HAS Den Bosch Brochure 2011-12 (Dutch) by Hogeschool HAS Den Bosch

the heartbeat of your future

studiejaar 2011-2012

Down to earth. Enthousiast. Steady. Jong. Tolerant. Stoutmoedig. Groen. Zwart. Wit. Rood. Ondernemend. Passievol. Persoonlijk. Internationaal. Up-to-date. Productief. Harmonieus. Economisch. Kleurrijk. Puur. Ongedwongen. Wetenschappelijk. Onderzoekend. Stimulerend. Vitaal. Bijzonder. To the point. Eigenwijs. Innovatief. Gevarieerd. Temperamentvol. Something else. Bezield. Zakelijk. Betrouwbaar. Optimistisch. Praktisch. Betrokken. No-nonsense. Onafhankelijk. Effectief. Objectief. Gezellig. Oprecht. Inspirerend. Begripvol. Ambitieus. Easy-going. Ondernemend. Avontuurlijk. Individueel. Levendig. Recht door zee. Bevlogen. In beweging.

Down to earth. Enthousiast. Steady. Jong. Tolerant. Stoutmoedig. Groen. Zwart. Wit. Rood. Ondernemend. Passievol. Persoonlijk. Internationaal. Eigenwijs. Productief. Harmonieus. Economisch. Kleurrijk. Puur. Ongedwongen. Wetenschappelijk. Onderzoekend. Stimulerend. Vitaal. Bijzonder. To the point. Individueel. Innovatief. Gevarieerd. Temperamentvol. Something else. Bezield. Zakelijk. Betrouwbaar. Optimistisch. Praktisch. Betrokken. No-nonsense. Onafhankelijk. Effectief. Objectief. Gezellig. Oprecht. Inspirerend. Begripvol. Ambitieus. Easy-going. Ondernemend. Avontuurlijk. Up-to-date. Levendig. Recht door zee. Bevlogen. In beweging.

eigenwijs Ja, wij zijn eigenwijs. Dat vinden wij zelf een kwaliteit. De Dikke van Dalen benoemd het ‘overmatig vertrouwend op eigen kennis of beleid’ of nog erger ‘ontoegankelijk voor raad’! Maar die Dikke schrijft ook ‘op grappige wijze van het gewone afwijkend’ of ‘curieus’. Kijk, en daar kunnen wij ons in vinden. Maar meer nog in die twee geweldige woorden die in het woord eigenwijs staan te schitteren: EIGEN en WIJS. Dat zijn wij helemaal. Op alle manieren eigen. In onze aanpak, in onze projecten, in onze omgang met elkaar. In de vele innovatieve zaken die we ondernomen hebben. Kom bij ons kijken en je ziet het, je voelt het, dit is andere koek. Dit is spannend, dit biedt kansen, dit is een

hele leuke club. Enorm gemotiveerde studenten, inspirerende docenten en medewerkers. Op een eigenzinnige manier blijven we onszelf en daarmee vallen wij op. We worden bovenmatig vaak gevraagd voor allerlei projecten, door de overheid en het bedrijfsleven. We staan midden in de maatschappij en onze eigenheid wordt gewaardeerd. En wijs, ja wijsheid kom je hier opdoen. Daar studeer je voor en die wijsheid geeft je toekomst perspectief. Want daar draait het hier allemaal om. Je zoveel wijsheid bij brengen dat je na het afstuderen een scala aan mogelijkheden hebt. Dat is onze missie en om dat te bereiken laten ons zeker niet van de wijs brengen.

Inhoud

Hogeschool HAS Den Bosch, the heartbeat of your future

See for yourself 4

HBO Bachelor-opleidingen Food Design & Innovation Voedingsmiddelentechnologie Bedrijfskunde en agribusiness Dier- en veehouderij Milieukunde Toegepaste Biologie Tuin- en landschapsmanagement Stad en streekontwikkeling Landscape Design Tuinbouw en akkerbouw Horticulture & Business Management Floral Design & Business Management

10 20 26 32 38 44 48 54 60 64 68 70

Nieuw International Agribusiness & Global Development Geo, Media & Design

76 78

Topklas Ondernemen, HBO-diploma ĂŠn eigen bedrijf

Meer mogelijk na je MBO

Toelatingseisen 2011-2012 Open Dagen, OriĂŤntatiedagen & Beurzen 2010-2011

88 92

Aanmelden, studiefinanciering Wie, wat, waar

95 96

Feel the difference Go for it 96 pages of thoughts ideas and facts From a school without walls

down to earth is written high in the sky where

HAS Den Bosch,

the heartbeat of

your future

the heartbeat of your future Je zoekt een hogeschool die inspireert en praktijkgericht is. Een hele klus? Nee. Ga naar Google Earth en zoom in op de coördinaten 51˚41’10.96” NB en 5˚17’08.06” OL. Welkom bij Hogeschool HAS Den Bosch, de hogeschool waar je kunt kiezen uit tien geweldige opleidingen en tientallen afstudeerrichtingen die in het teken staan van Food, Business, Landschap en Milieu, Bloem en Plant of Dier.

Wie voor hogeschool HAS Den Bosch kiest, zegt hardop ja tegen uitdaging. De opleidingen raken aan drie grote en actuele thema’s: natuur, milieu en voeding. Bovendien is HAS Den Bosch bij uitstek de hogeschool voor mensen met een grenzeloze nieuwsgierigheid. Letterlijk: je stage in het buitenland is mogelijk de opstap naar een internationale functie. Eigentijds Onze hogeschool aan de Onderwijsboulevard – op steenworp afstand van het NS-station – telt zo’n 1750 studenten en 230 medewerkers. Zij werken samen in een sfeer die ondernemend, maar ook eigentijds en ongedwongen is. Nog een pluspunt: de onderlinge betrokkenheid is groot, mede dankzij de vele studie- en studentenverenigingen die aan HAS Den Bosch verbonden zijn. Vanzelfsprekend bieden we je de modernste faciliteiten, zoals ict-voorzieningen, een kassencomplex, de schooltuin, de proeffabriek voor voedingsmiddelen, een bierbrouwerij, het Food Design Center, de techniekhal, de milieuhal en diverse laboratoria. Last but not least: de HAS staat in Den Bosch (136.500 inwoners), de Bourgondische stad die bruist van de activiteiten. Niet voor niets blijkt uit een landelijk onderzoek in 2007 dat Den Bosch de vijfde aantrekkelijkste stad van Nederland is om te leven, studeren en werken. Aan de slag Deze studiegids helpt je om je keuze te maken. Wat je ook kiest: je bent verzekerd van een studie waarmee je hoge ogen gooit op de arbeidsmarkt. Overheden, bedrijven en organisaties zitten immers te springen om praktijkgerichte mensen die willen werken aan oplossingen voor de wereld van morgen. Kunnen ze op je rekenen? 5

betrokken Of het Brabantse gemoedelijkheid is, hebben we nooit onderzocht. Maar dat we op de HAS informeel en persoonlijk met elkaar omgaan, is wel duidelijk. Onze docenten kennen hun studenten bij naam en weten hoe het met ze gaat. Bovendien heb je van het eerste tot het laatste jaar een betrokken coach die je begeleidt en met je meedenkt. Of het nu gaat om privĂŠ-kwesties, beperkingen of problemen met je studie: je coach zoekt mee naar een oplossing. Voor sleur of gemakzucht hoef je niet te vrezen op de HAS. De belangrijkste drijfveer van onze medewerkers (en studenten!) is passie. Dat geldt voor de materie, maar ook voor het werkveld en vakgebied. Vanuit die betrokkenheid

zetten we graag een tandje bij om daadwerkelijk iets voor je te betekenen. Dat kan ook, omdat de HAS na de kunstopleidingen het meeste personeel per student heeft: 1 op 8,5. Ook heeft elke opleiding een vaste groep van 20 Ă 25 docenten die hun 200 tot 300 studenten op verschillende tijdstippen tegenkomen, en niet alleen tijdens de lessen. Verder zijn we betrokken bij de wereld om ons heen: we streven naar duurzaamheid; nemen deel aan allerlei lokale, regionale, landelijke en zelfs internationale projecten en werken samen met diverse externe kennisinstellingen. Jouw belang is het onze. Zo voelen we dat. En daar handelen we naar.

HAS Den Bosch,

the heartbeat of

your future

HBO Bachelor-opleidingen

Down to earth. Enthousiast. Steady. Jong. Tolerant. Stoutmoedig. Groen. Zwart. Wit. Rood. Ondernemend. Passievol. Bevlogen. Persoonlijk. Internationaal. Up-to-date. Productief. Harmonieus. Economisch. Kleurrijk. Ongedwongen. Wetenschappelijk. Onderzoekend. Stimulerend. Vitaal. Bijzonder.

To the point. Individueel. Innovatief. Temperamentvol. Something else. Bezield. Zakelijk. Veelzijdig. Betrouwbaar. Optimistisch. Praktisch. Betrokken. Puur.

No-nonsense. Onafhankelijk. Effectief. Objectief. Gezellig. Oprecht. Inspirerend. Kleurrijk. Ambitieus. Easy-going. Ondernemend. Avontuurlijk. Levendig.

Recht door zee. Eigenwijs. In beweging. Down to earth. Enthousiast. Steady. Jong. Tolerant. Stoutmoedig. Groen. Zwart. Wit. Rood. Ondernemend. Passievol.

Persoonlijk. Internationaal. Up-to-date. Productief. Harmonieus. Economisch. Kleurrijk. Puur. Ongedwongen. Wetenschappelijk. Onderzoekend. Stimulerend. Vitaal. Bijzonder. To the point. Individueel. Innovatief. Temperamentvol. Something else. Bezield. Zakelijk. Betrouwbaar.

Optimistisch. Praktisch.

Betrokken. No-nonsense. Onafhankelijk. Effectief. Objectief. Gezellig. Oprecht. Inspirerend. Kleurrijk. Ambitieus. Easy-going. Ondernemend. Avontuurlijk.

Levendig. Recht door zee. Eigenwijs. In beweging. Bevlogen. Enthousiast. Steady. Jong. Tolerant. Stoutmoedig. Groen. Zwart. Wit. Rood. Ondernemend.

Passievol. Bevlogen. Persoonlijk. Internationaal. Up-to-date. Productief. Harmonieus. Economisch. Kleurrijk. Ongedwongen. Wetenschappelijk. Onderzoekend.

Stimulerend. Vitaal. Bijzonder. Down to earth. To the point. Individueel. Innovatief. Temperamentvol. Something else. Bezield. Zakelijk. Betrouwbaar. Veelzijdig.

Optimistisch. Praktisch. Betrokken. Puur. No-nonsense. Onafhankelijk. Effectief. Objectief. Gezellig. Oprecht. Inspirerend. Kleurrijk. Ambitieus. Easy-going. 9

Ondernemend. Avontuurlijk. Levendig. Recht door zee. Eigenwijs. In beweging. Down to earth. Enthousiast. Steady. Jong. Tolerant. Stoutmoedig. Groen. Zwart.

Food Design & Innovation Als je met eten wilt werken kun je kok worden. Banketbakker. Of diëtiste. Allemaal beroepen aan het eind van de productielijn. Je kunt ook bij het begin beginnen: bij het bedenken, ontwerpen, produceren en verkopen van nieuwe voedings- en genotsmiddelen en concepten. Dat leer je tijdens de opleiding Food Design & Innovation. Tijdens deze avontuurlijke studie ga je aan de slag met creativiteit en voeding, weet je vragen uit de markt te vertalen naar innovatieve producten. Onze kaart biedt drie specialisaties: Food Design, Creative Food Marketing en Food Packaging

Maikel Geluk : ‘Dit is een w oord dat iets manier van zegt over mijn denken en do en. De beslis neem, komen singen die ik p uur vanuit mijn ha zoveel mogel rt. Ik probeer ijk te genieten van alles . Mijn grote pa wil het voelen ssie is eten, ik , ruiken, erm ee werken en leren. Bij deze er veel over opleiding ka n ik al mijn id sieën heel go eeën en fant ed kwijt.’ a-

Studie-opbouw De opleiding Food Design & Innovation is een vierjarige HBO-opleiding die vier blokken per studiejaar omvat. De drie specialisaties kennen een gezamenlijke propedeuse. Aan het eind van het eerste jaar kies je voor je richting: Food Design, Creative Food Marketing of Food Packaging. In het tweede jaar is een aantal modules gemeenschappelijk, maar ook een aantal gespecialiseerd naar de gekozen afstudeerrichting. In het derde jaar pas je je kennis praktisch toe tijdens twee stages, waarvan minstens één in het buitenland. Food Design Voor je aan de slag gaat, zetten we enkele vragen op het menu. Wil je het voedselaanbod vergroten met jouw innovaties op het gebied van productontwikkeling? Ontwerp je liever een Food Event? Wil je Food Stylist zijn bij een glossy culinair tijdschrift? Of geef je de voorkeur aan een ontwerpafdeling van een voedingsmiddelenproductiebedrijf? Dan past de specialisatie Food Design bij je. Na vier jaar studie ben je volledig thuis in de wereld van voedingswaren, grond- en hulpstoffen en bereidingstechnieken. Bovendien heb je scherper inzicht in de markt en in de psychologie van de consument. Maar het allerbelangrijkste is je creativiteit. Je tovert met vormen, kleuren, geuren en smaken. De eindbestemming: een nieuw voedingsproduct of -concept dat neus, oog en tong verleidt.

