Jaarbeeld 2011 - HAS Den Bosch by Hogeschool HAS Den Bosch

Jaarbeeld 2011 Hogeschool HAS Den Bosch

Jaarbeeld 2011 Voorwoord

Jaren rijgen zich snel aaneen. Zeker in een onderwijsorganisatie waar kalenderjaren en ‘schooljaren’ als het ware over elkaar heen tuimelen. Met alle activiteiten, de sterke groei van studenten, onderwijsvernieuwing, veel activiteiten met bedrijven en collega instellingen, de start van nieuwe lectoraten, discussies op nationaal niveau over kwaliteit van het onderwijs – als HAS hebben we vier positieve visitaties gehad – en noodzakelijke aansluiting tussen bedrijfsleven en onderwijs. Het bruist in ‘s Hertogenbosch en daar zijn we blij mee en ook best een beetje trots op. Trots op wat ‘onze’ studenten en ‘onze’ bedrijven allemaal presteren. Waardering naar studenten en bedrijven dat ons daarin een rol wordt gegund.

Als we dat gaan doen, dan gaat het nog meer bruisen. Voorbeelden zijn er al: twee nieuwe opleidingen International Food and Agribusiness en Geo, Media & Design. Tot stand gekomen vanuit een sterke behoefte bij onze medewerkers o.a. omdat ze die behoefte constateerden bij het bedrijfsleven en tot stand gekomen in sterke interactie met het bedrijfsleven ontwikkeld. De Biobased Product Ontwikkelingscoöperatie: ondernemers en de HAS samen aan zet om concreet producten te ontwikkelen. In 2013 een nieuwe vestiging in Venlo: in Limburg begrijpen ze dat je een bruisend en kloppend hart nodig heb om duurzame innovatie vorm te geven.

Hoofdstuk: Voorwoord

Die trots willen we in dit jaarbeeld laten zien. Studenten en bedrijven en – belangrijker nog – de interactie die er tussen studenten en bedrijven plaats vindt vanuit de opleidingen van HAS Den Bosch. Topteams AgroFood en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen hebben die interactie tot speerpunt verheven in de zogenaamde Human Capital Agenda’s. Een speerpunt dat we van harte onderschrijven. We laten als HAS ook zien dat het kan, maar dat laten zien, is er wat ons betreft vooral op gericht om elkaar uit te dagen dat het ook nog beter kan. Beter door meer bedrijven te betrekken, beter door studenten nog meer tijdens hun studie in aanraking te laten komen met de beroepspraktijk. En ook beter door samen met het bedrijfsleven te werken aan een sterk imago van onze sector.

Daarbij past een waarderend woord voor onze overheden. Op lokaal, provinciaal en nationaal niveau is het besef duidelijk aanwezig dat op deze manier ontwikkelingen kunnen worden verankerd in economie en maatschappij. Een besef dat zich doorvertaalt in committent, een committent dat zich doorvertaalt in concrete steun. Of we dat dan goudendriehoek of triple-helix noemen, het gaat er om dat ieder in zijn eigen rol zijn verantwoordelijkheid neemt en in actie komt. Op die manier onderwijs-ondernemen doen we graag. We kunnen dat doen omdat we financieel solide zijn: er is ruimte om te ondernemen. Ruimte die we meer en meer willen geven aan onze medewerkers. Dat kan ook, onze medewerkers nemen hun verantwoordelijkheid en gebruiken die om te onderwijs-ondernemen. Want goed ondernemen betekent dat je de gegeven ruimte dubbel en dwars terugverdient. Daar past veel waardering, daar zijn we trots op. In de kern blijft dat waar het om gaat: de goede mensen op de goede plaats. Wij hebben genoten van 2011 en bladeren met behulp van dit jaarbeeld graag nog even terug. We wensen u dezelfde genietmomenten toe. College van Bestuur Hogeschool HAS Den Bosch

Hoofdstuk: Voorwoord

Dick Pouwels Frederike Praasterink Jan Denissen

Opleidings- en expertisecentrum HAS Den Bosch Missie HAS Den Bosch is een van de vijf instellingen in Nederland voor hoger onderwijs op de gebieden van agro, food en natuurlijke omgeving. De instelling heeft op deze gebieden een vooraanstaande en gespecialiseerde positie. Met ruim 300 medewerkers en bijna 2.100 studenten (dit betekent een groei van ruim 8%) wordt voortdurend gebouwd aan goed onderwijs en toegepast onderzoek. Als bouwstenen worden daarvoor mensen met ambitie en kennis ingezet. HAS KennisTransfer heeft in het jaar 2011 weer een belangrijke bijdrage geleverd aan de instelling, er zijn 140 bedrijfsopdrachten (met 324 studenten) uitgevoerd, 80 adviestrajecten ingegaan en 350 cursisten hebben deel genomen aan een van de opleidingen. (21 in-company-opleidingen en 20 open inschrijvingscursussen) HAS Den Bosch is hét opleidings- en expertisecentrum in Zuid-Nederland door: • te voorzien in de behoefte aan specialistische en brede opleidingen; • te voorzien in de behoefte aan toegepast onderzoek en advies; • praktijkgerichte trainingen aan te bieden; • een brug te slaan tussen wetenschappelijk onderzoek en de beroepspraktijk; • aan te sluiten bij interesses, talenten en ambities van studenten; • studenten te stimuleren zelf hun verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leerproces; • een uitstekend werken leerklimaat aan te bieden; • vanuit een gezonde financiële basis te opereren. Vanuit onze Katholieke levensbeschouwing willen we, met respect voor alle andere levensbeschouwingen, voortdurend aandacht geven aan de normen en waarden in ons handelen en in dat van onze studenten. De doelgroepen zijn studenten, maar ook bedrijven en organisaties die betrokken zijn bij ons vakgebied. Van belang zijn daarbij: • respect voor ieders kennis en inzichten; • ruimte voor initiatief en creativiteit; • het nemen van verantwoordelijkheid. Onze missie valt als volgt te verwoorden:

Ambities HAS 2018 We hebben de hoofdlijn van de ambities van de HAS in 2018 scherp gekregen. Met de scherpte die je kunt verwachten als je staande in 2011 naar ‘de HAS in 2018’ kijkt. Zes, zeven

Hoofdstuk: Missie

HAS Den Bosch is, vanuit een marktgerichte, ondernemende oriëntatie hét opleidings- en expertisecentrum in Zuid-Nederland voor de sectoren voeding, land- en tuinbouw, ruimte en groen, natuur en milieu, en de agribusiness.

jaar vooruit is een lange tijd, dus geen hele scherpe beelden. Wel contouren. Met de kwaliteiten van de HAS is dat onzes inziens ook voldoende om de HAS in beweging te houden en de goede dingen te blijven doen. De contouren van de HAS in 2018 zien er als volgt uit: - We zijn onszelf gebleven; een topinstituut in de green economy & society; een zelfstandige hogeschool; ondernemend, actief, innovatief, groeiend & vernieuwend; maken keuzes en zijn gericht op verbetering; mensen maken onze organisatie; de kernkwaliteiten uit 2011 zijn doorontwikkeld en verstevigd; - Wij zijn gegroeid, om aansluiting te krijgen bij de kwantitatieve behoefte uit de arbeidsmarkt en door studenten te inspireren te kiezen voor een actieve carrière in de green economy & society: o 4 – 6% (aan de HAS studeert nu ongeveer 2-2,5% van de HBO-studenten in onze regio) van de HBO-studenten in onze regio studeert aan de HAS; o de activiteiten van HAS KennisTransfer zijn meegegroeid en in relatieve omvang t.o.v. de onderwijsactiviteiten gelijk gebleven (30%).

Juridische structuur en interne organisatie De opleidingen zijn ondergebracht in de Stichting HAS Den Bosch (KvK Oost Brabant nr. 410 84 408) en de kennistransferactiviteiten in Stichting HAS KennisTransfer (KvK Oost Brabant nr. 410 86 19)

Bestuur en Directie HAS Den Bosch College van Bestuur: Drs. Dick Pouwels

Mr. Stef Valk

Voorzitter, onderwijs, kennistransfer, kennisontwikkeling en algemene zaken vanaf 1 februari 2011 HRM, financiën en huisvesting, tot 1 januari 2012

Directie: Ir. Jan Denissen Drs. Tjeu Foppele Ir. Toine Hattink Ir. Evert-Jan Ulrich Drs. Godfried Hijl

Sector Dier, Biologie & Milieu Sector Green Business School tot mei 2011 Sector Green Business School sinds juni 2011 Sector Food & Business HAS KennisTransfer

Hoofdstuk: Juridische structuur en interne organisatie

Het bestuur van beide stichtingen wordt gevormd door het College van Bestuur van HAS Den Bosch. De Raad van Toezicht van Stichting HAS Den Bosch is tevens Raad van Toezicht van Stichting HAS KennisTransfer. De resultaten van Stichting HAS KennisTransfer worden geconsolideerd binnen Stichting HAS Den Bosch.

