Krimpcafé ‘Speciaal’ EEN REGIO UITGELICHT: NOORDOOST FRYSLÂN
16 september 2014
Het was een zonnige dag o de regio Noordoost Frysl창n voorbeelden waarin volop w
om op excursie te gaan in n. Een gebied met mooie wordt geanticipeerd.
werkplek biedt aan iedereen die bijdraagt aan de Agenda Netwerk Noordoost. Dat is een samenwerkingsverband van de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Kollumerland, Tytsjerksteradiel en de Provincie Fryslân. Op hun agenda staat dat het in 2030 goed wonen, werken en recreëren is in deze regio. Om dat te bereiken werken overheden, ondernemers en maatschappelijke organisaties volop samen, vertelde burgemeester Waanders van Dongeradeel.
Masterplan
Dwaande om te anticiperen op krimp Noordoost Fryslân is geen krimp-, maar wel een anticipeergebied. En dat anticiperen gebeurt hier volop. Reden voor het Kennisnetwerk Krimp Noord-Nederland om op 16 september een bezoek te brengen aan het gebied en middels excursies de diverse succesvolle projecten persoonlijk te aanschouwen. Door Eduard van den Hoff
De ontvangst door burgemeester Ter Keurs van Tytsjerksteradiel vond plaats in het Streekhûs te Burgum. Een passende locatie, omdat het gebouw bedoeld is voor ontmoetingen en een
Men is ‘dwaande’, zoals men in Fryslân zegt, in 3 themagroepen: 1) Economie, Recreatie en Toerisme, 2) Ruimte en Infra en 3) Sociaal en Leefbaar. Op basis van een SWOT-analyse is een sociaaleconomisch masterplan opgesteld. Voor prioriteiten en ambities is in de periode van 2012 tot 2016 € 60 miljoen beschikbaar. Hieruit zijn projecten
gefinancierd
ten
behoeve
van
arbeidsmarkt, detailhandel, zorg, openbaar vervoer en Dorpsontwikkelingsmaatschappijen. De focus ligt volgens Waanders op het ‘boven regionaal belang’, haalbaarheid en prioriteit. Dat leidt tot allerlei regionale afspraken.
Blok
Het samenwerken gaat de Noordoost-Friezen goed af. Zo gaan er extra sneltreinen rijden tussen Groningen en Leeuwarden. Op alle publieke daken van de samenwerkende gemeenten en waterschappen zijn zonnepanelen geplaatst. De N358 wordt aangepakt om de verkeersstromen en veiligheid te bevorderen. Een regiomarketingcampagne is opgestart en dankzij een intensieve lobby maakt het gebied inmiddels
onderdeel uit van de nationale discussie en beleid rondom krimp. Zo bracht minister Blok eind vorig jaar nog een bezoek aan het gebied, zodat hij met eigen ogen kon zien wat de regio allemaal al zelfstandig had opgepakt en waar rijkssteun gewenst is. Tot slot riep Waanders alle aanwezigen op zich richting wachtende autobussen te spoeden, zodat men zich persoonlijk kon vergewissen van de succesvolle ‘Fryske aanpak’.
Dwaande tijdens krimpexperiment Dongeradeel Door Nynke Koornstra
Sinds de start van de discussie over de krimpproblematiek in 2010 wordt er in het beleidsprogramma van de gemeente Dongeradeel stil gestaan bij de thema’s voorzieningen, wonen en werken. De dorpen Holwerd en Paesens Moddergat zijn onderdeel van het experiment duurzame, beschermde dorpsgezichten Dongeradeel. Het doel van dit project is om de vier beschermde dorpsgezichten te behouden en te versterken.
Particuliere woningverbetering
De rondleiding door de historische kern van Holwerd voert langs verschillende authentieke gebouwen, die soms al voor 1675 gebouwd zijn.
