GRENZELOZE ENERGIE Energie-efficiëntie begint bij betere marktordening Een Europa zonder grenzen zou een efficiëntere en duurzamere energievoorziening een flinke boost kunnen geven, bevestigen de specialisten van de TU Delft. Maar ook op nationaal niveau is er veel te winnen. Laurens de Vries en Aad Correljé over gelijkspanning, isolatie en escapisme. HARRY VAN DOOREN
W
e toetsen de mogelijkheden van een grenzeloze Energie Unie bij het nationale kenniscentrum TU Delft, waar Laurens de Vries, Universitair Hoofddocent Energie & Industrie en Aad Correljé, Universitair Hoofddocent Economie van Infrastructuren hier gezamenlijk op reflecteren. “De eerste stap naar een Europees netwerk is het verbeteren van de connectiviteit tussen buurlanden, simpelweg door de capaciteit van de verbinding te verhogen. Tussen bijvoorbeeld Spanje en Frankrijk is die zo krap dat van een overschot aan zonne-energie in het zuiden maar een klein deel door de flessenhals naar het noorden past. Verhoging van de capaciteit van interconnecties zijn overzichtelijke investeringen, maar vanwege ingewikkelde vergunningtrajecten niet makkelijk te realiseren.” “Een tweede manier om aan een upgrade van het netwerk te denken is het Desertec-model: grote zonneenergiecentrales in Noord-Afrika die met diverse hoogspanningslijnen met het Europese net wordt verbonden.” Desertec zou in 2050 in 15% van Europese energiebehoefte moeten voorzien, maar de onrust in NoordAfrika en onenigheid tussen de oprichters hebben het project gedecimeerd. Het leek zo’n mooi idee: zon oogsten waar die schijnt op een plek waar je niemand in de weg zit. Luchtfietserij? “Noord-Afrika blijkt bij nader inzien niet de ideale locatie maar het idee van een gelijkspanningsnet voor het transport van elektriciteit over lange afstanden is zeker een optie. Gelijkspanning is een betere techniek om fluctuaties in zonne- en windenergie over Europa te verdelen en er is bij lange afstanden minder energieverlies. Het is wel een dure operatie vooral omdat gelijkstroom het bestaande wisselspanningnetwerk niet kan vervangen.’
30 MILIEUMAGAZINE | NR 9 | OKTOBER 2015
Kunnen we door de energietekorten en -overschotten op Europese schaal in kaart te brengen en vervolgens slim te distribueren de prijsfluctuaties beperken? “Dat prijsfluctuaties zullen verminderen, staat buiten kijf. En we zouden wellicht ook met minder back-up centrales toe kunnen. Maar de praktijk is weerbarstig. Noord-Duitsland, Noord-Nederland en Denemarken vormen bijvoorbeeld een zeer herkenbare windenergiezone, maar de prijs wordt bepaald op drie afzonderlijke nationale markten. De inpassing van duurzame energie zou veel makkelijker verlopen als de inrichting van de elektriciteitsmarkt niet door nationale grenzen bepaald werd.”
ENERGIE
Profijtelijke Unie Energie-analisten van de Deutsche Bank rapporteerden in augustus dat een energie-unie profijtelijk is voor Europa en de afhankelijkheid van Rusland kan verminderen. De eerste stappen - meer energie-efficiency in gebouwen en transportsector en de ontwikkeling van infrastructuur voor grid-based markten - zijn gezet. Maar de analisten stellen dat heikele thema’s als nationale subsidies voor duurzame energie en kernenergie voorlopig buiten schot blijven. De radicale omwenteling blijft uit.
