INHOUD
16
18
12 Wetgeving en borging 10 12 14 16 18 20 22 24 29
Tussen droom en daad Zwarte erfenissen Kameleonbestemming Inkopers aan de knoppen Onrust rond de FAS-familie Druk met de lastendruk ZZS: complexe materie Goedkeuren of afkeuren? Wetgeving ontkracht
Verder 04 04 07 09 26 28 30 32 34 35
Hoofdredactioneel Nieuws Column Harry te Riele Internationaal nieuws Bedrijf en product De milieuprofessional Zorgvuldiger zandwinning Bedrijfsprofiel Forum Agenda en colofon
24 10
‘Vieze regels’ remmen schone toekomst Belemmerende en conflicterende regels drijven burgers en ondernemers tot waanzin.
14
Anticiperen op de Omgevingswet Straks geeft de Omgevingswet nieuwe mogelijkheden en Soest oefent daar alvast mee.
20
Activiteitenbesluit: niet per se eenvoudiger Heimwee, soms, naar toen die vergunningverlener op je nek zat, want als bedrijf is het nu een klus om de relevante bepalingen zelf bijeen te sprokkelen.
22
‘Zeer zorgwekkende stoffen’ De overheid wil ze zoveel mogelijk uit de leefomgeving weren, met regelgeving die ook nadelen kent.
29
Ondermijning Natuurwetgeving Tactieken te over, ook in Nederland. JULI 2017 | NR 7 | MILIEUMAGAZINE
3
ONRUST ROND DE PFAS-FAMILIE Late aandacht voor perfluoroalkyl-verbindingen In de VS schikte DuPont/Chemours begin dit jaar 3.500 civiele procedures vanwege langdurige blootstelling van personeel en omgeving aan PFOA (C8). In Nederland komen er nu claims uit de omgeving van de fabriek in Dordrecht. Opmerkelijk: het gebruik van deze groep gevaarlijke verbindingen werd tot voor kort nauwelijks gehinderd door regels. HARRY VAN DOOREN
Afstotend PFOA (C8) en PFOS zijn lid van de familie van de perfluoroalkyl-verbindingen (PFAS). PFAS zijn zo gewild omdat je er producten mee kunt maken die unieke oppervlaktespanningseigenschappen hebben: ze stoten zowel water als olie af. Naast anti-aanbaklagen en blusschuim zijn (vuilafstotende) coatings (ScotchGuard, GoreTex) en smeermiddelen (Teflonspray) bekende toepassingen. Van een aantal PFAS is inmiddels duidelijk dat ze een (groot) risico vormen voor de volksgezondheid. Maar van de meeste PFAS is te weinig bekend om het te bepalen hoe gevaarlijk ze zijn. Volgens sommige milieuorganisaties, zoals de Amerikaanse Environmental Working Group, gaat het om een sluipende milieuramp, waarvan vele generaties na ons de gevolgen zullen ondervinden. Gezondheidsrisico’s In de DuPont-fabriek in Dordrecht (inmiddels omgedoopt tot Chemours) werd tot 2012 met PFOA gewerkt. Na de uit de VS overgewaaide onrust vroeg de regering 18 MILIEUMAGAZINE | NR 7 | JULI 2017
het RIVM de gezondheidsrisico’s te beoordelen. Het RIVM bevestigde in mei dat DuPont mogelijk 25 jaar lang een door dit instituut ‘afgeleide gezondheidskunde grenswaarde’ voor blootstelling via de lucht heeft overschreden. In het bloed dat werd afgenomen bij 1350 omwonenden zijn nog steeds te hoge PFOAconcentraties terug te vinden. DuPont heeft in het verleden met PFOA verontreinigd afvalwater op de Merwede geloosd, dat via de bodem in een verderop gelegen drinkwatervoorziening terecht kon komen. Volgens het RIVM heeft het drinken van kraanwater in die regio niet geleid tot overschrijding van veilig geachte bloedwaardes. In dit opzicht verschilt de Nederlandse situatie van de Amerikaanse waar de blootstelling via drinkwater hoger was dan die via de lucht. Daar drinken meer dan twee miljoen mensen flessenwater, omdat de drinkwaterputten PFAS bleken te bevatten. In Zweden zijn PFAS aangetroffen in een op de drie drinkwaterbronnen.
RIVM
T
eflon mag dan het meest in het nieuws zijn; het verwante PFOS is waarschijnlijk de wijdst verspreide fluoroalkyl-verbinding in het milieu. Tot voor kort zat het in brandblusschuim, dat ook bij oefeningen werd gebruikt. Luchthavens en industrieterreinen zijn er vaak mee verontreinigd. PFOS breekt niet af in het milieu, is kankerverwekkend en verspreidt zich snel via grondwater en lucht. De opvolgers van het inmiddels verboden PFOS-schuim hopen zich minder op in plant en dier, maar zijn wegens hun slechte afbreekbaarheid geen onschuldig alternatief. Minder-schadelijke blusstoffen (F3: fluorine free foams) zijn ook minder effectief tegen vuur, waardoor bij grote calamiteiten toch naar fluorhoudend-schuim wordt gegrepen.
