HAS Beats januari/ februari 2011 by Hogeschool HAS Den Bosch

ZLTO-SPECIAL: Interview met ZLTO-voorzitter Hans Huijbers Hoe werkt het nieuwe werken? HAS’sers gaan mozaïeken bij de buren TLM-studenten ontwerpen ZLTO-daktuin

nummer 4 januari/februari 2011 3e jaargang

inhoudsopgave editorial

verslag

Stef Valk

Marieke Ellenbroek

Annet Riemsdijk

HAS Ondernemend Café

Gremio Unio naar het Glazen Huis

P4-5

achtergrond

verslag

Florieke Koers

T. van Son & C.Krijnen

Stormdag nuttig en inspirerend

Filmevenement ‘Taste the waste’

HAS’sers te paard

P10

verslag

special ZLTO

interview

P11

P12-21

P22-23

opinie

verslag

serie

Nic Douben

Annika Dossow

Florieke Koers

Bio-based economy

Nederlandse bloemsierkunst in Letland

Duitse studenten (slot)

P24-25

P26

P27

Unieke kans voor nieuwjaarsspeech

Cor Klaver

Een heerlijk kerstfeest in Sâniob

rubrieken fotocollage estafettecolumn you’ve got mail mmm... nieuws en agenda inspirerend 2

P7 P25 P28 P29 P30 P31

Florieke Koers

AJI: food service in course

gasteditorial Voor een keertje geen Florieke die op deze plek, maar ik die jullie allemaal een gezegend en gezond 2011 toewens. Tijdens de nieuwjaarsborrel kreeg ik vaak de vraag of Dick Pouwels ook kwam, helaas kon hij niet meer op tijd in Den Bosch zijn. Ik kreeg ondertussen de unieke kans om een praatje te houden en dat vond ik erg leuk om te doen. In mijn praatje heb ik er uitdrukkelijk voor gekozen om vooruit te kijken en het vooral te hebben over de mooie plannen die er liggen. Op 1 februari is Dick Pouwels in dienst gekomen en op dit moment ben ik hard bezig om dossiers met hem te delen en een aantal aan hem over te dragen. Dat betekent dat ik niet meer alles alleen hoef te doen en weer meer echt leuke dingen kan gaan doen. Alhoewel een tijdje alles alleen besluiten ook best leuk is ;-) Mijn aantekeningen voor het praatje schreef ik op de achterkant van een papier waar de studentenaantallen op stonden en op die aantallen kunnen we met zâ&#x20AC;&#x2122;n allen heel trots zijn. Ook HAS KennisTransfer heeft het goed gedaan, ondanks de moeilijke tijd waar we in zitten. Het merk Anton Jurgens Institute staat en ook daar ben ik trots op. Wat eraan komt? Kwaliteitsbeoordelingen binnen Food & Business en de Green Business School. Ik zou zeggen: maak er

een feestje van! Verder zijn we hard bezig twee nieuwe opleidingen te ontwikkelen en liggen er huisvestingsuitdagingen in het verschiet. De Stoas gaat weg en er liggen nieuwbouwplannen op de plek waar nu de kas staat. Na wat aandringen van de medewerkers die op de borrel aanwezig waren, heb ik wat gezegd over Venlo. We staan namelijk voor een grote uitdaging: studenten en het bedrijfsleven daar bedienen met leuke opleidingen en zakelijke projecten. De stad Den Bosch heeft als visie een centrum te worden van Food, Health en Pharma. En zonder agro geen food. Wij zitten hier dus prima op onze plek en met de komst van de ZLTO en Helicon wordt ons groene centrum alleen maar sterker. In deze HAS Beats speciale aandacht voor onze nieuwe buren. Ik heb in de wandelgangen al vele malen gehoord dat mensen elkaar ontmoet hebben hier of daar of in het tussenstuk de Deel voor een lekker kopje koffie. Kruisbestuiving ten top, en dat kunnen we alleen nog maar meer stimuleren. Stef Valk

Unieke kans voor nieuwjaarsspeech Nummer 4 januari/februari 2011 Maandelijks magazine van hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en Anton Jurgens Institute

Colofon: Hoofdredactie: Florieke Koers, HAS Den Bosch Eindredactie: Lindsay Kemps-Saitch en Marieke Ellenbroek, HAS Den Bosch Beeldredactie: Margriet Hoffmans, HAS Den Bosch Ontwerp: Studio Jean Philipse, Sint Michielsgestel Druk: Drukkerij Tielen, Boxtel Oplage: 600

Vragen of opmerkingen over deze HAS Beats? Mail ze naar hasbeats@hasdb.nl

Deadline volgende HAS Beats: kijk op intranet: Afdelingen/ Communicatie & PR/ HAS Beats.

fsc logo

Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Margriet Hoffmans

verslag ‘L

ekker Ondernemen’. Dat was het thema van het HAS Ondernemend Café dat op donderdag 9 december 2010 plaatsvond bij HAS Den Bosch. Op het menu stonden twee bevlogen foodondernemers: Ridder Drost en Bob Hutten. Beide inspirerende sprekers, die door hard te werken nu aan het hoofd van een succesvolle onderneming staan. Ridder Drost (1987) is eigenaar van Liquido d’Oro. Na het behalen van zijn havo-examen belandde Ridder bij een Toscaanse wijn- en olijfolieboer. Het werken in de boomgaard maakte hem zo enthousiast dat hij besloot om zelf olijfolie te gaan verhandelen. En met succes! Liquido d’Oro levert tegenwoordig aan talloze bekende restaurants en verovert gestaag de markt van foodservice en consumenten. Ridder: “Het is ook wel eens bijna mis gegaan. Het succes groeide me letterlijk boven het hoofd. Toen mijn afnemers hun financiële verplichtingen niet nakwamen, kon ik mijn leveranciers niet meer betalen. Ken je cijfers uit je hoofd en weet wie je klanten zijn, was een belangrijke les die ik toen leerde.” Culinaire dienstverlener Bob Hutten (1966) studeerde in 1987 af aan de Middelbare Hotelschool, waarna hij zich in het door zijn grootouders opgerichte familiebedrijf ontplooide tot ondernemer. Sinds 1993 is hij algemeen directeur van Hutten Exclusieve Catering in Veghel. Onder zijn leiding groeide de organisatie uit tot een nationale culinaire dienstverlener met ruim 900 medewerkers in dienst. Bob: “Als geld verdienen je doel is, moet je niet in deze branche gaan werken. Hier

gaat het niet om grote marges, maar om passie voor je producten en voor je bedrijf. Wij willen de leukste en de beste zijn.” Bob gaf de studenten van de afstudeerrichting topklas Ondernemen, die nu de basis leggen voor hun eigen onderneming, maar liefst veertien waardevolle tips. Eén daarvan: “Bedenk goed of je komt brengen of halen. Wil je de maatschappij verrijken, de mensen iets geven of wil je vooral veel geld verdienen?” En een andere tip: “Wees niet bang mensen om hulp te vragen. Bijna iedereen wil je graag helpen, maar je moet wel eerst aangeven dat je hulp nodig hebt.” Diverse bedrijfjes De veertien Topklas-studenten kregen ook de gelegenheid om zich te presenteren aan de zaal. Hun nieuw bedachte bedrijfjes waren heel divers. Na een elevator pitch mochten zij de zaal om iets vragen: kennis, contacten, een mening over iets. Dit werkte aanstekelijk en altijd was er wel iemand in het 220-koppige publiek die de Topklasser verder kon helpen. Dankzij het heerlijke buffet van Hutten Catering en de olijfolie van Liquido D’Oro ondervonden alle gasten aan den lijve wat ‘Lekker Ondernemen’ betekent.

‘Lekker ondernemen’ tijdens het HAS Ondernemend Café

“Bedenk goed of je komt brengen of halen”

Ridder Drost. Foto hiernaast: drukte bij het HAS Ondernemend Café met rechts dagvoorzitter Floris Venneman.

verslag I

Tekst en foto’s: Annet Riemsdijk

n een zeer korte tijd hebben leden van Gremio Unio zich ingezet om geld binnen te halen voor wezen die hun ouders zijn verloren door aids. Dit geld werd verdubbeld door HAS Den Bosch en op 22 december 2010 boden de studenten het geld aan bij het Glazen Huis in Eindhoven, in het kader van de actie Serious Request van radiozender 3FM. Studenten hebben een hometrain-driedaagse en een knuffelactie opgezet en promootten deze waar ze maar konden. De docenten, gemeente, politie, Bossche kroegen, bedrijven en de pers werden geïnformeerd en gevraagd mee te fietsen tijdens de Hometrain-driedaagse. Drie dagen lang stond Sociëteit ’t Swijnshooft vol met leden en niet-leden en werd er enthousiast gefietst. Vijftien teams hadden zich aangemeld en ieder team trapte de longen uit het lijf om de andere teams te verslaan. Het publiek kon geld inzetten op een team en moest het geld doneren aan Serious Request wanneer hun team verloor. Dit keer ging het niet om het winnen, maar juist om het verliezen. Want: met verliezen bracht je geld in de pot.

man sterk kwamen we met groot spandoek aan bij Het Glazen Huis van Serious Request. Na een uurtje in de rij op de markt te hebben gestaan en al enkele keren in beeld te zijn geweest kwamen we bij Het Glazen Huis met de envelop. Voorzitter Brechtje de Schipper deed een praatje en vertelde dat we dankzij alle inzet ongeveer 800 euro hadden opgehaald en dat hogeschool HAS Den Bosch dit geld verdubbeld heeft. Daarna mochten we, in plaats van een liedje aanvragen, vol trots ons eigen GUstrijdlied zingen.

GU-strijdlied Woensdagavond 19.08 uur op station ‘s-Hertogenbosch. De NS werkt weer eens tegen: de intercity rijdt niet in verband met de sneeuw. Gelukkig reden de stoptreinen wel en konden we toch naar Eindhoven. Met ongeveer vijftien

Na nog een drankje en wat genieten van de sfeer zijn we weer richting ’s-Hertogenbosch vertrokken. Wat was dat een mooie avond! We willen iedereen nog ontzettend bedanken voor alle inzet en alle donaties. Zonder jullie was dit nooit zo’n geslaagde actie geworden!