Wat moet op lokaal, nationaal en Europees niveau nog meer veranderen om een efficiëntere energiemarkt te creëren? “De regulering loopt niet in de pas met de ontwikkelingen op de geliberaliseerde energiemarkt. Als een netwerkbeheerder laadpalen voor elektrische auto’s neerzet, vervult hij dan zijn maatschappelijk plicht of ontplooit hij een commerciële activiteit die aan de markt overgelaten zou moeten worden? Er zijn allerlei administratieve, institutionele en privacy-issues die een duidelijk rolverdeling, innovatie en verduurzaming in de weg zitten. Energie-efficiëntie begint bij betere marktordening.” Europa zet bij verduurzaming vooral in op transport en gebouwen. Is dat ambitieus genoeg? “Een versnelde elektrificatie van het wagenpark levert wel wat op. De gemiddelde afstand tussen wonen en werken is in Nederland zo’n 30 km, daar is de actieradius van een elektrische auto dus geen belemmering. Daarnaast zijn de CO2-emissies in de elektriciteitssector begrensd door het Europese emissieplafond, waardoor je kan stellen dat elektrische auto’s inderdaad geen extra CO2-emissies veroorzaken.”
“Over de rol die de elektrische auto als opslagvehikel in een smartgrid zou kunnen spelen, ben ik sceptisch. Batterijen zijn nog steeds kostbaar en slijten per laadcyclus. Daarnaast moet je een terugleverstructuur organiseren, die je ook kan benutten als de auto niet op zijn vaste plek staat. Daar is het systeem nu niet op berekend. Ons onderzoek laat zien dat flexibel laden van een elektrische auto – als de stroomprijs het laagst is – al heel veel oplevert. Dat geldt ook voor warmtepompen; bij andere huishoudelijke apparaten gaat het om peanuts en bovendien wil niemand naast een centrifugerende wasmachine slapen. Laat staan ’s ochtends verplicht zijn om het klamme wasgoed op te hangen.” “Wat zeker zou helpen is een algemene verlaging van de maximumsnelheid: minder brandstof, minder uitstoot, schonere lucht, minder lawaai, gezondere woonomgeving, veiliger en ook nog vriendelijk voor de portemonnee. Politiek niet populair.” “Op het gebied van woningen en gebouwen is het besparingspotentieel enorm en laten we veel kansen onbenut. Waarom maken we niet meer werk van gebouwisolatie en meer innovatie in de nieuwbouw en renovatiewijken zoals standaard zonnepanelen en zonneboilers geïntegreerd in het dak? Zelfs in bestaande woningen is veel te besparen door ze gewoon goed te isoleren.” Waarom gebeurt het niet of te weinig? “De meeste kopers kiezen hun woning niet vanwege het energielabel. Die kiezen voor vierkante meters, buurt, bouwstijl en sfeer. De draagkrachtberekening voor de hypotheek houdt zelden rekening met de lagere maandlasten in een energiezuinige woning. Bij huurwoningen staat de eigendomskwestie in de weg. Een verhuurder die investeert in de energetisch kwaliteit van een woning heeft lang niet altijd de mogelijkheid om via een huurverhoging (een deel) van die investering terug te halen bij de huurder die profiteert van de gedaalde stookkosten.” Wat valt er in het bedrijfsleven te besparen en te verduurzamen? “Bij energie-intensieve industrieën zoals staal en chemie is dat niet eenvoudig. Energie is hun grootste kostenpost waardoor ze allang een prikkel hebben om daarop te besparen. Gas en oliederivaten zijn daarnaast ook vaak onderdeel van het chemische proces. Dat elektrificeer je niet zomaar, omdat dat veel investeringen vraagt in andere technieken en hardware die nog in de kinderschoenen staan.” “Het mkb is een ander verhaal. Bedrijven in die sector zijn doorgaans geen grootverbruikers. Er zijn weinig prikkels - zoals variabele energieprijzen - om duurzamer of energiezuiniger te opereren. Probleem van het mkb is de diversiteit van bedrijfsactiviteiten en daarbij behorende energiebehoefte. Het is lastig om daar generieke maatregelen voor te bedenken.” Welke innovaties brengen de versnelling naar een energiezuiniger duurzamer Europa? “Laten we eerst de huidige techniek maar eens maximaal benutten. Wachten op innovaties is escapisme.”
OKTOBER 2015 | NR 9 | MILIEUMAGAZINE 31