Jaarboek HAS Den Bosch 2011 by Hogeschool HAS Den Bosch

Jaarboek 2011 nominaties HAS Awards

Voorwoord Jaren rijgen zich snel aaneen. Zeker in een onderwijsorganisatie waar kalenderjaren en ‘studiejaren’ als het ware over elkaar heen tuimelen. Met alle activiteiten, de sterke groei van het aantal studenten, onderwijsvernieuwing, veel activiteiten met bedrijven en collega-instellingen, de start van nieuwe lectoraten, discussies op nationaal niveau over de kwaliteit van het onderwijs – HAS Den Bosch heeft vier positieve visitaties gehad – en noodzakelijke aansluiting tussen bedrijfsleven en onderwijs. Het bruist in ‘s-Hertogenbosch en daar zijn we blij mee en ook best een beetje trots op. We zijn trots op wat ‘onze’ studenten en ‘onze’ bedrijven allemaal presteren. Waardering naar studenten en bedrijven dat ons daarin een rol wordt gegund. Die trots willen we in dit jaarboek laten zien. En die trots uiten we dit jaar ook door het voor het eerst uitreiken van de HAS Awards. Zij symboliseren de interactie die tussen studenten en bedrijven plaatsvindt vanuit de opleidingen van HAS Den Bosch. In dit boek vindt u de inspirerende verhalen van de genomineerden. Topteams Agrofood en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen hebben de interactie tussen studenten en bedrijven tot speerpunt verheven in de zogenaamde Human Capital Agenda’s. Een speerpunt dat we van harte onderschrijven. We laten als instelling zien dat het kan, maar dat laten zien is er wat ons betreft vooral op gericht om elkaar uit te dagen dat het ook nog beter kan. Beter door meer bedrijven te betrekken bij wat we doen, beter door studenten tijdens hun studie nog meer in aanraking te laten komen met de beroepspraktijk. En ook beter door samen met het bedrijfsleven te werken aan een sterk imago van onze sector. Als we dat doen, gaat het nog meer bruisen. Voorbeelden zijn er al: twee nieuwe opleidingen International Food and Agribusiness en Geo Media & Design. Tot stand gekomen vanuit een sterke behoefte bij onze medewerkers onder meer omdat ze die behoefte constateerden bij het bedrijfsleven en in sterke interactie met het bedrijfsleven ontwikkeld. De Biobased Product Ontwikkelingscoöperatie: ondernemers en HAS Den Bosch samen aan zet om concreet producten te ontwikkelen. In 2013 een nieuwe vestiging in Venlo: in Limburg begrijpen ze dat je een bruisend en kloppend hart nodig hebt om duurzame innovatie vorm te geven. Daarbij past een waarderend woord voor onze overheden. Op lokaal, provinciaal en nationaal niveau is het besef duidelijk aanwezig dat op deze manier ontwikkelingen kunnen worden verankerd in economie en maatschappij. Een besef dat zich doorvertaalt in commitment, een commitment dat zich doorvertaalt in concrete steun. Of we dat dan gouden driehoek of triple helix noemen, het gaat er om dat ieder in zijn eigen rol zijn verantwoordelijkheid neemt en in actie komt. Op die manier onderwijsondernemen doen we graag. We kunnen dat doen omdat we financieel solide zijn: er is ruimte om te ondernemen. Ruimte die we meer en meer willen geven aan onze medewerkers. Dat kan ook, onze medewerkers nemen hun verantwoordelijkheid en gebruiken die om te onderwijsondernemen. Want goed ondernemen betekent dat je de gegeven ruimte dubbel en dwars terugverdient . Daar past veel waardering, daar zijn we trots op. In de kern blijft dat waar het om gaat: de goede mensen op de goede plaats. Wij hebben genoten van 2011 en we bladeren met behulp van dit jaarboek graag nog even terug. We wensen u dezelfde genietmomenten toe. College van Bestuur Hogeschool HAS Den Bosch, Dick Pouwels Frederike Praasterink Jan Denissen

2 2

Hogeschool HAS Den Bosch reikt over 2011 voor de eerste keer de HAS Awards uit in drie categorieën: Jong Talent, Praktijkonderwijs en Bedrijfsopdracht. Studenten zijn de professionals van morgen. Bij hen ligt de toekomst. In de categorie Jong Talent drie studenten die eruit springen wat betreft visie, eigen stijl en innovatiezin. Zij weten van aanpakken en hebben een ongekende passie voor hun vak. Aansluiting tussen onderwijs en beroepspraktijk staat bij ons voorop. Daarom is er in de onderwijsprogramma’s naast theorie veel ruimte voor praktijkonderwijs. In de categorie Praktijkonderwijs drie bedrijven waar wij al een lange tijd en zeer intensief mee samenwerken. Bedrijfsopdrachten zijn opdrachten van het bedrijfsleven waar studenten op afstuderen. In de categorie Bedrijfsopdracht drie toonaangevende bedrijfsopdrachten waar innovatie en duurzaamheid voorop staan. In dit jaarboek kunt u de verhalen lezen van de genomineerden. Wij maakten ook filmpjes van hen, deze kunt u binnenkort terugkijken in de digitale versie van ons jaarboek: www.jaarverslag.hasdenbosch.nl

categorie

Ilse van Rijsingen focust zich op zowel

de stad als het platteland

JOnG TALEnT

1. ILSE VAn RIJSInGEn OPLEIDInG STAD En STREEkOnTWIkkELInG 2. LUITE SnIJDER OPLEIDInG FOOD DESIGn & InnOVATIOn 3. AnnE VAn GISBERGEn OPLEIDInG TOEGEPASTE BIOLOGIE

categorie

PRAkTIJkOnDERWIJS

1. WATERSCHAP AA En MAAS BETROkkEn BIJ PRAkTIJkOnDERWIJS OPLEIDInGEn MILIEUkUnDE En TOEGEPASTE BIOLOGIE

categorie

JOnG TALEnT

2. BTL ADVIES BETROkkEn BIJ PRAkTIJkOnDERWIJS OPLEIDInGEn TUIn- En LAnDSCHAPSMAnAGEMEnT LAnDSCAPE DESIGn En TOEGEPASTE BIOLOGIE 3. MAREL STORk POULTRy PROCESSInG BETROkkEn BIJ PRAkTIJkOnDERWIJS OPLEIDInG VOEDInGSMIDDELEnTECHnOLOGIE

categorie

BEDRIJFSOPDRACHT

“Ik heb een brede blik en verweef graag allerlei zaken met elkaar”

1. FOqUS PLAnET VAn FRIESLAnDCAMPInA AFSTUDEEROPDRACHT OPLEIDInGEn BEDRIJFSkUnDE En AGRIBUSInESS En DIER- En VEEHOUDERIJ 2. DUURZAAMHEIDSPROJECT GROEnISLEVEn.nL AFSTUDEEROPDRACHT OPLEIDInGEn TUInBOUW En AkkERBOUW En TUIn- En LAnDSCHAPSMAnAGEMEnT 3. DE kEnnISMAkER VARkEnSHOUDERIJ VAn VIC STERkSEL, AFSTUDEEROPDRACHT OPLEIDInG DIER- En VEEHOUDERIJ 4

1. ILSE VAn RIJSInGEn OPLEIDInG STAD En STREEkOnTWIkkELInG

Docenten Susan van Dijk en irma van den tillaart over ilse: “Als docenten hebben we Ilse leren kennen als een getalenteerde en gedreven Stad en streekontwikkelaar, met zicht op de grote lijn in actuele vraagstukken zonder daarbij de details over het hoofd te zien. Ze heeft visie en brengt deze enthousiast onder woorden. Het afgelopen jaar is ze een topambassadeur voor onze studie geweest.”

6 6

: wedstrijdje l van een e d e w e t d d u g o kelin ijsingen h eekontwik ng Ilse van R d en str vraag Jo ta js S ri p te n e e d d l tu d e s ta w S e zo . d tahs mee aan the Chee t a d m o recentelijk t als de Battle of k oral leu n o le v ta R ze U n t a U d v nAT g vin en in ontwikkelin is. “Er zitten facett en streek ie recreatie , d id tu s e rede efbaarh le , w u o het zo’n b b d ommuniur, als lan ied van c zowel natu ok nog op het geb waar ik eigenlijk so en en dat alle id. Allemaal richting le e .” b n n t van pro catie e n make nt gezoch school, tussen ko le ze ta u R e U k U n or nAT gee er se vo ag Jong n ze niet p de prijsvra d eegedaa n e a m e a d b n e e 0 h o 0 k 0 “I 2 . n n a Meed ra a a v tu omst leiding ureau na r de toek e. “Mijn ij haar op o b o i v grammab o o n ë m l e ide elt Ils sluit we at ik mijn tten”, vert g: maar het raag omd n en op papier ze v ntwikkelin js o ri s p d n e la e e k tt n e la met d d p n it inde is anuit ns wilde u denken v t platteland te verb lak te t e h natuur ee it u an he draagv t voort functies v elijk als financieel visie kom e d cties n le il h app ersc rin de fun id door de v om zowel maatsch g als geheel, waa veilighe lijk edsel en hap graa o c v s d d het moge ts. n n o la z t e erde plaa zie he rsiteit, g n mooie d e creëren. Ik , beleving, biodive e ie is v aar ing lde met h ontspann .” Ilse haa ijn z n e v e verw Den oor HAS erd ze d am w te a rn n a e a e met kort d m o d g a w vra de erBosch ge it studenten en me gen u in id e AS-ople bestaand hillende H c f the rs o ve le n kers va de Batt n a a hs n e do e Cheeta mee te ttle of th a B en e e , D O . t nCD Cheetahs f van he ee k ti ik ia it tw n in o is een urzame u d ie g d e ikkelin sorganisati ame ontw n le t e m . De Batt lingen en stimuleert e w g u in ie n rk e r o tor vo samenw ra e n e g n d ë e vo ee was een id op het gebied van nals n e professio oplossing an young v uro s e m 0 a 0 te an 25.0 sel. Vijf en prijs v nen e n u m k o n n e e d stred ee zou ze hun id waarmee . uitvoeren bedacht en Bosch D S A g H n a v city farmin Het team e om met e ld id re h e c w te aan het een high n e g tra a ma n bijd wilden kli jke te kunne leem: ze eli b d ro te lp s e s n d e voe ren in e re g plan te n u in ocht h kamers t team m en e ix H . tr a g e in B v omge oningin k n a a n n e ze presentere nende finale werd uke n a p s en erg le na een nd het e o v k “I op HAS . e tweed werk je l a a rm o n je eigen ervaring. l binnen ra o o v nd er h c d. nu vo Den Bos vakgebie n e vere d g n in opleid ts tusse a la p g in merkt iv kruisbestu pleidingen en je en o e or z’n eig schillend ebied do el andere g k a v r e dat ied n tot he n je same bril kijkt e n.” e kunt kom inzichten 7

Luite Snijder stort zich op koffie, koffie en nog eens koffie

facts & figures

HaS Den Bosch HAS Den Bosch is een van de vijf instellingen in nederland voor hoger onderwijs op de gebieden agro, food en natuurlijke omgeving. Onze instelling neemt op deze gebieden een vooraanstaande en gespecialiseerde positie in.

Met ruim 300 medewerkers en bijna 2.100 studenten wordt voortdurend gebouwd aan goed onderwijs en toegepast onderzoek. Mensen met ambitie en kennis zijn daarvoor de bouwstenen.

In 2011 is HAS Den Bosch is als instelling gegroeid met ruim 8%.

Onze missie: HAS Den Bosch vanuit een marktgerichte, ondernemende oriëntatie positioneren als hét opleidings- en expertisecentrum in Zuid-nederland voor de sectoren voeding, landen tuinbouw, ruimte en groen, natuur en milieu, en de agribusiness.

Onze ambities richting 2018: • we zijn onszelf gebleven • een topinstituut in de green economy & society • een zelfstandige hogeschool • ondernemend, actief en innovatief • groeiend en vernieuwend • keuzes maken en gericht zijn op verbetering • mensen maken onze organisatie • de kernkwaliteiten uit 2011 zijn verder ontwikkeld en verstevigd. Wij zijn gegroeid om aansluiting te krijgen bij de kwantitatieve behoefte uit de arbeidsmarkt • 4-6% van de hbo-studenten in onze regio studeert aan de HAS (de HAS bedient nu ongeveer 2-2,5% van de hbo-markt in onze regio) • de activiteiten van HAS kennisTransfer zijn meegegroeid en in relatieve omvang t.o.v. de onderwijsactiviteiten gelijk gebleven (30%)

Onze doelgroepen zijn studenten en organisaties die betrokken zijn bij ons vakgebied. In de omgang met elkaar zijn de volgende normen en waarden van belang: respect voor ieders kennis en inzichten, ruimte voor initiatief en creativiteit en het nemen van verantwoordelijkheid.

categorie

JOnG TALEnT

“Mijn ware kracht ligt in het bedenken van nieuwe drankconcepten”

2. LUITE SnIJDER OPLEIDInG FOOD DESIGn & InnOVATIOn

Beleidsmedewerker antien Zuidberg over Luite: “Luite heeft de afgelopen jaren bewezen een food designer te zijn met passie voor het product, maar ook het proces en de technologie zijn hem niet vreemd. Hij is een fijne, sociale student die met veel energie, ambitie en honger naar méér zijn projecten leidt. De concepten die hij ontwikkelt, hebben een eigen consistente frisse stijl. Hij zoekt continu de innovatie op.”

10 10

ite en van Lu in het lev ls l a ro g te in id ro elt een g t zijn ople mA koffie spe tudent werkt naas in y o J For e s aak Two r al Snijder. D especiaalz n vond Luite echte ffi o k ij b e en k e n e in barista d e te b n werk Drankjes die als barma tu g s sterdam. o n n te ij h h c zijn re d toen fascineren n daarom hield hij oor de e daarvan v r ts a a ilb la p in ij cockta h s en en koo novation. voor gezi esign & In D d o o F ingen en opleiding in Wagen V B e p To ij es b tjes: Juic n zijn stag nsorische fruitsho a v p o n e e ld e p lijn se Luite lie ijvoorbe d daar een n ikt om b e e h s c ld s s e a e k rr g ik e ontw es zijn ft een v tj e o e h g s rg k e a ie a een Bombs. “D rinken en hun sm ond het d ond. Ik v d eten in v ik : festivals te nd effect in je m te mij pas re ij b le enken u d d e m e ti b o en s t dat g t in het c g li je t h ro c p t ra n are k midden in interessa aar mijn w . Daar kun je me m , d n ie e heel bo oncepten e drankc van nieuw r wakker maken.” voo de nacht r een paa ontstond t e c fd ta e n li o e c e in Zijn koffi toen Luit os , o n R e d e le n e e jaar g kampio et barista zien dat je nog kwam m m e h alleen . Zij liet van Asten koffie dan t e m n e o d azaak t c n re u o k méér een h in rd a a d n a vond wat je sta n. niet lang daarn dere n ll te e Hairbe kunt bes atie in d Stumptown, ir p s in hij zijn ebar van koffi ’s ter espresso espresso te s e b leke d d n van e één van ond ik ee v get a d a “D h . wereld ik ooit ie d e n e ing heb ik m kerste d moment t a d f a n a rt.” proefd. V ffie gesto op de ko helemaal voor zijn ner doet ig s e ht -D d o le opdrac Iedere Fo individue te n e e m o n t re krijg afstude lle vrijheid heeft. Luite a ij h ij waarb huis wat hij in xtractie laten zien t koffie-e e m g la s e Brews. d d n ept Ice ging aa c n o c t e ht h al warm en bedac je norma ie olie r e e h a tr x D “koffie e koffie zit. veel olie in pische smaak. omdat er ty koffie z’n lijk niet geeft de aat eigen goed g n re e h a t koud extr n koud water nie e e manier li o n e t e a d h c m o Ik heb to . mpen a te a e g d n same en kou e t e n m m o it de boo gevonden maken u s t, e te o is d ju d ht goe ratuur de je het ec er ls ie A d . n e e ffi te krijg t pure ko e de mees rdt koud maak je rland wo e r d a e n ra e In tj bee bestaat. nog een e d n e k ld n e ri e d bijvoorb koffie , maar in meengevonden taten is het al ge ver S e Europa o Verenigd dat dit in k n e .” d ijn Ik goed. k zo zal z l jaren oo een aanta 11

Anne van Gisbergen heeft een

facts & figures

organisatie en bestuur De opleidingen zijn ondergebracht in de Stichting HAS Den Bosch en de kennistransferactiviteiten in Stichting HAS kennisTransfer.

Onze stijl van management is mensgericht, open, direct en flexibel. Ieder heeft een eigen verantwoordelijkheid en er is veel ruimte voor innovatie.

Ons bestuur (beide stichtingen) wordt gevormd door het College van Bestuur van HAS Den Bosch. De Raad van Toezicht van HAS Den Bosch is tevens Raad van Toezicht van HAS kennisTransfer.

Wij zetten onze financiële middelen efficiënt in en zo is er ruimte om te investeren in onderwijs en dienstverlening aan bedrijven.

Het College van Bestuur van HAS Den Bosch kreeg in februari 2011 een nieuwe voorzitter: ir. Dick Pouwels. Hij is verantwoordelijk voor onderwijs, kennistransfer, kennisontwikkeling en algemene zaken. Mr. Stef Valk was als lid van het College van Bestuur verantwoordelijk voor HRM, financiën en huisvesting.

In 2011 bestond onze directie uit ir. Jan Denissen (sector Dier, Biologie & Milieu), drs. Tjeu Foppele (sector Green Business School), ir. Evert-Jan Ulrich (sector Food & Business) en drs. Godfried Hijl (HAS kennisTransfer). In mei 2011 nam drs. Tjeu Foppele afscheid en werd hij opgevolgd door ir. Toine Hattink. College van Bestuur, directie en Raad van Toezicht werken nauw samen om de positie van HAS Den Bosch als kenniscentrum te versterken.

duidelijke eigen visie op ecologisch onderzoek

De Raad van Toezicht bestaat uit voorzitter ing. Antoon Vermeer (ondernemer, oud-voorzitter ZLTO), vicevoorzitter ing. Anton van Doornmalen (voorzitter Raad van Advies Rijk Zwaan B.V.) en de leden Ellen de Brabander-van de Berg, Agnes Gunnewijk-Veer, Hans Huijbers, noud Janssen en Han Polman.

De belangrijkste agendapunten voor de Raad van Toezicht waren in 2011: • ontwikkelingen in de sector en de uitdagingen daarbinnen voor HAS Den Bosch • ontwikkeling instroom • huisvesting • organisatieontwikkeling • onderzoek naar de mogelijkheden voor de nieuwe opleidingen Geo Media & Design en International Food & Agribusiness, verwachte startdatum 1 september 2012

categorie

JOnG TALEnT

“Ik doe het liefste onderzoek waar een praktisch toepasbaar resultaat uitkomt”

3. AnnE VAn GISBERGEn OPLEIDInG TOEGEPASTE BIOLOGIE

Docente Maaike de graaf over anne: “Als begeleidster van haar beide onderzoeksprojecten heb ik Anne leren kennen als een enthousiaste dame die met twee benen op de grond staat. Ze weet van aanpakken en heeft een goede ecologische kennis. En misschien nog wel belangrijker: ze heeft een eigen mening en visie op zowel de aanpak van een project als het eindproduct.”

14 14

rgen. an Gisbe te Anne v n e h de c d s tu o s S Den B logie is A o H c e n a p v o l Do was ze n Dag ontdekte, p de Ope o ie g ze lo n io e B To te e bijzonToegepas deed vorig jaar twe medeopleiding e n ocht. An en aantal e rk e t v e n M e . n te me jecte chap Aa erzoekspro ze voor het Waters waterd n o re e d ht te onderzoc op de gro studenten van vorst die in de d t e n lo la v p in e e d exotisch g n en Maas t, maar ro p m o rs van oo ig voork n ld e u e lv l, e e v e v a n er door n se watere tergangen velnederland ild is omdat de wa l waterna ew een aanta cel. n s e e niet erg g ri tt v ze e des in d ien. “We o e ri e ro u p tg e h d s ic d hillen ze vrie ko oor versc lantjes de p e bijd f plantjes v o e derzoek, ekeken w it het on u , ze n n Daarna b a te a ta lt s ke resu erleefd.” rieskou v u v o le e n l d e ta d in n d a v jd ha den oor en een a plantjes langere ti ogelijkhe m e Er kwam w eke u d ie n dat als n of wegtr pt dit voorbeeld olgens Anne sche uit te roeien. Maaie eer w n o o n. V eit gew rnavel ro te g a ij w h doodgaa e , d in toepaschap om jk geen z praktisch n e n e het waters deze plant nameli r a a bevelinge oek w bij onze aan te onderz ft ken heeft fs e e .” e li n h a t p a e a h g rsch g ge doe terug. “Ik t. Het wate lijk mee aan de sla at uitkom e a lt rk u e s w re d a r baa er da men en is overgeno nd in Schotla op stage gy. e n lo n ro A d g y y&H Ook gin of Ecolog efe e tr d n r e a C a t n bij he erzoek d n o p e z m d deco o Daar dee oniak op e m ld m a a a n p a e fecten v p een b ogveen. “O is een sitie in ho hoogveengebied t e oniak uit plek in h die amm n e n e ro b n k a k ammonia ebied. Dit t ver het g n op he e b b e spreidt o h d e e lo d v t in mda negatieve gebied, o t. Wat van het op d o u rl o e h v e b sneller ie it s o ocht met p decom ik onderz b e e h , is d et groen die invloe zakjes m e f e e th ro g n e a s b behulp v theezakje e d n D ro .” n n e ri k thee e de plek n le il rh e c v rs ve e na Anne op e groef z ron en z op. Ze b r e e d e w m o odes ri e p e was en d r schillen an ove rv e t a w an niak er bekeek d tellen of de ammo ts s kon zo va ad gehad. ph invloed o de stage veel van l e p e h e rd gevoel o Anne lee een goed is t e n m e o r d e rzoek en kijkt isch onde aar g d lo t o a c a E g . terug en ze haar ding er. De g in verd helemaal a ra g ie d t haar tu s rk na haar talent ste g n jo r o vo ze voor nominatie haar keu n a v id e th heel span in de juis vind het l k e “I e . v g n n ti e h te doen deze ric k e o rz ld e a pa ond er een be nend om komen ov te n te e te w .” onderwerp

facts & figures

Diensten en voorzieningen In 2011 is uitgebreid gesproken over de huisvestingsbehoefte van onze instelling. Stoas Hogeschool is per juli 2011 verhuisd naar Wageningen, HAS Den Bosch heeft per september 2011 het Stoas-deel aangekocht. nu hebben wij de beschikking over onder meer een extra collegezaal, kantoren en een atelier voor bloemsierkunst.

In 2011 zijn wij aan het werk gegaan om een vraaggestuurde ICT-dienstverlening te realiseren. We hebben in het tweede kwartaal van 2011 een kwaliteitsonderzoek uitgevoerd. Op basis van de resultaten zijn de ICT-prioriteiten binnen de HAS bepaald en uitgewerkt in een actieplan, genaamd FITIT. De uitvoering daarvan loopt van oktober 2011 tot oktober 2012.

In 2011 is er een ontwerp- en projectteam aangesteld dat aan de slag is gegaan met het maken van een plan voor het vervangen van de kas en een aantal interne verbouwingen.

Op 1 januari 2011 zijn de afdelingen Communicatie & PR en International Office samengevoegd tot één afdeling: Communicatie & Internationalisering. In 2011 is deze nieuwe afdeling gestart met het opnieuw bekijken van de positionering en merkenbeleid van HAS Den Bosch.

Onze schooltuin werd opnieuw ingericht en tijdens de opening van het studiejaar 2011-2012 gepresenteerd. Voorafgaand aan de herinrichting hebben wij samen met onze docenten een wensen- en eisenpakket samengesteld.

In het toelatingsbeleid volgen wij de landelijke regels. Er is aan de instroom van onze succesvolle opleidingen geen limiet gesteld.

In het najaar van 2011 werd onze voortuin aangepakt door twee afgestudeerden van de opleiding Tuin- en landschapsmanagement.

Wij bieden ruime voorzieningen om studeren met een handicap mogelijk te maken. Wij voeren hierin een actief beleid. Iedereen met een passie en die gemotiveerd is om hard te werken, verdient een maximale kans. In de landelijke monitor van de organisatie ‘Handicap en Studie’ staat HAS Den Bosch binnen de middelgrote instellingen op de eerste plaats.

Volgens Robert kras is samenwerken met onderwijs belangrijk voor de toekomst van water

categorie

PRAkTIJkOnDERWIJS

“Studenten brengen een frisse blik en nieuwe inzichten mee”

1. WATERSCHAP AA En MAAS BETROkkEn BIJ PRAkTIJkOnDERWIJS OPLEIDInGEn MILIEUkUnDE En TOEGEPASTE BIOLOGIE

robert Kras over samenwerken met onderwijs: “Studenten zijn leergierig en enthousiast. Het waterschap heeft altijd wel vragen over bepaalde onderwerpen op de plank liggen die de organisatie graag wil oplossen, maar wat er vaak niet van komt. Studenten zijn dan een uitkomst. Zij kunnen zich helemaal focussen op zo’n onderwerp en de vraag uitgebreider beantwoorden dan wij zelf zouden kunnen.”

18 18

terij het wa noloog b h c ren. te e iv ls u a Z Advies s werkt g ra lin k e rt fd e a b Ro p de gen over en Maas o terzuiverin essen a a A lw o p o a ri h c rt s c ee iveren, pro ling advis Deze afde nier om water te zu zich het p a h c rs a m ate de beste hoe het w Maar het liseren en n op de toekomst. a m ti p o te e zuiveren rioolwater voorbereid perbeste kan oet meer dan alleen op het op pd nen lozen n u k waterscha r, te s laktewate rvolgen et opperv h om het ve n n E a . v n e n n e r. houd erege vlaktewate et op peil kunnen b n h a e t r d e e n d m e n o o ig water, nd vold ook bez la g o h n o ic u h z n h e t n n ti d e u ere en teg isatie ho e afgelop dat de bo n ons lage landje De organ e water is d rdat er steeds te zorgen te rm m k e o la h c rv is s e e ig p b o k do et op dat nod en Maas bleken.” unten, oo teit van h n van Aa ndachtsp “De kwali l nuttig ge a . e a e g l h in e de mense k is w a n w kke altijd r dijkbe rbij betre blijven er dere doo erwijs daa d terd. Toch n e o t rb e e v H . k n jaar flin ten kome anuit het we inzich ordt er v ewerkt w rt weer nieu e b o R g Volgens tig samen p regelma rwijsinstellingen, a h c rs te a w nde hillende o Bosch. Dit doet met versc n e D S A H r en aan waaronde tageplaats s r o o et d s a a werken m Aa en M samen te or o n d e k o n o e r d te bie n, maa te c je ie ro d p in én van studenten geven. “E e d te r s e ve o g eeld gastcolle at bijvoorb k project a g s e g lle gastco n landelij briek: ee zich geEnergiefa chappen rs te a w n e et het pro waarbinn houden m fvalwater. ig z e b k lij zamen ie uit a van energ zo in hun eigen duceren en n n p moppen ku Waterscha efte voorzien en o o nodig h t e b ie ergie n energie zij de en t a d .” n n re te men ande veren aan hebben, le n te om same het leuk t eeld d rb in o v o v rt Robe ten. Als n e d ltu s ri t e op de oo werken m n project r e a e a rt w e l, b o te arle-Rix noemt R A n a v h c g s erin n Bo waterzuiv n HAS De n zuienten va d ee tu s is e it e tw n. “D ken ware aar jaar p n e e bij betrok ie d e ti stalla rd is. Hij veringsin erenovee g ig d e ll vo ar had pro geleden goed, ma e h ti ic a z tr n p e o nc draaide fosfaatco met de g geloosd n ri e iv blemen u z a n t a d r te egestane in het wa ven de to en zelf o b g la werd: die Wij hadd e de waarde. w over hoe maximale n el ideeë ouden w z ijk g rl n u ri natu e zuive d n hulp a v b ar met e prestatie teren, ma e Den rb S e A v H n van kunne n te n e d tu b s uitge reivan twee een veel e w n ebe b b oen. Zo h Bosch he kunnen d k n in e e o g rz re e k d der on zicht ge in r te e b n óg once traben we n e hoge c d n a v n er n e k elijkhede de oorza elke mog w n e t a tie fosfa eteren.” dit te verb waren om 19

Thijs Remmers en David van Uden facts & figures

Personeel en lectoraten Eind 2011 hadden wij 276 personeelsleden in dienst. 53,3 % daarvan was vrouw. 82 personeelsleden zijn wetenschappelijk geschoold, 15 gepromoveerd en 6 bezig met hun promotieonderzoek.

Het verzuimcijfer binnen de organisatie lag in 2011 op 3,8 procent. Wij hebben er door de invoering van de functie van vitaliteitscoach voor gekozen om de nadruk te leggen op preventie van verzuim en uitval.

De vitaliteitscoach is onafhankelijk en focust zich op vitaliteit. Het doel daarvan is dat medewerkers en leidinggevenden werkgerelateerde problemen samen met de coach eerder aanpakken dan ze anders zouden doen, waardoor (langdurig) verzuim vaker kan worden voorkomen.

Ons College van Bestuur organiseert tweemaal per jaar uitgebreid een overleg met onze studenten. Alle studentenverenigingen, studieverenigingen en studenten vanuit de opleidingscommissies worden hiervoor actief uitgenodigd. Daarnaast is er regelmatig overleg met studentenvereniging Gremio Unio en Club HAS, de vereniging voor afgestudeerden.

denken graag mee over de invulling van opleidingen

De Hogeschoolraad zet zich in voor een optimale kwaliteit van HAS Den Bosch als geheel. De Hogeschoolraad komt op voor de belangen van de organisatie HAS Den Bosch en daarmee voor alle studenten en medewerkers. HAS Den Bosch heeft tien lectoraten. Lectoraten zijn kennisgroepen binnen hogescholen die de verbinding leggen tussen het onderwijs, de beroepspraktijk en praktijkgericht onderzoek. HAS Den Bosch heeft de volgende lectoraten: • Technologie en ingrediënten (ir. Albert Zwijgers) • Duurzame Wereldvoedselvoorziening (ir. Frederike Praasterink) • Voeding en gezondheid (dr. Annet Roodenburg). • AgroFoodMarketing (ir. Harry van Delft) • Innovatief ondernemen in de paardensector (drs. Joep Bartels) • Diergezondheid/ dierenwelzijn (dr. Paul Overgaauw) • Duurzame Veehouderijketens (dr.ir. Han Swinkels) • nieuwe Teeltsystemen (ir. Jasper den Besten) • Biobased Productontwikkeling (dr. ir. Gert-Jan van Delft) • netwerk- en ketenkunde (prof. dr. nic Douben)

categorie

PRAkTIJkOnDERWIJS

In 2011 hielden Frederike Praasterink, Annet Roodenburg, Paul Overgaauw, Jasper den Besten en Gert-Jan van Delft met betrekking tot hun lectorschap een inaugurele rede.

“HAS Den Bosch leidt mensen op voor het werkveld en het werkveld, dat zijn wij”

2. BTL ADVIES BETROkkEn BIJ PRAkTIJkOnDERWIJS OPLEIDInGEn TUIn- En LAnDSCHAPSMAnAGEMEnT LAnDSCAPE DESIGn En TOEGEPASTE BIOLOGIE

thijs remmers over samenwerken met onderwijs: “Als je met studenten spreekt, ontdek je hoe zij de markt zien, hoe zij omgaan met trends en hoe ze zichzelf ontwikkelen. Daarmee houd je jezelf scherp. Het zijn volwaardige sparringpartners. Ze zorgen ervoor dat wij ons steeds afvragen: zijn we nog aantrekkelijk voor de professional van de toekomst?”

22 22

ndtuin- en la . reau voor u gie b s lo o ie c v e d s is een a beheer en en rk e BTL Advie ectuur, omgevings w r e hit gen en rc in a g s ti p tal s a n e h a v c a s rie en jf heeft d nsen, waaronder e en rk e Het bedri e w m ij sch. “W lijk jonge gt e S Den Bo z A ”, voorname H h c n s a o v erden S Den B e A d H tu rt s a e e a m d fg a en “En d veel sam ger bij BTL Advies. e jk ri g ontzetten n a la n n be Uden, ma telling ee s in David van ijs rw .” e ken de ond ers geble S Den naast is g aan HA medewerk in n a id v le r . p ie o c n werken ie een leveran ies is gaa aar de ewerker d v d d e A m L T ’n B o rn bij mers is z eide doo ervolgens Thijs Rem lgd en v ing heel eer en gro o h id v e e le b g p s o g ft e in v e ijn e h m g h s m c n s o e o r B eu e tijd prima uit als advis “Ik heb m TL Advies r. B e ij g b a n Hij begon ik a t a n office m maakte d functie va n oriënteren. Dat .” n ie e ro e n rg n kon doo l breed ku e n s n e kon de voeten eel mede at wij zov d n m e o D t is S HA David: “Ju die van hebben voor ons t e h is werkers , n e m o k e g de opBosch zijn trokken te zijn bij e ageb hapsman belangrijk n landsc e gen in in id u T de ople leiding ij b k o o ar epaste en Toeg ment, ma n ig s ls e D e ons, zoa Landscap mdat wij t o e m it D n . e ighoud Biologie z e b l n e e zow rpen gezegd, et ontwe er als m e h eel veel e h b l n ra e o gro den vo ie idb ij W . enk gem ecologie aan, ik d wij n e ijn k z k m le p stage ar. Daaro ja r e g, a p d ijf v arrière deld zo’n op de C h c ig s z o e B w n S Den altijd aa n nt dat HA te e n m e e d n tu e s v om een e rt e e t is e n a m org sleven jaarlijks et bedrijf h e d it u m n o e brengen en mens ld stacontact te ijvoorbee elkaar in b r o o v n e ed mogelijkh n te bespreken.” ne a b n e s e g Zo geoet meer. d s ie v d A l keer Maar BTL orbeeld een aanta Den o ijv op HAS ven ze b stcollege a g n e e over de r per jaa e mee z n e k n e d “HAS Den Bosch en pleiding. o e rkd n a v or het we invulling sen op vo n us e D m t ij. w id Bosch le , dat zijn ld e v rk e t et w n me de veld en h ct hebbe ta n o fte c ij w r wij behoe hoe mee en waar g v e in g id n a le a p r de o HAS en er hoe bete e , s n li e a b re b e u aan h iten. n al aanslu dere afdaarop z at niet ie d te rs e reau e z n adviesbu ik me te bij een een e ft rd e e e e h d gestu n, dus e m o de k l le a erschil n terecht z allerlei v et n h a v ik b g n he opleidin nodig. Da ant a u p n e in n n e partije verhed orbeeld o met z’n allen de over bijvo e w n o make nemers. Z sterker.” en opleiding 23

Maurice van Esbroeck bleef zelf facts & figures

onderwijs In 2011 hadden wij 2112 studenten op de voltijdopleidingen. 40,8% daarvan was vrouw. 48,4% van de studenten kwam uit noord-Brabant, 18,6% uit Limburg. In september 2011 startten 648 nieuwe voltijdstudenten aan HAS Den Bosch. De grootste groep begon aan de opleiding Toegepaste Biologie: 119.

Dit zijn onze opleidingen met tussen haakjes de aantallen studenten in 2011: • Bedrijfskunde en agribusiness (320) • Dier - en veehouderij (403) • Food Design & Innovation (245) • Milieukunde (113) • Plattelandsvernieuwing (287) • Toegepaste Biologie (341) • Tuinbouw en akkerbouw (165) • Voedingsmiddelentechnologie (238) • International Food and Agribusiness (in aanvraag) • Geo, Media and Design (in aanvraag)

Aansluiting tussen onderwijs en beroepspraktijk staat bij ons voorop. Daarom is er in de onderwijsprogramma’s naast theorie veel ruimte voor praktijkonderwijs. Er vinden excursies plaats naar bedrijven en instellingen en er worden veel gastcolleges gegeven. Daarnaast gaan studenten aan de slag in real life-projecten, gaan ze op binnenlandse en buitenlandse stage, en doen ze voor hun afstuderen een bedrijfsopdracht.

na zijn stage in 1982 werken bij Marel Stork Poultry Processing

Wij zijn een hbo-instelling, maar onderzoek is ook voor ons van groot belang. Binnen het onderwijsprogramma van de opleiding Toegepaste Biologie maken wij dit nog meer mogelijk dan bij de andere opleidingen. Dit onderzoek vindt zowel in een productieomgeving als in de natuurlijke omgeving plaats, in zowel plantaardige als dierlijke sectoren. Het onderzoek gaat steeds uit van een ecologische benadering.

Binnen onze opleidingen kunnen studenten kiezen uit talloze afstudeerrichtingen. Bovendien is er de mogelijkheid te kiezen voor het bijzondere afstudeerjaar Topklas Ondernemen. Dit geeft studenten de kans om tijdens hun laatste jaar een eigen onderneming op te zetten. Zij worden daarbij begeleid door docenten en ondernemers uit de praktijk.

Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie en Stichting Greenport Venlo hebben HAS Den Bosch eind 2010 gevraagd het voortouw te nemen om in Limburg onderwijs aan te gaan bieden. In 2011 hebben wij de projectgroep HAS Limburg aangesteld met de opdracht om per 1 april 2012 uitsluitsel te geven over welke opleidingen er aangeboden kunnen worden en te onderzoeken wat financieel haalbaar is ten aanzien van het openen van een locatie in Limburg.

categorie

PRAkTIJkOnDERWIJS

“Student kan zich uitleven op afgebakende vragen binnen onze ontwikkelingsprocessen”

3. MAREL STORk POULTRy PROCESSInG BETROkkEn BIJ PRAkTIJkOnDERWIJS OPLEIDInG VOEDInGSMIDDELEnTECHnOLOGIE

Maurice van esbroeck over samenwerken met onderwijs: “Wij willen graag dat studenten Marel als bedrijf leren kennen. De machine-industrie lijkt niet een industrie waar studenten als voedingsmiddelentechnoloog kunnen gaan werken na hun afstuderen. Marel laat graag zien dat dit wel zo is en dat er leuke en uitdagende functies te vervullen zijn.”

26 26

e84 als vo erde in 19 e h. d c tu s s o B k c n HAS De n Esbroe n a a v a e f c a ri lt u g Ma noloo rk Pou ry delentech ienst van Marel Sto id m s g in d wereldd Marel is ien is hij in erde En sindsd vestiging Boxmeer. n geava ce g, bied van e vis-, g t e Processin e d h r p o sten vo tleider o n rk ie a d m n s ijd e u w ind trie. en r, system rwerkings apparatuu vee- en verderve hnoloog rzoekstec luim als onde vlees-, p t lles wat rs a e n e ar kip e werkte a n e c d ri nel e u e a d M ek g hij al s ij onderzo aarna gin rocessen D . ft e waarbij h e h nd p te maken achtergro . daarmee logische o n twikkelen h n c o g: alle te n processin arbij hore vanuit zijn a ry d a d ie n d u s anaf het chine lle sec kippen, v en de ma n jk voor a li a t v e g rd o in o ntw kip en he rwerk urice vera van de ve et opdelen van de il h c rs e nu is Ma en in het proces v h ten van aar ook n g m e n , d li lf e t e tu k z s d t ik s ontw el me lproce eld”, vin ia lang ve d voorbe s het koe n n u n e d e k : k c u n e re le le d p l e r s ko nde rkt a een en. Een a . Marel we ngen. “Ik ben zelf r begonn ontbenen lli dent van ie h te tu s s ir in n ia e g ijs e sta erw 72 van 19 it u ken. De lende ond amelijk zelf ooit als g e o la z est na n o tagevers n s m e n b e ts e k ie t “I n hij. ce at ik is dat ik re reeg omd voorbeeld sch onder ogen k .” g ru Bo er te us heel v HAS Den zich ing gaat d rk e w n te Marel e sam n beperk e aar d m e , rl s e ir v ia In het n stag a v t e z in d de et be rijf vooral tot neemt h n re ja derwijs de laatste eel aan het on d afstuf e n ti e c ook a cursies x e , s e g e oll n met met gastc ten. Samenwerke h l heel c deeropdra tituten is voor Mare bes n in ie ijs groe d onderw e zijn een e toekomst “W . jk ri g n bela en in d ebben nu aast zijn drijf en h dig. Daarn o n n e nte s n e m t me urge nieuwe vaak druk hien rs c e s rk is e m w e med andere aardoor tens zo zaken, w aar mins m te n e rg n. Daar u minder jven ligge li b n e k a er uitez belangrijk giair of afstudeerd ta s kan een den.” komst bie ij Marel tagiairs b s n ”, e rd o w rocessen “Meestal ikkelingsp t tw a n d o n ij a b d rgen ingezet e. “We zo g ligt waar c ri u a M vertelt de vraa en. We fgebaken er een a kan uitlev p o h beic z ir stellingen de stagia die vraag en g n ra e v n in s u b gaan in en d te k p in ie fl d e ij een hoorlijk d iair dat h ebrengt g ta s n e we van e et zich me statie n kennis m re niveau va m een p k vindt o ment noemen u le t e h en mmit aarden etten:: co neer te z de kernw n a v n é é s zich ir t, ia we da at stag D .” jf ri d be n en het van het agd voele a d e het g it u it zich in bij Marel ebben, u el h te n in z e m n o u naar h meer m x o B te in er tuden n feit dat rtig oud-s oorten e e v l e w ei s misschien h in allerl Den Bosc . van HAS ijn z erkzaam functies w

Bart Houben en Cees van de kandelaar werkten aan duurzaamheids-

facts & figures

Kwaliteitszorg

project over weidegang

categorie In 2011 kregen 270 voltijdstudenten hun diploma. 216 studenten studeerden na vier jaar af, 43 na vijf jaar en 11 deden er zes jaar of langer over.

Onze afgestudeerden kwamen in 2011 in verschillende sectoren terecht: 23% in de industrie en handel, 16% in de dienstverlening, 13% in de primaire sector en 6% bij de overheid. 4% van de afgestudeerden van HAS Den Bosch werkt op dit moment in het buitenland, 13% is zelfstandig ondernemer.

Onze kwaliteit is te meten aan professionele opleidingsplannen, tevreden klanten (studenten, externe contacten en medewerkers), goede externe kwaliteitsbeoordelingen, een krachtige en stimulerende leeromgeving en de financiën die op orde zijn.

Om onze kwaliteit op peil te houden, ondernemen wij diverse acties. Zo besteden wij ruim aandacht aan het verkrijgen van feedback vanuit het beroepenveld (diepte-interviews met afgestudeerden en hun leidinggevenden), studenten (via de opleidingscommissie en een jaarlijkse enquête), medewerkers (informatie vanuit functionerings- en beoordelingsgesprekken) en van onze externe opdrachtgevers (via enquêtes).

De opleidingen Bedrijfskunde en agribusiness, Food Design & Innovation, Plattelandsvernieuwing en Voedingsmiddelentechnologie werden in 2011 als ‘goed’ beoordeeld door de nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (nVAO).

BEDRIJFSOPDRACHT

HAS Den Bosch is in de nieuwe keuzegids Hbo Voltijd gekozen als derde beste middelgrote hogeschool van nederland. Volgens de keuzegids is hogeschool HAS Den Bosch, net als voorgaande jaren, ‘altijd een goede keuze’. Op opleidingsniveau wisten de opleidingen Toegepaste Biologie, Voedingsmiddelentechnologie, Milieukunde en Bedrijfskunde en agribusiness een eerste plaats te bemachtigen.

In de nationale Studentenenquête 2011 staat HAS Den Bosch op de derde plaats van middelgrote instellingen. Onze studenten gaven ons het cijfer 3,9 op een schaal van 5, dit ligt 0,2 punt hoger dan het landelijk gemiddelde.

Onze studenten gaan allemaal op stage in het buitenland. We staan op nummer 1 in internationale mobiliteit. HAS Den Bosch staat met 90.5% op de eerste plaats in de top tien onderwijsinstellingen hoger onderwijs ten aanzien van uitgaande studiepuntmobiliteit. Van de middelgrote hogescholen staan we op de eerste positie met betrekking tot baanzekerheid.

In de Gebruikerstoets Studeren met een handicap 2010 staan we op een mooie derde plek met een score van 6,72. Op de eerste plaats staat Driestar educatief met een score van 7,28. In de CfI-benchmark scoort HAS Den Bosch over het geheel gezien goed.

Jos Borghans: “De studenten ontwikkelden een aantal instrumenten voor melkveehouders”

1. FOqUS PLAnET VAn FRIESLAnDCAMPInA AFSTUDEEROPDRACHT OPLEIDInGEn BEDRIJFSkUnDE En AGRIBUSInESS En DIER- En VEEHOUDERIJ

Jos Borghans over samenwerken in een bedrijfsopdracht: “Het is voor een bedrijf als FrieslandCampina een grote meerwaarde om een opdracht bij studenten neer te leggen. Tijdens een dergelijke opdracht ontdekken we welke competenties de professionals van morgen in huis hebben. Bovendien brengen studenten een frisse blik mee en zijn ze meestal erg gemotiveerd. Dat zorgt voor nieuwe inzichten.”

30 30

de start met g jaar ge r 14.400 leri o v is ampina oor haa FrieslandC van Foqus planet v en kwag lanet kom p lin s e u k q ik o F tw n n o . “I op boereehouders en duurzaamheid nager denmelkv id hans, ma lveilighe e rg s o d B e s o v o , J liteit legt n we de u samen”, Foqus planet zette erij en a e iv jn ri e d et oud nst uit. “M melkveeh buitendie duurzame voor onze n r e a e a r o tb o h v gen zic in n n standaard a p us planet s q onze in innen Fo e B w ” n ij. e mp k p a a m tsch t duurzaa n de maa waarin he ld art e B k ik n klanten e te tw tuden rroutes on egeven. S de g t e rm zijn vijf lee m o v n t e en word laar ging v e e d tr n s a s k id e e h nd n Cees va g.” ang toe te Houben e aan de sla g n a g e m weideg n als afid o e k w ru te d u o e leerr ente ppelijk l consum de maatscha ter. Zowe ro t koeien g a Bart: “De d s d e rs e te d s u t o rh rd ie e o h e w melkv uders passen elkveeho gen van n m a d il rl n w e v la a s in e rs neme Camp de Fri n . Friesland ij zochten uit wat te n n a e a g m u in tr i we n w e ins teunen e n en welk drie bij onders arin kan betekene n daartoe ie, e b b e h a ij d m W o a . n n in o s ec Camp andrage webadvie idegang.” or kan a ijn o z rv it a D a . d ze keld er we gingskad ten ontwik instrumen rbeid en een afwe sa webadvie veenen melk enten kun van m u n tr e s k a in het m “Deze ij b n e eiw lp he tussen houders e keuze rd n. o a o a s tw e n ult Ce een vera n stallen”, v e p e o g n o e n g degan we ook n e b n b e e p h st orksho “Daarnaa oor een w erbedrijf v t k a a m opzet ge op een le stagedag weidegang. De voor een t ekking to daar praktische met betr t jg ri elijkse ouder k melkveeh ie hij op de dag Bart d , n e e e epass .” tips m g kan to n ri e o v tudeerop s jf bedri n de afs gin was e d n o v e en Cees . “In het b leerzaam l omdat ra o o v , n dracht erg te s a ft a comven het wel e een grote a in p en m a s C t wa e Friesland e is. He ti a be is h n a e rg w ces en plexe o ro p h c is e nam legg n.” enorm dy n kunnen te c ta n o c e ben goed rug gevoel te een goed ten t n e e d m t tu s ijk Jos k die de t h c an v ra d ie p t moo op de o eerd. “He s n li te a a re lt e u g s e de re hebben de ht is dat w c in ra n d e p ik o deze en gebru ben kunn ders van echt heb lkveehou e -m n e s 1 d e L ben sind praktijk. pina heb eid de inm a C d n Friesla ogelijkh 012 de m en via het leden januari 2 ik ru b n te ge ina.com. strumente landcamp s ie .fr b e w lk ht gee m e l Cees c portaa n e rt a B at cht. Dat is Ik vind d de opdra s n e jd ti groeid zijn zien.” leuk om te 31

Marcel van der Meulen sleutelde aan

duurzaamheidsscan voor de boomkwekerij

facts & figures

HaS Kennistransfer HAS kennisTransfer voert alle zakelijke, marktgerichte activiteiten op het gebied van kennisoverdracht naar het bedrijfsleven uit: opleidingen, trainingen, advies en onderzoek. HAS kennisTransfer verzorgt en coördineert de acquisitie en begeleiding van bedrijfsopdrachten als afstudeerproject.

In 2011 hebben wij een ambitieuze doelstelling geformuleerd met betrekking tot HAS kennisTransfer: de bedrijfsopleidingen moeten de komende jaren een grote groei doormaken, zodat 50% van de activiteiten van HAS kennisTransfer wordt ingevuld door bedrijfsopleidingen en cursussen.

Wij ontvingen in 2011 door CEDEO een goede kwaliteitsbeoordeling voor de opleidingen en werkwijze van HAS kennisTransfer.

In 2011 zijn 140 bedrijfsopdrachten uitgevoerd via HAS kennisTransfer: 324 studenten studeerden door middel van deze opdrachten af.

Vanuit de markt zien we een toenemende vraag naar praktijkgerichte opleidingen, maar ook naar maatwerk en flexibiliteit. Opleidingen moeten naadloos aansluiten op de opleidingsbehoefte van cursisten en bedrijven, zowel met betrekking tot de vorm als de inhoud.

De aanmeldingen voor de bedrijfsopleidingen Voedingsmiddelentechnologie, Management & Bedrijf en Milieu & Duurzaamheid zijn in 2011 aanzienlijk gestegen en die trend zet zich voort. Er startten in 2011 300 cursisten aan de bedrijfsopleidingen van HAS kennisTransfer. Dit waren zowel opleidingen in company als via open inschrijving.

De opleiding Projectleiding Groenvoorziening kunnen cursisten via open inschrijving volgen, maar we bieden deze inmiddels ook in company aan. Vanuit overheden merken we dat oudgedienden die met pensioen gaan veel kennis meenemen. Via opleidingstrajecten willen organisaties deze kennisoverdracht naar de volgende generatie realiseren.

categorie

BEDRIJFSOPDRACHT

In 2011 startten elf professionals met het MBA-programma Business Creation in Food & Health, aangeboden door het Anton Jurgens Institute, onderdeel van HAS Den Bosch.

Er werden in 2011 263 projecten gestart bij HAS kennisTransfer, waaronder een groot aantal onderzoeks- en adviestrajecten met vragen vanuit het midden- en kleinbedrijf. Zo’n 150 docenten van HAS Den Bosch waren in 2011 bij de projecten van HAS kennisTransfer betrokken.

Opdrachtgevers van bedrijfsopdrachten vulden in 2011 gemiddeld een 4,0 op een 5-puntsschaal in op de vraag: ‘Beantwoorden de resultaten van het onderzoek aan uw verwachtingen?’ (55 respondenten)

Joost van den Oever van M. van den Oever: “Samen komen we tot de beste inzichten die de sector vooruit helpen”

Cursisten vulden gemiddeld een 4,0 op een 5-puntsschaal in op de vraag: ‘Wat is uw eindoordeel over deze cursus?’ (650 respondenten)

2. DUURZAAMHEIDSPROJECT GROEnISLEVEn.nL AFSTUDEEROPDRACHT OPLEIDInGEn TUInBOUW En AkkERBOUW En TUIn- En LAnDSCHAPSMAnAGEMEnT

der bedrijf. Va ht familie c uit e is n e lg e ij een te Oever is h n t e a d d n lt a e ti v M. nera es r vert den Oeve rsgeslacht dat ge ot en n a v rt a M ke gro boomkwe 0 hectare een oud drijf is 14 en die veelal in e b t e H t. om teruggaa lijk uit b end trots Hij is raz voorname t t. a h c ta o s e rk b ve belangd worden nadrukt graag hoe nnen. nederlan e oom te ke kerij en b b e e w d k r e te d op en kent, al ach het verha enschapp beste ig is e t e n h e jk is ri en het geschied ’n boom “Als je z’n n waar zo le a p e b r te kun je be ht komt.” c re de boom ’n z t to den kwam ost van le e g n re l ja Jo Een aanta ens zoon ctor volg urzaam in e u js d ri t e e k e m g kw in t k s a ra a n Daarn r in aa erheden. den Oeve v o n it te u n n la a k id v ere koopbele meer and ook steeds ceerde b o u n d e g ro e p e g vro m ie a s a s l duurz e discu om voora politiek d k e o d o in s u e aid erd d men en la op. Het w te rp e m o rw r e e d n grijk over dit o . ds belan den stee n boom is om die re t verhaal achter ee t he weten wa

Joost van den oever over samenwerken in een bedrijfsopdracht: “Als je al langer in een sector werkt, heb je soms de neiging om in bepaalde patronen te denken. Studenten beginnen met een open blik aan een project en kunnen daardoor makkelijker out of the box denken. Studenten moeten zichzelf wel nog ontwikkelen en hebben minder kennis. En voor die kennis kunnen wij zorgen. Samen komen we tot de beste inzichten.”

34 34

rzame thos, Duu ting n A , d n erla Stich LTO ned rland en ers nede k e n dit saw te k lo m s o Bo ekers be w k el te e h c een mod Biologis akken en kunp te rs e p k o e men ee kw rm a a w n n voor ontwikkele oe het er bij he h heid. n a e duurza m et nen kijk ft e tr e b at an in h staat w profit sta n e rt e n la el is in ve People, p “Het mod rl. a a a a D tr n . e ikkeld model c ht ses ontw c fa ri e g e p d o n schille missie een com rdigers egenwoo voor werd rt e v i e rl g nae ll a ti ctor zit n waarin wekerijse den k n m a o v o . b uit de mens M a n ik ie w er unnen be men, ond leven.nl k is n n e te n ro e g d Oever. Op vullen. Stu e scan in zijn bij alle ontdrijven d h Den Bosc weest.” van HAS okken ge tr e b s e s fa s wikkeling rcel van ten is Ma n e d tu s die opdracht Eén van ik met de n e o nt“T . n eorie al o der Meule scan in th tst e e d to s e a g w begon, st nog e o m r a ma r kwam uit wikkeld, ktijk. Daa ra p en e d n a nde vlakk worden a verschille n. Marcel p o n a c s dat de est worde dracht eterd mo zware op nog verb n best een t e h presentere d n vo ultaat te n s e re n d n u in k e mee om een mkwekers en o e o t b e h e ll ij a waar vond h aar ook ien dat werken. M ing. “Leuk om te z g a rgd dat d o grote uit ben gez b e h ij m na at.” studenten online sta u n n a c s de 35

Loes van de Pas studeerde af als

Kennismaker Varkenshouderij bij VIC Sterksel

facts & figures

Maatschappelijke partners Wij onderhouden met legio bedrijven intensieve contacten, zowel via HAS kennisTransfer als via medewerkers van de verschillende opleidingen. Via HAS Facilities geven wij deze bedrijven de mogelijkheid gebruik te maken van onze technologisch hoogwaardige voorzieningen voor eigen onderzoek.

Enkele van die bedrijven zijn gehuisvest in het naast HAS Den Bosch gelegen WesterToren Innovation Centre. Met deze bedrijven hebben wij een klik en onze studenten zijn welkom om te leren van de activiteiten die deze innovatieve partners ontplooien.

In 2011 hebben wij intensief de banden aangehaald met de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO), vooral de medewerkers onderling leggen steeds gemakkelijker contact met elkaar. Al zijn ze niet onze directe buren, we voelen ons ook sterk verbonden met de Limburgse Landen Tuinbouwbond (LLTB).

In 2011 is HAS kennisTransfer een samenwerking aangegaan met Fontys Hogescholen, het Gilde College en Citaverde College om gezamenlijk aan de regio Limburg kennistransfer aan te bieden. Deze samenwerking heet Green Brains.

De laatste jaren profileert HAS Den Bosch zich sterk in de Zaanstreek. Dit project heet HAS Zaanstreek First in Food. Vanuit het House of Food in Zaandam wordt flink gewerkt aan de uitvoering van een cyclus van masterclasses gericht op de foodsector. HAS kennisTransfer is daarbij één van de leading partners.

Binnen Fhealinc, een samenwerkingsverband tussen het Jeroen Bosch Ziekenhuis, HAS Den Bosch, de ZLTO en Gemeente ’s-Hertogenbosch zijn we actief in een aantal projecten op het gebied van overgewicht, voeding, afweer en allergie en de relatie tussen dierlijke en humane gezondheid. Deze projecten worden ook mogelijk gemaakt door de 5-sterrenregio en Gemeente ’s-Hertogenbosch.

Op allerlei gebieden werkt HAS Den Bosch samen met (agrarische) onderwijsinstellingen. Een belangrijk samenwerkingsverband is de Groene kennis Coöperatie, een innovatieplatform waar groene onderwijs- en onderzoeksinstellingen samen met het bedrijfsleven werken aan kenniscirculatie.

De Biobased Productontwikkelingscoöperatie (BPOC) onderzoekt de inhoudsstoffen van kruiden en hoe die gebruikt kunnen worden voor innovatieve eindproducten als vervanger voor onder meer conserveringsmiddelen, bestrijdingsmiddelen en antibiotica. In 2011 zijn wij samen met een aantal andere groene instellingen aangesloten bij het expertisecentrum Centre for Biobased Economy.

categorie

BEDRIJFSOPDRACHT

Anne-marie van Bussel: “De Kennismaker legt de link tussen onderzoek, onderwijs en bedrijfsleven”

3. DE kEnnISMAkER VARkEnSHOUDERIJ VAn VIC STERkSEL AFSTUDEEROPDRACHT OPLEIDInG DIER- En VEEHOUDERIJ

anne-marie van Bussel over samenwerken in een bedrijfsopdracht: “Jonge mensen laten meedenken in innovatietrajecten werkt heel goed: zij brengen frisse ideeën mee. Daarnaast willen wij dat de kennis die hier ontwikkeld wordt zo snel mogelijk in de varkenshouderijsector terecht komt, maar ook bij de jongeren die daar later in gaan werken. Dit laatste lukt het beste door met onderwijs samen te werken aan opdrachten.”

38 38

erde Pas w Loes van n IC) e (V l e s m s u e Centr e van Bu ti ri a a v o n -m e In n n An op in orkens m gericht en bij Va u tr id n e e b c s n k e k oe houderij, en onderz e varkens issies, Sterksel, e e aspecten van d dheid, em ll n a o n z a e v g , s e ijn vati ne-marie , welz r voeding ement. An e g d a n n a ro a m a n w ouderijrale varkensh g en mine huisvestin e vraag er in de welke trajecten elk jecten, bekijkt w or nodig novatietra in r a a at daarvo n w n is e r n to e c k e k s pa rkens die m op kan e vleesva es is het centru de Pas verzorgt d orden. Lo an loiteerd w met p x h is. Loes v ë c e s g o B S Den centrum A t H e r h n a r a o a o d erd nnism ke afgestude cht: de ke ra d p ro e vorig jaar e d dracht dere afstu bedrijfsop e d n r e een bijzon p o rl doo r zijn. Iede ouderij. rij is een rachtgeve e d f. d p Varkensh a u o o p e h o d s r n n e ame eert Varke Sterksel s ismaker n h en stud ic te IC z c V je p n o e ro l p h De kenn ro c eren in en Bos t deze ip n D e ic S d rt A it a tu H D p s . ij n is waarb n lere punt andere emt een t studente vatie het uitgangs e t a n h d r c t a a ra ja a d b p lf ha ij ge inno drijfso rwijs is erb edrijfsleven waar ld een be e e t. a rb o ta s o b Het onde l et n bijv ande rken in h r studente atie hoog in het va en netwe osch doo v B o n n e in r D a S a A ew bereikt H organisati is n bij een shouderij laten doe er Varken e sector”, k a m is n n p in d “De ke een begri maker e kennis derinmiddels “D . e ri a n -m o e , n k erzoe stelt An ssen ond drie tu e k z n e li d e legt d ven. Als le s jf t de ri d rd e o wijs en b d samenwerken, w st in a e p o e g g partijen snel toe e kennis arkensontwikkeld n kunnen in de v ppen e jk s elijk ta de prakti nel mog we ontwiks o z j ri houde tot nieu ezet om ismaker worden g komen. De kenn te ge aan ra n kelinge ede bijd o g n e e r beweging levert hie zaken in t a de ta s in schien op en is ook nders mis en. Iedere a ie d n e te zett en ligg uden blijv pdracht oppakt, plank zo o e z ie de student d eigen draai aan.” ijn geeft er z haar te tijdens erPas werk v e n d a n a a v Loes maker ls kennis Zo bracht zij a e d o ri pe ten. op de e projec maker in schillend is n n e k e l D de Tophet mode ital Agenda voor uw p a n Tuinbo Human C & Food e zette ze ro g A n sectore len en gsmateria pecifiek & Uitgan schoolweek op s seerd jk ti re k geïnte s ukeen pra ten die le n t e e d tu “H s j. voor ouderi vond varkensh t c e d je ro in rp zijn fstudee a even it ti d ia it n in ste va eigen m t o id e jh amen me ik de vri er dan s n n e a v n is ie o o o te ontplo sen iets m legenerde men ge gemotive orm veel n oonlijke . Ik heb e n rs e e k p a m ijn te om m n e g ikkelen re k tw e n heid g er te o rd e v n e d vaardighe erk te verbreden.” etw n ijn m n e 39

Kunstwerk als basis voor HaS award Voor de uitreiking van de HAS Awards moest een een tastbaar beeldje voor de prijswinnaars worden vervaardigd. Een beeldje dat hogeschool HAS Den Bosch symboliseert en dat de HAS Awards herkenbaar maakt. Op de parkeerplaats van HAS Den Bosch staat een bijzonder kunstwerk. Veel mensen weten helemaal niet wat de oorsprong is van het kunstwerk, maar het staat er al sinds de instelling in 2003 de nieuwbouw aan de Onderwijsboulevard betrok. Het is ‘een soort boom met gekke kleuren’. En ‘of je het mooi vindt, is een kwestie van smaak’. na enig speurwerk bleek het kunstwerk al veel ouder. Het is oorspronkelijk vervaardigd in opdracht van de (toen nog) Hogere Agrarische School in Den Bosch en opgeleverd in 1967. Het werk bestaat geheel uit gegoten aluminium, waarop met verf en lak kleuren zijn aangebracht. In eerste instantie waren dit afbeeldingen, maar later werd het kunstwerk al eens overgeschilderd en bleven alleen gemengde kleuren over. Het bleek hét beeld om als basis te dienen voor onze HAS Award. Oud en nieuw komen in het beeld samen en symboliseren de duurzame relatie van de organisatie HAS Den Bosch met de mensen om haar heen: studenten, medewerkers, en onze relaties uit het bedrijfsleven. Maar ook de duurzame relatie die we hebben met de natuurlijke wereld: dier, plant, natuur, landschap, milieu en voeding. Toen al en nu nog steeds.

Levensboom kunstenaar A. A. Th. Louwinger (1925-2006) wil met het kunstwerk de altijd onverwachte beleving van de natuur verwerken in de techniek van de mens. Hij heeft daarbij een stam van een boom gebruikt als drager van diverse landschappen, waarin verschillende bomen en planten voorkomen. De golvende bewegingen in de landschappen geven geploegde voren weer, als symbool van het menselijk ingrijpen. De plooi van het werk geeft de bladzijden van een dagboek weer, waarbij het boek is opengevallen op twee willekeurige bladzijden, met ieder een verschillend landschap. Het is een levensboom die uit zijn natuurlijke element is gehaald en door de mens in de stad geplaatst. De boom kan bij iedere toeschouwer een ander verhaal in beweging brengen. De kunstenaar heeft voor dit onderwerp gekozen omdat de studenten en docenten van hogeschool HAS Den Bosch in hun studie en werk dichtbij de natuur staan.

oe gotte kèk daor Door Henny Molhuysen Voor de ingang van de HAS, de Hogere Agrarische Scholen, Baden Powellstraat 1, staat een aluminium plastiek van de Tilburgse kunstenaar Ad Louwinger. Den Bosch heeft nog eens een kunstwerk van deze kunstenaar gehad, namelijk de fonteinplastiek ‘De Levensboom’, dat geplaatst was voor de nieuwbouw van V&D. Men had er echter veel plezier in om hier ruimschoots wasmiddelen in te strooien. Het gevolg was dat het sop over de Pensmarkt stroomde. Dit kwam natuurlijk de werking van de fontein niet ten goede. De verfkwast werd bij dit plastiek ook gebruikt. In 1975 is het kunstwerk teruggegaan naar het atelier van de kunstenaar. Ook de plastiek bij de HAS bleef de verfkwast niet bespaard. Zo moest de Bossche Brandweer in september 1971 het beeld ontdoen van waterverf, aangebracht door de studentenvereniging ‘De kitsen’ van de Hogere Tuinbouwschool te Utrecht. Deze studenten hadden ook de Drakenfontein en Jeroen Bosch niet ongemoeid gelaten. Momenteel is er ook op de HAS-plastiek geschilderd. Dat is zodanig gebeurd, dat je er met enige fantasie voortaan een fruitboom in kunt zien. Het plastiek is geplaatst in 1968, bij de opening van de nieuwbouw van de Hogere Agrarische Scholen. In 1948 vestigde de katholiek nederlandse Boeren- en Tuindersbond (knBTB) een Hogere Zuivelschool in Den Bosch, die in 1963 werd omgezet in een Hogere Technologische School voor de Voedingsmiddelenindustrie. Dit vond mede zijn oorzaak in de vraag uit deze sector van industrie, die onder andere ook de be- en verwerking van groente en fruit, bier en frisdranken, vlees, vis en veevoeders omvat. In 1962 was er al een Hogere Tuinbouwschool in Den Bosch opgericht. Reeds in 1960 was er bij de knBTB het plan ontstaan om over te gaan tot concentratie van hoger onderwijs in de agrarische sector in Den Bosch. In 1962 werd het duidelijk dat het nieuwe complex zou verschijnen op de hoek Mgr. Diepenstraat/Geldersedam, op het voormalige circusterrein. Met de bouw ervan werd in 1964 begonnen. Toen in 1967 de Hogere Landbouwschool vanuit Roermond naar Brabants’ hoofdstad verhuisde (hetgeen mogelijk was omdat een deel van de nieuwbouw al kon worden betrokken), was de concentratie van de Hogere Agrarische Scholen een feit. Op 3 oktober 1968 opende de toenmalige minister van Landbouw, ir. P. Lardinois, het complex, dat inmiddels al weer de nodige uitbreiding heeft ondergaan. Uit: Brabants Dagblad, 16 februari 1984

colofon redactie: Florieke koers, Hogeschool HAS Den Bosch coรถrdinatie: Marloes Bakker en Lindsay kemps-Saitch, Hogeschool HAS Den Bosch Fotografie en vormgeving: yell & yonkers, Sint-Michielsgestel Druk: Drukkerij Tielen, Boxtel Met dank aan iedereen die zijn of haar medewerking aan het tekst en het beeldmateriaal van dit jaarverslag heeft gegeven en natuurlijk aan alle genomineerden met hun inspirerende verhalen. Meer informatie? www.hasdenbosch.nl

42 42