Jeroen van Maurik: ´Ik ho or van iedere beetje gek en dat ik ee ben. Je moe n t ook een be dens deze op etje gek zijn leiding!´ tij-

Food Design

Jaar 1

Jaar 2

Blok I

Blok II Voedsel Voeding

Zuivel en vlees Granen en groenten

Marketing Verpakking en design

Designer skills 1

Designer skills 2

Designer skills 3

Designer skills 4

Personal Skills & Competences

OriĂŤntatie stage

Marketing en communicatie

Ontwikkeling en productie

Kwaliteit en ketens

Kookkunst

Foodstyling

Personal Skills & Competences

Vorm en beeld Personal Skills & Competences

Sensoriek

Binnenlandstage

Buitenlandstage

Productontwikkeling

Personal Skills & Competences

Project Food Design

Bedrijfsopdracht (BO)

Project Product development

Personal Skills & Competences

Jaar 4

Blok IV

Consumentengedrag Consumentencultuur

Personal Skills & Competences

Jaar 3

Blok III

Creative Food Marketing Heb jij gevoel voor goede smaak? Weet jij wat de consument lekker vindt en waar de vragen in de markt liggen? Doorzie je waar een merk voor staat en weet je het gat in de markt te ontdekken? Dan is Creative Food Marketing je op het lijf geschreven. In deze specialisatie breng je de theorie en praktijk van de levensmiddelenindustrie bij elkaar. Zo leer je alles over concepten en productontwikkeling, voeding, marktintroducties, kwaliteit, supermarkten en consumenten. Creative Food Marketing is bij uitstek een richting voor mensen met interesse in marketing en verkoop, media en reclame, retail en supermarkten, merken en levensmiddelen. De eindbestemming: food marketing, waarin je nieuwe, innovatieve producten bedenkt ĂŠn verkoopt.

Bernadette Ve enstra: â&#x20AC;&#x2DC;Het le ukste van ee is Design met n dag een lach!â&#x20AC;&#x2122;

Creative Food Marketing

Jaar 1

Jaar 2

Blok I

Blok II

Blok IV

Consumentengedrag Consumentencultuur

Voedsel Voeding

Zuivel en vlees Granen en groenten

Marketing Verpakking en design

Designer skills 1

Designer skills 2

Designer skills 3

Designer skills 4

Personal Skills & Competences

OriĂŤntatie stage

Marketing en communicatie

Ontwikkeling en productie

Kwaliteit en ketens

Personal Skills & Competences

Marktonderzoek Retail en E-Tail

Media en reclame Personal Skills & Competences

Jaar 3

Blok III

Personal Skills & Competences

Economie

Binnenlandstage

Buitenlandstage

Marketingplanning

Personal Skills & Competences

Project Creative Food Marketing

Bedrijfsopdracht (BO)

Project Product development

Personal Skills & Competences

Jaar 4

Food Packaging Stel: je begint een nieuwe vierdejaars-specialisatie. Dan is het afwachten hoe het uitpakt. Maar niet bij Food Packaging. Vanaf het begin in 2008 bleek er ruime belangstelling voor deze tak. Dat heeft ons geïnspireerd om Food Packaging uit te werken tot volwaardige afstudeerrichting. Een extra reden: het creatieve Packaging Design beleeft wereldwijd een sterke opmars. De afstudeerrichting ontwikkelen we niet in ons eentje, maar in samenspel met het bedrijfsleven. Pakkende namen: BooM Packaging, Bunzl, GBO Design, TNO. Kies je voor Food Packaging, dan zul je als starter bij grote voedingsmiddelenbedrijven, gespecialiseerde ontwerpbureaus of adviesbureaus aanvankelijk in teamverband werken. Je bezigheden? Als student ga je bij onder meer MKB-bedrijven aan de slag. Daar ben je als verpakkingskundige of -technoloog eindverantwoordelijk voor het analyseren, innoveren en sturen van verpakkingsprojecten. Maar het kan ook zijn dat je als Verpakkingsontwerper of Packaging Development Manager al je kennis en creativiteit kunt openvouwen. Beroepen Of je nu als zelfstandig ondernemer aan de slag wilt of als werknemer in een groter of kleiner bedrijf: je tafeltje is gedekt! Na je specialisatie Food Design kun je vele kanten op. Enkele functies om je tanden in te zetten: food designer/creative chef, conceptontwikkelaar, creatieve productontwikkelaar, food stylist of trendwatcher. Kies je voor de specialisatie Creative Food Marketing dan kun je gaan werken als productmanager, food marketeer, communicatiemanager, innovatiemanager (new businessmanager) of marktonderzoeker in de foodbusiness.

Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen voor Food Design & Innovation (zowel Food Design, Creative Food Marketing en Food Packaging) zijn op woensdag 15 december 2010 en donderdag 31 maart 2011. Je bent van harte welkom. Studenten voor de opleiding Food Design & Innovation dienen zich voor 1 juni op te geven voor een adviesgesprek bij Caroline Kesselaer. Contactpersonen Studieadviseur: Caroline Kesselaer E-mail : KeC@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 37 20 Secretariaat: Kim Verhoef E-mail: VKI@hasdb.nl Telefoon: 073 - 752 03 83 Directeur opleiding: Evert-Jan Ulrich

plosanier o ntm e v creatie ief op het o t op een n a creat ezig te zijn me k k ben ik r lock: ‘I b e B d r e e n eatief San ken, v van cr beden r e n e ik g sin hou lak en werp v en nog wat.’ es van all

Food Packaging

Jaar 1

Jaar 2

Blok I

Blok III

Blok IV

Consumentengedrag Consumentencultuur

Voedsel Voeding

Zuivel en vlees Granen en groenten

Marketing Verpakking en design

Designer skills 1

Designer skills 2

Designer skills 3

Designer skills 4

Personal Skills & Competences

OriĂŤntatie stage

Marketing en communicatie

Ontwikkeling en productie

Kwaliteit en ketens

Vorm en beeld

Integraal verpakkingskunde

Materialen en technieken

Personal Skills & Competences

Verpakkingsomgeving

Binnenlandstage

Buitenlandstage

Voedsel en verpakken

Personal Skills & Competences

Project Food Packaging

Bedrijfsopdracht (BO)

Project Product development

Personal Skills & Competences

Jaar 3

Blok II

Personal Skills & Competences

Jaar 4

inspirerend Hogeschool HAS Den Bosch kweekt je nieuwsgierigheid en voedt je enthousiasme. Hoe? We stimuleren je denken en doen. Met nieuwe, verrassende ideeën en initiatieven. Met uitdagingen, op uiteenlopende manieren. Door inspirerende mensen aan ons te binden: creatieve vernieuwers en vooruitstrevende baanbrekers als Pierre Wind (TV-kok), Romeo Sommers (Tuinruimers) en Joep Bartels (Academy Stal Bartels). Door praktisch onderzoek te doen, innovatieve projecten te ontwikkelen en uit te voeren. Een milieuzorgsysteem voor een schoonmaakbedrijf bijvoorbeeld, waardoor er minder vervuilend wordt gewerkt. Of een onderzoek naar de effecten van geneeskrachtige kruiden op runderen. Vernieuwende projecten zoals “het blote-voeten-wandelpad” en onze innovatieve tuinen landschapsontwerpen. Maar ook door de verrassende recepten van onze Food Design-studenten in ‘Boodschappen’, het maandelijkse tijdschrift van o.a. Super de Boer, Coop en Jan Linders. En de jaarlijkse

creativiteitscursus bij Tuin- en landschapsmanagement waar HAS-studenten met buitenlandse collega’s innovatieve oplossingen zoeken voor problemen in de openbare ruimte. Door excursies naar bijzondere locaties die verwondering en enthousiasme oproepen. Door de uitdagende afstudeerprojecten, die zelden vanzelfsprekend zijn en vaak leiden tot originele inzichten en onorthodoxe invalshoeken. Door ons gebouw met veel lichtinval, open ruimtes en een voortdurende bedrijvigheid. In de praktijkruimten, de tuinen, de omgeving. Door jezelf, je medestudenten en docenten. Die je nieuwsgierigheid prikkelen en je ontwikkeling bevorderen. HAS Den Bosch biedt je allerhande ingrediënten die enthousiasmeren, die je aanzetten tot nieuwe ontdekkingen. Welke inspirerende vondst ga jij op de HAS doen?

Voedingsmiddelentechnologie Voordat je je tanden zet in een pizza quattro stagioni of een volkoren boterham met kaas hebben die voedingsproducten al een lange weg afgelegd. Van tuinen akkerbouwers of dieren veehouders via foodontwikkelaars, fabrikanten, kwaliteitsbewakers, transporteurs en retailers naar jouw bord. Voedingsmiddelentechnologen zijn de ‘opzichters’ van deze boeiende keten tussen producent en consument. Zij ontwikkelen en bereiden voeding, bedenken de ingrediënten, waken over de veiligheid en gezondheid en ontwikkelen de benodigde apparatuur. Deze vierjarige opleiding kent twee specialisaties: Food Technology en Food & Health.

ie je stud tijdens ag ank gra is be leer oounnen afronu s: ‘Het r m i e t g s n k a ie Spr en. Ik e stud Bianca erd te word et mij d m le u n e m ti ges e sam tijden!’ zodat z slechte n deren, e e goed den, in om langrijk

Food Technology

Jaar 1

Blok I

Blok II

Thema: Food and Nutrition

Thema: Food Production

Voeding en Gezondheid

Food Science

Blok III Thema: Product Development

Blok IV Thema: Food Technology Productie Dierlijk

Consumentengedrag Productkennis

Food Processing

Productie Plantaardig Productontwikkeling

Project: Voeding en gezondheid Personal Skills & Competences

Jaar 2

Project: Food Production Personal Skills & Competences

Proceskunde Project: Productontwikkeling

Personal Skills & Competences

Oriënterende stage

Verduurzamen

Veilig voedsel

Productonderzoek

Personal Skills & Competences

Unit Operations

Kwaliteitsbeheersing

Productoptimalisatie

Specificaties voedingsmiddelenapparatuur

Project: Veilig voedsel

Project: Productontwikkeling 2

Engels Engels

Engels

Personal Skills & Competences Jaar 3

Mens en Bedrijf

Personal Skills & Competences

Binnenlandse stage

Buitenlandse stage

Afstudeerfase – project

Afstudeerfase Bedrijfsopdracht

Personal Skills & Competences

Engels Personal Skills & Competences Jaar 4

Studie-opbouw De opleiding Voedingsmiddelentechnologie duurt vier jaar. Elk jaar bestaat uit vier blokken van tien weken. In ieder blok staat een thema centraal, bijvoorbeeld food & nutrition, food production of product development. Aan het einde van het eerste jaar kies je voor je specialisatie Food Technology of Food & Health. In het tweede jaar is een aantal modules gemeenschappelijk, maar ook een aantal gespecialiseerd naar de gekozen afstudeerrichting. In het derde jaar pas je je kennis praktisch toe tijdens twee stages, waarvan tenminste één in het buitenland. Voor je afstudeerjaar maak je een keuze uit een van de vier (industriële) sectoren: bakkerij, dranken, vlees of zuivel. Bovendien kies je een van de functiespecialisaties: productontwikkelaar, procestechnoloog, kwaliteitskundige, voedingskundige, commercieel technoloog, verpakkingstechnoloog.

Food Technology Bij Food Technology stap je de wereld binnen van E-nummers, uiterste houdbaarheidsdata en geschiktste verpakkingsmiddelen. Je leert alles over de productiemethoden, kwaliteit, veiligheid en beheersbaarheid van onze voedingsmiddelen. Maar ook over de relatie tussen grondstoffen en bewerkingsprocessen en de bewaking van de productkwaliteit. Food & Health Bij Food & Health ontdek je wat voeding, veiligheid, kwaliteit en gezondheid met elkaar te maken hebben. Je wordt opgeleid tot specialist op het gebied van voeding en gezondheid: jij houdt in de gaten of de samenstelling van voeding verantwoord is en tegemoetkomt aan de gezondheidsbehoefte van de consument. Bovendien ga je op zoek naar producten die passen in een gezonde levensstijl en denk je na over nieuwe ingrediënten. Enkele vragen die op je bord liggen: wat maakt een voedingsmiddel gezond en hoe kunnen we het nog gezonder maken door aanpassingen in samenstelling of processing? Maar ook: hoe lichten we de consument daarover voor?

oel-

d ee om eer j overal to l e i n tud de s dit altijd e t leven.’ ens e d j je h i r ‘T n in nee oij: telro zijn. Wan te behale s i N te en van bezig resultat Bart t s e u t bewzijn er gro past

