‘WET GIJZELT NATUUR’ Ten strijde tegen rigide en complexe regelgeving De Europese natuurregelgeving hoeft niet op de schop, is de voorlopige conclusie na de fitness check door de Europese Commissie eind vorig jaar. Wel kan de implementatie beter. Natuurbeschermingsorganisaties zijn tevreden. Andere geluiden, tegen een rigide en complexe regelgeving en eveneens vanuit groene argumenten, klinken echter ook. HARRY VAN DOOREN
M
eer dan een half miljoen Europeanen tekenden de petitie voor behoud van de huidige regelgeving (Vogel- en Habitatrichtlijn en Natura 2000). De coalitie van Vogelbescherming Nederland, Wereld Natuur Fonds (WNF) en Natuurmonumenten mobiliseerde met succes 33.000 landgenoten. De grootste en meest succesvolle openbare publieke raadpleging in de geschiedenis van Europa. Voorlopige uitkomst van de fitness check: aan de richtlijnen hoeft niet te worden gesleuteld, maar de implementatie kan en moet beter. Een gemiste kans betogen advocate Christine Visser (Straatman Koster Advocaten) en ecoloog Roderick Groen (Arcadis) in een gesprek met Milieumagazine: “We onderschrijven de Europese inzet voor behoud en herstel van kwetsbare natuur, maar zetten onze vraagtekens bij de effectiviteit van de huidige regelgeving en de interpretatie ervan door de overheid en de rechter”. Roderick Groen: “Nederland telt 160 Natura 2000gebieden waardoor elke maatschappelijke ontwikkeling van enige schaal al gauw raakt aan beschermde natuur. Waar vooruitgang gewenst is, bood ons poldermodel raad: als een ingreep schade dreigde te veroorzaken aan beschermde natuurwaarden, moest de natuur op die plek - of elders - worden versterkt. De ontwikkelaar moest in de natuur investeren om zijn plannen te realiseren.” “Het Europese Hof heeft met de uitspraak over de verbreding van de A2 in 2014 , het ‘Briels-arrest’, de deur voor dergelijke win-win situaties dichtgegooid”, zegt Christine Visser. “Volgens het Hof kan eventuele schade op de ene plek niet elders worden ‘gerepareerd’, zelfs niet als het saldo ruimschoots positief is voor de natuurwaarden. Slechts wanneer sprake is van ‘dwingende redenen van groot openbaar belang’ en er geen alternatieven zijn, is een uitzondering mogelijk.” “Met deze strikte interpretatie, blokkeert de Vogel en 30 MILIEUMAGAZINE | NR 1/2 | FEBRUARI 2016
Omweg voor de zwarte specht?
Habitatrichtlijn (VHR) elke ontwikkeling die lokaal schade zou kunnen veroorzaken, maar per saldo positief uitpakt. Er wordt geheel voorbij gegaan aan sociale, economische en culturele belangen, waaraan in diezelfde VHR expliciet wordt gerefereerd.” De eenzijdige focus op schade treft niet alleen economische ontwikkelingen, maar frustreert evengoed duurzame recreatieve voorzieningen, zegt Groen. “Dankzij een ‘natuurinclusieve benadering’ was er binnen beschermde natuur bijvoorbeeld ruimte voor fiets- en wandelroutes. Met de nu opgeworpen hordes is het verstandiger om fietspaden ver van beschermde habitats weg te houden, om niet te stranden in langlopende procedures. Investeren in natuurkwaliteit is nu zelfs een juridisch risico. Gevolg: het ‘haalbare’ fietspad wordt ontdaan van natuurbeleving en -educatie, maakt een enorme omweg en vraagt veel meer asfalt. Een potentiële win-win wordt loose-loose. Het draagvlak voor natuur en natuurbescherming lijdt hieronder. Natuur verdwijnt achter een hek en natuurbescherming verwordt tot een machtig wapen voor nimby’s (not in my back yard, red.) en een nachtmerrie voor iedereen die wat wil ontwikkelen. Zo schiet wetgeving zijn doel voorbij.”