College van Bestuur, Directie en Raad van Toezicht werken nauw samen om de positie van HAS Den Bosch als kenniscentrum te versterken. De stijl is mensgericht, open, direct en flexibel. Ieder heeft een eigen verantwoordelijkheid, er is veel ruimte voor innovatie en initiatief. Dit maakt HAS Den Bosch als gespecialiseerde hogeschool succesvol. De financiële middelen worden efficiënt ingezet en zo is er ruimte om te investeren in onderwijs en dienstverlening aan bedrijven.

Raad van Toezicht HAS Den Bosch De Raad van Toezicht van HAS Den Bosch bestaat uit: Voorzitter: Ing. Antoon Vermeer Vicevoorzitter: Ing. Anton van Doornmalen

Ondernemer, oud-voorzitter ZLTO Voorzitter Raad van Advies Rijk Zwaan B.V.

Leden: Dr. Ellen de Brabander–van de Berg Wereldwijd eindverantwoordelijk voor R&D Merial Ltd. Lid Executive Team SANOFI R&D Agnes Gunnewijk – Veer Voorzitter LTO-Noord Berkelland Hans Huijbers Voorzitter ZLTO Ir. Noud Janssen Voorzitter LLTB Drs. Han Polman Burgemeester Bergen op Zoom

De belangrijkste agendapunten in Raad van Toezicht waren in 2011: • ontwikkelingen in de sector, de uitdagingen voor HAS Den Bosch; • ontwikkeling instroom; • huisvesting; • de organisatieontwikkeling; • kwaliteit van het onderwijs; • onderzoek naar de mogelijkheden voor het opzetten van HAS Limburg; • onderzoek naar de mogelijkheden voor nieuwe opleidingen Geo Media & Design en International Food & Agribusiness, verwachte startdatum 1 september 2012. De belangrijkste besluiten die in 2011 genomen zijn: • goedkeuring begroting 2011; • goedkeuring Jaarverslag 2010; • goedkeuring Jaarrekening 2010; • aanvaarding ontslagaanvraag van de heer Stef Valk, als lid College van Bestuur; • voorgenomen besluit tot wijziging bestuursstructuur. Voor een uitgebreid verslag van de Raad van Toezicht: http://www.hasdenbosch.nl/nl/organisatie

Hoofdstuk: Raad van Toezicht HAS Den Bosch

Overzicht van functies, nevenfuncties, benoemingstermijn en renumeratierapport is terug te vinden op de website van HAS Den Bosch / http://www.hasdenbosch.nl/nl/organisatie onder “downloads”.

Good Governance Binnen de wettelijke en financiële kaders is HAS Den Bosch dynamisch en ondernemend. De Raad van Toezicht begeleidt en controleert dit intensief. HAS Den Bosch volgt daarbij de Governance Code van het HBO. De Raad van Toezicht stelde vast dat HAS Den Bosch zich actief en op een succesvolle manier heeft weten te ontwikkelen. Dit deed de instelling steeds correct binnen het doel en de voorwaarden van het rijksbeleid en aansluitend bij de vraagstukken van de samenleving. Voor meer informatie verwijzen wij u naar onze website: http://www.hasdenbosch.nl/nl/organisatie

Opleidingen De reguliere HBO-opleidingen, conform de Wet op het Hoger en Wetenschappelijk Onderwijs (WHW), en de niet-bekostigde masteropleidingen worden uitgevoerd binnen drie sectoren (Dier, Biologie & Milieu, Food & Business en Green Business School) en het Anton Jurgens Institute. De zakelijke dienstverlening, activiteiten die niet krachtens de WHW worden bekostigd, worden uitgevoerd binnen de stichting HAS KennisTransfer. Meer hierover op de website van HAS Den Bosch www.hasdenbosch.nl/opleidingen

HAS KennisTransfer HAS KennisTransfer voert alle zakelijke, marktgerichte activiteiten op het gebied van kennisoverdracht naar het bedrijfsleven uit: opleidingen, trainingen, advies en onderzoek. HAS KennisTransfer verzorgt de acquisitie en coördineert de begeleiding van bedrijfsopdrachten als afstudeerproject. De directeur is drs. Godfried Hijl. Meer over HAS KennisTransfer op de website www.haskennistransfer.nl

Het Anton Jurgens Institute is een initiatief van HAS Den Bosch, waarin samengewerkt wordt met Wageningen UR en andere bedrijven. Het internationaal georiënteerde instituut biedt de MBA-opleiding Business Creation in Food & Health aan. Directeur is Domingo Loth. Het instituut wordt ondersteund door Wageningen UR, Unilever, Cargill, Vion Food Group en Biox Biosciences. Gedurende 2011 is een onderzoek uitgevoerd naar de financiële haalbaarheid van het Anton Jurgens Institute. Helaas hebben we moeten constateren dat het Anton Jurgens Institute niet als zelfstandige eenheid kan worden voortgezet; de activiteiten zijn inmiddels ondergebracht bij HAS KennisTransfer. Meer over het Anton Jurgens Institute op de website www.antonjurgensinstitute.nl

Hoofdstuk: Good Governance

Anton Jurgens Institute

HAS Limburg/ Greenport Venlo Inmiddels is een stevig netwerk opgebouwd in Limburg: samen met het Citaverde College en Fontys Hogescholen is de Greenportkennistransfer ‘GreenBrains’ ingericht. In 2010 heeft de provincie Limburg, de Stichting Greenport Venlo én het Ministerie van EL&I HAS Den Bosch gevraagd in de Greenport Venlo groene opleidingen te gaan verzorgen en daarnaast samen met Fontys gecombineerde opleidingen aan te gaan bieden. Een projectgroep HAS Limburg onderzoekt de mogelijkheden en komt met een advies op 1 april 2012. Meer hierover kunt u vinden op onze website www.hasdenbosch.nl/limblog

Belangrijke ontwikkelingen In het jaar 2011 hebben de HAS-opleidingen en de opleidingen van HAS KennisTransfer wederom een mooie groei doorgemaakt. De instroom is bijna stabiel ten opzichte van 2009/2010. Hetzelfde beeld is te zien over het gehele HAO; de instroom in het totale HBO daalt ten opzichte van 2010 en 2009 met 1,5%. De groene opleidingen blijven in het centrum van de maatschappelijke belangstelling staan; de kwaliteit is zeer aansprekend. De instroom van de opleiding Toegepaste Biologie stabiliseert zich naar het gewenste aantal. De opleidingen Milieukunde, Tuinbouw en akkerbouw en Voedingsmiddelentechnologie blijven qua instroom gelijk, voor de continuïteit in aanbod van verschillende vakonderdelen is een groei in de toekomst van groot belang. Ook vanuit de bedrijven is de vraag naar deze afgestudeerden zeer groot; we zoeken in 2012 daarom ook naar mogelijkheden aspirantstudenten voor deze opleidingen te interesseren. De opbouw van de instelling is daardoor tegelijkertijd vernieuwd én evenwichtig gebleven. Het aandeel van het HAO komt uit op 2,28% van het totale HBO. Voor de onderliggende instroomcijfers, cijfers rond propedeuserendementen, aantallen afgestudeerden enzovoort, zie de bijlage achterin.

Kwaliteitszorg De kwaliteit van de instelling is terug te vinden in goede opleidingsplannen, tevreden klanten (studenten, externe contacten en medewerkers), goede externe kwaliteitsbeoordelingen, een krachtige, stimulerende leeromgeving en de financiën die op orde zijn. We hebben hiervoor binnen HAS Den Bosch de kwaliteitszorg geheel geïntegreerd in het managementbeleid en jaarlijks wordt de kwaliteit op verschillende gebieden gemeten. Veel aandacht wordt besteed aan het verkrijgen van feedback vanuit het beroepenveld (diepteinterviews met afgestudeerden en hun leidinggevenden), studenten (via de opleidingscommissie en een jaarlijkse enquête), medewerkers (informatie vanuit functionerings- en beoordelingsgesprekken) en van onze externe opdrachtgevers (via enquêtes). Verbeterpunten worden daar waar mogelijk meegenomen.

Hoofdstuk: HAS Limburg/ Greenport Venlo

Wilt u meer weten over de landelijke cijfers van het HBO, kijk dan op http://www.hbo-raad.nl/hbo-raad/feiten-encijfers/cat_view/60-feiten-en-cijfers/63-onderwijs/74-instroom

In 2011 zijn de accreditaties voor de opleidingen Bedrijfskunde & agribusiness, Food Design & Innovation, Plattelandsvernieuwing en Voedingsmiddelentechnologie afgerond met een goede beoordeling. Wilt u de beoordelingen nalezen, kijk dan op de website van de NVAO www.nvao.nl

Met enige trots mag gezegd worden: HAS Den Bosch doet het goed. In de Nationale Studentenenquête 2010 scoort HAS Den Bosch op dertien van de veertien onderdelen hoger dan landelijk gemiddelde, op één onderdeel scoort de instelling onder het landelijke gemiddelde: studiefaciliteiten. De oorzaak ligt in de grote toename van de instroom en er wordt naarstig gezocht naar oplossingen voor dit probleem. HAS Den Bosch staat met 90.5% op de eerste plaats in de top tien hoger onderwijsinstellingen ten aanzien van uitgaande studiemobiliteit. In de ‘Gebruikerstoets studeren met een handicap 2010’ staan we op een mooie vierde plek met een score van 6,92; op de eerste plaats staat Hogeschool Helicon. In de CfI-benchmark scoort HAS Den Bosch over het geheel gezien goed.

