Vleestaks beter voor milieu en gezondheid (MilieuMagazine)

INHOUD

14

16

12 In dit nummer: Artikelen 10 12 14 16 18 20 22 24 29 30

De bodem als opslagvat Mag het een onsje minder?

Nog geen gespreid bedje Helderheid in dubo-land ´Iets´ met de fiets?

Bedenkelijke elektrificering Rapportcijfer voor de bodem Van gas naar biogas?

Zweeftrein en duurzaamheid Een ‘natte-vinger-label’

Rubrieken 04 04 07 08 09 26 28 34 35

Hoofdredactioneel Nieuws Column Siem Haffmans Bedrijfsprofiel Internationaal nieuws Bedrijf en product De milieuprofessional Forum Agenda en colofon

24 10

Van proceswater naar gietwater Water opslaan voor drogere tijden. Het bleek deze zomer hard nodig. Bodemopslag biedt kansen.

18

Drie miljard extra fietskilometers in 10 jaar.

Nederlands is fietsland nummer 1. Maar het moet beter. Doet dit ‘groenste kabinet ooit’ genoeg?

20

‘Van het gas af is kapitaalvernietiging’ Overstap op elektrische oplossingen verhoogt juist het gasverbruik, waarschuwen twee hoogleraren.

22

Initiatief voor een dynamische bodemindex Een index die inzicht geeft in de bodemkwaliteit moet de landbouw positieve prikkels gaan geven.

30

Hoe nuttig is het energielabel voor woningen?

Critici spreken van een natte-vinger-label. De Europese Commissie dreigde al met boetes.

OKTOBER 2018 | NR 7 | MILIEUMAGAZINE

3

MAG HET EEN ONSJE MINDER? Op naar een “biefstukbelasting’?

De Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur pleitte onlangs voor een belasting om de consumptie van vlees terug te dringen, en daarmee de ermee samenhangende milieuschade. Hoewel het draagvlak lijkt te groeien, talmt de politiek. Hidde Boersma en Paul Teule vinden dat de overheid moet ingrijpen op ons bord. In naam van de vrijheid.

HARRY VAN DOOREN

D

e gemiddelde Nederlander eet bijna veertig kilo vlees per jaar. Hoewel de consumptie per persoon in de voorbije jaren een kilo of drie is gedaald, is het bijna tweeëneenhalf keer zoveel als in de jaren vijftig. Wellicht te verklaren door de vleesprijzen van toen: een karbonaadje was tweeëneenhalf keer duurder en kip zelfs zeven keer.

De Partij van de dieren probeerde in 2010 al de btw op vlees te verhogen van 6% naar 19%, maar kreeg tegengas van de usual suspects: ‘boerenpartij’ CDA vond (en vindt) dat de overheid zich niet met de eettafel mag bemoeien en PVV en SP weten zeker dat de gewone man de dupe is, terwijl de rijken er geen biefstuk minder om zullen eten. Ook sommige gedragswetenschappers gebruiken dit argument om de effectiviteit van een vleestaks te betwisten.

De huidige daling van de vleesconsumptie vindt vooral plaats in welingelichte kringen en de middenklasse, terwijl onder lager-opgeleiden vlees onverminderd populair is. Sterker: ze eten relatief veel vlees, waar enige matiging gezondheidswinst kan opleveren nog voor het verminderen van dierenleed en klimaatschade.

Welbeschouwd is de invloed van een btw-verhoging zelfs voor de gewone man niet groot. Een kilo karbonade van €5 belast met 21% btw (in plaats van 6%) kost €0,75 meer, maar wie met 880 gram genoegen neemt, is even duur uit.

Vlees afrekenen in het hoogste btw-tarief is effectief een prijsstijging van 14%. Veel te weinig volgens wetenschappers van de universiteit van Oxford die berekenden dat een belasting van 40% procent op rundvlees, 8% op kip en 20% procent op zuivel nodig is om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen. Dat zijn maatregelen die wel degelijk aan de bestedingsruimte van de kleine beurs knagen. Uit de opbrengsten kan volgens de onderzoekers inkomenscompensatie voor de armsten worden gefinancierd.

12 MILIEUMAGAZINE | NR 7 | OKTOBER 2018

Dierenwelzijn Een vleestaks in de vorm van btw-verhoging of een accijnspercentage vermindert op zijn best de vraag, maar zal aan productiemethoden en de leefomstandigheden van dieren weinig veranderen. Tenzij de opbrengsten worden aangewend om andere productiemethoden te stimuleren.

Er zijn pleidooien om biologisch vlees in het lage btwtarief te houden en regulier vlees met 21% te belasten.

De vorig jaar gelanceerde petitie van de biologische detailhandel om op biologische producten geen btw te heffen, is kansloos omdat de Europese regels btwverlaging verbieden. Daarnaast scoort biologisch wel punten op dierenwelzijn, maar per kilo vlees kan de uitstoot in biologische teelt hoger uitvallen dan in de reguliere stal. Dat geldt zeker voor kip.

Een percentuele verhoging per kilo, ongeacht herkomst, zal de drempel om biologisch vlees te kopen verhogen. Een heffing van op rundvlees van 40%, zoals

VOEDING EN MILIEU Oxford University voorstelt, maak een kilo biologisch biefstuk zo’n €10 duurder, terwijl de reguliere biefstuk ‘slechts’ €7 in prijs zal stijgen.

Om dit effect te ondervangen, gaan er stemmen op om een flat tax te introduceren van bijvoorbeeld €1 per kilo. Dat hakt erin bij de kiloknaller, maar weegt relatief minder zwaar bij duurder biologisch vlees. Administratief is dit systeem ingewikkelder dan een percentuele verhoging.

Het meest verfijnde instrument zou een persoonlijk CO2-budget zijn. Wie nooit vliegt kan vlees-zonderopslag eten. Klinkt eerlijk, maar hoe voer je het in (en uit)? Gaat alles ‘op de bon’?

Belasting redt levens Hoe hoog een vleestaks moet zijn om de vleesconsumptie te verminderen, is een kwestie van experimenteren, maar dat consumptiegedrag te sturen is door financiële prikkels is inmiddels wel bewezen.

Kijk naar het dalend aantal rokers bij stijgende tabaksprijzen. Mexico voerde in 2014 een frisdranktaks van 10% in die de consumptie ervan met 10% deed dalen in twee jaar, de grootste daling onder laagste inkomens. Als de daling aanhoudt, verwachten onderzoekers een minder snelle groei van obesitas en diabetes.

In Berkeley (Californië) leidde een ‘softdrink tax’ van 33 cent per liter tot een daling van de frisdrankconsumptie met 21%. Studies naar ‘sin taxes’ in negentien landen tonen aan dat alleen stevige heffingen een langdurig effect op het consumptiegedrag hebben.

Politiek Het draagvlak voor een vleestaks lijkt te groeien.

Een petitie van de stichting Varkens in Nood leverde in 2016 in no time 67.000 handtekeningen op. Wetenschappers en adviesorganen roeren zich ook. Zo pleitte het RIVM vorig jaar voor extra belasting op vlees én zuivel.

Den Haag durft er niet aan vanuit de gedachte dat een betuttelende overheid stemmen kost. PvdA-staatssecretaris Van Dam verwierp het voorstel ‘omdat het niet aan de overheid is om te bepalen wat de consument op zijn bord legt’. D66 schrapte de vleesheffing uit het laatste verkiezingsprogramma.

Vrijheid De vrijheid voor consument waarop politici zich beroepen is een valse, betoogt wetenschapsjournalist Hidde Boersma die samen met docent politieke economie Paul Teule (UvA) pleit voor het invoeren van ‘sin taxes’. “Nederlanders weten veel minder over voeding en gezondheid dan ze denken en met die gebrekkige kennis moet je je wapenen tegen een bombardement van ongezonde verleidingen. De prijzen in de supermarkt zijn geen gevolg van een rationele vrije markt, maar het resultaat van allerlei beleidsmaatregelen uit het verleden. Zo is door politieke keuzes de prijs van vlees veel te laag, mede omdat er geen prijskaartje hangt aan milieueffecten en dierenwelzijn.”

De door politici verdedigde keuzevrijheid schaadt de gezondheid van een deel van de bevolking, stelt Boersma. “Vermogende en hoger-opgeleide Nederlanders leven zo’n zeven jaar langer dan minder gefortuneerde landgenoten. Het verschil in gezonde levensjaren is met negentien jaar nog groter en dat wordt voor een belangrijk deel bepaald door het eetpatroon.

Het valt moeilijk te verdedigen dat mensen bewust kiezen om ziek te worden. Met vrije keuze heeft het weinig van doen.”

“Er is trouwens meer nodig dan prijsprikkels. Overheden kunnen sturen op gezondere omgeving door ongewenst aanbod uit winkelstraten en de openbare ruimte te weren. In bedrijfskantines kan een bepaalde inrichting de gebruikers naar een gezonder eetpatroon sturen.”

“Ook ‘countermarketing’ werkt, liet onderzoek van de universiteit van New York zien. Zogenoemde ‘anti-ads’ leggen de motieven van de industrie bloot, een aanpak die succesvol was in de strijd tegen roken: jongeren in de Verenigde Staten raakten door anti-ads overtuigd dat ze werden gemanipuleerd door de tabaksindustrie.”

“Het is daarom tijd voor stevig ingrijpen op ons bord.

Een serieuze vleestaks is een goede maatregel, net als een suikertaks. Maar er is meer nodig: het voedselaanbod op straat, stations, scholen en kantines moet gezonder en Europa moet het perverse stelsel van landbouwsubsidies bijsturen zodat boeren gezondere gewassen gaan afleveren. In naam van de vrijheid.”

OKTOBER 2018 | NR 7 | MILIEUMAGAZINE 13