INHOUD
16
20
12 Wetgeving en borging 10 12 14 16 18 20 22 29
Omgevingswet en cultuuromslag Green deals, good deals? De alwetende toezichthouder Veterinair antibiotica-beleid Afdekken verplicht? Vadertje staat en moeder bodem Parijs-akkoord & klimaatzaken Internationaal MVO & het recht
30 10
Lokaal kansen pakken is het devies De Omgevingswet is voorbij de parlementaire hordes. Maar het belangrijkste traject moet nog komen.
14
Inspectieview Milieu Nu toezichthouders verplicht informatie moeten uitwisselen wordt gewerkt aan een datasysteem.
18
Supermarktkoeling als complexe rekensom Het glas van koelwanden weerspiegelt geboekt succes, maar de afdekplicht blijft punt van discussie.
22
De juridische waarde van het Parijse akkoord Biedt het nieuwe Klimaatakkoord extra juridische kansen om processen te voeren?
29
Internationaal MVO In hoeverre is de zorgplicht van Nederlandse bedrijven t.a.v. IMVO afdoende in de wet geregeld?
Verder 04 04 07 09 24 26 28 30 32 34 35
Hoofdredactioneel Nieuws Column Harry te Riele Internationaal nieuws Voorbeeldige overheid? Bedrijf en product De milieuprofessional Vergroening impuls voor LNG Bedrijfsprofiel Forum Agenda en colofon
JULI 2016 | NR 7 | MILIEUMAGAZINE
3
VOORBEELDIGE OVERHEID? Rol overheid in ‘bijna energieneutraal’ bouwen De deadline voor ‘bijna energieneutrale’ overheidsgebouwen is een jaartje opgeschoven naar 2019. Andere nieuwbouw heeft twee jaar langer respijt. De nieuwbouw van Rijkswaterstaat in Rijswijk krijgt drie jaar de tijd om te bewijzen dat de overheid haar eigen duurzame doelen haalt. HARRY VAN DOOREN
H
et duurzame prestaties van het kabinet en de overheid als organisatie is een constante bron van zorg, argwaan en hoon. Een greep uit de kritiek die dit jaar het nieuws haalde: ‘Luchtkwaliteit in gevaar door 130 kilometer per uur’ (NRC) ‘Overheid gaat voor laagste prijs, niet voor duurzaamheid’ (Leonie Schreve, Head Sustainable Finance ING in OneWorld). ‘Nederland voorlaatste op EU-lijst duurzame energie’ (Trouw). De groene stroom die de Rijksoverheid afneemt van prijsvechters Delta en E.ON is grotendeels ‘sjoemelstroom’, berichtte energiekenniscentrum Wise in februari. En: ‘In kleine overheidskantoren wordt meer gas verstookt dan in vergelijkbare kantoren in de dienstensector. Ook gebruiken recent gebouwde overheidskantoren meer elektriciteit dan oudere gebouwen.’ (CBS). Dat nieuwe overheidsgebouwen meer elektriciteit gebruiken dan oude zou kunnen liggen aan de toepassing van mechanische ventilatie en warmteterugwinning analyseert
Almelo opende in 2015 het duurzaamste stadhuis van Nederland
24 MILIEUMAGAZINE | NR 7 | JULI 2016
het CBS en legt daarmee de vinger op de zere plek. De focus ligt op techniek en nauwelijks op gedrag. Daar valt juist een hoop te winnen, stelt het kennisplatform Duurzame Bedrijfsvoering Overheden: ‘ Gemeenten en andere overheden kunnen in hun eigen gebouwen flink energie besparen door op tijd het licht uit te doen en installaties beter te bedienen.’
Duurzame gebouwen De vertaling van Europese Energy Performance of Buildings Directive (EPBD) en besparingsdoelstellingen uit het Energieakkoord resulteerden in de kabinetsbelofte om eind 2020 alle nieuwe gebouwen ‘bijna energieneutraal’ (BENG) op te leveren. Voor de overheid, die een voorbeeldfunctie vervult, zou dat al in 2018 zijn. Minister van Blok van Wonen en Rijksdienst heeft zichzelf inmiddels een jaartje extra gegund. De nieuwbouw van Rijkswaterstaat wordt de proeftuin. Hier zal Blok moeten bewijzen dat de energiebehoefte en gebruik per m2 binnen de gemaximeerde normen blijft en minimaal 50% hernieuwbare energie wordt toegepast. ‘Bijna energieneutraal’ is een ruim begrip. Frisse scholen Wens en werkelijkheid zitten elkaar regelmatig in de weg bij overheidsopdrachten. Neem het Frisse Scholen-beleid waar een Green Deal over is gesloten. Het doel, een gezond binnenklimaat is, is helder geformuleerd in programma’s van eisen. Problemen: goede ventilatie én energiebesparing bijten elkaar. Ook de materiaalkosten nemen toe. Een verdiepingshoogte van 3.20 meter betekent meer gevel, meer isolatie, meer afwerking. In de budgetten is daar geen ruimte voor klagen architecten, bouwers. Duurzaam bouwen wordt te vaak als een kostenpost en niet als een investering gezien, is een andere klacht. De scholen zelf spelen daar een belangrijke rol in en zouden profiteren van hulp bij het ingewikkelde par-
GEBOUWDE OMGEVING
Hoe efficiënt is het om de verduurzaming van bestaande woningen stapsgewijs aan te pakken?
cours van potjes, subsidies en investeringsafwegingen. Nieuwbouw en grote renovaties vallen onder verantwoordelijkheid van gemeenten, maar verbeteringen op het gebied van verduurzaming kunnen onder voorwaarden op kosten van het Rijk. Ook aannemers en architecten hebben baat bij een financiële routekaart. En dan is er nog het hoofdstuk profilering. De overheid is niet scheutig met informatie over de duurzame prestaties van haar gebouwen. Zo werd bij de presentatie van de nieuwbouw van De Hoge Raad in Den Haag die in april werd geopend werd in de persberichten met
BENG-eisen Gebouwfunctie
Energiebehoefte (kWh/m2 /jr)
Primair energiegebruik (kWhm2 /jr)
Aandeel hernieuwbare energie (%)
Woningen en woongebouwen
25
25
50
Utiliteitsgebouwen
50
25
50
Onderwijsgebouwen
50
60
50
Gezondheidszorggebouwen
65
120
50
Toelichting: Energiebehoefte: Voor het bepalen van de energiebehoefte wordt de energiebehoefte voor verwarming en koeling opgeteld. Voor utiliteitsgebouwen telt ook de energiebehoefte voor verlichting mee. De energiebehoefte kan worden ingevuld met hernieuwbare of fossiele energie. Primair energiegebruik: Het primair energiegebruik is een optelsom van het primair energiegebruik voor verwarming, koeling, warmtapwaterbereiding en ventilatoren. Voor utiliteitsgebouwen telt ook het primair energiegebruik voor verlichting en voor bevochtiging (indien aanwezig) mee. Voor woningen en utiliteitsgebouwen geldt dat, als er PV-panelen of andere hernieuwbare energie bronnen aanwezig zijn, de opgewekte energie van het primair energiegebruik wordt afgetrokken. Verschil tussen energiebehoefte en het primair energiegebruik: Bij primair energiegebruik worden de systeemverliezen (zoals leidingverliezen bij verwarming), hulpenergie (zoals voor pompen) en het rendement van de opwekkers (zoals de CV-ketel) meegenomen. Bij energiebehoefte is dat niet het geval.
geen woord gerept over CO2-voetafdruk, duurzame materialen of innovatieve technieken. Geen voorbeeldfunctie, geen inspiratie. Dwarsdenker en architect Thomas Rau heeft een radicale kijk op de voorbeeldfunctie van de overheid en dat gaat wat hem betreft niet over duurzaamheid: “Duurzaamheid optimaliseert een slecht systeem, in plaats van het systeem te transformeren. Neem materiaalschaarste. Alle materiaalbesparing, die je door het optimaliseren van design bereikt, weegt niet op tegen de groei van de consumptie. Alleen het overschakelen naar een circulair systeem - een transformatie dus biedt een substantiële oplossing.” “De overheid moet leiderschap tonen en faciliteren wat de samenleving nodig heeft -dat is wat anders dan faciliteren wat mensen willen. Leiderschap toon je bijvoorbeeld door alleen bouwvergunningen af te geven als je aantoonbaar minimaal energieneutraal bouwt, of dat je alleen nog remontabel mag bouwen, dus dat alle onderdelen uit elkaar te halen zijn en opnieuw in elkaar gezet kunnen worden. Nog een eis is dat ieder gebouw een grondstofpaspoort heeft en dat iedereen die bouwt minimaal twaalf jaar verantwoordelijk is voor het gebouw. De transformatie zit in de stap van roofbouwmaatschappij naar een oogstmaatschappij. Rentmeesterschap dus.”
Overheid versus overheid De grootste tegenstander van de door Rau gewenste transitie is de overheid zelf. Gemeentes die werk maken van BENG, of nog ambitieuzere doelstellingen nastreven, vinden niet zelden de Rijksoverheid op hun pad. Zo omarmden Utrecht vorige jaar een ambitieus Energieplan en het voornemen om alleen nog maar energie-neutrale nieuwbouw te realiseren. Maar kreeg bij het Rijk het deksel op de neus, omdat dat pas vanaf 2020 hoeft… Tot die tijd moet de gemeente toestemming voor ‘experimenteerruimte’ bij de aanbesteding zien te verkrijgen. Kritiek is er ook op stapsgewijze aanpak van de verduurzaming van bestaande woningen: energielabel B in 2020, A in 2030 en energieneutraal in 2050. Inefficiënt en geldverslindend betoogt energieadviseur Bart van Opzeeland: “Zo’n woning wordt meermalen verbouwd om een volgende labelstapje te behalen. Als je bestaande woningen in één keer naar NOM-niveau renoveert, halen overheden eerder hun energiedoelen, krijgen eigenaren meer voor hun geld, verlengt de levensduur van oude woningen met tientallen jaren en vliegen wooncomfort en waarde omhoog.” “Gemeenten, bedrijven en burgers zijn al bezig met het energieneutraal maken van woningen. Bouwbedrijven en duurzaamheidsorganisaties als Urgenda en Energiesprong nemen daarin het voortouw. Op Texel zijn Nul-op-de-meter-woningen (NOM) gerealiseerd voor minder dan € 35.000. Dit bedrag wordt lager naarmate meer woningen aangepakt worden en verdient zich terug. Maar alleen het Rijk kan de voorwaarden voor NOM-woningen verbeteren en financieel aantrekkelijker maken door de btw voor NOM-verbouwingen te verlagen naar 6 procent, een gunstiger hypotheekrenteaftrek en door belemmeringen in het bouwbesluit en andere regelgeving weg te nemen voor zowel nieuwbouw als renovatie.” JULI 2016 | NR 7 | MILIEUMAGAZINE 25