Te koop staande huizen, maar ook mooi opgeknapte rijksmonumenten passeren de revue. Bouwhistoricus Reitse de Vries vertelt over het cultuur- en bouwhistorisch onderzoek in de beschermde dorpsgezichten. Met een excessenregeling en een subsidie voor particuliere woningverbetering van maximaal € 5000 wil de gemeente de waarde van particuliere panden in een paar jaar tijd vermeerderen. Ook zijn er renovatiesubsidies voor publieke projecten en activiteiten in de dorpen, gericht op sociale of economische versterking. Met een stimuleringslening kunnen inwoners een bedrag lenen van maximaal € 50.000 voor het opknappen van een pand. Zo hoopt de gemeente het aantrekkelijke en duurzame woonmilieu te behouden en te versterken. Halverwege de rondleiding is er een wissel en neemt bewoner en DOM-voorzitter Henk Willemsen het woord over.
Voordat we de Keningsstrjitte bereiken wijst hij op een woonhuis dat met behulp van een subsidie van de DOM (Dorpsontwikkelingsmaatschappij) is opgeknapt. “Dit is een mooi voorbeeld van een gebouw dat anders leeg was komen te staan.” Op het hoogste punt van de terp in Holwerd vertelt hij over de controverse van het tweede woningenbeleid van de gemeente Dongeradeel. Tweede woningen van mensen uit de Randstad dragen bij aan het oplossen van de leegstandsproblematiek, maar minder tweede woningen is beter voor de leefbaarheid van de dorpen. Als het gezelschap richting de bus loopt om de tocht naar Paesens Moddergat te vervolgen, komt het project ‘Holwerd aan zee’ ter sprake. In dit ambitieuze plan wat is de inhoud dan? kunnen Holwerd en omgeving door onder andere een verbinding met de Waddenzee uitgroeien tot een vitale en aantrekkelijke toeristische regio.
Loslaten
Tijdens de bustocht door Paesens Moddergat licht wethouder Albert van der Ploeg de problematiek van de krimp en de vele recreatiewoningen toe. Ook hier bestaat de wens om gebouwen op te knappen en een aantrekkelijk woonmilieu te creëren in de authentieke dorpskern. De route door Paesens leidt langs een prachtig opgeknapt pand. Als de excursieleden beginnen aan de workshop in het Garnalenfabriekje in Moddergat, ontstaat er een interessante dialoog over hoe het dorp meer toekomst kan krijgen.
De deelnemers werken in groepen aan een SWOT-analyse van de gevolgen van het los laten van het tweede woningenbeleid, waardoor te koop staande huizen weer als tweede woning gebruikt mogen worden. Op het terras van het Garnalenfabriekje worden sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen genoteerd. Als sterk punt wordt genoemd dat de gemeente financiële
middelen
anders
in
kan
zetten en hierdoor meer op maat kan faciliteren. Ook het ontstaan van meer regie op de inzet van kwalitatief toerisme wordt aangemerkt als sterkte. Zwakten worden volgens de workshoppers gevormd door de afname van het dorpsgevoel en het gebrek aan sociale cohesie. De impuls aan de woningverkoop wordt gezien als een kans, evenals een evenwichtige marktverhouding. Een bedreiging wordt tenslotte gevormd door de economische crisis. Tijdens een presentatie van de belangrijkste bevindingen door de SWOT-groepjes bleken de deelnemers unaniem in hun advies: Laat het tweede woningenbeleid los! En zet in op toeristisch gebruik, bijvoorbeeld onder de noemer van Domhûs.
Innovatiehuis Lauwersdelta: Goede voedingsbodem voor starters Tweeënhalf jaar geleden besloot de Rabobank haar onderkomen in Buitenpost fysiek te verlaten. Er bleef slechts een virtueel loket achter. Wat te doen met de overige ruimtes? Het lokale bedrijfsleven, de Rabobank en de gemeente bedachten het Innovatiehuis. Het hield op 16 september open huis voor het Krimpcafé Speciaal. Door Eduard van den Hoff
Vooral startende bedrijven worden uitgenodigd zich in het Innovatiehuis te vestigen. Websitebouwer Wesley Narain heeft er vanaf het eerste uur een werkplek. ‘Met de opening van het pand vorig jaar hoopte men op meer reuring in het dorp, meer bedrijvigheid, nieuwe werkgelegenheid en behoud van hoger opgeleiden voor de regio. Daarin is men bijzonder goed geslaagd,’ vertelt hij enthousiast.
