедницата. Преку мобилните сервиси за ХИВ, во 2017 година беа направени вкупно 2.910 тестови за ХИВ, од кои 91 % меѓу групите на МСМ, лица кои инјектираат дроги, сексуални работници/чки и осудени лица. Дополнително, беа направени уште 821 тестови за ХЦВ. Во соработка со Институтот за јавно здравје, организиравме дводневна обука за доброволно советување и тестирање што им беше наменета на советувалиштата од центрите за јавно здравје; 21 учесник ги обновија знаењата со новини во областа на превенцијата на ХИВ, особено во врска со пред- и постекспозиционата профилакса, глобалните цели за ХИВ 90-90-90, а се информираа и за тековните епидемиолошки трендови за ХИВ и СИДА во земјата. Превенцијата на ХИВ меѓу МСМ популацијата беше во фокусот на обуката. На крајот од годината спроведовме обука и за советувачите за ХИВ од партнерските граѓански организации кои се вклучени во теренските и стационарните сервиси во и надвор од Скопје, со цел освежување на знаењата за ХИВ, како и унапредување на вештините на советување. Беа обучени вкупно 24 лица од 12 граѓански организации. Од октомври 2017 година финансирањето на мобилниот сервис за тестирање за ХИВ, којшто го координира ХЕРА во соработка со 15 граѓански организации, се обезбедува преку Превентивната програма за ХИВ/СИДА на Министерството за здравство, со што ќе се овозможи континуитет на теренската работа – сервис што од 2004 година беше финансиран од Глобалниот фонд.

47

СОВЕТУВАЛИШТА ЗА ПРЕВЕНЦИЈА НА УПОТРЕБАТА НА ДРОГИ КАЈ МЛАДИТЕ

ПРВ СЕМЕЕН ЦЕНТАР: ЗАДОВОЛСТВОТО НА КЛИЕНТИТЕ – МОТИВ И ПРЕДИЗВИК

48

Бројот на млади кои употребуваат дроги расте секоја година, а најголем е бројот на млади на возраст од 14 и 15 години кои употребуваат марихуана и седативи. Покрај нив, со овој проблем се соочуваат и нивните родители, кои бараат начини како да се справат со употребата на дроги кај своите деца или како да ја превенираат. Во 2017 година Советувалиштето за превенција на употребата на дроги кај млади работеше и во рамки на двата младински центри „Сакам да знам“ во Водно и Шуто Оризари. Притоа, беа регистрирани вкупно 207 клиенти, од кои 128 млади лица, а 94 родители побарале помош и поддршка преку директно советување, психолошка едукација, вербална интервенција, семејна психотерапија, психосоцијална терапија, упатување на тестирање или упатување за третман.

Кон крајот на 2017 година во Македонија се забележува интензивирање на процесот на институционални подготовки за посеопфатно решавање на прашањата поврзани со родово базираното насилство. Во таа насока е и донесувањето на Законот за ратификација на Истанбулската конвенција. Сепак, сè уште недостигаат специјализирани услуги за поддршка, а Првиот семеен центар и натаму останува единствениот центар во државата со холистички пристап во справувањето со родово базираното насилство кој обезбедува услуги за жени жртви и за сторители, но и на цели семејства, вклучувајќи ги и децата. Во текот на 2017 година, преку индивидуално, групно и семејно советување, Центарот опфати вкупно 208 корисници, и тоа 90 жени жртви на семејно насилство, 29 сторители на семејно насилство, 43 малолетни деца кои биле директни или индиректни жртви на насилство и 46 други членови на семејството кои учествуваа во советувањето. Споредено со изминатите години, во 2017 година се забележува пораст од 35 % на клиенти кои се обраќаат самостојно, по препорака на претходни или сегашни корисници на услугите или откако биле упатени од други граѓански организации. Оваа година нашите услуги ги користеа и клиентки кои се странски државјанки, заради што услугите беа обезбедени на англиски јазик. Покрај ова, се зголемува и бројот на жени и цели семејства од други градови од Македонија кои се обраќаат за поддршка во нашиот центар. Во следната година ќе настојуваме Првиот семеен центар да стане подостапен за што поголем број на корисници така што ќе го зголемиме бројот на работните часови. Квалитетот на услугите ќе го одржиме со проширување на тимот и негово зајакнување преку обуки, а ќе обезбедиме и поголема видливост на услугите преку поинтензивна медиумска промоција.

49

РОМ(К)ИТЕ ИМААТ ПОТРЕБА ОД ПАРАПРАВНИЦИ НА ТЕРЕН

50

Најголем број од случаите на повреда на права регистрирани во текот на 2017 година (49 %) во општините Шуто Оризари, Чаир и Ѓорче Петров беа поврзани со недозволена наплата на гинеколошки услуги што треба да бидат бесплатни кај матичните гинеколози. Имајќи ги предвид овие податоци, 4 параправнички кои активно работат во заедницата, иницираа и спроведоа 11 медијациски состаноци со гинеколошки ординации и установи, со цел непречено остварување на правата на пациентите, но и воспоставување на добра соработка со давателите на услуги од кои директно зависи остварувањето на репродуктивните права. Во еден од случаите, лекарот со кој беше спроведен состанокот целосно ја прекина практиката на незаконско наплаќање. Во два случаја незаконското наплаќање привремено се намали. Во текот на годината се евидентирани 24 индивидуални претставки поднесени од Ромки до институциите надлежни да постапуваат при недозволена наплата на здравствени услуги. Освен во Општината Шуто Оризари, теренските активности за антенатална заштита и здравствени права од јануари започнаа да се спроведуваат и во општините Чаир и Ѓорче Петров. Во текот на годината, параправниците организираа и три граѓански форуми во заедницата, на кои учествуваа 131 лице, на следниве теми: „Улогата на социјалната заштита во олеснувањето на пристапот до здравствени услуги за Ромите од Шуто Оризари“, „Влијанието на квалитетната антенатална заштита кон унапредување на здравјето на мајките и децата“ и „Улогата и значењето на патронажната служба во пренаталната и постнаталната нега“. Форумите има за цел да ја подобрат соработката на параправниците со поливалентната патронажна служба и со Меѓуопштински центар за социјални работи – Шуто Оризари во насока на размена на информации и упатување клиенти. Во 2018 година параправниците продолжуваат со своите активности на терен, а како дел од Иницијативата на жени од Шуто Оризари ќе продолжат да ги следат состојбите со прекршување на правата и активно да работат кон јакнење на свеста на граѓанките за нивните сексуални и репродуктивни права. Ќе се интензивира преземањето мерки за елиминирање на незаконската наплата, особено преку постојано актуализирање на ова прашање пред институциите кои имаат надлежност да ги креираат националните здравствени политики и да интервенираат во случаите на повреда на правата.

