TUSSENBALANS IN WKO Van koude kermis naar duurzame warmte Warmte- en koudeopslag is op papier een zeer efficiënte, duurzame energiebron, maar onkunde, beunhazerij en zuinigheid zijn er de oorzaak van dat 70% van de systemen niet goed werkt. Gevolg: storingen en torenhoge energierekeningen. Regulering, standaardisering en transparantie moeten wko een nieuwe kans geven. HARRY VAN DOOREN
R
uim 2000 geregistreerde grootschalige ‘open bronnen’ voorzien Nederlandse nieuwbouwprojecten en bedrijven van duurzame warmte en koude. Daarnaast zijn er nu al meer 40.000 gesloten wko-systemen, vooral bij individuele woningen. In 2013 groeide het gebruik van bodemenergie met 19%. Als het theoretisch rendement van 80% wordt gehaald, spaart wko 2 PJ primaire energie uit, goed voor 5% van CO2-reductiedoelstelling. Helaas is de praktijk weerbarstig, zo blijkt uit een onderzoek van het Agentschap NL in 2011: 70% van de onderzochte open systemen haalde dat rendement in de verste verte niet en soms was het zelfs negatief. Het dieptepunt is de wijk De Teuge in Zutphen, waar in sommige huizen tot 40% meer energie werd gebruikt dan in vergelijkbare huizen met een gasgestookte cvketel. Na 10 jaar touwtrekken besliste de rechter vorig jaar dat de bewoners de wko-installatie vaarwel mochten zeggen en op gas kunnen overstappen. De Teuge is exemplarisch voor alles wat er mis kan gaan. De bewoners betaalden €10.000 tot €15.000 extra voor duurzame energieopwekking. De woningen hadden op de tekentafel een energiebehoefte van 15 GJ, maar de aannemer schrapte de zonneboiler en de warmteterugwinningsinstallatie, waardoor de energievraag meer dan verdubbelde. In de praktijk bleken de huizen op 45 GJ uit te komen omdat ze ook slecht geisoleerd waren. De bron was berekend op ongeveer de helft van die vraag. De warmtepompen draaiden dus overuren, wat veel storingen veroorzaakte. Feit is dat ook zonder Zutphense tegenslag wkoinstallaties veel kwetsbaarder zijn dan combiketels. Warmtebron- en distributiepomp, warmtewisselaar, bronfilters en motorgestuurde kleppen zijn allemaal storinggevoelige onderdelen. De ondergrondse bronpomp is de zwakste schakel. Deze heeft zelfs bij goed onderhoud een maximale levensduur van een jaar of acht.
30 MILIEUMAGAZINE | NR 1/2 | FEBRUARI 2015
Amsterdam heeft het € 1.000.000
€ 500.000
h m sc da Bo ter n s De Am
ht rec Ut
am erd t t Ro
De kosten voor een wko-systeem (incl. de lokale prijsvariatie); hier voor een systeem van 2200kW. Deze bereken je niet op de achterkant van een bierviltje. De variatie in bodemaard, grondwaterkwaliteit, bereikbaarheid en complexiteit is groot. Een compleet warmte- en koudeopslagsysteem, inclusief vergunningen en aanvullende componenten, kan in Rotterdam tot twee keer zo duur uitpakken als in Amsterdam. (Bron: BAM, Nelis de Ruiter.)
In het ideale plaatje wordt evenveel warmte als koude afgenomen. Bronnen in balans, iedereen tevreden. Maar bedrijven hebben veelal een warmteoverschot, terwijl woningen vooral kou kwijt willen. Ideaal als ze uit dezelfde bronnen zouden putten, maar doorgaans hebben ze elk hun eigen systeem. Ook overwerk, vakanties en leegstand vragen om flexibele systemen, waarmee het klimaat in delen van gebouwen geregeld kan worden zonder dat de pomp steeds aan en uit moet. Als een systeem echt uit balans raakt en bijvoorbeeld de