WACHTEN OP EUROPESE WENDE Duitse ‘Energiewende’ loopt tegen grenzen aan Jarenlang is met veel bewondering gekeken naar de Duitse Energiewende. Windmolens en daken vol zonnepanelen zijn in no-time onderdeel van het Duitse landschap geworden. Maar nu het aandeel duurzame elektriciteit de 25% is gepasseerd, lijkt het systeem te stokken en neemt de kritiek toe. Tijd voor een Europese wending. HARRY VAN DOOREN
D
HARRY VAN DOOREN
e jubel over de Duitse ‘Energiewende’ is verstomd. Groene stroom wordt duur betaald. Dat wil zeggen: de rekening ligt vooral bij particulieren en kleinverbruikers die zelf geen mogelijkheden hebben om gesubsidieerde zonnepanelen op het dak te leggen en zo de prima terugleververgoeding op te strijken. Met 30 cent per kWh - waarvan 6 cent als bijdrage aan de wende - zijn zij de verliezers. De groene droom heeft de energieprijzen in nog geen 10 jaar tijd met 50% opgedreven. Staat tegenover dat miljoenen burgers, boeren en coöperaties in diezelfde periode bijna de helft van de duurzame energieopwekking voor hun rekening nemen. De echte winnaars zijn de grootverbruikers in de industrie. Zij profiteren van een zeer lage groothandelsprijs voor energie én zijn vrijgesteld van de opslag voor de wende. Gemiddeld betaalden Duitse bedrijven
24 MILIEUMAGAZINE | NR 8 | SEPTEMBER 2015
afgelopen jaar zo’n 3 cent per kWh, terwijl de Nederlandse industrie rond de 5 cent moest betalen. Lijkt twee keer weinig, maar het is een verschil van bijna 70% en beïnvloedt de concurrentiepositie van energieintensieve bedrijven enorm. Het faillissement van aluminiumproducent Aldel in Delfzijl zou hier het gevolg van zijn. Er zijn meer grensoverschrijdende effecten. Op dagen vol wind en zon komt er zoveel energie beschikbaar dat die soms alleen met geld toe kan worden verhandeld. Bijvoorbeeld aan Nederland. Dat klinkt goed, maar door de dumping van Duitse duurzame stroom komen de nationale energiesystemen in de verdrukking. Dat treft vooral de dure moderne gascentrales (de minst vervuilende fossiele bron). Kolen zijn immers spotgoedkoop. Verder zorgt het falende emissiehandelsysteem voor een historisch lage prijs voor CO2certificaten. Waardoor juist vieze (bruin)kolencentrales
ENERGIE EN KLIMAAT
HARRY VAN DOOREN
noord-zuid leiding (Suedlink), waarvoor volgens Tennet tot 2023 nog eens €10,5 miljard nodig is. Het maakt Tennet de grootste investeerder van de wende. Omdat Tennet de Duitse ‘sturm und drang’ niet kan bijhouden en verschillende deadlines niet haalde wegens financieringsproblemen, kwamen daar nog forse boetes bovenop. En dat is waar de Rekenkamer aan de bel trekt: de Duitse wetgeving gaat ervan uit dat netbeheerders in staat zijn om zichzelf te kunnen financieren, en als Tennet dat niet waarmaakt, is de Nederlandse staat als enig aandeelhouder verplicht om bij te springen. Slechte resultaten in Duitsland bedreigen bovendien de winst waarvan 50% in de vorm van dividend terug moet vloeien in de schatkist. Twee doemscenario’s die uiteindelijk op het bordje van de Nederlandse belastingbetaler komen. Tennet verweert zich door te stellen dat Nederland per saldo profiteert van de Duitse activiteiten door een beter toegankelijk gezamenlijke energiemarkt waarover goedkope restcapaciteit makkelijker kan worden gedistribueerd en dat de ervaringen die zijn opgedaan met het aansluiten van windparken op zee de Nederlandse duurzaamheidsagenda van pas zullen komen.
de eerste keuze zijn om de groene gaten te vullen. Die effecten opgeteld deden vorige jaar de ultramoderne Clauscentrale in Maasbracht de das om. Eerder al sloot Essent de gascentrale in Moerdijk.
Rekenkamer De Rekenkamer becijferde begin dit jaar een ander grensoverschrijdend risico van een vastgedraaide wende: de risico’s die ons eigen staatsbedrijf Tennet heeft genomen met de overname van de Duitse netwerkbeheerder Transpower in 2009. Het ‘koopje’ van €885 miljoen - zelfs met de ingecalculeerde €3 miljard renovatiekosten van het verouderde netwerk - kon wel eens een kat in de zak zijn. De kernramp in Fukushima, gevolgd door het Duitse besluit om de negen kerncentrales te sluiten, vereisen een versnelde modernisering van het net, nieuwe aansluitingen voor windparken op zee en een omstreden
Duitse energierekening Duitse huishoudens betalen bijna 30 cent per kWh waarvan 20% naar de energiewende gaat. Nederlanders betalen zo’n 23 cent per kWh waarvan 1% opslag voor duurzame energie. Bij een gemiddeld jaarverbruik van 3500 kWh zijn Duitsers €245 duurder uit.
Flow based koppeling De grenzen waar de energiewende tegenaan loopt zijn deels fysiek: landsgrenzen om nationale markten, waardoor de door politieke keuzes verstoorde marktwerking nauwelijks kan worden opgevangen of gecorrigeerd. In een Europees energienetwerk kunnen vraag en aanbod beter worden verdeeld en kan energie worden opgewekt waar dat het meest rendabel is: zon in het zuiden en wind waar die waait, bij voorkeur in lege landschappen zonder toeristisch of ecologisch belang. Met een grensoverschrijdend handelssysteem in de CWE-regio (Centraal en West-Europa) is in mei een kleine stap gezet naar een Europese energie-unie. Met de zogenaamde Flow based marktkoppeling proberen netwerkbeheerders (waaronder Tennet) in zes Landen de voor de handel beschikbare capaciteit te optimaliseren en de prijsverschillen tussen de naties te beperken, om zo dumping te voorkomen. Vooralsnog beperkt de handel zich tot day-ahead prognoses, maar de verwachting is dat intraday-handel (op de dag zelf) flow based zal worden. Energie-unie De integratie van versnipperde energiemarkten op Europese schaal is de voorwaarde energiezekerheid, energiebesparing, minder CO2-uitstoot en innovatie, maar de afgelopen jaren bleef het bij praten. Maar de grote afhankelijkheid van omstreden energieleveranciers als Rusland en het instabiele Midden-Oosten, lijken toch voor een Europese wende te gaan zorgen. In maart gingen de energieministers van de lidstaten akkoord met een plan voor een duurzamere Europese energiemarkt, waarbij nationale voorkeuren over de energiemix nadrukkelijk niet worden aangetast. Frankrijk mag zijn kerncentrales houden, en Duitsland hoeft ze niet opnieuw te openen. Ook komt er (voorlopig) geen Europese energiebelasting. Maar een energiemarkt zonder grenzen lijkt geen droom meer. SEPTEMBER 2015 | NR 8 | MILIEUMAGAZINE 25