Beroepen Na de studie Food Technology kun je aan de slag in de voedingsmiddelenindustrie. Als hoofd kwaliteitsdienst bijvoorbeeld, KAM-coördinator (Kwaliteit, Arbo en Milieu), productiemanager, applicatietechnoloog of productontwikkelaar. Of bij de overheid als beleidsmedewerker of controleur bij de Keuringdienst van Waren. Met de specialisatie Food & Health kun je verschillende kanten op. Je kunt voedingskundige (nutritionist) worden bij een voedingsmiddelenbedrijf. Of adviseur van consumenten en organisaties bij bijvoorbeeld een voorlichtingsbureau of adviescentrum. Maar er is meer. Misschien richt je je op het buitenland – of nog specifieker de derde wereld voor een functie in ontwikkelingssamenwerking. Heb je ondernemersbloed, dan kun je je eigen zaak beginnen: van internetbedrijf tot advies- of reclamebureau met het accent op gezonde voeding. Als Food Packaging Designer of verpakkingsdeskundige ontwikkel, ontwerp en implementeer je (nieuwe) markt-product-verpakkingscombinaties. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen voor Voedingsmiddelentechnologie (zowel Food Technology als Food & Health) zijn op woensdag 15 december 2010 en donderdag 31 maart 2011. Je bent van harte welkom welkom. Contactpersonen Studie-adviseur: Ron de Veld E-mail: VR@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 37 11 Secretariaat: Ellen Mauriks E-mail: MaEl@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 37 11 Sectordirecteur: Evert-Jan Ulrich

Food & Health

Jaar 1

Blok I

Blok II

Thema: Food and Nutrition

Thema: Food Production

Voeding en Gezondheid

Food Science

Blok III

Blok IV

Thema: Product Development

Thema: Food Technology Productie Dierlijk

Consumentengedrag Productkennis

Food Processing

Productie Plantaardig Productontwikkeling

Project: Voeding en gezondheid Personal Skills & Competences

Jaar 2

Project: Food Production Personal Skills & Competences

Proceskunde Project: Productontwikkeling

Personal Skills & Competences

Oriënterende stage

Mens, voeding en wereld

Veilig voedsel

Productonderzoek

Personal Skills & Competences

Project: Mens, voeding en wereld

Consument en Kwaliteit

Productoptimalisatie

Project: Veilig voedsel

Project: Productontwikkeling 2

Engels Engels Personal Skills & Competences

Jaar 3

Mens en Gedrag

Engels Personal Skills & Competences

Personal Skills & Competences

Binnenlandse stage

Buitenlandse stage

Afstudeerfase – project

Afstudeerfase Bedrijfsopdracht

Personal Skills & Competences

Engels Personal Skills & Competences Jaar 4

ondernemend Niet elke student streeft ernaar om later een eigen bedrijf te beginnen. Velen gaan na hun studie met plezier als werknemer aan de slag. Toch zijn studenten van Hogeschool HAS Den Bosch zonder uitzondering ondernemend. Simpel: we zijn resultaatgericht, laten ons liever leiden door avontuur dan door sleur. Zo gaan alle studenten op buitenlandse stage, voert iedereen een real life afstudeeropdracht binnen een bedrijf uit en nemen we deel aan diverse EU-projecten en studentenuitwisselingen. We hebben intensieve contacten met talloze ondernemers en onze studenten werken zeer geregeld samen met bedrijven aan grote en vernieuwende projecten. Maar ook het omgekeerde geldt: we reageren op sterk uiteenlopende vragen uit het bedrijfsleven en ontwikkelen nieuwe en praktijkgerichte opleidingen als bedrijven ons daar naar vragen. Verder komen we het bedrijfsleven te-

gemoet met allerlei innovaties en producten. In het Anton Jurgens Institute waar studenten en bedrijfsleven samen onderzoek doen naar voeding en gezondheid. Maar ook bij HAS KennisTransfer waar we bedrijven adviezen, onderzoeken, gerichte opleidingen, trainingen en cursussen op maat aanbieden. Mocht je als student je eigen bedrijf willen beginnen, dan biedt HAS Den Bosch je die mogelijkheid. De afstudeerrichting Topklas Ondernemer begeleidt studenten in het laatste jaar van hun opleiding bij het opzetten van hun eigen bedrijf. Verder biedt HAS Ondernemend CafĂŠ ruimte aan (startende) ondernemers om met elkaar in contact te komen. Tot slot geven we concrete ondersteuning en advies door onze betrokkenheid bij ondernemers- en starterslifts. Kortom: avontuurlijke ondernemingen in overvloed!

Bedrijfskunde en agribusiness Denken & doen. Dat kenmerkt de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness. Je hebt affiniteit met het agrarisch bedrijf en de voedingsindustrie. Maar je bent vooral geïnteresseerd in de bedrijfsmatige kant – van productie en verwerking tot distributie en handel. Je leert bedrijfsvraagstukken analyseren en oplossen, financiële zaken regelen, een eigen bedrijf runnen, marketingconcepten ontwikkelen en logistieke problemen oplossen. Zo kun je later aan de slag als logistiek-, commercieel-, marketing- of kwaliteitsmanager, financieel adviseur of zelfstandig ondernemer.

Jurre D

een palessi: ‘Wanneer ersoon je gemak . Hierd op de HAS k ,w o

mt, be streven aardoor ik ve oor voel ik n je ec m .’ el leer ht en mijn e goed op mijn doel ka n en za l na-

Bedrijfskunde en agribusiness

Blok I

Blok II

Blok III

Blok IV

Jaar 1

Economie en markt + Logistiek

FinanciĂŤn en Recht + HRM en organisatie

Bedrijfsanalyse + Ketens en kwaliteit

Propedeusestage

Jaar 2

Sector in Beweging

Marktonderzoek + Internationalisering

Strategie en Beleid + Bedrijf en Informatie

Keuzemodulen

Jaar 3

Keuzemodulen

Binnenlandstage

Buitenlandstage

Jaar 4

In bedrijf Mijn onderwijs

Bedrijfsopdracht Mijn onderwijs

Marielle van Orsouw: â&#x20AC;&#x2DC;Ik vind het belangrijk dat mensen elkaar kunnen vertrouwen. Zelf ben ik betrouwbaar omdat ik mijn schoolwerk en andere zaken altijd op tijd af heb.â&#x20AC;&#x2122;

Studie-opbouw In het eerste jaar leg je het fundament voor de rest van deze praktijkgerichte opleiding. Je volgt vakken op het gebied van marketing, economie, wetgeving, financiën, logistiek, personeel en kwaliteit. Daarna kun je je specialiseren in één van de drie beroepsvelden (Financieel Economisch Management, Marketing of Logistiek) of je juist breed ontwikkelen op deze terreinen. Op grond van je keuze(s) stippel je met je vaste coach een individuele leerroute uit met diverse leermodules en -combinaties. Enkele keuzemodules: kwaliteit in logistiek, marketingplanning, conceptontwikkeling en marktintroductie, bedrijfsadministratie en consumentengedrag. Het derde jaar is vooral een praktijkperiode, waarin je een stage in binnen- en buitenland loopt. In het vierde jaar pas je al je kennis en vaardigheden toe in een uitdagende leeromgeving. Maar je kunt ook kiezen voor het Topklas Ondernemer traject waarin extra aandacht wordt besteed aan het zelfstandig ondernemerschap. De beroepsvelden Financieel Economisch Management Problemen worden uitdagingen: je scherpt je analytische- en managementvaardigheden aan om bedrijven in de periferie van de agrarische sector te kunnen adviseren en ondersteunen op tal van gebieden, zoals financiering, accountancy, verzekeringen en fiscaal. Marketing Wat wil de klant? Hoe ontwikkelt de markt zich? In dit vakgebied leer je de strategieën en tactieken van professioneel marketingbeleid kennen, begrijpen en toepassen. Je analyseert en interpreteert nieuwe marketingontwikkelingen en gegevens en cijfers uit de markt.

Logistiek Hoe zorg je dat de juiste producten in de juiste hoeveelheid op de juiste tijd op de juiste plaats komen? En hoe lang blijven ze goed? Essentiële vragen in de agro-en foodsector. Hier leer je goederenstromen in productie en distributie te beheersen. Daarbij kijk je naar de consequenties van bijvoorbeeld levertijd en houdbaarheid voor de totale bedrijfsvoering. Beroepen Als agrarisch bedrijfskundig ingenieur kun je bij uiteenlopende bedrijven en instellingen in de agrarische sector en (semi-) overheid aan de slag. Zoals? Banken, verzekeringsbedrijven of adviesbureaus. Ondernemingen in veevoer, zaaigoed of computers. Maar ook op veilingen en termijnmarkten, in de groot- en exporthandel en bij coöperaties. Als logistiek manager leid je de productie, opslag en transport in goede banen in de voedingsmiddelenindustrie of bij veilingen, grote kwekerijen en handelsfirma’s. Je adviseert over investeringen en optimaliseert de goederenstroom – van grondstof tot consument. Als kwaliteitsmanager zet je kwaliteitszorgsystemen op in de agribusiness. Je adviseert en voert specifieke meetprocedures uit bij onder meer toeleveringsbedrijven, petfoodfabrieken, handelsfirma’s en keuringsinstanties. Als commercieel manager bewaak je de inkoop en afzet bij bedrijven in gewasbeschermingsmiddelen, plantveredeling en zaadproductie, export van vee, veevoedergrondstoffen of automatisering. Vaak zijn dit (internationale) kaderfuncties met doorgroeimogelijkheden naar hogere managementposities. 29

Als marketing manager heb je een sleutelpositie in een bedrijf: je doorziet de vragen uit de markt en weet deze te vertalen naar (nieuwe) producten die tegemoetkomen aan de wensen van de consument. Je kunt aan het werk in diverse sectoren van de agribusiness, zowel nationaal als internationaal. Als financieel adviseur ken je de bedrijfseconomie van haver tot gort. Zo ben je thuis in financiering, begroting, agrarisch belastingrecht en verzekeringen. Je adviseert bijvoorbeeld over kredieten en relatiebeheer bij accountantskantoren of banken, maar ook bij sociaaleconomische voorlichtingsdiensten. Eigen baas? Ook dat ligt binnen handbereik. Je kunt een eigen bedrijf of instelling in het MKB (midden- en kleinbedrijf) of in de agrarische sector opzetten of overnemen. Of het nu gaat om productie van goederen of het aanbieden van diensten, de (detail)handel, distributie of consumentenverkoop: de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness biedt je alle kennis om als zelfstandig ondernemer te beginnen. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen voor Bedrijfskunde & agribusiness zijn op woensdag 1 december 2010 en dinsdag 29 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studieadviseur: Sandra Aslan E-mail: AS@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 36 75 Secretariaat: Hanneke Masselink E-mail: MH@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 37 37 Sector directeur: Evert-Jan Ulrich

down to earth Met beide benen op de grond. Dat is Hogeschool HAS Den Bosch. Simpel: we bekijken zaken graag nuchter, zonder dat we creativiteit uit het oog verliezen. HAS Den Bosch is dan ook een hogeschool zonder poespas of kapsones. What you see is what you get. Sommigen noemen dat gezond boerenverstand, wij spreken liever van gezond realisme. We bieden immers opleidingen die over onmisbare zaken gaan: voeding, milieu, leven, dieren en natuur. Elke dag zijn we bezig met wereldse vraagstukken als duurzaamheid en voeding en zoeken we oplossingen voor

(inter)nationale problemen. Dat is nodig. En daar past geen opschepperij bij, vinden wij. Zo gaan we ook met elkaar om op HAS Den Bosch. Iedereen is even belangrijk â&#x20AC;&#x201C; hoe verschillend we ook zijn. We hebben een platte organisatie, de lijnen zijn kort, we zeggen je en jij tegen elkaar. Tegelijkertijd stimuleren we je beste kanten en helpen we je op weg. Dat is HAS Den Bosch: een hogeschool waar je de pluspunten van deze tijd benut zonder oude en bewezen inzichten aan de kant te schuiven. Welkom: bij ons land je in goede aarde.

Dier- en veehouderij Deze vierjarige opleiding richt zich op het bedrijfsmatig houden van dieren voor productie, natuurbeheer, gezelschap, sport of hobby. Na de opleiding kun je aan de slag als adviseur, maar bijvoorbeeld ook als ondernemer in een melkveehouderij, manege, scharrelkiphouderij, landbouwmechanisatiebedrijf, safaripark of natuurgebied. De opleiding richt zich nadrukkelijk op duurzaam ondernemen, waarbij je de balans zoekt tussen People (sociale omgeving), Planet (ecologie) en Prosperity (welvaart).

ol met n scho e e is r weet ch en Bos n. Na vier jaa D o S A e op n: â&#x20AC;&#x2DC;H arom z Dintere g: gezellig en t ik da u get. a n d a v n ie a Lind issch hat yo stralin ede uit cht zo is! M t you see is w een go a e h k s. W dit oo ben.â&#x20AC;&#x2122; hool pa ik dat dan ik s eze sc r d e d p n o goed k niet a zelf oo Ik doe

Dier- en veehouderij

Blok I

Blok II

Blok III

Blok IV

Jaar 1

Houden van dieren

Dier in bedrijf

Dier, sector en markt

Stage

Jaar 2

Bedrijf en omgeving

Dier en gezondheid

Bedrijfsanalyse

Beroep en Omgeving

Jaar 3

Stage

Keten en product

Jaar 4

Bedrijfsbegeleiding

Ondernemen

Afstudeerproject Bedrijfsopdracht

Studie-opbouw Elk studiejaar bestaat uit vier blokken van tien weken. In het eerste en tweede jaar ligt het accent op thema’s rond dier, bedrijf, sector en beroep en maatschappij. Vrijwel alle dieren komen aan bod, met extra aandacht voor koeien, varkens en kippen. In de eerste twee jaar oriënteer je je ook op een van de zeven afstudeerrichtingen – zie verderop. Je kunt gebruikmaken van verschillende studievoorzieningen, waaronder de laboratoria, practicaruimten en techniekhal – inclusief de GIS-lokalen waar je thuisraakt in geografische informatiesystemen. Specialisaties Je specialiseert je in ‘Dieren’ of in ‘Disciplines’. Bij ‘Dieren’ betreft het vnl. rund- en pluimvee, varkens, honden, katten, paarden, dieren in dierentuinen en wildlife. Al is een specialisatie in een andere diersoort ook mogelijk. ‘Disciplines’ omvat daarnaast thema’s als milieu, biologische landbouw, techniek, natuurbeheer, voorlichting, onderzoek, financieel-economische begeleiding, marketing en diergeneeskunde. Actieve studie Je krijgt geen ouderwets stampwerk, maar probleemgestuurd onderwijs (PGO) en projectwerk. Dat zet je hersens op scherp: aan de hand van een stappenplan ga je met enkele studenten actief aan de slag. Zo leer je gezamenlijk cases oplossen door het verzamelen, verwerken en toepassen van kennis. Verder neem je deel aan praktijkweken op onderwijsinstellingen elders in Nederland en thematische studiereizen naar bijvoorbeeld Polen, Italië of Kenia, inclusief excursies, workshops, lezingen en bedrijfsbezoeken. Stages en afstudeerproject Aan het eind van het eerste studiejaar doe je twee meewerkstages van vier weken, waarvan

één op een boerderij. Afhankelijk van je vooropleiding loop je in het tweede of derde studiejaar 20 of 30 weken stage in het bedrijfsleven. Je werkt zelfstandig aan je stage-opdracht. De keuze is uitdagend ruim: van het mede-organiseren van een internationaal paardenevenement, het schrijven van een businessplan voor een geitenhouderij tot aan onderzoek naar roofdierengedrag in een buitenlandse dierentuin. In het vierde jaar zet je je tanden in je afstudeerproject. Geen verzonnen maar een echt project, in opdracht van een bedrijf of instantie. Enkele voorbeelden: onderzoek naar veedrinkwater, de invloed van jacobskruid op Galloways (grote Schotse grazers) in natuurgebieden of certificering van kinderboerderijen. Zeven afstudeerrichtingen Veehouderij Als zoötechnisch adviseur – want dat is je titel – kom je in contact met ondernemers in de primaire sector. Die omvat alle dieren (van kippen tot schapen) maar ook hun producten (van eieren tot wol) die geld opleveren. Jij geeft de betrokken ondernemers advies over fokkerij, voeding, klimaat, techniek, milieu of financiën. In je afstudeerfase kun je je richten op rundvee, varkens of pluimvee.

Jeroen Geere ts: 'Ik deel m ijn tijd zo eff in zodat ik na iciënt mogelijk ast mijn ople iding genoeg voor ontspann tijd overhoud ing, werk en plezier. Uit je maal resultaat inzet een max proberen te ha ilen!'

Dierhouderij Deze sector richt zich op het bedrijfsmatig houden van dieren voor educatie, sport en recreatie - van kennels tot safariparken. Je kunt je specialiseren in diergezondheidszorg, dierwelzijn, huisvesting, voeding, vruchtbaarheid of voortplanting. Diergezondheidszorg Je leert van alles over gedrag, welzijn, voeding, hygiëne en huisvesting van dieren. Voor alle helderheid: je leert niet hoe je als een dierenarts dieren kunt genezen, maar wel hoe je ziektes kunt voorkomen. Paardenhouderij Je verdiept je in de voeding, huisvesting, gezondheid, training en fokkerij van paarden. Ook raak je thuis in marketing en management en in het houden van paarden voor sportieve of recreatieve doeleinden. Natuur en recreatie Je leert hoe je naast het boerenbedrijf ook andere activiteiten kunt ontwikkelen, zoals recreatieve voorzieningen, zorgboerderijen of zelfgemaakte streekproducten. Landbouwtechniek Het accent ligt op de technische aspecten van dieren veehouderij en landbouw. Van trekkers en werktuigen tot voeren drinkwatersystemen; van klimaatregeling tot energiebeheer; van melkwinning tot mestverwerking; van het geautomatiseerd ontwerpen van dierverblijven tot geografische informatiesystemen. Biologische veehouderij Je ontwikkelt een scherp oog voor het evenwicht tussen dier, milieu, natuur, plant en bodem. Deze

eigentijdse richting loopt in de pas met het groeiende verlangen van consumenten naar ‘groene’ producten en vlees van scharreldieren. Verwante opleidingen Net zoals Bedrijfskunde & agribusiness (BA) richt Dier- en veehouderij zich op ondernemen in de agrarische sector. Eén belangrijk verschil: bij BA ligt de nadruk meer op het management. Dieren veehouderij heeft ook raakvlakken met Toegepaste Biologie (TB). Het onderscheid: TB richt zich niet alleen op dieren, maar ook op planten en omgeving én staat sterk in het teken van onderzoek. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen voor Dier- en veehouderij zijn op woensdag 8 december 2010 en op woensdag 30 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studie-adviseur: Annemarie Kerkhof E-mail: KeA@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 36 59 Secretariaat: Garry Vos E-mail: secretariaatDV@hasdb.nl Telefoon: 073 – 692 36 57 Sectordirecteur: Jan Denissen

r sta

maa n wegn anderen.’ e g i e va ijn volg m gesties

sug ijer: ‘Ik ning en ne Me de me r Susan o o v open hierbij

ambitieus Eerzucht is ons vreemd bij Hogeschool HAS Den Bosch. We hoeven niet zo nodig belangrijk gevonden te worden om grote woorden of een glimmende buitenkant. Wij worden liever beoordeeld op feiten. Die tonen ambitie, maar zijn ook reĂŤel. Zo groeien we nog steeds. In omzet, personeel en projecten. Maar ook in aanzien: HAS Den Bosch stond in 2008 op de tweede plaats van best beoordeelde kleine hogescholen in de onafhankelijke Keuzegids Hoger Onderwijs. Onze opleiding Milieukunde werd geprezen om de inhoud en samenhang van het studieprogramma en de deskundige, enthousiaste docenten. Bedrijfskunde en agribusiness, Tuinbouw en akkerbouw, Dier- en veehouderij en Plattelandsvernieuwing eindigden bovenaan in hun vakgebied. En Voedingsmiddelentechnologie kreeg de meeste lof van studenten om de inhoud en de naadloze aansluiting op de arbeidsmarkt. HAS Den Bosch wil hĂŠt regionale kenniscentrum op het

gebied van food, agro en milieu zijn. En dat lukt. Door onze nauwe betrokkenheid bij de laatste ontwikkelingen in de nieuwste markten. Maar ook door intern te blijven groeien. Onze medewerkers werken op basis van persoonlijke ontwikkelingsplannen en jaartargets, streven naar zowel organisatorische als persoonlijke verbetering. HAS Den Bosch levert kundige studenten af die komen te werken bij kleine en grote bedrijven, over de hele wereld. We staan zeer goed aangeschreven in het bedrijfsleven. Bovendien sluit HAS Den Bosch naadloos aan op de middelbare school. Tot slot: we hebben een uitgebreid alumnibeleid voor onze oud-studenten. Met een eigen website en bijeenkomsten. Maar we ondersteunen natuurlijk ook onze huidige studenten, bijvoorbeeld door studieverenigingen met raad en daad bij te staan. Zo timmert Hogeschool HAS Den Bosch aan de weg, door steeds beter te willen worden.

Milieukunde Tijdens het tikken van deze tekst telt de wereld 6.822.286.431 bewoners – op www.census.gov/ipc/www/ idb vind je de meest actuele stand. Al die mensen willen wonen, eten, drinken, werken, reizen en recreëren. Dat vergt veel van het milieu en de natuur. Tijdens de praktijkgerichte opleiding Milieukunde – die hoge ogen gooit op de arbeidsmarkt – leer je een bedrijf en de overheid adviseren over milieu en duurzame productie. Ook leer je hoe je een stedelijk, plattelands- of natuurgebied duurzaam inricht.

tiek

a ns fan ar wij o k voor toea w ts oo is ie t milieu om de wereld op: 'He , n lo .' r e n e d e V u ud ho Lianne r te ho oeten ezig m aties leefbaa mee b r e ge gen komsti

Milieukunde

Blok I

Blok II

Blok III

Blok IV

Jaar 1

Planet People Profit

Ontwerp waterwerken

Adviseer een bedrijf

Onderzoek groene energie

Jaar 2

Water

Lucht

Energie

Aarde

Jaar 3

Stage (één stage in het buitenland)

Jaar 4

Duurzaam produceren

Duurzaam ruimtegebruik

Bedrijfsopdracht

Studie-opbouw De studie duurt vier jaar. In die tijd ga je aan de slag met practica, excursies, stages (zowel in binnen- als buitenland) en – de kroon op je werk – je afstudeeropdracht in het vierde jaar. Tijdens je studie staan twee onderwerpen centraal: duurzaam produceren en duurzaam ruimtegebruik van stad, platteland en natuur. Zo leer je milieuadvies, -onderzoek en -management toepassen op de terreinen van (proces-)technologie, civiele techniek, ruimtelijke ordening, wetgeving en milieuzorg. Uiteraard ontwikkel je ook andere competenties, zoals communicatie, analytisch vermogen, oordeelsvorming en ethisch handelen. Extra kracht van Milieukunde is dat je vanaf het begin opdrachten voor het bedrijfsleven uitvoert. Vanzelfsprekend staan allerlei faciliteiten tot je beschikking, zoals de milieuhal, verschillende laboratoria en het computerdesignlokaal met onder meer geografische informatiesystemen (GIS) en auto-cadtoepassingen.

studie doe je kennis op van de milieuwetten en -regels die de overheid opstelt. Tegelijkertijd komt je creativiteit je van pas. Je zet al je kennis en vindingrijkheid in om processen zo aan te passen dat ze het milieu minder belasten. Zo ontwerp je bijvoorbeeld een afvalverwerkingsinstallatie, ontwikkel je een personeelscampagne voor zuiniger gebruik van water, of adviseer je een onderneming in Den Bosch hoe de bedrijfsauto’s minder CO2 uitstoten. Milieu houdt niet op bij landsgrenzen. Ook deze studie brengt je voorbij de horizon: één van de mogelijkheden is een studiereis of stage in een ontwikkelingsland. Wie liever Nederland duurzaam aanpakt, kan bijvoorbeeld een waterbeheerplan voor een Nederlandse stadswijk ontwikkelen, een milieuzorgsysteem in een bedrijf opzetten, bodemverontreinigingen in kaart brengen of een technologische oplossing vinden voor afvalstromen – zoals vergisten of vergassen.

De drie P’s Milieukunde is een studie die duurzaam boeit als je een passie voor People, Planet en Profit hebt. Die zogeheten drie P’s verwijzen naar mensen, continuïteit in bedrijfsvoering en natuur. Als zij met elkaar in balans zijn, vergroot dat – zeker voor komende generaties – de leefbaarheid van de wereld. Van droom naar daad: tijdens deze

Actuele studie Het milieu en duurzame ontwikkeling staan volop in de belangstelling. Media berichten er dagelijks over: klimaatverandering, leven met water, de reductie van CO2-emissie, cradle-to-cradle design, discussies over biobrandstoffen, de bouw van windmolenparken – eventueel voor de Nederlandse kust – en de bezorgdheid over de zogenoemde rode lijsten van bedreigde flora- en faunasoorten. Een van de belangrijkste factoren die milieu en natuur ongunstig beïnvloeden: de groei van de wereldbevolking. Zo zal de wereld volgens prognoses in 2050 negen miljard bewoners tellen, van wie drie miljard in de sterk opkomende economieën China en India. Profielen en specialisaties Bij het beroep van milieukundige moet je denken aan adviseren, onderzoeken en managen. Er 40

zijn drie profielen: milieuadvies (milieuproblemen concreet oplossen), milieuonderzoek (de kennis leveren om duurzame en integrale oplossingen te creëren) en milieuprocesmanagement (in samenwerking met andere disciplines milieuproblemen aanpakken). Je kunt je specialiseren in duurzaam produceren en/of duurzaam ruimtegebruik. Dat doe je in projecten, opdrachten, stages en afstudeerprojecten. De opleiding biedt je ook ruimte om je eigen passie te volgen. Beroepen Na je studie kun je terecht bij onder meer ingenieurs- en adviesbureaus; (semi-)overheid zoals rijk, gemeenten, provincies, waterschappen en drinkwaterbedrijven; industriële productiebedrijven; milieubedrijven en onderzoeksinstellingen. Enkele functies: adviseur, technisch ontwerper, inspecteur, technoloog, uitvoerder, milieukundig begeleider of vergunningverlener en -handhaver. Uiteraard kun je ook buiten Nederland aan de slag. Een voorbeeld van zo’n internationale uitdaging die studenten Milieukunde oppakten? Het algenvrij maken van het Laguna Ticamayameer in Honduras of het onderzoeken van de relatie tussen luchtkwaliteit en volksgezondheid in een Turkse stad. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen zijn op woensdag 1 december 2010 en woensdag 29 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studie-adviseur: Pauline Spitters E-mail: LP@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 36 30 Secretariaat: Anky Huijmans E-mail: HA@hasdb.nl Sectordirecteur: Jan Denissen

el twoord n a r e v oel me

: 'Ik v omst.' lenters e toek Ruud S arheid van d fba de lee

ijk voor

bevlogen Gedrevenheid en enthousiasme. Doen waar je goed in bent. En daar nog beter in worden. Daar gaat het ons om bij Hogeschool HAS Den Bosch. Jouw ideeën en plannen krijgen bij ons de ruimte om verder te groeien, jouw kennis en belangstelling worden bij ons uitgedaagd. We stimuleren jouw passie en bevorderen jouw motivatie. In tien opleidingen en tientallen afstudeerrichtingen. Onze studenten en medewerkers hebben één ding gemeen: ze zijn allemaal nieuwsgierig, creatief en bovenal bevlogen. Ze hebben een doel voor ogen en er veel voor over om dat te bereiken. Wat ze daarvoor inzetten, zijn hun

hart, hoofd en handen. HAS Den Bosch helpt je daarbij. We vinden het namelijk belangrijk dat je jezelf ontwikkelt. Als individu. Maar ook in een collectief. Want zo ontstaat motivatie, één van de sleutelwoorden als je hogerop wilt komen. Bedrijven weten dat. Zij zien onze studenten dan ook graag komen. Als fanatieke stagiaires. En blijven. Als bekwame en betrokken medewerkers. Hogeschool HAS Den Bosch zorgt dat je van je passie je beroep kunt maken. Waar ook ter wereld.

