MARC & PERRY opgeven is geen optie INAuGuRELE REDE Jasper den Besten en Gert-Jan van Delft INTERVIEW nieuwe vitaliteitscoach Marjolein van Veenendaal ACHTERGROND ` de verbouwingsplannen van de HAS
nummer 3 november 2011 4e jaargang
inhoudsopgave editorial
verslag
fotocollage
P3
P6-7-8
P9
verslag
verslag
interview
P10-11
P12-13
P14-15
fotocollage
internationaal
ict beats
Joint Project met Duitsland
Kwaliteitsonderzoek centraal op eerste bijeenkomst
P17
P18-19
P20-21
achtergrond
interview
meten is weten
Vitaliteitscoach voor HAS Den Bosch
Meet het licht in donkere dagen
P24-25
P26
Bestand tegen de winterblues
Battle of Trees: boost voor boomkwekerijsector
Dierday: presentatie rapport
‘Control’ op facturen
P23
2
rubrieken nieuws & agenda estafettecolumn marc & perry heartbeat kantine van de toekomst
Inaugurele rede lectoren
Verbouwing HAS Den Bosch gereed in 2015
P4-5 P11 P16 P22 P27
Open dag 12 november 2011
Harry van Delft nieuwe lector AgroFood Marketing
editorial
Tekst: Florieke Koers
Bestand tegen de winterblues De herfst is in volle gang. Het begint al koud te worden en de bladeren vallen van de bomen. De vogels zoeken warmere oorden op, paddenstoelen schieten uit de grond en de pompoenen zijn volop te krijgen. Bij HAS Den Bosch is het altijd druk in het najaar. En tussen de herfstvakantie en de kerstvakantie zitten maar acht weken. Voor je het weet is de Sint in het land. En als je even niet oplet, is ie alweer gevlogen. De dagen worden snel korter, het aantal zonuren minder. Zeker nadat de klok is verzet, kom je al gauw in het donker op je werk, en ook weer in het donker thuis. Een herfstdip of winterblues liggen op de loer. Geen zin om uit bed te komen, moe, neerslachtig, minder weerstand, dus drie keer achter elkaar verkouden. Minder energie, dus ook minder productief, zowel op het werk als thuis. En humeurig. Ik heb het ook wel eens last van. Het ene jaar meer dan het andere. Als ik het heb, ben ik nou niet bepaald het zonnetje in huis. Het schijnt dat meer dan 1 miljoen mensen in Nederland hier jaarlijks in meer of mindere mate last van hebben. Vooral vrouwen tussen de 13 en 55 jaar hebben een grotere gevoeligheid voor een depressieve stemming tijdens het najaar en de winter. Ai, ik behoor tot die groep, dus dat helpt niet echt. Wat kun je eraan doen? Op www.psychischegezondheid.nl kun je je blues testen. Door een aantal vragen te beantwoorden kun je kijken hoe het met je gesteld is. Ook geven ze een aantal goede tips. Overdag een frisse neus halen schijnt heel goed te zijn tegen de winterblues, evenals beweging. En lichte voeding tot je nemen. Veel mensen gaan veel te zwaar tafelen in de winter en dat ligt dan letterlijk ‘zwaar’ op de maag. En regelmaat is belangrijk: op tijd naar bed
en op tijd weer op. Genoeg slapen, maar ook weer niet te lang. Tja, eigenlijk zijn dit best logische tips. Dingen die je altijd moet doen, winterblues in aantocht of niet. Maar ze zeggen ook nog dit: “Is het buiten grijs en kwakkelt het weer: maak je huis gezellig en doe een kaarsje aan. Lees een boek, lekker op de bank. Maak je huis een fijne plek om te zijn. Plan een aantal activiteiten waar je naar uit kunt kijken. En probeer mensen op te zoeken, ook al heb je er eigenlijk geen zin in. Maar zoek geen situaties op waarin genieten een ‘must’ is (zoals een feestje) als je weet dat je dat nu niet kunt. Daar word je alleen maar treuriger van…” Als al deze tips niet helpen, kunnen mensen volgens de site winterblues ook ondervangen door lichttherapie. Lichttherapie reguleert op kunstmatige wijze de natuurlijke aanmaak van melatonine en herstelt daarmee het dag-nachtritme. Het is een kuur waarbij door middel van zeer sterk licht, zonder UV-straling, via de ogen het dag-nachtritme direct wordt beïnvloed. Met al deze tips blijft de blues hopelijk in winterslaap. Ik wil er nog wel een tip aan toevoegen. Luister naar deze vrolijke liedjes: http://www.youtube.com/watch?v=BsUD7koW_4g http://www.youtube.com/watch?v=9IPaCINR92k http://www.youtube.com/watch?v=Y8Jpit_8izI&feature= related http://www.youtube.com/watch?v=CMHNvoOCOMg En bedenk maar zo: vanaf 21 december worden de dagen gelukkig alweer langer! Florieke
Bij de opleiding Floral Design & Business Management worden prachtige bloemstukken gemaakt. Deze werd speciaal ontworpen voor de inaugurele rede van Gert-Jan van Delft en Jasper den Besten. Foto: Margriet Hoffmans
HAS Beats Hogeschoolgeluiden • Jaargang 4 • Nummer 3 • November 2011 Colofon HAS Beats Hogeschoolgeluiden is het interne magazine van hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en het Anton Jurgens Institute. Het verschijnt tien keer per jaar. Hoofdredacteur Florieke Koers Aan dit nummer werkten mee: Marieke Ellenbroek, Lindsay Kemps-Saitch, Esther Mauriks, Margarita Millenaar, Osina Soumete, Talitha van Son, Maaike de Graaf, Perry van Kerkhoven en Marc Maas Fotografie Margriet Hoffmans Tekstcorrectie Twittekst Vormgeving Studio Jean Philipse Drukwerk Drukkerij Tielen Vragen en/ of opmerkingen? hasbeats@hasdb.nl
fsc-logo 3
nieuws & agenda Newsbeats Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om HAS Den Bosch? Kijk regelmatig op intranet en de website en lees het nieuws als eerste! Of hou ons in de gaten op Twitter en Facebook: @HASDenBosch en facebook.nl/hasdenbosch
HAS Den Bosch haalt groot Kenia-project binnen In november 2011 gaat HAS Den Bosch, samen met Q-point (adviesbureau gericht op kwaliteitsmanegement in de agro- en foodketen), DLV Plant (adviesen onderzoeksbureau voor de plantaardige sector), Radboud Universiteit Nijmegen en de Keniaanse Egerton University met wie een consortium is gevormd, een door de Nuffic gefinancierd vierjarig project in Kenia starten. Doel van het project is, om de Dairy en Horticulture programmes van het Keniaanse Bukura Agricultural College (BAC) zodanig te verbeteren, dat de opleidingen beter aansluiten op de Keniaanse arbeidsmarkt, dat de sector verder gecommercialiseerd kan worden en om te kunnen bijdragen aan de voedselveiligheid. Namens HAS Den Bosch zullen een aantal docenten van de opleidingen Tuinbouw en akkerbouw en Dieren veehouderij de komende vier jaar diverse malen naar Kenia afreizen om hun expertise in te zetten ten behoeve van het behalen van de doelstellingen. Voor HAS Den Bosch sluit deelname goed aan bij de speerpunten die zijn uitgewerkt in de Beleidsnotitie Internationalisering 2011-2014. >>> Meer informatie kun je krijgen bij Esther Mauriks, tst 3248
HAS Du’Zes-aankondiging 4
Wordvrijwilliger op de Floriade
gekomen dan eigenlijk beoogd. Zo zijn nog niet alle tien auto’s geleverd uit de fabriek en is ook nog niet helemaal duidelijk wanneer zij beschikbaar komen. Daarnaast zijn de laadpalen nog niet allemaal aanwezig c.q. voorzien van elektriciteit, en is het verrekeningssysteem nog niet helemaal op orde. De komende weken wordt hier hard aan gewerkt. Ondertussen gaat een kleine groep mensen met de auto’s rijden om te bekijken hoe dat nu precies werkt in de praktijk, elektrisch rijden. Duidelijk is al wel dat er veel regels zijn. Er zijn gebruiksregels, maar ook instructieregels. Studenten mogen vooralsnog niet in de auto’s rijden, net zoals ze dat niet in de HAS-auto’s mogen overigens, maar de discussie daarover is nog niet gesloten. Een leuk detail: HAS Den Bosch en Avans doen samen de monitoring van het proefrijden inclusief het maken van een bedrijfskundige analyse. Studenten van de opleiding Milieukunde zijn hier tot februari druk mee en brengen na afloop een adviesrapport uit. >>> Meer weten? Kijk op intranet voor bijvoorbeeld de gebruikers- en instrucCITAVERDE College is op zoek naar tieregels. vrijwilligers die tijdens de Floriade (5 april t/m 7 oktober 2012) willen meehelpen bij een huttenbouwproject! In Student HAS Den Bosch in samenwerking met de Cradle to Cradle studentenpanel derde voorCommunity en het Cradle to Cradle ronde i-Battle Greenport Venlo Expolab start CITAVERDE College op de Floriade een huttenbouwproject. Met duurzame materialen worden – in het bos – volgens het Cradle to Cradle principe hutten gebouwd door kinderen die de Floriade bezoeken. Studenten Interieur & Vormgeving en docenten van CITAVERDE College begeleiden dit (onderdeel van het PvB) en informeren tijdens het huttenbouwen op speelse wijze de bezoekers over het Cradle to Cradle principe. Wil jij ook je steentje Tijdens de derde Greenport Venlo i-Day bijdragen aan de Floriade? Wil jij alles te op donderdag 13 oktober in Domani weten komen over de nieuwste ontwikin Venlo wist Van Enckevort Aardbeien kelingen van Cradle to Cradle en vind uit Kronenberg met de case ‘Van push je het leuk om met jonge mensen aan naar pull’ de laatste voorronde van de de slag te gaan om hutten te bouwen? Greenport Venlo i-Battle te winnen. Het En wil jij sowieso eens een kijkje komen studentenpanel, bestaande uit Niels nemen op deze wereldtentoonstelling? Besseling van Fontys Hogeschool VenMeld je dan online aan om in het weeklo, Jack Martens van Citaverde College end of tijdens vakanties mee te werken. uit Horst en Niels Jacobs van HAS Den >>> www.citaverde.nl/has Bosch, gaf bij het bekendmaken van de winnaar aan dat het een moeilijke keuze was geweest. Zowel Jos Tholen Proefrijden elektrische deelvan Horatia als Rob van Enckevort van autoproject Paleiskwartier Van Enckevort Aardbeien legden een Elektrisch interessante en uitdagende case voor. Ofschoon aan de slag gaan voor HoraEen speciaal geselecteerde groep tia met een geheel nieuw concept voor deelnemers gaat de komende tijd zowel de consumentenmarkt als de proefrijden in de elektrische auto’s die b-to-b-markt de studenten erg aanaangeschaft zijn binnen het project Pa- sprak, waren het de gedrevenheid van leiskwartier Elektrisch. Het project is om het familiebedrijf Van Enckevort Aardverschillende redenen later op gang beien, de concrete vraagstelling en de