Innovatief
Wil een starter een plek in het Innovatiehuis, dan moeten zijn/haar activiteiten wel een innovatief karakter bezitten. ‘Het vernieuwende van mijn bedrijf is dat we websitepakketten aanbieden en niet in de urenhandel zitten’, verklaart Nairan. Hij neemt het KKNNgezelschap mee naar een kleine ruimte waar alle wanden bekleed zijn met een enorme panoramafoto van het Lauwersmeergebied.
‘Een geweldige plek om te brainstormen met klanten’, aldus de webbouwer. Ook de centrale werkplekken in het gebouw kennen een bijzondere aankleding: de wanden zijn behangen met kunstgras, paspoppen lijken uit de vloer te groeien, er staat een enorme plastic koe in de hal en de ontvangstbalie is bekleed met boomstammetjes.
Zolderkamertje
Narain prijst zich gelukkig met alle facilteiten in het gebouw. ‘Ik kan natuurlijk op een zolderkamertje zitten, maar dat maakt een minder professionele
indruk
op
je
klanten.
Bovendien
profiteer
ik
van
de
expertise
van mijn medebewoners. We versterken elkaar. Daarnaast kan ik advies inwinnen
bij
de
vakspecialisten
die
hier
een
flexwerkplek
bezitten.
Voor
hen
is het ook nuttig hier te zitten, omdat ze hun netwerken kunnen uitbreiden.’ Het mes snijdt aan vele kanten in het Innovatiehuis. Meer weten over het Innovatiehuis? Kijk op www.lauwersdelta.nl.
Dat zou komen omdat het aantal universiteiten schaars is en omdat ze verspreid over het land liggen. HBO’ers daarentegen kunnen veelal thuis blijven wonen: hun opleidingen vinden ze dicht bij huis. Wagemaker ontdekte ook dat studenten die friestalig zijn opgevoed, meer geneigd zijn in Noordoost-Friesland te blijven wonen.
Informeren
In het Innovatiehuis van Buitenpost stond de arbeidsmarkt in Noord-Nederland centraal. Is die onderhevig aan een ‘brain drain’? Kent het buitenland ook een dergelijk fenomeen en hoe gaat zij ermee om? Kan de Innovatieagenda van het SNN voor werkgelegenheid zorgen en waaruit bestaat het banenplan voor het Noorden?
Wagemakers afstudeerbegeleider Frans Coenen vroeg zich af of het buitenland ook bekend is met het fenomeen brain drain. Dat blijkt vooral het geval in gebieden zonder economische kernregio, zonder metropolen en in de periferie van landen. Volgens Coenen is een brain drain te voorkomen als het geboortegebied contact blijft houden met uitgestroomde studenten en hen informeert over de arbeidsmogelijkheden. Dat kan bijvoorbeeld door banenmarkten te organiseren, waarin trouwens ook de partners gekend moeten worden. Het gaat dan ook om een integrale aanpak van wonen en werken voor het hele gezin.
Door Eduard van den Hoff
Betere samenwerking
De NoordNederlandse arbeidsmarkt voor het voetlicht
Dineke Wagemaker deed een afstudeeronderzoek naar de vermeende uitstroom van hoger opgeleide jongeren naar de Randstad. Wat blijkt? De theorie houdt helemaal geen stand! Bijna 75 procent van de afgestudeerden woont nog altijd in Noord-Nederland en zo’n 40 procent woont zelfs nog steeds in Noordoost-Friesland. Wagemaker zag vooral WO’ers wegtrekken om vervolgens nooit meer terug te komen.
Eise van der Sluis van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) hamerde op een betere samenwerking tussen de noordelijke regio’s. Die moet zich niet louter op de infrastructuur richten, maar vooral op het creëren van banen. Van der Sluis had een primeur voor zijn gehoor: het SNN had zojuist een Noordelijke Innovatieagenda opgesteld. Daarin geen beleid, maar wel een uitnodiging aan
alle betrokken partijen om rond de tafel te gaan zitten om vervolgens verantwoordelijkheden op te pakken.