Het gehele radiofragment is terug te zien op: http://seriousrequest.3fm.nl/page/10_audiogemist Kijk bij 22-12-2010 om 20.50 uur.

Gremio Unio met ruim 1650 euro naar het Glazen Huis

“Ieder team trapte de longen uit het lijf om de andere teams te verslaan”

Gremio Unio doneerde op 22 december ruim 1650 euro aan de actie Serious Request.

fotocollage 16 IndonesiĂŤrs voor training bij HAS Den Bosch en HAS Kennistransfer Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Kim de Bont

Kerstmannen delen kerstgeschenken uit aan medewerkers Foto: Nienke Stuiver

Tekst: Florieke Koers Foto: Geertje van der Beele

achtergrond H

et is al een tijdje geleden, maar half oktober vorig jaar kregen alle medewerkers van de Green Business School een aardige verrassing te verwerken. Ze dachten op studiedag te gaan en toen bleek deze studiedag een ‘Stormdag’ te zijn. Wat is dat eigenlijk, een Stormdag? En waarom is het nuttig? Het is dinsdagmiddag 19 oktober 2010 en alle medewerkers van de Green Business School zijn in de kassen. De Tuinbouw en akkerbouwers in een lokaal, en de Plattelandsvernieuwers in een ander. Er zijn deze dag geen lessen en de geplande studiedag bleek een Stormdag: iedereen heeft ‘s morgens en een deel van de middag in groepjes recent afgestudeerden bezocht op het bedrijf waar ze nu werkzaam zijn. En nu is het ’s middags en is iedereen bij elkaar gekomen om te praten over de ervaringen die ze hebben opgedaan, aan de hand van een voorwerp dat ze hebben meegenomen op de desbetreffende bedrijven. Er komen aardbeien voorbij, eurobiljetten, foto’s… De medewerkers hebben met de afgestudeerden gesproken over wat voor werk ze nu doen en wat hun ervaringen op de werkvloer zijn, maar ook over hoe ze terugkijken op hun studie. De reacties op deze vragen blijken zeer divers. “Een brede opleiding is een groot voordeel.” “Hoe meer communicatie in de opleiding hoe beter.” “Hbo zeer resultaatgericht. Soms is het ook beter om wat afstand te nemen en eerst te analyseren.” “Meer politieke verhoudingen mogen in de opleiding.” “Aan het projectwerken heb ik heel veel gehad.” “Zelfmanagement was heel nuttig. Een goede tool om jezelf door te blijven ontwikkelen en te ontdekken wat je kwaliteiten zijn.” “Meer

Engels in de opleiding is een goed plan.” Zomaar wat kreten waar de medewerkers enthousiast mee terugkwamen. Er is veel uit te halen “Een Stormdag, zoals wij het noemen, brengt inspiratie maar ook kennis”, vertelt Irma van den Tillaart, een van de initiators. “Zo’n drie, vier jaar geleden hebben we het idee bedacht. We zijn vaak in de praktijk en doen daar ook veel in allerlei externe projecten. Maar wat we niet vaak doen, is gericht bij afgestudeerden op bezoek gaan om te kijken waar ze terecht zijn gekomen, hen allerlei vragen stellen over werk en studie, en dat meteen terugkoppelen aan elkaar. De combinatie van het massale, de hoeveelheid opgedane informatie en de directe terugkoppeling: daar zit de kracht in. We komen iedere Stormdag terug met zoveel input. We doen het niet ieder jaar, dat is niet nodig. Maar om de zoveel jaar is het echt nuttig om eens te gaan kijken wat onze oud-studenten allemaal doen en te onderzoeken of de aansluiting met de werkvloer nog goed is. Bovendien is het ook goed voor het team: je bent een dag op een andere manier met elkaar bezig en dat heeft veel meerwaarde voor de dagelijkse omgang met elkaar. Je brengt nieuwe energie en inzichten mee terug.”

Stormdag nuttig en inspirerend “De combinatie van het massale, de hoeveelheid opgedane informatie en de directe terugkoppeling: daar zit de kracht in”

Marjo Baeten en Suzan van Dijk gingen op bezoek bij het Kadaster. Op deze foto afgestudeerden Jaap van Doesburg en Frank van den Bogaert met hun baas Jos Muris.

Tekst en foto’s: Florieke Koers

verslag

e kerst is een tijd van veel consumptie, maar ook van bezinning. Goede redenen voor HAS Den Bosch om op 23 december 2010 voor alle medewerkers en studenten een filmevenement met paneldiscussie te houden met als thema ‘Taste the waste’. Dit naar de gelijknamige documentaire die duidelijk laat zien hoe honger en het verspillen van voedsel verband met elkaar houden. Deze en andere filmcollages toonden tijdens het evenement hoe de hele foodsector eten verspilt, maar ook wat we daartegen kunnen doen.

Onder leiding van Frederike Praasterink, lector Duurzame Wereldvoedselvoorziening discussieerde het panel over de relatie honger en ondervoeding in ontwikkelingslanden en verspilling van voedsel overal ter wereld, dus ook in Nederland. De discussie was een echte publieksdiscussie alle bezoekers van het filmevenement werden uitgenodigd om mee te praten. Leden van het panel waren: Chantal Vrijhof, docent Voeding & Gezondheid en projectleider Kantine van de Toekomst, Maartje Vullings, van de Koninklijke Fruitmasters Groep en de Youth Food Movement, en Frank van Oorschot, specialist internationale zaken binnen ZLTO. De discussie ging aan de hand van de filmpjes al heel snel over de economie. Dalende prijzen, goedkope import en voedsel als beleidspunt passeerden de revue. Toen zei iemand uit de zaal: “Heeft het niet gewoon met mentaliteit te maken? Het gaat nu weer over geld, maar moeten we eigenlijk niet gewoon anders gaan leven?” “Klopt”, knikte Maartje, “maar voor een producent is het prijskaartje een belangrijke factor waar hij niet zonder wil. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is hip, en producenten gaan ermee aan de slag omdat de retail erom vraagt. Ze doen het meestal niet uit idealisme.” Een van de studenten in de zaal was het er helemaal mee eens. “Toen ik

op stage was, ontdekte ik dat MVO veelal een verkooppraatje is. Het leeft nog niet echt.” Bewustzijn “Toch komen er wel stromen op gang”, dacht Chantal. “De relatie tussen voeding en gezondheid werd jaren terug niet van belang geacht, maar inmiddels is die gedachte achterhaald. Ik hoop dat dit voor duurzaamheid ook zo is.” Vervolgens ging het gesprek ook nog even over de consument en of deze nu wel of geen macht heeft als het gaat om voedselverspilling. “Wie bepaalt bijvoorbeeld wat er in de winkel ligt? De consument of de supermarkt?”, vroeg Frederike. “Het is een moeilijke vraag waar niet direct een antwoord op is. De consument kan zich in ieder geval bewust zijn van waar hij mee bezig is en de regie nemen over zijn eigen leven. Hij bepaalt in ieder geval zelf of hij veel weggooit of niet. En dat is nog steeds te veel.” “Voedselverspilling moet op de kaart gezet worden”, stelde Chantal tot slot. “En er ligt voor het onderwijs de taak om onze studenten bewust te maken van het feit dat er zoveel voedsel wordt verspild en welke mogelijkheden er zijn om er iets aan te doen.” De anderen waren het daar roerend mee eens. Meer weten over het onderwerp? www.tastethewaste.nl

Filmevenement ‘Taste the waste’ “Er ligt voor het onderwijs de taak om onze studenten bewust te maken van het feit dat er zoveel voedsel wordt verspild”

De zaal is gezellig vol en neemt volop deel aan de discussie.

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

interview I

n de vierde lichting van de MBA-opleiding van het Anton Jurgens Institute zitten voor het eerst niet alleen mensen uit de food industry. Er zijn deze keer ook twee heren uit de food service: Robert Leene van McDonald’s en Hans van Veen van Appèl Catering. En dat blijkt een grote meerwaarde voor de cursus: het instituut zou in de toekomst graag meer mensen met een dergelijke achtergrond in de MBA zien.

“De voedingsmiddelensector waar potentiële cursisten van het Anton Jurgens Institute vandaan komen, kun je verdelen in drie onderdelen: de food industry, de food service en de food retail”, licht Jac Giesen bovenstaande toekomstvisie toe. “In de food industry heeft HAS Den Bosch altijd al goede contacten. Bij de oprichting van het Anton Jurgens werden dit ook de vanzelfsprekende contacten voor ons. In de eerste drie lichtingen zaten alleen mensen vanuit deze branche. Maar nu is daar verandering in gekomen en hebben we twee mensen uit de food service. Een hele aanwinst, voor ons, maar ook voor de cursisten. Er ontstaat een ontzettend leuke wisselwerking tussen hen. Ze zijn allemaal met voeding bezig, maar hun prioriteiten liggen ergens anders. Het zou leuk zijn als in de toekomst ook mensen uit de food retail zich zouden melden voor de MBA. Dan hebben we de hele keten in huis.”

Robert (39) en Hans (45) doen sinds september de MBA Business Creation in Food & Health. Ze komen uit de food service. Was doen jullie precies? Robert: “Ik werk nu 19 jaar bij McDonald’s met tussendoor een uitstapje naar Domino’s van drie jaar. Ik ben manager McOpCo en ik ben verantwoordelijk voor een business unit van 23 restaurants waar 1600 mensen werken. Ik heb de McDonald’s Academy gedaan in Chicago en heb binnen McDonald’s het hele carrièrepad doorlopen. Dat ik zolang bij hetzelfde bedrijf werk, zie ik als een voordeel: ik kan een voorbeeld zijn voor anderen en dat is ook een belangrijk onderdeel van mijn functie. Daarnaast ben ik veel bezig met het uitproberen van innovaties.” Hans: “Ik ben operationeel directeur bij Appèl, een cateraar die voornamelijk contractcatering bij bedrijven verzorgt, en werk er inmiddels 15 jaar. Ik ben verantwoordelijk voor operatie, financiën en personeelszaken. Ik ben tus-

Food service vertegenwoordigd bij de MBA van het Anton Jurgens Institute

Hans en Robert in gesprek over hun opleiding aan het Anton Jurgens Institute.

interview sendoor ook even weggeweest: ik heb een zorgboerderij voor verstandelijk gehandicapten opgezet, die ik ook nog steeds vanaf de zijlijn aanstuur. Ik wilde daarna interimwerk gaan doen maar ben uiteindelijk weer bij Appèl uitgekomen. Bij Appèl zijn er altijd uitdagingen op mijn pad blijven komen en dat vind ik heel belangrijk. En een groot voordeel is natuurlijk dat je op een gegeven moment alle ins en outs van het bedrijf kent en op zaken die zich voordoen handig kunt inspelen.” Hoe zijn jullie bij het Anton Jurgens terechtgekomen? Hans: “Ik ben er toevallig mee in aanraking gekomen bij een lezing van een businessclub. Jac vertelde daar een en ander over de MBA. Ik wist helemaal niet dat er een dergelijke opleiding was op het gebied van food en het sprak me meteen aan.” Robert: “McDonald’s wilde dat ik me meer ging verdiepen in het ontwikkelen van innovaties. Daarnaast had ik al langer de ambitie om een MBA te doen. Twee vliegen in één klap.” Robert Leene

“We voegen echt iets toe aan de groep: wij zijn het ontbrekende puzzelstukje” Hoe bevalt de opleiding tot nu toe? Hans: “Best zwaar. Ik werk 50 uur per week en de studiebelasting komt daar nog bij. Maar ik vind het wel erg leuk. Ik heb geen achtergrond in food technology en op dat gebied leer ik veel bij. Het heeft mijn ogen enorm geopend.” Robert: “Ik kan gelukkig binnen werktijd wat tijd vrijmaken voor de MBA. Het zware zit voor mij meer in de inhoud. Het is een enorme aanvulling op mijn kennis en ik ben heel erg gemotiveerd. Om de vier weken zijn we van woensdagavond tot vrijdagavond bij het Anton Jurgens en dat voelt als helemaal weg zijn van het werk. Heerlijk!” Hans: “Dat wij een andere achtergrond hebben dan de medecursisten uit de food industry is duidelijk merkbaar tijdens de lesdagen. En dat is leuk: we voegen echt iets toe aan de groep: wij zijn het ontbrekende puzzelstukje.” Robert: “Het is een leuke groep en heel divers. We vullen elkaar goed aan en leren niet alleen veel van de opleiding, maar ook veel van elkaar. We hebben verschillende achtergronden en het programma trekt ons naar elkaar toe. Inspirerend.” Hans van Veen

Enig idee wie er als stuntvrouw optreedt voor Mega Mindy als ze niet op de Onderwijsboulevard is? Mail je antwoord vóór de carnavalsvakantie naar GJ@hasdb.nl en win een dvd van Mega Mindy en het Zwarte Kristal, of een andere dvd naar keuze. Medewerkers van het Anton Jurgens Institute kunnen helaas niet meedingen naar deze felbegeerde prijs. 11

special fotocollage Boerenovertrek ZLTO Foto’s: ZLTO

Op vrijdag 26 november 2010 liepen 11 ZLTO’ers van hun oude gebouw in Tilburg naar hun nieuwe gebouw in Den Bosch. Bij HAS Den Bosch werden zij door de HAS’sers feestelijk ontvangen met een Brabantse koffietafel en brandewijn. Ook kwamen er ZLTO’ers aan met de fiets en in oude traditie: met de trekker.

Tekst: Nienke Stuiver, Antien Zuidberg en Marc Maas Foto’s: Antien Zuidberg en Margriet Hoffmans

special

verslag Bij de ZLTO verrees de afgelopen maanden in de centrale hal een prachtig mozaïekkunstwerk, bedacht en uitgevoerd door de Russische kunstenares Anna Volkova. Deze eyecatcher geeft vanaf de verschillende etages een andere beleving. Op de begane grond een reliëflandschap met kleurrijke mozaïeksteentjes en van boven bezien een scherp hedendaags stilleven dat verwijst naar de Slow Food-beweging. Een aantal ZLTO’ers hielp bij het leggen van de duizenden steentjes. Omdat Anna nog meer vrijwilligers kon gebruiken, meldden ook drie HAS’sers zich om een handje te helpen: Nienke Stuiver, Antien Zuidberg en Marc Maas. “Ik hou van mooie dingen”, zegt Nienke.”Mooie dingen om naar te kijken, maar ook mooie dingen om zelf te maken. Daarbij komt dat ik gek ben op kleurtjes. Op zich dus niet zo vreemd dat ik gelijk heel enthousiast was over het meehelpen aan het grote mozaïekkunswerk. Maar ik ben ook niet de meest geduldige ‘mensch’, dus in die zin is het wel weer bijzonder dat ik mozaïeken zo leuk vind om te doen. Sterker nog: als ik eenmaal bezig ben, kan ik bijna niet meer stoppen zo verslavend is het. Het yes!-gevoel dat je hebt als je (snel) het perfect passende stukje vindt… Je wilt steeds nóg een stukje, en nóg een stukje verder. Echt moeilijk vind ik mozaïeken niet, het is een kwestie van geduld. Het heeft wel veel weg van puzzelen. En behalve een ‘steentje bijdragen’, heb ik ook een hele gezellige avond gehad met alle collega-mozaïekers. Zeker voor herhaling vatbaar!” Landschapsgevoel “Ik zag al in november door de buitenramen van de ZLTO dat er iets moois gemaakt werd”, zegt ook Antien. “Via Nienke hoorde ik dat de kunstenares graag hulp ontving om haar mozaïekkunstwerk op tijd af te krijgen voor de grote opening begin 2011. Mozaïeken is mijn grote passie, dus ik ben meteen de volgende lunchpauze gaan kijken en heb me na het eerste wauw!-moment meteen aangemeld om te gaan helpen. Het is een koorts die je pakt, een

mozaïekkoorts! Het is leuk om met een groep samen aan een groot werk bezig te zijn.” Antien babbelde er tijdens het werken met haar collega’s en ook Anna Volkova lustig op los. “Anna komt oorspronkelijk uit Rusland en spreekt redelijk Nederlands. Ze woont in Amsterdam en komt drie dagen per week naar Den Bosch om aan het mozaïek te werken. Ze heeft een kunstacademie in Rusland gedaan en daarna de Rietveldacademie en nog een postdoctorale kunstopleiding. Ze is bij de ZLTO terecht gekomen via artpartner.nl, een makelaar in kunstenaars voor het bedrijfsleven. Ze werkt samen met Siebe, die eigenlijk architect is, maar intussen ook al de koorts te pakken heeft.” Ook weet Antien veel te vertellen over Anna’s mozaïekdesign. “Ze wil dat haar mozaïek zich als een landschap uitstrekt, zoals de glooiende akkers van de boeren in Zuid-Nederland. Als je midden in de akkers werkt, zie je niet veel, maar als je van boven naar beneden kijkt, ontvouwt het landschap zich. Het landschap is de wereld van het eten in al haar glorie: vlees, vis, melk, yoghurt, kaas, worst, kip, uien, groenten, fruit, azijn, jam en heel veel bloemen. Het mozaïek is ook glooiend gelegd zodat het landschapsgevoel nog verder versterkt wordt. Uiteindelijk zal het mozaïek ook deels onder water liggen, zodat de kleuren nog mooier zullen uitkomen. Mij zul je nog vaak vinden bij het ZLTO om te genieten van het prachtige eetkunstwerk!” HAS-mozaïekproject? En tot slot dan Marc Maas. De locatie is heel bijzonder, vindt hij. “Het is niet alleen een prachtig mozaïek, maar het gaat straks bij de ZLTO ook de Relatieve Luchtvochtigheid (RV) bepalen. Deelnemen en bijdragen aan een echt kunstwerk is voor mij een perfecte manier om vrije tijd en energie te stoppen in een dergelijk klimatiseringsproject. Daarnaast zijn mijn genen gedeeltelijk verantwoordelijk. Mijn vader was voor zijn pensioen tegelzetter. In ieder geval: ik ben blij deze contributie te mogen leveren. Als Hogeschool HAS Den Bosch besluit om zo’n project te omarmen sta ik vooraan in de rij.” En Nienke en Antien? Die zijn het met dit laatste helemaal eens.

HAS’sers helpen mee aan mozaïekkunstwerk bij de ZLTO

“Het is een koorts die je pakt, een mozaïekkoorts!”

V.l.n.r. Nienke Stuiver, Antien Zuidberg, kunstenares Anna Volkova, haar assistente Siebe M. Voogt, en Marc Maas. 13

special

Tekst: Florieke Koers Foto’s: ZLTO

interview Hij is nu ruim een jaar voorzitter bij de ZLTO en sinds maart lid van de Raad van Toezicht van hogeschool HAS Den Bosch. En daarnaast is Hans Huijbers (51) ook nog ‘weekendboer’, zoals hij dat zelf zegt. “Bezig zijn met onderwijs is vrij nieuw voor me, maar ik vind het erg boeiend.” De afspraak met Hans is op maandagochtend om 11.00 uur in het nieuwe ZLTO-kantoor. Maar waar is Hans? Ik schuif aan bij Marlies, een van zijn secretaresses, die aan een lange flexplektafel zit op de bovenste verdieping van het nieuwe gebouw. “Hij zal er zo aankomen, ik weet even niet waar hij is.” Mooi eigenlijk. Ook Hans moet zelf ergens in het gebouw een plekje zoeken. En dat is niet altijd bij zijn secretaresses in de buurt. Even later komt hij aangelopen en met een kop koffie zoeken we een vergaderbank op: een bank met hoge uitgeklapte leuningen tot boven je hoofd waardoor het geluid vrijwel helemaal binnen de bank blijft. Die kop koffie is ook bijzonder, want op het bekertje staan allemaal namen. Het zijn de namen van alle medewerkers. Een leuk, klein detail waaruit de verbondenheid van de collega’s met elkaar spreekt. Hans heeft het prima naar zijn zin bij de ZLTO. “Ik geloof in een betere wereld. En dat geldt wat mij betreft ook voor de agrarische sector.” Aan het boeren “Ik heb havo gedaan. Daarna heb ik nog even overwogen om naar HAS Den Bosch te gaan, maar eigenlijk vond ik het belangrijker aan het boeren te gaan. Wij hadden thuis

een melkveebedrijf met een zijtak asperges en op dat moment werd er net een nieuwe stal gebouwd Enkele jaren later is het aantal hectare asperges uitgebreid. In 1977 ben ik in de maatschap gegaan en in 1987 heb ik het bedrijf overgenomen. Ik ben in de loop der jaren wel altijd blijven leren. Van cursussen graslandverzorging en klauwverzorging tot een opleiding aan Nijenrode. In de tijd dat ik begon op de boerderij was ik lid van de Katholieke Plattelandsjongeren (KPJ) en daar deed ik mijn eerste bestuurlijke ervaring op. Ook werd ik actief bij het Brabants Agrarisch Jongerenkontakt (BAJK), eerst regionaal en later op landelijk niveau. Uiteindelijk kwam ik zo in contact met de voorloper van de ZLTO: de NCB. Ik was namelijk vanuit het BAJK als adviseur betrokken bij verschillende projecten.” Van het waterschap naar een belangenbehartiger “Daarna werd ik actief in de veeverbetering en kreeg lokale en regionale functies bij de NCB. Vóór mijn huidige functie werkte ik bij het waterschap de Dommel als locowatergraaf en was ik voorzitter van de CRV. De functie van voorzitter bij de ZLTO was een functie die ik maar al te graag op me wilde nemen. In 2005-2006 was de samenstelling van mijn bedrijf al iets gewijzigd: we waren met de asperges gestopt. Ik heb al sinds 1991 een medewerker in dienst. De eerste acht jaar parttime daarna fulltime. Ik had mezelf altijd voorgehouden dat ikzelf meer wilde blijven melken dan deze medewerker: in ieder geval één keer per dag. Op een gegeven moment ging dat niet meer en daarom spreek ik over mezelf als ‘weekendboer’:

ZLTO-voorzitter Hans Huijbers nieuw lid van de Raad van Toezicht

Hans Huijbers thuis op de boerderij.

special ik denk dat ik nu nog vijf keer per week melk. In onze aspergetak werkten wij altijd met ouderen en scholieren, maar in die branche veranderde in de loop der jaren een aantal dingen: de teelt werd steeds grootschaliger, de mechanisatie nam een vlucht en ook werd er steeds meer gewerkt met vreemde arbeid. Daarom besloten we uiteindelijk te stoppen met de asperges en de melkveehouderij uit te breiden.“ Multidisciplinair denken “Ik vind mijn lidmaatschap van de Raad van Toezicht van HAS Den Bosch een toegevoegde waarde op het voorzitterschap. Het is ook vanzelfsprekend. Vanuit de KNBTBtijd had de ZLTO vaste plekken in de Raad van Toezicht en dit werkt nog steeds door. Het is wel wennen, want ik heb niet zoveel ervaring met onderwijs. Ik vind het wel heel boeiend. Een kerntaak van het onderwijs is het afleveren van goede wereldburgers. Het onderwijs leidt echter specifiek op en ik heb ervaren dat mensen die multidisciplinair denken, het makkelijker hebben dan mensen die juist specialistisch denken. Dat prikkelt me om na te denken over de vraag hoe je specifieke opleidingen zo kunt organiseren in het onderwijs dat er ook brede expertise overblijft.“ Eigen manier “Besturen moet in je genen zitten. Je moet het leuk vinden om deze verantwoordelijkheid te willen nemen. Als de sector er beter van wordt, heb ik mijn doel bereikt. Daar werk ik met passie aan. Natuurlijk zijn er tegenslagen.

Hans Huijbers

“Een kerntaak van het onderwijs is het afleveren van goede wereldburgers” Soms is er miskenning, wordt er over ons gesproken als ‘jullie daarboven’. Maar dat is het waard: wat we bereiken, daar gaat het om. Ik heb geleerd om goed te luisteren naar de partij tegenover je. Vaak ontdek je dan dat het lijkt of je in eerste instantie lijnrecht tegenover elkaar staat, maar dat het pijnpunt eigenlijk op dezelfde plek ligt. En dan kun je verder komen. Ik heb veel bestuurlijke ervaring, maar niet binnen de huidige ZLTO. Mijn inwerkperiode heb ik daarom als best heftig ervaren. Ik heb

nooit Antoon Vermeer willen vervangen. Ik heb daarin een natuurlijke houding: ik moet het op mijn manier doen. En daar moest iedereen aan wennen. Na een jaar kan ik wel zeggen dat mijn eigen manier ingeburgerd is geraakt, voor mij en voor de anderen.” Hans Huijbers woont in Wintelre, is getrouwd en heeft zes kinderen, waarvan er een aan hogeschool HAS Den Bosch studeert.

De Deel of de Opkamer? De sluis tussen de ZLTO en HAS Den Bosch, je weet wel, met die lekkere koffie, heet dat nu de Deel of de Opkamer? Er heerst wat verwarring. Hans brengt helderheid: “In eerste instantie werd de sluis de Opkamer genoemd. Een opkamer is het kleinste, knusse kamertje in huis, waar je met een trapje naartoe moet. Eigenlijk vonden we dat bij nader inzien toch niet zo goed passen, want de sluis is juist groot en breed. Toen werd het de Deel: dit is de grootste, gelijkvloerse ruimte in een boerderij. En dat past perfect, als je er eens komt, zie je dat het precies de lading dekt.”

Foto: Margriet Hoffmans

special

Kruisbestuiving in de Deel

Op de voorgrond HAS-studenten, op de achtergrond ZLTO-medewerkers 17

Tekst en foto’s: Florieke Koers

special interview Ontwerp een multifunctionele daktuin. Dat was concreet de bedrijfsopdracht van Rens Fritsen en Peter van Doren, die afgelopen zomer afstudeerden aan de opleiding Tuin- en landschapsmanagement. Het werd een iets langer traject, want de twee coördineren nu ook de aanleg van de tuin. En we kunnen het allemaal zien: het gaat namelijk om de nieuwe daktuin van de ZLTO, die in het voorjaar opgeleverd wordt. De ZLTO wilde graag een daktuin bij hun nieuwe hoofdkantoor. Jacques Lammers van HAS KennisTransfer was actief in de werkgroep Innovatief Groen van de provincie Noord-Brabant en kwam zo op het idee in de daktuin van ZLTO te laten zien wat er allemaal met groen kan. De ZLTO was enthousiast en zo ontstond het gezamenlijke plan van een daktuin die multifunctioneel inzetbaar moet zijn en tevens een visitekaartje is van de vakgroep Boomkwekerij van de ZLTO. HAS KennisTransfer kreeg de ontwerpopdracht, Tjeerd Prins werd de projectleider en Rens en Peter kregen vervolgens de opdracht voor hun afstuderen. Een prestigeproject, voor alle partijen. Dat was een flinke uitdaging voor jullie… Rens: “Jazeker. Deze opdracht had alles in zich wat in de opleiding Tuin- en landschapsmanagement aan bod komt. We hadden echt geen mooiere opdracht kunnen krijgen. De opdracht is mede een succes geworden omdat wij er zo professioneel mee omgegaan zijn.” Peter: “ Het is voor ons nooit iets fictiefs geweest en we zijn er altijd vol voor gegaan. En we hadden een vliegende

start. Er zitten heel wat uren in, ook avonden en weekenden. Maar dat maakt niet uit, we waren echt gemotiveerd er iets van de maken.“ Wat was jullie plan van aanpak? Peter: “De daktuin moest passen binnen de visie van de ZLTO. Daarom hebben we als eerste een overzicht van de wensen en eisen gemaakt. Multifunctionaliteit was daar een onderdeel van, maar ook duurzaamheid. Voor een daktuin kun je niet zomaar alles ontwerpen. Een dak heeft een bepaalde constructie en een maximale vloerbelasting. Daar moet je rekening mee houden.” Rens: “We hebben ook de architect van het gebouw erbij betrokken, want we wilden dat het ontwerp van de daktuin goed zou aansluiten bij het ontwerp van het gebouw. De architect was heel enthousiast. En hij was uiteindelijk heel trots dat er zo’n tuin bij ‘zijn’ gebouw komt.” Vier ontwerpen maakten jullie voor de ZLTO, waar er één werd uitgekozen. Ook jullie favoriet? Peter: “Ja. Twee vielen er al snel af, en de uiteindelijke keuze uit de laatste twee was eigenlijk unaniem. Het ontwerp is strak en modern, en maakt veel gebruik van duurzame materialen uit de streek en inheemse planten. Er is straks jaarrond iets te beleven. De tuin wordt verdeeld in drie ‘kamers’ met ieder een eigen uitstraling. Hier kan geluncht worden, maar ook gewerkt, vergaderd en gewandeld. Het ontwerp wordt zonder wijzigingen uitgevoerd, daar zijn we best trots op.”

Oud-studenten voeren directie over aanleg ZLTO-daktuin,

Zo ziet de daktuin er nu uit (half januari).

special En toen kwam de vraag het traject ook na jullie afstuderen voort te zetten en de directie te voeren over de aanleg. Wat vonden jullie daarvan? Rens: “Heel erg leuk en we voelden ons ook vereerd. Ergens was het wel een logisch vervolg. Iemand moest de kar gaan trekken wat betreft de aanleg. Wij hebben niet alleen het ontwerp gemaakt, maar we hebben ook een bestek geschreven: een plan waar precies in staat hoe de aanleg uitgevoerd moet worden. Alle werkwijzen staan erin, maar ook alle afspraken, regels en technische details. Wij weten door onze bedrijfsopdracht eigenlijk als beste wat nodig is om de daktuin aan te leggen. En stiekem hadden we het tijdens ons afstuderen natuurlijk wel eens over een vervolg gehad.” Peter: “We zijn er toch wel één, soms zelfs twee dagen per week mee bezig. Best heftig, want we hebben daarnaast allebei een baan. De opdracht blijft nog steeds een uitdaging. We bedenken ook steeds weer nieuwe ideeën. Zo komt er een vergaderruimte op de daktuin, in de vorm van een ouderwetse hooimijt. We zijn nu aan het bekijken of daar behuizing in kan komen voor mussen en vleermuizen. Ook hebben we sinds kort een camera op het dak van het Helicon-gebouw staan, die elke minuut een foto maakt totdat de aanleg klaar is. Daar maken we dan wekelijks een filmpje van dat laat zien hoe de voortgang van de aanleg is. Ik ben benieuwd wat de volgende innovatieve stap is!” Het ontwerp!

“Wij weten door onze bedrijfsopdracht eigenlijk als beste wat nodig is om de daktuin aan te leggen” Binnenkort is het zover: dan kunnen we de tuin met eigen ogen zien. Is dat interessant voor ons onderwijs? Rens: “We hebben voor de tuin een onderhoudsplan geschreven. Helicon gaat dit met eigen studenten uitvoeren. Er zit dus zeker een educatieve kant aan het verhaal, ook voor HAS Den Bosch. Er zouden kleine projecten gestart kunnen worden, er is zoveel te zien en te onderzoeken. En verder is onze opdracht vooral een mooi voorbeeld voor andere studenten, waar ze ook echt kunnen gaan kijken.”

Er zijn verscheidene filmpjes van de aanleg van de daktuin op Youtube te bewonderen. Typ op www.youtube.com 'Daktuin ZLTO' in. Voor een ieder die in 3D wil zien hoe de tuin eruit ziet, hierbij de link naar de 3D-visualisatie: http://www.youtube.com/watch?v=RS6es10K8Sg

Rens Fritsen en Peter van Doren met op de achtergrond hun daktuin in aanleg.

special

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

achtergrond Al een paar keer ben ik in het nieuwe kantoor van de ZLTO geweest sinds de medewerkers daar hun intrek hebben genomen. De informele gesprekken die ik daar voerde, gingen voornamelijk over hun nieuwe manier van werken sinds de verhuizing: niet meer op je oude vertrouwde vaste plek zitten, maar werken op de voor jou beste tijden en je laptop inloggen op elke werkplek in het gebouw die maar vrij is. In het kader van deze ZLTOspecial: een kijkje in de keuken van het nieuwe werken bij de ZLTO, in een gesprek met personeelsmanager Cees Verhoeven. Medewerkers zijn heel enthousiast over het nieuwe werken, blijkt uit onderzoek van Uitgeverij Kluwer over de stand van zaken op het gebied van het nieuwe werken onder 3000 lezers van verschillende zakelijke vakbladen die zij uitgeven. Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat het nieuwe werken op Nederlandse kantoren verrassend snel ingeburgerd raakt. Het merendeel van de ondervraagden associeert het begrip met meer vrijheid en flexibiliteit of zelfs met ‘de toekomst van het werk’. Bij de ZLTO moeten ze er natuurlijk wel even aan wennen. ‘Sommige plekken zijn fijner dan anderen’. ‘Ontmoetingen met mensen die ik vanzelf zag op de afdeling, moet ik nu regelen’. Maar ook: ‘Via het interne chatsysteem kan ik makkelijk zien wie er ingelogd is.’ ‘Door de open ruimte spreek ik nu met collega’s die ik anders nooit sprak’. Tja, verandering gaat nooit zonder slag of stoot. Daar is personeelsmanager Cees Verhoeven zich ter degen van bewust. Hij zit in de stuurgroep die aan het roer heeft gestaan van het optuigen van het nieuwe werken bij de ZLTO. “De gedragscultuur binnen de organisatie is veranderd en het kost even tijd om daaraan te wennen. Mensen die vanuit hun functie al mobiel waren, vinden het prachtig: het sluit prima aan op hun manier van werken. Voor mensen die aan wat meer vastigheid gewend waren, is het lastiger om hun plek te vinden. Ik ben er echter van overtuigd dat ook hen dit gaat lukken.”

De ZLTO en het nieuwe werken Wij-dagen Cees vindt het nieuwe werken een prachtig concept. “Toen de ZLTO in 2005 wilde gaan bouwen in Tilburg, kwam het idee van flexwerken al op tafel”, vertelt hij. “Interpolis was voor ons een groot voorbeeld in dit kader. Uiteindelijk ging het bouwen in Tilburg niet door. Later kochten we de grond naast HAS Den Bosch en toen konden we alsnog het idee van het nieuwe werken gaan uitdiepen. Er kwam een stuurgroep en de afgelopen jaren zijn we hard aan de slag geweest om uit te zoeken of het nieuwe werken bij ons zou passen en hoe we ons op de overgang daar naartoe het beste konden voorbereiden. We organiseerden bijvoorbeeld Wij-dagen voor alle ZLTO’ers: we gingen met elkaar in gesprek over hoe ‘wij van de ZLTO’ dat zouden gaan aanpakken, hielden work-

shops en nodigden sprekers uit als Dick Bijl, schrijver van het boek ‘Het Nieuwe Werken’. Deze kwam om half acht ’s morgens, beetje vreemde tijd maar zo werkt nu juist het nieuwe werken!” En toen was het ineens zover, een prachtig nieuw gebouw met alleen maar flexplekken. “Nu gingen we het echt beleven. Het ochtendritueel veranderde bijvoorbeeld volledig. Er zijn verschillende flexplekken: bureaus met een vast scherm, bureaus waar je je laptop in kunt pluggen en lange tafels waar je met je laptop aan kunt plaatsnemen. We kwamen er snel achter dat de bureaus met het vaste scherm het meest populair zijn en mensen komen nu veel vroeger om zo de beste plek veilig te stellen. We houden dit de komende tijd scherp in de gaten, want als er echt een tekort blijkt aan bepaalde plekken, moeten we misschien mensen aanspreken op hun gedrag en bekijken of ze bijvoorbeeld wel op de voor hen juiste werkplek gaan zitten. En het zou kunnen dat we dan de verdeling van de werkplekken moeten aanpassen.”

De vier v’s Het nieuwe werken bij de ZLTO is gestoeld op de vier v’s: vertrouwen, verantwoordelijkheid, vrijheid en visiegedreven. “Mensen moeten leren omgaan met de vrijheid die ze krijgen. We vertrouwen erop dat ze hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Dat betekent dus ook op tijd afstand nemen van hun werk. Ik vind het onvoorstelbaar te zien hoeveel er ’s avonds en in het weekend online zijn. Grenzen vervagen en dat is prima, zolang je er geen last van hebt.” En hoe kijkt Cees ertegenaan vanuit zijn eigen

functie? “Voor mij is de open structuur ideaal. Ik spreek mensen die ik anders nooit spreek, en kan mensen veel makkelijker en snel even helpen als dat nodig is.” Meer weten over het nieuwe werken of het onderzoek dat Kluwer deed? www.nieuw-werken.nl http://www.vrhl-websites.com/2010/bladermodules/kluwer/hetnieuwewerken/

“Het ochtendritueel veranderde volledig”

verslag O

Tekst: Talitha van Son en Charles Krijnen Foto’s: Margriet Hoffmans

p zondag 21 november 2010 trokken ruim twintig HAS-medewerkers met een paard de Drunense Duinen in. Sommige van hen, waaronder de organisatoren Klaske van der Horst en Suzan van Dijk, hadden de beschikking over een (prachtig) eigen paard.. Het weer was prima: koud maar droog… “Iedereen kwam samen bij Manege Van Bladel, waar de paarden gehuurd waren voor de mensen zonder eigen paard. Voor sommigen was het echt jaren geleden dat ze een paard hadden geborsteld, opgezadeld en hadden bereden. Het was een feest van herkenning. “Hoe zat het ook alweer met de stijgbeugellengte?” “En met de singel?” Zulke vragen hoorden we overal om ons heen. Nadat iedereen op een paard zat, gingen we vol goede moed naar de duinen. Even werd het nog spannend op de weg met de vele auto’s en fietsers, maar toen we eenmaal in het bos kwamen, begon iedereen zich beter op zijn gemak te voelen en gezellig te kletsen met degene die naast hem reed.” Galopperen “Suzan reed met haar Tinker Sam voorop en gaf het tempo aan. Toen ze aangaf dat de groep kon gaan draven, moest er flink gewerkt worden. Maar het ging super. Eenmaal bij de echte duinen aangekomen, moesten we wel even afwegen of er gegaloppeerd kon worden. De

grootte van de groep en het aantal beginners speelde hierbij een grote rol. Verstandig werd besloten dit toch maar uit te stellen naar een volgende buitenrit. Tijdens een (plas)stop onderweg besloot de pony van Maartje Koot om stug door te lopen, waarop Arnoud van der Wal riep dat hij ‘ze wel even terug ging halen’. Hij deed dit vervolgens niet in wilde galop, maar lekker rustig in stap. Een hilarisch gezicht! Angelique Arts en Margriet Hoffmans ruilden van paardje. De twee paardjes leken op elkaar qua uiterlijk, helaas niet van temperament…” Friese hengst “Na ruim twee uur in de duinen te hebben rondgestruind en Harriet Pullens bijna lamme armen had van het in bedwang houden van haar Friese hengst, was het weer tijd om terug te gaan. Tijdens de koffie met koeken na afloop, was iedereen het erover eens dat het voor de herhaling vatbaar is. Hierbij worden Klaske en Susan bedankt voor het organiseren. De volgende keer gaan we allemaal weer mee!”

HAS’sers te paard

“Hoe zat dat ook alweer met de stijgbeugellengte?”

De groep HAS’sers die lekker uit rijden gingen.

Tekst en foto’s: Cor Klaver

verslag

AS Den Bosch is een paar jaar geleden betrokken geraakt bij een project van Caritas Catolica Oradea in Roemenië. Caritas Catolica Oradea is sinds 2003 actief in het dorpje Sâniob. In het Roemeense dorpje Sâniob wordt een sociaal centrum voor jongeren gerealiseerd met als thema ‘LevenLeren-Werken’. Inmiddels wonen er 44 kinderen in drie huizen. Al meer dan 25 studenten hebben gedurende twee of meer maanden hun bijdrage gegeven aan de landbouw: inmiddels is er ongeveer 46 ha bewerkte grond. Het project blijft zich echter volop ontwikkelen en het is erg belangrijk het project te blijven steunen. Tijdens de kerst konden de kinderen heerlijk genieten: het is feest! De nieuwe keuken was hierbij heel belangrijk. Tijdens ons laatste bezoek in oktober 2010 hebben we een nieuwe keuken gekocht, want de oude functioneerde niet goed meer. De oude keuken kwam uit Schijndel en is zeven jaar geleden in zijn geheel naar Sâniob gebracht. Hij was toen al zo’n 35 jaar oud. We kochten een keuken in Oradea, dichtbij Sâniob. Nieuwe landbouwingenieur Sinds vorig jaar is een pas afgestudeerde landbouwingenieur (Laszlo) benoemd, die de leiding krijgt over het landbouw gebeuren. Hij zal een eigen budget beheren, maar de instanties voor het verkrijgen van milieu-, brand- en bedrijfsvergunning werken nog niet bepaald mee. Het ziet er nu naar uit dat begin dit jaar een SRL (BV) gestart wordt. Laszlo komt binnenkort naar Nederland om meer kennis op te doen over het doorvoeren van kwaliteitsverbeteringen en de mogelijkheden tot verhoging van de productie. Hij zal gedurende twee weken bij verschillende bedrijven een soort stage lopen. Dit jaar is in ieder geval een goed aardappeljaar. Zo’n 14 ton is met de hand geoogst. De kinderen hebben goed meegeholpen. Dat is meer dan voldoende. Er is inmiddels ook een kleine groep oudere kinderen, die zelf een klein moestuintje bijhoudt. Ze vinden dat heel leuk om te doen! Er is voldoende graan, maïs, gras en luzerne voor de vijf koeien, pink en kalf en de 27 kleine vleesvarkens met de drie zeugen. Alles wat teveel is, wordt verkocht.

Kennis en geld nodig Er moet nog veel geoptimaliseerd/verbeterd worden. Er is kennis en geld nodig. Het management moet sterk verbeterd worden. Gelukkig, dat we financieel gesteund worden door giften. De afscheidsbijeenkomst van Jeroen Naaijkens in juli 2010 leverde meer dan 4000 euro op. Maar ook de giften van (oud-)collega’s die anoniem een bijdrage deden zijn belangrijk, alle beetjes helpen. Daarnaast zijn we dolblij met de inspanningen die de HAS-studenten tijdens hun stages verrichten. Hiervoor wordt een ieder nogmaals namens de kinderen hartelijk bedankt. De abt (Georg Wilfinger) van Melk (klooster in Oostenrijk) steunt ons met tienduizenden euro’s per jaar. Een kind kost ¤14,75 per dag. De regering geeft slechts ¤1,20. Er is ook gesproken met de directeur van het Felix-instituut. Eveneens een instituut dat 240 kinderen huisvest. Hij vertelde ons dat het zeer belangrijk is om druk op de overheid uit te oefenen voor extra subsidie. Per 1 jan 2010 zijn de lonen van de ambtenaren met 25% verlaagd en de BTW verhoogd naar 24%. We vrezen dat we daarom waarschijnlijk geen extra subsidie kunnen krijgen. Toch gaan we het proberen. U kunt uw bijdrage storten op rek.nr. 59.60.44.860 ABN Amro op naam van Stichting Caritas Oost-Europa Schijndel onder vermelding van Actie HAS Den Bosch t.b.v. landbouwbedrijf. Onze hartelijke dank. Voor meer informatie en foto’s over het project: www.caritasschijndel.nl www.picasaweb.google.com/klaver1/saniob

Een nieuwe keuken voor een heerlijk kerstfeest in Sâniob “Al meer dan 25 studenten hebben gedurende twee of meer maanden hun bijdrage gegeven aan de landbouw” Een vrolijk kerstfeest in Sâniob!

opinie D

Tekst: Nic Douben Foto: Florieke Koers

e producten van de agrarische sector zijn van oudsher in de eerste plaats bestemd om de mensheid van eten en drinken te voorzien. Daarna werd ook een deel van de productie gebruikt voor het samenstellen van veevoer. En nu zijn we sinds enige tijd terecht gekomen in de fase van de agrificatie, met een moderne term aangeduid als bio-based economy. Deze nieuwe benaming levert echter ook de nodige misverstanden op vanwege de zeer enge interpretatie van de term. Dit gebeurde doordat in eerste instantie de schijnwerper werd gericht op het valoriseren van agrarische reststromen. Dat wil zeggen: het gebruiken van dit ‘agrarisch afval’ als grondstof voor industriële producten. Met name de toenemende schaarste aan fossiele brandstoffen heeft de toepassing van agrarische reststromen ten behoeve van energieopwekking in het middelpunt van de belangstelling geplaatst. De niet aflatende behoefte aan schone grondstoffen en niet-fossiele energie heeft de agrarische sector een nieuwe maatschappelijk-economische positie gegeven. In dit verband is ook een discussie ontstaan over de mogelijke rivaliteit tussen het gebruik van agrarische producten ten behoeve van menselijk voedsel en het gebruik voor de productie van energie en grondstoffen. Dit tweeledig gebruik van bio-massa roept nog steeds vragen op.

Bredere kijk Voor een werkelijke bio-based economy is echter een bredere kijk op deze zaak nodig. Het gaat nu niet om het gebruik van bepaalde delen van de bio-massa, maar vooral om het produceren van industriële producten die afkomstig zijn van werkzame inhoudsstoffen uit planten en dierlijke producten. Door op deze wijze te kijken naar de primaire agrarische producten, wordt naast de waardevermeerdering van de bio-massa ook de economische waarde van deze werkzame inhoudsstoffen in de beschouwing betrokken. Een voordeel van deze bredere kijk op bio-based economy is dat een grotere diversiteit aan industriële producten uit agrarische producten kan worden verkregen. Bovendien kan de toegevoegde waarde in de totale keten hoger worden vanwege de toepassing van werkzame inhoudsstoffen in producten met een hoge toegevoegde waarde, zoals in humane en veterinaire medicijnen, voedingssupplementen en cosmeticaproducten.

Misverstanden over bio-based economy

Nic Douben

estafettecolumn Innovatief De innovatieve activiteiten die worden uitgevoerd door de Bio-based Product Ontwikkelings Coöperatie aan HAS Den Bosch vormen een unieke en perspectiefvolle illustratie van de brede opvatting van de bio-based economy. Voor het realiseren van zo veel mogelijk innovaties uit de bio-based economy, is de brede opvatting dus een noodzakelijke voorwaarde. Door de focus te zeer te richten op de valorisatie van uitsluitend agrarische reststromen worden grote kansen gemist.

“Voor het realiseren van zo veel mogelijk innovaties uit de bio-based economy is de brede opvatting noodzakelijk”

Voorganger Marjo Baeten vroeg zich af of ik gedwongen creativiteit heb gezien in Rusland, ontstaan door de aanwezigheid van armoede en onderdrukking, wat leidde tot verbazingwekkend hoogwaardige producten… Ja, daar heb ik wel iets van gezien, maar dan niet in Rusland. Dat was namelijk tijdens mijn verblijf in Afrika. Wat ik gezien heb in Rusland is naast soms armoede in middelen ook juist armoede in kennis en kunde. Ik start maar even met het voorbeeld dat Marjo in haar column aandraagt uit de documentaire ‘The World according to Ion-B’, waarin een zwerver uit Boekarest zich vermaakte met het vervaardigen van collages van plaatjes uit gevonden tijdschriften, die ontdekt werden en nu pronken aan de wanden in Basel. De zwerver zelf had waarschijnlijk niet de kennis en kunde maar ook niet de contacten in de kunstmarkt waardoor hij zijn collages kon vermarkten. Gelukkig had de galeriehouder de kunde en kennis wel om te ‘spotten’. Een aanvulling op elkaars kwaliteiten wat leidde tot een prachtige samenwerking! Ook in Rusland (Belgorod en Kazan), waar Gert-Jan Duives en ik in het kader van het door ons te ontwikkelen en uit te voeren train-de-trainer-programma Animal Health en Nutrition recent waren, zag ik voorbeelden van armoede in kennis en kunde. We hebben hier onder andere diverse veehouderijbedrijven bezocht, divers niet alleen in diersoort, maar ook in bijvoorbeeld huisvestingsystemen en hygiëne. Zo heb ik mijn ogen uitgekeken op een melkveehouderijbedrijf met ca.1600 goed uitziende melkkoeien en maar liefst zestien melkrobotten van een gerenommeerd merk! Een prachtig bedrijf met voortreffelijke materialen waar wij jaloers op kunnen zijn. Hier lijkt armoede in middelen ver te zoeken. Ondanks dit alles, lukt het dit bedrijf niet die hoogwaardige producten op te leveren. Ze geven aan geen idee te hebben van hoe ze dit bedrijf moeten managen en het beste kunnen halen uit hun middelen, waar ze flink in geïnvesteerd hebben. Het feit dat ze zichzelf hier van bewust zijn en dit aan ons ook durfden te uiten, maakt ze tot winnaars! Want met zo’n onderwerp en met mensen met zo’n houding willen wij als HAS graag aan de slag en natuurlijk kunnen wij hier als geen ander een rol in spelen. Ook hier een prachtige samenwerking! Armoede in middelen en/of in kennis en kunde, uiteindelijk weet men de weg te vinden… toch Gerard van Sonsbeek?

ken r e w n e m sa Prachtig to: Mireille

Tekst en fo

Gijsberts

verslag I

Tekst en foto’s: Annika Dossow

n oktober 2010 waren Neeltje Bekkers, hoofd International Office en Erik van Heijst, docent van de Engelstalige bachelor Floral Design & Business Management, te gast bij de Bulduri Gardening School, een mbo-school in Letland met wie HAS Den Bosch inmiddels alweer twee jaar samenwerkt.

Studenten van Bulduri kunnen na hun afstuderen doorstromen naar de Engelstalige HAS-opleidingen. Tot nu toe zijn vier studenten naar Nederland gekomen om Horticulture & Business Management te studeren. Om de samenwerking met de school te onderhouden en studenten te stimuleren naar onze hogeschool te komen, gaat ieder jaar een docent van HAS Den Bosch voor een gastcollege naar Letland. Deze keer stond het bezoek echter helemaal in het teken van de opleiding Floral Design & Business Management: Bijgestaan door zes gemotiveerde studentes van de bloemsierkunstopleiding van Bulduri verzorgde Erik eerst een demonstratie, waarbij ook mensen uit het bedrijfsleven waren uitgenodigd. Het was een groot succes. Vol aandacht werd de demonstratie gevolgd door de ongeveer veertig deelnemers. Vervolgens werden alle deelnemers uitgenodigd om aan een workshop Nederlandse bloemsierkunst deel te nemen. Met ontzettend veel enthousiasme gingen de studenten in kleine groepen aan de slag met de op-

drachten die Erik hen had gegeven. Aan het einde van de middag werden de werken tentoongesteld en uitgebreid beoordeeld. Het was een indrukwekkende verzameling van werken. Wat een gemotiveerde studenten! Nieuwe partner in Estland Tijdens ons laatste bezoek had de directeur van de Bulduri Gardening School ons in contact gebracht met zijn collega-directeur van de Räpina Gardening School in Estland, om een uitbreiding van de samenwerking te bespreken. De reis naar de Baltische landen was dus een goed moment om kennis te maken met deze potentiële nieuwe partner. Na een oriënterend gesprek in Räpina bleek veel interesse te zijn voor samenwerking met betrekking tot de doorstroom naar zowel Horticulture & Business Management als Floral Design & Business Management. HAS Den Bosch hoopt in de loop van het schooljaar 2010-2011 een overeenkomst met de Räpina Gardening School te tekenen.

Nederlandse bloemsierkunst in Letland

“Met ontzettend veel enthousiasme gingen de studenten aan de slag”

Een groep studenten krijgt een workshop bloemsierkunst.

Tekst: Florieke Koers Foto: Christoph Frank

serie

eel van de buitenlandse studenten die in Nederland studeren, komen uit Duitsland. Zij vinden het Nederlandse onderwijs prettig omdat het kleinschaliger en informeler is. Ook bij HAS Den Bosch zijn ze te vinden. In een driedelige serie ontdekt de HAS Beats hoe het voor deze studenten is om een opleiding bij HAS Den Bosch te volgen. Deze keer het slot: Christoph Frank is eerstejaars student Food Design & Innovation bij HAS Den Bosch. Hij komt uit Magdeburg en is 20 jaar oud.

Als hij zijn droombaan heeft, is Christoph creatief bezig met voedsel. Bij wat voor bedrijf dat precies zal zijn, weet hij nog niet. Hij ziet zichzelf echter wel in het buitenland wonen en werken. “Ik heb voor Food Design & Innovation gekozen omdat ik graag kook en daarnaast creatief ben. Een combinatie die ik terugvind in deze studie. Dat kon dus niet missen. Food Design & Innovation bestaat niet op Duitse universiteiten en hogescholen, dus dat maakte de keuze om naar Nederland te komen voor mij makkelijk. HAS Den Bosch is de enige hogeschool in Nederland die deze opleiding aanbiedt, dus ook de keuze voor HAS Den Bosch was zo gemaakt.”

Net als de andere Duitse studenten ziet Christoph wel wat verschillen tussen de Nederlandse en de Duitse cultuur. “Het grootste en meest opvallende verschil is natuurlijk de taal. Maar veel interessanter vind ik de kleine verschillen: Nederland is heel multicultureel, meer dan (Oost-)Duitsland, er zijn ongelofelijk goede fietspaden, maar vaak juist weer slechte stoepen, en mijns inziens zitten er veel te grote ramen in huizen en kantoren. Maar er zijn ook veel overeenkomsten: de cultuur en mentaliteit zijn toch min of meer hetzelfde, althans als ik het bijvoorbeeld vergelijk met landen buiten ons deel van Europa.”

Te grote ramen Omdat Food Design alleen in het Nederlands aangeboden wordt, leerde Christoph deze taal al van tevoren. Het Nederlands vindt hij nog wel eens lastig tijdens het studeren, want je moet toch lezen en leren in een andere taal en dat kost wat meer tijd. Maar hij vindt het echt de moeite waard. “De leukste lessen vind ik de kooklessen”, vertelt hij. “Daar kan ik lekker mijn ei in kwijt. Er zijn natuurlijk ook wel vakken die ik minder leuk vind, zoals bijvoorbeeld het vak consumentengedrag.”

Spannende clubs Den Bosch vindt Christoph een kleine gemoedelijke stad met ‘veel oude charme’. “Helaas zijn er voor studenten niet zo heel veel echt spannende clubs, dat vind ik wel jammer.” Christoph heeft al wat andere steden bezocht: Tilburg, Eindhoven, Utrecht en Amsterdam. Ook is hij wezen zeilen op het IJsselmeer. Heimwee heeft hij niet. “Natuurlijk mis ik mijn vrienden en familie wel, maar aangezien ik al eerder een tijdje van huis ben geweest, kan ik er inmiddels prima mee overweg.”

Duitse studenten in Nederland (slot)

“Den Bosch is een kleine, gemoedelijke stad met veel oude charme”

Christoph Frank

you’ve got mail >>> Marc Maas 10-01-2011 10:58 >>>

Beste Perry, Woorden, lieve woorden, blijken erg krachtig te zijn. Zo krachtig dat ze invloed hebben op de kristalvorming van water. Het water verandert in mooiere ijskristallen; beter geordend. Onvoorstelbaar vind je niet? Complimenten zijn ook lieve woorden. Een compliment bevestigt dat je belangrijk bent en de dingen goed doet. Je kan dan ook nooit vaak genoeg een gemeend compliment geven of krijgen. We groeien bijna letterlijk van een oprechte en originele pluim. Jij en ik weten dit. Maar toch blijkt het voor mij moeilijk om elke dag een compliment uit te delen aan één van mijn collega’s of studenten. Ondanks dat er veel goede dingen goed gedaan worden. Zelf ben ik erg gevoelig voor complimentjes ☺ Ik vis er volgens mijn collega’s vaak naar. Maar laatst kreeg ik een compliment uit onverwachte hoek. Ik ben niet zo van de quickscan. Je zult het nooit 100% goed doen. Ik ben calvinistisch ingesteld en kijk altijd wat er niét goed gaat. Maar… ik ben om. Afgelopen blok stroomde ik over van trots. Ik kreeg een compliment van Jan. Zelfs twee achter elkaar en het Anton Jurgens Institute volgde als derde. Heerlijk. “Opschepper, ga niet naast je schoenen lopen”, hoor ik je denken. Dit denk ik zelf ook vaak, maar toch, mijn wens voor 2011: geef elkaar vaker een compliment. Lieve woorden maken mooiere mensen. Perry, creëer weer zo’n prachtige reactie en wordt nog mooier dan je al bent.

Marc-Sahib

Perry en Marc over… complimentjes geven >>> Perry van Kerkhoven 11-01-2011 14:02 >>>

Ha Marcje, Alles is liefde. “PIR”, zei mijn oud-collega Koos B. altijd: Pluim in Reet. Ook de meest hopeloze gevallen kregen een aai over de bol. Doen wij niet hetzelfde met onze studenten? Oprecht achter de broek zitten, keihard prijzen, snoeihard stimuleren. Goed gedrag belonen en lamstralerij afstraffen. Wat heb ik toch een mooi beroep. En aardige collega’s, zoals jij. En al die anderen. Ik hou het hier uit, omdat je vijftig keer op een dag ‘hallo’ zegt en hoort. Studenten nemen dat over en vinden daarom de sfeer prettig, onzakelijk. We zijn een kudde en schuren tegen elkaar, bijten eens, knabbelen een beetje, zoeken samen naar de weg. Dat maakt deze kudde groot. Als wij in de Oostvaardersplassen zouden lopen, zouden we de winter met gemak overleven. Daarom hebben we een goede wei nodig. Dat we samen kunnen grazen. Directie, denk aan de kudde. Zorg voor veilige wildroosters, laat ons af en toe grazen, loop voorop als er gevaar dreigt, deel je ruimte met de anderen. Och, en hou van mij. Jullie allemaal. Zeg het tegen mij. En tegen de anderen. Mijn wens voor 2011.

De groeten. Perry

Tekst: Roos Leufkens en Eva Arts

mmm… Koken met Roos en Eva

Met dit koude weer is het heerlijk om op te warmen bij de kachel met een kruidige thee. Wat dachten jullie van een spannende Chai Tea Latte. Deze thee komt oorspronkelijk uit India en dat proef je aan de zalig verwarmende kruidenmix.

Chai Tea Latte

Maak eerst de kruidenmix (dit is voor een mooie voorraad): 1 theelepel hele kruidnagels 1 theelepel vers gemalen peper uit de molen 1 theelepel kardamomzaad 1/2 theelepel (geraspte) nootmuskaat 1 theelepel kaneel (of een kaneelstokje) 1 theelepel gemberpoeder Bereidingswijze: Rooster de kruiden in een pan. Maal het vervolgens fijn in een keukenmachine en bewaar het in een luchtdicht bakje.

Voor de thee (per persoon): Verwarm ½ kop melk en ½ kop water met ongeveer een halve theelepel kruidenmix in een pannetje. Haal van het vuur en doe er een theelepel normale (zwarte) theeblaadjes of een theezakje bij. Laat het even trekken en zeef het. Voeg naar smaak suiker of honing toe. Variatie: gebruik eens sojamelk in plaats van gewone melk en voeg een scheutje gembersiroop toe. Tip: je kunt de kruidenmix en theeblaadjes in een thee-ei mengen. Je hoeft de thee dan niet te zeven. Bij bijvoorbeeld ‘De Tuinen’(winkel), natuurwinkels en theespecialisten zijn lege theefilters te koop, handig voor je eigen theemix. Enjoy!

nieuws & agenda Newsbeats Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om de HAS? Kijk regelmatig op intranet en de website en lees het nieuws als eerste!

Hun videopresentatie was met overtuiging de beste. Meer informatie? www.debesteboer.nl

Fhealinc onderzoekt aanwezigheid van gluten in tien HAS-studenten winnen simu- biersoorten Fhealinc, het samenwerkingsverband latiegame ‘De beste boer’ op het gebied van voeding en gezondDonderdagmiddag 16 december is de prijsuitreiking geweest van de simulatiegame 'De beste boer'. 1013 teams deden aan deze game mee. Hiervan bestonden ongeveer 350 teams uit studenten.De aangemelde teams (1-4 personen) speelden een online ondernemerscompetitie, waarbij het management van een gemengd bedrijf de basis was. De deelnemers werden verdeeld in vier categorieën, te weten veehouders, akkerbouwers, agribusiness en studenten. Het basisbedrijf bestond uit een akkerbouw- en melkveehouderijtak. De onderneming was verder van een dusdanige omvang dat met vreemd personeel gewerkt moest worden. Dit personeel speelde ook een rol spelen in de prestaties van het bedrijf.

heid tussen Hogeschool HAS Den Bosch, Avans Hogeschool, ZLTO en het Jeroen Bosch Ziekenhuis, heeft het Expertisecentrum voor Voeding, Afweer en Allergie (EVAA) opgezet. In dat verband wordt onderzoek gedaan naar de hoeveelheid gluten in de tien meest gangbare biersoorten. Het is een terrein waarop nog relatief weinig wetenschappelijk onderzoek is gedaan. Binnen het onderzoek wordt gekeken naar 10 verschillende biersoorten, waaronder de standaard bieren van Heineken en Dommelsch maar ook naar witbier van Hoegaarden en bieren met het predicaat glutenarm of glutenvrij. Bij het onderzoek is brouwerij de Beyerd uit Breda nauw betrokken. De brouwer levert het onderzoeksteam alle benodigde gegevens over en materialen van het productieproces. Meer weten? www.fhealinc.nl

Eerste eetbare gewassen geteeld in klimaatkamers

In een ontspannen sfeer maar met een educatief tintje moesten de deelnemers tijdens de game nagedenken over de bedrijfsvoering. De game bestond uit vijf spelronden en daarna werd er een finaleronde gespeeld met drie studententeams, vijf teams uit agribusiness en tien teams uit de veehouderij- en akkerbouwsector. Bij de studenten hebben Syt Bikker, student Bedrijfskunde en agribusiness en zijn broer Jasper Bikker, student Dieren veehouderij, de eerste plaats gehaald met overtuigende afstand op de nummer twee. Hun uitwerking tijdens de laatste ronde kreeg de meeste punten. 30

Het is het Center for Growing Concepts gelukt om komkommers te kweken zonder daglicht, pesticidevrij en met veel minder water. In de filosofie van dit plantlab speelt de natuur buiten geen rol meer bij het telen van gewassen. Die worden in de toekomst gekweekt in klimaatkamers: volledig geconditioneerde ruimtes zonder daglicht, met behulp van ledverlichting en in meer lagen geteeld. Een van de kamers van het Center for Growing Concepts is sinds medio november in gebruik als moestuintje. Startend vanuit zaad, groeiden daar de afgelopen maanden planten van komkommers, courgettes, basilicum, stengelui, paprika, mais, bonen en tomaten. En alle vruchtdragende gewassen zijn keurig in bloei gekomen en gaan vruchtzetten. Bij afwezigheid van bijen en hommels vergde dat soms enig extra handwerk van Hogeschool HAS Den Bosch. Natuurlijk vroeg iedereen - inclusief wij zichzelf af of groenten uit een plantlabomgeving lekker zouden zijn. Een veel gehoord geluid is toch dat ‘iets dat in Plant Paradise groeit misschien wel slap, week en smakeloos’ zou kunnen zijn. Maar niets is minder waar gebleken. De complete smaakbeleving van de producten die we inmiddels hebben ge oogst en geproefd is heel goed. En dit

alles 100% pesticidevrij en met minder dan 10% van het watergebruik van een kasteelt. Meer weten? www.plantlab.nl

Eerste Nederlandse Food Film Festival De Youth Food Movement organiseert op 18,19 en 20 maart 2011 het eerste Food Film Festival van Nederland, in navolging van steden als New York, Bologna en Londen. Tijdens dit driedaagse festival rondom voedsel, film, debat, kunst en muziek, zal voedsel in al zijn facetten centraal staan. Zowel de problematiek rondom voedsel als de liefde voor eten, koken en het plezier dat daarbij hoort krijgt een plek op het festival. Het voornaamste doel van het festival is om jonge mensen op een leuke manier anders te laten nadenken over voedsel en de keuzes die je elke dag kan maken voor jezelf, en voor de wereld. De organisatoren geloven dat een duurzamer voedselsysteem in de toekomst kan worden bereikt door jongeren nu actief te infomeren. De jongeren van nu zijn immers de boeren, beleidsmakers, retailers en consumenten van de toekomst. Meer weten? www.foodfilmfestival.nl Hogeschool HAS Den Bosch twittert! Wil je de twitterende HAS’sers in de gaten houden of zelf iets twitteren over onze hogeschool? Kijk op twitter en zoek vervolgens op #hogeschoolHASDenBosch, of zet deze naam in je bericht!

Inspirerend

Agenda Food Design Experience

3 februari

Carnavalsvakantie

7 - 11 maart

Open dag

19 maart

Oriëntatiedagen

29-30-31 maart

Pasen

24-25 april

Meivakantie

2-7 mei

Uittocht

17 mei

Carrièredag

25 mei

HAS in het nieuws HAS Den Bosch komt regelmatig in het nieuws. Op deze pagina een kort overzicht. Op intranet kun je de volledige artikelen lezen onder HAS in het nieuws.

Student tuinbouw Robbert de Vreede: ‘Met out of the box-denken kansen ontwikkelen’ Hij wil de tuinbouw, de wereld en misschien zelfs het heelal verkennen. De twintigjarige vierdejaars tuinbouwstudent Robbert de Vreede aan hogeschool HAS Den Bosch is onderzoekend ingesteld. Wat hij na het behalen van zijn diploma in 2011 gaat doen, weet hij nog niet. Robbert’s hart ligt, mede door het bedrijf bij zijn ouders thuis, phalaenopsiskwekerij De Vreede Orchids in Bleiswijk, bij de sierteelt, maar hij wil niet zomaar met de stroom meegaan. Bron: Vakblad voor de Bloemisterij, nummer 1, 2011

Mensen zonder diploma die wel veel ervaring verworven hebben, kunnen in Nederland onderzoeken of die ervaring tot zo’n hoog niveau leidt dat deze kan worden omgezet in een diploma: zij doorlopen hiervoor een zogenaamd EVC-traject. Ronald van de Vijver is de eerste bij HAS Den Bosch die via dit traject zijn diploma haalt. “Hogeschool HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer hebben een tijd geleden een aantal methodieken ontwikkeld die mensen op deze manier verder kan helpen in hun carrière”, vertelt directeur Godfried Hijl. “Het traject heeft daarna helaas een lastige periode doorgemaakt want er was weinig animo voor vanuit het bedrijfsleven. Het EVC-traject werd door HAS KennisTransfer dan ook niet in de markt gezet. Er wordt op dit moment alleen intern van de methodieken gebruik gemaakt, bijvoorbeeld om cursisten te screenen die bij HAS KennisTransfer een cursus gaan volgen.” Felbegeerd papiertje Maar, toen was daar Ronald van de Vijver. 30 jaar werkervaring maar geen diploma. “Ik heb een best aardig CV”, vertelt de Tuin- en akkerbouwer uit Zeeland. “Alleen was mijn basis wat smal. Zonder diploma moet je steeds op andere manieren bewijzen wat je kunt: je kunt van jezelf wel weten dat je een bepaald werk-, en denkniveau hebt, maar hoe toon je dat aan? Mijn werkgever, NAK Agro, wilde wel meebetalen aan een dergelijk EVC-traject. Zo kwam ik bij HAS Den Bosch terecht.” Anderhalf jaar lang verzamelde Ronald allerlei bewijzen die hij in een portfolio stopte en sprak daarover met zijn begeleiders op HAS Den Bosch. Daarna deed hij een afstudeeropdracht: hij ging naar Rusland om te onderzoeken hoe daar de pootaardappelteelt verbeterd kon worden. Op 23 december 2010, ontving hij dan eindelijk het felbegeerde papiertje: zijn hbo-diploma Tuinbouw en akkerbouw. Hogeschool HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer gaan nu bekijken of de instelling een dergelijk traject toch ook voor andere belangstellenden kan gaan inzetten.

eerste r e v j i V e nd Ronald va er EVC-traject d afstudeer Koers to: Florieke Tekst en fo

Een studie met een brede blik Irma van den Tillaart is vanaf het begin betrokken bij de opleiding Stad en streekontwikkeling aan Hogeschool HAS Den Bosch. Ze droeg met haar afstudeerproject bij aan de ontwikkeling van de opleiding en is gebleven. Van den Tillaart is nu beleidsmedewerker, docent en de spin in het web van Stad en streekontwikkeling. ‘Als er modulen bij komen, veranderen of verdwijnen, controleer ik of we nog voldoen aan de uitgangspunten die we destijds hebben geformuleerd.’ Bron: Streek netwerkblad voor het platteland, december 2010

a. ijn diplom ertekent z d n o r e ijv n de V Ronald va

nummer 4, januari/februari 2011