51

ЈАВНА СВЕСТ ЗА СРЗ МЕДИУМСКИ КАМПАЊИ

52

Година

Фејсбук

Твитер

Јутјуб

2016

14.796

1.699

9.200

2017

16.463

1.840

10.810

поддржувачи

следачи

прегледи

53

АКО Е ВООБИЧАЕНО, НЕ ЗНАЧИ ДЕКА Е ПРАВЕДНО. ТРИПАТИ МЕРИ, ЕДНАШ СЕЧИ, НО НЕ ДИСКРИМИНИРАЈ!

54

Поттикнати од сè помалиот број на претставки за дискриминација, заедно со Коалицијата „Маргини“ спроведовме кампања за заштита од дискриминација врз сите основи, вклучително и врз сексуалната ориентација и родовиот идентитет, со цел да ја потсетиме јавноста дека за да опаѓаат, случаите на дискриминација мора да се препознаваат и пријавуваат. Слоганот „Ако е вообичаено, не значи дека е праведно. Трипати мери, еднаш сечи, но не дискриминирај“ беше искористен и во видеата на македонски и албански јазик што се емитуваа на 5 локални и 3 национални телевизии. Во кампањата што беше промовирана и преку трибини во 5 градови, се вклучија Народниот правобранител на Република Македонија, Министерството за правда и Комисијата за заштита од дискриминација, како и општините Куманово, Штип и Струмица.

55

„НЕ ДИСКРИМИНИРАМ АМА“

56

„Не дискриминирам АМА“ е своевидно продолжување на онлајн-кампањата „Заокружи 20“, преку која ги промовиравме протоколите за унапредување на соработката на локалните механизми за заштита од дискриминација што ги изработивме во соработка со Општина Куманово, Општина Штип и Општина Струмица. Протоколите ја утврдуваат постапката за постапување во случаи на заштита од дискриминација врз основа на сексуална ориентација и родов идентитет.

57

НОВИ ПРИКАЗНИ ОД АМБУЛАНТАТА

58

Во април, театарските сцени во Скопје, Делчево и Тетово ги претворивме во големи чекалници и преку актерска игра и дискусија со публиката се обидовме да ги решиме проблемите со кои се соочуваат Ромите како пациенти во здравствениот систем. Над 300 луѓе, меѓу кои и здравствени работници, ги проследија претставите што се одржаа во рамки на форум-театарот „Приказни од чекалната“ и увидоа дека промена е можна само доколку од пасивни набљудувачи станат проактивни граѓани. Настојувајќи да ја подигнеме свеста и да охрабриме промена на наративите кон Ромите, создадовме и видеосеријал од лични приказни, кои од една страна го доловуваат животот на ромското население со навидум нерешливите проблеми во општеството, како што се немањето матичен број и живеењето од собирање шишиња, а од друга страна, покажуваат дека и Ромите и Ромките можат да си ги остварат соништата и да изградат успешни животни приказни независно колку бил трновит патот. Комуникацијата, која е клучна во меѓучовечките односи, па и во односите меѓу здравствените работници и пациент(к)ите Ром(к)и, ни послужи како инспирација за серијал од 10 стрипови кој илустрира едно несекојдневно пријателство од амбулантата.

59

МЛАДИТЕ БАРААТ!

60

Младите на ХЕРА се информирани „сексимаалци“ и неуморни кога го бараат она што им следува! Преку видео ѝ порачаа на новата влада дека контрацепцијата и услугите за СРЗ мора да бидат пристапни и достапни за сите во секое маало! По повод 26 септември – Светскиот ден на контрацепцијата, тие побараа орална контрацепција на позитивната листа, пристап до бесплатни кондоми, сеопфатно сексуално образование во училиштата и младински пријателски центри за сексуално и репродуктивно здравје. Еве зошто:

61

28 СЕПТЕМВРИ – МЕЃУНАРОДЕН ДЕН ЗА АКЦИЈА ЗА ПРИСТАП ДО БЕЗБЕДЕН И ЛЕГАЛЕН АБОРТУС

Во време кога сексуалните и репродуктивните права низ светот драстично се уназадуваат, не ни преостана ништо друго освен да се придружиме кон глобалната кампања и да потсетиме дека, иако е долга и исцрпувачка, борбата за остварување на женските права е жилава, лична и колективна! И наша! И годинава го одбележавме 28 септември, подготвени да ја истераме до крај – затоа што абортусот не смее да биде маратон со пречки!

62

НЕГА ПЛУС

„Нега плус“ е првото социјално претпријатие на ХЕРА, основано од желба да им се подобри општествениот статус и пристапот до права на маргинализираните заедници. Секој член на семејството е важен и токму затоа „Нега плус“ нуди професионална грижа и нега за стари и изнемоштени лица во домашни услови на територијата на Општина Центар и Град Скопје. Важни се и Ромките, па „Нега плус“ исто така остручува и вработува маргинализирани Ромки и им ја отвора можноста да стекнат економска независност и да си ја подобрат личната благосостојба. „Ние не профитираме, ние инвестираме во заедницата во којашто живееме“ е приказната што накусо ја раскажавме и преку видео (видео 1, видео 2).