Banenplan
Het Banenplan Noord-Nederland moet 5.000 extra arbeidsplaatsen opleveren. Volgens Evert Bossema van de gemeente Leeuwarden is het noodzakelijk dat de Noordelijke provincies onder andere samen met de sociale partners en het UWV de arbeidsmarkt gaan aanpakken. Een brede meerderheid van de 2e Kamer zou al voor extra steun aan het Noorden zijn en in november komen Mark Rutte en Lodewijk Asscher naar Frysl창n om zich te laten informeren. Het Banenplan steunt op een aantal pijlers, zoals meer kapitaal voor leningen aan het MKB, een herverdeling van de arbeid en een goede afstemming van plannen door partijen.
SWOT analyse
Aan het slot van de middag daagde wethouder Houkje Rijpstra van de gemeente Tytsjerksteradiel het publiek en een panel bestaande uit voorgaande sprekers uit om een SWOT analyse van Noordoost-Frysl창n te maken. Zwak is de samenwerking van partijen, terwijl daar juist ook kansen liggen wanneer onderwijs, overheid en bedrijfsleven maar tot meer co creatie kunnen komen. Bedreigingen schuilen in een te grote focus op economische kerngebieden ten koste van rurale gebieden. De grote kracht van Noordoost Frysl창n schuilt vooral in de woonkwaliteit van het gebied.
Detailhandel regionaal organiseren Door Hilde Dijk
Voor de excursie ‘Detailhandel regionaal organiseren’ is het maar een klein eindje rijden met de touringcar. Met het lunchpak op schoot, luisteren we naar Siemon van der Meulen (voorlichter gemeente Tytsjerksteradiel) die ons wegwijs maakt in Burgum, ‘Doarp tusken Wâld en Wetter’. Rijdend door de landelijke straatjes, gaan we op weg naar het centrum waar een uitgebreide rondleiding zal volgen.
Beleving
In Burgum is men druk doende een recreatief centrum te creëren en te behouden. De gemeente hanteert beleid waarbij de detailhandel regionaal georganiseerd is, Burgum is de centrumgemeente binnen dit beleid. In samenspraak met bewoners is gekeken hoe Burgum een aantrekkelijke plaats kan zijn waar veel bezoekers op af komen. “In een recreatieve straat wil je beleving hebben” zegt Van der Meulen terwijl hij voor een Surinaams restaurant staat. “Dit soort zaken aantrekken creëert beleving in de straat”. Maar hoe krijg je die ondernemer daar?, is de vraag. “Door awareness op te roepen, te netwerken en te verbinden”, is het antwoord. In de winkelstraat demonstreert Van der Meulen bankjes op wieltjes. “Door overlast heeft de gemeente de vorige bankjes verwijderd. Bewoners gaven aan zitplaatsen te missen, toen heeft de gemeente samen met de inwoners deze oplossing bedacht. De bankjes worden ‘s avonds door de ondernemers in de winkel gezet.”
Voortdurend in beweging
We lopen naar ‘de Markt’, waar de grote parkeerplaats wordt geherstructureerd. Door een investering van €1,5 miljoen zullen er extra parkeerplaatsen komen, naast bijzondere verlichting, een bovengrondse en ondergrondse opslag van water en laadpalen voor elektrische auto’s. Naast de Jumbo die er ook komt, zullen er alleen nog dagwinkels komen die in verbinding staan met de supermarkt. “De kapper die er nu nog zit past niet in dat plaatje, een slager past beter in dat beeld. Zo wil de gemeente bezoekers verleiden om te gaan shoppen in de winkelstraat.” Eén van de deelnemers merkt op dat het interessant is dat de gemeente zo bezig is met de invulling en ondernemers zoekt die wenselijk zijn in het straatbeeld. Als we teruglopen naar de winkelstraat, geeft Van der Meulen aan dat de taartenwinkel die we passeren, kleur geeft aan het centrum. Over dit soort zaken wordt steeds nagedacht en door dit soort constructies is de detailhandel in Burgum voortdurend in beweging. Dat de gemeente zo druk bezig is met de invulling heeft ook te maken met de ontwikkeling dat steeds meer consumenten online aankopen doen. Met het oog op deze ontwikkeling heeft de gemeente een ‘Citylab’ opgezet in de plaatselijke bibliotheek. Een fysieke werkplaats waar ondernemers geheel vrijblijvend terecht kunnen met vragen, verzoeken, opmerkingen en suggesties op het gebied van nieuwe media. Dit alles vanuit de overtuiging dat wanneer communicatiemiddelen op een
effectieve
en
efficiënte
wijze
worden
ingezet,
de
kans
op
meer
klanten
aanzienlijk wordt vergroot.