Agenda
HAS in het nieuws
HAS Ondernemend Café
24 november
Oriëntatiedagen
30 november 7 en 14 december
Orchideeënsymposium
8 december
Chocoladebeurs
15 december
Kerstontbijt
23 december
Kerstvakantie
26 december 6 januari
Nieuwjaarsborrel
9 januari
problematiek van de tuinder in Nederland, gesymboliseerd door Van Enckevort Aardbeien, die de doorslag gaven. >>> www.greenportvenlo.nl/idays
HAS Den Bosch derde in Keuzegids Hbo 2012 Hogeschool HAS Den Bosch is in de nieuwe Keuzegids Hbo Voltijd 2012 gekozen als derde beste middelgrote hogeschool van Nederland. Volgens de keuzegids is hogeschool HAS Den Bosch, net als in voorgaande jaren, altijd een goede keuze. “In agribusiness, plattelandsvernieuwing en dier- en veehouderij biedt deze hogeschool verreweg de beste opleidingen”, aldus de redactie van de Keuzegids. De opleidingen Toegepaste Biologie, Voedingsmiddelentechnologie, Milieukunde, en Bedrijfskunde en agribusiness scoorden erg goed. De redactie van Keuzegids zet per vakgebied alle opleidingen op een rij, en vergelijkt de kwaliteit ervan. Dat levert duidelijke verschillen op, die in veel gevallen ook meerdere jaren blijven bestaan. Bij de grotere hogescholen scoren de zuidelijke instellingen net als vorig jaar weer relatief sterk. Als de resultaten van alle opleidingen bij elkaar genomen worden, is Avans in Brabant nummer één, gevolgd door Hogeschool Zeeland en Hogeschool Zuyd in Limburg. >>> www.keuzegids.org
Stagevoorlichting vanuit Communicatie & Internationalisering In het kader van de buitenlandstage krijgen alle studenten, naast de voorlichting(en) en de workshop Interculturele Vaardigheden vanuit hun opleiding, een stagevoorlichting vanuit de afdeling Communicatie & Internationalisering. Maar wat houdt deze voorlichting eigenlijk in, zullen velen onder jullie je afvragen. Onze stagevoorlichting geeft studenten een beeld van de praktische zaken waar studenten aan moeten denken bij de voorbereidingen van hun buitenlandstage. Nieuwsgierig? We nodigen je van harte uit om te komen kijken bij één van onze stagevoorlichtingen in blok 2. De stagevoorlichtingen zijn ingeroosterd op de volgende dagen: Maandag 19 december (5 voorlichtingen) Dinsdag 20 december (4 voorlichtingen) Maandag 30 januari (1 voorlichting) Wil je aanwezig zijn bij één van de stagevoorlichtingen neem dan contact op met Gemma Hermes (G.Hermes@hasdb.nl) of Laura Lap (L.Lap@hasdb.nl).
HAS Den Bosch komt regelmatig in het nieuws. Op deze pagina een kort overzicht. Op intranet kun je de volledige artikelen lezen onder HAS in het nieuws.
Nee, vissticks zwemmen niet in zee
Hij hoorde kinderen die echt denken dat vissticks in de zee zwemmen. “En anderen weten zeker dat een ui aan een boom groeit.” Kok, fooddesigner en HAS-student Ralph Geerts (26) kan er wel om lachen. Maar treurig is het natuurlijk wel. “De transparantie van ons eten is soms ver te zoeken. Er zijn behoorlijk wat mensen die de link niet leggen tussen verse tomaten in het groenteschap en de tomatensoep die ze kennen uit een blik.” Van: bndestem.nl, 5 oktober 2011
Rode geuzen met GPS
Drie runderen in natuurgebied bij Slot Loevestein zijn uitgerust met een gps-zender. Zes studenten van de opleiding Toegepaste Biologie aan de HAS in Den Bosch doen samen met FREE Nature onderzoek naar deze kudde met behulp van gps-kragen. Door de kragen is het een speciaal onderzoek, dat nieuw is voor de HAS-studenten. De studenten willen onder andere meer weten over het nachtritme van de runderen. Van: Brabantsdagblad.nl, 24 oktober 2011
Column Tamara Lohman
Huisdieren brengen zoveel goeds, veel mensen kunnen niet leven zonder hun huisdier…Maar brengt deze liefde alleen rozengeur en maneschijn? Afgelopen weekend was het heerlijk weer! Dus hup, lekker naar buiten met de kids, aan de wandel in het park voor onze deur. Helaas heeft onze gemeente geen verplichting om hondenpoep op te ruimen en vinden de (meeste) hondeneigenaren dat ook niet noodzakelijk. Het is dus vaak raak: poep aan schoenen of aan de wielen van de kinderwagen. Van: dierenwelzijnsweb.nl, 31 oktober 2011
Tweet
@HASDenBosch_int 9 nov Saturday 12th November, we are expecting guest from Israel to Spain and South Korea at our open day! #HAS_int @DaanMulder 8 nov Engelse presentaties aanhoren #gingbestgoed! #HASDenBosch @NonaMyrthe 2 nov Handig een rekenmachine waarbij je niet eens de gehele som kan intypen...! #HASDenBosch @IrisGoedhart 19 okt Zo’n topreactie van #HASDenBosch over filmpjes http:// www.youtube.com/user/wiewildatnouniet - kritische docenten vinden het een goed beeld van de sector #sierteelt
5
verslag
Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans
Inaugurele rede lectoren Jasper den Besten en Gert-Jan van Delft
11
oktober was een bijzondere dag bij hogeschool HAS Den Bosch. Er werden weer twee inaugurele redes uitgesproken, en wel door Jasper den Besten (lector Nieuwe Teeltsystemen) en Gert-Jan van Delft (lector Biobased Productontwikkeling). Ruim 200 mensen waren aanwezig bij de bijeenkomst. Speciaal voor de inaugurele rede hadden vier docenten zich laten filmen op plekken die belangrijk zijn voor de lectoraten. Deze filmpjes werden voorafgaand aan de redes vertoond. Esther Vennekens (in de wijntunnel in de schooltuin) en Dimitri Lamers (in de milieuhal) deden dit voor het lectoraat Biobased Productontwikkeling, en Bert van Sonsbeek (bij een akkerbouwer in Den Dungen) en Emile Cleckx (in een van de klimaatkamers) voor het lectoraat Nieuwe Teeltsystemen. Zij vertelden gepassioneerd over hun betrokkenheid bij de lectoraten en wat zij ervan verwachten. >>> De filmpjes kun je terugkijken op het YouTube-kanaal van HAS Den Bosch: hogeschoolhasdb Jasper den Besten, lectoraat Nieuwe Teeltsystemen: ‘Van molsla naar sla-mall, perspectief van gesloten teeltsystemen’ “Met een wereldbevolking die naar 9 miljard groeit en zich vooral vestigt in grote steden in rivierdelta’s, een groeiend landbouwareaal voor biofuels en uitbreidende biologische landbouw, een toenemende vleesconsumptie en al reeds 1 miljard mensen die niet genoeg of niet gevarieerd genoeg te eten hebben, doet zich de vraag voor hoe dat straks moet…” Zo begon Jasper zijn inaugurele rede. “Met de combinatie van beschikbare kennis,
“De ambitie van het lectoraat is om een actieve en leidende rol te spelen op het gebied van teeltsysteeminnovaties” vragen van ondernemers en een enorme drive, is het hbo in staat, via stages, onderwijs- en afstudeerprojecten om ondernemers te helpen bij innovaties, docenten bij de laatste praktijkontwikkelingen te betrekken en studenten een uitdagende leeromgeving te bieden. De ambitie van het lectoraat Nieuwe Teeltsystemen is om een actieve en 6
leidende rol te spelen op het gebied van teeltsysteeminnovaties. Innovaties die een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van bovengenoemde vraag.” Jasper ging uitgebreid in op de geschiedenis van teeltsystemen en wierp vervolgens een blik op de toekomst. De acht klimaatkamers waar HAS Den Bosch binnen het Center for Growing Concepts over beschikt, nemen hierbij een belangrijke plek in. “Deze klimaatkamers zijn volledig gesloten teeltsystemen, waardoor alles precies geregeld kan worden: van water tot temperatuur tot licht. Waarschijnlijk omdat de gebruikte LED-lampen in deze klimaatkamers zulke aparte kleuren geven, lijkt het alsof de doorbraak van gesloten teeltsystemen komt vanuit de LED-technologie, maar benadrukt moet worden dat licht slechts één van de productiefactoren is. De LED’s kunnen eenvoudig in het systeem vervangen worden door andere lichtbronnen. De keuze voor LED’s is ingegeven vanuit de wens om dicht onder de lampen te kunnen telen en om PARlicht zoveel mogelijk los van langgolvige warmtestraling te kunnen geven. In het Center for Growing Concepts werkt Hogeschool HAS Den Bosch samen met PlantLab, waarbij PlantLab plantID’s and growing recepies ontwikkelt voor haar klanten. Hogeschool HAS Den Bosch kijkt daarbij naar onderliggende fysiologische vragen, kwaliteitsvraagstukken en bestuivings- en (biologische) bestrijdingsvraagstukken.” Studenten van onze nieuwe opleiding Toegepaste Biologie doen op dit moment onderzoek naar de fysiologie van CAM-planten met als voorbeeldgewas Phalaenopsis, een in Nederland veel geteelde orchidee. Zij vertelden tijdens de inaugurele op enthousiaste wijze wat over dit onderzoek. Jasper sloot af met: “Iedereen in de tuinbouw vraagt zich af of de praktijk overgaat tot het gebruik van gesloten teeltsystemen. Zou het niet beter zijn ons af te vragen wat we kunnen leren van onderzoek in gesloten systemen en hoe we dat zouden kunnen toepassen in welk teeltsysteem dan ook? Hogeschool HAS Den Bosch heeft in mijn ogen in ieder geval, mede dankzij gelden uit groene pluslectoraten, een schitterende leer- en innovatieomgeving gecreëerd rondom het thema nieuwe teeltsystemen. Het werken binnen die leeromgeving door studenten en docenten met de praktijk, is enorm stimulerend voor alle betrokken partijen en leidt ook voor de praktijk tot nieuwe inzichten en innovaties. Daar zijn we trots op.” Jasper kijkt met een goed gevoel terug op zijn rede. “Zo’n rede uitspreken voor een grote groep mensen zowel van HAS Den Bosch als daarbuiten, is wel wat anders dan
lesgeven aan een groep studenten. Ik vond het bijzonder om nu eens het hele verhaal te kunnen vertellen, en niet alleen fragmenten ervan, zoals ik meestal tijdens mijn lessen doe. En ik ben vereerd dat al die mensen speciaal waren gekomen om naar ons te luisteren.” Gert-Jan van Delft, lectoraat Biobased Productontwikkeling: ‘Natural perspective outside the box’ “Outside the box, dat betekent ruimer denken dan jezelf dacht te kunnen denken”, zei Gert-Jan aan het begin van zijn rede. “Ongekende mogelijkheden liggen verborgen in de levende natuur om ons heen. In materiële zin maar ook als bron van inspiratie. Overigens ook in onszelf, aangezien het menselijk lichaam ingenieus in elkaar steekt, en bedeeld is met creativiteit, dus met innovatievermogen.” Vervolgens ging Gert-Jan uitgebreid in op de achtergronden van zijn lectoraat. “De oprakende fossiele voorraden (van aardolie alleen al verbruiken we nu continu 1000 vaten per seconde) en de negatieve gevolgen van toename van CO2 vormen een stok achter
de deur om over te stappen op natuurlijke bronnen. In een biobased economie bestaan de groene grondstoffen uit materialen afkomstig van planten, dieren of ander levend materiaal. Benutting van groene grondstoffen is klimaatneutraal, omdat ze gerecycled kunnen worden. Binnen enkele decennia hoopt men te bereiken dat alles wat we nu nog chemisch maken, uit groene grondstoffen gemaakt kan worden. Een doorsnee plant kan tot duizenden verschillende inhoudsstoffen bevatten, en is vernuftiger georganiseerd dan een moderne chemische fabriek. Biomassa kan gebruikt worden voor opwekking van energie, als grondstof voor de chemie, voor voedsel en voedingsmiddelen en als bron voor fijnchemicaliën zoals medicijnen en cosmetica. Het streven moet zijn om het optimale – qua waarde - uit een plant te halen. Niet alles wat biobased heet is duurzaam, zoals bijvoorbeeld het gebruik van landbouwgrond voor biobrandstoffen. Willen we de aarde leefbaar houden voor iedereen, dan moet er vanuit een holistische benadering gezocht worden naar mogelijkheden
Gert-Jan van Delft en Jasper den Besten
7
voor een zo goed mogelijk beheer van natuurlijke hulpbronnen. Met sluitende kringlopen. Bovenal zullen in alle scenario’s voor een biobased economie de belangen en meningen van agrarisch ondernemers, waar groene grondstoffen vandaan moeten komen, meegenomen moeten worden. Zonder agro geen biobased! Om waardetoevoeging te krijgen zijn innovatie en toegang tot kennis essentieel. Kennis en wetenschap zijn niet hetzelfde als innovatie, maar uiteraard wel van groot belang. ‘Biobased product ontwikkeling’, ‘koppeling van agro aan industrie’, ‘duurzaamheid’, ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’, ‘Cradle to Cradle’ en ‘systeeminnovatie’, maken allemaal deel uit van het project EDC Biofortificants, geïnitieerd door hogeschool HAS Den Bosch. Hieruit is de huidige Biobased Product Ontwikkelings Coöperatie ontstaan. Twee drijfveren staan daarin centraal: de ontwikkeling van biobased producten op basis van inhoudsstoffen uit kruiden en het vormen van systeeminnovatieve productieketens. In deze ketens werken de ketenspelers samen om gezamenlijk meerwaarde te creëren voor een gezamenlijk eindproduct. De biobased economy is in aantocht en het tijdperk van transitie vangt aan. Hogeschool HAS Den Bosch anticipeert mee, denkt mee en werkt mee (studenten en docenten) vanuit haar positie en de verbondenheid met MKB-ondernemers uit de agro- en food-sector. Het lectoraat zal, voortbouwend op wat binnen de school al aanwezig is, inzetten op verdere kennisverzameling, kennisontwikkeling, kennistoepassing en kennistransfer op het gebied van
8
“Ongekende mogelijkheden liggen verborgen in de levende natuur om ons heen” biobased productontwikkeling en biobased economy. Dit doen we, zoals we gewoon zijn, rekeninghoudend met groen ondernemerschap én goed rentmeesterschap. Vanuit eerder verzamelde en opgebouwde kennis werken we verder aan bestaande ketens maar ook aan nieuwe biobased productideeën, in samenwerking met het bedrijfsleven. De belangen van MKB-ondernemers in de agrarische sector zullen daarbij speciale aandacht blijven ontvangen. Naast productontwikkeling op basis van inhoudsstoffen uit kruiden zal het lectoraat aandacht besteden aan mogelijkheden die rest- of nevenstromen uit de agro- en food-industrie kunnen bieden op het gebied van non-food productontwikkeling.” Ook Gert-Jan kijkt positief terug op zijn rede. “Persoonlijk vond ik het brengen van de rede een spannende aangelegenheid, maar de enthousiaste reacties na afloop gaven aan dat de boodschap helder is overgekomen.”
fotocollage Open dag 12 november 2011: weer lekker druk Foto’s: Margriet Hoffmans
Wil je meer foto’s zien? https://picasaweb.google.com/hogeschoolHASDenBosch/ OpenDag12November2011 of scan de QR-code op je mobiel.
99
verslag
Tekst en foto: Marieke Ellenbroek
Battle of Trees: boost voor initiatieven boomkwekerijsector
O
p 27 oktober, op de voorochtend van het jaarlijkse Greenportcongres, werd bij Hogeschool HAS Den Bosch het startsein gegeven voor het Centre of Expertise Boomteelt. Ter gelegenheid van de opdracht die HAS Den Bosch en Hogeschool InHolland van het ministerie van EL&I hebben gekregen om een centrale rol te vervullen bij boomteeltkennisvragen, werd de ‘Battle of Trees’ georganiseerd. Onder het motto: ‘Handen uit de mouwen en aan de slag!’, presenteerden ondernemers en andere vertegenwoordigers uit de boomteeltsector negen actuele onderwerpen of onderzoeksvragen, die door een vak- en publieksjury werden beoordeeld. De drie beste initiatieven maakten kans op een onderzoeksvoucher ter waarde van € 30.000,-. Een mooi bedrag om het onderzoek direct op te starten. Kennis vinden en verbinden, daar draait het om bij het Centre of Expertise Boomteelt. Kennis moet gecentraliseerd worden en krachten gebundeld, om samen belangrijke speerpunten in de sector op te pakken. Er was belangstelling genoeg. In totaal werden
10
Handen uit de mouwen en aan de slag!
er negen projectideeën gepresenteerd, waarin thema’s als logistiek, duurzaamheid, ketensamenwerking en kennisontwikkeling vaak naar voren kwamen. Na afloop van de presentaties kregen de ongeveer vijftig aanwezige gasten de gelegenheid om zelf hun stem uit te brengen op het project van hun keuze. Vervolgens was het de beurt aan de vakjury, die een model hanteerde waarin de eindgebruiker centraal stond. De gelukkige winnaars De eerste prijs was het initiatief ‘Battle of Logistics’ van Peter Vriens namens Treeport Zundert en Greenport Midden-Brabant. Met dit project wordt getracht een
estafettecolumn samenwerking te bewerkstelligen tussen de initiatieven Treerun in Zundert en Central Point Brabant in MiddenBrabant. De voordelen hiervan zijn onder andere kostenen tijdsbesparing voor de kweker, betere transportprijzen, ontzorgen van de kweker en minder milieuvervuiling. De tweede prijs was de ‘Bio-afbreekbare transporttray’ van Vincent van Rijsewijk. Dit project is een co-creatie van kwekers van Treeport Zundert, Greenport Midden Brabant en PLANTY! De projectgelden worden besteed aan de ontwikkeling van een betaalbare transporttray van biologisch afbreekbaar plastic (biobased), die de reguliere plastic tray kan vervangen. En de derde prijs: ‘Risicomanagement’ van Henk Raaijmakers, namens de boomkwekerijsector. Met behulp van een quickscan wil Raaijmakers de belangrijkste ondernemersrisico’s in kaart brengen. De scan zal rekening moeten houden met o.a. arbeidskundige risico’s (veiligheid, conflicten), fytosanitaire risico’s (hygiëne, ziekten), financiële risico’s (dubieuze debiteuren, claims, liquiditeit) en risico’s die te maken hebben met weersextremen (storm, droogte, wateroverlast). Onderzoek naar de quickscan kan worden opgezet in samenwerking met studenten van hogeschool HAS Den Bosch.
“Kennis vinden en verbinden, daar draait het om bij het Centre of Expertise Boomteelt” Aanmoedigingsprijs Als verrassing werd door Dick Pouwels, voorzitter van het college van bestuur van Hogeschool HAS Den Bosch, een aanmoedigingsprijs ter waarde van € 10.000,uitgereikt. De gelukkige winnaar was Ton Hermanussen van Pro Boom met zijn project ‘Nieuwe kijk op bomen’. In dit project wil Hermanussen uiteenlopende disciplines samenbrengen die iets te maken hebben met productie en verwerking van bomen (papierverwerkers, kunstenaars, houtbewerkers, landschapsinrichters). Doel van het project is mensen elkaar te laten inspireren met nieuwe (toepassings-)mogelijkheden voor bomen, bijvoorbeeld een ‘levende brug’, of een ‘groeiende ladder’.
De vorige column, waarin Neeltje Bekkers met de bezieling die we van haar kennen over het belang van internationalisering praatte, sloot zij af door de pen aan mij over te dragen. Een mooie parallel met hoe ik ook (een deel van) haar functie heb overgenomen bij Communicatie & Internationalisering! Net voor de zomervakantie kwam ik hier binnen als nieuwe werknemer van de HAS. Toch bleek ik al voor velen geen nieuw gezicht, en dat had ik dan weer te danken (of te wijten) aan mijn deelname aan een tv-programma met de dubieuze titel ‘De Allerslechtste Chauffeur van Nederland’. Nu denken jullie misschien: wat bezielt iemand om met zo’n programma mee te doen? Dat zal ik jullie uitleggen. Ik ben zo iemand voor wie de lat nooit hoog genoeg ligt. Wanneer ik vandaag iets goed doe, ben ik al bezig met hoe het morgen beter kan. Het zal jullie dan ook niet verbazen dat ik het werkelijk niet kon uitstaan van mezelf dat ik zo’n ramp was achter het stuur. Alle pogingen om mijn rijvaardigheid op te frissen, bleken even vruchteloos. Toen kwam dit programma, waarvoor de kandidaten aan een iintensief auto-bootcamp zouden deelnemen. En ja, dat zou ook betekenen dat ik onder het toeziend oog der natie de ene blunder na de andere zou maken. En hoewel dat inderdaad een matig aanlokkelijk vooruitzicht was, hield ik vol. Want alleen door je eigen tekortkomingen onder ogen te zien en eraan te werken, kun je jezelf verbeteren. Die kritische zelfreflectie en drive om altijd te zoeken naar mogelijkheden tot verbetering, zie ik heel sterk terug in de HAS-cultuur. Wát we hier aanpakken, dat willen we goed doen. En anders doen we het (nog even) niet. Vanuit deze benadering heeft internationalisering inmiddels kunnen uitgroeien tot een sterk verankerd speerpunt met een solide basis en breed draagvlak binnen onze hogeschool. En dat is mooi, want onze internationale ambities groeien samen met de noodzaak om over de eigen grenzen te kijken. Dat dit ook heel goed vanuit de HAS kan, zal komend jaar steeds duidelijker worden als we ons verder gaan bekwamen in ‘Internationalisation at Home’. Joris Fiers kan daarover meepraten. Aan jou de eer, Joris! PS: het andere goede nieuws is, dat jullie tegenwoordig zonder gevaar voor blikschade naast mijn auto kunnen parkeren
to: Esther
Tekst en fo
Mauriks
11
verslag
Tekst: Lindsay Kemps-Saitch Ontwerpen: Paul van Meerendonk
Verbouwing HAS Den Bosch gereed in 2015
W
e groeien en dus is uitbreiding hard nodig. Dat was de boodschap tijdens de presentatie van het huisvestingsplan op maandag 17 oktober voor alle medewerkers van HAS Den Bosch. Een boodschap die breed bekend is, maar fijn om nu officieel uit eerste hand te horen wat de plannen op huisvestingsgebied zijn. Sprekers waren Stef Valk, Henk van Heeswijk (projectleider huisvestiging) en architecten Paul van Meerendonk en Sjoerd Vissers.
Het duurde even voordat er daadwerkelijk duidelijkheid gebracht kon worden over de nieuwbouwplannen, en dit had te maken met het feit dat de bouwvergunning nog niet officieel is afgegeven. Inmiddels staan wel alle seinen op groen en ziet het ernaar uit dat de verbouwing doorgang kan vinden. “We groeien als kool”, zei Stef Valk. “In drie jaar tijd is het aantal studenten gegroeid van 1500 naar 2100 en het aantal collega’s van 240 naar 300. Over een paar jaar zien de cijfers er waarschijnlijk zo uit: 2700 studenten en 370 medewerkers. Uitbreiden is dus een must.” Uitgangspunt voor het nieuwbouwplan is dat HAS Den Bosch op één locatie wil blijven. Speerpunten: meer vrije studieplekken voor studenten, meer werkplekken voor medewerkers, meer parkeergelegenheid, een afsluitbare fietsenstalling, en de herkenbaarheid van de verschillende afdelingen terugbrengen. Resultaat: een uitbreiding van zo’n 5000m2 in combinatie met het vervangen van de kas. Ook wordt er een parkeergarage gerealiseerd en in de buitenruimte wordt voorzien in de vorm van een daktuin. Dit alles moet september 2015 gereed zijn zodat het in het studiejaar 2015-2016 in gebruik genomen kan worden. Stef verwacht dat de bouw in het voorjaar van 2013 zal starten.
“Er komt een uitbreiding van zo’n 5000m2 in combinatie met het vervangen van de kas” Een nieuwe kas Eén van de belangrijke punten van het huisvestingsplan is zoals gezegd het vervangen van de kas. De oude kas wordt vervangen omdat deze technisch verouderd is en functioneel niet meer toereikend. De nieuwe kas wordt gecombineerd met een nieuw gebouw, waar plaats is voor lokalen, maar ook voor werkplekken. Daarnaast komt er een verbinding tussen het huidige gebouw en het nieuwe door middel van een loopbrug. Zowel de
12
loopbrug als het gebouw wordt gedeeltelijk voorzien van glas, hierdoor hebben de werknemers een mooi uitzicht op de nieuwe daktuin en de schooltuin. De schooltuin is recent opnieuw ingericht en die zal de komende jaren blijven zoals die nu is. Duurzaamheid Aan duurzaamheid is natuurlijk gedacht: hier is rekening mee gehouden in het plan. Er wordt gedaan wat mogelijk is, zowel op technisch als op financieel gebied. Ook is goed nagedacht over de toekomst, zodat er ook nog mogelijkheden zijn, mocht het gebouw op de langere termijn weer te klein worden. Alle bestaande ruimtes zijn besproken tijdens het schrijven van het plan. Zo is bijvoorbeeld besloten dat het Studiepaleis blijft zoals het nu is, en dat de technische ruimtes op verschillende plekken gesitueerd blijven. Dat bleek gunstiger dan om ze allemaal bij elkaar te plaatsen. Bij de kantine komt een nieuwe ontmoetingsruimte. Deze ruimte zal bij uitstek geschikt zijn voor collega’s om elkaar te ontmoeten, koffie te drinken of wat te eten. Maar ook om externe gasten mee naartoe te nemen, zal het een goede plek zijn.
Reacties van de buren Beste Lindsay, het was perfect geregeld afgelopen zaterdag. Dankjewel. Jan Maas secretaris VvE Westertoren ---------------------------Wij waren op zaterdag 8 november uw gasten. Wij verheugen ons dat we zulke aardige buren hebben. Hartelijk dank voor de ontvangst en voor de professionele uiteenzetting van uw plannen. Heel veel succes met uw schitterende school. Tot ziens en nogmaals dank. Anneke en Ton de Groot.Westertoren 18
Auditorium Tijdens de presentatie toonde architect Sjoerd Visser een bijzonder ontwerp van een auditorium die gepositioneerd moet worden tussen de Deel en het HAS-gebouw. Dit auditorium zal worden voorzien van een glazen ‘voorzetscherm’, waar afbeeldingen en tekst op geprojecteerd kunnen worden. De buren op bezoek Nu alle seinen op groen staan, treedt HAS Den Bosch ook naar buiten met haar verbouwingsplannen. Tijdens de open dag van 12 november hebben we naast zo’n 700 scholieren, ook 20 buurtjes mogen verwelkomen. Vooraf waren zij uitgenodigd om een kijkje te komen nemen op de HAS en iets te horen over de nieuwbouwplannen die op stapel staan. Na een lekkere kop koffie met Bossche bol of voor de liefhebber een fruitgebakje, heette Stef Valk de gasten van harte welkom. “We vinden het belangrijk om goede relaties te onderhouden met onze buren, daarom bent u vandaag uitgenodigd. We laten graag iets zien over onze opleidingen, en uitleggen wat jongelui hier allemaal kunnen doen. Daarnaast vertellen we u graag iets over onze toekomst.” Stef gaf een korte
presentatie over de HAS en de opleidingen, daarna vertelde hij meer over de nieuwbouwplannen. De reacties waren onverdeeld positief! Na afloop waren de buren in de gelegenheid om een rondje te lopen langs de kas, klimaatkamers en de schooltuin onder begeleiding van Jasper den Besten. “We vonden het geweldig leuk dat er zoveel buren op onze uitnodiging hebben gereageerd”, zei Lindsay Kemps, hoofd van de afdeling Communicatie & Internationalisering later. “We hebben achteraf nog een aantal leuke reacties gekregen.”
Het team dat het huisvestingsplan gaat uitvoeren • Projectleider huisvesting: Henk van Heeswijk • College van Bestuur: Stef Valk • Architecten: Paul van Meerendonk en Sjoerd Vissers • Bouwmanager: Jaap-Jan Jansen • Adviseur installaties/constructies: nog vacant • Adviseur kas (technieken etc.): nog vacant
13
interview
Tekst: Marieke Ellenbroek Foto: Margriet Hoffmans
Harry van Delft nieuwe lector AgroFood Marketing
S
inds deze zomer is Harry van Delft lector AgroFood Marketing bij Hogeschool HAS Den Bosch en het Anton Jurgens Institute. Het lectoraat AgroFood Marketing richt zich vooral op het ontwikkelen van kennis, inzichten en netwerken op het terrein van customer centric marketing van AgroFood. Hierin staat het ontwikkelen van meerwaarde in de keten centraal. Speerpunten van het lectoraat zijn de marktgerichtheid van aanbieders, innovatie van producten, merken en distributieconcepten en nieuwe samenwerkingsvormen met andere partners in de keten. Van Delft: “Makkelijk is het niet, toch zijn er volop kansen voor de sector.� Harry van Delft
14
Slimme combinaties Volgens Harry van Delft is het vinden van slimme combinaties vaak de sleutel tot innovatie. “Je moet beginnen bij de drijfveren van klanten en consumenten. Die zijn niet altijd meteen helder. Inzicht hierin krijg je niet
alleen door het vergaren van kennis, je moet ook goed kunnen luisteren en om je heen kijken. Het is de kunst om als producent, op basis van dat inzicht, een relevant en onderscheidend voordeel te bieden. In mijn tijd bij Friesland Coberco werd het product ‘Milk & Fruit’ bedacht. Door twee bestaande dranken, vruchtensap en zuivel, met elkaar te combineren ontstond een nieuwe lekkere drank, die bovendien vers, puur en gezond was. Geen wereldschokkende innovatie, maar consumenten zagen het wel als een andere categorie dan de op dat moment bestaande yoghurtdrinks. Het was iets nieuws, waarvoor consumenten bereid waren meer te betalen.” Creëren van meerwaarde AgroFood Marketing dus. Het creëren van meerwaarde is met name voor producenten in de agrofoodsector een belangrijk instrument om meer regie te krijgen over de eigen afzet en prijs. “Producenten van generieke producten hebben vaak last van het feit dat ze geen onderscheidende propositie hebben. Daardoor zijn ze overgeleverd aan de grillen van de sector,” aldus Van Delft. “Het creëren van een band met de eindgebruiker door het voeren van herkenbare concepten of merken kan de eigen regie over je prijs en marge versterken. Ook door samen te werken, bijvoorbeeld met retailers, vergroot je je invloed. Dat is geen gemakkelijke weg, maar wel een
keuze die kan leiden tot structurele verbeteringen.” Ook in de samenwerking tussen technologen en marketeers ziet Van Delft nog kansen voor innovaties. “Doordat beide disciplines vanuit een andere invalshoek naar de materie kijken, spreken ze vaak een andere taal. Zo ontstaan er gemakkelijk misverstanden. Als je ze samen naar oplossingen laat zoeken, leidt het soms tot verrassende nieuwe ideeën, die uitvoerbaar zijn én aansluiten op de behoefte van de markt.” Van productiegericht naar marktgericht Om als producent onderscheidend te worden, is marktgerichtheid noodzakelijk. Van Delft heeft in zijn carrière gewerkt in zeer competitieve markten. In een interview met het blad Food&Nutrition zegt hij daarover: “Midden jaren negentig maakten zuivelbedrijven een transitie door van productiegericht naar marktgericht. Uiteindelijk was dit voor de zuivelsector de enige manier om haar omzet en winstgevendheid te vergroten. Hadden ze dat niet gedaan, dan zouden ze tot private label-productie zijn ‘verdoemd’.” Die marktgerichtheid begint volgens Van Delft vaak gewoon bij praten en luisteren naar je klant. “Toen ik begon bij Coberco had ik weinig kennis van de zuivelsector. Ik heb interne cursussen gevolgd, maar ben ook gaan praten met boeren, productontwikkelaars, techneuten én de klant.” De gesprekken leverden waardevolle informatie op. “Vaak leven er goede ideeën bij boeren of ontwikkelaars, maar is er nooit iets mee gebeurd. Een andere interessante invalshoek zijn de (kleine) ergernissen bij klanten. Een verpakking die moeilijk opengaat, matige service in het logistieke proces, een product dat je niet mee kunt nemen, de doseerbaarheid die niet op maat is, etc. Juist daar zitten kansen voor productinnovaties.”
“Inzicht in je klant is noodzakelijk om onderscheidend te zijn” In beweging Het marketinglandschap is in de loop der jaren veranderd. Waar de communicatie vroeger vooral zendergeoriënteerd was, zien we nu dat we in dialoog moeten met de eindgebruiker. “Het simpelste voorbeeld is misschien wel een advertentie uit 1952 waarin een producent van roomboter volstond met de simpele boodschap ‘koop een pakje!’. Het is bijna een dienstmededeling aan de consument. Tegenwoordig is het aanbod van producten zo groot en zijn er zoveel merken, varianten en smaken dat je als producent een beter verhaal moet hebben om boven het maaiveld uit te steken. De klant wordt in sterkere mate bepalend voor je succes. Producenten zullen hun klanten dus nog beter moeten begrijpen.” Genoeg te doen dus in de agrofoodsector, want het vakgebied is meer dan ooit in beweging. “Binnen Nederland zien we toenemende vergrijzing, een groeiend aantal eenpersoonshuishoudens en steeds meer werkende vrouwen. De groep die de boodschappen doet is veranderd, net zoals de gezinssamenstelling. Op mondiaal niveau gaan het wereldvoedselvraagstuk en duurzaamheid een steeds belangrijkere rol spelen. Als de bevolkingsgroei in dit tempo doorzet, zijn er in 2050 bijna 10 miljard mensen op de wereld. De vraag hoe we al die mensen op een verantwoorde en duurzame manier van gezonde voeding gaan voorzien, leeft nu al op veel niveaus in de foodsector. Ook aan de antwoorden op die vragen zullen we met nieuwe kennis moeten bijdragen ”
15
marc en perry
Tekst: Marc Maas en Perry van Kerkhoven
Beste Perry, KANKER. Het woord KANKER alleen al geeft me rillingen. De letters hebben een verwoestende werking op mij. Ik weet natuurlijk dat er mensen zijn die het overleven, maar voor mij is het woord nog altijd gemeen en dodelijk. Onwetendheid noemen ze dat. Ik zit er mooi mee. KANKER moet een chronische ziekte worden. Gezondheid kent geen grens. Uitstellen van het ‘aardse’ einde is ons doel. We willen hier altijd ‘meer’ van, net als welzijn en veiligheid. En blijkbaar verleggen we grenzen en krikken we onze gemiddelde leeftijd steeds verder omhoog. Natuurlijk heb ik het hier over verlenging van de kwaliteit van leven. En het kan. We kunnen van de zes letters KANKER een chronische ziekte maken, maar daar is geld voor nodig. Veel geld. Het is natuurlijk niet voor niets dat Dier- en veehouderij mee gaat draaien met de Alpe d’HuZes. Collega’s, vrienden, familie, we kennen allemaal wel iemand van dichtbij die getroffen is door deze sluipmoordenaar. Ik vraag jou en alle anderen: sponsor mij of een ander lid van het team om de kwaliteit van leven te verbeteren. Maak de aandoening chronisch. Opgeven is geen optie. We gaan voor de zes. Marc
Opgeven is geen optie Fietsmarc, Meedoen aan een goed doel als Alpe d’HuZes is natuurlijk prachtig. Je hebt de kans zieke medemensen uitzicht te bieden. Lovenswaardig, maar toch. Tyfus, pleuris, kanker en vinkentering nog an toe. Waarom leven we in een maatschappij waar iemand eerst een kunstje moet doen voordat we geld geven? Waarom doneren wij niet ongevraagd en ongeremd? Omdat we ons dood amuseren, zoals Neil Postman ons lang geleden duidelijk maakte.. We willen vermaak, liefst inclusief een tv-actie, of nog erger, een bombardement met digitale media. Daarna doneren we. Hier in da house kunnen we bewust wat tegen kanker gaan ondernemen. Laten we zorgen dat we de kansen op kanker verkleinen. We gaan verbouwen, dus het restaurant van de toekomst moet er komen, met gezond en betaalbaar voedsel voor iedereen. De fietsers en lopers worden bevoordeeld boven de niet-bewegers. We gaan ontstressen door lessen goed te plannen en tijdens bouwwerkzaamheden niet het bouwschema, maar het initieel onderwijs te laten prevaleren. Over recht op roken hebben we het niet meer. Je kunt kanker daarmee niet uitroeien. Je kunt wel de kans verkleinen. Dat gaan we doen. Marc, ga fietsen en haal veel geld op. Streef naar de zes. De rest doen we hier. Perry >>> Meer weten? Kijk op intranet onder Actueel
16
fotocollage Dierday: presentatie rapport ‘Feiten en Cijfers van de Gezelschapsdierensector 2011’ Foto’s: Margriet Hoffmans
Wil je meer foto’s zien? https://picasaweb.google.com/hogeschoolHASDenBosch/ Dierday10November2011 of scan de QR-code op je mobiel.
17 17
internationaal
Tekst en foto: Esther Mauriks
Joint Project met Duitsland: een waardevolle culturele ervaring
I
n de vorige HAS Beats konden jullie al lezen over de kick-off van het Joint Project tussen studenten Bedrijfskunde en agribusiness van HAS Den Bosch en studenten van de Duitse Hochschule Anhalt. Na weken van intensieve samenwerking tussen de Nederlandse en Duitse studenten via internet, was het op 31 oktober tijd voor een tegenbezoek in het Duitse Bernburg, waar de studenten gezamenlijk het project afronden.
Op maandagochtend kwart over vijf stonden de vijftien studenten Bedrijfskunde en agribusiness al op de stoep van de HAS, klaar voor een bijna acht uur durende busrit naar Bernburg, ĂŠĂŠn van de locaties waar Hochschule Anhalt gevestigd is. De studenten werden vergezeld door docenten Koos Dekker (projectbegeleider), Hielke van der Meulen (projectbegeleider en tevens gastdocent in Bernburg) en Marie-Constance Smeeman. Namens Communicatie & Internationalisering waren ook Laura Lap en Esther Mauriks van de partij.
18
De reis, met een culturele stop in Magdeburg, waar de Oost-Duitse controleposten intact zijn gebleven en de studenten iets konden opsnuiven van de sfeer die in het voormalige Oostblok moet hebben geheerst, eindigde met een zeer warm onthaal op de campus door Elena Kashtanova en de Duitse studenten. De hele Nederlandse groep werd ondergebracht in keurige, van alle gemakken voorziene kamers op de campus. Deze kamers zijn speciaal bedoeld voor de ontvangst van buitenlandse docenten, staf, onderzoekers en studenten.
Laura Lap overhandigt docente Elena Kashtanova de HAS Beats waar een interview met haar instaat.
Halloweenparty De middag werd direct nuttig besteed met een excursie aan Gersdorfer Burg, een groot landbouwbedrijf waar onder andere suikerbieten, tarwe en lijnzaad worden verbouwd. De middag werd afgesloten met een bezoek aan het pittoreske middeleeuwse stadje Quedlinburg, waar in de Quitilinger brouwerij de glaasjes Schnapps al klaarstonden. Onder het genot van een (en voor de liefhebbers nog een tweede) drankje werd het hele brouwproces aan de studenten uitgelegd. ’s Avonds kregen de studenten de gelegenheid om elkaar in een ‘lossere’ setting te ontmoeten, tijdens een Halloweenparty op de campus, waar met name de Duitse studenten enorm veel werk van hadden gemaakt. Zeker na wat biertjes waren alle barrières tussen de Nederlandse en Duitse studenten wel verdwenen: iets wat de samenwerking alleen nog maar meer ten goede zal komen. Vloeiend Duits Ondanks de korte nacht die nu eenmaal meestal het gevolg is van gezellige feestjes, stonden alle studenten de volgende ochtend om acht uur al fris en fruitig paraat om met hun Duitse groepsgenoten de laatste hand te leggen aan de presentaties die zij, ter afronding van het Joint Project, later die ochtend zouden geven. Tegelijkertijd gaf Hielke een zeer goed bezocht hoorcollege over bier. De Duitse studenten waren zienderogen [zichtbaar] aangenaam verrast door het feit dat Hielke dit college in perfect, vloeiend Duits doceerde. Om half tien was het dan zo ver: na een inleiding door professor Bernd Dohmen presenteerden de studenten hun bedrijfscases en moesten daarbij een fictief panel van investeerders (bestaande uit Elena, Hielke, Koos en Marie-Constance) zien te overtuigen van hun voorstellen. Presentaties Zo passeerden een marmeladeproducent uit Rusland, een vleesverwerker uit Zuid-Afrika, een Amerikaanse chipsfabrikant, een Chileense kaasmaker, een producent van sojasaus uit China en een Australische wijnboer de revue. Elk groepje kon na hun presentatie rekenen op een aantal kritische vragen van het panel. De panelleden
Onze studenten over hun Duitsland-ervaring: “Geen grappen en grollen” Hieronder een greep uit de uitspraken die de studenten Bedrijfskunde en agribusiness deden over het Joint Project, en die de algemene beleving goed weergeven. “Het cultuurverschil tussen Nederlanders en Duitsers is veel groter dan wij vooraf verwacht hadden. Zo zijn Duitsers meer van de details en de kaders, terwijl wij meer de grote lijnen zien en creatief met een opdracht durven omgaan. Daarnaast spreken ze hun docenten aan met professor plus achternaam, iets wat voor ons op de HAS ondenkbaar zou zijn.” “De Duitse studenten zijn vrij statisch en veel gedisciplineerder, bij ons is het meer van het komt wel goed, geen probleem.” “De Duitse bedrijven waren wel volgens verwachting, want daarover lees je in vakbladen. Maar als je dan hoort dat een bedrijf 12000 ha heeft, dan is dat toch wel indrukwekkend.” “De excursie heeft zeker bijgedragen aan onze interculturele bewustwording, iets waar je in de toekomst toch wel rekening mee gaat houden. Stel, ik moet in de toekomst zaken doen met iemand uit OostDuitsland, dan weet ik nu wel dat ik de ontmoeting niet moet beginnen met een grap en een grol, maar eerst serieus zaken moet bespreken.” “Halverwege het project vroegen we ons wel af waar we aan begonnen waren, maar nu het is afgerond en we kijken er op terug, zeggen we: blij dat we het gedaan hebben. Zeker na deze week in Duitsland zijn we heel positief. Zij hebben zoveel moeite gedaan om het bezoek voor ons hier interessant en leuk te maken, dat is wel echt heel bijzonder. Het was een hele mooie culturele ervaring.” “Tijdens het project heb ik wel een paar keer gevloekt, maar achteraf zeg ik: ik zou het zo weer doen.”
“De opluchting was van de gezichten te lezen toen de studenten na de lunch naar de volgende excursie togen” zouden later in beraad gaan om hun eindoordeel te geven. De opluchting was van de gezichten te lezen toen de studenten na de lunch naar de volgende excursie togen. Zonder de spanning van een presentatie die je boven het hoofd hangt, is het blijkbaar toch makkelijker genieten van de rondleidingen door Hochschule Anhalt’s Food Processing Labs en het Entrepreneurship Centre, beide gevestigd in Köthen. Bedrijven die indruk maakten op de studenten, waren WIMEX –dat onder andere door middel van satellietsystemen de waardes van de landbouwgrond in kaart brengt en het imposante melkveebedrijf Imbiss van de uit Nederland afkomstige Kees de Vries, waar de hele groep bovendien een warme maaltijd op de boerderij wachtte.
Certificaat Op de laatste dag stond, na een gezamenlijk ontbijt waarbij ook Anhalt-docent Martin Währer aansloot, nog een uitgebreid bezoek aan de suikerfabriek Diamant Zucker op het programma. Na een presentatie, een rondleiding door de fabriek én een toer over het hele terrein, konden de studenten zich een goed beeld vormen van het hele proces dat een suikerbiet doorloopt totdat hij uiteindelijk als kilopak kristalsuiker in de supermarkt belandt. Bij de afsluitende gezamenlijke lunch in Bernburg nam Elena het woord om haar lof uit te spreken over de inzet en toewijding waarmee alle studenten hun project tot zo’n succes hadden gemaakt. Met een heus certificaat op zak en na een zeer hartelijk afscheid van Elena en de Duitse studenten, keerde de groep HAS-studenten moe, maar zeer voldaan, weer huiswaarts.
19
ict beats
Tekst: Florieke Koers Foto: Popko van Meekeren
Kwaliteitsonderzoek centraal op eerste bijeenkomst IV-contactpersonen
I
CT wordt complexer. Niet alleen omdat HAS Den Bosch groeit, maar ook omdat de ontwikkelingen razendsnel gaan. In de vorige HAS Beats kon je al lezen over de invoering van een nieuw studenteninformatiesysteem, maar er staat meer op stapel bij onze hogeschool. Op 12 oktober werd de eerste bijeenkomst gehouden van de IVcontactpersonen (IV staat voor Informatie Voorziening). “Er zijn veel veranderingen aan de gang bij ICT”, stelde collegelid Stef Valk tijdens de start van de bijeenkomst. “Daarbij kijken we steeds naar wat onze studenten en andere gebruikers nodig hebben. Er is al veel werk verzet om ICT te verbeteren. Zo is de afdeling IT & Faciliteiten opgesplitst in twee afdelingen en heeft de afdeling ICT een eigen hoofd gekregen, Marianne Poodt. Er is een stuurgroep opgericht die toezicht houdt, signaleert en prioriteiten stelt. En met externe hulp is een kwaliteitsonderzoek gedaan waarvan het eindrapport recent is afgerond.” De voorzitter van de stuurgroep, Godfried Hijl, ging vervolgens nog even in op het werk van de stuurgroep. “Wij willen HAS-breed helder hebben wat de gebruiker nodig heeft en belangrijk vindt. Dat is zeker zo belangrijk om te weten als wat er technisch gezien allemaal kan. Daar discussiëren we ook volop over. Daarnaast adviseren we de directie op beleidsniveau en natuurlijk vormen we een klankbord voor Marianne. Wat vooral belangrijk is voor komend jaar? Dat we pas op de plaats maken om eerst de basis goed te krijgen en daarna langzaam verder te gaan uitbreiden.” En hij sprak de IV-contactpersonen rechtstreeks aan: “Om dit allemaal goed uit te kunnen voeren, hebben we jullie input nodig.” IV-contactpersonen Marianne vertelde vervolgens wat dat nu eigenlijk inhoudt, IV-contactpersoon zijn. “Wij hebben voeding nodig uit de organisatie. Continu. We willen weten wat er in de organisatie leeft. Voor iedere afdeling is daarom een IV-contactpersoon benoemd. Deze persoon bundelt vragen, klachten en wensen van de leden van zijn of haar afdeling. Daarnaast levert hij of zij een bijdrage aan adviezen aan de stuurgroep. En er is natuurlijk altijd ruimte voor ideeën die tot betere ICT-dienstverlening leiden.” Vooralsnog zijn alle IV-contactpersonen medewerkers. Er ligt nog een idee om studenten erbij te betrekken, maar de stuurgroep heeft er bewust voor gekozen om dit pas in een latere fase op te pakken. De IV-contactpersonen zijn nu ingedeeld in twee adviesgroepen die regelmatig bij elkaar komen. “Ervaring zal uitwijzen of dit de goede vorm is en of de frequentie van de bijeenkomsten juist is.” Kwaliteitsonderzoek Bert van Bovenkamp, een van de twee externe adviseurs van het bedrijf Expanding Visions, kwam tot slot nog aan 20
het woord om wat te vertellen over het kwaliteitsonderzoek. Hij vertelde dat ze zich bij het begin van het onderzoek twee vragen hebben gesteld: doen we als afdeling ICT de juiste dingen? En doen we de dingen die we doen goed? “ Om dit te achterhalen, zijn er groepsinterviews gehouden met studenten en met onderwijzend en ondersteunend personeel van HAS, AJI en HK. Aan de hand daarvan konden de adviseurs samen met Marianne, de stuurgroep en een werkgroep van de afdeling ICT de verbeterpunten in kaart brengen. “We hebben als het ware een foto gemaakt van de bestaande situatie en dit is het vertrekpunt voor alle nieuwe ontwikkelingen. De komende tijd wordt eerst gewerkt aan het leggen van een goede basis en het oplossen van de meest nijpende knelpunten. Dit bleken er veel te zijn en we hebben prioriteiten gesteld omdat we niet alles in één keer kunnen aanpakken. Tot medio 2012 gaan we met dit ‘laaghan-
gend fruit’ aan de slag. Daarnaast wordt er een informatiebeleidsplan geschreven waarin de lijnen voor de komende jaren worden uitgewerkt. Daar komen ook de zaken in te staan die na medio 2012 opgepakt worden.” Wil je een samenvatting van het kwaliteitsonderzoek lezen? Of bekijken wie er IV-contactpersoon zijn? Kijk op intranet: afdelingen/ict
“Tot medio 2012 gaan we met het ‘laaghangend fruit’ aan de slag”
21
heartbeat
Tekst en foto’s: Osina Soumete
Waar klopt het hart van van 1D 04 sneller van?
I
n onze rubriek Heartbeat vragen wij aan medewerkers van de HAS naar dat gedeelte van hun werk waar ze voor leven, wat hun passie is. Maar ook: waar leven ze in hun vrije tijd voor? Deze keer liepen we met de fotocamera naar 1D 04, de servicebalie, met de vraag: “Waar gaat jouw hart sneller van kloppen?”
Gonny van Doremalen, medewerker servicebalie: “Er zijn veel dingen waar mijn hart sneller van gaat kloppen. Ontmoetingen met medewerkers en studenten vind ik fijn, maar ook met mensen die van buiten komen. Als je bij de servicebalie werkt, ontmoet je veel verschillende mensen. Ik vind het fijn om hen naar volle tevredenheid te helpen en om ze de juiste kant op te sturen in het gebouw. Het is een afwisselende taak. Mijn hart gaat ook sneller kloppen van fietsen. In mijn vrije tijd fiets ik graag samen met mijn man of vriendinnen. Met de fiets geniet je meer van de omgeving en als je met de auto gaat, heb je dat minder vind ik. Het liefst fiets ik lange afstanden met een toerfiets. Een paar jaar geleden fietste ik samen met mijn man naar Santiago de Compostela in Spanje, naar Rome en naar Boedapest. Elk jaar proberen wij een week weg te gaan met de fiets. Dit doen wij al minstens twintig jaar. Ik geniet er nog altijd van!”
het centrale punt van een organisatie. Op de HAS ken je iedereen en iedereen kent jou ook. Mijn man en ik hebben een eigen boerderij, dus bij HAS Den Bosch herken ik veel dingen. Ik wil later graag nog eens voor mezelf beginnen in het agrotoerisme, de laatste tijd denk ik daar veel over na. Ik denk bijvoorbeeld aan een eigen Bed & Breakfast of een kleinschalig bedrijf in de horeca. Hopelijk kan ik die droom waarmaken in de toekomst.”
Loes Hardsteen en Margareth van den Brand
Gonny van Doremalen Margareth van den Brand, medewerker servicebalie: “Mijn hart gaat sneller kloppen van de contacten met verschillende mensen. In het verleden heb ik gewerkt als secretaresse, maar dat was anders. Nu heb je te maken met meerdere personen. Bij de receptie ben je
22
Loes Hardsteen, medewerker servicebalie: “De sfeer is altijd positief op de HAS. Dat doet me goed. ’s Ochtends ga ik hier altijd met plezier naar toe. Je hebt leuke contacten en gezellige collega’s om je heen. Ik ben erg blij met het werk dat ik lever op de HAS. Verder begint mijn hart ook sneller te kloppen van schilderen. Ik schilder erg graag in mijn vrije tijd. Ik schilder vooral realistisch, maar sinds kort heb ik ook interesse gekregen in abstract. Een tijdje geleden heb ik een cursus abstract schilderen gevolgd in Frankrijk. Het was erg interessant, omdat ik nooit had gedacht dat ik dat ooit zou doen. Bij abstract schilderen schilder je met veel emotie en gevoel. Dat was ik niet gewend, maar daar gaat mijn hart nu sneller van kloppen!”
achtergrond
Tekst: Margarita Millenaar Foto: Osina Soumete
‘Control’ op facturen
W
e maken allemaal kosten om ons werk goed te kunnen doen. We kopen producten in, vragen om advies bij een adviesbureau of laten een brochure opmaken door een ontwerpbureau. De kosten hiervoor ontvangen we in de vorm van een factuur. Maar wat gebeurt er daarna? Allereerst een naamswijziging. De afdeling Financiële Zaken opereert vanaf nu onder de naam Financiën & Control (F&C). Deze naam past beter bij de huidige werkzaamheden van de afdeling. Naast het afhandelen van de financiën zijn de werkzaamheden de laatste jaren namelijk steeds meer verschoven naar beheren en beheersen. ‘Control’ dus. Ook klinkt de naam Financiën & Control beter als internationale contacten onderhouden moeten worden. Terug naar de factuur. Op het moment dat de factuur binnenkomt op het adres van HAS Den Bosch, gaat deze direct naar de afdeling Financiën & Control. En daarna? Welke stappen vinden plaats voordat een factuur betaald kan worden? Hieronder een schematische voorstelling. Vanaf het moment dat de factuur in wordt gescand. verloopt het proces digitaal om er zo voor te zorgen dat betalingen zo snel mogelijk worden afgehandeld en de papierstroom in de organisatie wordt teruggebracht. De crediteurenadministratie bestaat uit Gerdie van Doesburg, Piet van Schijndel en Rico van den Dungen. Zij behandelen gemiddeld 5000 inkoopfacturen per jaar voor hogeschool HAS Den Bosch, en ruim 1000 inkoopfacturen en studentendeclaraties per jaar voor HAS Kennis Transfer. Daarnaast behandelt de crediteurenadministratie op jaarbasis meer dan 2300 declaraties van medewerkers van de hele organisatie. Waarom is het belangrijk om te weten hoe het betaalproces verloopt? Zodat alle medewerkers weten dat een factuurbetaling niet in één dag gedaan kan worden. En bovendien begrijpen waarom dat zo is.
Rico van den Dungen, Gerdie van Doesburg en Piet van Schijndel
STAPPENPLAN FACTuuRBETALING 1.
De factuur komt binnen bij afdeling Financiën & Control
2.
Crediteurenadministratie scant de factuur en deze wordt geupload naar Corsa Invoice*
3.
Corsa Invoice controleert de gegevens en koppelt automatisch met de gegevens uit het financiële administratiesysteem
4.
Er worden handmatig boekingsregels** aan gekoppeld door crediteurenadministratie
5.
De budgethouder*** ontvangt factuur in een lijst met facturen
6.
De budgethouder fiatteert de factuur en de factuur komt automatisch weer bij de crediteurenadministratie
7.
Controle en goedkeuring van de factuur vindt plaats door hoofd crediteurenadministratie (Rico van den Dungen)
8.
De factuur wordt na goedkeuring automatisch in Exact Globe**** gezet
9.
Crediteurenadministratie stelt betaaladvieslijst op
10.
Fiattering vindt plaats door hoofd Financiën & Control (Leo van der Pol)
11.
De gefiatteerde betalingen worden aangemaakt in telebankieren
12.
Betalingen dienen te worden goedgekeurd middels een digitale handtekening van twee personen (een combinatie van College van Bestuur: Stef Valk en/of Dick Pouwels en/of Leo van der Pol)
13.
Eén keer per week worden alle goedgekeurde facturen betaald
Extra uitleg: Corsa invoice is het systeem voor de controle * van de inkoopfacturen Boekingsregels zijn coderingen van de budget** ten. Dit maakt het overzichtelijk om na te gaan van welk budget een bepaalde factuur betaald wordt. *** Budgethouders zijn onder andere sectordirecteuren, hoofden van afdelingen en beheerders van de laboratoria **** Exact Globe is het financieel administratiesysteem
“Welke stappen moeten plaatsvinden zodat een factuur betaald kan worden?” 23
interview
Tekst: Lindsay Kemps-Saitch Foto: Margriet Hoffmans
Vitaliteitscoach voor HAS Den Bosch
O
p het moment dat ik in gesprek ben met Marjolein, is ze nog in haar ‘oude’ functie van hoofd P&O en zitten we nog in het kantoor op de 4e verdieping. Maar niet voor lang meer, begin 2012 zal Marjolein van Veenendaal starten in de nieuwe functie van vitaliteitscoach en komt ze organisatorisch en fysiek op een andere plek. In dit artikel meer achtergrondinfo over de vitaliteitscoach én over Marjolein persoonlijk en haar loopbaan aan de HAS. Marjolein moet ver terug gaan als ik haar vraag naar het begin van haar loopbaan aan HAS Den Bosch. “Een dik dossier, ik ga het zo opschonen. Ik ben vandaag precies 21 jaar in dienst.” (per 1 november 1990, red.) Marjolein is zoals we zouden zeggen per toeval bij de HAS terecht gekomen, maar niets is toevallig. “Ik wilde eigenlijk nog gaan studeren, dacht aan psychologie of pedagogiek, maar wist het nog niet, dus koos ik toch om te gaan werken en vanuit daar verder te kijken. Zo kwam ik op de HAS terecht, eerst op het hogeschoolbureau, waar we met ongeveer tien personen werkten. In de reorganisatie in 1995 ben ik gevraagd om personeelsfunctionaris te worden.” Van een dossierkast naar menselijke maat “Toen ik startte als personeelsfunctionaris was er nog niets. Personeelszaken betekende een dossierkast waarin gegevens werden bewaard en dat was het. Ik ben gewoon begonnen en heb daarin een eigen koers gevaren; doen zoals ik denk dat het moet. Ik ben ernaast gaan studeren en heb de hbo-opleiding Personeel en Arbeid succesvol afgerond, daarnaast heb ik mezelf verder ontwikkeld met diverse cursussen en andere P&O-trajecten.” Zo is er van niets een volwaardige afdeling P&O vormgegeven en opgebouwd, waar inmiddels drie medewerkers en een secretaresse werkzaam zijn. “We zijn een proactieve afdeling die oog heeft voor de medewerker, de menselijke maat is voor ons van groot belang. Het is een team dat goed op elkaar is ingespeeld en elkaar aanvult waar nodig.” Eigen aan de HAS De huidige afdeling P&O werkt zoals alle afdelingen P&O ook met processen en procedures, die basis is goed en op orde. Toch schuilt daar niet de kracht in, volgens Marjolein. “We hebben er altijd voor gekozen om het anders te doen, doen waarvan wij met elkaar vinden dat het nodig is, dat is het eigenwijze aan de HAS. Wat voor de één geldt, hoeft voor de andere medewerker niet op te gaan. Dat moet je durven, verschil maken tussen medewerkers, alle mensen zijn ongelijk. En je moet wel uit kunnen leggen waarom je dat doet.” Begin 2011 werd Marjolein, net als alle andere hoofden, gevraagd een plan te maken voor haar afdeling in het kader van OKC. Hoe ga je als P&O om met de groei en ontwikkelingen? “Toen ben ik zaken gaan becijferen, wat 24
betekent die groei nu concreet voor wat wij doen? Aan de andere kant had ik het gevoel dat meer medewerkers leken uit te vallen, we meer medewerkers hadden waar het even niet goed mee ging, die niet lekker in hun vel zaten. Ook steeg het aantal externe coachingstrajecten door de groei en de veranderingen die daarmee gepaard gaan. Ik heb alles uitgezocht en diverse rapportages gemaakt of laten maken.” Wat Marjolein vermoedde klopt, de cijfers bevestigen dat het verzuim is gestegen. “Maar je moet dan niet aan de negatieve kant gaan zitten. Het moet niet gaan over te hoge werkdruk of stress, maar juist over de andere kant: hoe blijf ik vitaal of word ik weer vitaal.”
“In de toekomst moet ik letterlijk makkelijk te vinden zijn, en daar ga ik voor zorgen” Vitaliteitscoach Met deze gedachte ontwikkelde zich stukje bij beetje het idee voor de functie van vitaliteitscoach. “Ik ben drie weken met vakantie geweest en toen ik terugkwam, viel alles op zijn plek. Meer aandacht voor medewerkers en leidinggevenden, dáár moet het over gaan.” Marjolein werkte de functie verder uit, niet eens met het idee dat zij het zou gaan doen. Het voorstel werd voorgelegd aan de directie en zij onderschreven het . “Een bekende uitdrukking is: je hebt een gat in de markt. Nou dit was het gat in de HAS. Kort samengevat: behouden van de menselijke maat, eigen aan de HAS.” De vitaliteitscoach is er voor de medewerker en leidinggevende. “Het belangrijkste voor de HAS zijn de medewerkers en die besteden we uit aan externe coaches. Veel kun je uitbesteden maar niet de ziel van de HAS, dat moet je met elkaar doen. Ik ga daarom de medewerkers en leidinggevenden voortaan begeleiden en coachen om vitaal te blijven of weer te worden en alles wat daarbij hoort. In de toekomst moet ik daarom letterlijk makkelijk te vinden zijn, en daar ga ik voor zorgen.”
Marjolein van Veenendaal
Laagdrempelig Veel van het werk van een Vitaliteitscoach doet Marjolein al: maatwerktrajecten, re-integratietrajecten, contacten onderhouden met de bedrijfsarts, casemanager zijn. Nu krijgt ze echt de tijd om individuele aandacht te besteden aan de medewerker. Je kunt bij haar binnenlopen voor van alles en nog wat, zonder dat daar meteen iets aan vast moet zitten of iets op volgt. Gewoon laagdrempelig een gesprek aangaan, even sparren, zaken op een rij krijgen. “Ik ben er voor de medewerker en leidinggevende, echt 50/50. Ik ben geïnteresseerd in mensen, ik denk dat ik goed kan luisteren, kan me goed inleven in anderen maar kan ook het sociale combineren met het zakelijke. Allemaal nodig in zo’n functie. Daarnaast heb ik een goed contact met de leidinggevenden en kennen de medewerkers mij al. Ik kan dus voortborduren op waar we al mee bezig waren. Ik hoef niet meer opnieuw te beginnen, het netwerk ligt er al. En ik heb er heel veel zin in.”
Wat is eigenlijk een vitaliteitscoach? De vitaliteitscoach heeft een onafhankelijke positie binnen de HAS. De Vitaliteitscoach is een sparringpartner voor zowel medewerkers als leidinggevenden. Kerntaken: heeft meer aandacht voor vitaal zijn en blijven, heeft aandacht voor leeftijdsgebonden perikelen, vertrouwensfunctie, grotere nadruk op preventie, is ombudsvrouw, eerder signaleren van uitval, is casemanager, meer aandacht voor plezier in het werk en balans werk-privé, heeft een signalerende en adviserende rol naar het management.
25
Tekst: Maaike de Graaf Foto: Margriet Hoffmans
Meten is weten
M
aaike de Graaf werkt sinds twee jaar als docentonderzoeker ecologie bij HAS Den Bosch. Het valt haar altijd op dat HAS Den Bosch over een ongelooflijk uitgebreid assortiment meetapparatuur voor allerlei typen onderzoek beschikt. Maar ook stelde ze vast dat deze instrumenten soms erg goed verstopt zijn en dat slechts weinigen weten van hun bestaan. Samen met Herman Jilesen bedacht ze de rubriek ‘Meten is weten’. Deze keer: de Hortispec+. Jouw meetapparaat in een volgend nummer? Mail je idee naar Maaike of Herman.
Meet het licht in donkere dagen Laten we het in deze donkere dagen voor kerst eens hebben over licht. Onderzoek aan de HAS is bijna synoniem voor onderzoek naar licht en leven. We bestuderen de effecten van licht op de groei van tomaten, radijsjes, tulpen en sla, op de vruchtontwikkeling, zaadzetting en smaak van zo’n beetje alle planten die we eten en op de vorming van essentiële oliën in kruiden . We kijken ook het effect van verschillende kleuren kunstlicht op het gedrag en voedselvoorkeur van nachtvlinders en naar de mogelijkheden van lichtbeperking bij het beheer van waterplanten . Milieukundigen meten zelfs het licht in de HAS-lokalen . En dan gebeurt er waarschijnlijk nog veel waar ik geen weet van heb. Gemeenschappelijk hebben we dat we niet alleen de effecten van licht, maar ook het licht zelf meten. We meten lichtcondities die we aan plant, dier of mens aanbieden: soms de golflengte (kleur), soms de intensiteit van het licht en regelmatig beide. Hiervoor beschikt de HAS over een scala aan meetapparatuur en sinds kort kunnen we ook de Hortispec+ gebruiken voor lichtmetingen. Dit is een apparaat dat niet alleen de kleur licht kan meten in het bereik 200-1100 nm (uitgedrukt in µmol/s.m2; met daarbinnen ook de belangrijke parameters PAR en rood/verrood-ratio en de blauw/rood-ratio), maar ook de energetische in- en uitstraling (tussen de 200 en 100.000 nm, uitgedrukt in Watt/m2). Die combinatie kent twee toepassingen: voor fundamenteel plant(-ecologisch) onderzoek kun je op zoek naar de exacte (licht-)omstandigheden waarbij de huidmondjes sluiten en het vervoer van nutriënten binnen de plant stopt. Maar het is ook een slimme toepassing voor het bepalen van optimale energiestromen binnen de tuinbouw,waar milieukunde en tuinbouw elkaar ontmoeten. Dus wat gebeurt er als je een aantal van die onderzoekers bij elkaar op de kamer zet (3D-37)? Ze
26
laten hun kamerplanten verpieteren door gebrek aan? Juist…! Op 9 november jongstleden werd dit wetenschappelijk bewezen door metingen met de Hortispec+.
Tekst: Talitha van Son
Kantine van de Toekomst De nieuwe personeelsruimte: een groen café?
D
e Kantine van de Toekomst is een snelkookpan met praktische ideeën van studenten, docenten en de cateraar van hogeschool HAS Den Bosch. Onze doelstelling is om samen te werken aan een hogeschoolrestaurant dat duurzamer, gezonder en innovatief is. In deze rubriek staat iedere uitgave één van deze ideeën centraal. Nadat de nieuwbouwplannen bekend waren gemaakt aan het personeel, ging het ‘goede’ nieuws snel rond op de HAS: er komt weer een personeelsruimte! De nieuwe personeelsruimte kan een fijne ontmoetingsplek worden voor collega’s waar ze gezond en lekker kunnen eten. Ook zullen ze bezoekers in een rustige en gemoedelijke omgeving kunnen ontvangen voor bijvoorbeeld een werklunch. Voor de Kantine van de Toekomst is dat dus ook goed nieuws. Het is namelijk een uitgelezen mogelijkheid om de HAS-kantine op een nog hoger niveau te tillen qua duurzaamheid, gezondheid en innovativiteit: speerpunten binnen het project Kantine van de Toekomst. Medewerkers en studenten apart bedienen Een duidelijk voordeel van deze ontwikkeling is dat we de twee doelgroepen binnen HAS Den Bosch, medewerkers en studenten, apart kunnen aanspreken met een eigen corner. Dit biedt Beerens & Berens de mogelijkheid om het assortiment aan te passen aan beide doelgroepen en in het geval van de medewerkers duurzamere en gezondere producten te gaan verkopen. Tijdens de brainstormsessies van de projectgroep is veel nagedacht over de invulling van de combinatie personeelsruimte en kantine. Een veelgehoorde term is het
‘Groene Café’. Maar café of geen café, de nieuwe personeelsruimte wordt in elk geval een mooie en ‘groene’ ruimte waar iedereen zich welkom moet voelen. De personeelsruimte zal een uitstraling krijgen die de HAS waardig is. Afvalscheiding Op het ‘groene’ gebied is inmiddels nog een nieuwe stap gezet: de afvalscheiding is verbeterd. Zo is het inmiddels mogelijk om plastic apart in te zamelen in de oranje afvalbakken. Heel belangrijk, want we produceren met z’n allen veel afval . Door de toename van het aantal studenten en dus ook het aantal medewerkers, zal dit de komende jaren ook niet minder worden. Het streven is om afvalscheiding een vaste plek te geven in het kantinebeleid.
Volgende keer in HAS Beats Achtergrond: ons idee van minder energieverbruik • #HAS: geen dictaat meer maar een epub • Student Wolter Lutje Schipholt wint foto-wedstrijd • HAS d’HuZes: fietsen tegen kanker
27
nummer 3, november 2011
28