FEBRUARI 2018| JAARGANG 29
NR 1
Verdieping in duurzaamheid
Rol voor CCS? Milieucriminaliteit Boer uitgemolken? Circulaire agenda’s Fossiel als kracht? Energie uit water Donut economy
MILIEUCRIMINELEN HEBBEN DE RUIMTE ´Het vertrouwen in bedrijven is misplaatst´ In de docu ´Beerput Nederland´ schetst onderzoeksjournalist Wilfried Koomen een ontluisterend beeld van het milieugedrag van afvalverwerkers en petrochemische bedrijven. De overheid scherpte het toezicht níet aan, maar keek weg en ontsloeg de inspecteurs die misstanden bloot legden. Veiligheidsdeskundige Ben Ale over de gang van zaken. HARRY VAN DOOREN
B
en Ale, gepensioneerd emeritus hoogleraar Veiligheid van de TU Delft, windt er geen doekjes om. “Economie gaat nu eenmaal voor milieu en volksgezondheid. Als een verdacht bedrijf dreigt failliet te gaan of naar het buitenland te vertrekken, is dat vaak voldoende om handhaving, sancties of schadeclaims af te wenden. Toezicht intensiveren en regels aanscherpen is geen populair instrument in een tijdperk waar alles aan de markt wordt overgelaten.” “Dat bedrijven naar het buitenland zouden vertrekken, neem ik niet erg serieus. De meeste milieuregels zijn Europees, dus waar moet je dan heen? Een andere zaak is het verhalen van schade op de frauderende
bedrijven. Als een bedrijf zich failliet laat verklaren, blijft de belastingbetaler met de gebakken peren zitten. Maar dat geldt ook voor failliete banken, budget-overschrijdende infrastructuurprojecten en de activiteiten van de NAM. Dat is het gevolg van 25 jaar neoliberale politiek waarbij de winsten voor de aandeelhouders zijn en de verliezen voor de belastingbetaler, terwijl de directie ook in slechte tijden gewoon salaris en bonus doorbetaald krijgt.” In de documentaire vertellen milieurechercheurs hoe ze door hun meerdere werden gedwarsboomd om misstanden te onderzoeken en anders was er wel een telefoontje van de bestuurder om het bedrijf te tippen over een lopend onderzoek. Herkent u dat beeld? “Het is op de rand van corruptie, maar niet nieuw. Toezichthouders zouden onafhankelijk moeten zijn van de bestuurders, maar in de praktijk heeft het politieke bestuur veel invloed, bijvoorbeeld omdat de regionale uitvoeringsdienst (RUD) een ‘contract’ moeten afsluiten met de overheden waarvoor ze werken.” “De terugtredende overheid en bezuinigingen hebben de afgelopen decennia de beschikbare deskundigheid en mankracht uitgehold. Bedrijven worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid met frases als ‘toezicht in vertrouwen’ en ‘inspectievakanties’. Maar dat vertrouwen blijkt volkomen misplaatst.” Als milieucriminelen wel voor de rechter komen, zijn de boetes vaak laag in verhouding tot de winsten van de bedrijven. Heeft de rechter te weinig middelen? “Het functioneel parket heeft wel kennis, maar weinig mensen. Overtredingen van de Afvalstoffenwet zijn extreem profijtelijk in vergelijking met de boetes die ervoor staan. Er wordt wel gezegd dat je beter in afval dan in cocaïne kan doen… “
22 MILIEUMAGAZINE | NR 1 | FEBRUARI 2018
TOEZICHT EN HANDHAVING gunningverlening), maak je de tegenstelling onzichtbaar en de besluitvorming oncontroleerbaar. Een teken van de tijd is dat milieu bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is ondergebracht. Daardoor worden tegenstelling als ‘vrij vervoer van gevaarlijke stoffen’ versus ‘routering ter bescherming van de omgeving’ en ‘mainport Schiphol’ versus ‘geluidhinder’ binnen het ministerie gehouden. Zo heeft de burger het nakijken. Het is geen toeval dat milieu uit de naam van het ministerie is verdwenen.” Vorig jaar mochten afvalverwerkers die meermaals zijn betrapt op milieumisdrijven op uitnodiging van minister Wiebes advies uitbrengen over milieuwetgeving. Kunnen wij onze regering nog serieus nemen?
“Het aanpakken van de onderneming (de vergunninghouder) zoals bij Dow Chemical en Odfjell is gebeurd, blijkt niet erg afschrikwekkend. Het is beter om de directie strafrechtelijk te vervolgen, maar in het geval van Chemie Pack blijkt hoe moeilijk dat is. Het bleet bij een taakstraf. De veroordeling voor brandstichting ging in hoger beroep van tafel. De bonussen van de CEO worden dan wel opgehangen aan de grote verantwoordelijkheid die hij zou hebben, maar als hij in de rechtszaal claimt geen weet te hebben gehad van wat zijn ondergeschikten uitspookten, komt hij daar dus mee weg.”
Taakverdeling Zou vergunningverlening en handhaving voor bedrijfstakken die al een halve eeuw in het beklaagdenbankje staan niet beter een taak van de landelijke overheid zijn dan van provincie en gemeente? “Ja, en daar is al sinds 1980 discussie over. Maar tot nu toe vallen alleen kerncentrales direct onder het Rijk. Bij de SEVESO-bedrijven - bedrijven waar gevaarlijke stoffen worden geproduceerd, verwerkt, behandeld of opgeslagen - is het na 25 jaar gelukt de vergunningverlening over te hevelen van gemeenten naar provincies. Maar de RUD’s hebben in deze constructie nog steeds twee petten op: handhaver én vergunningverlener. In die laatste hoedanigheid zijn ze het politieke verlengstuk van het zittend bestuur.” “De trend is de afgelopen decennia eerder decentralisatie, waarbij de verantwoordelijkheden worden overgeheveld naar het laagste bestuursniveau. Het verkooppraatje is ‘dichter bij de burger’, maar ik kan het niet anders zien dan dat Den Haag niet verantwoordelijk gehouden wil worden. Zoals Donner ooit zei: ‘als je een minister aan zijn verantwoordelijkheden houdt, vind je nooit meer een minister’.” “Door het in één orgaan onderbrengen van verschillende doeleinden (bijvoorbeeld grondbedrijf en ver-
“Nee. Achtereenvolgend regeringen hebben bedrijfsbelangen steeds meer vooropgesteld en hun taak om de burger te beschermen tegen de uitwassen daarvan verzaakt. Vanaf de ‘BV Nederland’ van Lubbers zijn kritische deskundigen vervangen door generalistische managers die nergens echt verstand van hebben. Dat resulteert in een overheid die onvoldoende kennis in huis heeft om adequate wetten op te stellen. Dat is helaas niet alleen op het gebied van milieu een probleem.” Ook bij burgers lijkt het milieu minder hoog op de agenda te staan. Een van de verklaringen zou zijn dat de zichtbaarheid en de direct voelbare gevolgen van milieudelicten afnemen. Zo mengen afvalverwerkers stookolie voor de grote vaart tegenwoordig bij met allerlei chemisch afval dat op die manier op zee wordt verbrand. Daarbij zou het Havenbedrijf consequent wegkijken, omdat Rotterdam met de goedkoopste ‘pomp’ van Europa veel traffic genereert: van afvalverwerkers, oliebedrijven en rederijen. Wat doen we hieraan? “De overheid is te veel verweven met het profijtelijke havenbedrijf om in te grijpen. Stookolie wordt al sinds de jaren zeventig bijgemengd met soms catastrofale gevolgen, omdat de scheepsmotor het giftige mengsel niet verdroeg. Dat het nu nog aan de orde van de dag is, maakt duidelijk wat we er aan doen: niets.”
Epiloog: Een deel van de oppositie wilde in december jl. een hoorzitting over de documentaire Beerput Nederland, maar de coalitie hield die boot succesvol af. Op vragen van het CDA over de beschuldigingen aan het adres van het Havenbedrijf Rotterdam schrijft minister Nieuwenhuizen Wijbenga van Infrastructuur en Waterstaat aan de kamer dat het Havenbedrijf zich niet herkent in de aantijgingen, maar dat in de grootste bunkerhaven van Europa misstanden niet zijn uit te sluiten. Een samenwerkingsverband van het Havenbedrijf met vier belangenorganisaties (reders, petrochemie, tankopslagbedrijven en energiebranche) moet ‘het bunkerproces transparanter en efficiënter maken’. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) komt dit jaar met zes programma’s op onderwerpen gekwalificeerd als ‘een verhoogd risico voor maatschappelijke schade’. Uitstoot en/of lozing van gevaarlijke stoffen door scheepvaart, is daar één van. FEBRUARI 2018 | NR 1 | MILIEUMAGAZINE 23