INHOUD
18 16
14 In dit nummer: Artikelen 10 12 14 16 18 20 22 24 29 30
Van transitiie naar disruptie Gevraagd: transparant water Vleermuizen verhuizen Een lastige boodschap Recept tegen medicijnen? Nieuwbouw volgens oude wetten Eindeloze landingsbanen Omgevingsvisie en energietransitie Microplastics: macrobeweging Bestuurlijke Waddenspaghetti
30 10
Kabinet richt pijlen op de industrie Het kabinet wil rap van start met de energietransitie in de industrie. Die sector reageert venijnig.
12
Drinkwaterbedrijven willen doorpakken Schadelijke ‘nieuwe stoffen’ bedreigen de bronnen.
20
Aardgas blijft de belangrijkste energiebron Veel nieuwbouwwoningen die de komende vier jaar worden opgeleverd, krijgen nog een gasaansluiting. ‘De EPC-norm legitimeert inferieure nieuwbouw’.
22
Endless Runway om vliegverkeer te stroomlijnen Een radicaal andere inrichting van de vliegvelden tegen capaciteitsgebrek en geluidshinder?
24
‘Opeens worden er kaartjes getekend’ Met omgevingsvisies en -plannen, kunnen gemeenten vooruitlopen op wat nodig is in de e-transitie.
Rubrieken 04 04 07 08 09 26 28 34 35
Hoofdredactioneel Nieuws Column Siem Haffmans Bedrijfsprofiel Internationaal nieuws Bedrijf en product De milieuprofessional Forum Agenda en colofon
MAART 2018 | NR 3 | MILIEUMAGAZINE
3
NIEUWBOUW VOLGENS OUDE WETTEN Aardgas blijft de belangrijkste energiebron Twee derde van de nieuwbouwwoningen die de komende vier jaar worden opgeleverd, krijgen gewoon een gasaansluiting, omdat duurzame alternatieven te duur zouden zijn. ‘De EPC-norm legitimeert inferieure nieuwbouw’, meent de passiefbouwspecialist. De gemeente Tilburg draait de bouwsector de duimschroeven aan en de gaskraan dicht. HARRY VAN DOOREN
V
an de 230.000 nieuwbouwwoningen die tussen 2017 en 2021 worden opgeleverd, krijgt 64% een gasgestookte cv-installatie. Een kwart krijgt aansluiting op een warmtenet. Echt duurzaam comfort krijgt 10% uit warmtekoude-opslag en 2% met de inzet van een warmtepomp. Dat is een merkwaardige trend in een land dat voor 2035 ruim 6 miljoen gebouwen van het gas wil loskoppelen om aan de doelstellingen van Parijs te voldoen. Bovendien moeten in 2020 alle nieuwe woningen (bijna) energieneutraal worden opgeleverd. De alarmerende cijfers werden vorig jaar bekend gemaakt door Natuur & Milieu in het rapport Aardgasloze Nieuwbouw. De onderzoekers waarschuwen dat met de gangbare investeringsnormen, waarbij een gasnet in veertig jaar wordt afgeschreven, een gasvrij Nederland in 2050 onhaalbaar is.
Hindernissen De cijfers vormen een schril contrast met de ambities van gemeenten en beleidsmakers die doorgaans duurzaam bouwen en energiebesparing hoog in het vaandel hebben. De belangrijkste belemmering is inmiddels geslecht: in 2018 hoeven nieuwe huizen niet meer verplicht op het gasnet te worden aangesloten als een eigenaar daar om vraagt. Andere hindernissen staan nog fier overeind. Zo hebben gemeenten wettelijk geen mogelijkheden om aanvullende eisen te stellen aan woningen die volgens het bouwbesluit worden opgeleverd. Het is aan de bouwer met welke middelen hij de voorgeschreven EPC van 0,4 haalt. De nieuwe Omgevingswet biedt die ruimte naar verwachting wel, maar de introductie daarvan wordt steeds opgeschoven. De gemeente Tilburg gaf desondanks in februari een schot voor de boeg met de aankondiging dat vergunningen voor nieuwe bouwprojecten op aardgas zullen worden aangehouden, tot groot ongenoegen van de bouwsector. Een klassieke frustratie is de kost die voor de baat uitgaat. Gemiddeld is een all electric woning bouwen €4300 20 MILIEUMAGAZINE | NR 3 | MAART 2018
duurder (inclusief SDE en saldering). Vergeleken met gas, verstook je in een elektrisch verwarmde woning in 15 jaar €6400 minder, maar dat is voor zowel voor bouwer als koper geen spectaculaire business case. Een scherpere hypotheekrente zet meer zoden aan de dijk. Natuur & Milieu pleit er dan ook voor om het subsidiesysteem zo in te richten dat de financiële drempel wordt geslecht of met regelgeving het speelveld zo aan te passen dat het aanvangsvoordeel van gas verdwijnt.
Alternatieven Van de door Natuur & Milieu onderzochte gemeenten sluiten Nijmegen (90%), Utrecht (74%) en Amsterdam (45%) nieuwbouwwoningen vooral aan op warmtenetten. Amsterdam zet daarnaast in op WKO (27%), gevolgd door Rotterdam dat als enige gemeente in het onderzoek ook serieuze aantallen warmtepompwoningen bouwt (beide 5%). Maar zowel in de Maasstad als in Arnhem, Almere en Maastricht blijft aardgas ook in nieuwe woningen de norm. Volgens de onderzoekers zijn warmtenetten niet per definitie een duurzaam alternatief. De hoofdmoot is
ENERGIE EN BOUW
nu afhankelijk van fossiele bronnen. Duurzame warmte uit bijvoorbeeld geothermie is niet voldoende voorhanden om alle gasaansluitingen te vervangen en is bovendien ongeschikt voor piekbelasting. Daarnaast zijn de leveranciers van stadswarmte monopolisten en zijn de afnemers in de praktijk vaak duurder uit dan met een individuele gasketel.
Over waterstof en baksteenfetisjisme Er zijn partijen die het gasnet willen omvormen voor biogas en groengas, maar daarvan is wereldwijd de beschikbaarheid veel te laag om een serieus alternatief te vormen. Het gasnet zou in de toekomst wel dienst kunnen doen als transportmiddel voor waterstof gemaakt met elektriciteit uit duurzame bronnen. ‘Goedkoper dan het aanleggen van nieuwe elektriciteitsleidingen’, meent Ad van Wijk, hoogleraar toekomstige energiesystemen van de TU Delft. Hij krijgt daarvoor bijval van passiefbouwspecialist Chris Zijdeveld, die meer ziet in het opwaarderen van het gasnet dan stroomopslag in Tesla-batterijen.
Traditionele nieuwbouw In februari startte in Deventer de verkoop van de 32 huizen in Stadsplan De Venen. De woningen hebben niet alleen traditioneel uiterlijk, in de verkoopbrochure wordt met geen woord gerept over energiezuinigheid en toekomstbestendigheid. Verwarming en koken geschiedt op aardgas. Desgevraagd laat de makelaar weten dat de huizen wel zonnepanelen zullen krijgen. De Woonvisie 2018 moet nog door de gemeenteraad worden goedgekeurd, maar daarin zijn ronkende ambities opgenomen over aardgasloos bouwen, duurzaamheid en ecologie. Dat Stadsplan De Venen die ambitie niet uitstraalt, laat zich simpel verklaren. De bouwplannen zijn in 2016 al goedgekeurd indachtig de doelen uit de Woonvisie 2008+ en daarin was aardgas nog geen kwestie, aldus woordvoerder Gideon Burgers. Duurzaamheid is wel de troef van de uitbreidingswijk Steenbrugge aan de noordoostkant van de stad. De 1200 woningen die daar de komende jaren worden gebouwd, moeten het definitief zonder gas doen.
Zijdeveld is tevens verklaard tegenstander van de EPC als afrekenmaat voor energieneutraal bouwen. ‘Het bouwbesluit stelt projectontwikkelaars in staat om woningen met warmte- en luchtlekken op te leveren, omdat ze met 15m2 zonnepanelen en een COP4warmtepomp op papier met 1500 kWh in de warmtebehoefte van een rijtjeswoning van 100 m2 kunnen voorzien. Dat die zonnepanelen in het stookseizoen maar 10% rendement hebben en er dus 1350 kWh moet worden bijgestookt vanuit de elektriciteitscentrale zegt niemand erbij.’ ‘Door goed te isoleren en luchtdicht te bouwen kun je de warmtevraag van een woning met 75% verminderen en met een COP5-warmtepomp heb je nog maar 300kWh nodig om daaraan te voldoen’. Vanwege de geringe belangstelling voor optimale isolatie, vindt Zijdeveld het uitsluiten van aardgas een domme zet. ‘Hoe gaan we die lekke woningen dan verwarmen?’ ‘Energieneutraal is een gevaarlijk slaapmiddel en baksteenfetisjisme het paard achter de wagen. Investeer liever in het casco en goede kozijnen, dat zijn nu vaak de zwakste schakels in de gevels. En vervang dat bakstenen buitenblad door een extra isolatielaag met afwerking. Dan haal je met een net zo dikke gevel veel hogere isolatiewaarden. Kijk dan pas naar zonnepanelen en gebruik ze niet als een aflaat voor inferieure bouwsels.’
De bouwwereld Daarmee ligt de bal bij Bouwend Nederland dat ‘positief is over het schrappen van de aansluitplicht. Bouwbedrijven kunnen woningen mét, en woningen zonder gasaansluiting bouwen.’ In een persbericht kaatst de branchevereniging de bal: ‘Bouwen van woonwijken zonder gasaansluiting kan alleen met duidelijke afspraken een vlucht nemen.’ Daarmee is het geluid niet wezenlijk anders dan onder de gasaansluitplicht. De bouwsector onderschrijft wel dat alle huizen duurzaam moeten worden, maar laat zich niet uit over methoden en techniek die daarvoor gebruikt wordt. MAART 2018 | NR 3 | MILIEUMAGAZINE 21