REGELGEVING
Snapshots Bovendien wreekt zich dat de huidige regelgeving geen recht doet aan het dynamische karakter van natuur, stelt Groen: “De natuur is altijd in beweging, maar natuurwaarden die door de wetgeving worden beschermd zijn gebaseerd op een snapshot van één moment; de ingangsdatum van de wettelijke bescherming. Als een duin dichtgroeit sturen we een bulldozer, als een petgat dichtgroeit gaan we baggeren. Maar als we natuurlijke dynamiek willen (her)introduceren, staat regelgeving dit in de weg. Alles wordt afgemeten aan die ene momentopname, wat ook tegenstanders alle kans biedt om eindeloos te procederen. Ecologen en advocaten moeten de complexe materie voor procederende partijen maar zien te doorgronden. De aandacht kan beter uitgaan naar het versterken van bedreigde en kwetsbare natuur in ruil voor maatschappelijke of economische ontwikkelingen.” Wespendief & korenwolf Maar natuur en economie zitten elkaar steeds vaker in de weg. Zo zette de Raad van State in 2014 een streep door de plannen voor een rondweg en een bedrijventerrein in Nunspeet omdat ze het leefgebied van de wespendief en de zwarte specht doorkruisten. ‘Doorgeslagen natuurwetgeving’, oordeelde Burgermeester Dick van Hemmen in zijn nieuwjaarstoespraak. ‘Het
gemeentebestuur van Nunspeet staat pal voor de bescherming van belangrijke natuurwaarden. Maar het leefgebied van onze inwoners en bedrijven weegt niet minder zwaar dan het leefgebied van de zwarte specht en de wespendief.’ In de jaren negentig was de korenwolf het symbool van ‘doorgeslagen natuurbeleid’ of ‘te strikte soortenbescherming’. De hamster hield economische ontwikkeling tegen, was de kritiek. Dagblad Trouw berekende dat bescherming een miljoen per korenwolf kostte. Door de jaren veranderde het beeld. Het beschermingsprogramma zorgde voor positieve ecologische en biodiversiteitseffecten en leverde ‘culturele ecosysteemdiensten’ op. Zo zijn er korenwolfwandelroutes en staat de hamster symbool voor een ‘romantisch’ Limburgs cultuurlandschap met kleinschalige graanakkers. Toch lijkt (te) strikte soortbescherming het actuele hete hangijzer. Op www.natuurinuitvoering.nl, een discussieplatform dat in december openstond voor burgers en professionals om mee te praten over knelpunten in natuurbeheer, is de frustratie over de eenzijdige focus op soortbescherming groot. Vooral omdat de bescherming zo ver gaat dat zelfs de individuele leefruimte en voedselroutes van één dier uit die soort niet mogen worden aangetast. Onderzoek dat aantoont dat de soort zonder een of enkele individuen kan, is onbetaalbaar. Bovendien miskent de eenzijdige focus het belang van andere - niet beschermde - soorten en de natuurlijke dynamiek, is een veelgehoorde klacht.
Implementatie Dergelijke kritiek knaagt aan de invulling van de richtlijn, maar daar zal ook onder het kersverse EU-voorzitterschap van Nederland niet aan worden getornd. Nederland was in het recente verleden geen hartstochtelijk pleitbezorger van het Europese natuurbeleid en ondertekende ook niet de brief van negen lidstaten voor behoud van de richtlijnen. De in november aangetreden Staatsecretaris van Economische Zaken Martijn van Dam liet in het Kamerdebat over de fitness check het achterste van zijn tong niet zien. ‘Wij willen de richtlijn intact laten en op implementatieniveau verbeteringen realiseren’, hield hij de Kamer voor, om daar aan toe te voegen: ‘We wachten wel de evaluatie af en zullen daarover een fatsoenlijk debat voeren binnen Europa.’ Waarmee de richtlijnen toch niet helemaal heilig lijken. In juni organiseert Nederland een conferentie over de toekomst van de Vogel- en Habitatrichtlijn.
Wespendief FEBRUARI 2016 | NR 1/2 | MILIEUMAGAZINE 31