Organisatieontwikkeling De aanhoudend groeiende belangstelling voor HAS-opleidingen en HAS KennisTransfer vertaalt zich ook in een groeiende organisatie. Meer studenten betekent meer medewerkers. In het verlengde van het project Organisatieontwikkeling is gekozen voor een verdere aanpassing van de organisatie welk in 2012 zijn beslag zal krijgen. Het College van Bestuur zal vanaf 2012 bestaan uit drie leden, de aandachtsgebieden zijn onderverdeeld in: kennisontwikkeling, kennistransfer en onderwijs. De benoeming van de nieuwe leden College van Bestuur heeft in april 2012 zijn beslag gekregen. Benoemd zijn: ir. Frederike Praasterink en ir. Jan Denissen. Daarnaast is het aantal onderwijssectoren uitgebreid van 3 naar 5. Daarmee houden we overzichtelijke eenheden en kan dynamiek en ontwikkeling binnen de HAS de boventoon blijven voeren.

Ontwikkelingen in samenwerkingsverbanden HAS Den Bosch heeft met allerlei bedrijven intensieve contacten, zowel via HAS KennisTransfer als via medewerkers van de verschillende opleidingen. Via HAS Facilities lopen ook veel contacten met bedrijven. Deze bedrijven maken voor eigen onderzoek gebruik van de technologische, hoogwaardige voorzieningen van HAS Den Bosch. Enkele van die bedrijven zijn gehuisvest in het naast HAS Den Bosch gelegen WesterToren Innovation Centre. Deze medegebruikers zijn bedrijven met wie HAS Den Bosch een klik heeft en waar onze studenten welkom zijn om te leren van de activiteiten die zij daar ontplooien.

Hoofdstuk: Organisatieontwikkeling

Zie voor de actuele bestuursstructuur onze website http://www.hasdenbosch.nl/nl/organisatie

De laatste jaren profileert HAS Den Bosch zich sterk in twee regio’s: Limburg en de Zaanstreek. Deze projecten heten Interface HAS Limburg en HAS Zaanstreek First in Food. In het samenwerkingsverband GreenBrains werken we samen met Fontys Hogescholen Venlo en het Citaverde College aan de vragen die in de markt spelen. Deze samenwerking is vooral gericht op kennistransfer. In de Zaanstreek zijn de activiteiten van HAS Den Bosch de laatste jaren flink geïntensiveerd. Vanuit het House of Food in Zaandam wordt flink gewerkt aan uitvoering van een cyclus van masterclasses gericht op de foodsector. HAS KennisTransfer is daarbij één van de leading partners. Op allerlei gebieden werkt HAS Den Bosch samen met (agrarische) onderwijsinstellingen. Een belangrijk samenwerkingsverband is de Groene Kennis Coöperatie, een innovatieplatform waar groene onderwijs- en onderzoeksinstellingen samen met bedrijfsleven werken aan kenniscirculatie. Het jaar 2011 is vooral gebruikt om oude contacten nieuw leven in te blazen en nieuwe contacten aan te gaan, enkele voorbeelden: • Aantrekken van de contacten met de AOC’s Zuid Nederland (Citaverde College, Edudelta Onderwijsgroep, Helicon Opleidingen en Prinsentuin/ROC West Brabant); • Met de HAO-instellingen is gewerkt aan het Sectorplan HAO en de ontwikkeling van het CBBE, Center of Bio Based Economy.

Al zijn ze niet onze directe buren, we voelen ons ook sterk verbonden met de Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB). Er lopen allerlei verbindingen tussen bestuur, medewerkers en studenten. Als instelling zijn we bestuurlijk actief in de Innovatieagenda duurzame veehouderij. Een van onze studenten, Ilse Verhoysen, was prominent in beeld tijdens het LLTB-congres op 18 november 2011. Voor een terugblik zie: http://www.lltb.nl/website/ondernemer-met-een-verhaal/ondernemers

Binnen Fhealinc, een samenwerkingsverband tussen het Jeroen Bosch Ziekenhuis, HAS Den Bosch, de ZLTO en Gemeente ’s-Hertogenbosch zijn we actief in een aantal projecten op het gebied van overgewicht, voeding, afweer en allergie en de relatie tussen dierlijke en humane gezondheid. Deze projecten worden tevens mogelijk gemaakt door de 5 Sterrenregio en Gemeente ’s-Hertogenbosch. Voor die innovaties op het grensvlak van voeding en gezondheid ontstaat rondom HAS Den Bosch een unieke infrastructuur: een netwerk van instellingen en bedrijven met gespecialiseerde onderzoeksfaciliteiten die samenwerken op dit vlak. In de Willemspoort, de nieuwe westelijke stadsentree van ‘s-Hertogenbosch, bevinden de partners van Fhealinc zich op loopafstand van elkaar. Een situatie die zich nergens anders in Nederland voordoet. Voor meer informatie zie: www.fhealinc.nl

Hoofdstuk: Ontwikkelingen in samenwerkingsverbanden

De intensieve banden met de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) zijn verder aangehaald, vooral de medewerkers onderling leggen steeds makkelijker contact met elkaar. Regelmatig worden er netwerkbijeenkomsten georganiseerd door medewerkers van zowel ZLTO als van HAS Den Bosch.

1 0

Personeelsbeleid In 2011 heeft het accent op het gebied van het HRM beleid gelegen op P&O-processen en selectie HRM-systeem In 2010 zijn samen met een extern bureau de HRM hoofdprocessen beschreven en vastgelegd als basis voor de keuze en implementatie van het nieuwe HRM-systeem in 2012. De voorbereidingen voor de daadwerkelijke keuze zijn begin 2012 afgerond. De bestaande processen zijn op effectiviteit en efficiëntie en aansluiting op andere processen beoordeeld om zodoende een goede basis voor het verdere invoeringstraject van het nieuwe HRM systeem te creëren. Ontwikkeling van de P&O afdeling Ook de afdeling P&O heeft te maken met de groei die de organisatie doormaakt. Naast een check op effectiviteit en efficiëntie is binnen de afdeling een herverdeling gemaakt van verantwoordelijkheden en is er een secretaressefunctie ingevoerd. Tevens is een start gemaakt met het projectmatig werken, een tendens die binnen de gehele organisatie te zien is. Verzuim/begeleiding In 2011 is het verzuimprogramma absentiemanager geëvalueerd. De invoering van het systeem had destijds tot doel de procedures rondom ziekte en verzuim verder te automatiseren en de verschillende rollen in een verzuimtraject bij elkaar te brengen. Het verzuim binnen de organisatie lag in 2011 op 3,8. Er is een verhoging te zien ten opzichte van eerdere jaren. Er is ook een tendens te zien in het soort verzuim. Er zijn meer medewerkers met psychische klachten, burn-out-klachten, en er zijn helaas ook meer collega’s met een levensbedreigende ziekte. Daarnaast zijn er ook meer medewerkers die het lastig vinden werk en privé te combineren waardoor lichamelijke en/of psychische klachten ontstaan.

Werkplekscans Met nieuwe medewerkers wordt een werkplekscan uitgevoerd. De getrainde medewerkers P&O hebben inmiddels met 10 medewerkers de werkplek gescand en indien nodig opnieuw ingericht/ingesteld, dit ter voorkoming van RSI klachten. Door 4 medewerkers is zelf een verzoek gedaan aan de afdeling om een werkplekscan te laten uitvoeren. Promoties De afgelopen jaren zijn 15 docenten gepromoveerd en momenteel zijn 6 docenten als promovendus bezig met promotieonderzoek.

Hoofdstuk: Personeelsbeleid

De HAS heeft ervoor gekozen vooral nadruk te leggen op preventie van verzuim en uitval, door de invoering van de functie van vitaliteitscoach. Het betreft een onafhankelijke functie met de nadruk op vitaliteit met als doel dat medewerkers en leidinggevenden eerder binnenlopen waardoor (langdurig) verzuim vaker kan worden voorkomen.

1 1

Vacatures / groei van de personeelsformatie 2011 zijn 35 vacatures ontstaan waarvan op twee na allen zijn vervuld. Er zijn 35 nieuwe medewerkers benoemd en er is met 25 medewerkers een beoordelingsgesprek gevoerd in het kader van voortzetting van het dienstverband na één jaar. De beoordelingsprocedure is in 2011 aangepast. De gesprekken in het kader van voorzetting van het dienstverband zullen met ingang van 2012 worden gevoerd in de lijn, zonder bijdrage van het hoofd P&O. Introductiekoken Als onderdeel van de introductie van nieuw personeel worden nieuwe medewerkers uitgenodigd voor het zogenaamde introductiekoken. Onder de bezielende leiding van de medewerkers van de afdeling P&O kokkerellen nieuwe medewerkers samen om zodoende informeel kennis met elkaar en de leidinggevenden te maken. In 2011 is het kookfestijn drie keer georganiseerd en hebben 25 medewerkers deelgenomen. De feedback op deze manier van kennismaken is altijd lovend. Functiemix In het lokale overleg zijn afspraken gemaakt over de uitvoering van het landelijke convenant Actieplan Leerkracht. Uit de rapportage met behulp van het rekenmodel van de HBO-Raad blijkt dat de convenantgelden voor 2011 volledig zijn benut. De organisatie ligt op schema met de voor 2012 gestelde streefcijfers.

De klachtencommissie van HAS Den Bosch bestaat uit: de heer mr. ing. Ad Vugts (externe voorzitter), mevrouw ir. Nicola Duijnhouwer en de heer ing. Rob Heijs. Studenten en medewerkers kunnen voor klachten ten aanzien van ongewenst gedrag terecht bij de Vertrouwenscommissie, die bestaat uit: de heer ir. Sjaak van den Aarssen, mevrouw Annemarie Kerkhof, mevrouw Maartje Kol en de heer Patrick Sengers. Tijdens het verslagjaar zijn geen klachten ingediend. In 2011 hebben 14 studenten bij het College van Bestuur bezwaar gemaakt tegen het afgeven van een negatief studieadvies door de verschillende examencommissies. Zes studenten hebben een uitgesteld advies ontvangen, 2 van hen zijn alsnog gestopt met de studie. Twee studenten zijn tegen het besluit in beroep gegaan; één ervan is afgewezen; het andere beroep is gehonoreerd. Van de overige 6 studenten is het bezwaarschrift niet gegrond.

Huisvesting en materieel In juli 2011 is Stoas Hogeschool verhuisd naar hun tijdelijke huisvesting in Wageningen. De vrijkomende 1.500 m² biedt HAS Den Bosch mogelijkheden om nieuwe ruimte te creëren voor onze medewerkers en studenten. Om de groei van de instelling te kunnen “behappen” is een traject gestart rond de verdere ontwikkeling van de huisvesting.

Hoofdstuk: Afhandeling van klachten

Afhandeling van klachten

1 2

ICT: van aanbodgericht naar vraaggestuurd Bij vraaggestuurd onderwijs hoort ook vraaggestuurde ICT-dienstverlening. Dit motto is het richtsnoer geweest voor het veranderingsproces dat Marianne Poodt, hoofd ICT, na haar aantreden per 1 februari 2011 met veel energie en enthousiasme heeft ingezet. Als je uitgaat van de vraag in de organisatie, wat is er dan logischer om te onderzoeken hoe docenten, studenten en medewerkers binnen de HAS de ICT-dienstverlening ervaren en welke verbeterpunten, kansen en mogelijkheden zij zien. Dit onderzoek is in het 2de kwartaal 2011 uitgevoerd. Op basis van de resultaten hebben we de ICT-prioriteiten binnen de HAS bepaald en uitgewerkt in een actieplan, genaamd FIT-IT. De uitvoering daarvan loopt van oktober 2011 tot oktober 2012. Vanwaar de naam FIT-IT? Omdat het om een vitale en flexibele ICT-omgeving gaat, die een goede “fit” heeft met het onderwijs en de bedrijfsvoering binnen de HAS. Naast de vraag van de klant en de gewenste ICT-omgeving is er in het veranderingsproces, dat door FIT-IT in gang is gezet, expliciete aandacht voor de talenten van de ICT-medewerkers en de inrichting van de ICT-processen. Het actieplan FIT-IT geeft de afdeling ICT een heldere focus. De ICT-medewerkers hebben de nieuwe projecten met volle inzet opgepakt. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om uitbreiding van het netwerk, vernieuwing van het draadloze netwerk, vernieuwing van de kantoorautomatisering, een beveiligde internetomgeving en last but not least het ontwikkelen van een HAS-brede ICTvisie met het vizier op 2015. Door uitvoering van het FIT-IT plan werkt de HAS aan een solide ICT-fundament. Dit vormt een goede basis voor de verdere ICT-ontwikkeling, waarbij de HAS, vanuit haar ambities en doelen, bewust gebruik wil maken van de toegevoegde waarde van ICT voor onderwijs en organisatie. Daarover volgend jaar meer.

In het toelatingsbeleid worden de landelijke regels gevolgd. Met de nieuwe opleiding Toegepaste Biologie is een nieuwe doelgroep aangesproken. Er blijkt onder havo-leerlingen grote belangstelling te zijn voor deze opleiding. HAS Den Bosch gaat ervan uit dat elke student die een passie heeft voor een vakgebied, aan de basiseisen voldoet en hard wil werken, ook toegelaten wordt tot onze opleidingen. De vraag van de arbeidsmarkt om geschikte mensen is nog steeds groter dan het aantal gediplomeerde ingenieurs, dat jaarlijks uitstroomt. Er is grote belangstelling voor HASingenieurs, zij doen het goed op de arbeidsmarkt en hebben geen moeite met het vinden van een passende baan. Er is aan de instroom van onze succesvolle opleidingen geen limiet gesteld, maar de studenten moeten zich in principe wel voor een bepaalde datum aanmelden. Zo kan HAS Den Bosch adequaat op de groei reageren en toch de kwaliteit op peil houden. Informatie over de herkomst van nieuwe studenten is te vinden in de bijlagen. Een heel ander aspect van het toelatingsbeleid zijn de voorzieningen die de organisatie biedt om studeren met een handicap mogelijk te maken. HAS Den Bosch voert hierin een actief beleid. Iedereen met een passie en die gemotiveerd is om hard te werken, verdient een maximale kans. In de landelijke monitor van de organisatie ‘Handicap en Studie’ staat HAS Den Bosch op een gedeelde tweede plaats. Meer informatie is terug te vinden op onze website http://www.hasdenbosch.nl/nl/organisatie onder Feiten en cijfers.

Hoofdstuk: ICT: van aanbodgericht naar vraaggestuurd

Toelatingsbeleid en toegankelijkheid van de instelling

1 3

Overleg Binnen HAS Den Bosch bestaan een aantal overlegsituaties: opleidingscommissies, opleidingsbijeenkomsten, overleg met alumni over onderwijsaanbod, overleg met klanten van HAS KennisTransfer, en overleg met de studentenverenigingen (Ksv Gremio Unio en Alpha) en studieverenigingen. Het overleg met de HogeschoolRaad verloopt naar wens; 6 maal per jaar vindt overleg plaats met de leden van het College van Bestuur; daarnaast hebben de leden een regulier overleg, gemiddeld om de 6 weken. Het overleg met studenten verloopt volgens de formele lijnen via Opleidingscommissies en via de HogeschoolRaad en daarnaast staat de deur van het College van Bestuur altijd open voor studenten. Tevens is er regelmatig overleg met het Bestuur van ClubHAS, de vereniging voor afgestudeerden. Meer informatie over Gremio Unio is te vinden op: www.gremio-unio.nl

Op 1 januari 2011 zijn de voormalige afdelingen Communicatie & PR en International Office samengevoegd tot ĂŠĂŠn afdeling: Communicatie & Internationalisering. Een logische stap voorwaarts, die ertoe heeft geleid dat een full service afdeling is ontstaan voor de volledige HAS-organisatie. De afdeling faciliteert, adviseert en geeft ondersteuning bij alle communicatie- en internationaliseringactiviteiten binnen HAS Den Bosch (hogeschool, bedrijfsopleidingen en kennistransfer). In 2011 is gewerkt aan het smeden van een solide team en taakverdeling. Een enthousiast team van twaalf collegaâ&#x20AC;&#x2122;s (fulltime en parttime) werkt aan de verdere professionalisering van communicatie en internationalisering. In 2011 is de basis gelegd voor de doelen die we de komende jaren binnen HAS Den Bosch willen realiseren: zowel het communicatie- als het internationaliseringbeleidsplan 2011-2014 is vastgesteld. Ook zijn we in 2011 gestart met het opnieuw bekijken van onze positionering en merkenbeleid, die we in 2012 verder zullen uitwerken en vormgeven. Een aantal concrete nieuwe diensten is inmiddels gerealiseerd. Zo zijn we in 2011 gestart met het uitgeven van een nieuw relatiemagazine, de HAS-Beats Business Edition. Daarnaast hebben we een nieuwe HAS-website gelanceerd en hebben we in het kader van kennisontwikkeling een vijftal inaugurele redes georganiseerd. Lectoren Annet Roodenburg, Frederike Praasterink, Paul Overgaauw, Gert-Jan van Delft en Jasper den Besten spraken ieder hun rede uit binnen hun eigen expertise. Op het gebied van internationalisering hebben we een mooi project mogen uitvoeren in Kenia op het gebied van verbetering van het agrarisch onderwijs. We zagen daarnaast een grote stijging in de toekenning van het aantal beurzen voor stages in het buitenland, specifiek voor ontwikkelingsstages. Tot slot hebben we in 2011 de voorbereidingen getroffen voor de International Days, die april 2012 plaatsvinden en waarvoor alle internationale partners zijn uitgenodigd.

Hoofdstuk: Overleg

Communicatie & Internationalisering

1 4

Onderzoek Onderzoek is binnen het onderwijsprogramma van de opleiding Toegepaste Biologie een wezenlijk onderdeel, meer dan bij de andere opleidingen. Dit onderzoek vindt zowel in een productieomgeving als in de natuurlijke omgeving plaats, in de plantaardige en dierlijke sectoren. Het onderzoek gaat steeds uit van een ecologische benadering. In 2009 is HAS Den Bosch op haar terrein, in samenwerking met PlantLab, gestart met de bouw van uitermate geavanceerde klimaatkamers met behulp van LED-technologie. Studenten worden betrokken bij plantfysiologisch onderzoek, onderzoek naar meerlagenteelt en bij de vertaling van de resultaten naar de praktijk.

Lectoraten Aan HAS Den Bosch zijn 10 lectoren verbonden, hieronder een overzicht van de lectoraten. • AgroFoodMarketing (ir. Harry van Delft) • Biobased Productontwikkeling (dr. ir. Gert-Jan van Delft) • Diergezondheid/ dierenwelzijn (dr. Paul Overgaauw) • Duurzame Veehouderijketens (dr.ir. Han Swinkels) • Duurzame Wereldvoedselvoorziening (ir. Frederike Praasterink) • Netwerk- en ketenkunde (prof. dr. Nic Douben) • Nieuwe Teeltsystemen (ir. Jasper den Besten) • Paardenhouderij (drs. Joep Bartels) • Technologie en ingrediënten (ir. Albert Zwijgers) • Voeding en gezondheid (dr. Annet Roodenburg)

Hoofdstuk: Onderzoek

Meer informatie over onze lectoraten is te vinden op: http://www.hasdenbosch.nl/nl/lectoraten

1 5

HAS Den Bosch en haar opleidingen Onderverdeling van de opleidingen HAS Den Bosch biedt acht reguliere hbo-opleidingen en twee masters aan: Opleiding: Bachelor Dier- en veehouderij Bachelor Milieukunde Bachelor Toegepaste Biologie Master of science in Animal Welfare and Biology Bachelor Food Design & Innovation Bachelor Bedrijfskunde en agribusiness Bachelor Voedingsmiddelentechnologie Bachelor Tuinbouw en akkerbouw Bachelor Plattelandsvernieuwing

Afkorting: DV MK TB AW

Croho nummer: 34869 34335 30009 N.v.t.

FD BA VM TA PV

34122 34866 34856 34868 34859

HAS Den Bosch biedt acht bachelors aan. Binnen die opleidingen kunnen studenten kiezen voor verschillende afstudeerrichtingen. Vanuit iedere bacheloropleiding kunnen studenten kiezen voor het bijzondere afstudeerjaar Topklas Ondernemen. Dit geeft studenten de kans om tijdens hun laatste jaar hun eigen onderneming op te zetten. Zij worden daarbij begeleid door docenten en ondernemers uit de praktijk. Als ondernemer in wording leren de studenten hoe je een win-winsituatie creĂŤert en ze onderzoeken hoe levensvatbaar hun idee is. Daarnaast ontwikkelen ze een visie en werken ze planmatig hun strategie uit. Ze staan er niet alleen voor, samen met medestudenten zetten ze hun eerste stappen in het ondernemerschap. Het doel? Hun eigen zakelijke passie volgen, inclusief HBO-diploma en eigen bedrijf.

Sectoren De acht bachelors en twee masters zijn intern onderverdeeld in drie sectoren. In de sector Dier, Biologie & Milieu worden de Nederlandstalige bacheloropleidingen Toegepaste Biologie, Milieukunde, en Dier- en veehouderij gegeven. Op dit moment wordt in deze sector ook de nieuwe Engelstalige bachelor International Food & Agribusiness ontwikkeld. Ir. Jan Denissen is de sectordirecteur, hij wordt ondersteund door dr. Patricia de Cocq, adjunct-directeur. De sector Green Business School biedt de bacheloropleiding Tuinbouw en akkerbouw aan, waarbinnen studenten vanaf het studiejaar 2011-2012 kunnen kiezen uit twee studies:

Hoofdstuk: Onderverdeling van de opleidingen

Topklas Ondernemen

1 6

Tuinbouw en akkerbouw en Horticulture & Business Management, de laatste Engelstalig. De instroom voor de studie Floral Design & Business Management stopt met ingang van 20122013.Daarnaast geeft de sector de bacheloropleiding Plattelandsvernieuwing, waarbinnen drie studies: Stad en streekontwikkeling, Tuin- en landschapsmanagement en Landscape Design. De nieuwe bachelor Geo Media & Design zit in deze sector in de pijpleiding. De Green Business School heeft in juni 2011 afscheid genomen van haar directeur Tjeu Foppele, meer dan 30 jaar verbonden aan HAS Den Bosch. Toine Hattink, voorheen onder meer docent bedrijfseconomische vakken aan de HAS, heeft het stokje overgenomen. Ook in 2011 mocht de Green Business School weer meer studenten welkom heten dan het jaar ervoor. De sector Food & Business voert de bacheloropleidingen Bedrijfskunde en agribusiness, Voedingsmiddelentechnologie en Food Design & Innovation uit. Sectordirecteur is ir. Evert-Jan Ulrich. De drie opleidingen zijn gevisiteerd door AeQui. De goede beoordelingsresultaten die daarbij behaald zijn, zijn inmiddels aan de NVAO ter accreditatie voorgelegd. De goedkeuring en aanvraagprocedure voor de opleidingen International Food & Agribusiness en Geo Media & Design lopen. De masters International Horticulture en Business Creation in Food & Health zijn inmiddels stopgezet.

Bedrijfskunde en agribusiness

Dier- en veehouderij Op 21 juni 2011 hield de nieuwe lector dr. Paul Overgaauw zijn inaugurele rede als lector Diergezondheid en Dierenwelzijn. Paul richt zich op drie deelgebieden: overeenkomstige infectie tussen mens en dier (zoönosen), overeenkomstige medicijnen en behandelingen (bijv. antibioticaresistentie) en relatie mens-dier. De HAS organiseerde op 10 november een Dierday. Daar werd een afstudeerproject gepresenteerd “Feiten en Cijfers van de gezelschapsdierensector 2011” uitgevoerd in opdracht van Ministerie van EL&I. In 2011 werd de opleiding betrokken bij projecten in het kader van een duurzame veehouderij zowel in Limburg (samen met provincie en de LLTB) als in Noord Brabant (‘Alle vlees duurzaam in 2020’ van de Commissie Van Doorn). Eind 2011 benoemde de HAS daarom dr.ir. Han Swinkels als lector duurzame veehouderijketens om bij te dragen aan een gezonde, veilige en gewaardeerde veehouderij.

Hoofdstuk: Bedrijfskunde en agribusiness

Op het gebied van internationalisering is de samenwerking geïntensiveerd van de opleiding Bedrijfskunde met de Duitse Anhalt Universität. Daarnaast is er een start gemaakt met het verkennen van een HAS-brede Innovatie klas, met een ander onderwijsconcept dan de al bestaande Topklas Ondernemen. Binnen de opleiding Bedrijfskunde is succesvol gewerkt aan de ontwikkeling van een Honoursprogramma.

1 7

Al een aantal jaren is als afstudeeropdracht elk half jaar een student actief als kennismaker varken, dit jaar is voor het eerst ook een kennismaker rund en kennismaker paard actief. Zij zorgen voor een goede verbinding tussen het beroepenveld en de HAS, met name door vragen uit te praktijk te koppelen aan projecten in het onderwijs. Internationalisering in de opleiding heeft een nieuwe impuls gekregen door het opnemen van een buitenlandse excursie in het curriculum en door deelname van medewerkers in buitenlandse projecten om bij te dragen aan een duurzame ontwikkeling van de veehouderij o.a. in Rusland, Afghanistan, Kenia en Ethiopië.

International Food & Agribusiness

Een groep van 15 zeer gemotiveerde medewerkers uit diverse opleidingen zijn gestart met de ontwikkeling van het onderwijs voor de opleiding. Een stuurgroep begeleidt dit proces en werkt ook aan de voorbereiding van de accreditatie die zal plaatsvinden nadat er vanuit de overheid groen licht komt voor een officiële nieuwe HBO-opleiding. In september 2013 hoopt de HAS minimaal een 40-tal eerstejaarsstudenten voor de Engelstalige opleiding IFA te mogen ontvangen, waarvan de helft hopelijk uit het buitenland afkomstig.

Hoofdstuk: International Food & Agribusiness

In 2012 is de ontwikkeling van de nieuwe opleiding International Food & Agribusiness opgepakt. In lijn van het rijksoverheidbeleid wil de opleiding bijdragen aan het vergroten van het aantal HBO-opgeleiden. Personen die met hun deskundigheid gaan bijdragen aan de mondiale voedselzekerheid en de mondiale verduurzaming van het internationale food-systeem. De rijksoverheid benoemt als een van haar belangrijkste instrumenten in de kennis- en innovatieagenda het behoud en versterking van de vooraanstaande positie van Nederland in de internationale agro-food business. HAS Den Bosch constateert die behoefte ook in het beroepenveld. Er is sterke vraag naar afgestudeerden die een internationale oriëntatie, een brede kijk op duurzame ontwikkeling van de agro-sector in opkomende economieën en ontwikkelingslanden combineren met vakmanschap op een van de agrodomeinen (food, plantaardige productie, veehouderij of biobased). De laatste jaren voert de HAS ook steeds meer projecten in het buitenland uit op dit gebied. Op dit moment lopen o.a. projecten in Rusland, Kenia, Afghanistan, Indonesië, ten behoeve van het ontwikkelen van een duurzame ontwikkeling van de agrosector aldaar. HAS Den Bosch voelt het ook expliciet als haar opdracht om haar bijdrage te leveren aan de mondiale voedselzekerheid en verduurzaming van het food-systeem.

1 8

Food Design & Innovation De opleiding Food Design & Innovation kende een succesvolle derde editie van Food Design experience 2011, met bijna 500 enthousiaste bezoekers. Er is veel nieuwe samenwerking van de grond gekomen. Vanuit Food Design & Innovation wordt samen met ZLTO opgetrokken bij de Real Food activiteiten (onder andere het Beter Eten Congres).

Geo Media & Design Komend jaar kent de Green Business School een nieuwe loot aan de stam: Geo Media & Design: een opleiding gericht op het gebruik van ruimtelijke informatie in het groene domein. Afgestudeerden van deze opleiding kunnen ‘geografisch denken’ en met Geosoftware bijvoorbeeld milieuverontreiniging in beeld brengen, of verkeers- en recreatiestromen inzichtelijk maken voor planners, of tools ontwikkelen voor precisielandbouwtechnieken. De opleiding zal uniek zijn in Nederland en krijgt al veel support van het Geo-bedrijfsleven.

Milieukunde

Plattelandsvernieuwing De studie Landscape Design, gestart in 2009, wist maar liefst 40 nieuwe studenten aan te trekken en staat nu dus helemaal op de kaart. Het bedrijfsleven is enthousiast, dit jaar gaat de eerste lichting op stage. Het docententeam wordt snel uitgebreid. Een ander wapenfeit: de opleiding Plattelandsvernieuwing is formeel geaccrediteerd en scoorde goed in het beoordelingsrapport, een uitstekende prestatie die staat voor ‘de opleiding steekt systematisch en over de volle breedte uit boven de gangbare basiskwaliteit'. De suggesties voor verbetering worden meegenomen in het project PV 2020, een project waarmee de opleiding zich oriënteert op de bewegingen in het beroepenveld en de consequenties voor ons onderwijs. En zoals altijd: de opleiding manifesteert zich veelvuldig extern, o.a. via projecten op het gebied van leefbaarheid en multifunctionele landbouw.

Hoofdstuk: Food Design & Innovation

Milieukunde is gestart met een aanpassing van het curriculum om beter aansluiting te vinden bij de belangstelling van aspirant-studenten om zodoende het tekort aan afgestudeerden te verminderen. De toenemende rol die voor Nederland gezien wordt een bijdrage te leveren aan een duurzame wereldvoedselvoorziening (topsector AgroFood) en de opkomende belangstelling voor de biobased economy biedt daarvoor kansen. Binnen de HAS liggen er duidelijk kansen wanneer verbindingen tussen opleidingen worden verstevigd. Dat geldt met name voor een opleiding Milieukunde wat blijkt uit gezamenlijke onderwijsontwikkeling en uitvoering voor de opleiding Toegepaste Biologie en de nieuwe opleiding International Food & Agribusiness.

1 9

Toegepaste Biologie Ook in 2011 was de belangstelling voor de opleiding groot. Met het hanteren van een sluitingsdatum stroomden er toch zo’n 130 studenten in. De opleiding Toegepaste Biologie voert een aantal nieuwe onderwijskundige en onderwijsorganisatorische concepten in die wellicht ook voor de andere opleidingen aantrekkelijk zijn. Zo worden er goede ervaringen opgedaan met het afstudeerjaar dat in 2011 voor het eerst startte. Een afstudeeropdracht uitgesmeerd over 3 i.p.v. 2 blokken en een extra apart project in het afstudeerjaar op de eigen specialisatie lijken goed te bevallen. Gezien de belangstelling en waardering van het werkveld voor stages en afstudeeropdrachten is er groot optimisme over de kansen van de eerste afgestudeerden in 2012.

Tuinbouw en akkerbouw De opleiding ‘Tuinbouw en akkerbouw’ liet in 2011 van zich horen. Lector Jasper den Besten hield in zijn inaugurele rede over nieuwe teeltmethoden een enthousiast publiek een vergezicht voor. Een vergezicht dat overigens nog niet eens zo ver weg ligt, getuige ook de hypermoderne klimaatkamers die de HAS in 2010 in gebruik heeft genomen. In een samenwerkingsverband met het bedrijf PlantLab worden daar onder LEDlicht en verder compleet geconditioneerd, kruiden, groenten en siergewassen verbouwd. Voor de HAS een geweldige onderzoeksfaciliteit waar studenten veel voordeel van hebben. Studenten die de opleiding ook weer steeds meer weten te vinden: voor het derde jaar op rij alweer meer dan 40 nieuwe studenten uit Nederland en circa. 15 uit het buitenland.

Voedingsmiddelentechnologie

Hoofdstuk: Toegepaste Biologie

Op het gebied van internationalisering is de samenwerking geïntensiveerd van de opleiding Voedingsmiddelentechnologie met de KATHO Hogeschool in het Belgische Roeselare. Tot slot is er veel nieuwe samenwerking van de grond gekomen. Als voorbeeld: met Interfood in Bladel en het NIZO in Wageningen wordt samengewerkt op het gebied van opleidingen en zuivel- en procestechnologie. In Boxmeer nemen we deel aan het Center for Open Food & Health Innovation, een initiatief van Marel.

2 0

HAS KennisTransfer Nieuwe opleidingen en projecten

In 2011 was HAS KennisTransfer kartrekker bij de ontwikkeling en uitvoering van diverse opleidingen in samenwerkingsverband: GreenBrains Venlo Hogeschool Den Bosch en HAS KennisTransfer zijn samen met CITAVERDE College en Fontys Hogeschool Venlo de grondleggers van GreenBrains te Venlo. GreenBrains fungeert als een praktische schakel tussen het bedrijfsleven en onderzoeks- en onderwijsinstellingen bij het beantwoorden van vragen op het gebied van kennis en innovatie. Inmiddels is er ook samenwerking met Gilde Opleidingen, Hogeschool Van Hall Larenstein, Universiteit Maastricht en Wageningen UR. Door deze steeds grotere krachtenbundeling wint GreenBrains aan innovatiekracht en vertegenwoordigt GreenBrains de groene en grijze onderwijskolom van mbo t/m universitair niveau. Doelgroepen GreenBrains: - Ondernemers - Greenport Venlo Innovation Center - Innovatie- en adviesbureaus - Kennisinstellingen

Innovatieagenda duurzame veehouderij Limburg Het provinciebestuur van Limburg en de LLTB willen maatschappelijke organisaties, gemeenten, NGOâ&#x20AC;&#x2122;s, ketenpartijen, kennisinstellingen, toezichthoudende instanties en andere belanghebbenden actief betrekken bij het doel om de Limburgse intensieve veehouderij te laten uitgroeien tot de beste in Nederland. Zij stellen in de Verklaring van Roermond (2010) samen bijna een miljoen euro beschikbaar om in 2012 en 2013 kansrijke vernieuwingen in de veehouderij te ondersteunen. Vanuit de basisgedachte dat voedselvoorziening onze gezamenlijke verantwoordelijkheid is, zullen veehouders, consumenten, retailbedrijven, maatschappelijke organisaties, experts en overheden samen aan de slag gaan om duurzame veranderingen door te voeren. De website www.zozietlimburgdieren.nl biedt een verzamelplek voor initiatieven, voorbeeldprojecten en reacties. Daarnaast is het bedoeld als open podium voor discussies over bijvoorbeeld gezondheid, milieu, dierenwelzijn en ruimtelijke inpassing.

Hoofdstuk: Nieuwe opleidingen en projecten

HAS KennisTransfer is een actieve partner binnen GreenBrains en investeert in de ontwikkeling van GreenBrains door onze uitgebreide kennis, expertise en onderzoeksresultaten te delen bij het oplossen van vraagstukken.

2 1

Wageningen UR, LLTB, GGD, Hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer, Dierenbescherming en de Limburgse Milieufederatie selecteren samen de projecten en monitoren ook de resultaten van het innovatieprogramma. HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer werken hier aan mee door een overzicht te maken van alle opleidingen en cursussen op het gebied van duurzame veehouderij. Zo kunnen ondernemers makkelijker zien of een opleiding past bij hun specifieke scholingsbehoefte. Dick Pouwels, voorzitter van het College van Bestuur van Hogeschool HAS Den Bosch, is lid van de stuurgroep en er zijn verschillende medewerkers van HAS KennisTransfer betrokken bij het kernteam, de expertgroep en de informatiegroep. Ook met de activiteiten van het lectoraat Duurzame Veehouderijketens sluit Hogeschool HAS Den Bosch aan bij deze innovatieagenda.

Nieuwe opleiding: Leergang Groen Ruimtelijk Erfgoed In oktober 2011 startte bij HAS KennisTransfer de nieuwe Leergang ‘Groen Ruimtelijk Erfgoed’, gericht op het in stand houden van historische tuinen, parken en landschappen. De Leergang is bedoeld voor mensen die betrokken zijn bij beleids‐ en planontwikkeling, realisatie en uitvoering in de groene erfgoed sector en die beschikken over een hbo of academische achtergrond. Tijdens de leergang Groen Ruimtelijk Erfgoed komen historische, culturele en esthetische aspecten van tuin, park en landschap aan de orde. Ook planvorming, beheer en onderhoud en het opstellen van een instandhoudingsplan wordt behandeld. Het initiatief en de ontwikkeling voor deze opleiding lag bij mr. drs. J.W. Edinga, voorzitter van Vereniging Kennisontwikkeling Groen Erfgoed. Inmiddels is de eerste groep studenten afgestudeerd.

In samenwerking met de brancheorganisaties NVG, NGF en NGA en IPC Groene Ruimte ontwikkelde HAS KennisTransfer een doorlopende leerlijn golf en management. In 2011 is een nieuwe opleiding aan deze leerlijn toegevoegd: Assistent Hoofdgreenkeeper. Op 2 februari 2012 ontving de eerste groep van de nieuwe opleiding hun diploma. De opleiding Assistent Hoofdgreenkeeper is het vervolg op de opleiding Greenkeeper. De assistent hoofdgreenkeeper ondersteunt de hoofdgreenkeeper zowel in zijn vakinhoudelijke als in zijn managementtaken, ook vervangt hij de hoofdgreenkeeper bij afwezigheid. De opleiding behandelt naast de ‘verdiepende kennis’ over bodem, groeiplaats, ontwatering en beregening ook onderwerpen als zorg voor mens, natuur en milieu en personeel en leidinggeven.

Hoofdstuk: Nieuwe opleidingen en projecten

Nieuwe opleiding: Assistent hoofd greenkeeper

2 2

HAS KennisTransfer en HAS Den Bosch in internationale projecten 2011

‘Export management and global trade in horticulture’ In 2011 voerden HAS Den Bosch en HAS KennisTransfer het project ‘Export Management & Global Trade in Horticulture’ uit voor de Indonesische tuinbouwsector. Het project bestond uit de ontwikkeling, coördinatie en uitvoering van een (20 daagse) op maat gemaakte traning voor Indonesische ambtenaren en ondernemers, in opdracht van Provincial Agricultural Office van Oost Java en onder financiering van het NUFFIC-StuNed programma.

‘Development and Implementation of practical/ applied modules on nutrition and health of dairy cattle and pigs, as part of MBA course for Russian postgraduate students’ Wageningen Universiteit biedt in samenwerking met enkele Russische universiteiten een MBA Programma aan voor het top en middenkader van de melkvee- & varkenssector in Rusland. Deze MBA is onderdeel van het Lifestock Expertise Centre (LEC), een project met als doel de ontwikkeling van een duurzaam kennisoverdrachtsysteem voor de dierlijke productie in Rusland. HAS KennisTransfer en HAS Den Bosch zijn gevraagd om hierbinnen invulling te geven aan een module over diergezondheid en diervoeding in relatie tot farmmanagement. Om de Russische werkwijze en problematiek te leren kennen brachten Mireille Gijsberts en Gert-Jan Duives van 19 tot en met 25 september 2011 een kennismakingsbezoek aan enkele Russische universiteiten en veehouderijbedrijven. Het bezoek was tevens bedoeld om universitaire docenten te selecteren voor een intensieve training, die in februari 2012 op HAS Den Bosch werden gegeven. De geselecteerde docenten werden opgeleid om op hun beurt managers van bedrijven te gaan scholen. HAS docenten begeleidden de trainers bij de ontwikkeling van het curriculum en vervolgens bij de implementatie van dit lesprogramma in Rusland in april 2012. Andere internationale projecten (gestart) in 2011 •

Oost Europa: Primary cattle beef production and beef traceability along the food chain: best practices and technologies (in opdracht van FAO – SEU)

Hoofdstuk: Nieuwe opleidingen en projecten

Doel van het project was om de organisatorische en praktische vaardigheden op het terrein van business development te verhogen en de mogelijkheid om regionale economische ontwikkeling op gemeentelijk en provinciaal niveau te plannen. Het programma bestond uit een werkconferentie op Java, waarin de uitgangspunten voor het programma werden vastgelegd, gevolgd door een train-de-trainer programma van twee weken bij Hogeschool HAS Den Bosch. Hierna volgden nog drie terugkom bijeenkomsten op Java. Specifieke inhoudelijke elementen uit de lesstof waren: de dynamiek van moderne supply chains, internationale agri-marketing en businessplanning. Ook onderwerpen als actieplanning en de samenwerking tussen universiteiten, bedrijven en de overheid werden onder de aandacht gebracht.

2 3

•

Kenia: Capacity building for improving dairy and horticulture programmes to meet the requirements of the labour market and to contribute to food security and the commercialization of the sector (in opdracht van Nuffic / Bukura Agricultural College (BAC)) Afghanistan: Curriculum development, training methodology development and teacher training. (in opdracht van DCA-VET (Dutch Committee for Afghanistan – Veterinary Programmes)

Hoofdstuk: Nieuwe opleidingen en projecten

•

2 4

Jaarrekening 2011

De exploitatierekening De normatieve rijksbijdrage voor 2011 is vastgesteld op M€ 15,9, ruim 0,7 mio hoger dan begroot. Aan overige rijksbijdrage en subsidies is M€ 4,2 besteed. Aan de kostenkant is de toegenomen belangstelling voor HAS-opleidingen met name te zien in de stijging van personele inzet met M€ 1,7 in vergelijking met 2010. De omzet van HAS KennisTransfer (kennisvalorisatie) bedroeg M€ 3,8, dit is 19% van de rijksbijdrage. In de landelijke benchmark staat HAS KennisTransfer daarmee in de top. De activiteiten in Greenportkennistransfer (GreenBrains) dragen daaraan bij. Het actuele economische tij zet een gewenste parallelle ontwikkeling als bij HAS-opleidingen onder druk. Het resultaat is mede door genoemde ontwikkelingen M€ 1,4. hoger dan begroot. De balans Als gevolg van de overname van het Stoas-deel van het pand zijn de activa met M€ 3,2 gestegen. Mede door deze investering uit eigen middelen te betalen, zijn de liquidemiddelen met bijna M€ 5,0 gedaald.

Hoofdstuk: Nieuwe opleidingen en projecten

Soliditeit en risicobeheersing Natuurlijk is het zo dat de successen van HAS Den Bosch te danken zijn aan het top-team van medewerkers bij HAS-opleidingen en HAS KennisTransfer. Tevreden studenten en opdrachtgevers, medewerkers gedreven door passie, plezier en professionaliteit, goede kwaliteitsbeoordelingen zijn de bepalende factoren voor de prestaties van HAS Den Bosch. Zonder een solide financieel beleid en een goede risicobeheersing zijn alle plannen, goede ideeën en ambities “schrijven in water”. De cijfers zijn daarvoor van belang en geven een beeld voor de continuïteit. Er zijn tal van redenen om daaraan gerichte aandacht te blijven besteden. De aanhoudend stevig groeiende belangstelling van studenten, het alom erkende belang van kennistoegang, kennisbenutting door de professionals van nu, vragen om investeringen in mensen, huisvesting en outillage, de krachtige praktijkleeromgeving. De groei naar circa 2800 studenten aan HAS-opleidingen te ’s-Hertogenbosch, de vergroting van kennistransfer, ook wel kennisvalorisatie genoemd, zal de komende jaren circa M€ 10 aan investeringen vragen. Er is goede hoop dat met de totstandkoming van het sectorplan HAO en de daaraan verbonden middelen én met bijdragen uit de regio, met name Brabant en Limburg, de ambities en uitdaging ook financieel haalbaar zullen zijn. De eigen financiële positie en het daaraan ten grondslag liggend financieel beleid, mag het vertrouwen van de stakeholders in de HAS bestendigen.

2 5

Belenen en beleggen Hogeschool HAS Den Bosch heeft voor een nominaal bedrag van â&#x201A;Ź 402.000 aan Rabobank ledencertificaten in haar bezit. De Rabobank ledencertificaten voldoen niet volledig aan de regeling beleggen en belenen. Gezien onze goede relatie met onze huisbankier de Rabobank, de beperkte waarde van de effecten en de kredietwaardigheid van de Rabobank wensen wij deze ledencertificaten vooralsnog te behouden. In 2011 heeft geen mutatie hierin plaatsgevonden. Verder zijn de liquide middelen verdeeld over een aantal (spaar)rekeningen bij de huisbankier, welke direct opvraagbaar zijn. Van andere beleggingsvormen wordt geen gebruik gemaakt. Beoordeling, de kerngetallen en risicobeheersing

HAS Den Bosch Liquiditeit (quick ratio) Solvabiliteit Rentabiliteit Landelijke waarden norm Liquiditeit Solvabiliteit Rentabiliteit

2011

2010

1,19 44,22% -1,63

1,56 43,48 % 1,81 %

Tenminste 1 Tenminste 20% Positief mits liquiditeit en solvabiliteit aan de norm voldoen

Op voorwaarde dat er de komende jaren niet wordt bezuinigd op onderwijs, de bijzondere bijdragen w.o. sectorplan HAO, Impulsmiddelen, Regeling Praktijkleren en Groene Plus beschikbaar komen en blijven komen, is de financiĂŤle basis solide en adequaat om de ambities van de HAS als kenniscentrum voor Zuid-Nederland te realiseren.

Hoofdstuk: Nieuwe opleidingen en projecten

Jaarlijks wordt op basis van een aantal ontwikkelingen, verwachtingen en eigen keuzes een meerjarenperspectief opgesteld dat samen met de resultaten wordt geanalyseerd en getoetst aan een aantal streefwaarden. Gesteld kan worden dat de streefwaarden worden gehaald en het resultaat grosso modo beter dan verwacht. Een vergelijking van de HAS-cijfers met de waarden die landelijke worden gehanteerd, geeft het volgende beeld:

2 6

Kengetallen Kengetallen studenten

Studentenaantallen per provincie per 1 oktober 2011 Provincie Brabant Buitenland Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord Holland Overijsel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Totaal

BA 147 1 1 3

VM 109 3 2 2

DV 197 1

89 7 3 9 7 16 320

40 7 2 25 6 13 238

43 1 79 4 7 24 18 29 403

MK 61

13 26 1 4 3 5 113

PV 180 1 1 1 12 2 49 7 2 12 10 10 287

TA 53 9 1 2

FD 119 2 1 2 2 37 1 27 9 4 22 7 12 245

7 20 9 3 6 35 20 165

TB 157 1 2 2 42 1 63 13 11 14 9 26 341

Totaal 1023 17 7 11 5 220 5 393 57 32 116 95 131 2112

Totaal % 48,4 0,8 0,3 0,5 0,2 10,4 0,2 18,6 2,7 1,5 5,5 4,5 6,2 100,0

Nieuwe instroom 1 ste jaar 2011 VM

totaal

145

391

149

367

135

396

154

406

126

394

144

389

139

407

117

151

517

137

611

120

126

657

102

101

119

648

403

Hoofdstuk: Kengetallen studenten

2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012

2 7

Totalen per opleiding

2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012

BA 288 225 229 254 264 305 318 293 289 291 288 320

VM 298 264 229 213 203 174 166 175 189 194 230 238

DV 489 483 463 501 464 492 470 437 460 452 441 403

MK 114 116 123 121 103 105 95 99 94 99 107 113

PV 23 46 106 147 204 216 227 236 224 252 259 287

TA 242 268 236 204 185 148 140 128 124 128 155 165

51 91 147 208 245

66 140 257 341

totaal 1454 1402 1386 1440 1423 1440 1416 1419 1537 1703 1945 2112

Opleiding Bedrijfskunde en agribusiness Dier- en veehouderij Food design and innovation Milieukunde Plattelandsvernieuwing Toegepaste Biologie Tuinbouw en akkerbouw Voedingsmiddelentechnologie Totaal Percentage

HAVO 57 71 55 26 52 92 34 49 436

MAS 21 11 1 3 29 12 6 6 89

MBO 13 4 21 3 8 4 1 5 59

VWO 11 10 9 3 12 11 3 5 64

Totaal 102 96 86 35 101 119 44 65 648

67,3

13,7

9,1

9,9

100,0

Aantal uitgereikte ingenieurs-diploma's

BA VM DV MK PV TA FD Overig Totaal

Aantal diploma's 47 29 96 13 43 34 23 40 325

<= 4 jaar 32 26 75 10 32 26 23 40 264

5 jaar 14 16 3 9 5

> 5 jaar 1 3 5 2 3

Hoofdstuk: Kengetallen studenten

Vooropleiding nieuwe instroom studiejaar 2011 - 2012

2 8

Aantal negatieve studieadviezen 1 ste jaar studiejaar 2010 – 2011

Aantal BA

Totaal

Percentage v.d. instroom: 14,2%

Aantal mannen / vrouwen, studiejaar 2011 – 2012 Vrouwen 77 119 249 11 71 17 155 162 861

Totaal 320 238 403 113 287 165 245 341 2112

% vrouw 24,1 50,0 61,8 9,7 24,7 10,3 63,3 47,5 40,8

Hoofdstuk: Kengetallen studenten

BA VM DV MK PV TA FD TB Totaal

Mannen 243 119 154 102 216 148 90 179 1251

2 9

Kengetallen medewerkers, peildatum 31-12-2011 Leeftijdscategorie Leeftijd per categorie

19 – 24 jaar 25 – 34 jaar 35 – 44 jaar 45 – 54 jaar 55 jaar en ouder Totaal

Onderwijspersoneel Vrouw 6 31 26 22 7 92

Man 0 14 18 40 30 102

Algemeen ondersteunend en beheerspersoneel Vrouw 0 14 12 21 8 55

Totaal

Man 0 6 3 11 7 27

6 65 59 94 52 276

Aantal personeelsleden Onderwijspersoneel

Personeelsleden

194

Algemeen ondersteunend en beheerspersoneel 82

Mannen

102

129

Vrouwen

147

167,1

68,5

235,6

FTE

Totaal 276

Opleidingsachtergrond Opleidingsachtergrond Onderwijspersoneel

Aantal

Wetenschappelijk geschoold

82 15

Gepromoveerd 6 Bezig met promotie onderzoek 21 Begeleidingstraject startend docent afgerond

Ziekteverzuim Ziekteverzuim Verzuimpercentage %

Landelijk HBO 2010 4,2

HAS Den Bosch 2010 2011 4,0 3,8

Hoofdstuk: Kengetallen medewerkers, peildatum 31-12-2011

Aantal

3 0

AW BA CBBE DCA-VET DV EL&I FD FAO FTE GGD HAO HBO KvK ICT LLTB LTO MAS MBO MK M€ NGO’s NVG NGF NGA NUFFIC NVAO P&O PR PV R&D ROC TA TB UR VM WHW ZLTO

Animal Welfare and Biology Bedrijfskunde en Agribusiness Center of Bio Based Economy Dutch Committee for Afghanistan – Veterinary Programmes Dier- en Veehouderij Economie, Landbouw & Innovatie (Ministerie) Food Design & Innovation Food and Agricultural Organisation Fulltime Equivalent Gemeentelijke Geneeskundige Dienst Hoger Agrarisch Onderwijs Hoger Beroepsonderwijs Kamer van Koophandel Informatie en Communicatie Technologie Limburgse Land- en Tuinbouwbouw Land- en Tuinbouw Organisatie Middelbaar Agrarisch Onderwijs Middelbaar Beroeps Onderwijs Milieukunde Miljoen Euro Non-governmental organizations Nederlandse Vereniging van Golfaccommodaties Nederlandse Golf Federatie Nederlandse Greenkeepers Associatie Netherlands Universities Foundation for International Cooperation Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie Personeel & Organisatie Public Relations Plattelandsvernieuwing Research & Development Regionaal OpleidingsCentrum Tuinbouw en Akkerbouw Toegepaste Biologie Universiteit & Research (Wageningen UR) Voedingsmiddelentechnologie Wet Hoger en Wetenschappelijk Onderwijs Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie

Hoofdstuk: Kengetallen medewerkers, peildatum 31-12-2011

Lijst van afkortingen

3 1