Corona velt recycle-industrie
Plasticpandemie aanstaande Een giftige cocktail van lockdowns, lage olieprijzen en gesloten grenzen zorgen wereldwijd voor enorme afvalbergen. Stijgende afzet- en recyclekosten brengen gemeenten én afvalverwerkers in problemen. Doortastende overheidsmaatregelen om nieuwe afvalstromen in te dammen blijven uit. Intussen verzet de olie-industrie de bakens naar nog meer plasticproductie. HARRY VAN DOOREN
V
oor de afvalverwerkers begon de crisis al voor de pandemie, maar de bron was evengoed China. Dat sloot in 2018 de grenzen voor buitenlands afval, terwijl grote delen van het noordelijk halfrond voor het verwerken en recyclen van afval van China afhankelijk waren. In de afgelopen vijf jaar gingen 22 Nederlandse afvalverwerkers failliet. Stijgende afzet- en recyclekosten en verzekeringspremies (wegens brand- en milieurisico’s) zijn de belangrijkste oorzaken. Bij een aantal faillissementen wordt onderzoek gedaan naar slecht bestuur en fraude. Verderop in de keten daalde de vraag naar gerecyclede grondstoffen sterk. Zo ligt de auto-industrie, traditioneel een grote afnemer van plasticgranulaat, door corona op zijn gat. Daarnaast is door de steeds goedkopere olie, gerecycled plastic inmiddels bijna twee keer zo duur als ‘virgin’ plastic. Voor Recycling Netwerk aanleiding om te pleiten voor een extra belasting op ‘virgin’ plastic en een gequoteerde afnameplicht van gerecycled plastic voor bedrijven. De milieuorganisatie wil ook een beperking van het aantal toegelaten plasticsoorten (om recycling eenvoudiger en hoogwaardiger te maken) en een verbod op het 20 MILIEUMAGAZINE | NR 1 | FEBRUARI 2021
‘Vorig jaar stond € 360 miljard klaar aan investeringen in nieuwe plasticfabrieken’ exporteren van plastic naar landen buiten Europa.
Crisisteam Met het vorig jaar opgerichte Crisisteam PMD, Glas en Papier probeert de afvalen recyclingindustrie samen met de VNG en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat het afvalprobleem te beheersen, maar ook het Crisisteam kan niet voorkomen dat een steeds groter deel van het PDM-afval (plastic, metaal, drankkartons) weer in de verbrandingsoven belandt. Vanwege veiligheids-, gezondheids- en overlastrisico’s kan dit afval niet worden opgeslagen, wachtend op betere tijden. Zeker bij hoge temperaturen dreigen brandgevaar, stankoverlast en andere hygiëneproblemen. Maar ook zonder crisis neemt onze plasticverslaving epidemische vormen aan, terwijl de businesscase voor recycling verslechtert. De Wageningen Universiteit publiceerde in december een studie naar de potentie van kunststofrecyling als alle partijen zouden investe-
ren in zuiverdere grondstoffen, herontwerp van verpakkingen en verbeterde processen. De onderzoekers kwamen tot bijna een verdubbeling van de recycleomvang ten opzichte van 2017, met een forse kwaliteitsverbetering van de output. Daar eindigt het positieve nieuws: echte circulariteit (gelijkwaardige producten uit de afvalstroom produceren) komt de komende vijf jaar niet in het zicht en de afhankelijkheid van aardolie als grondstof blijft. De olie-industrie ziet de plasticproductie als een reddingsboei in een wereld die steeds meer elektrificeert. De blik is gericht op opkomende landen waarin een nieuwe middenklasse de plasticproductie aanjaagt. Onderzoeksjournalisten van Reuters turfden vorig jaar € 360 miljard aan (voorgenomen) investeringen in nieuwe plasticfabrieken. Een schril contrast met de € 1,6 miljard die de oliebaronnen de komende vijf jaar steken in de Alliance to End Plastic Waste om het plasticprobleem te verminderen.
FOTO’S: MICHIEL WIJNBERGH
Paperjam Door lockdowns en beperkingen daalde het afvalaanbod van bedrijven het afgelopen jaar met zo’n 15%, terwijl dat van de huishoudens omgekeerd evenredig steeg. Hoewel het volume van de totale afvalstroom niet buitenproportioneel stijgt, stelt de verschuiving overheden en afvalverwerkers voor problemen. Vooral het thuisbezorgen van eten en consumentengoederen hebben de samenstelling van het huishoudelijk afval flink veranderd: verpakkingsmateriaal (karton), wegwerpplastics en hygiëneproducten als mond-
‘Steeds meer afval belandt weer in de verbrandingsoven’ maskers en latexhandschoenen springer eruit. Bedrijfsafval inzamelen is per definitie efficiënter, denk aan perscontainers die het afvalvolume ter plekke flink verkleinen en geënt op het principe ‘de vervuiler betaalt’. In een aantal gemeenten betaalt ook de vervuilende burger wel (iets) meer
dan zijn sobere buurman, maar de hoofdmoot van de afvalinzameling is gebaseerd op een vaste prijs tussen opdrachtgever en verwerker. Bij de contracten die worden herzien, stijgen de prijzen hard. Zo werd de papierverwerking tot 30% duurder. Vijf jaar geleden leverde 1000 kilo oud papier gemiddeld € 40 op. Nu
Afvalfeiten • In Europa werd in 2018 acht miljard kilo meer papier ingezameld dan de verwerkingscapaciteit van de Unie. • Minder dan de helft van het herbruikbare afval bereikt de recycle-industrie in Europa. Slechts 10% wordt benut om weer even hoogwaardige producten van te maken als het bronmateriaal. Wereldwijd ligt het recyclepercentage op 2%. • Door veel kostbare extra inspanningen wordt in Nederland zo’n 50% van het plastic gerecycled. Meer dan gemiddeld in Europa. Wereldwijd wordt 14% van het plastic ingezameld en 5% gerecycled. • De VS produceerde in twee coronamaanden evenveel medisch afval als normaal in een jaar. • De plastic-lobby probeerde het verbod op plastictassen terug te draaien met het argument dat het besmettingsrisico kleiner is dan met herbruikbare tassen (een claim die in het laboratorium werd gekraakt)
FEBRUARI 2021 | NR 1 | MILIEUMAGAZINE 21
»
Extra betalen? Ja!
‘Europees verbod op wegwerpplastic op 1 juli van kracht’ moet dat bedrag worden bijgelegd om ervan af te komen. De waarde van huishoudelijk oud papier daalt ook vanwege vervuiling. Het is aannemelijk dat niet iedereen weet dat een gelamineerde pizzadoos niet in de papierbak hoort, maar verpakkingen met etensresten er nog in wijzen ook op calculerende burgers: afval waar ze apart voor moeten betalen, hevelen ze over naar de bak die gratis wordt geleegd. Zo raakt ook de plasticstroom steeds meer vervuild, waardoor zelfs laagwaardige recycling uit het zicht raakt.
Afvalstoffenheffing omhoog Gemeenten worden voor dalende inkomsten en stijgende afdrachten gedeeltelijk gecompenseerd uit een fonds van de verpakkingsindustrie, maar moeten op hun beurt verenigingen betalen met wie ze afspraken hebben over papierinzameling. Hoewel die clubs de gemeente nog steeds een deel van de kostbare logistiek uit handen nemen, is de betaalde prijs feitelijk extra subsidie en die moet ergens vandaan komen: verhoging van de afvalstoffenheffing. Volgens de Vereniging Eigen Huis gaat in 35 van de 112 gemeenten de heffing in 2021 met meer dan 10% omhoog. In Bunschoten (30%) en Oss (38%) is de stijging het grootst. Overheidsinitiatieven om de afvalstromen te verminderen blijven uit. Er is nog steeds geen landelijk opt-in systeem voor 22 MILIEUMAGAZINE | NR 1 | FEBRUARI 2021
ongeadresseerd (reclame)drukwerk (zo’n dertig kilo per adres per jaar!). Ook de Leidraad Essentiële Eisen (2013) die bedrijven onder meer dwingt het gewicht en het volume van de verpakking te beperken tot het minimale, is net als het Besluit Beheer Verpakkingen uit 2014 een tandeloze tijger zolang toezicht en handhaving achterwege blijven. Initiatieven en innovaties op het gebied van duurzamer verpakken zijn schaars en marginaal. De grote e-commercebedrijven investeren wel in flexibele verpakkingsmachines, maar luchthandel blijft aan de orde van de dag (zie kader).
Steeds meer consumenten vinden het belangrijk dat producten in duurzame verpakkingen worden aangeboden. Zo vindt 66% het belangrijk dat producenten van voorverpakte groente of fruit voor duurzame verpakkingen kiezen en is 35% zelfs bereid om hier meer voor te betalen, blijkt uit een enquête van PanelWizard in opdracht van ABN AMRO. Tegelijkertijd vindt de consument het óók erg belangrijk dat producten hygiënisch en lang vers blijven, iets wat vaak juist door een verpakking wordt gewaarborgd.
Europees verbod Een lichtpuntje is dat op 1 juli een Europees verbod op wegwerpplastic zoals rietjes, bestek en borden en piepschuim drank- en voedselverpakkingen van kracht wordt. Nederland voert op dezelfde datum statiegeld voor álle plastic flessen in. In het najaar volgt een besluit over statiegeld op blik. lll
Luchthandel In veel verpakkingen van voedingsmiddelen en huishoudelijke producten zit meer lucht dan product. Dat blijkt uit een steekproef van de Consumentenbond. Fabrikanten en supermarkten komen hiermee hun duurzame beloftes bij lange na niet na. De Consumentenbond bekeek van 40 willekeurige producten in de supermarkt de hoeveelheid van het product en de grootte van de verpakking. De helft van de verpakkingen bleek voor meer dan de helft gevuld met lucht. Bij 10 producten was dat zelfs 75% of meer. Zo passen in de dozen van Sun wel 80 vaatwasblokjes, maar zijn deze gevuld met slechts 22 stuks. Andere uitschieters zijn de waspods van Lenor All in 1 (67% lucht), de chocolade van Lindor (83% lucht) en verschillende ontbijtgranen (50% lucht). Verder zit Naturally Good dagcrème van Nivea in een rond potje dat in een twee keer zo groot vierkant doosje verpakt is. Voor het potje zelf, dat is voorzien van een dubbele bodem, dubbele wanden en een deksel van een halve centimeter dik, is in totaal méér kunststof gebruikt dan er aan crème in past.
Gepubliceerd in MilieuMagazine nr. 1-2021, zie www.milieu-magazine.nl