Regionale afstemming
Voor het workshopgedeelte van de excursie gaan we naar de ‘Pleats’, een grote authentieke boerderij waar een horecagelegenheid in zit. De onderneemster Geesje Duursma is actief betrokken bij veel initiatieven zoals ‘branding van Burgum’. Zij stelt zich daarbij continu de vraag, ‘wat maakt het dat mensen naar Burgum komen’? Ze neemt ons mee naar de grote zaal waar Karel Trommelen van DTNP met ons in discussie gaat over dit onderwerp. Dit doet hij aan de hand van twee stellingen: 1. Vindt u regionale afstemming van belang en waarover moet die afstemming gaan? Hoe krijg je dit georganiseerd? 2. Hoe om te gaan met nieuwe en bestaande internetwinkels met afhaal- (en showroom) functie buiten centra? Is handhaving gewenst?
In de zaal is de overheersende mening dat regionale afstemming absoluut belangrijk is. Als een ondernemer op het industrieterrein wil investeren en als gemeente wil je hem naar het centrum bewegen, kan hij overwegen naar een andere gemeente te gaan. Anderzijds wordt opgemerkt dat de gemeente dan erg stuurt. Over internetwinkels is er consensus: online bestelde pakketjes moeten in het centrum opgehaald worden, het distributiepand kan prima op het industrieterrein. Bevolkingskrimp en leegstand hebben veel impact op de detailhandel. De gemeente Tytsjerksteradiel wil door regionale afstemming en passende invulling van ondernemingen een aantrekkelijk winkelgebied in Burgum creëren. Passend binnen de marketingcampagne:
‘Burgum heeft meer’!
De ruimte is ook voorzien van een beamer en een scherm voor bijeenkomsten als die van vandaag. Dit
efficiënte
gebruik
van
de
ruimte
is
typerend voor De Sionsberg. De eerste stap die is genomen om het ziekenhuis weer rendabel te maken is namelijk kostenbesparing. En dat moest ook, want niet lang geleden leed het ziekenhuis nog aanzienlijke verliezen.
Kan een klein ziekenhuis blijven bestaan in een krimpregio? Door Manouk Minneboo Ziekenhuis De Sionsberg in Dokkum is het kleinste ziekenhuis van Nederland. Het ligt in de anticipeerregio Noordoost Fryslân. Het ziekenhuis bevindt zich in een benarde positie doordat er te weinig patiënten zijn om nog rendabel te zijn. Bovendien gelden er steeds strengere kwaliteitseisen waar De Sionsberg soms maar moeilijk aan kan voldoen. Toch wil het ziekenhuis een betekenisvolle rol blijven spelen in de regio. Maar kan dat wel?
Efficiënt
ruimtegebruik
en
schaalvergroting
Met
een
kopje
koffie
en
een
stroopwafel nemen we plaats in de multifunctionele ruimte van het ziekenhuis. Het is ingericht met een orgel en een houten kruis omdat hier ‘s zondags kerkdiensten worden gehouden.
Door het samenvoegen van afdelingen en het inroosteren van kamers voor specialisten is het ziekenhuis veel compacter geworden. De Sionsberg heeft nu een vleugel minder in gebruik dan eerst en dat levert een grote besparing op. Maar behalve besparen op kosten wil de directie ook de continuïteit van bepaalde diensten verhogen, zodat patiënten op alle dagen van de week kunnen bellen voor een afspraak. Daartoe
zijn
één
grote
‘frontoffice’
en
één
grote
‘backoffice’
gecreëerd
voor
alle specialismen binnen het ziekenhuis.
Rondleiding door het ziekenhuis
Een rondleiding langs de afdelingen zoals besproken in de multifunctionele ruimte volgt: de eerstelijns- en acute zorg en de poliklinieken. We starten bij de groepspraktijk voor huisartsen. Deze heeft zijn eigen ingang op enkele tientallen meters van de hoofdingang van het ziekenhuis. Eenmaal binnen hoeven patiënten slechts een klapdeur door te gaan om in het ziekenhuis zelf te komen. Daar is ruimte voor zes tot acht bedden, bedoeld voor stabiele patiënten die acute zorg nodig hebben, en er zijn twee traumakamers. Deze fysieke nabijheid maakt een nauwe samenwerking tussen huisartsen en ziekenhuis mogelijk.
Ook de poliklinieken hebben een metamorfose ondergaan. Er is niet meer per specialisme één wachtruimte en één balie. Er is één grote wachtruimte met één punt waar patiënten zich kunnen melden. Het ondersteunende personeel is op meerdere plekken inzetbaar. De afhandeling van de consulten met de specialisten vindt niet meer plaats aan de balie, maar in speciaal daarvoor ingerichte ruimtes die lijken op zithoekjes. Het ziekenhuis heeft dit gedaan om de privacy van de patiënten te vergroten.
Hoe ziet de toekomst eruit?
De Sionsberg werkt met man en macht aan een toekomst waarin het ziekenhuis betekenisvol kan blijven. De besparing is grotendeels gelukt maar het ziekenhuis is nog niet uit de brand. Dus hoe moet het nu verder? Om daar antwoord op te vinden vullen alle deelnemers een online enquête in. Naar aanleiding van de
uitkomsten komt de discussie goed los. “Kunnen we het hele idee niet loslaten dat elk ziekenhuis rendabel moet zijn? De Jumbo maakt immers ook geen winst op bananen”, zegt een deelnemer. Een ander vraagt zich af of we het traditionele concept ‘ziekenhuis’ moeten loslaten en gaan denken in ‘zorgketens’ of ‘zorgnetwerken’. Ook het nog meer besparen door meer processen elektronisch te doen, wordt als idee geopperd. Wat de oplossing ook wordt, het kan in elk geval geen kwaad als ziekenhuizen onderling in gesprek zouden gaan over deze problematiek. De mensen van de Sionsberg hebben in ieder geval laten zien dat zij op dit moment de meeste zorg voor de regio beschikbaar weten te
houden,
door
efficiënter
met
personeel en middelen om te gaan.
Hier vindt u alle linken naar de presentaties (in het oranje) Plenair: •
Marga Waanders ‘Noordoost is Dwaande’ Excursie 1 : •
Gemeente Dongeradeel, Krimpexperiment Dongeradeel Excursie 2: •
Buitenpost, Arbeidsmarkt in Noord (oost Fryslân) Excursie 3: •
Burgum, Detailhandel regionaal organiseren Excursie 4: •
Dokkum, Kan een ziekenhuis in een krimpregio standhouden?
Contact: info@kennisnetwerkkrimp.nl
Aan dit beeld- en journalistiekverslag werkten mee: Plenair: •
auteur: Eduard van den Hoff (eduardvandenhoff@publiciteit.nl) •
fotograaf: Harma Kaput Excursie 1: •
auteur: Nynke Koornstra (nynke.koornstra@ gmail.com) •
fotograaf: Angelique van Wingerden Excursie 2: •
auteur: Eduard van den Hoff •
fotograaf: Harma Kaput Excursie 3: •
auteur: Hilde Dijk (hilde_dijk@hotmail.com) •
fotograaf: Sandra Zamir Excusie 4: •
auteur: Manouk Minneboo (hallo@manoukminneboo.nl) •
fotograaf: Rixt Froentjes
Opmaak: