Türkiye'de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Analizi

Ağustos 2015 Sayı 4

ABSAM Analiz

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Analizi Dr. Hasan Giray Ankara

Danışmanlık

Araştırma

Eğitim

Yazılım Yayın

ABSAM Analiz

Ağustos 2015 Sayı 4

[ABSAM-TÜSSİP] ABSAM Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Analizi Dr. Hasan Giray Ankara

Ağustos 2015, Ankara

ii

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık

© 2015 ABSAM Sertifika no: 28976 ISBN: 978-605-84583-8-3 Ağustos 2015, Ankara Baskıya Hazırlık : ABSAM : MT Butik Matbaa (Hülya Başol), Ankara Baskı

Atıf Ankara HG. (2015). Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğruganlık Analizi. ABSAM Analiz, Ağustos 2015 Sayı 4, ABSAM, Ankara.

Yayın Kurulu Hasan Giray Ankara Seyit Karaca Elias Mossialos İbrahim Adnan Saraçoğlu Türkan Yıldırım Hasan Hüseyin Yıldırım

ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi Dan. Arş. Eğt. Yaz. Yay. Tic. Ltd. Şti.

Hacettepe Teknokent No: 95/50 Beytepe/ANKARA T: 0 (312) 227 00 62 | F: 0 (312) 227 00 63 | M: 0 (543) 302 40 80 info@absam.com.tr | www.absam.com.tr | www.absamyayinlari.com

ABSAM Analiz

Yazar Hakkında Dr. Hasan Giray ANKARA Amasya – Merzifon doğumlu olan Hasan Giray ANKARA, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü’nden 2008 yılında mezun olmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı Bursu ile İngiltere’de Sağlık Ekonomisi alanında York Üniversitesi’nde yüksek lisans (2010), Newcastle Üniversitesi’nde doktora (“Türkiye’de Sağlık ve Sağlığa İlişkin Politikaların Analizleri” adlı tezi ile) (2015) yapmıştır. İngiltere’deki yüksek lisans ve doktora eğitimlerinin ardından Türkiye’ye dönen Ankara, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü’nde öğretim elemanı olarak görev yapmaktadır.

Hacettepe Teknokent’te yerleşik ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi’nde (www.absam.com.tr) kıdemli danışman olarak çalışan Ankara, aynı zamanda Brüksel merkezli European Health Management Association’a (EHMA / Avrupa Sağlık Yönetimi Derneği) bağlı Young EHMA’nın üyesidir.

Ankara’nın çalışmaları; sağlık ve sağlık hizmetleri ile ilgili ekonomi ve politika konularına yoğunlaşmaktadır. Sağlık ekonomisi, sağlık eşitsizlikleri ve sosyo-ekonomik eşitsizlikler, sağlığın değerlendirilmesi, sağlık sistemleri ve politikaları, uygulamalı ekonometri/mikro-ekonometri, ekonometrik yöntemlerin sağlık uygulamaları ve sağlık turizmi ekonomisi alanlarında uzmanlaşan Ankara’nın ilgi alanına giren konularda çok sayıda çalışması bulunmaktadır.

iii

iv

ABSAM Analiz ABSAM, amacı ile ilgili ve çalışma alanına giren konularda Ar-Ge’ye dayalı inovatif analizler yoluyla sağlık, sağlık hizmetleri, sağlık politikaları ve ilgili diğer alanların geliştirilmesine ve bunlarla ilgili kararların alınmasına yardımcı olur.

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık

Yayınlanmış Analizler Ankara HG. (2015). Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Analizi. ABSAM Analiz Ağustos 2015 Sayı 4, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Türkiye Aile Hekimliği Modeli: Avrupa Birliği Pratiği İle Karşılaştırmalı Bir Analiz. ABSAM Analiz Temmuz 2015 Sayı 3, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı?

ABSAM Analiz Haziran 2015 Sayı 2, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Seçimler, Sağlık ve Siyaset: 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri Işığında Bir Değerlendirme. ABSAM Analiz Mayıs 2015 Sayı 1, ABSAM, Ankara.

ABSAM Analiz

Sunuş ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemlerinin başta politika, yönetim ve ekonomi boyutları olmak üzere, ilgili diğer alanlarda danışmanlık, araştırma, eğitim, yazılım ve yayın faaliyetlerini entegre bir şekilde gerçekleştirmek suretiyle ArGe’ye dayalı yenilikçi, özgün, yaratıcı ve kullanılabilir bilgi üreterek ve yayarak “yaşama yıllar ve yıllara yaşam katmak”, böylece toplumsal gelişmeye katkı sağlamak amacıyla Hacettepe Teknokent’te konuşlanmış bağımsız ve tarafsız bir Ar-Ge, inovasyon ve düşünce kuruluşudur.

Türkiye sağlık ortamında üretilen, uygulanan ve olası politikaların bağımsız ve tarafsız kurum ve kuruluşlarca inovatif bir bakış açısıyla analiz edilmesi ve değerlendirilmesi oldukça sınırlıdır. Bu sınırlılık; etkili, verimli, kaliteli, hakkaniyetli, beklentilere duyarlı ve sürdürülebilir sağlık politikalarının üretilmesi ve uygulanması noktasında zorluk teşkil edebilmektedir. İşte bir nebze de olsa bu zorluğun üstesinden gelebilmek amacıyla ABSAM, Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri Projesi’ni [ABSAMTÜSSİP] (2015-2016) başlatmıştır. ABSAMTÜSSİP’in amacı, Türkiye’de 2003 yılından bu yana gerçekleştirilmekte olan Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP) kapsamında ön plana çıkan reform bileşenlerini ve bundan sonra sağlık ve ilişkili alanlarda ortaya çıkacak konuları müstakil olarak analiz etmek ve değerlendirmektir. Böylece inovatif, özgün ve özellikli analizler yoluyla Türkiye’deki ve global ölçekteki sağlık politikalarının geliştirilmesine ve bu politikalarla ilgili kararların verilmesine yardımcı olmak ve toplum sağlığına katkı yapmak amaçlanmaktadır.

Bu amaç kapsamında, Dr. Hasan Giray Ankara’nın kaleme aldığı “Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Analizi”1 isimli analiz çalışmamızı sizlerle paylaşmaktan büyük mutluluk duymaktayız. Bu analiz dört ana bölümden

Bu çalışma yazarın “Analyses of Health and Health Related Policies in Turkey” adı doktora tezinden uyarlanmıştır.

v

oluşmaktadır. Birinci bölümde, Türkiye’de çocuk ölümlülüğünün ve doğurganlığın sosyoekonomik belirleyicileri ele alınmaktadır. İkinci bölümde, çocuk ölümlülüğünde ve doğurganlıkta refaha bağlı eşitsizlikler ve onların zaman içerisindeki değişimi incelenmektedir. Üçüncü bölümde, çocuk ölümlülüğündeki ve doğurganlıktaki sosyoekonomik eşitsizliklere neden olan/etki eden sosyoekonomik faktörler belirlenmektedir. Dördüncü bölümde ise, çocuk ölümlülüğündeki ve doğurganlıktaki sosyoekonomik eşitsizliklerin zamanla değişmesine neden olan/etki eden sosyoekonomik faktörler ortaya konulmaktadır.

Analizimizin, ilgilenen herkes için faydalı olması dileğiyle…

ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi www.absam.com.tr Ağustos 2015, Ankara

vi

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık

ABSAM Analiz

vii

İçindekiler YAZAR HAKKINDA............................................................................................................................İİİ ABSAM ANALİZ ............................................................................................................................... İV SUNUŞ ............................................................................................................................................. V İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................... Vİİ KISALTMALAR ............................................................................................................................... Vİİİ TABLOLAR....................................................................................................................................... İX ŞEKİLLER .......................................................................................................................................... X BÖLÜM 1 ..........................................................................................................................................1 ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜ VE DOĞURGANLIĞIN SOSYOEKONOMİK BELİRLEYİCİLERİ..............................1 1.1. GİRİŞ ........................................................................................................................................ 1 1.2. VERİ VE YÖNTEM ......................................................................................................................... 1 1.3. BULGULAR ................................................................................................................................. 2 1.3.1. Çocuk Ölümlülüğü ............................................................................................................ 2 1.3.2. Doğurganlık ..................................................................................................................... 3 1.4. SONUÇ ..................................................................................................................................... 5 1.5. KAYNAKLAR................................................................................................................................ 5 BÖLÜM 2 ..........................................................................................................................................7 ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜNDE VE DOĞURGANLIKTA SOSYOEKONOMİK EŞİTSİZLİKLER ..........................7 2.1. GİRİŞ ........................................................................................................................................ 7 2.2. VERİ VE YÖNTEM ......................................................................................................................... 8 2.3. BULGULAR ................................................................................................................................. 8 2.4. SONUÇ ..................................................................................................................................... 9 2.5. KAYNAKLAR................................................................................................................................ 9 BÖLÜM 3 ........................................................................................................................................ 11 ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜ VE DOĞURGANLIKTA SOSYOEKONOMİK EŞİTSİZLİKLERİN BELİRLEYİCİLERİ.. 11 3.1. GİRİŞ ...................................................................................................................................... 11 3.2. VERİ VE YÖNTEM ....................................................................................................................... 11 3.3. BULGULAR ............................................................................................................................... 12 3.3.1. Çocuk Ölümlülüğü .......................................................................................................... 12 3.3.1. Doğurganlık ................................................................................................................... 12 3.4. SONUÇ ................................................................................................................................... 14 3.5. KAYNAKLAR.............................................................................................................................. 14 BÖLÜM 4 ........................................................................................................................................ 16 ÇOCUK ÖLÜMLÜLÜĞÜ VE DOĞURGANLIKTA SOSYOEKONOMİK EŞİTSİZLİKLERİN ZAMANLA DEĞİŞİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ................................................................................................ 16 4.1. GİRİŞ ...................................................................................................................................... 16 4.2. VERİ VE YÖNTEM ....................................................................................................................... 16 4.3. BULGULAR ............................................................................................................................... 17 4.4. SONUÇ ................................................................................................................................... 19 4.5. KAYNAKLAR.............................................................................................................................. 20

viii

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık

Kısaltmalar ABSAM-TÜSSİP

ABSAM Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri Projesi

Bağ-Kur CI

Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Concentration Index

DSÖ

Dünya Sağlık Örgütü

et al.

Et alii/ve diğerleri

OLS

Ordinary Least Square

SB

Sağlık Bakanlığı

SDP

Sağlıkta Dönüşüm Programı

SSK

Sosyal Sigortalar Kurumu

TNSA

Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması

UN

United Nations

WHO

World Health Organisation

ABSAM Analiz

ix

Tablolar Tablo 1.1. Çocuk Ölümlülüğü 2003 ve 2008 Regresyonları .................................................................. 4 Tablo 1. 2. Doğurganlık 2003 ve 2008 Regresyonları .......................................................................... 4 Tablo 2.1. Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Konsantrasyon Katsayıları ............................................. 9 Tablo 3.1. Konsantrasyon Katsayısı Ayrışımı: Çocuk Ölümlülüğü ....................................................... 13 Tablo 3.2. Konsantrasyon Katsayısı Ayrışımı: Doğurganlık................................................................. 14 Tablo 4.1. Konsantrasyon Katsayıları Farkının Ayrışımı: Çocuk Ölümlülüğü ....................................... 18 Tablo 4.2. Konsantrasyon Katsayıları Farkının Ayrışımı: Doğurganlık ................................................. 19

x

Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık

Şekiller Şekil 1.1. Mevcut Yaşa ve Evlilik Yaşına Göre Çocuk Sayısı Dağılımı ..................................................... 2 Şekil 1.2. Orta Öğretim ve Yüksek Öğretim Mezunlarının İlk Doğum Yaşı Dağılımları ........................... 3 Şekil 1.3. Türk Kökenli ve Kürt Kökenli Bi-reylerin Toplam Çocuk Sayısı Dağılımı.................................. 3

[ABSAM-TÜSSİP] ABSAM Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri

Markalarımız

ISBN: 978-605-84583-8-3

P

POLMER SAĞLIK POLİTİKALARI AR-GE MERKEZİ

S

SEKOMER SAĞLIK EKONOMİSİ AR-GE MERKEZİ

www.absam.com.tr

SAĞLIK TURİZMİ İLETİŞİM MERKEZİ

SAĞLIK TURİZMİ ARAŞTIRMALARI MERKEZİ

TASF | TÜRKİYE-AVRUPA SAĞLIK FORUMU TEHF | TURKEY-EUROPEAN HEALTH FORUM