Toegepaste Biologie Tussen micro en macro liggen megamogelijkheden. Dat ontdek je bij Toegepaste Biologie, een jonge studie die zich op plant, dier en natuur richt. Belangrijk binnen deze opleiding is jezelf inzetten voor handhaving van biodiversiteit en het creëren van een duurzame leefomgeving. Je leert niet alleen de praktijk van het onderzoek – in de kas, het dierenverblijf of buiten in het veld – maar ook hoe je vervolgens je resultaten aan de man brengt. Op grond van jouw onderzoek maak je voeding gezond, produceer je bloemen op een milieuvriendelijke wijze, houd je dieren op een manier die recht doet aan hun welzijn, fok je goede paarden en maak je natuur 'natuurlijk'. Banen in overvloed: van adviseur ecologie, onderzoeker dierenwelzijn en plantenveredelaar tot aan ontwikkelaar zaadproductvormen en visserij-onderzoeker.

Myrthe Mahak e ren, m et nam na : ‘Ik heb e en gro e voor later w te w erkzaa m zijn in ildlife. Met d passie voo volgen eze op r diede dier .’ le sector en mijn iding kan ik passie blijven

Toegepaste Biologie

Jaar 1

Jaar 2

Blok I

Semester 1

Blok II

Blok III

Semester 2

Blok IV

Ecologie: bodem en vegetatie

Diergedrag en dierenwelzijn

Fysiologie en anatomie van plant en dier

Project ecologie

Project diergedrag

Natuurinventarisatie

Scheikunde

Scheikunde en Wiskunde

Engels

Statistiek I

Van genen tot populaties

Van populaties tot ecosystemen

microbiologie, weefselkweek, genetica en plantenveredeling

fokkerij, biotechnologie, phytopathologie

populatie ecologie, hydrologie

populatie ecologie, eco-hydrologie, aquatische ecologie.

Onderzoek uitvoeren Onderzoek opzetten

Onderzoek rapporteren

Statistiek II

Statistiek III bedrijfseconomie

Statistiek IV, marketing

Jaar 3

Projectstage in Binnen- en Buitenland

Jaar 4

Afstudeerrichting Plant, Dier of Natuur

Afstudeerproject Bedrijfsopdracht

Onderzoek presenteren

Studie-opbouw De studie duurt vier jaar. De eerste twee jaar doe je veel biologische kennis op in een combinatie van theorie, praktijk, cases en projecten. Daarnaast leer je hoe je een onderzoek opzet en uitvoert en hoe je je resultaten verwerkt en presenteert. Tijdens het eerste jaar is biologie het hoofdonderwerp en volg je in een vijftien weken

durend project de ontwikkelingen in een natuurgebied. Het tweede jaar staat in het teken van onderzoek en projecten. In het derde jaar ga je op stage in het binnen- en buitenland. Je verrijkt je kennis van het werkveld en doet veel ervaring op met toegepast biologie onderzoek. Tot slot specialiseer je je in het vierde jaar. Je studie rond je af met een afstudeeropdracht. De afstudeerrichtingen Natuur Hoe behoed je de purperreiger voor uitsterven? Kan de lynx in Nederland worden uitgezet? Hoe voorkom je dat leefgebieden versnipperd raken? Hoe meet je vervuiling met bio-indicatoren? Bij de afstudeerrichting Natuur verdiep je je in de landschapsinrichting, ecotoxicologie, conservation-biologie en bodembiologie zodat je deze problemen kunt aanpakken en oplossingen kunt aandragen. Dier 'Hoe krijg je panda's aan het paren?' 'Hoe moet je problemen met bacteriën tackelen als je voor dieren geen antibiotica meer mag gebruiken?' Hoe zorg je ervoor dat vlees van mannetjesvarkens niet meer zo eigenaardig smaakt? Hoe verhoog je de melkproductie zonder dat het ten koste gaat van het dierenwelzijn? Het zijn slechts enkele van de vele vragen waarop jij antwoord kunt geven nadat je voor de afstudeerrichting Dier hebt gekozen. Je leert over gedrag van dieren (hormonen, feromonen en neurobiologie), maar ook over genetica, fysiologie en voeding. Plant Hoe zorg je ervoor dat tomaten meer rode kleurstof bevatten, waardoor ze beter tegen kanker beschermen? Hoe voorkom je op milieuvriendelijke wijze dat planten hinder van ziekten en pla46

gen ondervinden? Hoe maak je gebruik van de diversiteit aan rassen om een ras te kweken dat beter groeit in het Nederlands klimaat, zodat er minder gestookt hoeft te worden in de kas? Hoe ga je om met de toenemende vleesconsumptie met name in Azië - in het besef dat voor elke kilo vlees véél plantaardige voeding nodig is? Hoe reduceer je het enorme ruimtebeslag van gewassen voor biobrandstoffen - daar waar voedingsgewassen zouden kunnen groeien? En wie keert het tij nu watertekort in grote delen van de wereld een probleem is? De land- en tuinbouw is hard op zoek naar onderzoekers die deze vragen kunnen beantwoorden. Beroepen Na je opleiding Toegepaste Biologie kun je op vele plekken je steentje bijdragen aan innoveren en problemen oplossen. Zo kun je terecht bij onderzoeksinstituten, ecologische adviesbureaus, dierentuinen, plantveredelings- bedrijven of de overheid. Daar kun je bijvoorbeeld aan de slag als adviseur ecologie, visserij-onderzoeker voor de Zuid-Pacific, onderzoeker plantenziekten, onderzoeker dierenwelzijn, zaadtechnoloog, assistent-veredelaar, specialist diervoeding/ nutritionist of praktijkgericht onderzoeker op wetenschappelijke basis. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen voor Toegepaste Biologie zijn op woensdag 15 december 2010 en woensdag 31 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studie-adviseur: Pauline Spitters E-mail: LP@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 36 30 Secretariaat: Marijke Wolfs, E-mail: OrM@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 37 26 Sectordirecteur: Jan Denissen

er ie is ze Biolog erp bij. e t s a p e rw t onde ie Toeg en e stud r een favorie oor op â&#x20AC;&#x2DC;D v : l a r s t e r e v a o it A z n .â&#x20AC;&#x2122; n e d Gas t o dereen el ben wat ik leuk vin Voor ie at ik flexib l iets d breed. k den erp we w ik r t e a d d n Om elk o d ik in sta, vin

Tuin- en landschapsmanagement Bij Tuin- en landschapsmanagement leer je de groei en bloei van de natuur om je heen beheren en ontwikkel je een technische blik voor groene ruimte in stedelijke en landelijke gebieden. Tijdens deze vierjarige studie ontkiemt je creativiteit. Als die tot bloei komt, kun je niet alleen problemen analyseren maar ook oplossen. Bovendien ga je veel op pad om praktijkkennis op te doen. Enkele bestemmingen: groenvoorzieningsbedrijven, gemeenten en natuurbeherende organisaties. Verder stap je regelmatig het veld in om een gebied te inventariseren. Zo leer je allround tuin en landschap ontwikkelen, ontwerpen, inrichten en beheren.

Marleen van Eert: â&#x20AC;&#x2DC;Bij leve ndig en de HAS de schooltuin , waar ieder se denk ik aan izoen weer an vinden. Ook der leven is te denk ik aan de levendigheid heid op de HAS. Er is al en bedrijvigtijd wat te do bruist van de en. Het leeft energie.â&#x20AC;&#x2122; en

Tuin- en landschapsmanagement

Jaar 1

Blok I

Blok II

Groen en landschap

Plant en groei

OriĂŤntatie op de studie

Bedrijf en economie

Blok III Ontwerp en werkomschrijving

Blok IV OriĂŤntatiestage

Stedelijk groen

Jaar 2

Jaar 3

Ontwerpen

Watersystemen

Groen en beheer

Kwaliteit, arbeid en milieu (KAM)

Ondernemen

Projectstage

Marketing en communicatie

Sportvelden en beheer Beleid landelijk gebied

Landschapsontwikkelingsplan Natuur en techniek

Jaar 4

Management en analyse

Stad en groen

Stad en integraal beheer

Management en analyse 2

Afstudeerproject Bedrijfsopdracht

n n te zie plante en. Zo m o leuk rgetijd k : â&#x20AC;&#x2DC;Het is hillende jaa n e kke leu v o c h vers hartsti Duijn e h d c n a to in v is Dirk Het loeien nieks. gen.â&#x20AC;&#x2122; n en b groeie e plant iets u n mag bijdra a lk a e heef t teentje aar je s als je d

Studie-opbouw Deze studie duurt vier jaar. Het eerste jaar biedt ruimte om je breed te oriënteren. Je sluit het af met een meewerkstage van tien weken. In het tweede jaar breid je je kennisniveau verder uit en onderzoek je het beroepenveld. Het grootste deel van het derde jaar ga je op stage, waarvan één stage in het buitenland om zo zicht te krijgen op het vakgebied daar en de cultuurverschillen. In het vierde jaar verdiep je je verder in bedrijfsmanagement en stedelijk groen, en werk je een half jaar aan een afstudeerproject voor een bedrijf. Je studie sluit je af met een Bachelor-diploma Plattelandsvernieuwing. Wij ondersteunen je studie met moderne ICT-toepassingen zoals AutoCAD, GIS, groenbeheer- en bestekschrijfprogramma’s. Attentie: als je een relevante vooropleiding achter de rug hebt, kun je direct in het tweede jaar beginnen. Vraag het even na bij de studieadviseur. De vakgebieden Tuin- en landschapsmanagement richt zich op zowel stedelijke gebieden (parken, plantsoenen en sportvelden) als landelijke gebieden (natuurgebieden, ecologische verbindingszones en verschillende landschapselementen). Enkele vakken die aan bod komen: groenbeleid, -ontwerp en -inrichting en groenbeheer. Maar ook cultuurtechniek staat op de agenda – inclusief landmeten en waterpassen. Verder kun je je hart ophalen aan water-, bodem- en vegetatiekunde. Tot slot verdiep je je in bedrijfsmanagement, marketing, voorlichtingskunde, personeel en leidinggeven en leer je een kwaliteitszorgsysteem opzetten.

ken. Enkele mogelijkheden: projectleider bij een adviesbureau, voorlichter of beheerder bij een natuurorganisatie, beleidsmedewerker groene ruimte, werkvoorbereider bij een groenvoorzieningsbedrijf of tuinen landschapsontwerper. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen bij Tuin- en landschapsmanagement zijn op woensdag 8 december 2010 en woensdag 30 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studie-adviseur: Monique Huberts E-mail: HMo@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 22 Secretariaat: Lia Kasman-Boxman E-mail: KLi@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 23 Sectordirecteur: Tjeu Foppele

Sander van Overmeire: ‘Wanneer ik Den Bosch, da denk denk ik aan é n HAS familie. De bannd én grote, geaa z e tu llige ss en studenten is en ook doce ontzettend go nten en stud ed, en ten gaan ge elkaar om. Zo moedelijk m wel voor plez et ie r kun je altijd bi als voor ‘serie j elkaar terech uze’ zaken t.’

Beroepen Na je studie kun je zowel op managementals op uitvoerend en beheersniveau aan de slag. Een baan heb je in de regel snel te pak51

innovatief Bij Hogeschool HAS Den Bosch zijn we graag de eerste, lopen we het liefst voorop. We zijn zeer innovatief op het gebied van onderwijs: de afgelopen jaren hebben we verschillende nieuwe opleidingen en afstudeerrichtingen ontwikkeld. Toegepaste Biologie bijvoorbeeld, Landscape Design, Packaging Design en Food & Health. Daarnaast zijn we de enige hogeschool waar ĂĄlle studenten op buitenlandse stage gaan. Ook de afstudeerrichting Topklas Ondernemer is uniek: in het laatste jaar van de studie kunnen studenten bij ons hun eigen bedrijf starten. We investeren in de toekomst: HAS Den Bosch beschikt over de beste praktijkruimten met de modernste apparatuur. De schooltuin en â&#x20AC;&#x201C;kassen, de Techniekhal, het G.I.S.-

lokaal en de Proeffabriek, het Food Design Centre en de Milieuhal. Uitdagende plekken waar studenten, maar ook externe bedrijven voortdurend innovatief onderzoek doen en nieuwe producten ontstaan. Een voorbeeld? Bij Dier- en veehouderij ontwierpen ze een luxe hondenhotel en in onze laboratoria worden nieuwe, gezonde voedingsmiddelen en -technieken zoals moleculair koken bedacht en uitgewerkt. Ons motto: altijd verder kijken dan de horizon. Dat geldt ook voor het jonge Anton Jurgens Institute, de eigentijdse netwerkorganisatie, waarbinnen we samen met bedrijven onderzoek naar voeding en gezondheid doen. En waar je een MBA in Food & Health kunt volgen.

Stad en streekontwikkeling Recreatiepark of woonwijk? Heideveld of weiland? Een brede kennis van natuur, landbouw, water, recreatie en ruimte is nodig om dit soort keuzes te maken. Maar dat is niet genoeg! Goed communiceren en creativiteit zorgen voor de beste oplossingen. Dat leer je bij de studie Stad en streekontwikkeling. Veelzijdigheid staat voorop: je houdt je bezig met bijvoorbeeld recreatie in de stad of in natuurgebieden, agrarisch natuurbeheer, dorpsontwikkelingsplannen of de ontwikkeling van nieuwe fiets-, ruiter- en kanoroutes. Na deze studie ben je breed inzetbaar als adviseur natuur en landschap, gebiedscoördinator, planoloog of beleidsmedewerker ruimtelijke ordening.

Anna V is heb ve ser: 'Ik ben e e el hob by’s en n persoon m vriende et veel ben alt n zegg in ijd in v en altij oor iets teresses. Ik d: wat ben je nieuws toch e . Mijn en bez ige bij.’

Stad en streekontwikkeling

Jaar 1

Blok I

Groen en landschap

Blok II

Blok III

Blok IV OriĂŤntatiestage

Basis plattelandsvernieuwing

Ontwerp en werkomschrijving

Bedrijf en economie

Gebied en informatie

Watersystemen

Revitalisering

Recreatie

Beleid landelijk gebied

Ondernemen

Water en landbouw

2 stages, waarvan 1 in het buitenland

Landschapsontwikkelingsplan

OriĂŤntatie op de studie

Jaar 2

Marketing en communicatie Vernieuwen

Jaar 3

2 stages, waarvan 1 in het buitenland

Stad en imago

Jaar 4

Landbouwbeleid: think global, act local Project stad en streekontwikkeling: de uitdaging!

Stad en groen Project stad en streekontwikkeling: de uitdaging!

Afstudeerproject bedrijfsopdracht

ettend en ontz e is lle g n keli arbij a kontwik e studie wa e e tr s d en .’ nteerd len: ‘Sta georië n bod komen Bas Die de, breed a a erig boeiene functies uitvo jk li e land

Studie-opbouw Deze studie duurt vier jaar. Het eerste jaar, dat vooral oriënterend is, sluit je af met een meewerkstage van tien weken bij een organisatie die actief is op het gebied van plattelandsvernieuwing; denk aan gemeenten, natuurbeherende organisaties, waterschappen en verbrede landbouwbedrijven. In het tweede jaar verdiep je je kennis aan de hand van projecten, veelal in het werkveld. Het derde jaar bestaat voor driekwart uit stages, waarvan één in het buitenland om zo ook daar je vakgebied en cultuurverschillen te ontdekken. In het vierde jaar volg je modules, doe je een uitdagend project en een afstudeeropdracht. Je sluit de studie af met een Bachelordiploma Plattelandsvernieuwing. Attentie: studenten die een verwante vooropleiding achter de rug hebben kunnen eventueel in het tweede jaar starten. Vraag het na bij de studieadviseur. Uitdaging Stad en streekontwikkeling is volop in beweging. De ruimte is immers schaars in Nederland. In alle gevallen probeer je samen met uiteenlopende partijen tot de meest ideale plannen te komen – zonder de multifunctionaliteit, inrichting en leefbaarheid uit het oog te verliezen. Dat zorgt voor veel discussie. Jouw creativiteit, communicatietalent en kennis van beleid en bestuur garanderen dat de plannen ook uitvoerbaar zijn. Tegelijkertijd is je uitdaging om ervoor te zorgen dat de verschillende belanghebbenden zich thuis blijven voelen in het veranderende landschap. Beroepen Deze dynamische studie biedt een scala aan mogelijkheden op de arbeidsmarkt, zoals gebiedscoördinator, technisch medewerker inrichting, specialist agrotoerisme, projectleider plattelandsvernieuwing, adviseur natuur en landschap, beleidsmedewerker ruimtelijke ordening,

planoloog landelijk gebied of zelfstandig ondernemer. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen bij Stad en streekontwikkeling zijn op woensdag 15 december 2010 en woensdag 31 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studie-adviseur: Monique Huberts E-mail: HMo@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 22 Secretariaat: Lia Kasman-Boxman E-mail: KLi@hasdb.nl Telefoon: (073) 692 38 23 Sectordirecteur: Tjeu Foppele

Mariëll e Paulu ssen: ‘W moet w orden, annee r ben ik een uit altijd m er een proje daging ct uitg eteen e om he ev n t proje ct succ thousiast oerd . Het is esvol a f te slu iten.’ 57

ongedwongen Telefoon- en faxnummers. Ja , die hebben we. En E-nummers, die van pas komen bij de opleidingen Voedingsmiddelentechnologie en Food Design & Innovation. Maar verder doen we niet aan nummers bij Hogeschool HAS Den Bosch. We zien je als student. Niet als nummer. Dat lees je ook af aan de architectuur en indeling van ons gebouw. We zijn een kleine, gemoedelijke en gastvrije hogeschool in een gezellig, kleurrijk, modern en licht gebouw. Al die begrippen zijn ook van toepassing op de sociale omgang bij HAS Den Bosch. We hebben respect voor elkaar en gaan op gelijk niveau met elkaar om. Er wordt veel en vaak gelachen hier. Maar als het je even tegenzit, zijn we er ook voor hulp of het beantwoorden van je vragen. Alles is bespreekbaar. En een afspraak maken is zelden nodig: de deuren op de HAS staan in de regel open. Loop maar binnen! Dat geldt ook voor onze buitenlandse studenten. Sommigen wonen zelfs tijdelijk bij docenten.

We zijn ook ongedwongen buiten de hogeschool. ‘Nil Volentibus Arduum’ oftewel: ‘niets is onmogelijk voor hen die willen’ is met recht de lijfspreuk van onze levendige, vijfhonderd leden tellende studentenvereniging Gremio Unio, die in haar sociëteit in de Bossche binnenstad wekelijks activiteiten organiseert op het gebied van feesten, cultuur, sport, politiek en muziek. En tja, als je zó open en ontspannen met elkaar omgaat, blijven mensen ‘plakken’. Het personeelsbestand bij HAS Den Bosch is al jaren stabiel, onze medewerkers blijven hier heel lang en heel graag werken. En ook onze oudstudenten kunnen maar moeilijk afscheid nemen. Helemaal niet erg: we ontwikkelden zelfs een speciale website voor ze. Klinkt relaxed? Kom eens langs tijdens de Open dagen en ontdek vrijblijvend welke mogelijkheden Hogeschool HAS Den Bosch jou allemaal heeft te bieden.

Landscape Design Tijdens de studie Landscape Design leer je tuinen, parken, pleinen, openbare ruimte, landgoederen en landschappen ontwerpen. Je denkt na over de meest optimale inrichting, met een haviksoog voor vormgeving en gebruik. Het moet er immers goed uitzien, maar ook optimaal functioneren.

. Als je en ben it t u b lag me ls ik thuis a a je aan de s uiten e m l e b : â&#x20AC;&#x2DC;Ik vo at studeren g binnen en eelen n Erik C sign ga alans tusse b ape De c le s a d e n a L e id pen. D ontwer !â&#x20AC;&#x2122; werken

Landscape Design

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Blok I

Blok II

Blok III

Blok IV

Ontwerpatelier 1, Landschapsobject

Groen en landschap

Ontwerpatelier 2, Private Tuin

OriĂŤntatie op de studie

Verbeelden

Stedelijk Groen

Ontwerpatelier 3, Landschap

Watersystemen

Ontwerpatelier 4, Publieke ruimte

Ontwerpatelier 5, Dorpsuitbreiding

Interactief proces

Ontwerpanalyses

Vernieuwen

Beleid landelijk gebied

Binnenlandstage en Buitenlandstage

LOP

Stage

Ontwerpatelier 6, Publieke tuin

Jaar 4

Ontwerpatelier 7, Keuze Stad en Int. Beheer

Stedelijk beleid Atelier 7, vervolg

Afstudeerproject Bedrijfsopdracht

Het curriculum van Landscape Design kent vier accenten. Op een rij: • • • •

Landelijk gebied Gastdocentschappen Internationalisering Interactieve planontwikkeling

Studie-opbouw In het eerste jaar wordt het fundament gelegd. Aan bod komen plantenkennis, bodemkunde en landschapstypen. Uiteraard leer je ook de grondbeginselen van het ontwerpen. Dat begint klein-

schalig, met het ontwerpen van een picknickplek en een tuin. Het eerste jaar sluit je af met een oriënterende meewerkstage. In het tweede jaar ga je onder meer ontwerpen voor een ‘stenige’ publieke ruimte. Ook maak je een stedenbouwkundig plan voor een dorp. Oftewel: een plan dat verheldert hoe een dorp kan groeien. Bovendien ga je het werk van bekende (buitenlandse) ontwerpers analyseren. Daarnaast verruim je je kennis over onder meer beleid en planontwikkeling in samenspraak met belanghebbenden. Het derde jaar bestaat vooral uit stage. Je gaat twee projectstages lopen: één in Nederland en één verplicht in het buitenland. Terug op school ga je verder met het ontwerpen en inrichten van landschappen. In het afsluitende vierde jaar is ruimte voor jouw persoonlijke voorkeur: waar wil jij graag een ontwerp voor maken? Tot slot voltooi je je studie met een bedrijfsopdracht. De vakgebieden Landscape Design richt zich op alle levels van de ontwerpwereld. Kortom: je gaat ontwerpen maken voor zowel (particuliere) tuinen, openbare pleinen en parken als landgoederen en landschappen. Zo leer je op alle schaalniveaus ontwerpen. De verschuivende niveaus – van micro naar macro – die in de ontwerpateliers aan bod komen: • Leerjaar 1: Microniveau (object in het landelijk gebied en tuin), ontwerpproces, materialenkennis, functionele overwegingen, visualisatie technieken. • Leerjaar 2: Meso- en macroniveau (landschap en stad), ordeningsprincipes, de ruimtelijke benadering, analysevaardigheden, conceptueel denken, creativiteit, interactiviteit. • Leerjaar 3 en 4: Meso- en macroniveau (landschapontwikkelingsplan), keuzetraject, integratie andere disciplines. 62

Verder besteden we aandacht aan de communicatie en de interactieve trajecten. Vanzelfsprekend laten je ontwerpen een ruime kennis van harde materialen, planten, bodem en landschappen zien. Beroepen Als afgestudeerde Landscape Designer kun je zowel bij bureaus voor tuinen landschapsarchitectuur als bij ontwerpbureaus aan de slag. Ook bij gemeenten of provincies is er werk aan de winkel – bijvoorbeeld als beleidsmedewerker. Tot slot kun je je mouwen opstropen als journalist of bureauredacteur van een vakblad. Maar als je liever je eigen ontwerpbureau begint, kan dat natuurlijk ook! Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen voor Landscape Design zijn op woensdag 1 december 2010 en dinsdag 29 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studieadviseur: Monique Huberts E-mail: HMo@hasdb.nl Telefoon: 073 – 692 38 22 Secretariaat: Lia Kasman-Boxman E-mail: KLi@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 23 Opleidingscoördinator: Arnoud van der Wal E-mail: WaA@hasdb.nl Telefoon: 073 – 692 38 12 Sectordirecteur: Tjeu Foppele

n st tege thousia nd uit n e g a le gra ik stra school Ik kijk o keek Klugt : ge Z o . r h it e u d n van ren aa motto: â&#x20AC;&#x2DC;een traal ik e s d t a tu d Manon s n aan, en ring als an. Mij dingen nieuwe erva p kamers ga efd!â&#x20AC;&#x2122; o n e et gele naar e g niet ch en h en Bos en, is een da D S A H h t gelac dag nie

Tuinbouw en akkerbouw Nederland is groot in het klein. XS in oppervlakte, maar XL in reputatie op het gebied van sier- en voedingstuinbouw en akkerbouw. Die wereldwijde faam kun jij vergroten. Tijdens de opleiding Tuinbouw en akkerbouw verdiep je je in zaken als plantenveredeling, kwaliteitszorg, techniek, bedrijfseconomie, afzet en marketing. Actuele thema’s komen aan bod, zoals klimaatbeheersing, trends in smaak en afzet, veranderende kwaliteitseisen en duurzaam produceren.

e g en d pleidin r mijn o e t n sa naa interes eel is tisch m oor de i t ‘D eb ik v p h : o g r in ie ik r h b k n u ij e k it e B en S tentijd al ik u studen istische stra leuke m Dit opti leven. .’ n va profijt

Tuinbouw en akkerbouw

Blok I

Blok II

Blok III

Blok IV

Jaar 1

OriĂŤntatie op de sector en teelt

Bedrijf en teelt

Basis plant en gewas

OriĂŤntatiestage

Jaar 2

Markt en communicatie

Techniek en economie

Plant, voeding, en onderzoek

Teeltonderzoek

Duurzame teeltplanning

Beleid landelijk gebied

Ondernemen Kwaliteit, Arbo en Milieu (KAM)

Jaar 3

2 stages, waarvan 1 in het buitenland

Teelt en management

Jaar 4

Specialisatie

Afstudeerproject Bedrijfsopdracht

Management en analyse

Studie-opbouw De opleiding duurt vier jaar. De eerste twee jaar leg je het fundament: een combinatie van theorie, praktijk, cases en projecten, zo mogelijk ingekleurd op je teeltvoorkeur. Bovendien raak je vertrouwd met de schooltuin van twee hectare, kassen voor practica, de techniekhal en onze labs. Het eerste jaar sluit je af met twee meewerkstages van elk vijf weken. Na het tweede jaar heb je een brede basis en kun je kiezen voor één van de vier specialisaties: Crop and Farm Management, Agro Technology, International Business of Research and Innovation. Attentie: studenten die een verwante vooropleiding achter de rug hebben, kunnen eventueel in het tweede jaar starten. Vraag het na bij de studieadviseur.

Sowieso heb je ruime mogelijkheden om je eigen accenten te leggen. Dat geldt voor de modulen, maar ook voor je stages en afstudeeropdracht. Het grootste deel van het derde jaar ga je op stage, waarvan één stage in het buitenland om zo zicht te krijgen op de cultuurverschillen. In het vierde jaar specialiseer je je verder. Je studie rond je af met een afstudeerproject. Vier specialisaties De specialisaties waar je uit kunt kiezen – eventueel gecombineerd met een teeltvoorkeur: Research and Innovation Research and Innovation bereidt je voor op werk aan de ‘wieg’ van de sector: de laboratoria en de proefvelden waar nieuwe rassen worden ontwikkeld en nieuwe teelttechnieken worden geïntroduceerd. Crop- & Farm Management “Crash crop or farm crash?”, dat is de vraag die je leert oplossen bij de specialisatie Crop and farm management. Het behalen van winst voor een tuinbouw- of akkerbouwbedrijf hangt af van zowel optimalisatie van de teelt als van een goede bedrijfsvoering. De competenties duurzaam telen en managen van een bedrijf vormen de basis van deze uitdagende specialisatie. International Business Management International Business Management speelt in op de vooraanstaande positie van Nederland in de internationale handel in tuinen akkerbouwproducten. Je spitst je met name toe op de wereld van ondernemende telers, in- en verkopers en exporteurs die over de grens kijken en handelen. Thema’s die aan bod komen zijn strategische marketingplanning, marktonderzoek, exportmanagement en verkoop en onderhandelen. 66

Agrotechnology Bij Agrotechnology verdiep je je in de technische bedrijfsuitrusting en de ontwikkeling van tuinen akkerbouw. Je doet kennis op van techniek en mechanisatie, automatisering en robotisering. Vervolgens kun je aan de slag als bruggenbouwer tussen teelt en techniek. Ook ben je in staat om innovaties van de grond te krijgen en deze op tuinen akkerbouwbedrijven te introduceren. Beroepen De markt is en blijft volop in beweging. Bedrijven worden ook steeds groter en technischer. Een leuke en goedbetaalde baan vinden na je studie zal dan ook geen enkel probleem opleveren. Jouw kennis komt van pas bij veredelings- en exportbedrijven, teeltbedrijven, veilingen, tuincentra, banken, adviesbureaus, technische bedrijven en vakbladen. Enkele functies: ondernemer of bedrijfsmanager op een teeltbedrijf, teeltadviseur, onderzoeker in gewasbescherming, sales manager, exportmanager, productmanager, manager van een grote bloemenwinkel of tuincentrum, inkoper van een inkoopcombinatie, commercieel medewerker van een exportbedrijf of een inkoopfunctie in het buitenland. Oriëntatiedagen Interesse? De oriëntatiedagen bij Tuinbouw en akkerbouw zijn op woensdag 8 december 2010 en woensdag 30 maart 2011. Je bent van harte welkom. Contactpersonen Studieadviseur: Talitha van Son E-mail: SoT@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 21 Secretariaat: Lia Kasman-Boxman E-mail: KLi@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 23 Sectordirecteur: Tjeu Foppele

t in en Ber gelique n en gen A n pe hete enten k de o ijl: ‘Doc meneer. Oo soonlijk.’ u T n a r ev en zo pe Daniëll n mevrouw de HAS a t v k a s t a a pla er m lijke sfe moede

Horticulture & Business Management Studie-opbouw Horticulture & Business Management is de internationale, Engelstalige variant van de opleiding Tuinbouw en Akkerbouw. De structuur van het curriculum en de afstudeerrichtingen zijn dus te vergelijken met de Nederlandstalige studie Tuinbouw en Akkerbouw. Maar wat is dan het verschil?

Contactpersoon Studieadviseur: Talitha van Son E-mail: SoT@hasdb.nl Telefoon: 073 - 692 38 22 Secretariaat: Lia Kasman-Boxman E-mail: KLi@hasdb.nl Telefoon: 073 692 38 23 Sectordirecteur: Tjeu Foppele

Een internationaal kleurtje Horticulture & Business Management is een studie voor studenten die hun professionele toekomst in de internationale tuinbouw wereld zien. Je medestudenten komen uit de hele wereld: van Duitsland tot Zimbabwe, van Letland tot Turkije en China. Je leert in een internationaal team te werken door cultuurverschillen te beleven en ermee om te gaan. Je verbetert zo niet alleen je Engels maar ook je interculturele communicatievaardigheden, die vandaag de dag steeds belangrijker worden. Beroepen Na afronding van deze opleiding ben je een hoogopgeleide Young Professional die in een internationaal team kan werken en projecten praktijkgericht kan oplossen. Als afgestudeerde van deze opleiding kun je zowel in het binnen- als buitenland aan de slag. Denk aan beroepen als accountmanager, teelt- of verkoopadviseur voor een groot exportbedrijf, of onderzoeker bij een internationaal zaadbedrijf. Je kunt ook je eigen bedrijf starten of je familiebedrijf overnemen.

I was ecause ch I b d n a u oll is so m ow dy in H e to stu ulture. There .N a m e a r c o I K ´ e in hortic Park: m o h g h n tc e t wo t o u h a J Se arn out D een t le b w t t a o e n is s b n curiourn here that I cathe differenceseen able to do th a b t can le find ou Bosch I have ing to en D S I’m try A H .´ ies. At countr practical way y r e v a in

Horticulture & Business Management Year 1

Year 2

Term I

Term II

Term III

Term IV 2 Internships

International Horticulture

Plant Sciences I

Plant Sciences II

Language, Culture & Study

Business & Economics

Cultivation Techniques

Marketing & Communication

Technology & Economics

SCM (Supply Chain Management)

Cultivation & Plant Breeding Research

Soil Science & Plant Nutrition

Entrepreneurship

Sustainable Cultivation Planning

Retail Marketing

Cultivation Project

Year 3

Internship

Cultivation & Management I Cultivation & Management II

Year 4

Management & Analysis 1

Management & Analysis 2

Crop & Farm Management 1 or Research & Innovation 1 or International Business 1 or Agro Technology 1

Crop & Farm Management 2 or Research & Innovation 2 or International Business 2 or Agro Technology 2

Thesis

Floral Design & Business Management Floral Design & Business Management is een unieke, Engelstalige studie, aangeboden door Hogeschool HAS Den Bosch en STOAS Hogeschool die creativiteit met management combineert. Je kunt jouw creatieve kant laten zien want je leert bloemschikken op professioneel niveau en je laat je inspireren door natuurlijke materialen en vormen. Maar ook je ondernemersgeest in gevraagd, want je leert hoe je succesvol bedrijven in de bloemenhandel kunt leiden of hoe je het best een tuincentrumketen kunt voorzien van deskundig advies. Kortom, je maakt uit bloemen kunst en je maakt uit creativiteit een carrière.

unded ts. Being surro ture and plan na gs.’ ve in lo th ´I l i: ra ov l and natu Tiia Evita Lo ea R s. sm ni g orga by green, livin

Studie-opbouw In deze studie laten hoogopgeleide en enthousiaste docenten, die wereldwijd bekend staan voor hun kennis en vaardigheden in dit vak, jou de wereld van de bloemensierkunst zien. Het doel van deze opleiding is echter niet alleen om een vakkundige bloemist maar ook een competente manager te worden. Daarom volg je naast de designvakken ook modulen in marketing, communicatie, economie, logistiek en marktonderzoek. Je wordt dus ook opgeleid om bedrijfsmatige problemen op te lossen door relevante informatie van verschillende bronnen te verzamelen en de opdracht in een projectgroep uit te werken. Tijdens je twee stages in het binnen- en buitenland doe je praktijkervaring op en krijg je de kans om je vaardigheden al vóór het afstuderen toe te passen. In het laatste jaar werk je twintig weken aan een afstudeerproject in samenwerking met een (Nederlands) bloemen(sierkunst)bedrijf. Twee erkende bloemistendiploma’s Floral Design & Business Management is een praktijkgerichte opleiding die jou op een carrière in de (internationale) bloemsierkunst-industrie voorbereidt. Bij succesvolle afronding van deze studie ontvang je niet alleen jouw internationaal erkende Bachelor of Applied Sciences maar ook twee prestigieuze bloemisten diploma’s, uitgereikt door de VBW (Vereniging Bloemist-Winkeliers).

Beroepen Als afgestudeerde van deze opleiding ben je een expert in de wereld van de bloemsierkunst en de bijbehorende business. Zo kun je bijvoorbeeld aan de slag als designer of als manager van tuincentra, als adviseur of marktonderzoeker. Of je gaat voor een bloemistentijdschrift schrijven, mof je begint bij een interior design kantoor of een import- of exportbedrijf. Waar je ook voor gaat, je bent een hoogopgeleide Young Professional die in internationale teams kan werken en projecten op en praktijkgerichte manier kan afhandelen.

Het is ook mogelijk om een deel van dit programma als eenjarige certificaatstudie te volgen. Voor meer informatie, ga naar onze website of neem contact op met het International Office.

Oriëntatiedagen Woensdag 15 december 2010 en woensdag 31 maart 2011 Contactpersoon Studie-adviseur: Talitha van Son E-mail: SoT@hasdb.nl Telefoon: (073) 6923 822 Secretariaat: Lia Kasman-Boxman E-mail: KLi@hasdb.nl Telefoon: (073) 6923 823 Sectordirecteur: Tjeu Foppele

, flowers,

plants things, likesoil, white sands, l a r tu a n k love f birds, hes, blac Yi Wu: ´I singing o wn branc

urves, bro ins. I love lax, I will p green lea ts, mounta s re fo e kes me re v a lo I m t y. a k s th blue thing iling, every people sm sue it.´

Year 1

Year 2

Term I

Term II

Term III

Term IV

Flower Arrangements DFA 1 Part 1

Flower Arrangements DFA 1 Part 2

Cultivation Techniques

2 Traineeships

Language, Culture & Study

Business & Economics

Imaging Design

Design & Display

Retail Marketing

Marketing & Communication

SCM (Supply Chain Management)

Flower Arrangements ADFA 1 Part 2

Design & Display 2

Flower Arrangements ADFA 1 Part 1

Entrepreneurship

Project

Year 3

Traineeship

Business Administration Information Management

Year 4

Management & Analysis 1

Management & Analysis 2

International Business 1

International Business 2

Thesis

* DFA: at the level of the diploma Dutch Flower Arrangements ** ADFA: at the level of the diploma Advanced Dutch Flower Arrangements

Floral Design & Business Management

internationaal We kijken graag over grenzen heen bij Hogeschool HAS Den Bosch. Onze opleidingen hebben geen ‘hekken’: wij verzamelen kennis bij voorkeur zo ruim en vrij mogelijk en er zijn open contacten tussen de verschillende disciplines. Onze blik is soepel. We hebben oog voor de vierkante millimeter onder een microscoop, maar ook voor macroeffecten op wereldschaal. Verder nemen we deel aan internationale netwerken en hebben we goede relaties met diverse buitenlandse scholen en partneruniversiteiten. Onze afgestudeerden zitten over de hele wereld en al onze studenten lopen minimaal één stage bij een (internationaal) bedrijf in het buitenland. Vierdejaars TLM-studenten kunnen een deel van hun studie volgen aan de universiteit in Finland. Bovendien bieden we studenten die verder willen kijken dan het Drielandenpunt nu ook Engelstalige Bacheloropleidingen aan. Daarnaast organiseren we gere-

geld internationale activiteiten of projecten met gasten en gerechten uit alle windstreken. Zo oriënteren onze opleidingen zich met succes op een wereld zonder grenzen. Na je studie kun je in beginsel in elk land aan de slag. Sterker nog: HAS Den Bosch stelt zelfs beurzen beschikbaar voor studenten die na hun HAS-diploma door willen studeren in het buitenland! Het omgekeerde geldt ook. Een groeiend aantal internationale studenten kiest voor HAS Den Bosch. We bieden hen alle faciliteiten: van tweetalig intranet/internet en Engelstalige benamingen voor onze opleidingen tot zoiets praktisch als Engelstalige bewegwijzering in ons gebouw. En dat bevalt: lees de reacties van buitenlandse studenten in onze studiegidsen en je ziet bevestigd dat de mogelijkheden op hogeschool HAS Den Bosch grenzeloos zijn.

Nieuw bij Hogeschool HAS Den Bosch International Agribusiness & Global Development Hoe ver is het van de plek waar jij nu bent naar de horizon? Er zijn mensen die dat gaan uitrekenen: dr = √2Rh + h2. Maar je hebt ook ontdekkingsreizigers. Die leggen hun rekenmachientje op tafel en zoeken de horizon op. Om eroverheen te kijken. Voor zulke mensen is er vanaf september 2012 de nieuwe HAS-opleiding International Agribusiness & Global Development. Deze nieuwe opleiding biedt ruim zicht op het internationale werkveld voor de sectoren dier, plant, milieu en voeding. Sleutelwoorden zijn ondernemerschap, duurzaamheid en wereldvoedselvoorziening. Letterlijk en figuurlijk verken je ontwikkelingslanden en opkomende economieën. Zin in? Now we’re talking: je leert werken in een internationale werkomgeving. Naast vaktechnische en business gerelateerde modules krijg je interculturele communicatie en verdiep je je in netwerken, project management en coöperatievorming. En een HAS een HAS, een woord een woord: als we zeggen internationaal, dan lossen we die belofte ook in. Zo studeer je samen met buitenlandse studenten en beleef je stages, excursies, studiereizen en projecten out there. Wat achter de laatste horizon ligt? Veel. Van internationaal ondernemerschap op snijvlakken van voeding, milieu, plant en dier tot aan stimulering van economische bedrijvigheid in emerging markets en developing countries. See you. See you? Volg de verdere ontwikkelingen van International Agribusiness & Global Development op www.hasdenbosch.nl en meld je – onder vermelding van je naam, school en leerjaar – aan voor een mailing bij info-IAGD@hasdb.nl

Nieuw bij Hogeschool HAS Den Bosch Geo, Media & Design Zullen we het goede nieuws aan je sms’en? Of de boodschap in een app voor je iPhone verstoppen? Als je wilt, kunnen we je met behulp van Google Maps en Street View naar de plek gidsen waar de uitdaging op je wacht: onze hogeschool. Daar start in september 2012 onze nieuwe opleiding Geo, Media & Design! Spread the news. Want tijdens deze geweldige opleiding leer je het wereldvak aardrijkskunde combineren met media en design. Zo verken je vier jaar lang de werelden van virtual reality, serious gaming, YouTube, visual journalism, infographics, smartphones en geografie. Wie deze actuele HBO-opleiding echt gaaf vinden? Mensen die alles willen weten over – en willen werken met – nieuwe media. Die het leuk vinden om informatie voor iedereen inzichtelijk te maken. En die later een levendige baan willen als GIS-specialist of info-designer. Voel jij dat we het over jou hebben? Mooi. Geo, Media & Design, als de wereld je [werk]plek is! Volg ons: www.geomediadesign.nl en http://twitter.com/GeoMediaDesign

Topklas Ondernemen Lef, volharding en ambitie. Ga je niet op de loop voor die begrippen? Dan is de afstudeervariant Topklas Ondernemen een buitenkans. Je krijgt gelegenheid om in het laatste jaar van je studie een eigen onderneming op te zetten. Dat is ongeacht de opleiding die je aan hogeschool HAS Den Bosch volgt. Spannend? Absoluut. Het is een uitdaging van het formaat-XL. Maar je staat er niet alleen voor. Samen met mede-studenten zet je de eerste stappen in je ondernemerschap. Vanzelfsprekend komt in het Topklas-jaar het theorische kader aan bod. Maar nog belangrijker is de praktijk. Vaak is die weerbarstig. Kortom: je rolt je mouwen op en onderzoekt hoe levensvatbaar jouw idee is. Bovendien leer je als ondernemer in wording hoe je een win-win-situatie creëert. Een essentiële vraag voordat je de Kamer van Koophandel binnenstapt: zit de wereld te wachten op jouw vondst? En wat zijn de valkuilen? De antwoorden ontdek je tijdens het ontwikkelen van je visie en het planmatig uitwerken van je strategie. Zo leer je denken daadkracht met elkaar te combineren. Ondersteuning krijg je zowel van ondernemers uit de praktijk als van docenten/coaches. Of je jonge onderneming een succes wordt? Dat bepalen jij en – niet op de laatste plaats – je klanten. Topklas Ondernemen: een geweldige kans om zonder compromissen je eigen zakelijke passie te volgen, inclusief HBO-diploma en je eigen bedrijf!

straalt met pit. Het

n woord ‘Sterk is ee e ik mij ontInes Kessels: at is precies ho

D ertrouwen uit. Topklas Onkracht en zelfv jaar tijdens de n pe lo ge af t ef ik mij in he ge ndelsstal be wikkeld heb ha g/ rin en sp et mijn rk in mijn schoen te s dernemen. M ik rin aa w d’ erel een ‘mannenw ’ te overleven. om n aa st t moe 80

Jaap H op: â&#x20AC;&#x2DC;M arktge derlan dse tu inbouw richt is de m in ges veel m a prek te eer mo nier waarop g mooie de Neet gaa produc aan met de n we co ti pakte bleeks nnovaties ge nsument ku rken. Door nnen e d elderijs in op v r ticks s aan worden. ragen peel ik Met kle hele uit de met m markt.â&#x20AC;&#x2122; in verijn bed rijf goe d

Meer mogelijk na je MBO Van alle studenten die zich voor Hogeschool HAS Den Bosch inschrijven, is ruim 30% afkomstig van een MBOopleiding. Genoeg reden om er een apart hoofdstuk aan te wijden. Heb je een MBO-diploma op zak? Lees verder! Verschil tussen MBO en HBO MBO

HBO

Onderwijs

Praktijkgericht

Projectonderwijs Theoretischer

Competenties

Uitvoerend

Flexibeler + Zelfstandiger

Functies

•Kleine zelfstandige ondernemer •Teamleider •Kaderfunctionaris •Meewerkend voorman

•Projectmanager Multinational •Projectleider/manager •Beleidsmedewerker •Adviseur/ ingenieur

Start salaris

¤1200,- tot ¤1800,bruto per maand

¤ 1800,- tot ¤ 2800,bruto per maand

Overig

Minder doorgroeimogelijkheden

Veel doorgroeimogelijkheden

Annelous Oer bekke: ‘Altijd wat om hand En nooit lang en hebben. stil blijven staa n.’

Veel MBO’ers die zich bij hogeschool HAS Den Bosch inschrijven, hebben een agrarische, economische of communicatie-opleiding achter de rug. Maar er zijn ook eerstejaars HAS-studenten die een totaal andere MBO-opleiding hebben gevolgd. Kortom: op de HAS kom je sterk uiteenlopende mensen tegen, wat de levendige sfeer bevordert. Uit gesprekken met MBO-studenten blijkt dat velen van hen extra diepgang zoeken. Bovendien zoeken velen een vervolgopleiding die hun kansen op de arbeidsmarkt vergroot. Dat biedt HAS Den Bosch. Speciaal voor MBO’ers met een verwante opleiding hebben we driejarige en drieënhalfjarige studietrajecten ontwikkeld. Verhelderend gesprek Veel MBO’ers laten zich afschrikken door de toelatingseisen voor HAS Den Bosch. Vaak is dat ten onrechte. Tijdens een gesprek met een studieadviseur over de HAS-opleiding die je zou willen volgen – van Food Design tot Bedrijfskunde en agribusiness – ontdek je de nuances in de toelatingseisen. In zo’n gesprek wordt helder of je de studiekeuze hebt gemaakt die het beste bij je wensen en toekomstplannen past. Hogeschool HAS Den Bosch biedt immers tien opleidingen en tientallen afstudeerrichtingen. Bovendien wordt snel duidelijk welke vakken je eventueel moet bijspijkeren. Ook daarin biedt HAS Den Bosch je de helpende hand.

Toelatingseisen Op de HAS krijg je meer theorie dan op het MBO, maar het accent ligt sterk op kennis die je ook daadwerkelijk leert toepassen. Om die praktijkgerichte kennis onder de knie te krijgen, is het nodig dat je je MBO-opleiding op niveau-4 met succes hebt afgerond. Verder is het voor alle opleidingen aan de HAS – met uitzondering van Food Design & Innovation – belangrijk dat je kunt instromen met wiskunde C1 of C2 en/of scheikunde C1 of C2. De reden is simpel: anders red je het niet. Wiskunde heb je nodig voor Bedrijfskunde en agribusiness, Tuin- en landschapsmanagement en Stad en streekontwikkeling. Wis- en scheikunde zijn nodig voor Tuinbouw en akkerbouw, Dier- en veehouderij, Milieukunde, Voedingsmiddelentechnologie en Toegepaste Biologie.

Wat ze ggen M B We he bben e O’ers zelf? nkele M gingen BO o reactie m zich voor H ’ers gevraag d naar s: AS Den hu Bosch in te sc n overwehrijven . Hun

“Ik heb voor de HAS gekozen, omdat ik denk dat bedrijven steeds meer op zoek zijn naar hoger opgeleid personeel.”

ma S-diplo e A H n e nd te ers me een uitsteke m e n r e t nd he a.” “Van o ehoord dat -diplom O g B k i M p je heb ing is o id e r b it u

Bijspijkeren Om je op weg te helpen, heeft HAS Den Bosch een programma voor MBO’ers opgezet. Als je je kennis wilt opvijzelen, kun je tussen februari en juli op de HAS les in wiskunde, scheikunde, Nederlands en Engels krijgen. In dat half jaar maak je drie toetsen per vak. Na de tweede toets beoordelen de betrokken docenten wat voor jou het beste studie-advies is. Uiteraard krijg je daar een gesprek over. Als je gemiddeld een 5,5 voor de toetsen behaalt, kun je bij Hogeschool HAS Den Bosch aan de slag. Slotadvies Ons slotadvies is kort en bondig. Drie woorden: kom eens praten! We maken graag tijd voor je vrij om je pluspunten en eventuele struikelblokken op een rij te zetten. Eén zekerheid: er is meer mogelijk dan je denkt!

“Met a lle ik) min en een MBOdiplom d ak HAS g er goed een aat ve bedrijf un je (vind el diep en het runnen er bedrijf sleven in op manag . De ” ement

erschil en Dag het v p O n e e s n e s “Toen ik tijd maandsalari e ld e d id m e g et t en zag tussen h MBO-studen e rd e e d tu s e r was de van een afg deerde HBO’e tu s e fg a n e e dat van emaakt.” keuze snel g

“Ik ben n zelf no aar de HAS g g te jo ng von egaan omda werken t ik do . Daarn aast he m fulltime te meploma b gaan b markt.” etere kanse je met een H AS-din op de ar beids-

m ennis o k e d n ldoe n te niet vo etaalde baa e m f a er Sg goed b ok voelde ik n “De MA e e nk. O ke en erend die leu aar ik aan de n uitvo e v le w ele krijgen or om mijn h n.” te doe vo ij r ig e in k e e w kw p een werk o

veelzijdig Zo bont en divers als de natuur is, zo veelzijdig is Hogeschool HAS Den Bosch. Bij ons zie je spijkerbroeken en mantelpakjes, kaplaarzen maar ook mocassins. We hebben allerlei soorten en typen studenten. Van grensverleggende Food Designers tot eigentijdse landschapsmanagers, van bevlogen dierenliefhebbers tot avontuurlijke ondernemers. En ze werken allemaal samen: eenheid in verscheidenheid. Divers zijn ook onze praktische en theoretische onderwijsmethoden. We geven algemene colleges maar maken ook gebruik van Project Gestuurd Onderwijs. We werken in projectgroepen en gaan op excursies. En iedereen loopt meerdere (internationale) stages. Bij HAS Den Bosch kun je je steeds verder specialiseren door specifieke modules te kiezen en door het behandelen

van verschillende onderwerpen. Aan jou de keus, bij ons kun je alle kanten op. Onze drie lectoren, met ieder een heel specifieke achtergrond, zorgen dat studenten ontwikkelopdrachten in de praktijk kunnen uitvoeren. Education and Development, noemen we dat. Praktisch en doelgericht bezig gaan met innovatieve ideeĂŤn en ondernemerschap. En dat past precies bij ons competentiegerichte onderwijs. Dankzij die veelzijdigheid zijn we voor een groot aantal doelgroepen en markten actief: onze studenten en hun kennis worden ingezet bij brancheorganisaties, in de milieusector en bij allerlei Food- en Agro-bedrijven. Regelmatig levert dat aandacht in de media op. Ja, goed gezien. We zijn van alle markten thuis bij Hogeschool HAS Den Bosch.

Toelatingseisen 2011-2012

Linda Franke n: ‘Bij de stud ie Creative Fo kwam mijn ‘g od Marketing ezonde’ eig enwijsheid go Bijvoorbeeld bij het regele ed van pas. n van mijn bu naar China. Zo itenlandse st blijkt dat eig age enwijs ook heel zijn!’ wijs kan

FOOD DESIGN AND INNOVATION 34122 Food Design en Creative Food Marketing VWO met profiel: • Natuur en techniek • Natuur en gezondheid • Economie en maatschappij • Cultuur en maatschappij HAVO met profiel:

• Natuur en techniek • Natuur en gezondheid • Economie en maatschappij • Cultuur en maatschappij

VOEDINGSMIDDELENTECHNOLOGIE 34856 Food Technology en Food & Health VWO met profiel: • Natuur en techniek • Natuur en gezondheid • Economie en maatschappij met scheikunde HAVO met profiel: