Halflege verpakkingen vullen de supermarkt met lucht

Een verpakkingsreductie van 50% betekent dat er jaarlijks 331 minder vrachtwagens de weg op moeten

De ondraaglijke leegheid

van luchthandel Te meten aan het aantal halflege verpakkingen op de schappen wint marketing het in de supermarkt vaak van het milieu. De wetgever verbiedt weliswaar de ‘leegverkoop’, maar legt veelplegers geen strobreed in de weg. MilieuMagazine rekent uit wat het terugdringen van luchthandel oplevert.

H

et zijn de kleine dagelijkse verwonderingen die soms tot grote vragen leiden. Dit verhaal begint bij een doos vaatwastabletten die op het oog voor minder dan de helft gevuld is. Met behulp van een liniaal en rekenmachine blijkt er ruimte te zijn voor vier keer zoveel blokjes als erin zitten: 112 in plaats van 28.

Hoewel de ‘luchtige’ verpakkingsmethode door vrijwel alle aanbieders van vaatwasmiddeltabletten wordt toegepast, meldt de Sun-doos dat dit een ‘milieuvriendelijk merk’ is. Sun komt bovendien uit de keuken van Unilever, dat de nodige groene noten op haar zang heeft. We leggen Unilever ons rekensommetje voor en vragen waarom ze behalve milieuwinst ongetwijfeld veel geld laten liggen.

HARRY VAN DOOREN

‘Verzorgingsproducten zijn berucht: hoe luxer, hoe leger’ Op de financiële paragraaf krijgen we geen antwoord. Volgens Unilever maakt de verpakking ‘maar’ 10% uit van de totale milieubelasting. De tabletten zijn de afgelopen jaren zo’n 20% kleiner geworden en de verpakking kromp mee. Dat klopt, maar het aandeel lucht is min of meer gelijk gebleven. Unilever wijt dit aan de verpakkingslijnen die zijn gebaseerd op de ‘storttechniek’ waarmee verschillende maten dozen worden gevuld.

De 10% waarop Unilever zich op beroept, is een gemiddelde over een breed scala van producten. Bij Goudse kaas vergroot de verpakking de CO2-uitstoot marginaal, maar voor water in een kleine PET-fles zonder statiegeld is het verpakkingsaandeel 90%!

Inmiddels bestaat een vijfde van het huishoudelijk afval uit verpakkingen.

Freija van Holsteijn van Blonk Consultants bevestigt dat over de hele levenscyclus van voedingsmiddelen de extra milieubelasting van verpakkingen over het algemeen klein is. “Als je naar de productie van rundvlees kijkt, dan is de relatieve impact van de verpakking te verwaarlozen.”

75% minder uitstoot We vragen Van Holsteijn om voor MilieuMagazine de absolute CO2-reductie voor een effiJUNI 2020 | NR 4 | MILIEUMAGAZINE 33

»

ciëntere verpakking van vaatwastabletten te berekenen. Voor deze exercitie laten we de milieu-impact van het blokje zelf buiten beschouwing. We kijken naar de productie van de kartonnen doos, energie voor verlichting en klimaatbeheersing bij het distributiecentrum en de supermarkt, het transport tussen alle schakels en gaan er vanuit dat 75% van het karton wordt gerecycled door consumenten. In het meest ambitieuze scenario, waarbij we de verpakking 50% kleiner maken, lichter karton gebruiken en de vrachtwagens alleen vol laten rijden, neemt de CO2-impact met bijna 20 gram CO2-equivalenten per doos af, 75% minder dan de huidge verpakking.

We rekenen even door. In 8 miljoen Nederlandse huishoudens staan 5 miljoen vaatwassers. Stel dat die gemiddeld 5 keer per week draaien, dan gaan er jaarlijks 1,3 miljard vaatwastabletten doorheen. Uitgaande van de 28-stuksverpakking, ruim 46 miljoen dozen voor een nationaal schone vaat. Daar kunnen we volgens de Blonk-methode bijna 900 ton CO2 op besparen. Gelijk aan de uitstoot van 130 vluchten naar Parijs. En dat jaar in jaar uit.

De ruimtebesparing van een verpakkingsreductie van 50% bedraagt 16.500 m3, gelijk aan het verwarmen van 33 eensgezinswoningen. Logistiek bekeken: er hoeven 331 minder vrachtwagens de weg op die samen een file van 4 kilometer zouden vormen.

Marketing rules In het algemeen is de milieu-impact van een verpakking positief als hij voorkomt dat een artikel bederft en ongeconsumeerd wordt weggegooid. Naast bescherming verstrekt de verpakking informatie over het product en het afdanken van de verpakking. Zeker voor de A-merken is het een belangrijk marketinginstrument.

Waar bij vaatwasmiddelfabrikanten de lopende band mogelijk de optimale verpakking in de weg zit, geven bij andere producten marketing en psychologie de doorslag.

Marketeers houden vast aan het adagium: groter = beter, en nemen het risico dat consumenten zich genept voelen op de koop toe. In de Verenigde Staten groeperen die consumenten zich regelmatig voor class actionzaken tegen fabrikanten die zich schuldig maken aan slack fill (inhoud suggereren die er niet is).

In Nederland wordt slack fill vaak gebruikt om reductie van inhoud, gewicht of aantal te camoufleren. Zo levert Mora ovenbitterballen per 12 in dozen waar er makkelijk 20 in passen. Opvallend: voor rundvlees bedraagt de inhoud 300 gram, groenteballen zijn 20 gram lichter en de vegetarische snacks zelfs 60 gram. Ter vergelijking: 50 ‘ouderwetse’ rundvleesballen voor in de frituur zitten in een efficiënt gevulde zak van een kilo.

34 MILIEUMAGAZINE | NR 4 | JUNI 2020

In het vlees/vega(n)schap lijkt standaardisatie de oorzaak van discrepantie tussen inhoud en omvang. Een pond gehakt zit in dezelfde maat kunststofschaal als de 160 gram bratwurst van de Vegetarische Slager.

Loze verpakkingen komen opvallend vaak voor in het snoep- en snacksegment. Ook thee- en cornflakesachtigen worden genoemd in een mini-peiling. In het non-food-pad zijn de verzorgingsproducten berucht: hoe luxer, hoe leger.

Wetteloos Sinds 1994 is verduurzaming van verpakkingen een wettelijke opdracht. Pas in 2013 ontwikkelde TNO de Leidraad Essentiële Eisen die producenten helpt duurzame verpakkingskeuzes te maken. De leidraad dwingt onder meer ‘het gewicht en het volume van de verpakking te beperken tot de minimale hoeveelheid die nodig is om het vereiste niveau van veiligheid, hygiëne en aanvaardbaarheid voor de consument te handhaven’.

Dat laatste subjectieve criterium geeft producenten veel ruimte. Ook het Besluit Beheer

Verpakkingen uit 2014 blijkt tot op heden een tandeloze tijger.

In het onderzoek ‘Duurzaamheid van verpakkingen in de supermarkt’ concludeerde de stichting Natuur & Milieu vorig jaar dat duurzaamheid het vaak aflegt tegen marketing en dat producenten de Leidraad ruim interpreteren: ‘Veel verpakkingen bevatten (veel) meer materiaal dan nodig om het product te beschermen of van een aantrekkelijk uiterlijk te voorzien. Aanscherping en betere handhaving van de Leidraad is nodig om fabrikanten te stimuleren te kiezen voor echt duurzame verpakkingen.’ Natuur & Milieu vindt dat producenten, supermarkten en overheden kritischer moeten kijken naar de noodzaak van verpakkingen. Plus bij de ontwikkeling van verpakkingen kiezen voor de minst milieubelastende variant.

Milieuorganisatie Recycling Netwerk heeft in november een handhavingsverzoek bij de Inspectie Leefmilieu en Transport (ILT) ingediend. Het ministerie heeft inmiddels toegezegd vanaf deze zomer een aantal productgroepen strenger te monitoren. lll

Webwinkel innoveert Met name de grote webwinkels werken hard aan het reduceren van verpakkingsvolume en het gebruik van vulmateriaal, zie ook de aanpak van Bol.com elders in dit nummer. Amazon zet niet alleen techniek in, maar eist ook van onderaannemers dat ze efficiënt verpakken. Wie dat niet doet krijgt een boete. De Franse verpakkingsreus DS Smith in Dijon becijferde dat bijna een kwart van e-commerce-zendingen uit lucht bestaat en dat zeecontainers gemiddeld maar 75% vol zitten. Die verplaatste lucht zorgt voor 122 miljoen ton CO2-uitstoot en kost de branche jaarlijks zo’n € 43 miljard.

Inmiddels zijn er tientallen machines die met behulp van een scanner verpakkingen op maat genereren. De grote jongens kunnen tot 1000 pakketten per uur produceren. Logistiek.nl publiceerde eind vorig jaar een overzicht (www.bit.ly/MM204wrap).

Gepubliceerd in MilieuMagazine nr. 4-2020, zie www.milieu-magazine.nl