ONVER RPAKTE BOOD BOODSCHAPPEN Stormachtige opmars verpakkingloze winkel? Onnodige verpakkingen vergen grondstoffen, transport- en opslagruimte en zijn goed voor zo’n 250 kilo afval per Nederlander per jaar. 2015 is echter het jaar van de doorbraak van de verpakkingloze supermarkt in Nederland. In Groningen opende Opgeweckt Noord in mei de deuren en Utrecht begroette Bag & Buy in september. Hoop of hype? HARRY VAN DOOREN
S
Spanje voorop Internationaal is het Catalaanse Granel met elf winkels in Noord Spanje vlaggendrager van de naakte boodschap. Unpackaged in Engeland begon in 2006 als een van de eerste, maar ging vorig jaar over de kop, kort na de opening van een nieuwe ‘superstore’. Effecorta in Italië heeft sinds 2009 drie winkels en Unverpackt opende begin dit jaar in het Berlijnse Kreuzberg. Veel concepten leunen op een coöperatieve gedachte en een aantal is net als de Nederlandse winkels be16 MILIEUMAGAZINE | NR 9 | OKTOBER 2015
gonnen met crowdfunding voor een startkapitaal van €50.000 tot €100.000. De filosofie is bewust consumeren, ‘slow food’ en kwaliteit. Of zoals de ‘zero wast shop’ Robuust in Antwerpen het verwoordt: ‘we willen klanten vooral kennis meegeven over hoe duurzaam leven herbronnend, tijdbesparend, leuk en goedkoper kan zijn.‘ De sfeer is die van rustieke luxe en de prijzen passen daarin. Het succes van Granel verbaast des te meer als je ziet dat een kilo standaardbloem €2,50 kost en een kilo basmatirijst €6. Winkels voor de happy few, is de voor de hand liggende kritiek. Zonder op het gebied van kwaliteit appels met peren te vergelijken, lijkt het er niet op dat de afwezige verpakking
BAG & BUY
upermarkt is een groot woord voor deze luxe speciaalzaken die droge kruidenierswaren als bloem, rijst, pasta en koffie uit silo’s en schepbakken verkopen. Klanten nemen hun eigen potten mee om ze te vullen met precies zoveel als ze nodig hebben. Met een assortiment van 300 tot 400 producten komen deze winkels niet in de buurt van een gemiddelde supermarkt waar zo’n 8000 producten in de schappen liggen. Grote filialen gaan tot 22.000 artikelen. Opgeweckt Noord in Groningen claimt voor 60% van het supermarktaanbod een alternatief te hebben en zet daarbij in op regionale seizoensgebonden en biologische producten. In die volgorde, want mede-oprichtster Dorothea Piek is geen fan van biologische producten die de halve wereld overvliegen. Om een zo compleet mogelijk aanbod te krijgen zijn verpakkingen onvermijdelijk. Piek: “Vloeibare zuivel mag alleen verpakt worden aangeboden. Tanks waaruit je melk kan tappen zijn in winkels niet toegestaan.” Mascarpone uit een grote emmer werd geen succes. “Zodra het deksel eraf gaat, moet die binnen een dag leeg, anders kun je het weggooien.” Voor het vleesaanbod neigt Piek naar in papier verpakte diepvriesproducten, omdat voor onverpakt vers vlees de strenge regels van een slagerij gelden. Voor de in de winkel verstrekte verpakkingen (glas en papier) betaalt de klant statiegeld.
BAG & BUY
AFVAL
een prijsvoordeel oplevert. Piek beaamt dat: “Wij hebben niet het volume om de kortingen te bedingen die grote ketens krijgen en biologische producten zijn nu eenmaal duurder.” Toch bestrijdt ze dat je in haar winkel duurder uit bent: “Je koopt en betaalt alleen voor wat je nodig hebt en ongezonde of overbodige producten hebben we niet.”