63

„ПОТРЕБИТЕ СЕ ЧОВЕЧКИ, А НЕ ПОСЕБНИ... И КОГА СЕ СЕКСУАЛНИ“

И токму затоа повторно зборувавме за сексуалните и репродуктивните права на лицата со попреченост. Дваесет лица со попреченост учествуваа на работилниците за сексуалност што ги организиравме поттикнати од автостигмата, професионалните предрасуди и туѓите погледи, а пристапот до квалитетни услуги за сексуално и репродуктивно здравје го подобривме преку бесплатни гинеколошки и дерматовенеролошки прегледи во нашите младински центри. Деновите на СРЗ и лицата со попреченост ги заокруживме со проекција на филмот „Сесии“ (The Sessions) и јавна трибина на која зборувавме за едукацијата за сексуално и репродуктивно здравје (СРЗ) и за пристапот до услуги за СРЗ за лицата со попреченост, како и за општествените бариери поради кои тие не ги уживаат своите сексуални и репродуктивни права.

64

СИТЕ ИМАМЕ ХИВ-СТАТУС, ГО ЗНАЕШ ЛИ СВОЈОТ?

Ова беше пораката со која годинава ги охрабривме сите да се тестираат за ХИВ и така се вклучивме во одбележувањето на Европската недела на тестирање за ХИВ, која траеше од 17 до 24 ноември. Организиравме две креативни работилници за изработка на дизајнирана гардероба и на сексуални помагала од материјали за рециклирање, преку кои едуциравме 15 учесници и учеснички за правилната употреба на кондоми и за сексуалното и репродуктивното здравје. Преку кампања на социјалните медиуми ја подигнавме свеста за придобивките од тестирањето за ХИВ и за опциите за тестирање, терапија, грижа и поддршка. Со истата цел ги снимивме и видеата „Сите имаме ХИВстатус, го знаеш ли својот?“, „Каде да се тестираш за ХИВ?“, „Седум митови и факти за ХИВ“ и „Кога ќе се тестираш за ХИВ?“.

65

МАРИЈА ВАГИНОЛОГ Марија е волонтерка во ХЕРА која ги има сите „1000 затоа“ на сите „1000 зошто“ за сексуалното и репродуктивното здравје што им се мотаат на младите низ глава. Нејзиното катче е наполно анонимно и отворено за сите прашања што од срам или страв од осудување останале неодговорени.

ИНИЦИЈАТИВА НА ЖЕНИ ОД ШУТО ОРИЗАРИ Свесни за бариерите со кои се соочуваат жените од Шуто Оризари во пристапот до услуги за сексуално и репродуктивно здравје, активистките од Иницијативата на жените од Шуто Оризари подготвија информативно видео за услугите што секоја жена треба да ги добие од својот гинеколог во текот на бременоста или доколку планира бременост, потсетувајќи дека „За здрава бременост, најважни се информациите“.

66

СТИГНА 2018 И УШТЕ НЕМА ДА РАЗГОВАРАМЕ ЗА СЕКС(УАЛНО) ОБРАЗОВАНИЕ? На крајот на годината им пративме честитки на младите, нивните родители и институциите со желба Новата година конечно да донесе сеопфатно сексуално образование!

67

МОБИЛИЗАЦИЈА НА РЕСУРСИ

68

Во 2017 година, по основа на грантови и донации, остварени се приходи во вкупен износ од 52.455.616,00 денари што претставува зголемување од 9,1 % во однос на минатата година. Како и мината година, приближно 95 % од приходите се собрани од меѓународни фондации, влади на странски земји и мултилатерални организации. Во 2017 година е забележан најголем годишен приход на организацијата од државните институции, односно од локалната и централната власт, од самото формирање на организацијата. Имено, фондовите од државното финансирање се зголемени за 88 % во споредба со минатата година, а покрај Град Скопје, годинава организацијата беше поддржана и од Општина Центар и од Министерството за здравство преку Превентивната програма за ХИВ/СИДА. Сите грантови добиени од страна на државните институции се однесуваат на обезбедување социјални и здравствени услуги на ранливи и маргинализирани заедници.

69

70

Приходи по донатори и други извори на финансирање

Буџет (МКД)

Меѓународна федерација за планирано родителство (International Planned Parenthood Federation)

6.190.254,00

Глобален фонд за борба против ХИВ/СИДА, маларија и туберкулоза (Global Fund to fight HIV, tuberculosis and malaria)

6.863.439

Европска Унија (European Union)

11.847.113,00

Фондација Отворено општество Македонија (Open Society Foundation Macedonia)

8.037.936

УНИЦЕФ (UNICEF)

2.447.010,00

УНФПА – Фонд за население при Обединетите нации (UNFPA)

4.059.268,00

Фондација за здравствена грижа СИДА (AIDS Health Care Foundation)

759.529,00

Министерство за надворешни работи на Холандија (Ministry of foreign affairs of Netherlands)

6.430.240,00

Министерство за здравство (Ministry of Health)

1.132.950,00

Град Скопје (City of Skopje)

1.341.965,00

Општина Центар (Municipality of Centar)

50.000,00

Швајцарска агенција за соработка и развој (Swiss agency for Development and Cooperation)

1.765.688,00

Центар за репродуктивни права (Centar for reproductive rights)

458.523,00

Комерцијална банка АД Скопје (Komercijalna Banka AD Skopje)

140.000,00

Навико Шипинг (Naviko Shiping)

6.000,00

Еуростандард банка (Eurostandard Bank)

20.000,00

Вив Здравствена грижа Обединето Кралство (ViiV Healthcare UK Limited)

746.803,00

Членарини (Membership fees)

26.000,00

Индивидуални донации (Individual donations)

16.276,00

Сопствени приходи остварени од економски дејности (Нега +)

116.622,00

Приходи по категории на донации

Буџет во МКД

%

Државни институции

2.524.915,00

4,81

Мултилатерални организации

18.393.391,00

35,06

Влади од странски земји

8.195.928,00

15,62

Меѓународни фондации и НВО

23.016.484,00

43,88

Приватен сектор

166.000,00

0,32

Членарини

26.000,00

0,05

Индивидуални донации и сопствени приходи

132.898,00

0,25

ТРОШОЦИ ПО СТРАТЕГИСКИ ПРИОРИТЕТИ Организациски капацитети и мобилизација на ресурси; 8.931.974,00; 18 % Едукација и услуги; 14.846.116,00; 31 %