Blootstelling via de lucht in het gebied rond DuPont/Chemours in Dordrecht. In paars-donkerblauw het deelgebied met langdurige overschrijding van een afgeleide gezondheidskunde grenswaarde en in lichtblauw een deelgebied met mogelijk te hoge blootstelling. (Afbeelding: RIVM.)
WETGEVING EN BORGING
Chemours Dordrecht
Onderzoek naar gezondheidsgevolgen door blootstelling aan PFOA dateert van de jaren zestig. Sinds 1993 wijzen openbare epidemiologische studies op een relatie met verhoogd cholesterol, darmontsteking, schildklierziekte, teelbal- en nierkanker, en hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap. Sinds 2013 is de stof in de EU officieel geclassificeerd als toxisch voor de lever, mogelijk carcinogeen (categorie 2), schadelijk via de borstvoeding en schadelijk voor de ontwikkeling van het nageslacht (categorie 1B). De classificatie verplicht producenten van deze stoffen tot een waarschuwing over deze gezondheidsgevolgen. Hoewel op producten waar PFOA inzit zo’n waarschuwing niet verplicht is, verdwijnen bijvoorbeeld anti-aanbakpannen vanwege het daarvoor gebruikte PFOA rap uit de schappen. PFOA-free is de meest gelezen claim op pannen met een anti-aanbaklaag. Maar aan de opvolger GenX kleven (deels) vergelijkbare gezondheidsrisico’s. Drinkwaterbedrijf Oasen eiste daarom begin dit jaar een verbod op het lozen van GenX, omdat ook die stof door de filters glipt en zo in het drinkwater komt voor Lekkerkerk, Ridderkerk, Hendrik-Ido-Ambacht en Nieuw-Lekkerland.
Grenswaarden In Nederland gold 25 jaar lang een door de overheid vastgestelde grenswaarde voor beroepsmatige bloot-
Expertisecentrum PFAS In 2012 richtte een aantal bodemspecialisten van grote ingenieursbureaus het Expertisecentrum PFAS op om antwoorden te vinden op de technische, juridische en beleidsmatige vragen over deze persistente, bioaccumulatieve en toxische stoffen die in het milieu in het geheel niet afbreken, zich ophopen in mens en dier en bovendien al bij lage concentraties toxische effecten laten zien. Het Expertisecentrum PFAS wil de samenwerking en kennisuitwisseling tussen overheden, kennisinstellingen, dienstverleners en producenten bevorderen en menselijke, maatschappelijke en milieuschade voorkomen. Het expertisecentrum doet inmiddels op 23 ‘verdachte’ locaties metingen. Op basis van dit onderzoek verschijnt eind 2018 een Handelingskader. Dit praktijkdocument schrijft voor hoe te handelen wanneer PFAS in de bodem of het grondwater worden aangetroffen. www.expertisecentrumpfas.nl
Verbindingen voluit: PFAS: poly- en perfluor alkylverbindingen PFOS: perfluoroctaansulfonzuur PFOA: C8; perfluoroctaanzuur (grondstof voor PTFE, beter bekend onder de merknaam Teflon) APFO: ammonium pentadecafluorooctanoaat
stelling van 0.1 mg/m3 voor APFO (een ammoniumzout van PFOA). Die norm is dit jaar ingetrokken bij een algehele herziening van het grenswaardenstelsel. Het is nu aan de werkgever om een veilige grenswaarde vast te stellen. Voor andere PFAS is nooit een publieke grenswaarde ingevoerd. Dat zou kunnen veranderen met een door Duitsland in te dienen REACHrestrictiedossier voor langketenige perfluorverbindingen. Vooralsnog schort het aan duidelijke normen en regels. “Zonder helder beleid ontbreekt de urgentie voor onderzoek naar de verspreiding en schadelijkheid en wordt er nauwelijks geëxperimenteerd met saneringsmethoden”, zegt Arne Alphenaar van TTE Consultants (medeoprichters van het Expertisecentrum PFAS, zie kader). “We weten dus niet precies hoe groot het probleem is. Maar zolang er geen grenswaarden zijn vastgelegd, is er voor bedrijven weinig reden om tot kostbare actie over te gaan.”
Rechtszaken Aan de andere kant van de oceaan kocht DuPont/ Chemours in februari met 900 miljoen dollar ruim 3.500 potentiële en lopende rechtszaken af die door (ex)-werknemers en omwonenden waren aangespannen. Uiteraard zonder aansprakelijkheid te accepteren. Vooralsnog weigert de vestiging in Dordrecht zelfs het door de gemeente georganiseerde bloedonderzoek te betalen. Het bedrijf heeft zich immers aan de (niet-) bestaande regelgeving gehouden… Het onderzoek naar eventuele strafbare feiten loopt nog. De uitkomsten van het RIVM-onderzoek en de Amerikaanse schikking vormen voor C8-Claim, dat namens 500 omwonenden optreedt, reden om €50 miljoen schadevergoeding te eisen van Chemours/DuPont. Het FNV, dat ook een claim overweegt, waarschuwt voor jarenlange procedures. JULI 2017 | NR 7 | MILIEUMAGAZINE 19