Wrap it up Verpakkingen zijn vaak onmisbaar. Ze verlengen bijvoorbeeld de houdbaarheid van vlees en andere bederfelijke waren, maar veel omhulsels zijn niet meer dan een marketinginstrument dat het product van smoel en ‘beleving’ moet voorzien. De nadelen van onnodige verpakkingen zijn evident: extra grondstoffen, transport- en opslagruimte en ze zorgen voor een constante stroom afval: zo’n 250 kilo per Nederlander per jaar. Hoewel inmiddels bijna 50% van de huishoudelijk kunststofverpakkingen wordt hergebruikt, belandt de andere helft in de verbrandingsovens, op straat of in de natuur. Volgens verpakkingswetenschapper Ulphard Thoden van Velzen van Wageningen UR is maar een beperkt deel van het levensmiddelenaanbod geschikt voor verpakkingloze handel: “Droge kruidenierswaren (die niet aan vochtige lucht worden blootgesteld), een flink deel uit de bakkerijhoek en de meeste groente- en fruitsoorten. Maar juist in die groep zijn er veel verpakkingen bijgekomen, omdat consumenten geen beduimeld fruit willen. Snoepketens met schepbakken kregen hetzelfde commentaar: onhygiënisch. De meeste producten hebben dus een omhulsel nodig. Onverpakte vleeswaren verkleuren en dat verkoopt slecht en vis bederft binnen twee dagen aan de lucht. Ook omloopsnelheid bepaalt of een verpakking zinvol is. Denk aan het krimpfolie om de komkommer waardoor die langer goed blijft.” Bang voor onhygiënische toestanden in het nieuwe winkelconcept is Thoden van Velzen niet: “De kleine groep die hier voor te porren is, is ook echt gemotiveerd. Die zullen met goed gewassen verpakkingen naar de winkel komen.”
Milieuwinst In hoeverre al die individueel gewassen verpakkingen het paard achter de milieuwagen zijn, durft Van Velzen niet te zeggen. “Daarvoor zal je grote groepen in beide systemen langdurig moeten vergelijken. Die cijfers hebben we nog niet. Als je alleen koopt wat je nodig hebt en geen eten of verpakkingen weggooit, ben je behoorlijk eco-efficiënt, mits je er geen extra gemotoriseerde transportkilometers voor maakt. De in de auto afgelegde kilometers tussen huis en supermarkt zijn namelijk de meest vervuilende uit de levensmiddelenketen. De boodschappen huis-aan-huis afleveren vanuit grote magazijnen zou die milieubelasting flink verminderen. Maar in de praktijk hebben de online winkels nog lang geen optimale distributiemethodes en is ook maar een beperkte groep consumenten geïnteresseerd in deze manier van boodschappen doen: mensen die aan huis gebonden zijn en mensen voor wie tijd geld is. De meesten zoeken liever zelf in de winkel uit welke producten er het best uitzien en de gunstigste houdbaarheidsdatum hebben.” Zolang verpakkingen de norm zijn is het vooral zaak om te kijken naar de recycleerbaarheid. “Tot nu toe zijn alleen glas, metaal en PET-kunststof probleemloos her te gebruiken. Oud-papier en andere kunststoffen (PE, PP, PS) nemen verontreinigingen op en er zijn nog geen betaalbare recyclagesystemen om die veilig te verwijderen. Natuurlijk zijn ze wel op nieuw in te zetten voor non-food-verpakkingen.” Al met al ziet Thoden van Velzen geen stormachtige opmars van de verpakkingloze winkel: “De meeste Nederlandse hebben te weinig tijd en geld om elke dag afgepaste hoeveelheden te gaan kopen.” Piek: “Ik ben niet op aarde om meer winkels te openen. Toen ik 40 kilo zwaarder was gaf ik aanmerkelijk meer geld aan boodschappen uit dan nu ik gezond en bewust eet. Het is een kwestie van keuzes maken.” www.opgewecktnoord.nl www.levenzonderafval.blogspot.nl geeft een inkijkje in een afvalarm leven, een voorbeeld van de inspanningen die sommigen daarvoor willen en kunnen opbrengen. OKTOBER 2015 | NR 9 | MILIEUMAGAZINE 17