huis & tuin Efficiënt recyclen
Afgedankt, maar hergebruikt De recyclebakken voor batterijen en spaarlampen zijn een succes. De inzameling van kleine elektronische apparaten loopt minder goed. Zonde, want ze bevatten waardevolle grondstoffen die prima kunnen worden hergebruikt. Tekst: Harry van Dooren
»
Om de recycling van elektronisch afval in goede banen te leiden, hebben we in Nederland tot vorig jaar een paar euro verwijderingsbijdrage betaald bij de aanschaf van een nieuw apparaat. Daarnaast is de verkoper van een nieuw apparaat verplicht desgevraagd het oude in te nemen en op de juiste manier te recyclen. Met de verwijderingsbijdrage wordt de verwerking en recycling van onze aankoop in de toekomst gegarandeerd. Sinds vo-
42
Consumentengids, april 2014
rig jaar betalen consumenten niet meer, maar fabrikanten nog wel voor het recyclesysteem, dus kun je ervan uitgaan dat die bijdrage nu in de productprijs zit.
Verwijderingsbijdrage Mede dankzij de uit de verwijderingsbijdrage gefinancierde publiekscampagnes van Wecycle (www.wecycle.nl) heeft Nederland na 15 jaar een redelijk succesvol verwerkingssysteem voor elektronisch afval (e-waste). terwijl de meeste
Consumentenbond.nl
1750 inleverpunten Alles waar batterijen, accu’s, snoertjes en contactjes in zitten, wordt uiteindelijk elektronisch afval. Begin dit jaar waren er 1750 inleverpunten verspreid over het land en het aantal groeit hard. Spaar- en led-lampen, batterijen en kleine apparaten kun je bij de meeste supermarkten, bouwmarkten, elektronicazaken, tuincentra en grootwinkelbedrijven inleveren, meestal in duidelijk herkenbare bakken. Voor kleine apparaten geldt dat je niets nieuws hoeft te kopen om het oude te mogen inleveren. Klein en groot kan altijd bij de gemeentelijke milieustraat worden ingeleverd. Wie een nieuw apparaat koopt, mag het oude kosteloos inleveren of mee laten nemen door de verkoper. www.recyclemanager.nl (ook verkrijgbaar als app) vertelt welke producten waar kunnen worden ingeleverd.
soorten gemeentelijk afval in omvang dalen, stijgt elektronisch afval met 5% per jaar. Per hoofd van de bevolking wordt jaarlijks 8 kilo ingezameld, waar de Europese norm 4 kilo is. Een nieuwe Richtlijn die sinds februari van kracht is, schrijft voor dat het inzamelquotum omhoog moet naar 17 kilo in 2019 en dat is 85% van alle afgedankte apparaten met een stekker of batterij. Om dit te bereiken moeten de apparaten die in de vuilnisbak belanden, het offi ciële inzamelkanaal zien te vinden. Nu komen ze in de verbrandingsoven terecht en gaan hoogwaardige grondstoffen verloren. Daarnaast moeten de illegale transporten met e-waste vanuit Europa naar Afrika en Azië worden uitgebannen. De beelden van arme Afrikanen die op e-waste-belten onder levensgevaarlijke omstandigheden Europese elektronica leegplukken, duiken regelmatig op. Bij de Azië-route is de legale bestemming vaak Hongkong, maar vandaar is een transport naar China snel geregeld. En daar zijn de demontage-omstandigheden niet veel beter dan in Afrika.
Levensduur Grofweg kun je stellen dat een wasmachine of koelkast elk decennium zo veel zuiniger wordt dat het zowel voor het milieu als de portemonnee de moeite loont om het oude apparaat te vervangen. De milieubelasting zit hem bij dit soort apparaten vooral in de gebruiksfase bij de consument thuis. Voor hoogwaardige Consumentenbond.nl
ICT-apparatuur is het effect omgekeerd. Met een gemiddelde gebruiksduur van drie tot vijf jaar voor een computer en korter voor een mobieltje, is de milieudruk in de gebruiksfase relatief laag, terwijl het maken en afdanken ervan een enorme milieubelasting geeft. Er is dus veel te winnen als we langer zouden doen met ICT-apparatuur. Waarom bij elke abonnementsverandering een nieuwe telefoon? Voor veel gebruikers biedt het nieuwste van het nieuwste functioneel nauwelijks toegevoegde waarde. En we vergeten dat dat zogenaamd gratis mobieltje een sigaar uit eigen doos is: hetzelfde abonnement Consumentengids, april 2014
43
zonder telefoon is zo’n 50% goedkoper. Wie wel een vervangend toestel nodig heeft, maar de laatste mode onbelangrijk vindt, heeft op de tweedehandsmarkt een ruime keus aan kort gebruikte toestellen die snel in waarde dalen. Fabrikanten en verkopers kunnen duurzamer gebruik stimuleren door slijtende onderdelen als accu’s makkelijk vervangbaar te maken, upgrades te faciliteren en ondersteuning te blijven verlenen op software en besturingssystemen.
Urban mining In moderne elektronica zitten meestal metalen – en andere grondstoffen – waarvan de voorraden eindig zijn of die worden gewonnen in gebieden waar milieu en mensenrechten geen hoge prio riteit hebben. Hoewel zo’n 80% van de grondstoffen succesvol wordt teruggewonnen, zijn het juist vaak de zeldzame grondstoffen die de recyclers voor problemen stellen. In moderne elektronica zitten gemiddeld meer dan 50 elementen die op een complexe manier zijn gecom-
Goede doelen Diverse goede doelen zijn blij met afgedankte mobieltjes. Per ingeleverde telefoon krijgen ze een paar dubbeltjes of euro’s van bedrijven die de toestellen controleren, gebruiksklaar maken en vervolgens weer te koop aanbieden. Vaak in derdewereldlanden. De toestellen worden daar dan gebruikt tot ze echt ‘op’ zijn. Maar in minder ontwikkelde gebieden zijn zelden structuren waarmee verantwoorde recycling mogelijk is. En zo is de goededoelenroute helaas een potentieel afvalprobleem.
44
Consumentengids, april 2014
bineerd. Dat maakt het technisch moeilijk om ze in het recyclingproces goed te scheiden. Economische wetten werken ook niet mee. Zeldzame aardmetalen en ‘kritische grondstoffen’ als platinum, palladium, indium en gallium zitten vaak in zulke kleine hoeveelheden in een product, dat het meer kost om ze eruit te halen dan dat ze op de recyclingmarkt opbrengen. Bij de huidige prijzen is er voor ‘urban mining’, zoals het recyclen van grondstoffen uit ingeleverde apparaten wordt genoemd, weinig bestaansrecht. Dat er meer goud in een ton mobieltjes zit dan in een ton gouderts kan waar zijn, maar gouderts schep je met een bulldozer uit de grond, terwijl mobieltjes recyclen veel ingewikkelder is. Als ze al uit de bureaula komen waar veel afdankertjes in belanden. Zo weten ze bij Wecycle dat ook in onbruik geraakte elektrische tandborstels, toetsenborden, muizen, camera’s en horloges het huis van de eigenaar zelden verlaten.
Design for Recycling Nog een voorwaarde voor een hogere opbrengst bij recycling is een goed ontwerp. Apparaten moeten makkelijk te demonteren zijn en de gebruikte mate rialen moeten eenvoudig vrij te maken zijn. Voor een ontwerper van elektronica is hergebruik van (schaarse) grondstoffen echter geen hoofdzaak. Hij moet allereerst een kek en compact apparaat ontwerpen waar consumenten mee gezien willen worden. Gebruiksgemak en energieverbruik spelen daarin een grote rol en het apparaat moet aan een trits veiligheidsvoorwaarden voldoen. Dat is de reden dat fabrikanten liever geen standaarden krijgen opgedrongen voor makkelijk te verwijderen batterijen of verplichte schroefverbindingen. Sterker nog: de trend is eerder richting batterijen die zo zijn gevormd dat ze de loze ruimte in een behuizing opvullen. Deze ontwikkelingen zijn de nachtmerrie voor de recyclers, want een batterij moet eruit. Met de hand is dat onbetaal-
baar, maar als een batterij ‘verkleefd’ zit met andere onderdelen is mechanische verwijdering ook bijna onmogelijk. Ander modern ongemak: in de ‘backlights’ van lcd-tv’s zit giftig kwik dat vrijkomt bij een onvoorzichtige sloop van de tv’s. Bij consumentenelektronica wil ‘design for recycling’ (ontwerpen voor hergebruik) maar niet van de grond komen. De maat (het moet bij voorkeur in een broekzak passen) en de gekozen mate riaalmixen staan efficiënte recycling vaak in de weg. Ook door de korte gebruiksduur – een mobieltje wordt gemiddeld om de xx maanden vervangen – is er voor ontwerpers weinig noodzaak om na te denken over vervangbare onderdelen en repareerbaarheid. Consumentenbond.nl