Programmaboekje Ictus: 'The Wayward' 19/01/2012

Ictus: ‘The Wayward’ 11|12

19.01.2012 Muziek in context 2/5

Praktisch 19u15

20u15 21u25

Inleiding in de foyer door Tom Pauwels (Ictus) & Bob Gilmore (musicoloog en Partch-specialist) start concert | concertzaal vermoedelijk einde concert

Er is geen pauze voorzien.

Muziek in context 2011 | 2012 Ictus & Masters vr 25 november 2011

1/5

Ictus: ‘The Wayward’ do 19 januari 2012

2/5

Het Collectief: ‘Ives, Antheil & Korngold’ do 1 maart 2012

3/5

Nadar: ‘Free samples [click here]’ za 10 maart 2012

4/5

Bl!ndman[drums]: ‘Full Ride’ za 24 maart 2012

5/5

Programma THOMAS SMETRYNS (1977) ‘A Portrait of Harry’ (2011) voor tenor trombone, contrabasfluit, zithers, geprepareerde gitaar en platendraaier HARRY PARTCH (1901-1974) ‘The Wayward’ (1941-1943) in een nieuwe realisatie van Tim Mariën (2009) 1. The Letter - A Depression Message from a Hobo Friend voor stem, herstemde citer en microtonale piano.

2. Barstow - Eight Hitchhiker Inscriptions voor stem, bewerkte fretloze twaalfsnarige gitaar en microtonale piano.

3. San Francisco – a Setting of the Cries of Two Newsboys on a Foggy Night in the Twenties voor stem/ basfluit, microtonaal harmonium, herstemde citer en trombone.

4. U.S.Highball – Musical Account of a Transcontinental Hobo Trip voor gesproken en gezongen stemmen, microtonaal harmonium/ piano, herstemde citer/bewerkte fretloze twaalfsnarige gitaar/ alto banjo, trombone, fluiten en percussie (herstemde marimba, gestemde granaathulzen uit W.O.I).

TIM MARIËN (1975) ‘Toeënwâs’ (2009) voor microtonaal harmonium/piano, bewerkte fretloze twaalfsnarige gitaar, trombone, fluit en percussie (kleine basdrum, 3 tom toms, guiro, herstemde marimba).

19.01.2012 | Ictus: ‘The Wayward’

Deconstructing Harry. Componisten Tim Mariën en Thomas Smetryns in dialoog met Harry Partch (1901-1974) Door Wannes Gyselinck

Zwerver, componist, instrumentenbouwer, anarchist, knutselaar, guru. Het parcours van de Amerikaan Harry Partch is uniek. En vooral: eerlijk. Zijn cyclus ‘The Wayward’ omvat vier composities die hij schreef tijdens of naar aanleiding van zijn leven als zwerver.

Tijdens de Great Depression leidde Partch tien jaar lang het bikkelharde leven van hobo en doorzwierf het Amerikaanse continent als verstekeling op goederentreinen. In de muziekhistorische overzichten staat hij vooral bekend om zijn theoretisch baanbrekend werk over just intonation, een alternatieve stemming die een terugkeer inhield naar de Griekse (akoestische) beginselen. Bovenal was Partch Partch. Hij leefde en componeerde compromisloos: hij was ‘a wayward’, Engels voor ‘eigenwijs’. Een man met een heel eigen wijsheid, en een heel eigen wijze om melodieën – wijsjes – te intoneren.

Laat een ding duidelijk zijn. Ictus speelt niet de muziek van Harry Partch. De reden is eenvoudig: de muziek van Partch valt in grote mate samen met zijn persoon, zijn instrumenten en zijn radicaal eigengereide levenswijze in de marge van de (muzikale) wereld.

Die positie in de marge, buiten het traditionele kader van Europese kunstmuziek, was zelfgekozen. Immers: ‘Life is too precious to

spend it with important people.’

Met zijn dood stierf ook de originele uitvoeringspraktijk van zijn muziek. Althans zo vinden vele Partchianen. Wendt u dus voor de originele uitvoeringen tot de platenzaak, iTunes of Youtube. Ictus speelt adaptaties van ‘The Wayward’ door Tim Mariën (1975), musicoloog, componist, instrumenten-verbouwer, en vooral: Partch-fan. Ook op het programma: ‘Toeënwâs’, een eigen compositie van Tim Mariën, en ter introductie ‘A Portrait of Harry’, van Thomas Smetryns (1977) speciaal geschreven voor dit concert.

Een gesprek met Tom Pauwels, artistiek directeur van Ictus, en componisten Tim Mariën en Thomas Smetryns.

De bliksems van Zeus Waarom Partch niet spelen op de originele instrumenten?

Tom Pauwels: ‘We hebben geprobeerd om de originele Partch-instrumenten naar Europa te halen. Die worden door de erfgenamen van Partch angstvallig, om niet te zeggen, museaal bewaakt en bewaard.

Slechts tegen exorbitante bedragen krijg je die in bruikleen. Van Tim Mariën wist ik dat hij een enorme Partch-fan was. Ik

kende zijn werk als componist en wist dat hij niet te beroerd was om zelf instrumenten te verbouwen. Ictus gaf hem de opdracht om ‘Barstow’, een van de vier delen van ‘The Wayward’, te herschrijven voor geadapteerde instrumenten. Nadien volgde de volledige cyclus. We brengen dus een eigen geadapteerde versie van Tim Mariën op bestaande maar geadapteerde instrumenten. Veel elementen zijn natuurlijk origineel van Partch: de structuur, de tekst, de tonaliteit, de sfeer. Maar Tim heeft ook zijn eigen kleuren toegevoegd, volledig in de geest van Partch.

Het mooie is dat hij de essentie van Partch wist te bewaren. Noem het een gesofisticeerde vorm van naïviteit. Tim schreef de partituren op zo’n manier dat je ze slechts kan spelen met volledige fysieke overgave, wat Partch ‘corporeality’ noemde.

Daarmee doelde hij op het lichamelijk engagement van de uitvoerder tijdens de uitvoering met als gevolg een bijna synesthetische impact van de muziek op de toeschouwer.’

Harry Partch, vertimmerd Tim, hoe ben jij Partch op het spoor gekomen?

Tim Mariën: ‘Op zoek naar een thesisonderwerp heb ik in de bib van de musicologie willekeurig een boek uit de kast getrokken: dat bleek het theoretisch werk van Partch A Genesis of a Music (1947).

Ik was meteen gefascineerd. Hij bepleit een terugkeer naar de Griekse muziekleer en de zuivere getalsverhoudingen van Pythagoras. Zijn bewondering voor de Helleense cultuur ging verder dan de stemming alleen. Muziek in het moderne Westen is volgens hem vervreemd geraakt van haar rituele oorsprong. Dat ritueel wordt gedragen door een gemeenschap van muzikanten én toehoorders. De muziek van Partch consumeer je niet, zoals dat bij gewone concerten het geval is. Het is een ritueel dat je mee-maakt. Letterlijk dus.’

Is het geen onmogelijke opdracht om muziek te adapteren die Partch Dat engagement in de uitvoering schreef voor zeer specifieke strookt erg met de filosofie van Ictus, instrumenten? niet?

Tim Mariën: ‘Meer nog dan een praktisch Tom Pauwels: ‘Klopt. We hebben ons nooit willen verstoppen achter onze pupiter. Bij uitstek ‘The Wayward’ komt pas tot leven als theatrale performance. We zijn er van overtuigd dat Partch onze versie zou kunnen smaken. Zijn erfgenamen daarentegen zijn er minder over te spreken.

Laatst kregen we nog een email waarin de bliksems van Zeus over ons werden afgeroepen als we doorgingen met het project. Het Helleense gedachtengoed is echt wel meer dan een franje voor de ware Partchianen.’

probleem vind ik het moreel erg heikel.

Ik worstel daar erg mee. Het verhaal van Partch is zo eerlijk en wars van commerciële oogmerken dat het me soms zwaar valt om nu zelf een rol te spelen in een postume recuperatie van zijn muziek door het klassieke concertsysteem, waar hij zelf zo tegen fulmineerde. Alles wat ik doe als componist doe ik vanuit oprechte passie.

Ik ben van beroep pianostemmer zodat ik mijn muziek omwille van de muziek zelf kan maken, niet voor het geld of om mijn carrière een boost te geven. Ik heb dit mo-

reel en praktisch probleem voor mezelf opgelost door de onmogelijke opdracht van Ictus in te vullen als een adaptatie. Dat schept een artistieke vrijheid die in wezen alles toelaat. Zolang duidelijk wordt gecommuniceerd dat het om een versie gaat van Partch, niet om Partch zelf.’

Hoe heb je die adaptatie aangepakt?

Tim Mariën: ‘Ik wilde het klankbeeld van Partch benaderen door bestaande instrumenten te verbouwen. De eerste stap was een microtonale piano met een klavier dat een heel spectrum aan microtonale tussentonen bestrijkt. Ook een oude zither, een banjo en een Chicago Reed Organ uit de jaren ’20 heb ik microtonaal verknutseld. Op zich vind ik het interessanter om bestaande instrumenten aan te passen dan replica’s te bouwen van het Partchinstrumentarium. Om het klankbeeld van Partch te benaderen heb ik ook behoorlijk in de scores van Partch moeten rommelen. Je kan zeggen dat ik de partituren aan eenzelfde bewerking onderworpen heb als de instrumenten: ze zijn vertimmerend en zo geadapteerd aan een nieuwe context. Tussen mijn werk als instrumenten- en partiturenverbouwer zit een verwevenheid die aansluit bij de werkwijze van Partch zelf. Partch is in de loop van zijn leven ‘The Wayward’ blijven herwerken voor steeds grotere bezettingen.

Het bleef zich organisch ontwikkelen als een steeds onvoltooid work in progress.

Zo bekeken is mijn versie misschien een van de evolutiestadia van ‘The Wayward’.’

Tegenover je adaptatie van Partch plaats je ook een eigen compositie met de enigmatische titel ‘Toeënwâs’.

Tim Mariën: ‘Ik wou ook zelf iets bijdra-

gen tot het project, maar dan met de instrumenten die ik voor de Partchadaptatie had uitgewerkt. Het klankbeeld is op het eerste gehoor gelijkend, maar het vertrekt vanuit een volledig andere opvatting over stemming en klank. De titel, ‘Toeënwâs’, is een transcriptie van het dialectwoord ‘toonwijs’, wat ‘melodie’ betekent. In mijn dialect kan je zeggen dat iemand ‘toonwijs’ is in een activiteit, zoals in mijn geval het componeren van muziek. Je bent ‘toonwijs’ als je op een bepaald vlak de eerste stappen hebt gezet. Je bent vertrokken maar je bent er nog niet.’

A Portrait of Harry Partch door Thomas Smetryns.

In opdracht van Ictus schreef Thomas Smetryns, speciaal voor dit programma, een nieuwe compositie: ‘A Portrait of Harry Partch’.

Hoe werkt dat, een muzikaal portret van Harry Partch?

Thomas Smetryns: ‘Mijn compositie is bedoeld als muzikale inleiding op de figuur van Partch. Het is als bij een schildersportret door een collega. Ook daar is het niet de bedoeling dat je het portret ook in de stijl van de geportretteerde uitvoert.

Een portret maken van Picasso hoeft niet de reden te zijn om plots de kubist te gaan uithangen. Het leek me weinig zinvol om het stemmingssysteem van Partch over te nemen, al gebruik ik wel microtonale intervallen. Alle onderdelen in de muzikale wereld van Partch zijn onderling van elkaar afhankelijk: zijn stemming, zijn instrumenten, de terugkeer naar de Griekse filosofie, het lichamelijke. Het is onzinnig om één van die aspecten eruit te lichten.

Ik heb me dus geconcentreerd op een alles

overkoepelend persoonlijkheidskenmerk van Partch: zijn idealisme. Dat hoor je bij uitstek in zijn manier van spreken: gezaghebbend, melodieus en in bewoordingen die je meteen in marmer kan gaan uithouwen. Mijn ruw klankmateriaal bestaat dus uit geluidsfragmenten waarin Partch spreekt over zijn werk. Ik heb die frases akoestisch geanalyseerd, vertraagd en gearrangeerd voor contrabasfluit, trombone, zithers en geprepareerde gitaar. Dat klopt ook met de muzikale praktijk van Partch zelf. In de bundel ‘Bitter Music’ schreef hij bij sommige dialogen de stembuiging in noten uit. Ik pas dus een Partchiaans procedé toe op Partch zelf. Daarnaast confronteer ik de instrumenten met samples van Partch’ stem. Ik selecteerde specifiek die uitspraken waarin zijn overtuiging en de strijdvaardigheid duidelijk tot uiting komen. Die samples worden vertolkt door een typisch 20e eeuwse datadrager, de vinylplaat. Het creëert een tastbare visuele link tussen klankproducent en de klank.

De vinylplaat is bovendien zijn medium.

Partch stuurde eigenhandig zijn vinylplaten als je een plaat kocht, met op de kartonnen doos je adres in zijn handschrift.’

Waarom vind je uitgerekend zijn vurig geloof in zijn muziek zo fascinerend?

Thomas Smetryns: ‘Partch was een idealist. Hij geloofde dat hij met zijn terugkeer naar de Griekse klankleer een lang verborgen waarheid opnieuw had blootgelegd.

Zijn muzikale wereld is een antwoord op de vraag hoe muziek zou klinken mochten er in de loop van de geschiedenis bepaalde ingrepen op het vlak van stemming niet zijn gebeurd. Hij zag zijn muziek als het resultaat van een alternatieve muziekgeschiedenis. Noem hem gerust een revolu-

tionair reactionair. Idealisme vergt ook bij Partch een bijna aandoenlijke reductie van de werkelijkheid. Dat kan verfrissend zijn, zeker in tijden waarin de nuance, ook bij mezelf, soms verlammend is en krachtige gebaren onmogelijk maakt. Partch tracht via de Griekse muziekleer aansluiting te vinden bij een wereld voor de bezoedeling van de moderniteit. Misschien tracht ik op mijn beurt via Partch terug te haken naar de staat voor de val uit de moderniteit van de vorige eeuw en in het ironische relativisme van de huidige postmoderniteit.

Noem het nostalgie naar de gezegende staat van het krachtige uitroepteken, dat het in de twintigste eeuw nog zonder intellectueel verantwoord vraagteken kon stellen (!?).’

Wannes Gyselinck is doctor in de klassieke talen en publiceert over jazz, klassieke muziek en theater.

Binnenkort in de Handelsbeurs: Het Collectief: ‘Ives, Antheil & Korngold’ C. Ives, G. Antheil, E. Korngold’ do 01.03.2012

Concertfoto’s

Nadar: ‘Free Samples [click here]’ , 10 maart 2011

Op de meeste klassieke concerten is een van onze huisfotografen aanwezig. Zij hebben aandacht voor wat er op maar ook voor wat het naast het podium en in de backstage ruimtes gebeurt. Het resultaat zijn vaak verrassende en ontroerende foto’s die een paar dagen na het concert op handelsbeurs. be worden gepubliceerd. Fotografe Evy Ottermans maakte dit seizoen onder meer fotoreportages van het Arditti Quartet, Tabea Zimmermann en ‘ Ictus & Masters’ en is ook vanavond van de partij.

Componist Johannes Kreidler (1980) legde op 12 september 2008 een nieuwe compositie neer bij GEMA, de Duitse tegenhanger van SABAM. Het 33 seconden durende is opgebouwd uit samples van niet minder dan 70.200 citaten. Hij vulde alle 70.200 verplichte formulieren voor muzikale bronvermelding netjes in en bracht ze met een vrachtwagen naar het kantoor van GEMA in Berlijn. De film ‘Product Placements’ wordt op 10 mrt 2011 getoond in aanwezigheid van Johannes Kreidler.

Tekst Wannes Gyselinck | Foto Het Collectief © Miel Pieters | Coördinatie Claire Denoyette | Opmaak Jasper Persoons | V.U.: Michael Joostens © Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent