HAS Beats hogeschoolgeluiden sept11 by Hogeschool HAS Den Bosch

HAS schaft ELEKTRISCHE AUTO aan Inaugurele rede PAUL OVERGAAUW Nieuwe rubrieken: KANTINE VAN DE TOEKOMST METEN IS WETEN DE GROTE HAS DEN BOSCH-ZOMERSPECIAL `

nummer 1 september 2011 4e jaargang

inhoudsopgave editorial

zomerspecial

verslag

P6-13

P15

verslag

P16-17

P18

P20-21

verslag

internationaal

verslag

P22-23

P24

P25

achtergrond

verslag

Studium Generale over stijgende voedselprijzen

Kennisnetwerkcafé: biobased economy

P26-27

P28

P29

rubrieken nieuws en agenda heartbeat marc & perry estafettecolumn meten is weten kantine van de toekomst

P4&5 P14 P19 P23 P30 P31

Vreemde vogels

Paul Overgaauw op de bres voor One Health

HAS Ondernemend Café: ondernemen in het groen

Gaat nichemelk Nederland veroveren?

HAS Den Bosch in de zomer

Elektrische deelauto voor HAS Den Bosch

De nieuwe groep internationale studenten

Tjeu Foppele’s afscheid

The future is now: studiereis naar Canada

Frederike Praasterink op lezingentour

editorial

Tekst: Florieke Koers

Vreemde vogels De zomer is in volle gang. Alle docenten en studenten zijn weg. Wat overgebleven is, is een handjevol mensen van HAS KennisTransfer, het Anton Jurgens Institute, en de stafafdelingen van HAS Den Bosch. Oh ja, en ik zag het College van Bestuur ook nog. Vooralsnog is het een echte Hollandse zomer: veel regen. Vorig jaar zaten we nog te puffen in een hete HAS, maar daar hebben we nu geen last van. Een zomerspecial in de HAS Beats. Hoe breng je zo’n lange, stille zomer bij HAS Den Bosch over in een blad? Hoe laat je mensen voelen hoe het is op papier? Ik zal het in ieder geval proberen te beschrijven. Het is een beetje een rotzooitje. De vloeren worden geboend, dus overal staan tafels en stoelen op de gang. De ramen worden gewassen. Bureau leegmaken graag. Er wordt geklust aan kabels. Uitloggen graag. De post komt maar één keer per week. Hoef je niet zo vaak je postvak te checken. De komkommers en paprika’s zijn gratis. Lekker en gezond. Inschrijven bij de receptie als je binnenkomt. Vooral niet vergeten ook weer uit te schrijven als je weggaat. En om 16.40 uur is de werkdag eigenlijk al om: dan wordt er omgeroepen: “We gaan om 17.00 uur sluiten!” Dan krijg je een beetje de zenuwen, want de conciërges zijn heel streng: “Het hek gaat gewoon

dicht, hoor!” Het oogt wat donker in de gangen en hol. Soms hoor je een kind vrolijk iets roepen, of een hond blaffen. Echo! De melk wordt geleverd in literpakken. De interieurverzorgsters komen ’s morgens. Gelukkig is de Deel open. Wat me nog het meeste opvalt in de zomer zijn de vreemde vogels die zich door de school bewegen. De onbekenden. De vloerboeners, de ramenwassers, de kabeltrekkers, en noem ze maar op. Het zijn allemaal mannen. Mannen die graag met hun handen werken en zich vol overgave storten op hun klus hier bij HAS Den Bosch. Alsof ze kaboutertjes zijn die om middernacht als iedereen ligt te slapen tevoorschijn komen om de afwas te doen. Op ontdekkingstocht door de lege school kwam ik ergens in een gang twee prehistorische beesten tegen, althans ik weet niet hoe je die skeletbeesten anders noemt. Ze waren zo fotogeniek dat ik ze graag op de foto zette. We verzamelden nog meer zomerspul. Hebben jullie afwezigen ook een beetje een idee van wat we allemaal zo’n beetje hebben uitgespookt deze zomer. Zie pagina 6-13. Florieke

Er wordt hard gewerkt bij hogeschool HAS Den Bosch in de zomer. Foto: Margriet Hoffmans.

HAS Beats Hogeschoolgeluiden • Jaargang 4 • Nummer 1 • September 2011 Colofon HAS Beats Hogeschoolgeluiden is het interne magazine van hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en het Anton Jurgens Institute. Het verschijnt tien keer per jaar. Hoofdredacteur Florieke Koers Aan dit nummer werkten mee Marieke Ellenbroek, Annika Dossow, Sanne Jansen, Frederike Praasterink, Jeannette Waegemakers, Marc Maas, Perry van Kerkhoven, Maaike de Graaf, Chantal Vrijhof, Sabine François, Ans Beerens en Tom van Duijnhoven Fotografie Margriet Hoffmans Tekstcorrectie Twittekst Vormgeving Studio Jean Philipse Drukwerk Drukkerij Tielen Vragen en/ of opmerkingen? hasbeats@hasdb.nl

fsc-logo 3

nieuws & agenda Newsbeats Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om HAS Den Bosch? Kijk regelmatig op intranet en de website en lees het nieuws als eerste! Of hou ons in de gaten op Twitter en Facebook: @HASDenBosch en facebook.nl/hasdenbosch

Project ‘Gezond Groeien’: antibioticareductie als kans voor de sector Op donderdag 29 september van 15.0018.00 uur wordt bij hogeschool HAS Den Bosch een netwerkbijeenkomst gehouden in het kader van het project ‘Gezond Groeien’. We willen bedrijven met goede ideeën op het gebied van antibioticareductie in de veehouderij graag betrekken bij dit project. Tijdens de netwerkbijeenkomst willen we presenteren wat we tot nu toe bereikt hebben, maar geven bedrijven daarnaast de kans ideeën in te brengen en contacten te leggen om deze ideeën te vermarkten. Dit doen we in kleine groepjes. De regering wil het antibioticagebruik in de veehouderijsector in 2013 gehalveerd hebben. Geen eenvoudige klus, aangezien er tal van spelers bij betrokken zijn die gezamenlijk tot een oplossing moeten komen. Daarom hebben diervoederfabrikant Fransen Gerrits BV, Intervet Nederland BV en Dierenarstencombinatie Aadal het initiatief genomen met het project ‘Gezond Groeien’. In dit project proberen zij samen met een viertal varkenshouders in de regio OostBrabant te ontdekken waar de mogelijkheden liggen om het antibioticumgebruik te verlagen. Doel van dit project is niet alleen het antibioticumgebruik te verlagen, maar ook om kennis en ervaringen te verzamelen en te delen met alle ondernemers binnen de efficiënte veehouderij. Het project wordt geleid door HAS Kennis Transfer en financieel ondersteund door de 5-sterrenregio. Aanmelden kan via www.haskennistransfer.nl

Oud-HAS’ser wint Zoover Recommendation 2011 Eind vorig jaar vertrokken Geert – afgestudeerd aan HAS Den Bosch in 1989 en Iris Franken richting Portugal, waar ze sindsdien het kleinschalige vakantiecomplex Casas Fruta runnen. Maar dat hun versie van ‘Ik Vertrek’ zo snel succesvol zou zijn, had niemand verwacht. De website voor vakantiebeoordelingen 4

Zoover heeft eind april de Recommendation uitgereikt. Dit certificaat wordt gegeven aan vakantiehuizen die goed tot zeer goed beoordeeld zijn door haar bezoekers. In de regio ‘Costa de Lisboa’ heeft Casas Fruta dit jaar het certificaat verkregen. Geert en Iris Franken zijn apetrots op wat ze in zo’n korte tijd bereikt hebben. “Het zijn toch vooral onze klanten die een compliment moeten krijgen”, zegt Geert, “want zonder hun beoordelingen en rapportcijfers hadden we het certificaat niet behaald”. Iris is het daar volmondig mee eens en vult aan: “De recommendation is een prachtige opsteker en we gaan nu verder voor de Zoover Award 2012!” www.casas-fruta.eu

Harry van Delft benoemd tot lector AgroFoodMarketing

losse segmenten. De overgang van de standaard lineaire ketenbenadering naar een meer functionele, cyclische benadering vraagt om een nieuwe aanpak. De consument als individu staat in dit proces centraal. Marketing speelt hierin een cruciale rol. Het gaat immers om het vermarkten van producten die optimaal aansluiten bij de actuele consumentenbehoeften. Agro- en foodbedrijven krijgen hiermee de kans om nieuwe business te ontwikkelen, gericht op hoogwaardige en duurzame voedingsconcepten. In de novemberuitgave van HAS Beats een uitgebreid interview.

Themabijeenkomst ‘Samen naar een Duurzame Voedselvoorziening’ Op 6 oktober wordt bij HAS Den Bosch tussen 15.00 en 17.00 een themabijeenkomst gehouden over de vraag: hoe geef je als (toekomstig) professional handvatten aan een duurzame voedselvoorziening? Twee sprekers geven hier hun visie op. Prof.dr.ir. Rudy Rabbinge is universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling en Voedselzekerheid aan Wageningen Universiteit. Rudy Rabbinge zal zijn visie geven op een duurzame wereldvoedselproductie. Rudy Rabbinge staat bekend als een pleitbezorger van de moderne industriële landbouw. Hij heeft tal van adviserende en bestuurlijke functies gehad, zowel nationaal als internationaal en is gezaghebbend op het gebied van landbouw en ontwikkelingssamenwerking. Momenteel tracht hij als lid van de AGRA (Alliance for a Green Revolution in Africa) bij te dragen aan de voedselzekerheid en aan de vergroting van de landbouwproductiviteit in Afrika. Ing. Patricia van Haaren is Supply Management Commodity Director Europe bij Unilever. Unilever heeft grote ambities op het gebied van duurzaamheid. Deze ambitieuze plannen zijn vastgelegd in Unilevers Sustainable Living Plan. Zo wil Unilever de milieuvoetafdruk van haar producten halveren, 1 miljard mensen helpen hun gezondheid en welzijn te verbeteren en in 2020 100% van haar landbouwgrondstoffen betrekken uit duurzame landbouw. Patricia van Haaren zal ons vertellen hoe Unilever deze doelstellingen probeert te bereiken. Deze themabijeenkomst is een initiatief van het Lectoraat Duurzame Wereldvoedselvoorziening

Hogeschool HAS Den Bosch en het Anton Jurgens Institute hebben met ingang van 1 juni 2011 Harry van Delft benoemd tot lector AgroFoodMarketing. Harry van Delft woont in ’s-Hertogenbosch en heeft Marketing Management & International Marketing gestudeerd. Hij heeft uitgebreide ervaring opgedaan in diverse nationale en internationale marketing- en directiefuncties. Binnen het lectoraat AgroFoodMarketing staan enerzijds de hoogwaardige productie van voeding en anderzijds de kwaliteitsbewuste consument centraal. Hierbinnen ligt de focus op het creëren van meerwaarde voor alle partijen. De schakels in de sector van voeding: van grondstoffen via productie, verwerking Wil je gegarandeerd zijn van een pleknaar vermarkting, worden momenteel je? Meld je dan alvast aan via: met name gezien als grootschalige RoP@hasdb.nl

Agenda

HAS in het nieuws

Businessbijeenkomst ‘Groter Groeien’

29 september

Onderwijsbeurs ZuidNederland

30 september1 oktober

Themabijeenkomst ‘Samen naar een Duurzame Voedselvoorziening’ Inaugurele rede Jasper den Besten en Gert-Jan van Delft Open dag

6 oktober

11 oktober 12 november

Alle data voor de open dagen, oriëntatiedagen en beurzen voor het studiejaar 2011-2012 zijn bekend. Kijk op intranet onder het kopje Afdelingen/Communicatie & Internationalisering.

Studenten kiezen case WAA groep Venlo tijdens i-Battle

HAS Den Bosch komt regelmatig in het nieuws. Op deze pagina een kort overzicht. Op intranet kun je de volledige artikelen lezen onder HAS in het nieuws.

Student nu al ‘tuintopper’

Pas op de open dag bij hogeschool HAS Den Bosch wist Menno Vermeulen (22) wat hij wilde worden. De Erichemmer maakt sindsdien een bliksemcarrière door. Want tijdens zijn vierjarige opleiding richtte hij zijn eigen hoveniersbedrijf op. Het levert de jeugdige ondernemer in ieder geval een titel op. Menno is genomineerd als Topper van het Jaar bij de hogeschool. Samen met twee mede-studenten strijdt hij om de prijs, die in september wordt uitgereikt. Van: gelderlander.nl, 26 juli 2011

Lessen dierenwelzijn en educatieplannen

Mbo-leerlingen van het Citaverde College hebben onder begeleiding van enkele studenten van Fontys PABO Limburg en studenten van Hogeschool HAS Den Bosch lessen over dierenwelzijn ontwikkeld. Naast de begeleiding bij het ontwikkelen van de lessen dierenwelzijn hebben studenten van Hogeschool HAS Den Bosch ook nog enkele educatieplannen samengesteld om in kaart te brengen hoe bepaalde doelgroepen het beste geïnformeerd kunnen worden over dierenwelzijn en aanverwante thema’s. Van: animalwelfareweb.com, 15 juli 2011

‘Consument sturen naar gezond eten’

Donderdag 7 juli namen studenten van verschillende instellingen deel aan de tweede voorronde van de Greenport Venlo i-Battle. HAS Den Bosch was bij de eerste voorronde die eerder dit jaar al werd gehouden, wel vertegenwoordigd, deze keer niet. Tijdens de i-Battle leggen twee ondernemers uit de regio een concrete vraag voor aan de studenten, die uiteindelijk een van de twee cases kiezen om uit te werken en te presenteren tijdens de finale. Tijdens de derde voorronde die 13 oktober gehouden wordt, is HAS Den Bosch echter wel weer present, in de persoon van student Paul Janssen, derdejaars student Tuinbouw en akkerbouw. De finale van de i-Battle vindt plaats op donderdag 8 december tijdens het Greenport Venlo Jaarcongres waar de drie studentenpanels hun uitwerking aan een deskundige jury zullen presenteren. Ieder lid van het best presterende studentenpanel wint uiteindelijk een iPad2. De i-Battle is te volgen op www.ibattle.blogspot.com Wageningen University gaat met diverse partijen, waaronder HAS KennisTransfer, manieren onderzoeken om consumenten met zachte hand te bewegen, meer te kiezen voor duurzame en gezonde producten. Dat meldt EVMI.nl. Het onderzoek richt zich op consumenten die duurzaamheid en gezondheid wel belangrijk vinden, maar die nog niet altijd voor dergelijke producten kiezen. Van: groentenet.nl, 30 juni 2011

Carrière Plaza ook in 2011 op Horti Fair

Vreemde talen, verre landen en culturen? Uit je bol gaan van techniek en wetenschap? Je creativiteit uitleven in marketing? Het kan allemaal in de tuinbouw. In het paviljoen Carrière Plaza op de Horti Fair kunnen jongeren ook dit jaar kennis maken met deze veelzijdige sector, de groene opleidingen en bedrijven in de tuinbouw. De Horti Fair vindt plaats van 1-4 november 2011 in Amsterdam RAI. Van: Hortinews.com, 29 juni 2011

zomerspecial

Fotocollage HAS Den Bosch in de zomer Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Florieke Koers en Margriet Hoffmans

zomerwerkers Alex van Kuilenburg is junior adviseur milieu bij HAS KennisTransfer Waarom werk je in de zomer door? “Ik heb jaarlijks een redelijk aantal vrije dagen om in te zetten, maar die wil ik graag zo efficiënt en leuk mogelijk besteden. Ik besteed ze meestal voor reisjes als wintersport en een leuk vakantietripje in de zomer. Ook rond feestdagen ben ik graag wat extra vrij om er optimaal van te genieten. Als die activiteiten dus niet op mijn planning staan dan werk ik lekker door, ook al is het zomer. En eerlijk gezegd, met al die regen die de afgelopen weken naar beneden is gekomen, vind ik het ook niet erg. Ik ben voornamelijk bezig met de afronding van enkele projecten op het gebied van duurzaamheid en alvast de ontwikkelingen voor dit najaar in kaart aan het brengen. Dan kan ik na mijn vakantie in augustus gelijk voortvarend aan de slag. De HAS is heerlijk rustig in de zomer. Minder gezellige gesprekken in de wandelgangen, waardoor er net dat beetje extra tijd er is om dingen afgerond of geordend te krijgen, waar je anders niet aan toe komt. Het is nu regenachtig, maar als de zon schijnt is het soms wel lastig om de concentratie te behouden en heb ik wel eens dagen dat ik liever vrij was geweest…” Als je van HAS Den Bosch een last minute zomertrip aangeboden zou krijgen (morgen vertrekken), waar zou je dan heengaan? “India. Het lijkt me prachtig land met een interessante cultuur. India staat al langer op de planning, maar komt er helaas ieder jaar niet van. Dus, hoe laat vlieg ik morgen?”

Claire Lenders is applicatiebeheerder bij HAS Den Bosch Waarom werk je in de zomer door? “ICT’ers werken elke zomer. Het is nu de tijd om onderhoud te plegen aan allerlei systemen die op andere momenten bij voorkeur niet, of anders zo kort mogelijk uit de lucht mogen zijn. En voordat de secretaresses terugkomen moeten de nieuwe studenten overal zichtbaar zijn (Studenten-tabel, Selligent, Deelnamesysteem enz.). Ik tref onder meer voorbereidingen voor de nieuwe studenten en cursisten, en houd me bezig met het verwijderen van de afgestudeerden uit de systemen. Daarnaast doe ik aanpassingen in het Takenmanagementsysteem en Deelnamesysteem En de zomer is een perfect moment om eens lekker op te ruimen. In de zomer is het heerlijk rustig en tot nu toe is het ook nog eens niet echt mooi weer, dus dat maakt het makkelijker om door te werken. Wat wel jammer is dat iedereen die ik ken nu vakantie heeft.” Als je van HAS Den Bosch vandaag een last minute zomertrip aangeboden zou krijgen (morgen vertrekken), waar zou je dan heengaan? “Istanbul. Ik ben een fan van het Midden-Oosten en bovendien is het een van de meest multi-culturele steden die ook nog in twee werelddelen ligt. Het lijkt me heerlijk om zowel de highlights als het gewone leven daar te zien.”

zomernieuws Acties Greenpeace bij Essent Den Bosch

Den Bosch - Greenpeace heeft gisteren op het hoofdkantoor van Essent in Den Bosch een alternatief plan aangeboden voor de in aanbouw zijnde kolencentrale in de Eemshaven. De directie van Essent heeft het plan ‘voor kennisgeving aangenomen’. Greenpeace wil dat Essent de bouw van een nieuwe kolencentrale in de Eemshaven stillegt. De milieuorganisatie riep iedereen op een alternatief te bedenken voor de plek aan de Eemshaven. Het is een recreatief centrum over schone energie geworden met als naam ‘Eemsheaven’. Essent stelt dat het bedrijf niet terugkomt op de beslissing om miljarden te investeren in een nieuwe kolencentrale; ook al zou het bedrijf ‘met de kennis van nu’ vermoedelijk niet tot eenzelfde investeringsplan zijn gekomen. Van: brabantsdagblad.nl, 27 juli 2011

Somber en koud

zomerweer

Altijd een issue in Nederland, het weer. Vooral in de zomer, want we willen toch gewoon dat de zon schijnt en dat het droog en warm is. Niet te benauwd graag. Helaas. Deze zomer is een echte Hollandse. Veel regen. Juli 2011 was volgens het KNMI zeer nat, koel met weinig zon. Gemiddeld viel er over het land circa 140mm. Dat is twee keer de hoeveelheid neerslag die de maand normaal oplevert. Daarmee staat juli 2011 op de zesde plaats van de natste julimaanden in ruim honderd jaar. Er is één voordeel: de neerslagtekorten van het voorjaar zijn weer grotendeels aangevuld. De overvloedige regen en stormachtige wind van 13 en 14 juli hebben geleid tot overlast, schade en gewonden. Op tal van plaatsen leidde de aanhoudende plensregen tot wateroverlast en door de regen in combinatie met zware windstoten gingen ook bomen om. In drie dagen tijd van 12 tot en met 14 juli viel op een aantal plaatsen in totaal 100 tot ruim 130 mm. En ook augustus was slecht. Het zomerweer in Brabant en Limburg is nog somberder en kouder geweest dan in de rest van Nederland. Dat zegt meteoroloog Peter Kerkmans van MeteoConsult in Wageningen. Vooral in het zuidoosten van Brabant was het weer slechter. Gemiddeld heeft dat gedeelte 15 procent minder zonuren gehad dan normaal is in de regio. Bovendien was het er een halve graad kouder. Het noordwesten van Brabant zit juist precies op het langjarig gemiddelde qua regen, zon en temperatuur. Misschien nog een mooie nazomer? We vrezen het ergste. De herfst komt er alweer aan. Van: knmi.nl en omroepbrabant.nl, augustus 2011

zomerbaan

Tekst: Florieke Koers Foto: Joop Wiggers

Bier brouwen in Finland

omer… Lekker met vakantie… Het buitenland is bij veel Nederlanders populair en die Nederlanders kom je dan ook overal tegen. Sommigen gaan echter voor langere tijd naar het buitenland. Joop Wiggers (46) is development & quality manager voor de brouwerij van Heineken in Lahti, Finland en woont met zijn gezin voor in ieder geval drie jaar in Helsinki. Hij deed jaren terug HAS Den Bosch in deeltijd. “Na mijn werk bij een commercieel adviesbureau en laboratorium (opgezet door vier oud-HAS’sers) en een instantie voor ISO- en HACCP-certificatie ben ik begonnen als teamleider bij Heineken. Na twee teamleidersfuncties, één in kwaliteit en de andere in productie, ben ik quality manager geworden bij Vrumona. Vrumona is de frisdrankentak van Heineken. Na enige tijd zocht Heineken voor hun brouwerij in Finland een development and quality manager met productie-ervaring én ervaring in zowel bier als frisdranken. Na diverse gesprekken in Finland en vele afwegingen met mijn familie hebben we besloten als gezin de oversteek te maken.” Joop’s baan is voor circa drie jaar, en wat de toekomst daarna brengt, weet Joop nog niet. “Dat hangt natuurlijk af van mijn werkgever maar ook van mijn gezin.” “Werken en wonen in het buitenland brengt veel leuke uitdagingen met zich mee. Nieuwe cultuur, nieuwe omgeving, nieuwe indrukken, en fantastische leermomenten voor de kinderen. Maar daarnaast is het minder leuk dat je je familie en vrienden moet missen. Even op zondagmiddag op bezoek bij je schoonouders is er niet meer bij. Lekker zaterdagochtend hardlopen met een vriend gaat ook niet meer. Wat ik het meest mis van Nederland is hagelslag. Dat is echt nergens te bekennen hier. De files mis ik helemaal niet. In Finland rijd ik 200 km per dag, nog steeds file vrij.”

Joop Wiggers 8

“Nieuwe cultuur, nieuwe omgeving, nieuwe indrukken, en fantastische leermomenten voor de kinderen” Avond-HAS Joop studeerde aan HAS Den Bosch Levensmiddelentechnologie, met als specialisaties kwaliteitszorg, en vlees- en drankentechnologie. Dit deed hij tijdens de avonduren: vier jaar lang twee avonden en één hele dag per week ging hij naast zijn werk naar school. “Vier jaar deeltijd naar school vergt veel van jezelf maar ook van je familie. Ondanks dat het wel eens zwaar was, heb ik het heel goed naar mijn zin gehad op HAS Den Bosch. Zaken die je op dinsdagavond tijdens de les kreeg, kon ik de volgende dag direct toepassen op mijn werk. De juiste balans tussen theoretische vraagstukken en praktijk in de technologiehal is een geweldige ervaring geweest. Daarnaast was de combinatie leren en werken is voor mij erg waardevol. Nog vaak denk ik terug aan de geweldige energie van Jan Willem Rouweler en de inspirerende colleges van Gerárd de Wildt. Na HAS Den Bosch heb ik ook nog een MSc-opleiding Bedrijfswetenschappen gedaan, dat is erg theoretisch in vergelijking met HAS Den Bosch. Ook leuk maar als ‘iemand van de praktijk’ spreekt HAS Den Bosch toch meer aan.”

zomerwerkers Esther Mauriks is beleidsmedewerker internationalisering bij HAS Den Bosch Waarom werk je in de zomer door? “Deels zodat ik dan nog kon worden ingewerkt door mijn voorgangster, Neeltje Bekkers, en deels om aan een aantal projecten te werken die allemaal eind augustus of begin september een deadline hebben. De meeste tijd besteed ik aan het completeren van de dossiers die we moeten aanleveren om op twee projecten te kunnen tenderen. Het ene project gaat in Vietnam van start en het andere in Kenia. Meerdere consortia (samenwerkingsverbanden tussen diverse kennisinstellingen en consultancybureaus in de agrarische sector) proberen dit project binnen te halen, dus het is nog even spannend of deze tenders ons gegund worden. We hebben echter goede hoop! Omdat ik nieuw ben, is de zomer voor mij een prettige tijd: ik kan HAS Den Bosch op een rustige manier leren kennen. Alleen… een hogeschool zonder studenten is natuurlijk toch een beetje als een koektrommel zonder koekjes…”

Eric van Zoggel is roostermaker bij HAS Den Bosch Waarom werk je in de zomer door? “Ik werk aan het rooster van blok 1 voor het nieuwe studiejaar. Dit moet uiteraard eind augustus klaar zijn. Ik doe dit in de zomer omdat ik voordat de zomer begint nog niet alle informatie heb en ná de zomer kom ik tijd te kort om het rooster op tijd af te krijgen voor het nieuwe blok begint. Een goede reden om door te werken bij HAS Den Bosch in de zomer: het College van Bestuur verdubbelt al jaren mijn salaris in de zomermaanden. En een minder goede reden: het is wel eens slikken als de zon hoog aan de hemel staat en ik zit de hele dag binnen…” Als je van HAS Den Bosch vandaag een last minute zomertrip aangeboden zou krijgen (morgen vertrekken), waar zou je dan heengaan? “Mexico lijkt me een te gekke vakantiebestemming, maar als dat te prijzig wordt voor HAS Den Bosch ga ik wel naar de Kaapverdische Eilanden. Ook leuk.”

Als je van HAS Den Bosch een last minute zomertrip aangeboden zou krijgen (morgen vertrekken), waar zou je dan heengaan? “Da’s een lastige vraag. Ik heb een behoorlijke wishlist als het om reisbestemmingen gaat. Het zou in ieder geval Azië worden, want daar ligt toch echt mijn hart. Als ik écht een keuze moest maken, zou het denk ik Cambodja worden. Of Nepal. Of India. Zie je wel, ik kan echt niet kiezen!”

zomernieuws Terrasjes duur in Den Bosch Den Bosch is de op één na duurste terrasstad van Nederland. Dat blijkt uit het jaarlijkse terrasonderzoek van horeca-adviesbureau Van Spronsen & Partners. Op nummer één staat Amsterdam en nummer drie Rotterdam. Het bureau bezoekt elk jaar 21 terrassen om de prijs van eenzelfde rondje te inventariseren. De top drie bestond al jaren uit Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Voor het eerst in acht jaar is dit veranderd en staat Den Bosch nu op twee. In Den Bosch was de prijsstijging met 7,4 procent het hoogst van alle steden. Hier betaalt de klant 20,70 euro voor twee fluitjes, twee rosé, twee fris en twee koffie. In Nijmegen, de goedkoopste terrasstad, is de prijs voor hetzelfde rondje 18 euro 20. In het hele land stegen de prijzen gemiddeld met 3,6 procent. Van: omroepbrabant.nl, 16 augustus 2011

Appartementen Den Bosch ontruimd om gaslek

Op nummer één staat Amsterdam en nummer drie Rotterdam. Het bureau bezoekt elk jaar 21 terrassen om de prijs Den Bosch - De bewoners van ongeveer dertig appartementen aan de Statenlaan in Den Bosch moesten dinsdagmiddag een kleine twee uur hun huis uit wegens een gaslek. Dat ontstond rond half vijf bij graafwerkzaamheden. Niemand is gewond geraakt. De overlast voor de buurt was moeilijk te bestrijden omdat het nagenoeg windstil was in Den Bosch. Daardoor bleef het gas in dikke concentratie in de lucht hangen. Enkele bewoners hadden lichte klachten door het inademen van het gas. Om kwart over zes was de situatie veilig en mochten de mensen terug naar huis. Ze waren opgevangen in de Avans Hogeschool in de buurt. Dat heeft een woordvoerster van de politie laten weten. Energiebedrijf Enexis repareerde de leiding dinsdagavond. Van: omroepbrabant.nl, 26 juli 2011

Op z’n zomers afstuderen

Tekst: Marieke Ellenbroek Foto: Luuk van Dijk

Luuk van Dijk onderzocht parasitair onkruid in rijst in Dar es Salaam (Tanzania)

mdat zijn derdejaarsstage in Oeganda niet doorging, wilde Tuinbouw en akkerbouw- student Luuk van Dijk koste wat kost zijn afstudeerproject in Afrika doen. Dat was akkoord, op voorwaarde dat hij alles zelf regelde. Wat contacten raadplegen en rond mailen leverde hem uiteindelijk een afstudeerplek op in Dar es Salaam (Tanzania). Hier werkte hij van februari tot juli 2011 aan zijn afstudeeropdracht bij AfricaRice. AfricaRice (voorheen West Africa Rice Development Association - WARDA) heeft tot doel de productiviteit en effectiviteit van de Afrikaanse rijstsector te vergroten. De organisatie heeft onderzoekstations in Ivoorkust, Benin, Nigeria, Senegal en Tanzania. De locatie in Dar es Salaam (Tanzania) is verantwoordelijk voor Oost- en Zuid-Afrika. Luuk deed hier vijf maanden onderzoek naar de parasitaire onkruiden Striga asiatica en Rhampicarpa fistulosa die in rijst voorkomen en de bestrijding ervan. Hoe ben je aan deze afstudeeropdracht gekomen? “Ik heb eerder stage gelopen bij Joordens Zaden en mijn begeleider daar had drie jaar voor AfricaRice in Senegal gewerkt. Omdat ik belangstelling had om daar af te studeren, gaf hij me zijn lijst met contacten. Ik ben toen zelf wat rond gaan mailen en zo kwam ik terecht bij AfricaRice in Tanzania.”

Hoe zagen je dagen er uit? “De dag begon meestal ’s ochtends vroeg op kantoor. Hier werkten onderzoekers en studenten uit alle hoeken van de wereld. Ik was de eerste en enige hbo’er. Vanuit daar gingen we dan naar een onderzoeksinstituut in de omgeving, waar potproeven werden gedaan. Daar gingen we planten water geven, wegen en metingen doen. Mijn werkdagen waren van maandag tot en met vrijdag, maar ondanks dat ik in de weekenden vrij was om mijn eigen tijd in te delen, heb ik bijna de helft van alle weekenden gewerkt. Ik wilde gewoon dat het onderzoek zou slagen.” Wat heb je geleerd tijdens je verblijf in Tanzania? “Ik heb natuurlijk veel geleerd over rijstproductie en de bestrijding van onkruiden. Maar daarnaast zou ik nog wel een boek kunnen schrijven over al het andere dat ik geleerd heb in Afrika. De mensen daar zijn een stuk vriendelijker dan in Europa, zelfs als ze geen dak boven hun hoofd hebben of een droge plek om te slapen als het regent. Ik heb geleerd hoe ik kan eten met de mensen op straat, hoe goed het Ethiopische eten smaakt en hoe het is om je maaltijd te delen met iemand die je nooit eerder hebt ontmoet. Ik heb gezien hoe de mensen omgaan met hun kleine en grotere problemen. De verkeersdrukte in de ochtend, en hoe het soms uren kan duren om in of uit de stad te komen. Volwassenen en kinderen die malaria hebben of vaders die weer aan het werk moeten om geld te verdienen, de dag nadat ze hun één jaar oude baby hebben verloren. Ik heb geleerd dat het hebben van een religie belangrijker is dan welke religie dat is. Ik heb de echte hoosbuien in het regenseizoen gezien, maar ook hoe de zon weer terug kwam na een kwartier. Samengevat blijft er voor mij maar één conclusie over: Oost-Afrika is geweldig. Ik kom er zeker nog een keer terug.”

Luuk van Dijk

fotocollage

HAS Den Bosch in de zomer Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Florieke Koers en Margriet Hoffmans

zomerwerkers Tim van Woensel is medewerker bij de Infodesk van HAS Den Bosch Waarom werk je in de zomer door? “Veel ICT-projecten lopen door in de zomer: dit zijn werkzaamheden die juist goed uitgevoerd kunnen worden als er (bijna) niemand is. Dan heb ik het over bijvoorbeeld de vervanging van bepaalde types pc’s, verhuizen van (groepen) werkplekken, audiovisuele inrichting lokalen van HAS Den Bosch en dit jaar ook van de voormalige STOAS, afdrukken nieuwe schoolpassen voor studenten en personeel, en groepen pc’s voorzien van nieuwe installaties. Daarnaast bieden we ook de normale ondersteuning aan de diensten die wel aanwezig zijn. Het is soms wel een nadeel hoor, dat het zo rustig is. Saai. Je vraagt je soms echt zuchtend af: waar is iedereen???” Als je van HAS Den Bosch een last minute zomertrip aangeboden zou krijgen (morgen vertrekken), waar zou je dan heengaan? “Moeilijk, er zijn zoveel fantastische bestemmingen. Op dit moment zou ik zeggen Indonesië, omdat dat mijn volgende reisbestemming wordt.”

Elseline Schouten is officemanager bij HAS KennisTransfer Waarom werk je in de zomer door? “Aangezien onze kindjes nog niet leerplichtig zijn, gaan wij graag buiten het hoogseizoen op vakantie. We zijn in juni naar de Dordogne geweest. Eigenlijk gaan mijn normale werkzaamheden in de zomer gewoon door. Omdat het lekker rustig is, kan je ongestoord werken en nog fijner… taken oppakken waar je gedurende het studiejaar niet aan toekomt. Wat dan wel minder is, is dat veel collega’s die je nodig hebt om bepaalde taken te kunnen uitvoeren, niet aanwezig zijn. Ik neem ook altijd wat taken over van die afwezige collega’s. Ik ben nu onder meer bezig met het maken van een regelkring voor ons nieuwe evaluatiesysteem. Sinds kort evalueert HAS KennisTransfer al haar projecten digitaal en ik ben nu aan het kijken hoe we er voor kunnen zorgen dat alle betrokkenen goed en tijdig worden geïnformeerd over de resultaten uit de evaluaties. Wij vinden het voor de kwaliteit van onze dienstverlening belangrijk dat er snel actie wordt ondernomen richting onze interne en externe klanten indien nodig.” Als je van HAS Den Bosch vandaag een last minute zomertrip aangeboden zou krijgen (morgen vertrekken), waar zou je dan heengaan? “Naar mijn broer en zijn gezin in Boston.”

zomernieuws Onvrede over put op de Markt Veel Bosschenaren klagen over het uitblijven van een nieuwe glasplaat op de middeleeuwse waterput op de Markt. Eind vorig jaar raakte de glasplaat beschadigd en werd de put afgedekt met niet verschuifbare balken. In januari zei een woordvoerder van de gemeente dat de glasplaat binnen enkele maanden vervangen zou worden. Dat is nog altijd niet gebeurd. Oppositiepartij Bosch Belang wil binnenkort vragen stellen over de put aan het college van burgemeester en wethouders. “Het is toch schandalig dat die put er nog steeds zo bij ligt?”, stelt fractievoorzitter Paul van der Krabben van Bosch Belang. Van: brabantsdagblad.nl, 12 augustus 2011

Afgraven Gement-polder: droge voeten voor Den Bosch

Waterschap Aa en Maas is op vrijdag 19 augustus begonnen met het afgraven van voedselrijke gronden in de Gement-polder tussen Den Bosch en Vught. Het waterbergingsgebied dat zo ontstaat moet voorkomen dat Den Bosch bij hoog water weer onderstroomt, zoals in 1995 gebeurde. Een bijkomend voordeel is dat er door de afgraving schrale gronden ontstaan die geschikt zijn voor het blauwgrasland en de zeldzame vlinder: het pimpernelblauwtje. Er zullen 4500 vrachtwagens grond worden afgevoerd. Van: omroepbrabant.nl, 16 augustus 2011

Tekst: Florieke Koers Foto: Zenzi Willems

zomerbaan

Zwemmen met dolfijnen

omer… Lekker met vakantie… Het buitenland is bij veel Nederlanders populair, en die Nederlanders kom je dan ook overal tegen. Sommigen gaan echter voor langere tijd naar het buitenland. Zo ook oud-student Dieren veehouderij Zenzi Willems (27). Zij werkt als hoofd dolfijnentrainster bij de Dolphin Academy Curaçao en is van plan om dat voorlopig nog wel te blijven doen. Tijdens haar opleiding liep ze al stage bij Dolphin Quest Bermuda, Ouwehands Dierenpark Rhenen en de Stichting AAP Almere. “Ik wilde graag even weg uit Nederland”, vertelt Zenzi. “Na mijn afstuderen was ik klaar voor een nieuw avontuur! Ik heb, door een tip van een vriendin, een open sollicitatie gestuurd naar de Dolphin Academy om als dolfijnentrainster te gaan werken. Ik kon nog beginnen ook! Na twee weken erover nagedacht te hebben, heb ik in een week mijn hele hebben en houden gepakt en ben ik verhuisd naar Curaçao!” Werken bij Dolphin Academy Curaçao betekent elke dag wat anders, vindt Zenzi. “De variëteit vind ik heerlijk. De ene keer duik ik met de dolfijnen in de open oceaan, de andere keer sta ik een show te geven, een swim te draaien, een encounter te geven, de dolfijnen te voeren of doe ik een nieuwe oefening met ze. Daarnaast leid ik ook nieuwe trainers op. De dolfijnen, de gasten, collega’s en het afwisselende werk maken dat er een aangename werksfeer is.” Heeeel relaxed Hoe het is om te wonen op Curaçao? “Wonen op Curaçao is vooral heeeel relaxed! Je hoeft niet in je agenda te kijken om bijvoorbeeld een afspraak te maken met een vriendin. Je belt elkaar op en diezelfde dag ben je wat leuks met elkaar aan het doen. Daarnaast zijn de mooie stranden, de blauwe zee en het lekkere weer een aangename bijkomstigheid. Maar, die relaxheid kan ook doorslaan. Zoals: uren wachten om een bepaald document op te halen, wat eigenlijk gewoon achter een toonbank klaar ligt. En het weer is heerlijk, maar soms kan de zon je ook teveel worden en verlang je naar een flinke pak sneeuw!” Natuurlijk mist Zenzi Nederland wel. “Ik mis mijn familie en vrienden en daarnaast de geur van de seizoenswisselingen. Ik mis de koeien in de groene wei en het paardrijden in het bos en op het strand! Ik mis de Griek en de Chinees, al dat lekkere eten. Maar ik mis ook dingen niet, zoals de drukte, het haasten, en het openbaar vervoer.” Zenzi Willems

“Wonen op Curaçao is vooral heeeel relaxed!”

heartbeat

Tekst en foto: Marieke Ellenbroek

Waar klopt het hart van kamer 4D 04-05 sneller van?

n onze rubriek Heartbeat vragen wij aan medewerkers naar dat gedeelte van hun werk waar ze voor leven, wat hun passie is. Deze keer liepen we met de fotocamera binnen in kamer 4D 04-05 met de vraag: “Waar gaat jouw hart sneller van kloppen?”

Kim de Bont, Projectmanager HAS KennisTransfer: “Mijn hart gaat sneller kloppen van spontane gezelligheid. Laatst had ik afgesproken met twee vriendinnen en toen kregen we plotseling het idee om die avond te gaan BBQ-en. Na wat rondbellen zaten we uiteindelijk met z’n negenen in onze achtertuin. Super gezellig! Lekker eten, wijntjes erbij. Normaal is het best lastig om een datum te vinden waarop iedereen kan, maar nu kon iedereen opeens spontaan. We hebben nog tot laat in de avond om de vuurkorf gezeten en herinneringen opgehaald. Toen ik dit jaar van Den Bosch naar Sint Oedenrode verhuisde was ik even bang dat ik mijn‘stadse’ vriendinnetjes minder vaak zou zien. Dat iedereen nu ook gewoon die kant op komt, vind ik dus extra leuk!” Francis Grandia, Projectmanager HAS KennisTransfer: “Op 5 juli heb ik na vier jaar hard zwoegen en studeren mijn hbo-diploma voor de opleiding Management, Economie en Recht behaald. Om het te vieren ben ik ‘s avonds uit eten geweest met mijn familie. Dat was een mooie dag. Een paar dagen later hadden mijn ouders, als verrassing, ook nog een BBQ-feestje voor mij georganiseerd. Al mijn vrienden en familie waren uitgenodigd. De slager, waar ik op zaterdag werkte, had het vlees verzorgd en kwam langs om me persoonlijk te feliciteren. Het was een zeer geslaagd feestje!” Nathalie Roefs, Adviseur Opleidingen HAS KennisTransfer: “Tja op dit moment gaat mijn hart toch vooral sneller kloppen van het kleine mensje in mijn buik! Ik ben nu 15 weken zwanger en het gaat eigenlijk ontzettend goed. Behalve dat ik ’s avonds uit het werk wat eerder moe ben, heb ik eigenlijk nergens last van. Mijn ouders zagen het stiekem al een beetje aankomen, maar waren toch super blij met het grote nieuws. Hetzelfde gold natuurlijk voor mijn schoonouders. We hebben ook veel leuke kaartjes gekregen. Vanmiddag gaan we naar de gynaecoloog waar we nu ook voor het eerst zijn of haar hartje horen kloppen. Erg leuk dus!”

V.l.n.r. Chantal van der Laar, Nathalie Roefs, Francis Grandia, Kim de Bont en Elseline Schouten. Chantal van de Laar, Secretarieel Medewerker HAS KennisTransfer: “Mijn hart klopt sneller van vakantie! Deze zomer zijn we met de hele familie, veertien man in totaal, op vakantie naar Ibiza geweest. Elke dag zon, 35 graden, lekker uiteten, op terrasjes zitten, winkelen en aan het strand liggen. Een heerlijke relaxvakantie! Het was voor de eerste keer dat we met zo’n grote groep op vakantie gingen, maar het is me prima bevallen. Ik ben helemaal opgeladen om met frisse moed te beginnen.” Elseline Schouten, Office Manager HAS KennisTransfer: “Mijn hart gaat sneller kloppen van enthousiaste collega’s. Mensen die optimistisch en initiatiefrijk zijn, ook op de momenten dat het even wat minder gaat. Ik vind het leuk als collega’s met nieuwe ideeën komen en denken in mogelijkheden in plaats van beperkingen. Zelf kan ik ook enthousiast worden van nieuwe projecten waar ik me in vast kan bijten. Processen verbeteren, gebruik maken van de mogelijkheden van bijvoorbeeld digitale media, het nieuwe werken… Daar krijg ik energie van!”

verslag

Tekst: Florieke Koers Foto: Margriet Hoffmans

Tjeu Foppele’s afscheid: met z’n allen aan de high tea

“I

k was benieuwd of Tjeu met of zonder stropdas zou verschijnen.” Zo opende directievoorzitter Dick Pouwels de afscheidsbijeenkomst van sectordirecteur Tjeu Foppele op 23 juni. “Dit omdat wij weleens een gesprek met elkaar hebben gehad over dat studenten tegenwoordig steeds minder netjes op hun diploma-uitreiking verschijnen. Tjeu verschijnt juist altijd in pak.” Voor deze gelegenheid had Tjeu zijn stropdas echter thuisgelaten. Het informele samenzijn werd opgeluisterd door jazzcombinatie Jazzolin en cateraar Beerens & Berens serveerde een overheerlijke high tea. Een aantal oudmedewerkers was speciaal naar HAS Den Bosch gekomen, waaronder Tjeu’s voorganger: Sjaak Barendse. Ook de vrouw van Tjeu was er met Liselotte, een van hun kleinkinderen.“We nemen afscheid van een markante sectordirecteur”, zei Dick. “Hij is op dit moment het langst in dienst van het zittende management. Tjeu is begonnen als gymleraar en er is geen theorie over hoe een gymleraar manager wordt, maar één ding is zeker: in zijn huidige functie zaten zeker ook sportieve elementen. Hij is de man die nooit een koffiepauze mist, nooit aantekeningen maakt en statistische analyses als een belangrijke basis ziet om te winnen. Hij is een ‘coole’ man.” Ook Peter van Gastel hield een kort praatje en noemde Tjeu de man van de tegenstellingen. Hij gaf verschillende voorbeelden, waaronder ‘hij heeft altijd tijd voor je, maar is echter altijd op tijd klaar met werken’, en ‘open tegen zijn mensen, maar gesloten als hij je niet kent’. Peter noemde Tjeu ook de man die altijd kalm is en de man die dingen kan laten gebeuren. “Hij was een groot deel van zijn carrière op en

top sportman, maar als directeur bracht hij juist andere mensen in beweging.” 57 jaar op school Tjeu bedankte de aanwezigen dat zij bij hem op de koffie waren gekomen. “Dat vind ik beter dan een receptie. Ik heb 57 jaar op school gezeten en nu vind ik het welletjes. Ik wil me niet meer laten leiden door lesroosters en schoolvakanties. Wat ik kenmerkend vind voor HAS Den Bosch is dat er wordt gewerkt met levend materiaal. Het gaat over groen en over groei. HAS Den Bosch is een broedkamer voor talent, voor kennis en voor contact tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. Het woord ‘broedkamer’ zou ik graag aan de kernwaarden van HAS Den Bosch willen toevoegen. Verder ben ik van plan om samen met Jan Mantel één keer per jaar iets voor gepensioneerden te gaan organiseren onder de naam ‘HAS United’. Het moet er nu maar eens van komen!” Tjeu gaat niet achter de geraniums zitten, daar is hij de man niet naar. Met zijn vrouw Tonny, die kunstenares is, heeft hij een kunstgalerie. Op dat vlak blijft hij ‘samen met haar aan de gang’, zoals hij dat zelf zegt.

“Hij was een groot deel van zijn carrière op en top sportman, maar als directeur bracht hij juist andere mensen in beweging” Op 23 juni nam Tjeu Foppele afscheid van HAS Den Bosch. Op de achtergrond zijn vrouw Tonny.

15 15

verslag

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

Paul Overgaauw in zijn inaugurele rede op de bres voor One Health

ezonde dieren, gezonde mensen. Dat was het thema van de inaugurele rede van lector Paul Overgaauw op 21 juni bij hogeschool HAS Den Bosch. Paul, zelf een kattenliefhebber, sprak gepassioneerd over zijn nieuwe lectoraat Diergezondheid en Dierenwelzijn en maakte zich sterk voor het initiatief One Health.

“Een lector is een soort praktijkprofessor”, stelde Paul in zijn rede. “Als leeropdracht verricht ik praktijk- en toepassingsgericht onderzoek op het gebied van infecties van dieren die de mens kunnen besmetten, de zoönosen, en onderzoek en onderwijs op het terrein van gezelschapsdieren. Paul noemde in dit kader het initiatief One Health. “One Health is een wereldwijde samenwerking tussen artsen en dierenartsen. Deze samenwerking is ontstaan omdat er belangrijke overeenkomsten zijn tussen mens, dier en leefomgeving. Het gaat hierbij om drie deelgebieden, namelijk overeenkomstige infecties tussen mens en dier (zoönosen), overeenkomstige medicijnen en behandelingen (bijvoorbeeld antibioticaresistentie) en de relatie mens-dier.” Paul houdt zich met alle drie bezig. Ziekte-uitbraken bij de mens, afkomstig van dieren “Er zijn allerlei ziekten die dieren kunnen overdragen op mensen: zoönosen. De laatste decennia is men wereldwijd geconfronteerd met een aantal belangrijke ziekte-uitbraken bij de mens die afkomstig zijn van dieren. Bekende voorbeelden zijn SARS, Mexicaanse griep, AIDS Q-koorts en de Ziekte van Lyme. Maar denk ook eens verder terug: hoeveel mensen stierven in de middeleeuwen al aan de door rattenvlooien overgebrachte zwarte dood oftewel pest? Miljoenen. Na de Tweede Wereldoorlog zijn dierziekten als tuberculose en brucellose op een georganiseerde manier bestreden en ze zijn daardoor uit Nederland verdwenen. Een positieve ontwikkeling! Om door dieren op mensen overgedragen ziekten te bestrijden, moet continu gedegen onderzoek worden gedaan. Een onderdeel binnen dit onderzoek zijn de transmissieroutes: hoe komt een infectie vanuit een dier bij een mens terecht? Rechtstreeks? Via voedsel, vectoren (bijvoorbeeld insecten) of de omgeving? Als we daar meer over weten, kunnen we de invloed op de samenleving proberen te beperken. Daarbij moeten er onderbouwde uitspraken kunnen worden gedaan over gezondheidsrisico’s voor mensen. Dat noemen we risicoanalyse. Angst en onwetendheid worden zo voorkomen.” Overeenkomstige medicijnen en behandelingen Als je het hebt over overeenkomstige medicijnen en behandelingen, houdt Paul zich onder meer bezig met verantwoord antibioticagebruik in de veehouderij. Door veelvuldig gebruik van antibiotica in de veehouderij kunnen sommige bacteriën resistent worden voor het medicijn en worden overgedragen op de mens. Voorbeelden hiervan zijn MRSA en ESBL. 16

Relatie mens-dier Tot slot houdt Paul zich bezig met de relatie tussen mens en dier. “Pas na de oorlog werden dieren echt als huisdier gehouden. Zij hebben een positieve invloed op mensen en vooral op de ontwikkeling van kinderen. Maar er zijn ook gezondheidsrisico’s die voorkomen kunnen worden door de basisregels van hygiëne in acht te nemen. Ik werk dan ook aan voorlichting over verantwoord huisdierbezit. Preventieve gezondheidszorg voor dieren is daarbij heel belangrijk.”

“Er zijn belangrijke overeenkomsten tussen mens, dier en leefomgeving” “Hoe komt een infectie vanuit een dier bij een mens terecht?” Eerste afstudeeronderzoek binnen het lectoraat Twee studenten, Nicole Schuurmans en Esther Steenbergh, hebben inmiddels als eerste hun afstudeeronderzoek binnen het lectoraat Diergezondheid en Dierenwelzijn gedaan. Zij presenteerden voorafgaand aan de inaugurele rede een advies om honden- en kattenbeleid succesvol te maken en daarmee overlast van honden- en kattenontlasting in het kader van de volksgezondheid te verminderen. Prof. dr. Frans van Knapen van de Universiteit Utrecht was uitgenodigd voor het houden van een inspirerende lezing en hield het publiek een spiegel voor over het verantwoord houden van huisdieren. Paul kijkt met veel plezier op zijn inaugurele rede terug. “Het was een grandioze dag, met interessante presentaties en een groot en gevarieerd publiek. We kunnen er met veel genoegen op terugkijken en ik bedank hogeschool HAS Den Bosch en haar medewerkers voor het mogelijk maken van deze bijzondere bijeenkomst.”

Paul Overgaauw sprak gepassioneerd over de relatie tussen mens en dier in zijn inaugurele rede.

verslag

Tekst en foto: Florieke Koers

Elektrische deelauto voor HAS Den Bosch

edereen die een oude gloeilamp inleverde, kreeg er een gratis led-lamp voor terug. Een trekkertje om de mensen naar de Bossche Energiemarkt te krijgen, die op 30 juni werd gehouden op de Parade in ’s-Hertogenbosch. Tijdens de markt werd het nieuwe project Paleiskwartier Elektrisch gelanceerd. HAS Den Bosch is een van de deelnemers aan het project.

“Om een uur of half vier kwamen de auto’s in een stoet de Parade opgereden”

Een van de elektrische auto’s van het project Paleiskwartier Elektrisch

Een aantal bedrijven die allemaal in het Paleiskwartier in ‘s-Hertogenbosch gevestigd zijn, hebben samen elf elektrische auto’s aangeschaft. Werknemers van de bedrijven kunnen deze auto’s tijdens werktijd gebruiken. Ze staan in de parkeergarage van het Paleiskwartier en zijn binnenkort door medewerkers te reserveren voor korte ritjes. Om een uur of half vier kwamen de auto’s in een stoet de Parade opgereden. Van alle bedrijven was iemand aanwezig en gedeputeerde Bert Pauli en wethouder Bart Eigeman overhandigden hen voor het oog van verschillende fotocamera’s een symbolische sleutel. Leo van der Pol nam voor HAS Den Bosch de honneurs waar. Deelnemers aan het project zijn naast HAS Den Bosch onder meer het Koning Willem 1 College, Avans Hogeschool, Brabant Water, de rechtbank en Ricoh. Het project kwam tot stand in samenwerking met Gemeente ’s-Hertogenbosch, Provincie Noord-Brabant, Mobility Mixx en Pro Lease. Energieconvenant De Bossche Energiemarkt was een mooi initiatief, ook al was het er niet zo druk. Bedrijven en instellingen vinden duurzaamheid steeds belangrijker. De Brabants Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW) heeft samen met de gemeente het Bosch Energie Convenant (BEC) opgezet. Dit 36 deelnemende bedrijven ontwikkelen positieve initiatieven op het gebied van duurzaamheid op de werkvloer. 18

Paleiskwartier Elektrisch is hier een voorbeeld van. Op de Energiemarkt presenteerden ondernemers uit de regio hun bijdragen aan energiebesparing voor particulieren. Zo was er bijvoorbeeld een stand met eigentijds elektrisch vervoer, inclusief de mogelijkheid zelf een proefritje te maken met een elektrische scooter. Petje op petje af De hele dag waren er dingen te doen op de markt. Er was een Sustainability Dance Floor: een dansvloer die energie opwekt als je er flink op danst. Bosschenaars Hans Vervoort en Huub van Mackelenberg gaven op speelse wijze tips om thuis duurzaam te leven. Het publiek werd daar intensief bij betrokken. Petjes gingen op en af. Tot slot was er aan het einde van de middag een debat onder leiding van Laurens van Voorst-van Sprinkels hq, over de mogelijkheden en onmogelijkheden van evenementen die duurzaam en maatschappelijk verantwoord zijn. Deelnemers aan het debat waren onder meer leden van het Bosch Energie Convenant en Communicatieclub 073. De discussie ging vooral over hoe we overlast kunnen voorkomen en afvalstromen duurzaam kunnen maken. Ben je medewerker en wil je een elektrische auto reserveren? Binnenkort volgt op intranet meer informatie.

marc en perry Dag Perry, ik vroeg me af: wordt het leven zwaarder of juist lichter door de vooruitgang? We hebben twee auto’s. Elk weekend wringen we onszelf weer in bochten om onze dochter te laten hockeyen of te laten zeilen. Delen van de avonden worden ook al door haar opgeëist. “Pap, ik kan toch niet alleen naar huis komen?”, hoor ik haar al medelijdend met een pruillipje zeggen. “Goed dan”, hoor je me dan al gauw prevelen. Met de zoon is het al niet anders. Ik heb hem zeilen geleerd. Stom. Nu moeten we om de twee weken naar Friesland, Zeeland en Noord-Holland. Naast de vervuilende en dure benzine, kost het uiteraard ook nog eens geld om mee te mogen doen. We mijden de ‘openbare ruimte’. Onze kinderen spelen in veilige omgevingen. Goed georganiseerd en met bekenden. Eigenlijk verliezen we ze nooit uit het oog. We ervaren de ‘openbare ruimte’ als onveilig. We wonen in een wijk waar iedereen werkt. Er is hier geen sociale controle, zoals vroeger toen de thuisblijvende moeders een oogje in het zeil hielden. Mijn vrouw en ik werken, en gaan voor 100 procent veiligheid. Wij zijn rijk. Groeien mijn kinderen daardoor wel goed op? Hebben ze niet recht op meer privacy? Onze mobiliteit zorgt ervoor dat we het organisatorisch aankunnen, maar of dit een verbetering is en het leven lichter maakt, weet ik niet. De man in China kent hetzelfde. De vooruitgang geeft de middenklasser een auto. Nu duurt de weg naar zijn werk vele malen langer, en is dus vele malen zwaarder. Of zie ik het te zwart, de ‘vooruitgang’? Marc

Is ons leven beter geworden door de vooruitgang? Ja Marc, is ons leven beter geworden? Als ik vroeger ging trainen of voetballen, ging ik met de ﬁets. Ook bij sneeuw, ijzel en regen. Heel af en toe gingen we naar een verre uitwedstrijd met de auto. Dat leek luxe. Ik heb mijn dochters ook altijd af- en opgehaald en doe het nog steeds. Ik vind dat geen luxe, ik zie meer de armoe van vroeger. Het is gek dat we ons schamen voor fun-kilometers. Is het leven niet allereerst leuk en fun? De grotestadsmens heeft echt anders ontwikkelde hersenen dan de plattelandsmens. We hebben minder privacy en vooral meer prikkels. Ik geniet van die prikkels. Als ik wil, ﬁets (ja echt!) ik naar het centrum en laaf me aan vermaak. Voorzieningen zijn veelvuldig en dichtbij en vooral open. Dus die gedeelde open ruimte stoort me soms, maar ik kan het handelen. Geniet van de vooruitgang. Ik zag laatst foto’s van mijn schoonfamilie op vakanties van lang geleden. Ze zaten in kippenhokken zonder verwarming en als ze op reis gingen, moest dat met de trein. Dan is er veel verbeterd. Overigens: maak nooit meer foto’s van landschappen en gebouwen. Vleesfoto’s moeten het zijn. Met mensen. De rest mag je als teken van vooruitgang recyclen. Ik zie je, Perry 19

verslag

Tekst: Jeannette Waegemakers

The future is now: studiereis bibliotheken in Canada

ibliotheken bezoeken in Canada om inspiratie en kennis op te doen op het gebied van leeromgevingen. Dat was het doel van de studiereis van de Nederlandse Vereniging van Bibliothecarissen voor hogescholen en universiteiten waar Jeannette Waegemakers afgelopen juni aan deelnam. De studiereis werd afgesloten met een symposium. “We waren met een groep van 38 personen”, vertelt Jeannette. Ik ben al eerder mee geweest op studiereis met deze vereniging. Deze keer was ik niet alleen deelnemer, maar ook lid van de reiscommissie. De organisatorische taken die je dan hebt, maken dat je zo’n reis anders beleeft dan wanneer je puur als deelnemer meegaat. Het was ook een bijzondere reis omdat het de 25e keer was en vanwege dit lustrum was de keuze op Canada gevallen: Toronto en omgeving.”

sombere gebouwen. Allesoverheersend is echter het gigantische aanbod van diensten aan studenten. Altijd en overal wordt hulp geboden en informatie gegeven. Sommige scholen hebben teams van studenten in dienst. Deze studenten worden gedurende een week getraind en zijn daarna in staat informatie te geven en ondersteuning te bieden. Ook zorgen zij voor de handhaving van de (zeer uitgebreide) huisregels. Zij dragen bedrijfskleding voor de herkenbaarheid.”

Dienstverlening “Het thema van deze reis vol bibliotheekbezoeken met afsluitend een symposium was ‘The future is now’. We hebben innovatieve bibliotheken gezien met geweldige faciliteiten, maar ook oubollige bibliotheken in donkere

Learning Commons “In Canada heb je de zogenoemde Learning Commons. Een Learning Common is niet zomaar een verzameling werkplekken, al dan niet met een pc. Een Learning Common is meer een combinatie van laboratorium en

Zo kan het wel…

Maar dit is de toekomst!

“Zullen er in de toekomst nog fysieke boeken zijn in bibliotheken?” bibliotheek: een plek waar studenten alleen of in groepsverband leren, werken en elkaar ontmoeten. Op diverse gebieden kunnen studenten begeleid worden (bijvoorbeeld met writing skills en literature search), zowel op afspraak als drop-in. De gedachte is dat een balie voor dergelijke zaken te open is en een afspraak in een werkkamer te intimiderend. Het is een superleeromgeving die soms ook mobiel is: wanden, stoelen, tafels en apparatuur kunnen gemakkelijk verplaatst worden. Voor de student is het een zeer toegankelijke plek waar allerlei faciliteiten bijeen zijn gebracht en waar altijd ondersteuning aanwezig is. In de Learning Commons zijn groepswerkruimtes, individuele studieplaatsen, stille en rustige ruimtes en plaatsen waar volop gepraat wordt. Deze laatste vaak in of vlakbij een caféachtige voorziening. Er wordt veel aan geluiddemping gedaan: in de plafonds en wanden, en op de werkplekken zelf. In veel bibliotheken is er een combinatie van IT/service- en bibliotheekbalie, goed te onderscheiden binnen één balieruimte. Ook vaak is de bibliotheekbalie bij de in/uitgang en de IT/servicebalie bij de werkplekken of ontmoetingsruimtes; dan zijn er dus twee balies. Veel bibliotheken die we bezochten lenen laptops uit.”

Digitale bibliotheek “Zullen er in de toekomst nog fysieke boeken zijn in bibliotheken, vroegen we ons af. Zullen er dan sowieso nog bibliotheken zijn? Ook in Canada rukt de digitale bibliotheek op met e-books en databanken. De copyrightwetgeving is erg streng in Canada en dat werkt belemmerend op het digitaal beschikbaar maken van materiaal. Bij de bibliotheek van een kunstacademie konden ze niet zonder fysieke boeken omdat de beleving van een afbeelding op een scherm totaal anders is dan op papier. Bij HAS Den Bosch zou dit zeker ook voor opleidingen als Landscape Design en Food Design & Innovation kunnen gelden. Er was één bibliotheek in Canada die in 2014 een Student Learning Centre wil realiseren waarin geen boeken meer zullen staan. Ik zou nog kunnen vertellen over informatievaardigheden, social media, een eigen pr-medewerkster voor de bibliotheek, fondsenwerving en de Niagarawatervallen (ja, er was ook een vrije middag), maar ik laat het hierbij. Het waren interessante bezoeken in een erg gastvrij land.” http://www.youtube.com/watch?v=2ArIj236UHs 21

verslag

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

HAS Ondernemend Café: ondernemen in het groen

etjes in mantelpak, maar wel op sportschoenen want ze had haar enkelbanden gescheurd. Zo opende dagvoorzitter Maike Aerden het HAS Ondernemend Café op 6 juli 2011. Thema: ‘Meer doen met groen’. Locatie: de Deel, het verbindingsstuk tussen HAS Den Bosch en de ZLTO. Studenten van de afstudeerrichting Topklas Ondernemen kregen net als in de voorgaande edities de kans zich te presenteren aan het bedrijfsleven. Sprekers tijdens het HAS Ondernemend Café waren Bert Griffioen van Griffioen Wassenaar BV en Pieter van den Berk van Van den Berk Boomkwekerijen. Griffioen Wassenaar BV mag zich rekenen tot één van de grotere vasteplantenkwekerijen van Nederland. Ze exporteren planten naar elf landen in Europa. Daar worden ze via tuincentra en hoveniersbedrijven verkocht aan particulieren. Griffioen Wassenaar BV werkt tevens met private labels voor diverse ketens in Europa. Van den Berk Boomkwekerijen is een zeer innovatief bedrijf en is letterlijk en figuurlijk diep geworteld in de vruchtbare gronden van Sint-Oedenrode. Het bedrijf is een van de

grotere boomkwekers van Europa en de productie strekt zich inmiddels uit over 450 hectare, waarvan 330 in Nederland. QR-codes “Het gaat in ons vak niet alleen om de plant zelf, maar ook om hoe je die plant in de markt zet”, stelde Bert Griffioen. “Een van onze lijfspreuken: zoek naar problemen waar jij je voordeel uit kunt halen. Bijvoorbeeld: veel mensen kopen planten in tuincentra. Deze planten zien er echter niet altijd even aantrekkelijk uit, omdat ze nu eenmaal niet voortdurend in bloei staan. Medewerkers zouden

De Deel zat vol docenten, studenten en ondernemers in het groen. 22

estafettecolumn hier goede voorlichting over moeten kunnen geven zodat mensen de planten toch kopen. Deze kennis is in veel tuincentra echter niet altijd aanwezig. Wij vroegen ons af hoe we de consument iets kunnen vertellen over de plant zonder dat we die medewerkers nodig hebben om die kennis over te brengen. Wij ontwikkelden QR-codes voor de planten: een tweedimensionale streepjescode die kopers kunnen scannen met een telefoon waardoor ze op een website komen waar informatie te vinden is over die plant. Inmiddels hebben 850 plantensoorten die wij verkopen zo’n code. Het aantal mensen dat de mogelijkheid heeft om zo’n code te kunnen scannen, is minder snel gestegen dan we dachten, maar het komt steeds meer op.”

“Zoek naar problemen waar jij je voordeel uit kunt halen” Milieukeur Van den Berk heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Pieter van de Berk: “Het halen van een zogenaamd Milieukeur vonden wij daarom heel belangrijk. We deden al een hoop goed binnen het bedrijf op het gebied van duurzaamheid, maar er is altijd ook nog een hoop te winnen. ‘Milieuwaarde op de kwekerij’ is voor ons een handelsmerk geworden. Niet alleen door te zorgen dat wij op een duurzame manier werken, maar ook door de kennis die wij hebben vergaard door te geven aan anderen, of het nu aan partners in de markt is, of aan de overheid.” Een belangrijke tip die Pieter aan de aanwezigen meegaf: “Weet waar je goed in bent, maar weet ook waar je niet goed in bent en onderscheid je daarmee.” Topklas Ondernemer van het jaar 2011 Tegen het einde van de avond mocht een aantal Topklasstudenten op het podium wat vertellen over het bedrijfje dat zij tijdens hun afstudeerjaar hebben opgericht. Ook werd de Topklasser van het jaar bekend gemaakt door Marino Rodrigo, die vorig jaar Topklasser van het jaar werd. Tom Jongerius wasde gelukkige. Tom ontwerpt en produceert ludieke en opvallende hindernissen voor de paardensport binnen zijn bedrijf TJ Hindernissen. De jury noemde het bedrijf van Tom echt, onderscheidend en overtuigend.

Maandag week 1, nog een beetje moe van het vroege opstaan. Je opent je ontplofte mailbox en nadat je de spam hebt weggegooid, begin je na een niet zo zonnige zomer als herboren aan de ongeopende mailtjes. Het ene ‘oh ja’-moment snel opgevolgd door het andere. Zo ook de vriendelijke reminder van Florieke dat vandaag de deadline voor de estafettecolumn is. Voor de vakantie vroeg Monique Huberts mij om het stokje van haar over te nemen en wie kan er nu nee zeggen tegen Monique! Samen met haar, Henriette Smits en later ook met Lotte Bakermans en Sjaak van Aarssen, vormen we al geruime tijd de HAS-brede werkgroep ‘Handicap en Studie’. Opgericht omdat wij ervan overtuigd zijn dat studenten met een functiebeperking een eerlijke kans verdienen om aan HAS Den Bosch te studeren. Naast de prettige samenwerking krijg ik persoonlijk heel veel energie van het begeleiden van studenten die het net even wat minder makkelijk af gaat dan gemiddeld. Er studeren bij ons een kleine 300 studenten met een beperking. Dyslexie is veruit de meest voorkomende beperking (rond de 200 studenten). Gelukkig is onze ervaring dat de meeste dyslecten het met wat extra tijd goed redden op HAS Den Bosch. Waar nodig leveren we aan beperkte studenten maatwerk. De uitdaging is het zoeken naar creatieve oplossingen, zonder afbraak te doen aan de kwaliteit van het onderwijs en naar tevredenheid voor alle betrokken partijen. Het is erg prettig te ervaren dat HAS Den Bosch, ook in dit verband een flexibele en laagdrempelige organisatie is. Monique sloot haar column af met de vraag: “Wat zie jij in de verte met dit hulpmiddel (verrekijker)?” Ik heb niet meer geheel voor ogen waar de verrekijker op gericht was, maar ik kijk even terug op de ‘zomer’ en kijk vooruit naar het komend studiejaar. Ik heb in de zomer veel vrienden bezocht, heerlijke wandelingen gemaakt en lekker in en om huis gerommeld. Het rommelen begon met de kinderkamer. En al klussend werd het project (natuurlijk) steeds groter. De gang boven, de trap, de gang beneden, de wc, de keuken en ook de tuin moesten er aan geloven… Mijn vriend is ervan overtuigd dat het nesteldrang is, ik heb het openlijk toegegeven. Het was geen spannende, maar wel een heel fijne zomervakantie. Het komende studiejaar zal voor mij een ‘raar jaar’ worden. Vier weken werken en dan begin ik weer in blok 3. De periode ertussen kan de minder spannende zomer waarschijnlijk ruimschoots compenseren! En Neeltje Bekkers, hoe is het begin van het nieuwe studiejaar jou afgegaan?

ooois rbij v r e m o z Dkest en foto: Sabine Franç Te

https://picasaweb.google.com/114020440187655971222/ HASOndernemendCafe6Juli2011#

2323

internationaal

Tekst en foto’s: Tom van Duijnhoven

Introductie nieuwe groep internationale studenten

eder jaar organiseert de afdeling Communicatie & Internationalisering een introductieweek voor nieuwe internationale studenten. Ook dit jaar kwamen weer jonge, ambitieuze studenten van heinde en verre naar HAS Den Bosch om een van onze Engelstalige programma’s te gaan volgen.

In de week van 15 augustus kwamen de nieuwe internationale studenten aan in Den Bosch. Een rustige week, zodat zij zich op hun gemak konden settelen in hun nieuwe omgeving. Op maandag 22 augustus was de kick off van de introductieweek. De nieuwe studenten werden door Toine Hattink en een aantal medewerkers van de afdeling Communicatie & Internationalisering welkom geheten. Daarna kregen ze een interactieve workshop van Suzan Vos van All-Round Communicatie Trainingen: de studenten leerden op een leuke manier hoe zij hun eerste weken in de Nederlandse samenleving kunnen overleven. De twee dagen die daarop volgden waren vooral vol gepland met de noodzakelijke formaliteiten, zoals het openen van een Nederlandse bankrekening, het bestellen van studieboeken en het afhandelen van zaken omtrent hun verblijfsplaats. Om er zeker van te zijn dat de studenten goed voorbereid aan hun studieprogramma konden beginnen, kregen ze en korte cursus over het gebruiken van de computerfaciliteiten bij HAS Den Bosch en hoe ze hun weg kunnen vinden in de bibliotheek. De derde dag werd afgesloten met een introductie over de stad Den Bosch en kregen ze en warm welkom op het stadhuis. Net als vorig jaar konden de studenten daar genieten van een Bossche Bol. Human Canon Ball Op donderdag was het tijd om elkaar beter te leren kennen door middel van een leuk uitje. De hele groep liep vanuit HAS Den Bosch naar de historische binnenstad voor een vaartochtje over de Binnendieze. Met twee boten voeren ze onder het stadscentrum door de nauwe grachtjes met een schipper die mooie verhalen vertelde

In de Human Canon Ball! 24

Varen over de Binnendieze.

“De studenten leerden op een leuke manier hoe zij hun eerste weken in de Nederlandse samenleving kunnen overleven” over de plekken waar ze langskwamen. Daarna volgde een wandelingetje over de kermis. Twee studenten lieten zich lanceren in de ‘Human Canon Ball’: zij werden als een steen in een katapult de lucht in geschoten. Waren ze in het begin nog wat rustig en verlegen, de kermis bleek de juiste plek om het ijs te laten breken. De dag eindigde met een lekkere lunch in restaurant Picasso. Op vrijdag werd de week afgesloten met een introductie in het studieprogramma en het inschrijven als inwoner van Gemeente Den Bosch.

verslag

Tekst en foto’s: Frederike Praasterink

Frederike Praasterink op lezingentour in Beiroet en Amman

p uitnodiging van het Netherlands Institute in Damascus (Syrië), ging Frederike Praasterink begin juli naar het Midden-Oosten voor een lezingentour. In het kader van het thema ‘Global Challenges’ was Frederike uitgenodigd een aantal lezingen te komen houden over voedselzekerheid en duurzame voedselproductie. Aanvankelijk was het de bedoeling om de drie hoofdsteden Beiroet (Libanon), Damascus (Syrië) en Amman (Jordanië) aan te doen, maar door de onrustige situatie in Syrië verviel het bezoek aan Damascus.

Bezoek aan NCARE in Amman: Frederike Praasterink en Ashraf (oud-collega FAO van Frederike)

Het Netherlands Institute, met kantoren in een aantal hoofdsteden in het Midden-Oosten, is een Nederlandse stichting gefinancierd door het ministerie van OCW die zich ten doel stelt de academische contacten en relaties op het gebied van cultuur en internationale samenwerking tussen het Midden-Oosten en Nederland te bevorderen en te onderhouden. De Dutch-Lebanese Business Association organiseerde de lezing in Beiroet. Er was veel belangstelling voor het thema: ‘Sustainable Food Production’, en onder de ruim zestig deelnemers waren onder meer ondernemers, onderzoekers en docenten van de American University of Beirut (AUB), en vanuit internationale (ontwikkelings) organisaties. Ook was er veel pers aanwezig. Tijdens het bezoek de volgende dag aan de prachtige AUB Universiteit, aan de Faculteit Landbouw en Voedselproductie, bleek dat er veel belangstelling is om met HAS Den Bosch samen te werken, zowel in uitwisseling van studenten als in het oppakken van gezamenlijke projecten. Watergebrek een groot probleem Eén van de grote opgaven in het Midden-Oosten is voedselzekerheid. Watergebrek is een groot probleem. Door verdroging als gevolg van klimaatverandering gaat jaarlijks zo’n 7% van het landbouwareaal verloren. Het

bezoek aan Amman werd door de University of Jordan georganiseerd, in samenwerking met het gerenommeerde internationale onderzoeksinstituut ICARDA. In het zachte pluche van de fraaie hoorzaal zaten zo’n honderd toehoorders waaronder onderzoekers van ICARDA en NCARE (National Center for Agricultural Research and Extension), managers en studenten van de universiteit en een groot aantal prominente genodigden, waaronder de oud-minister van landbouw en de Nederlandse ambassadeur. Na afloop van de lezing was er een Studium Generale georganiseerd met een driekoppig panel bestaande uit Frederike, de oud-minister van landbouw en de president-directeur van NCARE die voor een select gezelschap vragen beantwoordden. Ook hier was er vanuit verschillende partijen belangstelling voor nadere samenwerking met HAS Den Bosch. Een reis met veel aanknopingspunten voor onder meer de nieuwe HAS-opleiding International Food and Agribusiness maar mogelijk ook voor PlantLab. Wordt vervolgd dus!

“Eén van de grote opgaven in het Midden-Oosten is voedselzekerheid”

Lezing in Amman

Een verslagje staat ook op http://www.lebdutch.com/.

achtergrond

Tekst: Sanne Jansen Foto: Margriet Hoffmans

Gaat nichemelk Nederland veroveren?

oor kinderen en volwassenen met een koemelkeiwitallergie is koemelk een bron waarop allergische reacties kunnen ontstaan. Het alternatief? Dat zou paarden- of kamelenmelk (nichemelk) kunnen zijn. Voor een grootse doorbraak is wetenschappelijk onderzoek nodig. De praktijkervaringen zijn in ieder geval positief, weet paardenmelker Paul van de Laar uit het Brabantse Zeeland.

“Het zou de markt van nichemelk een geweldige spin-off kunnen geven.” De verwachtingen van Lotte Rijksen zijn hooggespannen. Ze is namens Fhealinc projectleider bij EVAA (Expertisecentrum Voeding, Afweer en Allergie). De 5-sterrenregio Noordoost-Brabant zegde EVAA onlangs subsidie toe voor klinisch onderzoek naar nichemelk. Ook de businesspropositie rondom het product wordt verder ontwikkeld. “Samen met het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, één van de Fhealincpartners, gaan we hiermee aan de slag. De eerste stap is het aanbieden van het onderzoeksprotocol voor medisch-ethische toetsing.” Wetenschappelijk bewijs zou een doorbraak betekenen in de markt van nichemelk. “De vraag naar nichemelk zou groeien en de verkoop toenemen”, voorziet Lotte Rijksen. “De sector wacht al ontzettend lang op bewijslast. Pas dan kunnen we doorpakken.”

“We verwachten dat er een wereld voor ons opengaat zodra de gezonde werking van nichemelk is hardgemaakt” Professionalisering Het is een bijzonder project, vindt ze. “Nichemelkers staan te popelen om een professionaliseringsslag te maken. Bovendien is een grote doelgroep gebaat bij een alternatief voedingsmiddel voor koemelk. Het mes snijdt aan meerdere kanten.” Paardenmelker Paul van de Laar uit Zeeland is één van de initiatiefnemers van het project. Zijn drive is groot. “Ik ben sinds 1989 met paardenmelk bezig. Al zo’n vijftien jaar probeer ik een wetenschappelijk onderzoek van de grond te krijgen. Omdat wij geen grote farmaceutische instelling zijn met een megabudget, ben ik ontzettend blij dat we met een groep paarden- en kamelenmelkers via Fhealinc onderzoek kunnen doen. Eindelijk een partij die de nek uitsteekt.” Praktijkervaringen Dankzij mond-tot-mondreclame zag de paardenmelker de afgelopen jaren zijn klantenkring groeien. “Positieve 26

praktijkervaringen worden doorverteld. Ons product lijkt goed te werken tegen allerlei lichamelijke klachten. Het is goed voor het welzijn van de mens.” Maar met praktijkverhalen alleen kom je er niet. “Om de afzet op te schroeven is wetenschappelijke onderbouwing nodig”, is zijn ervaring. “Het is een kip-ei-verhaal. Consumenten zijn kritisch. We verwachten dat er een wereld voor ons opengaat zodra de gezonde werking van nichemelk is hardgemaakt.” Gaat heel Nederland straks aan de nichemelk? Paul van de Laar ziet het graag gebeuren. “Maar dat is een ideaalbeeld”, lacht hij. “Het wordt nooit een bulkproduct. Een koe geeft twintig keer meer melk dan een paard. Dat maakt nichemelk duurder dan gewone zuivel. Maar mensen met gezondheidsklachten hebben het er graag voor over.” Ideaalbeeld of niet, hij ziet interessante marktkansen. “Het product is honderd procent natuurlijk: duurzaam geproduceerd zonder toeters en bellen. Bovendien werken de deelnemende paarden- en kamelenmelkers zeer transparant. Bezoekers zijn welkom om een kijkje te nemen op de bedrijven. Al met al past het totaalplaatje uitstekend bij het strenge eisenpakket van de hedendaagse maatschappij.” Geïnteresseerd? Als medisch-ethische toestemming is verkregen zal worden gestart met het werven van deelnemers voor het onderzoek. U kunt alvast uw belangstelling laten blijken door contact op te nemen met Lotte Rijksen via c.rijksen@crconsult.nl. De onderzoeksresultaten worden in de zomer van 2012 verwacht.

Wat is Fhealinc? Fhealinc staat voor Food & Health Innovation Challenge. Het is een innovatief samenwerkingsverband tussen de hogescholen Avans, HAS Den Bosch, het Jeroen Bosch Ziekenhuis en ZLTO. In Willemspoort, de nieuwe westelijke stadsentree van Den Bosch, bevinden deze partners zich op loopafstand van elkaar. Fhealinc ondersteunt en stimuleert bedrijven en kennisinstituten bij het bedenken, ontwikkelen en vermarkten van nieuwe producten en diensten op het snijvlak van voeding en gezondheid. Meer weten? www.fhealinc.nl

verslag

Tekst en foto’s: Annika Dossow

Studium Generale over stijgende voedselprijzen

ereldwijd zijn de voedselprijzen sinds begin van dit millennium dramatisch gestegen. Wat zijn de oorzaken? Wat zijn de gevolgen? Wordt ons voedsel onbetaalbaar? Dat waren de vragen die centraal stonden tijdens de Studium Generale die op 21 juni bij HAS Den Bosch plaatsvond. De bijeenkomst met dit boeiende thema trok een divers publiek – net zoals het hoort voor een Studium Generale. Studenten en docenten van de opleidingen Tuinbouw en Akkerbouw, Dier- en Veehouderij, Bedrijfskunde en agribusiness, Milieukunde, Stad en streekontwikkeling, en Food Design & Innovation, medewerkers van de ZLTO, ondersteunend HAS-personeel en ook enkele externen waren gekomen om naar de visie van sprekers Gerrit Meester en Cor van Beuningen te luisteren en aan de discussie deel te nemen. Gerrit Meester is voormalig topambtenaar bij het Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie. Hij is adviseur voor landbouwpolitieke vraagstukken en hoogleraar bij de Universiteit van Amsterdam met de leerstoel Europese Economische Integratie met focus op landbouw en voedingsmiddelen. Cor van Beuningen is directeur van Socires en coördinator van het Food First-programma (www.foodfirst.eu) dat zich ten doel heeft gesteld om de voedselproblematiek met het oog op de mondiale ontwikkelingen en voedseltekorten in het hart van het politieke debat te brengen. The Food Weapon: voedsel wordt Chefsache Cor van Beuningen begon zijn bijdrage met een intrigerende stelling: voedsel is een machtsmiddel geworden. “Gezien toekomsttrends zoals klimaatverandering, bodemerosie en tekort aan zoetwater, verliezen nationale regeringen het vertrouwen in de vrije wereldmarkt als het gaat om voedselveiligheid, en kiezen vervolgens voor protectionisme. De gevolgen? ‘Reversed globalisation’ en een re-politisering van de (voedsel)economie. Voed-

sel wordt dus een zaak van de hoogste instantie: te belangrijk om het over te laten aan de vrijemarkteconomie.” De stijgende voedselprijzen zijn volgens Van Beuningen een gevolg van deze re-politisering en de terugkeer naar een beschermde economie.

“Voedsel wordt dus Chefsache - een zaak van de hoogste instantie” Missie voor Europa: efficiëntere productie en kennisexport Geert Meester had een andere visie op de oorzaak van de stijgende voedselprijzen. “De wereldbevolking groeit fors. Mensen verdienen gemiddeld meer en willen dus ook meer en anders gaan eten. De vraag naar zuivel- en vleesproducten stijgt, net als de vraag naar alternatief gebruik van voedsel, met name voor de productie van biobrandstoffen. Consumptie is groter dan productie. Tegelijkertijd wordt er te weinig in de landbouw geïnvesteerd en de concurrerende claims voor grond en water worden groter. Het tekort aan belangrijke mineralen en de klimaatverandering belooft een geografische relocatie van de voedselproductie en zal in de toekomst voor geopolitieke problemen zorgen.” De oplossing is nog niet gevonden, maar volgens Meester ligt deze met name in de verbetering van de efficiency van de productie en het gebruiken van de potentie van sectoren die op dit moment nog onder hun capaciteit produceren. De bijdrage van de EU en het groene onderwijs ligt met name in de export van kennis. De voorspelling is dat tot 2050 een stijging in de productie van niet minder dan 70% van het huidige niveau nodig is. De themabijeenkomst was een initiatief van het lectoraat Duurzame Wereldvoedselvoorziening. Het volgende evenement is voor november gepland. Houd intranet in de gaten voor meer informatie.

De sprekers deelden bereidwillig hun visies met het publiek.

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Maike Konings en Florieke Koers

verslag

Kennisnetwerkcafé: HAS Den Bosch en ZLTO ontmoeten elkaar

r liggen al best veel lijnen tussen HAS Den Bosch en de ZLTO, vinden HAS’er Maike Konings en ZLTO’ers Ester Reesing en Lobke van Oorschot. Maar nu de twee organisaties buren zijn, kunnen er nog wel meer koppelingen gelegd worden. En zo ontstond het idee van een kennisnetwerkcafé, een ‘interne’ aangelegenheid voor HAS’sers en ZLTO’ers om te netwerken met elkaar en kennis over te dragen.

“We zijn al bijna een jaar buren”, legt Ester het idee wat verder uit. “En we komen allebei in de Deel. Maar toch gaan de contacten niet vanzelf. Met het idee voor een netwerkbijeenkomst wilden we die contacten arrangeren. Het eerste kennisnetwerkcafé werd gehouden op 16 juni 2011. We besloten algauw een thema aan de bijeenkomst te hangen, omdat we een kleine groep mensen met belangstelling voor een bepaald onderwerp bij elkaar wilden brengen. Intern en kleinschalig, dat zijn de pijlers van het café.” Zowel bij HAS Den Bosch als bij de ZLTO werd vervolgens een mail de deur uit gedaan naar medewerkers. Maike: “We vroegen over welk thema mensen nu eigenlijk wilden praten met anderen. Er kwamen veel reacties terug, waaronder ondernemerschap/ verantwoord ondernemen, diergezondheid/duurzame veehouderij, en ruimtelijke ordening en landbouw. Met stip op nummer één stond echter de biobased economy. Dit thema is ‘hot’ en ik denk dat mensen het moeilijk vinden om dit onderwerp te duiden en ze er graag meer over willen weten.”

De organisatoren, v.l.n.r. Lobke van Oorschot, Maike Konings en Ester Reesing.

Mooie ingang Ook de sprekers kwamen van HAS Den Bosch en de ZLTO: Gert-Jan van Delft, lector Biobased Productontwikkeling, en Mark Heijmans, specialist Milieu. Zij kenden elkaar nog niet en dat was voor Ester, Lobke en Maike de eerste winst die er te behalen viel. Ongeveer vijfentwintig mensen met verschillende achtergronden kwamen af op de bijeenkomst en zij waren heel enthousiast. Directeuren Evert-Jan Ulrich, Jan Denissen en Kees van

“We willen een kleine groep mensen met belangstelling voor een bepaald thema bij elkaar brengen” Heesbeen deden het welkomstwoord en lieten daarmee zien dat ook zij netwerken en kennisoverdracht van harte stimuleren. Gert-Jan en Mark presenteerden het onderwerp en er werd daarna nog flink over doorgepraat. GertJan kijkt met een goed gevoel terug op de bijeenkomst. “De bijeenkomst was een mooie ingang om nieuwe mensen te leren kennen bij de ZLTO. De ZLTO komt op voor agrarische ondernemers, maar doet daarnaast nog een heleboel dingen. Leuk om daar meer over te horen. Wat betreft het thema denk ik dat dit weer een moment was om mensen wakker te schudden: biobased productontwikkeling staat altijd in verbinding met andere zaken, zoals voedselzekerheid, en is dus heel belangrijk voor het beter maken van de wereld om ons heen.”

HAS’ers en ZLTO’ers netwerken naar hartelust met elkaar.

Tekst: Maaike de Graaf Foto: Margriet Hoffmans

Meten is weten

aaike de Graaf werkt sinds twee jaar als docentonderzoeker ecologie bij HAS Den Bosch. Het valt haar altijd op dat HAS Den Bosch over een ongelooﬂijk uitgebreid assortiment meetapparatuur voor allerlei typen onderzoek beschikt. Maar ook stelde ze vast dat deze soms erg goed verstopt zijn en dat slechts weinigen weten van hun bestaan. Samen met Herman Jilesen bedacht ze de rubriek ‘Onderzoeksgerei’. Deze eerste aﬂevering gaat over de Ibutton. Jouw meetapparaat in een volgend nummer? Mail je idee naar Maaike of Herman.

Ibuttons voor temperatuuronderzoek Iwat? “Ik hoor je al denken”, zegt Maaike, “heeft Steve Jobs op de valreep van zijn CEO-schap van Apple een nieuwe computer ontwikkeld ter grootte van een knoop? Had gekund. Nee, een Ibutton is een temperatuurlogger ter grootte van een euro. Waarmee je dagen, weken of maanden achtereen de temperatuur kunt meten en als je wilt ook de luchtvochtigheid. Leuk speelgoed voor een onderzoeker dus. Ik vertel je dit omdat wij, zeven tweedejaars studenten en ik, er het afgelopen jaar bij Toegepaste Biologie mooi onderzoek mee hebben gedaan. We kregen de vraag van Waterschap Aa en Maas om mee te denken over betere beheersmethoden voor de grote waternavel, een uitheemse plant waarvan de waterschappen veel hinder ondervinden omdat hij hele watergangen overwoekert. De bestrijding kost de waterbeheerders honderdduizenden euro’s per jaar. Het was de districtbeheerders opgevallen dat de grote waternavel na de strenge winter van 2009-2010 minder snel terug kwam. Dat wierp de vraag op of de plant werkelijk slecht tegen vorst kan en of je daar in het waterbeheer iets mee kunt doen, bijvoorbeeld door het waterpeil net voor de vorst te verlagen, zodat de vorst beter in de grond dringt. Dit hebben we onderzocht: zowel in de kas en in vriescellen op HAS Den Bosch als in het veld. Experimenteel hebben we de plant bij een reeks van temperaturen en vorstlengtes bevroren en de overleving en groei gevolgd. In het veld hebben we datzelfde gedaan, zij het dat we afhankelijk waren van de winter. Gelukkig vroor het. In al die reeksen werden Ibuttons gebruikt als controle op de werkelijke temperatuur. Wat bleek: op 8 cm diepte (waar de plant nog wortelt) heeft het de hele winter niet gevroren.” Verloren “Klein probleem is dat we drie Ibuttons zijn verloren in het veld. Ai! Dit was een beetje een ingecalculeerd

risico, want een van de redenen om met deze temperatuurloggers te werken is dat ze betrekkelijk goedkoop zijn (€ 27,- per stuk), zeker in verhouding tot andere dataloggers. En dat maakt ze ideaal om te gebruiken op plaatsen waar wel eens wat mis kan gaan of zoek kan raken, naast de grote hoeveelheid data die ze kunnen bewaren. Wat specificaties: meetbereik -40˚C tot 85 ˚C (nauwkeurigheid 0,5 ˚C), waarbij je de meetfrequentie kunt instellen van één keer per seconde tot één keer per 273 uur). De duur van de meting is afhankelijk van de frequentie waarmee je meet: wij hebben zonder problemen van oktober tot april één keer per uur kunnen meten. Kortom, bruikbaar voor heel veel onderzoek dat op HAS Den Bosch wordt uitgevoerd. Meer informatie (en de loggers) kun je krijgen bij Herman Jilessen. En wat betreft de verdere resultaten van het grotewaternavelonderzoek: de plant overleeft maximaal twee dagen lichte vorst en keert na koude winters veel minder terug. Probleem is dus dat het onder de grond niet altijd vriest. Hoe die overlevende planten alsnog te verwijderen gaan we het komend jaar verder onderzoeken. Jullie horen ervan.”

Tekst: Ans Beerens en Chantal Vrijhof

Kantine van de Toekomst D

e Kantine van de Toekomst is een snelkookpan van praktische ideeën tussen studenten, docenten en de cateraar van hogeschool HAS Den Bosch. Onze doelstelling is om samen te werken aan een hogeschoolrestaurant dat duurzamer, gezonder en innovatief is. In deze rubriek staat iedere uitgave een van deze ideeën centraal. Nadat HAS Den Bosch vorig jaar al overstapte op UTZ certified coffee, maakt cateraar Beerens & Berens met ingang van dit studiejaar gebruik van ecologische koffiebekers van het merk Bewust Bunzl. Bewust Bunzl is een lijn van duurzame en milieuvriendelijke verpakkingen waarmee zij bijdragen aan duurzaam ondernemen, dat bij veel organisaties (gelukkig) hoog op de agenda staat. Beerens & Berens heeft ervoor gekozen om de koffiebeker te vervangen omdat HAS Den Bosch zeer veel van deze bekers gebruikt, tot zeker een paar duizend per week. Een duurzamere beker introduceren was dan ook een logische stap. De nieuwe koffiebeker is composteerbaar, omdat deze gemaakt is op basis van zetmeel, vaak vervaardigd uit maïs, aardappelen of rietsuiker. Alle onderdelen en materialen van de beker zijn biologisch afbreekbaar en het product zal binnen een composteer-

proces van negentig dagen voor meer dan 90% uiteen zijn gevallen. Composteerbare producten zorgen bij een industriële compostering voor een sterke vermindering van het restafval. Bovendien ontstaat er bij de productie minder CO2-uitstoot in vergelijking met de productie van kunststof. Zelfs als het product niet gecomposteerd wordt maar terecht komt in afvalverbrandingsovens, leidt dit nog altijd tot een positief effect op de CO2-uitstoot. Wij hopen met deze composteerbare beker een stap in de richting te zetten van nog bewuster omgaan met afval. Meer weten over de Kantine van de Toekomst? Kijk op intranet onder het kopje met dezelfde naam!

Eco-bekers voor nóg duurzamere koffie

Volgende keer in HAS Beats Interview met Coen van Ruiten, nieuwe adjunctdirecteur HAS KennisTransfer • Blik op de Floriade • Inaugurele redes Jasper den Besten en Gert-Jan van Delft • Opening van het studiejaar 2011-2012

nummer 1, september 2011