Застапување; 13.318.451,00; 28 %

Зајакнување на заедницата ; 10.958.686,00; 23 %

71

„НЕГА ПЛУС“ – НАШЕ СОЦИЈАЛНО ПРЕТПРИЈАТИЕ Доделување сертификати на обучените Ромки

72

Високиот процент на невработеност меѓу Ромките, како една од најмаргинализираните групи во земјата, беше причина ХЕРА да отвори социјално претпријатие за вработување Ромки кои се обучени за давање палијативна нега во домашни услови, и тоа со поддршка на Европската комисија во рамки на ИПА-проектот за социјална инклузија. Истовремено, социјалното претпријатие со своите остварени приходи ќе придонесува и кон одржливоста на доброволните, бесплатни и доверливи сервиси од областа на сексуалното и репродуктивно здравје што организацијата им ги нуди на граѓаните со години. По завршување на обуката за негувателки за палијативна нега во домашни услови, 15 Ромки се стекнаа со сертификати во октомври, а веќе во ноември 2017 година социјалното претпријатие „Нега плус“ започна со работа кај првите клиенти. Оваа година вкупно шест клиенти ги користеа услугите на претпријатието. Граѓаните за „Нега плус“ се информираат преку изработените промотивни материјали, како и преку страницата на Фејсбук, која нуди информации за сите пакети на услуги што се осмислуваат во согласност со потребите на клиентите. Во следниот период ќе се работи на развој на знаењата на негувателките од областа на сексуалното и репродуктивното здравје и права, како и на родово базирано насилство, а истовремено ќе се јакнат нивните лидерски и менаџерски вештини, како и комуникациските вештини за справување со конфликти. Ќе се работи и на промоција на услугите на „Нега плус“ заради опслужување на што поголем број клиенти. Конечно, во следната година, претпријатието ќе користи советодавна експертска поддршка и инвестиции во опрема заради непречено и професионално дејствување на сервисот.

73

ИСТРАЖУВАЊА

74

75

Документирање на ефектот што регресивното македонско законодавство и ограничувачките политики за абортус го имаат врз човековите права: клучни наоди и препораки

76

Цел: Да се истражат ефектот и последиците од донесувањето на постојниот Закон за прекинување на бременоста во 2013 година, со кој се воведоа ограничувачки законски одредби и се отежна пристапот до безбеден и легален абортус во Македонија. Методологија: Беа спроведени 14 интервјуа за да се истражат ставовите и искуствата со овие нови законски одредби. Интервјуата беа направени со седум жени кои направиле абортус по воведувањето на новите законски услови, двајца гинеколози, еден социолог, еден социјален работник и тројца претставници на невладини организации. Резултати: Истражувањето покажа дека стигмата околу абортусот и штетните родови стереотипи и понатаму се присутни и го ограничуваат пристапот на жената до безбеден абортус и дека наложувањето на задолжителен период на чекање по советувањето го одложува пристапот до услуги и ги потценува жените во способноста за носење одлуки. „Во принцип, мислам дека треба да се тргне сè што ја попречува жената да одлучи и да ја добие услугата во најкус можен рок.“ (Жена, 31 година) Исто така, задолжителното пристрасно советување ја потценува жената и нејзината способност да донесува одлуки и може да доведе до ширење неточни и збунувачки информации за абортусот. „Не ми се допадна односот, особено тоа со срцето и кога ме убедуваа да не абортирам, т.е. суптилно ме убедуваа.“ (Жена, 33 години) На жените им недостига поголема достапност до практични и правни информации за абортусот кои се базирани врз докази. Зголемените парични казни и санкции за непочитување на одредбите од Законот за абортус може да ги обесхрабрат здравствените работници да ја обезбедуваат оваа медицинска услуга и со тоа дополнително да им го ограничат правото на жените за безбедно абортирање. Конечно, проблемите со недостапноста на медикаментозниот абортус им го ограничуваат правото на жените до безбеден абортус. „А да, најлошото со Законот и тоа многу полошо е сега од порано, се високите казни за гинеколозите ако не пријавиме нелегален абортус.“ (Гинеколог, Скопје) Заклучоци: Потребно е да се укинат законските одредби кои бараат од жените да поминуваат низ задолжителен период на чекање по советувањето и да се укине пристрасното советување пред абортусот; Целокупното советување во врска со абортусот треба да биде доброволно, ненаведувачко и да одговара на индивидуалните потреби и желби на секоја жена; Да се организираат обуки за здравствени работници со цел справување и менување на стигмата и родовите стереотипи поврзани со абортусот; Да се гарантира дека здравствените работници даваат исклучиво медицински точни информации за абортусот кои се базирани врз докази, соодветно на насоките од Светската здравствена организација; Да се обезбеди покривање на сите трошоци од легалниот абортус од страна на Фондот за здравствено осигурување, вклучително и за абортусот по лично барање, како и на трошоците за сите видови модерни контрацептивни методи. Клучните наоди и препораки од истражувањето во целост можете да ги прочитате тука.

77

Анализа на потребите за развој на социјални претпријатија во Република Македонија

78

Цел: Да се увиди во кои индустрии има потреба од социјални и економски иновации, и да се дадат насоки за следните социјални претприемачи и граѓанските организации што сакаат да развиваат социјални претпријатија на нашата територија. Методологија: Спроведено е опсежно канцелариско истражување, при што се анализирани стратегиските национални документи во областа на економијата и претприемништвото, користени се публикации издадени од академски институции, граѓански и приватен сектор, како и од меѓународни организации. Направена е и соодветна анализа на моменталната ситуација во Македонија за можностите за развој и имплементација на одржливи иновации во јавниот сектор, кои социјалните претпријатија можат да ги задоволат. Прегледани се документи за практиките во земјите од Европа, особено предизвиците што настануваат заради потребите на населението што старее и кои услуги можат да им се понудат преку социјални бизниси. Освен тоа, направена е и анализа на можен развој и примена на нови социјални иновации, односно реплицирање на старите социјални иновации од искуствата добиени од одржливи социјални претпријатија во Југоисточна и Западна Европа, со цел да се изготват подобри решенија коишто можат да се искористат на локално ниво во насока на вработување на ранливото население. Резултати: Постои недостиг на соодветни маркетиншки/пазарни анализи на локалниот пазар за потенцијален развој на социјалните претпријатија; социјалните претпријатија немаат соодветна маркетинг-стратегија; социјалните претпријатија немаат пристап до инвестициските фондови за капитални инвестиции; има недостиг на соодветен претприемачки кадар и претприемачки вештини во социјалните претпријатија. Заклучоци: Има потреба од подготовка на национална стратегиска рамка со финансиска и техничка поддршка на социјалните претпријатија, преку формирање официјална мрежа на социјални претпријатија и хоризонтална соработка на актери за одржлив развој на социјалните претпријатија, како и со посебен фонд за капитални инвестиции за развој на социјалните претпријатија во Македонија. Целиот текст од Анализата можете да го прочитате тука.

79

Расположливост на услугите за СРЗ и ХИВ за младите од клучните популации засегнати од ХИВ

80

Цел: Да се документира пристапот, како и пречките до услугите за сексуално и репродуктивно здравје кои ги имаат младите лица од групите под особен ризик од ХИВ. Методологија: Направена е анализа и преглед на постојни документи, спроведени се 4 фокусгрупи во кои учествуваа 32 млади лица на возраст од 18 до 24 години од следниве целни групи: мажи што имаат секс со мажи, сексуални работници/чки, лица кои инјектираат дроги и луѓе кои живеат со ХИВ. Дополнително, беше организиран консулативен настан со главните фактори и засегнатите лица со цел дополнување и верификација на наодите. Резултати: Младите од групите под особен ризик од ХИВ сметаат дека не се интегрирани во општеството поради тоа што се соочуваат со нееднаков третман, стигматизација и прекршување на нивните права. Постојат радикални примери на дискриминација на насилство, како во училишната и работната средина и во здравствените институции така и од страна на претставниците на институциите коишто треба да ги заштитат нивните права (полицијата). Иако постои широко распространета мрежа на сервиси за ХИВ кои се раководени од граѓанските организации, капацитетите на примарната здравствена заштита не се приспособени кон потребите за СРЗ, а сервисите за СРЗ во јавното здравство не се пристапни за маргинализираните групи. Заклучоци: Очигледна е потребата од воведување сеопфатно сексуално образование, како и од ревизија на наставната програма за здравствени работници, за да се вклучат ажурирани и содржини базирани врз докази поврзани со ХИВ и СРЗ, зависност од дрога, сексуална ориентација, како и здравствени права на групите под особен ризик од ХИВ. Потребно е да се прошират и унапредат програмите за превенција на ХИВ, со посебен фокус на сервисите за СРЗ за групите под особен ризик од ХИВ и да се обезбеди финансиска одржливост на веќе воспоставените услуги за ХИВ и СРЗ по повлекувањето на Глобалниот фонд во 2017 година. Во иднина потребно е да се иницираат законски промени и да се воспостават ефективни правни механизми за да се променат насилните практики од претставници на институциите и јавноста кон групите под особен ризик од ХИВ, механизми со кои ќе се гарантира заштитата на нивните права. Македонската верзија од извештајот од консултивниот процес може да ја прочитате тука, а публикацијата на англиски јазик е достапна тука.

81

ПУБЛИКАЦИИ

82

83

Прирачник за социјално претприемништво: Преку развој на социјални претпријатија до инклузивна заедница Сакајќи да им го олесниме патот на сите идни социјални претприемачи, а особено на невладините организации како нашата, подготвивме прирачник за социјално претприемништво. Прирачникот дава насоки како социјалнопретприемачката идеја да се претвори во вистински социјален бизнис преку кој паралелно ќе се работи и на економското јакнење и осамостојување на лица од ранливите категории и на остварувањето на економската мисија и одржливост на организацијата.

Билтен за здравствени работници бр. 1 За да може да се менуваат, негативните наративи најпрво треба да се препознаат. И тоа не само кон пациентите, туку и кон лекарите. Токму затоа, првиот број на Билтенот за здравствени работници нè запознава со културолошките навики што влијаат врз здравјето на пациент(к)ите Ром(к)и и упатува на начините на кои може да се подобри комуникацијата и соработката меѓу здравствениот работник и пациентот за да се подобри пристапот и квалитетот на понудените и добиените здравствени услуги.

Билтен за здравствени работници бр. 2 Второто издание од Билтенот за здравствени работници пренесува позитивни примери и искуства на неколку медицински лица кои преку својот пристап создаваат нови приказни во здравството. Комуникацијата, ставовите, однесувањето и квалитетот на услугите ја зголемуваат довербата и почитта меѓу здравствените работници и пациент(к)ите, што е особено важно кога пациент(к)ите се лица од маргинализирани заедници. Преку создавање нови приказни од амбулантнатата, да создадеме и нови практики во здравството!

Билтен за семејно планирање бр. 7 Во седмото издание на Билтенот за семејно планирање зборуваме за најчувствителните и – токму затоа и исклучително важни – теми од областа на сексуалното и репродуктивно здравје и на родовата еднаквост. Преку интервјуа со тројца експерти и универзитетски професори, се осврнуваме и даваме препораки и итни мерки што народните избранички и избраници треба да ги преземат кога станува збор за Законот за прекинување на бременоста, сеопфатното сексуално образование и Законот за заштита од дискриминација. Билтенот е достапен на овој линк.

84

Билтен за семејно планирање бр. 8 Последниот во низата билтени за семејно планирање му го посветивме на платеното породилно отсуство, со надеж дека размислувањата и ставовите на интервјуираните активистки и универзитетски професорки ќе послужат како основа за дискусија околу платеното породилно и родителско отсуство и потребата од нивно продолжување, а дадените препораки како поттик да се изменат соодветните закони согласно европската регулатива и конечно да се унапреди здравјето на мајките и новороденчињата во државата. Билтенот е достапен на овој линк.

Протокол за унапредување на соработката на локалните механизми за заштита од дискриминација Дискриминацијата е сеприсутна појава која се јавува врз различни основи и во различни облици и во области коишто се во надлежност и на централните и на локалните власти. Имајќи на ум дека претставките за заштита од дискриминација бараат соодветна правна помош до која жртвите на дискриминација немаат секојпат пристап поради лошата економска состојба, во соработка со општините Куманово, Штип и Струмица изработивме протоколи за унапредување на локалните механизми за заштита од дискриминација за да го охрабриме пријавувањето и санкционирањето на чиновите на дискриминација. Протоколите се достапни за Општина Куманово (тука), за Општина Штип (тука) и за Општина Струмица (тука).

ХИВ: Можности и предлози за обезбедување одржливост на активностите поддржани од Глобалниот фонд во Република Македонија Оваа анализа ги утврдува правните основи и правно-нормативните механизми и дополнувања што треба да се востановат за да се обезбеди непречено продолжување на активностите, а со тоа и долгорочна одржливост на програмите за превенција на ХИВ по заминувањето на Глобалниот фонд, за стапката на ХИВ во Македонија и натаму да остане најниска во цела Југоисточна Европа. Документот е достапен на овој линк.

85

Како до успешна контрола на ХИВ-епидемијата во Македонија? Република Македонија е земја со ниска стапка на ХИВ, што во голема мера се должи на Програмите за превенција на ХИВ за клучните популации, поддржани од Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија, кои се дел од Националната програма за ХИВ во периодот 2003 – 2017 година. Благодарение на поддршката од Глобалниот фонд, се разви партнерство меѓу Министерството за здравство и 15 граѓански организации, што е од клучна важност за успешното контролирање на ХИВ-епидемијата во земјата. Овој документ дава краток преглед на превентивните програми за ХИВ до 2017 година, како и на обврските и предизвиците за национално финансирање, со цел и натаму да се обезбеди нивната одржливост. Документот е достапен на македонски јазик.

Весник на жените од Шуто Оризари бр. 1 Препознавајќи ги актуелните состојби и предизвици со коишто секојдневно се соочуваат жените од Шуто Оризари при остварувањето на своите репродуктивни права, а особено Ромките како ранлива група на граѓанки, Иницијативата на жени од Шуто Оризари го издаде првиот број на Весникот на жените од Шуто Оризари за да им ги доближи овие прашања првенствено на надлежните институции и да ги поттикне да преземат мерки за унапредување на репродуктивното здравје на жените. Во фокусот на првото издание се пречките во пристапот до репродуктивно здравје за Ромките, со фокус на дискриминацијата во здравствените установи и незаконската наплата на здравствените услуги. Првиот број на Весникот е достапен на овој линк.

Напредокот кон национално финансирање на програмите за заштита од ХИВ во Република Македонија Оваа анализа дава осврт на процесот на транзиција од донаторска поддршка кон финансирање на Националната програма за ХИВ преку буџетот на Република Македонија, процес што почна по најавата за заминувањето на Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија, кој ја обезбедуваше неопходната финансиска поддршка цели 13 години. Имајќи го предвид фактот дека Република Македонија е лидер во регионот со најниска стапка на ХИВ во Југоисточна Европа, прашањето за финансирање на клучните програми за превенција на ХИВ е исклучително важно, заради што оваа анализа формулира препораки за итно дејствување согласно претстојните предизвици. Анализата е достапна на следниот линк.

86

СВЕДОШТВА СТУДИИ НА СЛУЧАЈ

87

На религијата не ѝ е местото во јавниот здравствен систем Согласно Законот за прекинување на бременоста, при спроведување абортус до десеттата недела од денот на зачнувањето, бремената жена ја советува докторот кој треба да изврши прекинување на бременоста, додека по истекот на десеттата недела од денот на зачнувањето, бремената жена добива советување од претседателот на првостепената комисија која одлучува по барањето за прекинување на бременоста.2 На почетокот на 2017 година, во голем дел од медиумите се појави веста: „За пет години 40 бебиња спасени од абортус преку советите од ’Лидија – срце што чука‘“. Од изјавите на самото здружение„Лидија – срце што чука“, стана јасно дека нивната мисија е да„спасуваат бебиња“ преку премислување на бремените жени и укажување на „предностите од давањето на нов живот, но и на последиците од абортусот“. Здружението „Лидија – срце што чука“ склучило меморандум за соработка со Клиничката болница – Штип врз основа на кој во Одделението за гинекологија и акушерство во болницата, еднаш неделно, лица од здружението вршат советувања на бремени жени, за што Клиничката болница – Штип ги отстапува своите простории и надлежности. Воведувањето на ваков вид советување во јавна здравствена установа претставува сериозно прекршување на секуларноста како основно уставно начело, имајќи предвид дека здружението „Лидија – срце што чука“ промовира религиски вредности, а болницата, како дел од јавниот здравствен систем, му ги отстапува просториите и воспоставува соработка со здружение што ги супституира надлежностите на болницата. ХЕРА, како организација која активно се залага за овозможување пристап до безбеден и легален абортус, започна постапка со поднесување барање до Клиничката болница – Штип за пристап до информации од јавен карактер, при што болницата потврди дека меморандумот склучен со здружението „Лидија – срце што чука“ се однесува токму на отстапување простории и надлежности за вршење советувања на бремени жени од страна на лица кои не се овластени за тоа. Врз основа на овие сознанија, ХЕРА поднесе барање за вонреден инспекциски надзор до Државниот санитарен и здравствен инспекторат, како и претставка за утврдување повреда на права до Народниот правобранител. Врз основа на претставката, Народниот правобранител ѝ наложи на Клиничката болница – Штип да го раскине меморандумот за соработка со здружението „Лидија – срце што чука“. Болницата постапи по укажувањата и еднострано го раскина меморандумот со здружението. ХЕРА ќе продолжи да ги следи состојбите со остварување на правото на прекинување на бременоста на национално ниво и ќе работи на прекинување на штетните практики кои ги уназадуваат женските права. ХЕРА особено ќе следи дали болниците кои вршат прекинување на бременост ги почитуваат обврските поврзани со советувањето, односно дали се советува објективно и од страна на надлежни лица, без наметнување на субјективни ставови и вклучување на ненадлежни тела кои со својата дејност штетно влијаат врз личната одлука на жената.

88

2

Закон за прекинување на бременоста, „Службен весник на РМ“ бр. 87 од 17.06.2013 година, член 6 и член 11.

Борба за остварување на правата на лицата без документи

Лицата без документи се невидливи за институциите и затоа се соочуваат со сериозни пречки во пристапот до своите права, вклучително и при остварување на правото на здравје како основно човеково право. Во Програмата за активна здравствена заштита на мајките и децата во Република Македонија за 2017 година се предвидени бесплатни прегледи во текот на бременоста и бесплатно породување на здравствено неосигурени бремени жени. Целта на оваа мерка е да ги опфати и жените кои, поради различни причини, немаат здравствено осигурување, како што се жените без лична документација. Заради заштита на нивното здравје и здравјето на децата, Министерството за здравство ги вклучило токму овие лица во Превентивната програма. Меѓутоа, иако Програмата ја утврдува надлежноста на јавните здравствени установи за имплементација на мерката, сепак, таа воопшто не функционираше. На параправничките кои спроведуваат теренски активности во Шуто Оризари им се обрати бремената жена Н. С. која нема лична документација и токму поради тоа, при обидот да добие гинеколошка услуга во ЈЗУ Клиника за гинекологија и акушерство, била одбиена уште при самиот контакт со шалтерскиот работник. Параправничките, кои се дел од Иницијативата на жени од Шуто Оризари, го покренаа ова прашање на состанок со министерот за здравство, по што од страна на Министерството беше упатен допис до сите надлежни здравствени установи со кој се објаснува дека предвидената мерка ги вклучува и лицата без лична документација кои во однос на следење на бременоста и породувањето ги имаат сите права како и државјаните на Република Македонија. Бремената Н. С., која првично беше одбиена при обидот за преглед, не беше ниту свесна во кој стадиум од бременоста се наоѓа, бидејќи нејзиниот пристап до здравствените установи беше целосно оневозможен. По нејзиното второ упатување до Клиниката и по дописот од Министерството за здравство, Клиниката ѝ ги обезбеди сите потребни прегледи во текот на бременоста, а параправничките ја придружуваа дури и пред самото породување, кое успешно се спроведе во Клиниката за гинекологија и акушерство.

89

Важноста на „гејткиперите“ Д. Д. е 35-годишен маж од Скопје и припадник на МСМ заедницата. Неговиот партнер е жител на една од околните држави со слична возраст како и македонскиот државјанин, па нивната релација се одржува со чести патувања. „Гејткиперот“ го зема во обѕир стравот од тестирање кај македонскиот државјанин, а имајќи ја предвид неговата потреба за тестирање, организира смена која е комплетно фокусирана на нив двајцата за да може да се создаде атмосфера комфорна и за двајцата. Тестот на странскиот државјанин е реактивен, додека тестот на партнерот е негативен, но сепак, во дискусија со советувачот, се констатира дека се работи за незаштитен секс, па директно го става во т.н. window период. Партнерите сами одлучуваат да си го соопштат резултатот еден на друг и бараат помош и поддршка од советувачот. Заедно, уште следниот ден се проследени на Инфективната клиника, каде што биле претходно најавени, со цел да се задржи дискретноста на проблемот, како и можните несакани реакции од лицата. Тестот на едниот од лицата е позитивен, па поради неговата влошена состојба веднаш се препраќа во матичната земја со детални насоки каде и кај кој доктор да се обрати; лицето брзо влегува во системот и почнува со антиретровирусна терапија. Другиот партнер (македонскиот државјанин) останува во т.н. window период во следните 3 месеци. Во текот на целиот неизвесен период, секоја недела редовно е во комуникација со советувачот-лице од ХЕРА како поддршка. По завршениот window период, лицето Д. Д. има негативен резултат, a здравствената состојба на неговиот партнер се стабилизира многу бргу по започнувањето со антиретровирусната терапија.

Крајот на тунелот

90

A. M. е маж на возраст од 45 години кој повеќе од една година живееше како бездомник. Западнал во социјален ризик откако неговите најблиски го продале станот во кој живеел и го оставиле на улица без никакви средства за живот. Успева да се прехрани и да преживее преку солидарноста на вработените во една локална сендвичарница, кои му даваа по еден оброк дневно. А. М. беше беспомошен, чувствуваше вина и срам и не знаеше каде да се обрати за помош. Случајно дознал за младинскиот центар ,,Сакам да знам“ во Шуто Оризари, по што се обраќа за помош кај вработените во Центарот, кои изработија план како да му се помогне за да го надмине социјалниот ризик. Со наша придружба, случајот е пријавен во Меѓуопштинскиот центар за социјални работи од каде добивме одговор дека треба да му се извадат документи за да може да се стави на списокот на чекање за сместување во ,,Чичино Село“. Истовремено, се обративме во пунктот за бездомници, од каде што добивме поддршка и помош. Помошта се состоеше во покривање на двомесечната кирија што А. М. требаше да ја обезбеди за најмување соба. Ние му помогнавме во процесот на обезбедување лична документација. Реализиравме неколку акции преку кои собравме храна, облека и дополнителни финансиски средства за живот. Со А. М. често се среќававме и му носевме храна, потребни материјали за лична хигиена и редовно му дававме психо-социјална поддршка. Го следевме неговиот напредок. Го мотивиравме да бара работа за да биде финансиски независен и самостоен. Со наша помош и поддршка, лицето А. М. успешно се вработи во едно претпријатие. Денес А. М. има покрив над главата и стабилни финансиски примања. ,,Фала ви за сè што направивте за мене, не знам како да ви се оддолжам. После вас ми се врати вербата во луѓето!“

Нова шанса за среќа К. А. е на возраст од 20 години. Бремена е во 7 месец и имала обид за самоубиство. Клиентката била жртва на психичко и економско насилство од страна на очувот, но и од страна на чичковците, а била и присилена да работи уште од свои 15-16 години. Живее во супстандардни услови, односно без струја и вода. Нејзината мајка има интелектуална попреченост и самата е жртва на семејно насилство и не била во можност да ја заштити и поддржи, а откако родила уште две малолетни деца во бракот со очувот, повеќе се грижела за нив. К. А. потоа живее и се издржува самата, но откако влегла во интимна врска со партнерот кој е неколку години постар од неа и неколку месеци го издржувала, ја напуштила работата по негово барање. Откако партнерот дознал дека детето е женско, ја напушта, по што таа се обидела да се самоубие. Жртвата пристигна во депресивна состојба со доминантно чувство на осаменост и безизлезност. „Не сакам повеќе да страдам“, изјави тивко. Се работеше на кризно советување и емоционална поддршка со цел нормализирање на состојбата на корисничката. По направената процена на ризик и наодите од стручниот тим, покрај психо-социјалната помош, беше упатена и придружувана во засолниште за жртви на семејно насилство, како и во меѓуопштинскиот центар за социјална работа заради остварување на социјалните права. Покрај тоа, се работеше на психотерапија и советување со клиентката, придружба и соработка со институциите/организациите, развој на родителските вештини и подготовка за претстојното пораѓање. Крајните ефекти од постигнатата работа со корисничката се согледаа во зголемената емоционална сила и зајакнатите капацитети на жртвата, подобрената психичка состојба, зголемувањето на социјалните контакти и информираноста, како и изнаоѓањето на среднорочно решение околу сместувањето и подготовката на понатамошниот план за грижа за детето и за нејзино повторно вработување.

91

Само една од многуте успешни приказни на ромските здравствени медијатори М. А. е Ромка родена во Италија која пред 5 месеци, заедно со своето петчлено семејство, се врати во Македонија бидејќи го изгубила правото на престој во Италија. М. А. има 3 деца, од кои две се родени во Италија. По враќањето во Македонија, нејзината социо-економска состојба се влошува. Таа нема сопствен дом, нејзиниот сопруг е без работа, целото семејство е без здравствена и социјална заштита. Со парите заштедени во Италија најмува куќа во Шуто Оризари. Наоѓајќи се во таква состојба, таа се обрати за помош кај ромскиот здравствен медијатор од Шуто Оризари, Љатифе Шиковска. „Таа побара да ѝ помогнам за двете деца родени во Италија да се регистрираат во матична книга на родени и да обезбедам здравствено осигурување за целото семејство. Ѝ кажав дека нејзиниот случај ќе го решиме, но ќе потрае подолго поради долгите процедури и постапки при упис во матична книга на родени (МКР) на деца родени во странство“, објаснува Љатифе. За помалку од две недели, медијаторката ја собра целата потребна документација за упис на двете деца во матичната книга на родени. Во меѓувреме, поднесоа и барање за остварување на правото на здравствено осигурување за неа, сопругот и за двете деца кои имаа соодветна документација, овозможија имунизација на сите деца, а децата кои имаат извод на родени ги запишаа во градинката „Осми април“ и во основното училиште „Браќа Рамиз и Хамид“ во Шуто Оризари. „Постапката за упис во МКР за двете деца на М. А. траеше цели 3 месеци. Откако ги подигнавме изводите на децата, веднаш поднесовме барање за остварување на правото на здравствено осигурување за двете деца. На целото семејство му помогнав, преку придружба и посредување, да изберат матични лекари и да го остварат правото на социјална парична помош во Центарот за социјална заштита во Шуто Оризари“, додава Љатифе.

92

УПРАВЕН ОДБОР Ива Михајловска – претседателка Кристијан Ангелески – секретар Деспина Димитрова – претставничка на младите Катерина Спасовска – членка Драгана Дрндаревска – членка

ИЗВРШНА КАНЦЕЛАРИЈА Бојан Јовановски, извршен директор Драшко Костовски, програмски директор (до септември) Елизабета Божиноска, програмска директорка (од октомври) Милош Стојановиќ, административен и финансиски директор Дамјан Николов, административен асистент Мери Богоромова, административна асистентка Весна Матевска, програмска раководителка Кристина Плечиќ Беќарова, програмска раководителка Драгана Каровска Чемерска, програмска раководителка Јована Ананиевска, програмска раководителка Александар Самарџиев, проектен координатор Светлана Војновска, проектна координаторка Росана Јаневска, правна советничка и проектна координаторка Воислав Иванов, проектен координатор Маја Балшиќевска, проектна координаторка Лидија Кекеновска-Павиќ, проектна координаторка Наташа Дедајиќ, проектна координаторка Ана Филиповска, генерална секретарка на Националниот координативен механизам Мери Цветковска, координаторка на младинската група на ХЕРА Ана Поп Стефанија, координаторка за комуникации (до август) Андријана Папиќ Манчева, координаторка за комуникации (од септември) Благица Петрова, социјална претприемачка Васка Цветаноска Панова, проектна асистентка Милена Папакоч, финансиска асистентка Биљана Властимирова, финансиска асистентка/сметководителка

93

СЕРВИСИ Марија Драгојловиќ, координаторка на Младинскиот центар „Сакам да знам“ – Водно Николина Николовска, социјална работничка во Младински центар „Сакам да знам“ – Шуто Оризари Ана Аврамоска Нушкова, правна советничка во Младинскиот центар „Сакам да знам“ – Шуто Оризари Фросина Ивановска, социјална работничка во Првиот семеен центар на Град Скопје Асиб Зекир, одговорно лице за поддршка на ромските здравствени медијатори Мирослав Јелиќ, возач Јордан Крстевски, возач Лозан Каранџиски, возач Љупчо Синадиновски, возач

Х.Е.Р.А. – Асоцијација за здравствена едукација и истражување Април 2018 година Уредник: Бојан Јовановски, извршен директор Графичко уредување: Жарко Стојановиќ Лектура: Виолета Танчева-Златева

94

CIP Каталогизација во публикација CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје 342.746:613.88(497.7)”2016”(047.31) ГОДИШЕН извештај [Електронски извор] : 2017 година. - Скопје : Х.Е.Р.А - Асоцијација за здравствена едукација и истражување, 2018 Начин на пристап (URL): http://hera.org.mk. - Текст во PDF формат, содржи 95 стр., илустр. - Наслов преземен од екранот. - Опис на изворот на ден 27.04.2018 ISBN 978-608-4598-98-5 а) Здравствени и сексуални права - Македонија - 2017 - Извештаи COBISS.MK-ID 107093770

95