Wolfram eberhard çin'in şimal komşuları (1996) by hattab_76

Birinci baskÄą ikinci baskÄą

: :

1942

1996

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU TÜRK TARİH VII.

KURUMU YAYINLARI

SERİ

No .

CIN'IN ŞiMAL KOMŞULARI BİR KAYNAK KİTABI 2. Baskı

Prof. O. W.

EBERHARD

Ttl.rkçeye çeviren

NİMET U L U ÖT U Ö

TÜRK

TARiH

KURUMU

BASIMEVI

ı 9 9 6

ANKARA

ISBN 975-16-0779-5

İÇİNDEKiLER TUrk

Tarih

Kurum u

Başkanı

GOn allayın ÔıısözU

MUellifin ön söz

Giri�

!Sayfa

Profesör

Şemsed din

XI XV

. .

Trıın skripsiy on IJ

1. ) Kavim grupltU'I

ktlviınleri

Kortt

1�

Şim41 koııışu kııvimleri :

) Hay-ci

3) 4 ) 5 ) 6)

Cav

•

h ' yen

)

han

Çın-han

Fu yü ·

•

13) Vu - cU

2. ) Kortt kavi mleri hakkında düşünceler . ı.

Su-şın ( Proto

Ll 1-lov

) Man-cu

24 2ö 27

Tunguz ) k avimlerı :

) Materyaller ·2

16 16 17 18 21 21

7 ) Gav- li 8) Gov -li 9 ) H'in-lo 10 ) Ma han 11 ) Veğ 12 ) To - li

Cı-gov - lov

J..j.

2 ) Byen - çın ( By e n

1. ) Materyaller ı

1) ll�h• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ) Su-ıı.ım . · . . . . · · 6 ) Vu-ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 ) Vu-lo-hov · · . . . . . · · · · · . . 2.) Su-�)n ka vimleri hakkında düşünceler . · · · ·

•

c - Dunğ-hu ( Proto - Moğol A ) kav imleri 1 ) Dunğ - hu

2 ) H'yen-bi . 3 ) Ko-bi-nınğ 4 ) Mu -junt 6 ) Vu-buan . . 2. ) Dung-bu kavioılsri hakkında dUşQnc�ler -

•

.. 36

38 ·

46 46 45 46

47 48 50

Şı - ve� � Proto - Moğol B ) kavimleri :

1. ) Materyaller 1 ) H'i . .. 2 ) Ki - dan ( Çi - dan ) 3 ) Ku - mo h'i . 4) Mıng - vu 5 ) Şı veğ ti ) Va-cye-dzı 7 ) Vu-lyanğ-ha . . 2. ) Şı veğ kavimleri hakkın da dOşUnceler d

1. ) Materyaller

8!zfa

56 66 56 57 68

60 61

H'yunğ-nu (Proto-TUrk) kavimleri . .

1. ) Materyaller l ) Ba·h'i-mt 2 ) Ci-h u 8 ) Cye-gu (Kırgı zla r) . . . . . 4 ) Çi-gu 5 ) Dinğ-linğ 6 ) Du-bo

65 66 66

67 70

70 72

vn 7 ) Cav�t . . 8 ) Hui-bo (Uygurl a r) . 9) H'I tO) H'yunğ-nu (Hunlar) 11 ) Ma-cing 12 ) Mu-ma-Tu-coe 13 ) Tı�-lo (TOlOı) 14: ) To-ba ( Tabgaç ) 15 ) Tu-çoe (Türkler) t 16 ) Y'ü·vın . 17 ) Yo e-ban 2. ) H 'yunğ-nu kavimleri hakkında düşünceler .

•

72 74: 76 76

•

S&yfa .

•

78 79 86 88

e - Sair şimal kavimleri :

1. ) Materyaller 1 ) Ctt-şı . . 2 ) Çü-du-m i . . 3 ) Dov·mo lov 4:) Dzı-lu C>) H u a-guo 6 ) Juan-juan ( Avarla r ) 7 ) Tu-ho-duan . , 8 ) Tu-yü-hun 9 ) Vu-sun 10 ) Ye-da ( Eftalitler ) 11 ) Ytte-cı 2. ) Sair şimal kavimleri hakkında düşünceler HQlba . . . .

97 •

•

ıı. B - Eı ki kavi mler

•

100 102 102

104 104

. 106 . 108 . 111

1.) Düşünceler . 1 ) Umumt mal1lmat 2 ) Jung boyları S ) Dl kavimleri .

99 ge

•

. 1 ıs

•

. 118 . 114 117

VIIl

Sayfa

4 ) H'yen-ynn 'ler 5 ) Su-şın 'lttr 2

1�1

128

grupları

KQvlm

1 ) 2) 3 ) 4) 6) 6) 7 ) 8 ) 9) 10 ) 11 ) 12 ) la ) 14 ) 16) 16) 17) 18 ) 1 9) 20 ) 21 ) 22 ) 13 ) �4 ) 26 ) 26 ) 27 ) 28 ) ·29 ) 30 ) 31 )

120

Bay-di Beğ-Junğ Beğ-tanğ . Bu-du-ho Çi-cunğ Ci-Junğ Çanğ-dl Çı-di ÇOan Çnan-gnv-cı-junğ Çnan-junğ Çyanğ Da-li Dan-şan-jurığ Di

•

128

128 .

128

124

•

124

1:l4

124 126 .

125

126

1:26

127 1:27

127 128

129

Gui-junğ . H'i-lo-gui-junğ . H'O . H'nn-yn H'yanğ-jung H'yen-yOn H'yu-tu 1-çu . 1-tu-ju ıığ Junğ Kun-i Kun-vu Ll-juğ Lin-hu Lov-lan

129 130

150

110

•

131

ı�t

13 1 132 133 1S3

lS.6

uıo

13� ıs�

1�

82 ) Lu·hun SS ) Lu-junğ 84 ) Lyu-ei-cı·junt S6 ) San-Myav 37 ) Şan-Junğ 38 ) Şı-veğ 89 ) Tay-yUan-cı-junğ 40 ) Tsav-veğ·cı-juoğ 4:1 ) Tu-fanğ 42 ) Tyav-junğ , 4:S ) Veğ . 44 ) Yanğ·cU-Jung 46 ) Yen-cing-Jung 46 ) Yen-jın 47 ) Yuoğ . '8 ) Yln-Junğ . 49 ) YQ-i 50 ) YO-vu-Junğ ol ) YUan·i . 62 ) YO.n . m. ( Son .

•

Sayfa

1!16

137

187 137

189 .

•

139

139 189 .

•

14.0 140

140

•

140

•

140 141 141

•

141

14: L

' '

142 142 142 148

Ekleme : Şimal Asyası kavimlerinin Çin kaynaklarına göre kablle isimleri . 149 Almanca bOl&sa . . . . 225 251 Blbliyoğrafya . . . . . En mOhim Çin sQllleleri . . 260 Kısaltmalar 26 1 . . Endeks . . . . . . . 268 •

ÔNSÔZ Ttırk Tarih Kurumu, yurdumuzun karanlıklara gömtılmOş devirlerini ayd ı nlata cak arkeoloji araştırmalarına önem verir ken, m illt tarihimizin ana k a yna kl arı nı derlemeği ve !:>unlar arasında başka dillerle yazılmış olanları öz dilimize çevirmeği de temel öde vlerindtm saym a ktadır. �.ınıt tarihimizin Orta Asyada geçen eski çağlarını aydınla tan kaynakların başında Çin ta rihleri gelmekte olduğun a gö r e , dilimize çevrilmesi gerekli olan k itapla r ı n ö n safında da Çin tarihlerinin bulunması tabiidir. Çinliler, es ki kavimler aras ı nd a resmt veya hususi pek çok tarih kita pla rı bırakmış olmakla haklı olarak övtın ebilir ler. Bu ülkeni n tariht olaylarını yazmağa resmen m emur ola n lıu ( Vakanüvisler ), pek eski za ma n l a rdan ba şl am a k s u retiyl e yurtların ı ala. kalandıran bütün siyest. askert v e içtim ai olay ları günü gününe k aydetmiş olduk l arı gibi, bi rta k ı m b ilgi n le r de, husust olarak, her çağda gerek kendi yurtlarının ve gerek Çinlilerle münasebette bulunan komşu k avim lerin tarihlerini, içUm&t hayatlarını, k ü ltürlerini beli rten küçük, büyük sayısız eserl er yazmışlardır. Çinli. l er gerek resmt ve gerek busust, müverriblerinin ifadeleri n d e k i keskinlik itibariyle di ğ er eski roilletlerin tarihçileri Hrasııı de önemli bir yer alırlar, Bunlar, gördükleri, işittikleri, öğ re n d i kler i olayları büyük bir i tin a ile inceleyerek ke si nli kleri n e kanaat get irdikt en sonra kitap larına geçirmek y olun u güt ıu Oşlerdi r. Bu se bept e ndir ki Çin müverrihleri ara sında, esk i Yunan t u ihçi leri gi bi , hay al le re sapanlar, olaylarıt kendiliklerinden fazla şeyler katanlar gö rülmez. Bunların tek kusurları kendiltd n i bütOrı m i lletlerin üstünde görmüş olmalarıdır. Bu yüzden başka kavimlerden söz açarken daima o n ları h er yönden aşağı görmek, kendile rini ist her bakı şta n üstün göstermek gayretinden kendilerini alamamışlardır. Bu k ita p ta da Çin k ayn a k l arından çevrilen satırlar okun urke n bu c i het i n göz ö n ün d e tutulma sı icap eder. Çinlilerin Şe dedikleri bu tarih kitapları arasında Ss� - m a Kuang'ın Tung-Ki en adlı eseriyle büyük Çin filozofu Cu-hi'n i n b u eseri i htisar, islAh ve i km a l etmek suret iy le vücude getirdi ği Tung-Kien-Kiang-Mu ismin de k i k itap başlıı gelmektedir (1); 1

)

Bu mühim

eser, Cezvit misyonerleriııılen meşhur De Mailla tarahndan •Hisloire generale

de la Cbine» namı altında fransızcaya tercilme tabedilmiJtir.

ve J 777

•

1783

tarihleri arasında Paris'te

XIl

Çin 'in şimal komşuları

bunlardan başka Ma-Tuan-Lin'niu Ven-Hien-Tung-Kao adlı ta rihiyle Sse-Ma-Tıien'ln Sse-Ki (1) ünvanlı büyük eseri gibi eski milletlerden hi ç b i r i n d e görUlemi yen m uHzzam kit8phtr yanında her kllçllk prensliğin , h8tta hemen her eyaletin, her şehrin, her sOlAlentn ayra ayrı husust ta r ihle r i vardır. Çin mQverrlbleri, hu eserlerde yHlnız siyası, 8skeri olayla kay detme kl e iktifa etmemiş. komşu lllkelertı giden e l ç il e ri n , kumandanların hatıralsrını, raporla rını dn d erce t m ek sur etiyle kitaplarının kıymetini bir kat daha tırttırmışhudır. Hu sayede dir ki Çin kayn aklarında komşu kavimlerin tıHihleri, kUltOr leri, içti mat ve dint hayatları hakkında çok önemli mal1lmat bul un abilm ektedir. n

Tarih kitapları yanında. başka ül k ele rd e seyahat eden bil· glnlerin hatırHlarınd8 da komşu kavim lerin kllltOrlerini, h R · yatların ı gösteren çok kı ym etl i vesikalar bulunmak ı R d ır. Tok· yolu devrinde Orta Asyadtın geçmek suretiyle Çi11den Hindit>· tana giden Budistlerden meşhur Hiuen Thsang'ın h tt tıra sı bu mahiyetteki eserlerin başında gelmektedir.

Çin kaynaklarındaki bol materyAllerden isti fa de etmek su· retiyledi r ki Visdelon, meşhur D Herbelat'rıın c BibJiothequ� Orientale • adlı eserine, Orta Asya tarihi hakkııı d a k i zeyll yazmış, Deguign es de « Hunlar, Türkler ve Tata rlar tarihi ;. unvanlı kitabını telif edebılmiştir. Çi n tuihlerinde e ski Orhı Asya Türklerinin siyası, askert hayatlariyle kültürleri hak kın daki m ateryalleri toplayarsk ilim d ü n y uına tanıttırr.n sino loglar arasında Hiaci n th, Pauthier, Stan i slas Julieıı, Ed. Cha vannes ve Pel li ot'nun isimlerini sa ygı i l e anmak bizim için hi r ödevdir. Ankara Dil ve Tari h - Coğrafytt Fakllltesi Sinoloji Prufesör1l Çin kaynaklıırında eski Türkler h ak kı n d a k i m a teryalleri toplayıp dilimize çe vir me k suretiyle bu k ı ym etl i Alim lere katılmış bulunuyor. Hizim için çok önemli olan bu konıı üzerinde çalışmHktan zevk Hlan kıymetli Profesörün ayn• za manda TOrk d ıline de vakıf olmHsı ve bu materyalleri çince den doğrudan doğruya torkçeye çevirtmesı eserleri n e d ah11 ziyade bir kıym et vermektedir. Profesör Eberhard, bu eserinde yalnız esk i Tllrklerin d eğil,

E berhard da,

)

Çinin

komıu kavimleri hakkındı

laıla ma

lumat

vermesi iti.,ariyl• bizce ehemmiyetli

bu kıymetli r11er Ed. Chıvannn tarahndın tercüme edilmi�ıtr.

olısı

Önıöz

XIII

Çinin şimalindeki bOtlln kavimlerin kOltOrlerine ait m ateryal leri toplamıs olmakla, mukayese imkanını vermek itibariyle, kitabın il mt kıymetini bir kat daha arttırmıştır. Profesörün kendi görüşlerini bildiren dOşüncelerde ( bun lardan bazılarına ve mesela. To-ba'lar ve Cye-Giulsr hskkm dakilere i ştirak etmemekle beraber ) ozerlerinde durul meğa değer sezişler görOlmektedir. Bununla beraber, eser m Otaıa.a edil irken , peşin hükümlere sürüklenmemek için , Hiyung-nu grubu içindeki boylardan hepsinin Türk olduklarını iddia veya Dung-Hu yığını içindeki boylar ansında Türk ler bulun· madığımı hükmettirece k elim izde kesin hiçbir delil olmadığını gözönünde tutmak icap eder. Bilakis birçok karine ve emare· l er bizi bunların aksini kabule meylettirm ektedir. Hundan başka, kitaptıtki materyaller tetkik edilirken, Turıg-Hu ve Şi·Vf'g gru plarındaki boylarla Hiyung · nu camia sındaki gerek ya kın komşuluk ve gerek muhtelit siyasi teşek küller içi n de ber11ber yaşamış olmak itibariyle birbirleriyle k a rışmış, kaynaşmış ol dukları hususu da unutulmamalıdır. Profesör Eberhard'ın bu eseri, bize yalnız Çinin şim a l kom şularının kültürleri ve içtimai ht1yatları hakkında maltlmat verme kle kalmamakta, daha başka ve önemli şeyler de öğretmektedir. Filhak i ka, eserin tetkiki eski Çin ktllt ü rü üzerinde şim a l komşularının v e bunlar arasında bilhassa Türk zümrelerinin ne k adar derin tesirleri oluduğunu gösterdiği gibi, Türk ır kınl\ mensup boylarla Uza k Şarkın sarı ırk mensupları urasm da.ki ayrılıkları da açıkça belirtmektedir. Herhalde, kitaptak i mnteryallerle, Altsy mıntBkasındski sr keolo.jik ve ilmi araştırmaların karşılaştırılm ası ve bunların Çin ktıltürü i le mukayesesi şu iki tariht ha kikıtlı meydana koymsktadır : t

TOrklerin eski a taları Moğollslfın VP. şimali Çine Altoy bölgesinden göçmnşlerdir. Hiyung-nu 'Jarm kültür itibariyle şar kıt deıtit Altaylara bağlı b ulu nmalsrı bunu göstermektedir. 2 Eski Çin kfHtltrü üzerinde Türklerin de btıyük tesiri vardır. Bu koııud6ki araştırmaltırın bu hakikatı daima teyid erlece�i şüphesizdir. -

Ankara,

Tıımmuz

194-2

TUrk

Tarih Kurumu Başkanı, Profıısör

Şemseddin GOnaltay

MÜELLiFiN ÔNSÖZÜ

Ortıye konan bu kitapta yalnız Tnrk, üzerindeki

Kora k8vimleri

Ç i n 'in

kavimleri

komşu

kayıtlar

kında

Çin

Tunguz ve

As�a

sayllamıyacağından,

kavimlerinden

bunlarla bir araya konmamıştır.

Mo ğ ol

toplanmıştır. Orta

hak

Bunların da kOltOrleri

kaynaklarında kayıtlar mevcut olduğundan, bunlar

da sonra ayrıcR toplsn11c1tktır [1]. Biz, daha bir çok kavimler,

hundtın luışk11 s11yılamıyacak keder çok mnnftırit boylar ta nı rız, HuıılRniırn «Eklem� �'dt'! bir:den fazlRsııı1 bir araya top ladık. F11.kıtt b unla r ın heııııtHi ekıeriyetle isımltıri maltlm, nadiren haklıtrında bir iki sattr tariht maltlnıal verilmiş olup kOlWrleri tıakkınJo ise çol\ az söylenmiştir. Bunlardan, bu e serde yalnız fer'I bir takım m0l8.hazalarla birlikte isimle r

ve riyoruz. İsim v e nıOIAhazaları, rınH ın11lzeıme oluak ıunuyoru sil8. tlı tasv i rl e r e

ıahip

her tü rlü

edilebilen

mukayeıeli i�im araştırmala [ 2 ]. Hıtklarınde nisbeten taf

oldu ğumuz kavim

malzemenin

ve kabtleleri, elde

y a rd ı m i yle

işledik. Fakat

sırf tarihi ve filolojik olan malzemeyi bir yana bıraktık, ancak tarihine ait malzemeyi ele aldık.

ve mOnhHıran kOltnr

Kültür araştırmaları

hiç

olmazsa dil

ve t arih araştırmaları

kadar ehemmiyetlidir. Dil, her zaman bir kavmin m ensubiye tini tayin

için kRt't

bir

işaret

değildir.

D ille ri ni

pek çok kavimlerin m isall eri önOmOzdedir, fakat

torleri11i muhafaza mıtltlmat

değiştiren bunlar kül

etmişlerdir. Bir ka vm i n menşei

verebilmemiz için en

büyük Amil,

hakkında

bilhaısa

11.raştırmalarıdır. Çin muhitindeki kavimlerin kültürleri

ha p�k

az uğraşılmıştır,

tarafından

çOnkO

bu kavimlerin

hor gözle bakllmıştır.

bizzat

Çinli ler

kültOr

ile

gibi diğerleri

kOltnrlerine gerçekten haksızca

Memleketin coğran durumu göz önün

de bulundurulursa. hakikat itibariyle şimal kavimlerinin kOl

tn ru, çok dikkate değer ve yüksektir ve hangi kOltOr şekille-

(1 l

HunlRr

için bk. W. Eberhard

Çin

kaynaklarına göre orta

o\"va halklarının medeniyeti (Türkiyat Mecmuası. eil 8. S. 126-191; salle

12) Böyle bir ıostıerilmtftir.

isim araştırmaııınııı

tarzda olaca ğı

ve garbt

194:2).

815 te bir mi

xvı

Çin 'in şimal komşul arı

ri bilhassa böyle bir durumda y!lkselme imkanı bulduğu m e selesi insanı iyice düşündürecek mahiy ettedir. Bu kitap tarafımdan toplanan m aterialleri11 yal nız birinci kısmını gösterir. İ ki nc i bir kitapta b aşka Çin kayn aklarına istinat eden sair materia lleri takdim edeceğim [1]. Bunda bil ha s ı a Çi n kültürü üzerine tesir icra ed e n komşu kavimlerin in kültürlerinden madde ler zikredilecektir. Bu ve gelecek kita bın umumi gayesi, Çin çevresinde kültürlerin müşterek didin mesiyle Çin kültürlerinin n a sıl d oğduğunu, bu uada büton Çin komşu kavimlerinin bun lar ozerinde ne gibi ve nftltl rol ler oynadığını göstermektir. Burada umum i yetle bugüne kadar tercüme edilmemiş olan yalnız Çin ka yna klarından kayıtlar alındı Çin kayn akları hep tek taraflı olduğundan , biz diğer kaynaklardan da bu m eteri· a lleri tamamiyle bilir ve böylece mü k emmel bir ttısvire va ra· b i liriz. Bu bizinı i leride yapacağımız vazife olaca ktır. Ben kaynakları alırken mümkün olduğu kttdar ez tenkide giriştim . Her kısmın sonundaki şahst dOşOncelerim ayrı ayrı kllltürle rin tasvirle ri olmayıp Çin kaynaklarının ne ifade ettikleri n i n hOlasalarıdır. Ben i m , bu kOltürlerin çok zengin ve mükemmel olduk ların a dair, hOIAsada görüldtlğO gibi, kAfi derecede ka n aatim v ardır: faka t burada istifade ettiğim kaynakların bil dirdiği n den daha fazla ken dim bir şey söylemek istemedim Türkiyede hazırladığım bu ilk geniş ilmt çalışmanın türk çeye çevrilmesinden derin bir zevk duymaktayım ve bu ter· cnmeyi üzerin e alan talebem Nimet Uluğtuğ'a teşek kür borcumdur. Ray Raif Ever'e çince yazıları fevkalAde gnzel bir sekilde y azdığından dolayı , Baya n İkbal Berk'e <Ekleme• nin tercü mesini vücuda getirdiği için teşekk ür ederi m. Türk Tuıh Ku rumu B aşkanı Sayın Bay Şem seddin Günıiltay bu esere canlı hir il gi ve b Oy O k teşvik gösterm i şt i r Kendisine bil hassa min nettarım . Türk Tnrih Kurumunun diğer erkanına da bi r çok ya r dımdan ötürü burada teşekkürlerimi sun arım. GDsterdiğim materiallerin , memleketteki ilmt araştırmalara, Türkle:r ve on larl a Hkraba kavimlerin ehemmiyetine dair daha fazla marn. mat edinmek b akımından faydalı olacağl ümidindeyim. .

(l)

Eberhard :

king teü-8),

Lokalkulturen i m

alten China ( 2

cilt.

Leiden

v e Pe

ÇİN'İN ŞİMAL KOMŞULARI KÜLTÜR VE YERLEŞİM BAKIMINDAN

1. Giriş 1 ) ESERİN GAYELERİ :

1936 y ılında verdiğim bir konferansta (1) Çin kültürünü bundan böyle her zaman bir kül olarak görmemeği, bu kültürün her şeyden evvel bir tahliline girişilmesini ve pek zengin kültür bilgisine dayanan materiallerden başlamak üzere bir tahlilini yapmayı ileri sürmUştüm. Çok kısa hatlarla pek sade olarak böyle kültUr bilgisi incelemesiyle, kaynaşarak <Çi:n> kültürünü vücude getirmiş olan bir çok mevzii kültUrler mey dana çıkarabildiğimizi izah etmiştim.

Ônulll'l.lz deki bu eser bu faraziye için material kaynakları getirmeği ve mümkün mertebe isbat yoluna girmek için daha ileri gitmeyi deneyecektir. Bunun için ilkOnce Çinli lerin sakin oldukları yerin civarında bulunan kavimlerin kül türlerini incelemek lazımdır. Kenar halk veyahut sımrboyu halkı mefhumu tabit nisbt bir mefhumdur, Çin kültürü diye adlanan kültürün ilerliyen genişlemesiyle da.ima başka kavim ler Çin'in kenar halkı ve komşuları olurlar. Bu mefhum dai ma Türkistan , Sibirya , Japonya ve arka Hindisbm (Hindi Çini) kavimlerinin değil, yeni zaman için dahi s\rf Doğu Asya ka vimlerinin nazarı itibara alınması şeklinde anlaşıl\r. Kenar kavim kültürünün incelenmesi her şeyden evvel Çi nin çevresindeki kavimlerin hangi kültür seviyesine sahip ol dukları sorgusunu izah eder. Bu daha ziyade mukayeseli et nolojiye tarih yolu ile yeni materialler bulan için, dikkate değer ve mühimdir. (1) W. Eberhard : Eioe neue Arbeitshypothese ilbec den Aufbau der früh ehinesiaehen Kulturen (Taguogsberieht d. Ges. f. Völkerkunde, Leipzlg 1936, Bd. 2; S mithrnoian Reı;ort 1937, s. f18-6SO).

Çin 'in şimal komşuları Bundan sonra da eski Çin kOltUrü bir kere tahlil edilir ve komşu kavimlerin kültürleriyle herhangi bir alAkası olup ol madığı da tesbit edilir. Nihayet bundan "Çin> kültürü adını verdiğimiz kültürün vücuda gelmesi hakkında hükUmler veri lebilir. İşte bu eserin gayesi de budur. Şimdilik yalnız yazılı kayıtlar kullanılmıştır , Arkoloji , Srı nat tarihi, Filoloji m ateriallerinin de hiç olmazsa aynı derecede mühim oldukları bana göre tamam en açıktır. Bundan başka burada sırf Çin kaynakları marn.matı kul l a nılmıştır; her nekadar bunların kıy metlerini aynı derecede tanır isem de, Avrupalılar tar8f\ndan getirilen malQmst kul lanıl mamıştır. ( Huanğ-Çinğ-Çı-gunğ-tu ) eseri müstesna olmak üzere tercümelerin mevcut bulunğu malOm olduğu halde her zaman v e yalnız Çin metinlerinden i stifade edilmiştir. Bazı yerlerde sırf kontrolu kolaylaştırmak için tercümenin sahife rakamları konmuştur. Yalnız Çin metnine avdetten gaye , mü teaddit müelliflerin tercn melerinden hangi Çin kelimesinin esas olarak alındığı bilinmediğinden ileri gelir. Çnnkn metinde kendileri için muayyen jşaret kullanılan muhtelif müellifler tarafından başka başka tercüme edilmi şlerdir. Bu her zaman tercümede görülmez . Fakat bizde çince bir mefhumun daima aynı türkçe kelime ile ifadesine çalışılmıştır. Ancak böylece, bir mukayeseli tahlile im kAn vardır. Metin malOmatından, m ü mkün olabildiği kadar eski kayıt lardan istifade edilmiştir. Sırf teknik bakımdan erişebildiğim müsb et kaynakların hepsinden istifade olunmuştur, bir de yıl lıklar, münferi t tarıht eserler, pek muhtelit müelliflerin eserleri. ansiklopedilerden. Birçok kayn aklarda çeşit çeşit rivayetler zikrolunur. Biz bu muvazi rivayetleri her defasında ayrı olarak değil, umumi yetle bir defa tesbi t ettik. Bizim için göz önünde tutulacak:: olan, kültUr nzerine rivayetler olduğundan aynı rivayeti veren. a kaynağının b kaynağına ilgisi önemli değildir. Bize en ge rekli şey en eski vesikaları bulmaktır. O halde umumiyeti& daha eski olan vesikaya önem verilmiştir. 2) KAYNAKLARIN

HUSUSİYETLERİ VE

KIYMETLERİ

Bizim matarialler bir çok noktahı.rda kusurdan Ari değildir .

Giriş

Her şeyden önce Çinlilerin neden ve ne maksatla yabancı ka vimler hakkındaki rivayetleri topladıkları sorulmalıdır : Ben , peşin hükümsüz tarih yazılışına p e k inanm ıyorum. Her kaynak notunun arkasında bilerek veya bi lmeyerek bir maksat veya biride saklıdır Sınır kavmi hak kınd8ki notların işlenmesi göste riyor k i , Çinliler, siyasi veya diğer her hangi bir iş yüzünden bu halkla temasa gelecek Çinli, o halkın mensubiyetini bizzat tanı sın diye ona ait yazılara malik olmak istemişlerdir. Bütn n sın ı r kavi mlerinden, kendilerini komşularından ve Çinlilerden ayı ran en tipik vasıfüı r tebarüz ettirilmiştir. Bu mal1lmat dah11 derinlere varmaz ve evvelce söylendiği gibi bu. güdülen ga yeye kafi gel mektedir. Siyasi ve diplomatik münasebetlerde mutlaka bili nmesi lAzım olduğun dtın , yüksek organ ize edilen teşekküllerde yukarıda kilerden başk a , devlet idaresi de daha vazih olarak gösterilmiştir. Buntı tevfikan yıllıklarda ve ansiklopedilerde yalnız slyast bir kül telakki edilen kttvim ve boyltır ayrıca bir sarı alırlardı . Eski devletler sahasına, mese l! Çin idaresi kaim olduğu zam an, bu eski ler yıllı klarda yerlerin de ktıldı kları ve eski k ültürlerin i muhafaza etl i k leri be lde yine Çinliler tarafın dan silin i rler. Bunların teknır meydtına �'.I kmttları ancak millt yü kselişleri sayesinde müm kün olur. Faktıt bu se fer tabii olartık bu k avimler eski isimleri ile anılmaz, Eşkiya , haydut olarak tavsif olunurltır ki, bunun aynı Çinlile.rin ken dilerinde de bir değişim yaptıkları zaman göze çarpar. Dene bilir ki : yabancı kavimler hakkındaki malOmatın en büyük kısmı siyast sebepler altında yabancıl arla muameleleri olan Çin hudut idarelerinin, harpte onlarla işi olan askerin, onlar la teması muhafaza eden diplomatların ve en sonra bir haraç verme heyeti geldi�i zaman da saray'ın ten viri içindir. Kayıtlarda n pek azı bu siyast maksadı taşıma.yormuş gi b i 2"Örllnürler, bilhassa seyahatnamelerde bulun e n kayıtlar makbul olmamakla beraber bunlar da umumiyetle hayret verici dere cede fakirdirler . Çin kaynakluı daima tek cepheli söz tekerlemelerinden başka bir şey taşımadığından, bunların kıymetini genişletme �e imkAn yoktur. Bir andıçta lmuhtıra) nüfusunun yüzde 70 i kıtlıktan kırılmış bir nahiye için yardıma çağırılıyor denilirse , bundan şöyle bir mal1lmat cCum grano salis> ( Bir tanecik toz ile lazım olan tahditle ) tefsir edilmelidir. Bir yabancı kavimden : <-Htly vanlar gibidirhır>, < hepsi de rastladıklarını =

Çin'ln şimal komşuları

öldürürler-, <erkekleri çift sürer, kadınları örgü örer• deni lirse, o zaman bunların arkasında kelimesi kelimesine alınma ması icabeden muayyen bir muhteviyat sakll, söz tekerleme le:::-i olduğuna hüküm etmelidir; son misa.lde söylenmiş olan malll.mat gibi, ait olduğu kavmin geçim şekli geniş miktarda Çinmerinkine benzer fakat daha ötesi değil. Çinlilerde bir çok Avrupa etnologları gibi yabancı kavim lerin yalnız kendi kültürlerinden başka olan kültürleri ve kendilerine acaip görünen, nazarı dikkatlerini çeken şeyleri tebarüz ettirmek yanlışlığında bulunmuşlardır. Onlar kendile rind•3 olan şeylerin aynı olanlarını umumiyetle zikretmemiş lerdir, ancak Çinlileşmiş olarak gösterilmesi ıa.zımgelen kavim ler bundan mnstesnadır. Bu vekayide •Bunlar artık Çinli ol muşlardır> sözlerinin na.vesi ile izah olunurlar. Çin kültürün den tefrik olunmayan kültür maddeleri, yani o millete Çinli leştirme neticesinde gelmemiş olan, fakat bizzat Çin kültür mad delerinin ayni gibi olanlar umumiyet itibarile hiç zikrolunmazlar. Bu hakikatin evvela., psikolojik sebepleri vardır, sonra da yu· karlda gösterildiği gibi, yabancı kavimler hakkındaki rivayet lerin muayyen bir maksadlı iddiasile izah olunur. Tutulan bu yol b ize, evvela rivayetlere muayyen şeyleri na.ve hakkınt verir. Bir kavim hakkında, bu kavim elbise giyer, den mezse bundan o kavmin çıplak gezdiği neticesine varılmamalıdır. Böyle bir hakikat garip, karakteristik olacağından derhal zik redilirdi. Daha evvel bu kavimin elbisesi Çinlilerin dikkat na zarlarını çekmediği , belki de hemen hemen Çinlilere benzer elbise taşıdıkları neticesine varılmalıdır. Bir kavimde tarım olduğundan bahsolunmazsa, o m illetin tamamen göçebe veya av ile geçinen bir kavim olması la.zımgelmez . Bil8.kis tarım'ın her hangi şeklinin noksan olması bir Çinli 'ye o kadar ga rip görOnllrdü ki, onu hemen zikrederdL Kayıtların eksikli ğinden daha ziyade, malO.matl kaydedenin dikkat gözüne çarp mayan yeknesak b ir tarım mevcut olduğu neticesine varabili riz . Çin psikolojisi ve kayıtların kastettiği hedef bakımından yürünüldOğü takdirde kaynaklar oldukça isabetli olarak izah olunabilir. Tabii bu metod pek mübalağalı olmamalıdır. Bizim kaynaklarımız bazı boy ve kavimler hakktnda y üz lerce ve binlerce yıl ilerlerisine dayanan malO.mat verirler. Bu nunla beraber bu malQmattan bahse mevzu kavim kültürünün

Giriş

az değişir gibi göründüğü daima tesbit edilmiştir. Bunun iki sebebi vardır: biri esas itibarile Çinlilerin mal1lmat veriş tarzıdır. Bir kavim hakkında umumi şekil de bir mal1lmat verildiği . hu da yukarıdaki sebeplerden dolayı resmen (yani siyasi iJAndan) çok sonra yapılmadığı takdirde, il3.ndan bu mal1lmat daima muhafaza olunur ve sonraki notların başı na konulur. Ancak teferruat kısmında biraz genişletilir veya kısaltıllr. Bu da bize kültürün yüzlerce yıl aynı şekilde kal dığı hissini verir. Bundan sonra o kavim �kseriya bu hususta yuktırıda söylendiği gibi , zsmanla dahilen Çin kültürü tesiri dairesinde kalmış bulunu r ve bunu nadiren terkeder. Bu tak dirde hemen daima daha kuvvetl i bir kültür yabancı kavim üzerinde tesirini göstnir ve bu kavim de kendi mUstakil kültü rünün terekkisini durdurmuş ve bunun yerine az veya çok bir nisbette Çinlileşmeye sürüklenmiş bulunur. Fakat bu Çin lileşıne dttvası tamamen i kmal edilmedikçe Ç inlileri alakadar etmez . Tamamile Çinlileştikten sonra dtt o halk. dahH çok ön ceden Çin idttresine gird it1indrn bundttn böyle yabancı kavi m olarak göslerilrııf'z . Eğer kayıtlar bir knvim binlerce ytl ken di kü ltürünü muhafaza etmiş ohtrak gösterirse bu bize o kav m in 1;;s ki kültür hazinelerin i hakikatte muhafaza ettiğini, fa kat buna US.Ve olarak Çin kültüründen bttzı şeyler aldığını gösterir ki bu hususta bize hiç bir şey bildirilmiyor. Bu iki Sf'\bep, bize hakikaten bir kavim hakkında zaman ları muhtelif oltın kaynaklardan verile n mal1lmatı bir araya top lamağa ve elde edilen kültür tablosunu Çin kültürü ile ilk temas anındaki kültür durumu olarak almağa müsaade eder. Bu esas da tabii tatbikinde mllbalAğalandırılmamalıdır; müstes n alar vardır. Filoloji ve siyasf tarih sahasma giren büten şeyler, bilerek hariç bırakılmıştır. Bir kavmin herhangi bir kiiltüre mensup olduğunun tHyini için onun mensup olduğu lisanın hiçbir ehemmiyeti yoktur. Bir kavim kültür bakımından muayyen zümreye dahil , fakat başka bir zümrenin lisanını almış olabi l i r. İspanyol dilini kabul eden cenubi Amerika yerlileri (Ce nup Amerika Hintlileri) kültür bakımından yine. yerli olarak kalırlar ve lisan cihetinden başka bir kültüre mensup olmala rına rıığmen , ilim bak ımında n bunları yerli olarak tetkik et mek icabeder. Biz burada bütün mevzubabis kavimlerin kültür

Çin 'in ti mal komşuları

monografilerini ynzmak nrzusunda bulunmadık. Bu takdird• materiel toplamamı temamiyle başka bakımdan ele almak icnp edecekti. ıvla.terial seçimi <Girişb de söylenen mucip sebeplere göre yapılmıştır. Dola.yısiyle bahse mevzu olan kavimler ta rihinin seyri t>izi aıa.ka.landırmaz. Burada biz Çin kaynaklarına da.yanıyoruz, bu ka.viml�r için tarihin seyri, Çine olan başlıca münasebetlerinden ibaret olup , bu seyir ekseriya. Çin devleti btlttlnlüğüne girmeleriyle sona erer. Bundan dolayı, bahse mevzu olan kavim kültürü için a.Hlka uyan dırıcı ve mühi m olan ma.teria.l ancak pek nadir olarak bulunur. Bunun için ta.riht materia.l hemen hemen nazarı i tibare alın mamış gibidir. 3) ESERİ N METODU: Ma.teria.l aşağı yukarı 800 kavim ve boy bnkkındaki kayıtları topla.makta.dır. Bura.da. bazen bOyük siyasi bütünlük ler, bazen parçalanmış hatta. isimleri bile silinmiş ve Çinliler tarafından coğrafi adhırlariyle gösterilen küçük gruplar bahse mevzudur. Bu materia.lden burada yalnız şimal kavimlere ait olan notlar seçilmiştir. Çinliler bizzat bu münferit kavi mleri gruplara. ayırırlar. Bu de onları bir grup namı altında toplamnk şeklinde olmuştur; mesela. batı şimalindeki kavim�erine Cyeng olarak işaret etmişler ve bu isim altında. toplamışlar; veyahut a. boyu b b oyu ile akraba., c b oyu, a. veya. b boyu ile akrabadır derler. Böylece bura.da. yine boylardan m ürekkep bir grup orta.ya. çıkar ki, Çin nokta.i na.zarına göre bunlar birbirleriyle akraba.dırlar. Şimdiye kadar umumi olarak bu şe kildeki Çin gruplandırmaları üzerine iyi bir hüküm verilmemiş, bunlara. kati bir mana. ifade etmeyen umumi malQma.t gözü ile bakılmıştır, Da.ha. ince araştırmalar bunların ekser ha.ilerde pek mükemmel olduğunu ve bir incelemenin başlangıç noktası ve bir ipuçu olarak alına.bileceğini gösterir. Eğer biz materyali Çinlilerin verdiği gibi tasnif edersek, hakikaten kültür bakı mından b irbirinden fa.rkh hemen yekpare ve muayyen kültür emaresi gösterir ve temamiyle usule uygun , Avrupa etnolojisin ce ma.lQm olan gruplara bağlana.bilen bir çok gruplar elde ederiz. Bu kavim grupları halis kültür gruplarıdır, ve böyle grupların inceleme seyrinde, biri tarafından <bu grup Tunguz kavimlerini ihtiva. eder> denilirse, bu ifa.deden Tunguz dili grubuna mensubiyet değil, ancak bizim Tunguz kültür gru• •

Gtrit

bll dediğimiz bir kültür grubuna mensubiyet anlaşılır. Gerçi biz Tunguz grubu kavimlerinin ekseriyetle Tunguz dili konuş tukları fikrindeyiz. Fakat bunu mutlak bir imka.n dahilinde kabul etmeyiz. Ru grupta başka dile mensup kavim ler olabi lir, bunlar hakkında önceleri Tunguz dili konuştuklari, şilp hesiz zaman geçtikçe bir çok hallerde dillerini kaybettikleri farzedilecektir.

Bizim materyallerimiz Çinliler tarafından ortaya konan sınıflara göre sıralanmıştır. Bu sınıflar içerisindeki münferit boylar alfabe sırasına göre tanzim edilmiştir. Boylar hakkın daki materyal şu şekilde teksim edilmiştir : 1) Boyun yayıldı ğı yahut sakin olduğu yer hakkındaki kaynaklar (Y ile), 2) Kültür hakkındaki kaynaklar (K ile), 3) Belk i kısa olarak baş ka kaynaklara işaret. husust Avrupalı eserler veya daha ehem miyetsiz olan kayn ak rivayetleri Ha.vesi (B ile), 4) bir boyun başlangıcının kaynaklarda ilk ve takribi olarak tesbiti (M ile), 5) tenkit mahiyetinde düşünceler (D ile) gösterilmiştir. Her grup msteryalinin işlenişin e, bu grubun k ü l türü, yayı lışı hakkında hula.sa ile teferruata olan kısa temaslar bağlan mıştır. Bu eserin tertibinde yalnız çok lA.zım olan şeyler söy lenerek ancak bu suretle işaretler yapılmıştır ; okuyucuya materyali anlaması için bir an ahtar verilmiş ve materyali biz zat daha ziyade şunıullen dirmesine müsaade edilmiştir. Umu miyet itibariyle materyalin kendisi konuşmalıdır. En son olar_ a k bütün maltlmatın umumi hUJa.sası gel ir. Bu radan Sınırboyu kavi mleri kültl\r durumunun kıtynaklerı. kayıt hm, başlangıçta bulundukları k ü ltür seviyt si ve bu sınır boyu kavimler kultürünlln yayılması gösterilir. Hu suretle eserin birinci kısmı bitm iş bulunur. İ kinci kısımda yukarıda işaret olunduğu gibi materyalin Çin k ültür tarihine göre işlenmesi gelir. l3u materyalin işlenme usulü ha k kında i kinci kısmın cönsöz> ünde ayrıca konuşulacaktır (2) .

(2_ı Bn eserlmdeki malzeme •Kultur und Siedlung dt!r Ranclvölker ChlnBB• Letden 1942 de neşredilen kitabımdan alınmıştır. Ftıkat buradaki materyal daha fazladır.

Transkripsiyon

Trankripsiyon, Pekin 'in memur lehçesine göre Türk alfabesi ile yapılmıştır. h'

h Türkçe «h> sesi ile Almanca ((eh• sesi araslnda bir ses verir. : <h)) ile <S» arasında bir ses verir.

<ı> arada ve b aşta bulunursa bir ses verir.

<-ı» ve

«Ö))

sesleri arasında

Modern ve klasik söyleniş şekilleri : Modern :

Klasik ;

Modern ;

Ci Cin Cinğ en COan ene Cün Cya Cyanğ Cyav Cye Cyen Cyov Cyn Cyunğ Çi Çin Çinğ Çü Çüe Çüan Çün Çüo

Gi-dzi Gin-dzin ginğ-dzinğ Gü-dzü Güan-dzüan güe-dzüe gUn-dzUn Gya-dzya Gyanğ-dzyanğ Gyav-dzyav Gye-dzye Gyen-czyen Gyov-cl.zyov Gyn-dzyn Gyunğ-dzyunğ Ki-tsi Kin-tsin Kinğ-tsinğ Kü-tsn KOe-tsUe Küan-bOan Kün-tsün Küo-tsüo

Çya Çyanğ Çyav Çye Çyen Çyov Çyn Çyunğ h'i h'in h'inğ h'ü h'üan h'üe h'ün h'ya h'yanğ h'yav h'ye h 'yen h'yn h 'yunğ

Klasi k ; Ky-tsya Kyanğ-tsyanğ k yav-tsyav Kye-tsye Kyen-tsyen Kyov-tsyov Kyn-tsyn Kyunğ-tsyunğ hi-si h in-sin hinğ-sinğ hO-sü h Oan-süan hüe-süel hün-sün hya-sya hyanğ-syanğ hyav-syav hye-sye hyen -syen hyn-syn hyunğ-syunğ

il. A.

'imal Komfu Kavlmlerl

Çin kaynaklarına göre , şimal sınırboyu kavimleri adı altın da bugünkü Çin 'in şimalinde yaşamış, Kora kavimlerinden başlayarak Mançurya, İç Moğolistan ( Jehol, Çahar ve Sui-yü an vilayetleri ) kavimlerinden Türkistan hududuna uzanan ka vimlere kadar bütün kavimler toplanmıştır. Bunlarla birlikte lrngünkü Şensi, Kansu, Şansi ve Hobeğ vilayetlerinin şimalin de oturan kavimler de zikredilmiştir. Buna mukabil eskiden Şensi, Şansi ve Hobeğ merkezlerinde oturan yabancı kavimler hariç tutulmuşlardır. Bunlar «Eski Kavimler> arasında zikre dilmişlerdir (Kısım B). Bu kavimlerin bOyük b ir kısmı göçebe kavim olduğundan ekseriyetle coğran bakımdan pek az tanılmış yerlerde bu lanmuş olduklarından, bunların hemen hepsinin yurtları ancak takriht olarak tayin olunur. Bilhassa şimale doğru genişleme lıı.u duda tamamile belli değildir. Bundan başka b u göçebe ka Timler kısa devirlerde pek çok göç yapmışlardır. Dolayısile •• kaYiıeleri Aaritaya göre tayin etmek pek güçt8.r. ve

1. Kavim Grupları

a. Kora kavimleri 1. Materyaller

1) BAY-CİLER: Y : HOkllmet şarkan H 'in-lo ile, şimalen Gav-li, cenuben ve garben denize bitişiktir. (Beğ-şı 94=TPYL 781,la)

K: Eski den Ma-han'lara tAbi idiler. Hükümdarı Fu-yü kral larından birisinin halefidir. Kllltürleri Gav-li kültürüne b enzer. Kadınları ne p odra ve ne de sürme kullanırlar. Saçlarını örer lflr. Biniciliği severler. Müzik aletleri davul, b oru (boynuzdan), Cınğ (bir n evi harp), muhtelif cinste filtHlerdir . Oyunları çöm lek atma, satranç vesairedir. Çin takvim i kullanılır. Üç yıllık Yuğ (Matem zamanı)ları vardır . Dağlarda yaşamasını severler, çit'tcilik ile uğraşırlar. Koyunları , eşekleri, kazları ve ördekleri yoktur. Sekiz büyllk klandan müteşekkildirler : Sa, Yen - jın, Li, Cm, Cye, Gu , Mu , Bo (Beğ - şı 94 = TPYL 781 , la -2b). Uzun b oylu insanlardırlar. Elbiseleri temizdir. Japonlara yakın olmaları dolaysile dövme yaparlar. Dilleri GavJi'lerinkine ben zer (Nan·şı 79 = TPYL 781, 2b) Cin zamanından (2ti5-419) son r8 Ma-Han ' ı işgal ettiler, bunlarla birlikte : H'in-lo, Gav-lı, Ja ponlar ve Çinliler yaşarlar. Yemek ve elbise Gavli'lerinkine oldukça benzer. Kadınların saçları uzun örgülüdür. Düğünden sonra ikiye ayırarak başlarına sararlar. Glydikleri elbisenin kolları , Çinlilerinkinden biraz daha büyük ve geniştir. Sil4h ları yay, ok, kılıç ve mızrakttr. Ata binerler. Kaplumbağa ve binyaprak (dülger otu)' dan kehanet gösterirler (fala b akarlar), Yin-Yanğ akidelerine inanırlar, budisttirler. Davist (Taoist) lar bulunmaz. Evlenme kaideleri biraz Çinlilerinkine benzer. Üç yıllık yuğları vardır. Çiftcilik, şarap Çinde olduğu gibidir. Lak (vernik), adalarda yetişen hir nevi ağacın üs8l'esinden

Kora kavimleri yapılır. Beş cihet tanrılarına kurban verilir (Tunğ-cı 3 107-8).

194==s.

Bunlar, Gav-li kralını, 400 yılına doğru öldQrüyorlar (Veğ· şu 100=8. 2123 b). Menşeleri Fu-yü'lerdir (Veg-şu 100 = S.2123c). 472 de To-ba'lardan Gav-li'ye karşı bir ordu istemişlerdir (Veğ-şu 7a S. 1916 b). =

M : ÜçQnçü yüzyıldan beri. B ; Menşe rivayetleri hakkında Franke: Geschichte cilt ııı, S. 175'de bakınız. 2)

BYEN

- ÇIN (BYEN -HAN)'lar :

Y: Korada Çm-han cenubunda k!indir. Cenupdan Japonya ya uzanır (Hovhan 115,5b).

K : A detleri Çın-han 'lılar gibidir. Dilleri biraz ayrllık gös terir. Uzun boyludurlar. Dövün yaparlar (Hov-han 115,5b). Pirinçleri, sığır ve atları vardır. Müzik aleti olarak bir Sığ vardır (bir n evi harpdır). Başlarını yassıltırlar. Dövün (dövün = dövme) yaparlar (San-guo Veğ-cı S0,10 ab) ; Evleri kalasdan yapıldığı için hapishaneyi andırır (Veğ-lüe; San-ğuo Veğ-cı 30 10 ab tefsirinde söyler); hüktlmet, 12 küçük hüktlmete ay rılmıştır. Çiftcilik yaparlar. Pirinç eker ve ipek çıkarırlar; öküz ve ata binerler. Evlerin yımına büyük tuylar korlar. Pa raları demirdendir. Dansı ve içkiyi çok severler. Silahları Ma han 'lılarınkine benzer (Tunğ-cı 194 = S.3 1 07 be). Çın-hanlarla birlikte yaşarl ar. Elbise ve ev itibarile de bunlara benzerler, dil ve kurban adetleri de bunların aynıdır. Ocak evin garbln da bulunur (Tunğ-cı 194 = S. 3107 c) . ,

M: Han zamanından beri . D : Tanğ zamanında Çinliler de Kora dansları (bak : Tanğ neğ-şı = Cyen-hu-ci, b i-ci 6, 1 1 a).

oynamışlar

3) CAV-H'YEN : Y: Han zamanında (M. E. 206 - M. S. 220) vilQyet merkezi Cav-h 'yen idi. K: Ci-dzığ, Cov sül!lesinin başlangıcında (t akriben M. E. 1050 de) Cav-h'yen'e çekilmiş ve oradaki sakinlere ziraat, ipekçilik ve nizam öğretmiş. Burada eski köleler (eski müc-

Çin 'in şimal komşuları

rimler) çok vardır. Bunlar evhmdirilmezler. Kapılannı kapa mazlar. Yemek, ağaç çanaklardan, byen ve dov kaplarindan yenir. Kadınlar iffet sahibidirler (Han 28 b , 13 b); b urası deniz kenarında kAin, Yne'ye aittir. (Han 26, 13 a), B: En eski Cav-hyen nzerine literatur: Fraoke, Geschichte

llI, 175.

M: Han zamanındanberi. D: Byen ve dov eski Çin kurban kaplarıdır. MilAttan önce 1 95 yılında bir ta kım insan grupunun Yen'den (bugOnkn Pekin civarından) çıkıp Cav-h'yen'e geçtiği ve orada 80 yıl müd detle memlekete ha.kim olduğu rivayet olunur (Gav-li tu-cing 1, lıı). 432 de hal kın bir kısmının da Ho-beğ'e .ıöçtOğO rivayet olunur (Veğ-şu 106 a = S. 45fl b .) 4) CI-GOV-LOV'LAR. Y.: Vu-cü 'nün şimalinded irler (oraya bakınız) (Tunğ-cı 194= S, 3114 c).

K: Deniz haydudu 'durlar, çok dolaşırlar. Yazın da�larda yaşar, kışın aşa�ı inerler (Tunğ-cı 1 94). M: ? 5) ÇIN-HAN.

Y: Kora'da' (Hov-Han 115,5 b). K: Sakinler, Çin suıa.1esisin sonunda (M. E. 206) Çin'den gelmiş olacaklar, dilleri , Çin diline daha ziyade benzerlik gösterir. Dıvarlarmı direkten yaparlar; çiftcilik ve ipekçilik ile uğraşırlar, ata binerler. Ailevi adetleri i yidir. Japonyaya demir ihraç ederler; demir, nakdi muvazeneleridir. Şarap içer ve sığ çalar ve oynarlar. Çocuklarının başlarını yassıltırlıı.r (Hov-Han 115,6 b). Dilleri Ma-han'larınkine benzemez (Tunğ-cı 194 S. 3107 b ve San-guo Veğ-cı 80,10 a). =

D: Baş yassıltmayı aynı zamanda YO-cı-tang 10,13 b, de izaheder. Gav-li tu-cing (18,2a), baş y assıltmanm güzellik işi olduğunu inanmıyor. Bu adet hakkında Türkiyat mecmuasında. (eilt 8) ki eserimi de bakınız.

Kora kavimleri

6) FU-YÜ : V: H'üan-tu kazasının şimalinden 1 000 1i ( 1 ) mesafede k! indir. Cen upta Gav-li, şarkta 1-lov, garpte Cav-h'yen ile sınır lanır (Hov-Han ı 15, 2 a). K: h kboy anasının gökten ağzına gelen bir yumurtayı yut mak suretiyle gebe kaldığı rivayet olunur. Kocası, çoçuğu dışarı atar, fakat hayvanlar bunu himayelerine alırlar, bunlar tarafından büyütülür. Sonradan Dunğ-minğ ( = d oğu ışığı) adını alır. Çocuk iyi bir nişancı olur. Cenuba doğru giderken bir ırmağı kaplumbağaların sırtlarından kurdukları b ir köprüden geçer. Bir müddet sonra Fu-yo Kralı olur. (Hov-Han 115,2 a; YO-cı-tanğ 1 0,17 a , ve Ma S. 40); Boy anası, içinde altın yu murtalar bulunan bir altın sandık b ulunur, bu yumurtalardan altı çocuk meydana gelir. (Cav-h'yen-şı-lüe = Yenching Journal XX, 495). Kral, ırmak tanrısının kızı ile evlenir, fakat kadın güneşten gebe kalarak bir yumurta doğurur, işte ilk ataları bundan ortaya çıkar (Yü-cı-tan ğ 10, 1 7a Beğ-şı 'ya göre). Halkta iyi athı.r vardır; çiftçilikle uğraşırlar. Yuvarlak direklerle çev reli şehirleri, sarayları, ambarları vardır. Hapishaneleri de mevcuttur. Şarkı söyler, dans ederler (oyun . oynarlar). Göğe kurban keserler. Üvey annelerle evlenirler ve ölülere kurban ederler ( Hov-Han 1 16,2 a - b ) . Çocuksuz kalan Qvey annneleriyle evlenirler; Çin hapishanelerine benzer yuvarlak, direk çitler yaparlar; kehanet sığırları vardır. Yazın �len bir ölüyü buzlayarak gömerler (?), ölülere insan kurban ederler (ölülere insan verirler) (San-guo Veğ-cı R0,5 a - b). Bunlar sonraki Han zamanından (25-'.!20) b eri mal1lmdurlar.

Yurtları garpte H 'yen - bi'lere komşudur. Dzu ve dov kap hırdan yemek yerler. Onikinci ayda göğe bir kurban keserler. Şarkı söyler, dans ederler, buna <kabul trampeti > adını verirler. Bu arada caniler için u m u mt af ilan ederler. Elbiseleri beyaz dır. İleri gelenlerde kllrk zinetter bulunur. Kıskanç kadınlar öldürülerek bir dağ üstünde tersine gömülür. Hiyunğ - nu 'lar gibi kardeş karısı ve üvey annelerle evlenirler. İ yi atları var; inciler takınırlar. Ok, yay, kılıç ve mızrakları vardır. Her ailenin nyrı zırh takımı bulunur. Gezintilerde daima şarkı söylerler. Her muharebeden önce sığır ayaklarından fala ba------- - - -- -- - -

(1) Bir ll takriben 1100 metredir (bk. W. Eberhard: T 'ounı-pao cilt 86, S. 2).

Çin 'in şimal komşuları

karlar. Ayak açık olursa uğursuz sayılır (Tunğ - cı 1 94 = S. � 1 1 l ab) . Yalnız dış tabutları var, iç tabutları yoktur. Kral, Çinden ge tirilen Yada taşın dan yapıl ma bir sandıkta gömllltlr. Memleketleri mil!dın 285. ci yılın dan sorı ra kaybolmuştur. Bundan sonra siyası birl i k ten de silinm işlerdir (Tunğ - cı 1 94 S. 3 1 1 1 be). Şarapları siyahdır· (Yü - cı tanğ ' '9, 3b). Bunlar, yeniden 4n7 de To-ba'lara haraç getiriyorlar ( 1 ) (Veg-şu 5 S 1914 c). Gav-li'lerin cedleridirler (Ve g-şu 1 00 = 8. 2123 a). Fakat kendileri, 500 yılına doğru Vn - cll 'ler tarafın dan imha edilmiş lerdir (Veg - şu 1 00 = S. 212'i b). =

B : Lun - hınğ IJ, 2 Forke 1 906 , 355: de boy söylentileri izah edilmiştir. Bundsn bsşka Veğ - lüe de (Sıın-guo Veğ - cı 30, f> b tefsirinde), Veğ - şu da ( Yenchin2" Journ al XX, 495 ve Toyo Bun k o No. 6 S. 23 ve No. 10. S. ı de zikrolunur). =

M: Han zamanındanberi. D: Toyo Bunko No. 6 da Fu - yü'IUlerin daha ziyade Tun guz'larla mOnasebettar oldu klarını söyle mek istiyor. Bu nokta şu bakımdan da doğru olabilir: Bunlarda Tun guz tesiri, diğer Kors kavimlerinde olduğundan daha kuv vetle ken dini göstermektedir.-Yumurtanın yutulmssı ve hsyvanlar tarafından muhafazaya dair menşe masah hakkınds , mukayese ediniz: W. Eberhard : Typen chinesischer Volksmaerchen S. 94-95 ve W . Eberhard: Volksmaerchtm aus Südostchina S. 75. Kaplumbağalar köprüsü hakkındtt, m ukayese ediniz: W. Eber hard, Lokalkultu ren im alten China, Cilt i:! , S. _98 7) GAV-11: Y: Lyav - dunğ'un 1 000 Li şarkında kaindiı" (Hov-Han t 15, B a). (l)

Not

burada

• ha raç•

kullanılan

kelimesinden,

bizde olduğu

şerefe dokunur b i r para tedlyeı;I anla�ılma malıdır; o zamanki haraç mahiyetleri bakım ından ta;:;amen yonlarına tekabül ederler.

buı;ıtınk fl

Yaba ncı

t i caret komi �yonlannıı ve

elçilerle

birl i k te,

gibi

elcilikleri

delegu

beraberlerinde

emtia

ıtellren kimseler de gelirlerdi. Bu m allara mukııbil en aşağı aynı kıymette atiyeler alırlardı . Böyle bir sefaretin ziyaretine n a il olan devlat, eğer bizzat bir ııefaret r,öndarirse, •haraç• tan bahseder ve karşı taraftaki devlet, bir •haraç elçilğln den• bah1&ttiği vakıt, kendisi •ziyaret• ten yahut ta •haraç elçiliğine

muka

bele• den bahtedeıdi.Bu i,te, o ıamanm diplomamı. mtıDaaebetlerioin t•kliclli .

Kore kavi mleri

K: Burada memleket çok dağlık olduğundan, ekim azdır. Saraylar inşa edebilirler. H er h alde Fu - yn 'lerin bir şubesi olacaklar; dilleri Fu -:yn 'lerink ine çok benzer. Beş klan 'dan müteşekkildirler: H 'ytıv - nu yahut Garp veya hut sağ klan; Cne-nu yahut Şimal veytıhut arka klan; Şun - nu yahut Şark veyahut sol klan; Guan - nu yahut Cenup veyahut ön klan; Gui - lov yahut i�� veytı hut stırı kltın . ( 1 ) İl k htı knm suren kral H 'yav - nu klanından idi, bundan sonra Gui - lov'dan çıktı . Her akşam sevgi eğlencesi yapular. Ruhlara, hububat tan rılarına ve ylldızlara kurbRn keserler. Onuncu ayda bir gök kurbanı bir de içinde Sui - (şın) adlı bir ttınrı bulunan bir ma ğaraya k urban sunarlar ( 1 a). İ pekten (Diba denen bir n evi ipekli kumaş) elbise giyerler. Köleleri vardır. lç gnvey giderler. Ço cuk büyO yOnce, ebeveyin ona mahsus ev ta kımı yapar. Mezar, nst Oste yığılmış taşludan ibarettir (Hov - Han 1 15,3 a); ika metgft.hların yanında ruhlara kurban için bnynk b ir ev yapar lar. Dilleri ve külttlrleri daha geniş manasiyle Fu - yO'lere benzer. Ambarları vardır . Mağara tanrısı ayininde tanrının yanına ağaçtan bir burgu di kerler. Hapishaneleri yoktur. Erkek, bir çocuk doğuncaya kadar, k llçOk husust bir evde, nişanlısı yanında oturup geceler. A hlft.kt kaideleri yok tur. Ost üste yığılmış taşla rdan TümOIOs inşa ederler (San - guo Veğ - cı 30,6 ab). Sığır ayaklarından fala bakarlar. Büyük kardeş öldnkten sonra kUçük kardeşi onun karısiyle evlenir (Veğ - lne = Tpyl 783. 1 ab). Bez, ipek ve deri ile örtOnllrler; fakirdirler. Silahları biraz Çinlilerinkine benzer. Telli çalgıları vardır. Su kenarında bir eğlence (bayram) tertip ederler, buna kralları bir sedir üstünde gelir. Dzu ve dov kapltırdan yemek yerler. Atları küçüktür (2). Ananeleri yoktur; evlenme serbesttir. Matem zamanı Uç yıldır (Beğ - şı 94 = Tpyl 783.4 ab). Bu kavım, Fu - yü'lardan bir şubedir. En esk i Lo - lnnğ şehrinde kAindir (3). Şapkaları (başlıkları) Çin Byen'lerine benzer . Çevrek satrançı , çan R k atma ve top oynar lar . Byen , dov, dzn vesair k aplard.m (4) yemek yerler. Değ( ı)

( l a)

Bu nevi taksi m at Hyun g - nıı 'le rındeklne çok bennr!

E�kl Türklerde de bir matara kfilttı vard ı !

(2) Atlar hekk. bak . Ülk11. , Bir. Teşrin 1 9� 0 , (8) Şark1 Mançuyade.

S. 1 82.

( •) Bunlu e1kl Çinel" kurbanlar için kullaıı ıl.mlflardır.

Çin ' in şim a l komşuları

larda yl'lşarlRr. Evleri hasırla örtOlüdnr, yl'llnız tl'lpın a k ve kirem i tle örtültı dUr . K ı şın hep ısıtıcı, sltl tandırlı yatak kurarlar. içinde kr ndisine tapıl an Su i - tanrı bulunan bir mağaraları v e.dır. Sokak çapraz (dönemeç) le.rınci a evl en m e m iş gençl erin gece gUndüz talim ve atış y aptıkları lı>OyU k binalar inşa edilir (Tanğ-şu 199a = Tpy l 78H, fı a - 6 b). Son raki Han zamanından b eri malQmdurlar. Fu-yn kra lı , ırmak h a kiminin kızı i le evlenir; hu, gOne şten gebe kalarak bir yu m urt a doğurur, büyü k cetleri işte bundan nt>şet eder. Yumurta köpeklere atılır fakat yemezler ve ne do m uzlar ne de köpekler buna yaklaşır; kuşlar bunu himaye ederler. Kral da yumurtttyı par çalamaz . Ann esi kundağa sara r , bun dan bir çocu k çıkttr. Buna, tercnmesi, <iyi nişancı» anlamını veren bir ad verilir. Oğlan, at gütmek m ecbu riyetinde k alır, iyi atlar temin eder ve yetiş tirir. Bir gOn kaçış y olunu lu lar. Bu gOneş ve ı rmak hftkim lerinden oğlu olduğundan kap l umbağa ve balıklar bunun için sırtlarından bir köprü kura r lar. Gav - li de yerleşir. Hürmet makamında Gav-li'de eğil mek bir Adettir. Çok temizdirler. Kü çOk ambarları vard ı r . Nişanlan madan sonra kızın ailesi htra fından küçük, hususi bir köy evi yaptırılır, güvey her akşam buraya gelebilir. İl k doğumdan sonra , ayrıca bir ev takı mı verilir. Ev l en i nceye kadar bir kaideye tabi değildirler. Ke men tleri , k argıht rı , mızrakları ve kalkanları vardır. Müzik aletleri içinde : beş telli bir sığ, bir Çınğ (Harp cinsinden), flOt, davul vesaire bulunur. Atları cücedir. Gav-li'lar, aynı zamanda Mo denirler (Tun g-cı 194 = s. : u 1 2 ab) . H raylar ı

398 yılında Gav-l i 'den bir çok kişi To· b a ')arın baş şehrine taşınmıştır (Veğ-şu 2 = S. 1 906 c). Bunla r , aşağıda yazılı yıl larda To-ba'lara haraç elçili kleri gö nderm i şlerdir : 435 (Veğ- şu -4:a = S . 1 91 1c), 4l:l6 (4a = S.19 l l c), 437 (4a = S . 1 9 11d), 4il!J (4 = S. 1 9 1 2a), 462 (5 = S . 1 914d ) , 465 (5 = S.19 16a), 466 (6 = S. 1 Y 1 5b ), -4:67 (5 = S. 1 91 5c) , 468 (l. c.), 4ö9 (5 "-= S. 1 915d), 470 (l .c.), 472 (7a = S. t 9t6b), 47B (l .c.), 474 (7s = S. 1 916c), 475 (7a = S. H l 1 6d), 476 (1. c.), 477 (7 e. = S . 1 91 7a) , 478 (7a = S .19 1 7b), 479 (l.c.), 484 (7e. = S . 1 9 1 Sb), 485 (7a = S . 1 91 f.i c) , 4>'6 (7b = S. 1 91 8c), 488 (7a = S.19 1 8d), 489 (7b = S. 1 9 1 9a), 490 (l .c.), 491 (7b = S. 1 9 t 9b), 49:! 7b = S.19 1 9c), 493 (7b = S . 1919d), 494 (7b = S . 1 920a), 4.95 (7b = S . 1920b-c), 498 (7b = S.192 1 b), 499 (8 = S. 1 9� 1 d). nOO (8 = S. 1 921d), 501 (8 = S. 1922a), 504 (8 = S. 1 922b) , ö06 (S = S. 1923a), 508 (8 = S . 1923b), 509 (8 = 8. 1923c), 510 (8 = S. 1923d), 512 (8 = S. 1924a),

Kora ka vimler i

51S (8= 8 . \ 924b), 5 14-5 (3 = 8. 1924b), 516 (9= S. 19'ı4d), 517 (9 = 8, H l25a), 618 (9 = 8. 1925b), 532 ( 1 1 =8. 1 930d), 534 (11 = 8. 1 931b), F.35 (12 = 8. 1! ı 32a) , 536 - 7 (12 = 8 . 1 932b), 537 ( ı t = 8. 1 9S2 b), 538 (1. c.), 539 (12=8. 1 932c), 540 (12 = 8. 1 932c), 541 (1. c.), 542 (12 = 8. 1 932d), 543 (1. c.), 544 (1. c.), 545 (1. c.), 546 ( 1 2 = 8. 1 933a), 547 (1. c.), 548 (12 = 8. t 93 3 b ), 549 (1. c. ). 479 yılında Jusn-juan 'larla münasebetler kuruyorlar; bu mü nasebetler Di-dov-yU 'lere karşıdır (100 = 8. 2 124b ) . Bir eski Kora kaynağına göre (bk . Hentze, Die 8akralbron zen, 8. 19) en eski zamanda bir bUyUk sihirbaz bir ayı ile evlen miş ve b unlRrdan Gav-li'nin hükümdar ailesi meydana gelmiştir. M : Htln zamanından beri . D : Bunlar, Gav-gov-li olarak da işaret olunurlar. Gav-li' nin bir kısaltm a olmak ihtimali vardır. 8 : Veğ-lUe = Tpyl 360,7a ' da boy rivayeti izah T.ıyo Bunko No. 10, 8. 13 de karşılaştırınız .

olunur;

8) GOV-Lİ'ler. Y : Korada kain (herhalde Gav-li 'lerden ayrı de4ildirler). K : Mo'lara benzerler. Bunlardan bir çok gruplar, kllçOk ırmakların kıyılarında y aşarlar v e < kUçtık su Mo'ları> (H'y av - Şueğ - Mo) adını alırlar. İyi yayları v ardır. Vanğ Mant (M. 8. 9-24) , bunları Hi yunğ-nu'lara karşı sal dırma k istedi. Ml14ttan sonra 94 de Yo-Beğ-pinğ, YU-yanğ, Şanğ-gu ve TayyQ an vilayetlerinde yağmaya koyuldular (Hov-Han 1 l5,3b 4a). İ ddia e dildiğine göre Gav-li menşei Milattan önceki zaman lara ka dar geri giden Cov-şu'da zikredilmiştir (Junğ-cay h'U-bi 1S,6b), Son olarak b unlar 12 nci asırda, Çi-dan (Kitan) lara t4bi olarak zlkrolunmuşlardır (Liav-şı 36 = 8 . 5772 b).

M : Han zamanından beri .

9) H'İN - LO'LAR: Y:

Kora'da (Ja ponca : Silla).

K: Çok ipek ve kenevir çıkaran, kUçUk bir hDk6mettir. Sıa1rıarı v� atları v ardır. Kadınla erkek arasında çekingenlik

Çin 'in "hıı al kom"uları

vardır. Yazıları yok, yalnız çetele (1) çok kullanırlar. Dilleri Bay - ci'lerinkine benzer (Nan - şi 79 Tpyl 781, 6 a). H 'in - lo bO.yQk ataları Çın - han ' 111.rdan neşet eder (Bet - şı 94 Tpyl 7Sl , 6 ab), onlar 8' inci ayın 15' iode bir ok atma bayramı yaparlar. Kadınlar saçJarını örerler (Beğ-şı 94 Tpyl 781 , 7 a) Aralarında Cin ve Bu klanları vardır ki, başka klanlar, bun larla evlenmezler (Tanğ - şu 1 99 a Tpyl 78 t, 7 a). Büyük ata ları Çın - ban 'lardan neşet eder. H'in-lo Çın - han hük'Ometi inkıraz bulduğu zaman, ortadaıı kalkan hükümetlerdendir. Sa.kinleri şimdi Çinlilerden Gav - li ve Bay - ci 'lerden müteşek kildir. Onlar eski Vu-cn memleketinde yaşarlar (Tunğ-cı 194 S. 3109 a), yazıları , zırhları, stıılhları Çinlilerde olduğu gibidir. Her ay başlangıcmda bir yemek ziyafeti verilir, güneş ve aya i badet edilir. Kadınlar saçlarını örerler, alacalı kumaş ve inci lerle süslenirler. Düğün, yalnız yemek ve içki içmekten iba rettir. Düğün akşamı n işanlı kız ilkönce baba kardeşini ve bunun karısını (veyahut baba kız kardeşini) selS.mlar, sonra kocasının büyük kardeşini , en sonra da kocasını sel9.mlar. Tabutları ve mezarları vardır (Tunğ - cı 1 94 S. 3109 ab). Horoz kültü vardır (Yen - fan - lu 10 Maison Franco - Jap. III , No. 2 p. 18) B: H'in - lo'lıların ilk tarihleri, bk. Frttnke, Geschichte III, 175. M : cAltı hükümet • zamanındanberi (5 inci asırdanberi). göre, H'sin-lo a dının Şı - lo denen D: Yen - fan - lu'ys musiki a leti ile ilgili olması mümkündür. Bu hsbere işaret eden Franke (Geschichte 3, 1 76) burada mevzuubahs olanın kap şeklinde bir musiki aleti olması ldzım geldiğini söylemek tedir , zira, Cin - sı'da (Fasıl 42) bunun memurlar tarafından tsşınan bir nesne olduğu söyle niyor. Bu , Sunğ - yen (!\ lla - b) e göre, doğru de�ildir; bunlar yıkanma kaplarıdır, bu k aplar da 13. cü asırda baştan başa altın ve gümüşten idi; bunlara, Çi - dan - ların dilinden (Yün - lu m an - çav'ına nazaran böyledir) bir kelime ile şa - lo yahut şı - lo denmektedir. Bu izoh bans doğru görünüyor, zira bir metinde (Vın - çi - lu TPGC 306 cilt 26, 3 b) bir ruhun böyle bir ksbm içinde yediği ve bu kabın hacminin 3 tov oldu�u (takriben 6 kilo) anlatılmaktadır. Buna nazaran, görünüşe göre, bu kelime Çi-dan'ların dilinden gelmekte olup ilk moğolca olabilir. Fakat bu mefhum daha Tanğ zamanından malftmdur. Orta Asya.dan bahseden bir =

(1) Kerbetook .

Kora kavimleri metinde (ChaTannes, Docu ments S. 119 ve 310) b u eşyaya bo lo adı verilmektedir. Bo - lo yazma tarzı, Şı - lo yazış tar zına çok benzer, bel ki de burada sadece bir yazı hatası mev zuubahstir. Sunğ devrinde bu Şı - lo'lar Tonking'rlen Çine haraç olarak gelirlerdi (Linğ - vay - dny - ta 2,3 a). ·

10) MA - HAN:

Y: Kora'da , Memleketleri şimalde Lo - lanğ, cenupta Wa memleketi (Japonya) ile komşudur. Üç Han devletlerin en büyüğüdür ( Çın-han, Byen-han veyahut Byen-çın, MQ - han ) (Hov - Han 1 1 5,5a) . K : Ziraatci ve ipekcidirler, çuha yaparlar . Uzu n kuyruklu tavukları vardır. Şehir duvarları yoktur. Evler mezar gibi yer altından dışarıya bir delik ile açılır. Ata binmezler. Saçlarını başları etrafına sararlar, kumaştan elbise giyinirler. Gençlik evl eri vardır ve cesaret tecrUbesi yRparlar. Heşinci ayda tar lada ruhlara kurbRn sunu lur, aynı zamanda onuncu ıtyda mah sullerden sonra b i r bayram yapılır. Bu ayini i dare eden kim· seye 'Gök hnkinı h derler. Onlar bir nevi Stupa inşa ederler. (San-guo Veğ ·cı 30,Sa - ı oa ve Hov-Han 1 1 5,5 ab; i l k metin da ha mufassaldır.) Japonya.da kQin kıyılarda dövme (deriler üze rini renkleme) Qdetleri bulunur. Memleket 50 den fazla mün ferit hük1lmetciklere Ryrılır (Tunğ-cı 1 94 = S. 3 10fl c). Hasır kulubeler ve yer evlerinde yaşarlar. Ata binmezler. A tlardan, sığırlardan anca k kurban hayvanı olarak istifade ederler. Gerdanlık ve küpe takınırl ar, deri ayakkabılar giyerler. Genelik evleri vıudır; burada, ayinlerde gençlerin sırt derileri delinerek bir k ulaçdan uzun değnekle urgan geçirilir. Bunlar oda etrafında şik&yet etmeksizin bütün gün koşarlar, bu su retle cesaret tecrübesi yapmış olurlar. Su-du adı verilen mus· tııkil yerleri vardır; önündt-1 Tanrılar için dikilmiş çınğıraklı direk bulunur. Bu Su-du yerleri sığınak yerleridir. Dövme arızt olarak bulunur (Tunğ-cı 194 = S. 3 1 07a) .

B : Yü-cı-tanğ 10, 13b'da da izah olunur. M : Han zamanındanberi. D : İlk muhtırada adı geçen Stupa (Pagoda), sonradan adı geçen Su-du'nun aynıdır, tefsir Çin tefsiridir, son muhtıraya göre yanlıstır.

Çfn'ln ştm11l kontfOlan 1 1) VEÖ1ler :

Y : Garben Lo-lanğ'a bitişir, şa r kta denize kadar nzanır, şimalen Gav-li ve cenuben de Çın-han i le h e m h uduttur (Hov ban 1 16,4b ). K : İ pek çıkarırltır, ç iftcilik yaparlar . Kapıları kapanmnz, namus işinde m nteassıptırlar. By e n ve Dov kaplarından yem ek: yerler. Dil ve Adet itibar i yle Gav-li'lere benzerler. Apt aldırlar. Gerek kadın gerek erkek elbiselerin de yakalar müdev ver (iğ· ri) dir. Aynı kabileden evlen mezler. Bir ölO m vu kuunda ev terk olunur. Yıldızlara taparlar (Yı l dız kül tün 'dedirler). Onuncu tt yda göğe kurban keserler. KRplanlara kurb H n verirler. Üç kulaç uzunluğundaki m ızraklarla p iyade ınuhtırebAsi yapar lar. Atları zağardır (Sa n-guo Veğ-cı 30,8ab ve Hov-han 1 1 5,4b5a); Gav-l l 'lerin tabi olduğu ırktan olduklarını kendileri itiraf ederler, dil ve adetle ri bunların kine benze r (Tunğ-cı 194 = S. ;n oo b). Birçok Tabu 'ları vardır. K enevir ekerler, ipek çı karırlar, heyet ilmi ile uğra şırlar (ayn ı kaynaklar) . Kü çük a t ları vardır (Bo-vu-cı = TPYL 89 1 ,4b) D : Kaplana ibadet şarkt Asyada bHhassa cenubt Çin 'de y apıl mıştır. Buna dair mukayese �din i z : W. Eherhard, Lok tı lkulture e im a ıten China, cilt 1 ve 2 ve Hentze Sa kralbronzen s. 18. M : Han zamamndanberl. 12) TO-Lt (SO-Lf) 'ler: Y : Amur sahasında ?

K : Şimalde kain bir memlekettir. Fu-yü hükOmetinin ced dlnden neşet etmişlerdir (Hov-han 1 15,2a ve TPYL 932 , la da Veğ-lQo'ya göre). M : Han zamanından beri .

D : T o-li> nln diger şek li doğru olmak ihtim41li vardır.

olan So-li dir ki

bunun d aha

Ben de Bav-li teleffuz tarzına -ki her h al de yanlış olsa gerek bir tek kere rastladım (Tiyen-du-dzay'da = Ciyen-h'u-ci, bi-ci

X:ora kaTlmlert

6,6) Tiyen uu-dza y , Fu-yQ'lerin yukarıda zikretmiş olduiumuz menşe masallarından haber veriyor. 18) VU-CO 'ler : Y : Gav-li şarkındaki Şark denizi kıyısında yaşarlarlar (HoT - han 1 16,4a). Ülkeleri şimalen 1 Iov ve Fu yü, cenuben Veğ ve M o ile hemhuduttur. Şimal ve Cenup cihetlerine doğru uzanmışlardır (Tunğ-cı 194 S. 3 1 14 c). -

K: Çiftçilik vaparlar, memleketleri mahsuldardır, dil ve Adet leri Gav-lileriııkine benzer, piyade muharebesi yaparlar, mızrak kullanırlar. Köy reisleri vardır. On kulaçtan(t) fazla bOyüklOkte ağaçtan yapılma bQyOk tabutları var, bunun içine bütOn ailenin kemikleri konarak gömOlQr, olOlerin (ruhların) listesini de bura ya korlar. Han zamanındalülkeleri ilkönce H'Oan-du:şehrine tabi idi, sonradan Lo - lanğ'a tabi oldu. Vergi olarak esir kadınlar, deri, tuz ve deniz mahsulleri verirletdi (Hov - han 1 1 5,4 a - b ve San-guo Veğ-cı 30, 7 a - b ); sığır ve atları pek azdır (San-guo Veğ-cı 80,7 b). Dilleri en ziyade Gav-lı'lerlnkine benzer. Bir ailenin ;boton ölülerini aynı yerde gömerler, ölOlerin hey kellerini traş ederler. Dış tabut'ın kapu kanadına, çömlekten yapılma bir Oç ayak kap pirinçle dolu olarak BBılır. Çinliler tarafından mağlQp edildikten sonra bakiyeleri daha şimals doğru kaçtılar (Tung-cı 194 = S. 3 ı 14 c).

B: San-guo Veğ-cı 28,3 a; Yen-ching J ournal XXlll, 167 bu Man-cov yoan-lyu-kav'ya göre Vo-cı olarak zi krolunur. Bu zat, Vu-cOlere benzedikleri, daha sonraki Vu-cığl oldukları kanaatini taşıyor ve genişledikleri yerler haritada çizilmiştir. M: Han zamanmdanberi .

(1) lillr kulaç o zaman 2,80 metreydi,

K o ra Kav i m l er i

ou,unceler

Toplu Tavsif .

1 UMUMi MALUMAT : Bu grup , bütün Kora kavimleri n i ihtiva eder . Cin kayıtl arının esasınıt göre, adı geçen bu grupların münferit unsurları arasın da d8ima bir a krsbahk gö ze çarpar Bu husustaki materyal Han z8manmd an başlar (M. E. 20'i - M. S. 220), takriben Tanğ zamanında (6 1 8 - llOti) nihayet bulur. Tetkik gayesine ulaşmak için daha fazla malu mat dermeyan etmeğe, bundan sonrs lüzum görUlmemiştir. -

Kültürleri hakkında kayıtlar toplanılırsa, Çin 'in diğer kom şularından daha müstakil, hatta Çin kültürUnden de ayrı, ken di içersine kapanan , husust bir kUltür manzarası göze çarpar. En az denebilir ki Han zamanındanberi b i r Kora kültürü mev cuttu ve bu kültür bir ziraat kültürü idi. Fakst bu ziraatın hangi neviden olduğu aşikar olmamakla beraber her halde kazma ziraatı veyahu t bununla ilgisi olan <Yakma ziraat> le de ala.k ası yoktur. Şunu da göz ö nünde tut msk gere ktir ki, Çin geçim şeklinde nasıl tipık bir formül var sa, burads da ziraat daima tpekçilik-le birlikte zikrolunur; tabi oldukları teknik bakımdanda bunlarla Çin arasında esaslı bir fark yoktu r Çiftçilik (Ziraat) ile hububat Tanrıları kGltü ve d ahs eski ziraat kültü birib irine ilgilenirler. ,

KÜLTÜRÜN ESASLARI :

a) Çin kültürünün nüfuzu : ilk bakışta bu kUltürtln mütecanis olmadığı gözllkür. M11teryallerd� - hatta aynı mıntakadaki riva-

Çin ; in şimal komşuları

yetlerde bile - tezatlar mevcuttur. Dikkat edilirse bu «Kora• kOltürQnün muhtelit köklerden doJtmuş bir kül olduğu izah olunabilir. Her şeyden evvel Çin ile akrabalık bariz şekilde kendini gösterir : Bunlar bilhassa Dov, Dzu veya Byen biçi minde kaplar ve ağaç kaplardir. Bu kaplar bronzl arla katiyen karıştırmamalı, bilakis Konfuçyanist ktHtünde çok kul lanllan kurban için örUlmUş kaplarla mukayese etmeli dir. Sonra silQhların benzerliği ve oyun l arın ( b i lh tt ssu satranç) b enz erliği zikrolunur. Daha sonra ktı.pl u nı bağa ve bin yaprak (dülger otu) kehanetleri kaydolunur. Nihayet bir ç o k dtfH Oç yıllık matemdt' n bahsediliyor, ve evlenme &d ellerin i n Ç i n ı ileri n ki ' gibi olduğu kuvvetle izah olunuyor. Bu lıenzerlikleri n yine Çin lilerin Çin (Ts'in) sülalesi zanummdtt (245 - 207) bir çok kere Çlnden yaptıkları mühaceretle ilgili olduğunu izah edebiliriz . Oyunlardan , kehanetlerden, yuğlıuın uzun sürmesinden, bel k i d e silQhlardttn aynı neticeye varıh ı b iliriz . Sair şeylerde v azi yet daha karışık görülür. Hasinhm örme kurban kıtphırının Ko rada gündeli k ihtiyaç için kulla nı ldığı an l a şıl ı y o r - çok kere Koradaki gruplara mahsus çok t i µ i k bir kDltOn eşyası oldu ğu mevzuubahstir. Zaten b u n lardan başka k tı. plar zikredil miyor. Çinden gelen muhacirler kendiler i n de mevcut, h er halde kendilerine mahsus hi��imlt:rde daha i y i bronz kaplar veyahut toprak kapları beraber getiroıi ş olacak l tı.rdır, fakat bunlar zikredilen kap tipleri n den değil d ir . Hen i m fikrime gö re bu, en eski bir yerli kültür eşyası olarak k abul olunmalı dır. Evlenme adetlerinin benzerliğine gelince her nekadar Çin lilerinkine benzediği söyhmdise de, bu ancak her i k i tarafta Dünür (görücü veyahut evlenme rnu tavassıtı) n ın bulunmasın dan daha ileri gitmez . Böyle bir evlenme tı:ırzında dti muhak kak Çin nüfuzunun bulunması icap etmez v e tamamiyle y e rli olabilir. -

b) Cenubi Çin Kültürünün Nüfuzu : Hatttt evlenme adetle rinde bile fark görülür : Çinliler gibi evlenmede mutavassıt kullanan ancak bir kaç kabtle vardır. Diğerleri serbest evle nirler. Ve kadınların bir kayda tabi olmadıkları da söylenir. Bunlarda erkek iç güveysi gider ve bir çocuk dünyaya gel dikten sonra hususi bir ev idaresi kurar. Yine bunlarda genç lik evlerinin bulunduğundan bahsedildi. Gençlik evlerine hağ lı clnitiation» a benzer manevt adetler (cesaret tecrüb eleri) v ar-

Kora kavimleri

dır. Bu cins !detler komşu kültürlerce malum olmamakla be raber, Çin Adetleri nde de yoktur. Yalnız daha ziyade genişle yerek cenu p kUltUrlerinde kend ini gösterir . Cenup kültürleri için bundan bttşktt sevgi bayramları daha evvelce söylenen c Su k ıyısında bayram:; . güveyler için yapılan hususi evcikler ve dövtln pek t i p i ktir. Metinler, d övnnon zuhurunu japon kOl tUrünOn nüfuzu oluak izah ederler. Hakikaten dövünün , da ha önceden .J aponyada mevcut olduğu vesikalarla sabittir. Bura da J apon k llıttl rlerinin tahl ilt tecrübesine girişilmiyecektir. Fa· kat şun a in11n ı yorum k i , Japon ya da kOltOr ntlmnnelerinden olan Cenubt Çin kUltü rleriy l e ahıkad a r bulunm ak mecburiyetin dedir. Burada rl ah a ziyade Koranın komşu ları tarafından malum ol mayan, buna mukıt.bil Çin kUltUrleri i çi n pek ti pik olan kül tür eserleri n den toplu bir grup üzerinde durulacaktır. Yalnız şurası şıı yanı d i k kattır ki Han - çu (26, 1 3 a), Cav - h 'yenleri, astroloj i k bir gaye için olsa bile, Yüe devletiyle bir tutuluyor. Han zt1 manmın coğrafi bilgisi o kadar sarihtir ki burada basit bir coğrt1fya hatası vıu d ı r diye b i le dOşünUlemez . Bundan y alnız şu neticeye varabiliriz: Cav h 'yen 'lerle Yüe'lller arasında bir a k rabalı k dOşOnOlmüş, dolayısile astrolojik ben zerlikler ileri snrOlmUştOr. -

Kora ve cenubt Çin kültürleri arasında bir münasebet bul mağa karar verildiği zaman , daha fazla ileri gitmek, ihtimallere daha fazla gi rişmekve bunları bOytıtmek icabeder. Ma - hanların sığırları yalnız kurban için kullandıkları söyleniyor, sığır aya #'ın d11n kehanet bir çok defa z ikrediliyor. Bu bize cenup kül türleri için çok tipik olan sığırlara karşı husust bir ehemmi yeti hatırlabr . Sığır kOltO ile meftalit kültürü birleştirilir. Ko ra da meğalitler (tarihten önctı ki büyük taşlar, mezar taşları) çok eskiden m alumdur. Bizim metinler onları tmezar taşları> adıyle zi kretmişe benziyorlar. Aynı zamanda bir cenup ktıltn rttn den (Yav), mezar - meğalitleri zikrolunuyor . Sığır kOltü11tın boğa gtlreşiyle beraber geldiği muhtıralarla isbat eldildi ği gibi, höylece H'in - lo dft horoz kllltüntln , belki horoz dö vUşmesiyle birl i k te doğduğunu farzedebiliriz. Bir yumurtadan doğuş efsttn eleri (Fu - yQ ve Gav - li ' lerde) de muhakkak cenup tan b ir, busuEt ya yılma mevcudiy etini gösterir . Böylece malum

Çin'in şimal komşulan

münasebetlerde ortaya konan latır(t).

toplu

bir fi kir bizi aydın

c) Su - şın kültürünün nüfuzu : buna mukabil bu kav i mler den birinin diğerlerine nazaran hususiyeti göze çarpar. Ma han'ların yeraltı evleri olup, b i r delik vasıtasiyle dışarı çı k tık ları evvelce anlatılmıştı . Bu nevi i nşa tarzı Su - şın kavimleri için pek tipiktir. Bundan Su - şın 'larla bir irtibat aramak la zımdır. Eğer bu hususta daha mufassal materiyaller buluna rak bu i rtibat daha fazla aydınlatılabilse idi, kanaatimce noksanlık kalmazdı . -Koralıların evvelce Şamanizm� sallk olup olmadıklarına dair elimizde vesika yok;tur, fakat bugOn Şa manistler vardır (Haguenauer, Bull. Maison Franco - Jap. il Nr. 1. s. 47, de). Hentze (O. Z . , N. F . IX, s. 1 56) da Han dev rindeki mezarlarda bulunan Kora başlıklarını Şaman taçları olarak izah eder. Şamanism bütnn Tunguz kavimleri için ti piktir, ve Su - şınlardan Tunguzların cetlerini tanımak mecbu riyetindeyiz (o. b .) . Bunlar h akkında metinler ortaya konma mışsa da buna mukabil bütün ri vayetler bunlarda Şamanizmin mevcudiyetini teyid eder. -Bir çok Kora kavimleri için zikre dilen saç örgüsü, daha ziyade Su-şınlarda kendini gösterir, ve bunlar için hususi bir ehemmiyeti h aiz olarak . d) Hyungun kültürüne nüfuzu : Lev irat (baba ölünce üvey annelerle evlen me) ve kardeş karısiyle evlen me (kO çOk kardeş, ölen bUytl k kardeşin karnıile evlenir) adetleri metinlerde de işaret edildiği gibi Hiyungnul ar için tipiktir. Ve bir çok defa at yetiştirme ve at kurban etmenin Hiyunınular için has olduğu tekrar edil miştir. O halde kısactt denilebilir ki bize Han zamanındanberi ma-

11lm olan bu Kora kUltOrO , hakikatta daha eski ola bilir ve bu

kOltOrün en sonunda bir çok muhtelif köklerden gelmiş olma sı icap ettiği gib i, cenubi Çin kOltüründen en az biriyle, Su-şin kültürü ile, belki de Hiyu n gun kOltOrU i le (Bu nokta üzerinde fazla israr etmem) olan ilgi leri bu hususta mühim bir rol oynamışlardır. Bu kOltOr esas itibariyle karışıktır, bunu her yerde ve ekseriya pek karışık bir şekilde bulan sosyal tab a · ( 1 ) Kora ktıltürlerinin cenubi Çin ktlltürleriyle olao münasebetleri mesele sine dai r , mnkayeee ediniz, •ufaeeal bir �ekilde : W. Eberhard, Lokalkultu• ren im alten Chlna, cilt 2.

Kora kavimleri

kalar v e köle beslenmesine ait rivayetler dahi isbat eder k i bu dotrudan doğruya insan tHbakalarının Ostoste gelmesi (1) meselesine bağlıdır. Şimdiye kadar olan dil araştırmalariyle de tamamen aynı neticeye varılmıştır. Tunguz diliyle münasebetler görülmüş ve başka t nrlü ilgiler de tahmin olunmuş, fakat şimdiye kadar dilin tahlilinde daha fazla i leri varılmamıştır. Bu da gösteriyor ki, lisan da çok karışıktır. 2

MÜNFERİT MESELELER :

Direk çakm a işi (Paliıadenwerk) namı altında ne dOşünül dOQ-11 me.ltlm değildir. Eski Çin hapishanelerine olan benzerli �e işaret az faide vermektedir, çünkü biz bunlar hakkında yu varlak ve yer altında. bulunmuş olm alarından daha fazla bir şey bilmiyoruz . Belki hakikatta yalnız dıvara benzer çitler mevzuuba.histir. T1pkı cenubt Çinin köylerinde hala bulunan bam bus çitleri gibi; Çinliler için asıl çamur dıvarlar tipik ol duğundan , bunlar gözlerine çarpmıştır. Bıışı yassı etme Kora 'lılardan başka yeni zamanda Mançur ya.daki Kirin 'in şimali garbisin deki cBalık derisi Tatarlar> ın da (Balık derisinden elbise giydikleri icin bu sıfat verilmiştir) vardır (Chçgfsc il, cilt 1. S. 103). H 'Oan-dzanğ'a göre Kuça'da es k iden yerleşenlerde mevcuttur (H'l-yo-ci 1. Beal, Budd.Rec. L 1 9). Su-lo adlı Türkistan devletinde de (bu günk ü Kaşgar' da) kafaları yassı yaparlardı (Tripitaka, Bd. 5 1 . S.95 1 b , T'anğ devrinden bir metin). Koraya ait maltlmat Türkista.nda ve M o ğolistanda fev ka l&de çoktur (ttşa�ıda. bakınız), =

Fu-yü ve Gav-lı kabile efsaneleri lrnvvetli surette güneş m otifi arzeder ve bütün din göğe kurban etmesiyle, yıldız kül türiyle ve her şeyden önce gllneş kültü i le, h&kim surette yıl dız ve gök kültüdür. Bu din şu şekilde Hiyunğ-nula.r için ti p i k olan dine tetabuk etmektedir. Mağara tanrısı külttı, bir burgunun dikilmesiyle Çin 'in Sui-jın (ateş burgu adam) tanrısı nı hatırlatır ve yeni ateş merasim i ile de her hangi bir müna sebeti vardır. Esas itibariyle mağra ktllttı kendilerince pek bü ynk bir değeri olan Hiyunğ-nu kavimlerinin ata m ağrasını da aatırlatır. (1) ÜberlaıeruDg'un BRllııa bili

elara.k kulla.aı.lmlfbr.

Çin'in şimal komşulan Çeteleler (bk . S. 22), Çin 'in etrafına o derece umumi bir şekilde yayılmıştır kL ala.meti ferıka ol arak gösterilemez. Verilen m e ltlmat de.he esaslı olsa idi belki bir kaç sistematik tarifi kabil olurdu. H'in-Iolardtı gelinin ilkönce kocanın babasının kardeşini sel.amlamesl adeti garbt Çin kültürünün tipik olan büyük amca oğlu ile evlenme sistemi ile acaba kabili telif midir, değilmi dir, bunları birbirinden ayırme ğa cesaret etmiyorum. Bu bana mümkün gibi görünüyor. - Gav-li'lerin kabtle hurafaların da bahadıriar için kurulan hayv an biçimi köprü, Japon masalla rında motif olarak görülOr (F . Rumpff : Japanische Volksmaer chen S. 40) . Fakat eski orta Çinde de bir muvazisi vardır. İhtimal ki o asıldan buraya gelmiş bir motiftir. - Kora'lıların dağlarda yaş·a masını sevdikleri tebarüz ettirllmlştfr ki bu, şayanı dikkat olmakla beraber, yalnız memleketin dağlık tabiatlyle izah olun maz. Dağ hayatı aynı zamanda cenubt Çinlilerde de daima .. tebarüz ettirilir. Bir oba ölülerinin h epsinin bir arada görülmesi enderdir. Bu yalnız gerbt Cin kabtlelerinin bazılarında tesadüf edildiği rivayet olunur, fakat ecdat hey kelleri Çinlilerin heykel şeklinde olmayan ecdat tablolari yle doğrudan doğruyn birleştirilemez. Ecdat heykellerinin mevcudiyeti , ecdat kültü neticesine vanr ki hakikatte bütün şarkt Asya ziraatci kültürlerinde kendisini gösterdiği anlaşılıyor.

HÜLASA :

Bu grupta toplanan kavimler ayrı ayrı fakat büyük kıs mında yeknasak ve başka kavimlerden tecrit olunabilecek bir kültür göstermekle , diğer komşu kültürlerle de karabet tesbit olunmaktadır. Ayrı ayrı k abilelerin kültür birliği bunları bir grupta toplanmasını temin etmektedir; bilhassa Çinlilerin ver diği malllmatta bizzat karşılıklı münasebetin izahiyle , akraba lığı teeyyüt etmektedır. Bu <Kora> kültürü, kaynaklara göre Han zamanından beri (M. E. 206 M . S. 220) kabili isbattır. Bununla beraber bu kültOr bir «ana - ktntOrıı olmayıp kendi içerisinde bir halitadır. Esasların unsurları hslA tefrik olunabilir. -

• Kora • kültürünün bu karekteri kısaca bül8.Ba edilirse :

Kora kavimleri

1KT1SAT ŞEKLi :

Nisbeten y nksek ziraat, pirinç ekimi, ipekcilik ve bunlarla birlikte sığır ve at besleme. SOSYAL KURULUŞ :

BahH huk u ku (baha ha ki miyt-:ti), f11 k 11 t kızm evlenmedt-.n önce hürriyet i, gençl i k evlenmesi , ş11rk bayrunıları . serbest evltmme, teşvi k ayini (cesıtret tecrü beleri gib i) , tab akalı sos yete, köle b ulundurma, k öy k a hy alı kları !le daha k OçOk (köy) birliklere inkisam. k lanlar, U vey ann d erle e v len me (Levirat), kardeş karısı ile evlenme. D lN :

GOneşe bağlı gök kültü, bununla birlikte bereket Ayin leri ile tarım küllü, mağara kOltO , yeni ateş ayinleri ile ilgisi var dır. Şamanizm in mevcu diyeti de i ht i m tı l dahilinded ir. ÖLÜ KÜLTÜ :

ÔlOlt', rin tabu t J a gömlllmes i . mezar kurganları veyahut mezar taşları, ölü ile birlikte göınOlme.

(Tumulus)

MA DDİ KÜLTÜR : Hasırla ört o lO evler, bununla birl ikte tuğladan sarftylar, yeraltl oturmtı mağaraları, köy ve şeh i rl erde toplu iskan yer leri, örülmüş kaplar, saç örme, baş yassıltma, dövnn , kü peler, mızra k, y a y , kement (arkebOs), zırh, şatranç, top oyunu, telli çalgı aletleri , kumaş elbiseler.

b) Su-şm kavimleri 1

Materyallar

1 ) 1-LOV'lar: Y: Memleketi Fu-yü 'nin şimali şrakisindedir. Su-şın 'ın eski arazisidir (Hov-han 1 15,�b-3a), büyük Okyanus'ıı. huduttur. K : Dilleri Fu-yü'lilerin aslm dan çık madır. Çiftcilik yapar parlar, kenevir yetiştirirler, kabile reisleri yoktur. Soğuklardan doltıyı mağaralarda yaşarlar, bunlar derinlikleri nisbetinde kibardırlar. Domuz beslerler, elbiseleri domuz postundandır. Kışın soğuktan koru n mak için vucutlarına eritilmiş domuz ya ğı sOrerler: Yazın küçü k bir önlü k takara k sair uzuvlRrı çıp lak gezerler. Pistirler. Dört ka dem uzunluğun d a ( ta kriben 92 sın) iyi y ayları vardır. Okları on sekiz pus (4 1,5 m m) uzun l uğunda Hu ıtğacındandlr, ucları yeşil taştım ve zehirlidir. Gem icilik yaparlar, haydutturlar. (Hov·han 1 15 , 2b· 3a); sığır ve atları vardır (San-guo Veğ - cı 30,8a) yurtları her halde eski Su-şın memleketidir (Tun g-cı 1 94 = S. 3105 b); Veğ zamanından (2'.W-265) beri malftmdurlar. Asıl ocakları olmayıp yemeklerini dört beş Şing hacminde (0,8 - 1 Li tre) büyük topı- a k üç ayak kap lardan yerler . Bağdaş k urarak otururlar. Eti ayaklariyle b asa rak yumuşatırlar. Tuz ve demirleri yoktur. Odundan kül y a parak eritip içerler (her halde tuz yerine?). Nişanlanma, kızın saçma bir toy takmasiyle sembolize edilir. Kızlar evlenmeden evvel hareketl�rinde hürdürler. Vücudt kuvvete hürmet eder ler. Ölülerin dış ta butuna g!da olarak bir domuz konur. Taş tan ok uçları. deri ve kemikten zırh takımları v ardır. Diğer şark barbarları gibi dzu ve dov kaplardan yemek yemezler. (Tunğ el 194 S. 31 15 ah). -

M : Han zamanından beri .

D : Kısa, buna benzer malftmat (YU vardır.

cı - tanğ

10, 1 3b ) da

Çin 'in şimal komfUl ar ı

2) MAN-CU'lar (MANÇURYALI'lar) : Y : M ançu rya .

K : Oç kız yıkanırken biri, bir saksağanın getirdiği kırmızı meyveyi yutarak gebe kalıyor. Bu bir oğlan doA"uruyor ve bu· nu bir gemiye yerleştiriyor, çocuk şahile çıkıyor, bir mQddet sonra kabtlesinin reisi oluyor, 100 kadınla evleniyor (Çinğ Tay-dzu Vu - Huanğ - di Şı - lu = Bull. Ac. Sin. III , No. 3, S. 346). B : Menşe masalının , şimdi b i ldirilenden m aada, muahhar ve bu yüzden sun 'J olarak değiştirilmiş başka şekilleri için bakıııız : Hauer tarafından: Huanğ-çinğ Kay - guo fang - lüe S. ı , yine aynı muharrir tarafından: Das Mandschurische Kai�rhaus s. 1 21 3; R. Torii : Etudes Anlhropologiques, Les Mandchous S. 2: Shan g Ch'eng - tsu : Der Schamanismus, s . 70. M : Anane bakımından Su-şın 'lardan (sonraları NO cm ; daha sonradan sülale adı Cin olarak) neşet etmişlerdir. siyasi birli k olarak ilkin takriben 1583 yılında meydana atılıyorlar. (R. Torii S. 2c). '.

) MO-HO 'lar :

Y : Memleket şimali garbtde S. 3 1 1 6 c) . (Tunğ - cı 194

Çi - dan 'larla

hemhuduttur

K : Vu - ci 'lilerle ayni kavimden olduklarını kendileri söy lerler (Tung - cı 194 3 1 16 c - 3 1 16 a) . Liav'ları tabidir (Li aT şı 36 = S. 577 1 d). =

•

M : Sui zamanından beri.

D : Bunların ülkelerinde Mo - ho adını almış olan kıymetli taşlar bulunur (Yn - cı tank 27 ,5 h ve Ciyen - h 'u - ci, bu ci 6,f b). Bunlardan bir kabtle reisi , Ttmğ devrinde Çin hiz metinde bülunuyordu (Da - Tank h 'in - yü 5,2a). ·

4) SU-ŞIN'lılar: Y : Fu - yQ'lilerin şimalinden şark denizin• kadar uzanır (Su-om Guo-ci = TPYL 784,Sa).

Su-şın kavimleri

K : Yazın ağaç üzerindeki yuvalarda, kışın mağaralarda otu rurlar. Atları koyunları ve domuzları vardır. Ata binmesini bilmezler. Ons, y aln ı z mal olarak kıymet verirler . Domuz kı lından kumaş yaparlar. Çömelerek otu rurlar. Eti ısıtmak için üzerine otururlar. Saçlarını dOğOmlerler. Kadınlar ancak evlen dikten sonra iffetlerini korurlar. Ku drete ve gençliğe fazla kıy met ver i rl er . Ttı.butların önün de domuz kurban ederler. Yayları Uç çubuk kadem uzunluğun da, Hu ağacından olan okları da on sek iz parmak uzunluğundadır (Su-şın Guo-ci = TPYL 784, 3ab); haraç olarak zırh ta kımı verirler (San-guo Veğ-cı 4, 1 3a TPYL 1 9 1 3,347); kem i k zırhları vardır (Laufe r , Clay figures s. �63). Cov sOlalesinin başlangıcında, kral Kanğ zsmsnınds (M. E . 10 uncu asırda) vergi ödeme y t:ı gel m i şler (Hov-hsn 1 1 6, lab): Cov sülalesini n kralların dan Çınğ, şark b arbarlarına ga lebe çaldığı zamttn (tıtkriben M. E . ı O uncu asırda) ortaya çık mışlar (Şu-cinğ TPYL 784, !a) . Haraç olarak Uç buçuk ka dem uzunluğunda 30 yay, uçlsrı tasllrn 1 ,8 kadem uzunluğun da Hu ıtğaçından yapılma ok, deri den, ke m i k ten ve demirden yapılma zırh takımları ve postlar get i rirlerdi (San - guo Veğ cı l , 1 3 ab) . Çinliler bunların ülkesine, Vu - eti de vleti işgal et ti kten sonra ulaşıtlar (San-guo Veğ-cı ı8,3a) . Derin yeraltı ev lerde yaşarlar. Domuz beslerler, deri elbise giyerler. Kışın eri til miş domuz yaği sQrUnUrler, yazın önlerine küçük bir bez ör terler ve diğer uzuvları çıplak g ez erl er Yayları 4 kadem uzun lukta, okları 1 ,8 uzunlukta Hu ağacından , uçları yeşil taştan ve zehirl idir (Hov-Han-şu TPYL 784,2ab); MilAUt1n 500 yıl önce Lu (Şandunğ) da 1 ,8 uzunluğunda Hu ağacın dan yapılm11 ucu taştan bir ok saplanmıs bir kuş yere düştü. Konfuçyus, bununSu-şın ülkesinde okla vurulmuş bir atmaca olduğunu mev zubahs ederdi (Han-şu �7 ca, 7b, Guo - yO ' y e göre; Cya - yü 4 , kısım 16 ve R. Tori i ; M andctıourie meridionale, s. 77). Su-şınlı lar miH\ttan sonra 3.cU yoz yılda ucu taşlı Hu ağacındım ok larla görUnU rler . ( l-cü e-ly a v dz cı) (l,20 b). Şimalde yaşar· hı.rdı (Dzo - cmı n , Cav - gunğ 9) . Ne demirleri ne dt:< tuzları vardı. Odun külünü tuz yerine kullanırlardı (Cin - şu = TPYL 865,2 b). =

Hun hükümdarı Şı Lo'ya (Çin - şu 105 S. 1369 a) ve Fu süIAle-sinden Tibet hUkOmdarlarına (Cin - şu 1 12 = S. 1 372 a) mila ttan sonrö 4 üncn asırda muhtelif hıı.r aclar getiriyorlar . =

Çin 'in şimal komşuları

B : Sair literatür (Parker : Tnrnsactions. As. Soc. of Jıtpım 1 8. 173, 1890 ve B. Laufer, Blay figures s. 272). M : Cov zamanından beri.

D : Sanğ zamanındaki kemiğin Ozerindeki yazılarda An yanğ şarkın da bir Su hOktlmetinin olduğu görülür. Tunğ Tzo bin 'in mOşahedesine göre bu , Su-şın 'ların ecdadı olabilir, (Tsay YOan - peğ Memorial 1 ,366). Daha şonraki NO-cın'dır. Fakat bu, doğru olarak Ju-cm okunm alıdır. ÇünkO bunun Curcen kelimesine tevafuk ettiği görOlOyor. Cu - şu ci - nyen , H 'i - şm 'ları (veyahut C ı - şın) Şun'un 2ö. c i yılında zikreder. Tefsirde ise bun hırı Su - şm 'lar olarak alıyor. Şan-hay-cinğ Da-hu-anği peğ-cinğ de Su-şın 'lard11.n bahseder.

6) VU - Cl'ler: Y : Gav-li'nin şimalinde' Su-şın 'larm eski şehridir (Hov-Veğ şu = TPYL 78 � ,3b); Mo-ho'ların yoz kabilesine bağlıdır (Beğ şı = TPYL 'i84.4a): memleketleri si m aiden Çi-dan ']arla hodut lanır (Sui-şu TPYL 784 ,4b); eski bir devlet ohm 1 - lov ise Tanğ zamanında Mo - ho denirdi (Tunğ - cı 1 94 = s. 3105 b). =

K : Sığırları y oktur. Memleketleri dUzdUr. At ve arabaları vardır. Toprağı i k i erkek bir sapan ile sorar, darı , buğday ekerler, sebze olarak bir nevi ebegUmeci vardır, çok domuz beslerler, ve hiç koyun beslemezler. Darı şarabı içerlerler. Kadınlar kumaştan elbise, erkekler post giyerler. Nişanlanma şu şekilde sembolize edilir: Erkek kadının memesini tutu. Yüzlerini sidikle yıkarlar [1]. Mezarları Uzerinde koruma için küçUk bir ev inşa ederler (Hov-Veğ-şu 1 00 = TPYL 784,nb); diğer şark barbarlarına uymayan bir dille konuşurlar. 7 mus takil kabtleye bölUnOrler: Li-mo, Gav-li i le hemhudutturlar; Bo çO (bunun şimalindedir); An-cü-gu (Bo-çO'nOn şimali şarktsin de); Fu-nye; Hav-şı, Hey-şui, Bay-şan . Fu-nye şarkında yaşu(1) Bu adeti o Vu-ci'lerden maada Glljak 'Iarda ( Liav-dunğ-ci=Toyo Bunko No. 10,S. 68), Ka r a su Mo-h'olarında (Cyu-Tanğ-şu 219) ve Şansi eyaleti nin bazı kısımlarındaki Çi n k ad ı n l ar ı n d a bulunduğu b ildirilmektedir

hahıs 6. S. 38). Tibet'de Dalni-Lnma' a ı n sidiği Haçı

olıırek ricale verilmektedir (Kaoğ - yu ömürleri uzasın diye arasıra ııldlk i çerlermiş

ist'leri da,

(CH çııfsc 2

toplıınmakta VI' önırU uzıı tmıı ci-h'inıi 4 , l h-2a ) . Eski Çin Tıt0(Hov- Hao -şu 1 12b , 8 b

Su-şın kavimleri

yan bUtün ka bilelerin taş uçlu okları vardır. Tay-şan adlı mukaddes bir dağı vardır. Avla yaşarlar, iyi avcıdırlar. Yayları Uç kadem uzunlu�unda, okları 1,2 kadem uzunluğun dadır. 7 nci veyahut 8 inci ayda oklar için zehir yaparlar. Ev leri m ağara şe klin dedir (Beğ-şı 94 = TPYL784,4 ab): Dilleri di ğer sark kavimlerinden ta oıamiyle ayrıdır.Yurtları dOz ve ru tubetlidir. Toprağı tepe gibi OstOste yığarlar, içine bir mağa ra oyarlar ve burada otururlar. Yukarıda delik vardır. Sığır ları yok, fakat atlı ara baları vardır. Tuz çok bulunur. DOgQn de kadın kumaş elbise, erkek başında b ir kaplan kuyruğu ile domuz veye köpek derisinden b ir elbise giyer. Pistirler. Av ile beslenirler (Tunğ - cı 1 94 = S. 3116 be). Şarap çiğnen miş hububattan yapılır. Sidikle yı kanırlar. Nişanlanma al8.meti kızın memesini eli emektir (Yü-ct-tanğ 10, 12 a). Bunlar aşağıdaki yı:larda To-ba 'lara haraç getirmişlerdir : 478(Veğ-şu 7a=S. t9\7b), 486-7 (Veğ-şu 7 b = S . 1 9 1 8 a ve 100= 8. 21:l4a), 488 (7 b = s. 1918d ve 100 = ı t24a), 493 (7b = s. 19 l9d ve 1 00 = s. 2 124a), 50:-J (8=s. t 922b ve 1 00 = 2 1 24a), 507 (8 =s. 1 923&), fı08 (8 =S. 1923b), 509 (8 = � . 1 923d), fılO (8 = S . 1 923d), 5 1 1 (8 =s. 1 9248.), 5 1 2 (8=s. 2 124d), fı13 (8=s. 1 924b), o l4 (8 = s 194-b), 515 (9=s . 1 924c), 5 1 5 (9=s. 1 924d), 51 7 (9 =ş. 1 9:!5a), 616 (9 =s. 1 925b), 52 1 (9=s . 1926d), fı36-7 { 12=s. 1 932b), 540 (1 � =s. 1 932c) ve 100 =s. 2 124a), 64 1 ( 1 2 = s. 1932c), 544 ( 1 5-= s . 1 932d), 546 ( 12=s. 1 933 a), 547 ( 1 2 = s. 1 93Ha), 477 senesinde, ha raç olarak et getirmişlerdi r (lOO=s. 2 123 db) 500 yılı cıvarın da Fu-yü meoıle ketini tahrip etmişlerdir. 1 00 = S . 212a b) Bun lar buğdayı çiğner ve onunla bir nevi şarap yaparlar (YO-cı tanğ 29,6a). D: Asıl adları her halde Mokri idi . Bunların , Mo-h'o'larla a ynı olması icabeder (Toyo Bun ko 10,S. ·! 5). M: Dördüncü yüz yıldanberi.

6) VU-LO-HOV (veyahut VU-LO-HUY; VU-LO-HUN)lar: Y: Day-dan [1] şimalen 4500 li mesatede, DI-dov-yü şima linde yaşarlar (Beğ = şı 94 = TPYL 801 ,6b) memleketleri şark ttm Mo-ho ve garpten Tü-cüe'lere, cenuptan Çl-dıı.n 'lara , şimal den Vu-huan 'larft huduttur (Tanğ-şu = TPYL 801 ,6a.). ( 1) Şimali Şanel' de; bugünkll. Da-tunğ 'dur.

Çin'in şimal komşuları K: Memleketleri çukur, rutubetli ve soğuktur. Cesurdurlar

Av yaparlar, mtızik olarak bir nevi gitara, 9 telli bir muzik

aleti ve bir ağaç gerdel (tekne) ve deriden maskeler vardır. (Beğ-şı 94 = TPYL 80 1 ,5 b�ıı.); toprak evlerde otururlar, çok domuz beelerler. Hububat ve buğdayları vardır. Kabile reis leri bulunmaz. Bnytığn bulunur. Saçlarını örerler. Deriden el bise giyerler , incilerle snslenirler, iyi avcıdırlar (Tunğ-cı 00= S. 3215 b); Qdetleri, Mo-ho'larinkine benzer (Tanğ-şu = TPYL �01 ,6a). M : Dördüncü yüz yıldanberi. D : Belki Or ok ' lardır?

ıın kavimleri

2 . DUş Unceler 1.

Toplu tavsif

1 UMUMi MALUMAT: Bu grup bugnnkü Mançuryada otu ran kavimlerden bir kısmını ihtiva eder. Grnbun mllnferit uzuvları arasında daima bir yakınlık göze çarptığlnctan, Çin haberlerinin esası bunları hep bir grup üzerine toplar. Bu grup hakkındaki materyaller MilAttan önce 1 000 yılı ndan (htlthl daha önceden) başlıyarak, Tanğ zamanının sona ermesiyle ni hayet bulur. Bundan sonra.ki devirlerden bilhassa. çok cazip hadiseler mevzua gird iğinden , bunlar hakkında malQmat müs tesna olarak alınmıştır. Bu kavimlerin i ktisat şekilleri hakkındR edindiği miz ma ltlmat pek iyi degildir. Daha ziya.de a vcı oldukla rı görünU r. Çiftctli k de yaparlarmış; her ne kadar hayvanlar tarafından olmayıp insanlar tarafından çekilirse de sa panları mevcut ol duğu zikrolunur. Bu grup hakkında maıa ma.t pek mahduttur. Bilhllssa siyast kuruluşu üzerine bütün haberlerde noksanlık vardır. Materyallere göre bu grubun kUltUrUndt:ı kendine mah sus bir birlik bulunmak icabettiği görülUr. Bu diğer komşu grupların kültüründen başka i d i ve nihayet bu kUltürün en eski bir Tunguz kültürü olduğu iddia oluna bilir. Her ne ka ' dar diğer ev hayvanları bulun ursa da en t i p i k ev hayvanı domuzdur ve dolaysiyle < Tunguz > keli mesinin TUrkçe cdomuz > aslından çevrilip çev ril mediği bura.da bir kere da.ha sorulmak icab eder. Sığır bir kaç boyda mevcuttur. Diğerle rinde yoktur ve aynı zamanda çift sürmek için de bazı boylarda at bulunur, f aka.t istifade edilmemiştir; binmek için kullanılmaz . Bu bize gösterir ki, sığır ve a t hakikatte toprak işletmede mühim bir rol oynıyama.mışlardır. Su-şın kavimleri için evlerin toprak içinde bulunması tipiktir, bunlar bugQn bile şarkı Sibiryada mevcuttur. Bugün inşa şu şekildedir : Bir oyuk yapılır ve bu oyuk tahtalarla döşenir. İçine giriş, üstten açılan bir delikten merdiven vasıtasiyledir.

Çin'in şimal komşulr.rı

V eyahut oyuk dsğın yamacın da huna k A rşı meyilli ikinci bir oyu k kapı bulunabilir. Çin kayıtları her iki şekile de işaret etmiştir . Direk kulübeler diy e bahsedilen , bugUn bile şark1 Sibiryada synına tesadüf edilen, cTalvar evler» de (ağaç ve direk üzerinde kuş yuvası gibi kurulan evler) , cenubi Çin �Tal vanları hakkında k i kayıtlarla müm aselet görmek doğru olur fikrindeyiz.

2) KÜLTÜRÜN ESAS CÜZÜLER1: Bunlarda yabancı eşytının , yalnız bir defa z ikredi len arabalar oldllğu görUlUr k i , bunlar aslen daha garptak i komşu kültürlerle yan i Dunğ-hu veyahut H'yunğ-nu kUltürleriyle birleşt irilebilir. Yabancı tesir meselesi , Mançularm i l k soy anasının harikula.de doğuruş efsanesiyle ilgili olduğu düşünülebild iği gib i . tamamiyle hususi bir menşeden doğmuş olmaları da m llııı ktlndür. 2

MÜNFERİT MESELELER :

Ayrı ayrı kabile grupları ve o nisbette çok kabil e reisleri bulunabileceği b ir sırada, ka bile reisleri yok denil i rse, t ab ii bundan böyle k abtle reisinden m ahrum oldukları anl aşılır. Böyle bir tefsire sürllkleyen bunun gibi malQmata sık sık te sadüf olunur. Her kabilenin temizliği ve pisliği hak kındaki düştlnceleri anla mak biraz zordur. Belki erimiş içyağı ile vücudu y ıtğlama ıldeti lıu sıfatı vermeğe sebep olmuştur. - Sibirytt k av imlerinin yazın Adeta elbisesiz denecek derecede gezdikleri, m odern kaynaklardtm bile ttnlaşılıyor. - Saç örme Adetinin Su-şın ka vimlerine mahsus olduğu ve bunlardan sair kavimlere yttyıldı ğı anlaşılıyor. Kızların evlenmeden önce her ltlrlll hUrriyete sahip oldukları ve ancak evlendikten sonra namuslu kalınttk mecburiyeti kaydından Tunguzlerda da bir nevi ana haki miyeti neticesi çıkarılabilir. Şamanizm hakkında btltün kayıtıardaki noksanlı k şayan ı dikkattir. Bu, bugün Tunguzl a r için pek tipiktir ve şunu da kabul etmeliyiz ki bu, Şi mali Şarki A Eyada pek f sk iden beri mev-cultur. Şamanizm, Şimal kavim gruplarının hiç b irinde

Su-şln kavimleri

açıkça zikredilmemiştir. Yalnız Tu-coe ve Hiyunğ-nu'lnrda (o. b . ) 1tSihirbazlık > dan bahsedilir, fakat bun dan haki ki şaman kas dedilip edilmedi�i emniyetle söylenemez; bunda bizce çok ma ltlm olmayan bOtOn bu kayıtlardaki eksikliğin elbette bir se bebi vardır. Bizim kaynttklarımızdan deh» ev vel ki zamanlarda Şamanizm Çin de halkça çok yayıldığından ve doiayısıyle başka kavimler tarafından Şamanizm halka ait bir keyfiyet olarak görüldüğünden, ayrıca zikrine kıymet verilmediği de imkA n dahilindedir. Yaban cı kavimler v e bütün kavimler için m ev cu t biltün kayıtlarda k i hususiyet şudur k i , onlar kendilerinde bulunup kendilerince vazih olan adetlere, başka kavimlerde de tesadüf ederlerse onu hususi sureite meyd a n a koymazlar. Şamanizm meselesinin burada biraz dahH teferruatına gir mek isterim. Deniyor ki (Veğ-şu 1 09 = S.2168a) To· ba devleti nin ilk zamanlarında, k adın şamanlar umumiyetle d evletin di nt törenlerinde faaliyette bulunurlardı . Mesela. :Jı9 yılındtt bir kurban töreninde tıpkı Sibirya şı:ımanları gibi , ellerinde düm beleklerle görün müşlerdir (Veğ-şu 1 08a = S.2 1 68b). Fakat bu , bu devirde ve daha sonraları Çinde umumi olarak yayılmış olan Şamanizm 'den farklı değildir; a nca k şu fark vardır ki Çinde erkek yahut kadın şamanlar. devlete ait törenlere gire mez, ancak mevzii törenlerde bir rol oynarlardı. Bunun gibi , Gav·cü'de - yani b ir Türkistan ül kesinde - b ı r kimseyi yıldırım vurursa k adın şamanı çağırdıkları keyfiyt'linin fazla hir ehem miyeti yoktur (Veğ-şu ı 03 S.2 1 32a). Bu da Çin S.dellerin den pek az farklıdır. Taazzuv etmiş bir şamarı zm 'den şüphesiz bir surette bahseden ilk haber, 5 1 9 yılırıdtt Juan-juan kavminden bize kalmıştır. Orada bir kfldın Şaman . lı i r prense göğe bir seyahı:ı.t yaptırmış ve sonra prensi bu sey '1h a tten geri çağırmış. bunun için de güz ortası ı:ı. yında bir ovad a bir cadır kurmuş. çadırın içinde 7 gün oruç tutmuş ve bütün bir gece dua etmiş (Veğ-şu 1 03 = S.2 H J0d). Bu sihirba zlığın sonra.dan bir sahtekar lık olarak meydana çıkması, hiç bir rol oynamaz. Hiç şüphe siz, burada gerçek bir şaınanizm m evzuu bahistir. Fakat ou gibi haberler, Çinli bir müşahidi heyecan a düşürmez (1). çün kü buna benzer şeylEır Çinde de vardır (mesela., taoist bir si hirbazın göğe bir seyahatinden, 1-cyen-cı 50,5a de b ahsedil m ektedi r). Her ne kadar bütün bu kav i mlerde Şama n izm bO y O k bir rol oynarsa da, Çinlilerin şamanizın b ı:ı.kkında az m a11lmat vermelerinin b öylece bir manası va.rdır. =

Çtn 'hı tfmal komşuluı S

H ÜLASA :

Bu grupta toplanan kabtle ve kavimler ayni kültür üzerine temerküz eder. Yabancı tesirinin pek az olduğu lür. Kaynaklardan anlaşlldığına göre bu grup milA.ttan onuncu yüz yıldanberi malQmdur. Oturdukları yerler Mançurya v e Kora şimaline civar olan yerlerdir, Şimale yayıldıkları yerler belli değildir.

esası görü önce Şark , dotru

Şu-şın kültürünün hususiyetleri şunla rdır : İKTISAT ŞEKLİ : Avcılık ve ziraat, buğday arpa ve kenevir ekimiyle itıligal . Bunlarla birlikte ehemmiyetli mıktarda domuz yetiştirme. ıız miktarda at ve sığır bulundurma. SOSYAL KURULUŞU : Kabtle reisliği, fakat büyük mıktarda bir ktıtle reisliği yok tur. Evlenmeden önce kızların hürriyeti . DlN : Şamanizm : ÖLÜ KÜLTÜ : Gömme; mezar üzerine bir koruma evi inşası. MADDİ KÜLTOR : Yeraltı evler, yıız için kısmen direk evler. Ocak bulunma dığı takdirde pişirme 4leti olarak Oç aya klar. Yaylar ve taş oklar. Ekseriyetle kemikten zırhlar. Maden bulunmaz. Sidikle yıkanmtı. Vücuda içyağı sürme; deriden elbise. nadiren kumaş tan. Mükemmel deniz seyrüseferi.

( 1 ) Ç l n dek l Şamanizm hakkında bk. benim 2, s. 118-58 ve S. SU-823.

na• , cilt

• Lokalkulturen

im alten Chl

c) Dunğ-hu

kavimleri

t . Materyaller

1) DUN-HU'lar :

Y: Hiyung-nu'ların şarkındadlrlsr (Tunğ - cı 199=8. 3180 c) K: Halefleri H 'yen-bi

ve Vu - huan 'lardır (O. b.).

M: Han zamanından evvel D: Shirokogoroff'a göre (Social organisation of tbe Northern Tungus S. 50 - 5 ı ) Tunguzların ilk acdadıdır. Kelime tOrkçe kökten olan Tunğuz = Domuz kelimesinden n eşet edermiş. Parker de buna benzer bir fikir yorntor (Thousand years of the Tartars S. 1 1 7), Pelliot (T, P. 28, 108 ve 1 70) akabinde Franke (Gescbicbte lll , 168) buna muhalefet eder. 2) H'YEN Bl'ler: ·

Y: Hiyun g-nu 'ların şarkında, Dun g-hu'lann bir kısmıdırlar, sonraları Lyav - dung' da parçalanmışlardır (Hov - Han 120,Sa). K : Dil ve Adetleri Vu - huan'larınk i ne benzer. Evlenme günleri ilkbaharın Oçünco ayında (1) bir ziyafetle takarrur eder. Boynuzdan y ayları vardır. Kürk ihraç ederler. HO kOmetleri Han zamanının haşındanberi Hiyung-nu'lar tarafın dan bozulmuştur. lsanın doğumu sırasında Lyav - dunğ şehrin de zorlandıkları zaman ilk defa Çinlilerle çarpışmalar vuku bulmuştur. Baş ataları (ilk prens olan cetleri), bir dolu tanesi y utarak doıturtan bir kadındır (Hov-Han 1 20,3a). Dilleri Vu-huan' larınkine benzer, Adetleri de hemen aynıdır. Yalnız evlenmeden önce erkeklerin baş kılı kazıtılır ve ilkbaharın üçüncü ayında, ırmak kıyısında serbest seçim suretiyle bir dOğOn (eğlenti)

Çin'in şimal komşuları

olur. Yabani Rt ve yH.hani koyunları vardır. Yayları boynuz dandır. Sığırl arının boynuzları düpedüzdür. Bundan başka kürk hayvanları da vardır. Bir müddet sonra şimaıt Hiyung' nuların 100.0oO den fazla bir kısmı bunların arasına göç etmiş ve bunlarla karışmışlardır (Tunğ-cı 200 = S. 3200 b .). Mil�ttan sonra birinci yüz yıldan başlıyarak büytık kudrete sahip oldu l ar. Cen upta Çinlilere, şimalde Dinğ - Jinğ'lilere, şarkta Fu - yü 'lilere ve garpta Vu - sun ' lulara hücum ettiler. Eski Hiyung-nu topraklarını tamamiyle ele geçirdiler (Tunğ - cı 200 = 3201 ab); H 'yen-bi adı m adent k emer tokayı ifade eden i şaret imiş ki, bunlar Hiyung-nu'ların deriden kemerlerinde bulun duğu gibidir (Yenching Journal VIII, 1493 kuşak misal olarak Han 94 a, 5b de zikredilmiştir). 18 kel i m eden müteşek k i l b ir listeden H 'yen-bi dilinin moğolca ve tunguzca ile karı şık bir dil olduğu neticesine varılır (Şiratori Fran ke, Geschichte 111 , 1 77 - 1 78). H'yen-bt adı şimal dillerinde, baba karşılığı olarak işaret imiş (Beğ-st 93 = S. 3028 a = Jeng - ming, zeyil S, 81), bununla beraber Veğ - su (95 = S. 2106 c) başka bir izahat verir. H'yen - bi 'lerin bir grupu olan Hu - yen'ler Hiyung-nu 'ların bir grupu olan Hu - yen 'lere uyar (Tung - cı 1 99 S. 3 1 �0 c). Saçlar evlenmeden evvel kısaltılır, üçüncü aydan evvel serbest seçimli bayram yapılır. (Yü - cı - tanğ 10, 1 1 b). =

B: H 'yen-bi'lerle çarpışm a veyahut münasebetler: San - guo Veğ-cı 3, 3b; 24,7b da zikredilmişti r . füm - Cin - çun - ryu de (San - guo Şu - cı 5, 6 tt d aki tefsiri n de zikreder). H ' yen-bi'lerin siyasi tarihlerine dair mukayese ed iniz , benim; «Türk kavim leri hakkında Çince vesikalar:. I - iV . (Belleten No. 16, S. 337 385; Tarih Dil Fakültesi, Tarih araştırmaları , Cil t , t S. 157 No. 4 henüz çıkmamıştır). •

M: Han zamsnmdanberi D: Pelliot ve k an&atmdadırlar, fil, 170 - 1)

Barthold, H'yen - bi'lerin Tllrk ol dukları Fran ke bunJara itiraz eder (Geschichte

KO-Bt-NtNG'ler : Y : Ho-beğ de, H'y en-bi'lerin bir kısmı oldukları

muhak-

Du n�-hu kavimleri ka ktır (San-guo Veğ-cı

TPYL 80 1 ,6 b).

K : Çok ehemmiyetlidir. Bir çok Çinliler bunlarla yaşarlar, sila.h yapmttsını, kalkan yapmasını, zırh yapmasını ve yazıyı öğretirler. Av He iştigal ederler. Mil Adın 2:2 nci yllındanberi Vu-huanlarla Dtty'da ticaret yapmışlardır. Veğ-cı = TPYL, 801 , 6b , ve 7a)

B : Tung-cı 200 = S. 13202 b . M : Miladın ı20 inci y ıl ın dan b eri .

4 - MU-JUNG'lar : Y: Hiyung-nu'ların şarkında yaşarlar. Bunlara aynı zttman da Dunğ-hu da denir; Hiyung-nu 'lara galebe çaldıktan sonra H 'yen-bi dağı eteğinde yftşarlar ve bu dağ tarafından kendi adlarını alırlar (Cin-şu = T'P'YL 801 , 2b) K: H'yen-bi'lerden ayrılma bir grupturlar, Yo-h'yung («bay ttyı») dan neşet ettiklerini iddia ederler (Fran ke, Geschichte III , 238-239 Şiratori 'ye göre; bu yine Mo-yO, Mo-yü-gın, Bay yanğ- vttnğ gibi ismin başlca tOrlO yazı lışlarını da gösteriyor); İsm i Bu-yav (kelimesi kelimesine : adımda sallanan; eski Çin modasına göre kadın tepeliğinin (tepesinin) önOnde bir zinet parçasıdır) dan doğmuş olmalıdır (Cin-şu = T'P'YL 80 1 . 3a); Milattan 294 yıl sonra yerleştirilm iş ve bunlara ziraat öğre tilmiştir. 307 yılından başlayarak önder «H'yen-bi BOyOk ha nı:ıı adın ı alırlar (Cir-şu = T 'P'YL tıOt , 3 b) . M : Han zamanındanberi ?

D : Mu-junğ ile H 'yen-bi arasınd a münasebet mevcu diyeti aynı zamanda YO-cı-tanğ 10,17ab 'de (Şu-i-ci'ye göre) söylenen b ir efsane vardır. To-ba'lar devrinde, bunlar To-ba 'ların garbt bir kabtlesi olara k görülmektedirler (Veğ-şu 1 1S = 2194b). Fakat Mo-ytl'ler de aynı metinde bir To-ba kabtlesi olarak gösterilm ektedir (Veğ-şu 1 1 3 = 8.2194a). Onun içindir ki ben Mu-junğ'larle. Mo-yü'lerin e.yniyetinden çok şQphe etmekteyim.

Çin 'in �im al komşuları 5

VU-HUAN'lar:

Y: Dung - hu'lardan bir parçadır. Hiyung-nu'lann şarkında kAindir (Hov - Han 1 20, 1 a), şimalen Lyu - çinğ ve Bay - lan ğ şan 'nın şimalinde.dir (Bay - lanğ - şan = ak kurt dağı) (San - gu o Veğ - c ı 1 , 1 8 a). Dayda (San - guo Veğ - cı l , 1 8 a ) , Day v e Şanğ - gu 'da (San - guo Veğ - cı t , 1 8 b ) Lyav - h'i de (San - guo Ve.ğ·cı 8, 1 a); Dayda (San - guo Veğ - cı 19,1 a); Vu-huan'lar milAttan yüz yıl önce Şang - gu, Yü - yang, Yo - Beğ - ping, Lyav-dunğ şehirlerinin şimal inde ordugah kurmuşlar (Tunğ-cı 2 00 = S. 3199 b). K : lyi binici ve nişancı dırlar. Av ile geçinirler. Göçebedir ler . Evleri çadır olu p güneşe, şarka d oğru açılır. Kımız içer ler, yün elbtse giyerler, gençliğe kıymet verirler. Ana haki miyeti vardır (?). Çentek: çubuk kullanırlar; yazıları yoktur. Teshil edilmiş aile adları y oktur. Kız kaçırma suretiyle evle n ırler. Sonradan düğün hediyesi olarak hayvan verirler. Güveyi kadının ttilesine gider. Erkek kadının bütün akraba larına hizmet eder; kadının ailesi içinde çalışır. Siyast işler için k adınlar öğnt verirler. Erkeklerden daha pratik olduğu için saçlarını kırparlar. Kadınlar evlendikten sonra uzun saç bıra kırlar ve düğümlerle yukarıya bağlarlar. Sazdan muhtelif örnekler de örmesini bilirler. Halı dokurlar. Erkekler yay, ok, kan tar m a ve eğer yaparlar. Demi r işlemesini bilirler. Yabani hububat tohumları ekerler. Bunlar onuncu ayda ol gunlaşırlar. Ölü için ağlanır, fakat gömUlOrken şarkı söylenir ve oyun oynanır. Ölüye bir köpek bir de binek at kurban edilir. Köpek ruhlara yoldftşlık eder. Ruhlar, Çı - şan ' a (kızıl dağa) giderler. Ruhlara, göğe, yere, dağlara, ırmaklara, yıl dızlara , güneşe ve aya taparlar (Hov - han 1 20, t a 3 a ve San - guo Veğ-cı 3o, 1 b). Bakiyeleri muahhar Yen sülalesi zamanına kadar ( 1 ) Lyav - dunğ'un muakipleri oldular. Burada daha hanları vardır (Tunğ - cı 200= 8.3200 a). Kocalar ağaçtan başlık yaparlar ve bunu kırmızı boya ile boyarlar (TPYL 8 14,9 a , Gua n g - cı ya göre). Beyaz şarap (rakı) yaparlar, ma-

(1)

ssı

4.lO.

DunR-hu kavi mleri

yasını Çinden getirirler (Veğ - lüe = T'P'YL 844, 1 a y a göre) . D: To-ba devrinde Vu-hu an'lar bir To-ba kabtlesi addolun mak tadır (Veğ - şu 1 1 3 = 8. 2 1 94 a); Miladi 4. cO asırda da öyle zikrolunmaktadır (Veğ - şu 1 = 8. 1 903 d, 2 = 8. 1901'> c ve 1 5 = 8 . 1 940 a). Görünüşe göre bunların küllhları çok yayılmış olacak, zira 446 yılında Tu-yn-hun k a vmi (H 'yen-bi'den men telni alıp şimaıt Tibet'e yerleşmiş bulunan bir kavim) 8unğ cenubt Çin sülalesin• haraç olarak Vu huan külAhları getir mişlerdir (Veğ- şu 1 01 = 8. 2 1 25 de). Bu küllhların, sonra zik redilecek olan boynuz şekilli To - ba ktılA.hları ile ilgili olma ııaı imkansız addetmiyorum. •

M: Han zamaaından beri.

Dunğ - hu kavimleri

ou,unc•l•r

Toplu tavsif .

l - UMUMİ MALÜ� AT : Bu grup

cenup Mançurya saha sında ve Jehol vilAyetinde oturan ve bazı zamanlarda daha fazlrı genişleyen kavimlerden bir gru bu ihtiva eder. Çi n kay naklarının esasına göre, münferit kabtleler arasında bir yakın lık göze çarptığından , bunlar bir araya toplanmıştır. Bu grup hakkın d a m ateryallar H an zamımiyle başlar, ve takriben Tanğ zamaniyle nihayet bulur. Bu kav m i n ekonomi şekli hakkında fazla bi r şey söylenmemiş tir. Fakat umumiyetle göçebe oldukları, çiftçilikle pek az m e ş gul oldukları, kısmen de avcı oldukları a nlaşı lı yor . At ve sı ğırın en ehemmiyetli av hayvanları olduğu gOzükQr, belki sığır attan d aha ziyade ehemmiyetli idi. Sosyal teşkilatın daha ziyade ana eğemenliği üzerine mnstenid olduğu ( maderşabt olduğu) anlaşılıyor, Çinl i lerd e <Klan örgütü> , eğemen (hAkim) baba-klan örgütü olarak anlaşılır, ve bu gibi teşkilltlar biri tarafından ( yani H 'yen b i ) iddia ed ilir , başkaları tarafından ( Vu-huan ) kabul edilmeyro diye haber veriliyor. iç gtıvey lik ( Matrilo cali te ) vard ır . ·

2 - K0LT0R0N ESASLARI : a) Hiyunt-nu : Dunt-bu gru bunun k UltürQ hakikaten diğer komşu larına nazaran ayrıl mıştır, fakat bununla ber&ber bunu oldukça kuYvetli ka rışık bir kültürnn nüfuzu doğurmuştur. Bir defa burada hemen hemen bOtnn kavimler Hiyunğ - nu'ların hlkimi bunlardan bazıları Hiyunğ - nu'ların yeti altınd a idile r, bir kısmını k e n d ilerine kaynaştırdılar ve onlarla kaynaştılar,

Dunğ -hu kavi mleri

elbetteki bundan H i yung-nu k ültüriyle benzerli klerin mevcudi yeti anlaşılır ve beklen ir. Her şeyden ön ce kımız sıtfl\smı yalnız H iyung-n u l ıtra has zannederdim ; kat't kayıtlardan gök, güneş ve yıldız kOltOnOn de Hiyung-nuhıra has olduğu m alOm dur. Bundan m a ttda b oynuz yaylar ( bundan mürek kep yay anlaşılmalıdır ), adetler, kısa kesi lmiş saç taşıma ve buluntu lara göre Hiyung-nulardan neşet ettiğine inanmak mecburiye tinde olduğumuz kemer tokalar\nın kul lanılışı, Hiyung-nularla beraber bunlarda da gözükür. b - Su · tıo: Anlayışımıza göre

Şu-şınları Tunguzlar olarak almakta haklı isek o uıman Dunğ-hu'larla Tunguzlar arasınd a bazı mOnasebetlere rastlarız : her şeyden önce dint tasavvur da köpekten, kurban hayvanı olarak istifade edilir, ve ruh klavuzu olarak dOşOnOlOr. Bu tasavvurları biz bugün bile Tunguzlarda gösterebiliriz ( mesela. : Solonlarda ) . Dunğ-hu kültOrünOn ana hukuku temayOllerini Tun guzlardH da buluruz . Benim fikrime göre bu yakınlı klar m evcuttu ; fakat bu fikir Dun ğ - hu Tunguzlar denecek kadar ileri gitmeğe müsaade etmez . En yakın münasebetler aynı surette Dunğ-hu'larla Şı-veğ kavimleri grubu arasında mev cuttur. Bunları eski Moğollar ( Proto-Moğollar ) ola rak nazarı itibara alacağız. Dunğ-hu grubundan bazı kısı mların Moğollar olduğu evvelce birkaç defa teyit edilmiştir. Bu teyidi kati yen yaban a atmamak H\zlmdır. Maamafi o zaman Su-şm kültOrnnnn Dunğ-hulara nüfuzu Şı-veğ'lerin kine olduğundan daha kuvvetli olduğu anlaşılıyor, bundan Dunğ-huların Şı-veğlerden ziyade tunguzlaştırıldıkları n azarı itibara Rlınmalıdır. Sonrak i metin ler Dunğ-hu ve Şı-veğ'lerin sıkı tecanOsOnden bahsederek bunları b iribirine çok karıştırırlar. Burada ileri sOrOlen bu f ikir tabii tam m anasiyle farazi bir karakter taşır. Bu faraziye nin isbatı için ka.fi derecede t11ribi materyaller bulun mıısına pek az ihtimaller buluyoru m . Fakat bu faraziye vasıtasile m a lılmatlarımız oldukça iyi izah edilebilir. =

MÜNFERİT MESELELER :

Kız k açırıp evlenme hakkında, Çinliler tarafından verilen rnal1lmat bazı Avropa etnologları tarafın dan verilen kttvim ta rifleri g1bi kaydı ihtiyatla kabul edilmelidir. Çünkü bu adet

Çln 'in şimftl komşuları

refinı i y ele tabi, uyuşul muş bir k a ç İr m ıt da ol e. bi l i r . Bu a d etin Du n ğ hu l a r d a b u g i b i olup olm odı�ı bel l i de�ildi r . YumurtR -

yutnı R t R r z ı ile ü r e m e efıs ı rn e s i eski Çin efırn n el eriyl e h i r R rfl y ll getirile b il i r( l) . F tı k a t bu ayn ı z ft rıı !i n d t1 ınUsl ıt k il

olahi lir.

o k y H y ı y tı p ıl m ıı s ı n ct a k u l l t1 n ı hm

Hoy ı ı uzl arı

sığırl a r

d ti z h oy n u z l n Co-gın ğ-lu ( fi , la ) tt l ıl k a tu \ h Ş l ı l r m U I A h t1 z t1 C o gr n ğ-l u ' y a n azaran Ctı t>-duan ( (t b o y n u z u cu > )

tı u k k ın ci ıt .

d a tıulunuyor :

ad l ı bir h ay v a n v tı rd ı r

Bu hayv ıt n , ri v H yete n a z a r H n

nüştö gerge d an 'a(2) t-. en z e:- r ıııi ş . Çok k f re i d cl'ı\ e.d i l n· i şt i r

görU

Ç rn

gerg e d tt n ı , Ren gey i ğ md en ı ı eşet t' ci en el'strn e:- v i b i r h a y v a nd ı r . Ş i m tı l k a v i m leri h a k k ı n ı l ıt k i h t1 berl e r d e

R e n gey i kl t> r i n e d 1t i r

hemen hemen hiç tafsi lat y o k t u r . h tı l bu k i tı ım şiıı u ı l k tl v i nıle

r i n i n m u h tl k k 11 k su rett e ö ttiği

ile

zikredilen

ile a y nıd ı r l a r

n ı K l i k olm tı hırı

Belk i .

ge y i k l eri kasdedi l m işti r , bel k i de

Ren

metin d e

rada.

Re n g-ey i ğ i n l"'.

n i k a b ul etmem i z lazım gel i rdi d üz

h oyn u z l a r ı

Cüe-duan sı gırl a rı n

ene-duan

(CUe-duan : Boynuz ucu y ahut d i k bir iltibası da. mev zub a hs olabilir.

icap

lı a y vtım

y u k arıki hayvanınki boynuz). liu·

müellifin

H OL.ABA :

Bu gruptaki kıı.vimlerin de hakikaten kendi içine kapanmış bir kUltüre sahip oldukları görül Ur. Böyle olmakla beraber yine bir defa H iyung-nu, sonra da Su-şın kllltüriyle temasları çoktur. Dunğ-hu 'ları Tunguzlardan addetmek ve bunları Su-şın 'larla birl�ştirmek doğru olamaz, takat bunlar dahs çok Su-şın kültUrü tesirinde olan eski Moğolltırdan (Proto-Moğollar) addolunabildiği gibi kendilerine Şı-veğ adı veren bunların a krabaları, Su-şın kültUründen daha az fakat Hiyung-nu kültü· ründen çok müteessir bulunmaktadır. EKONOMİ ŞEKİLLERİ :

Ufak mikyasta zira a t ile seyyar ler, atlar da v ardır.

şekilde

hayvan y8tiştirir·

SOSYAL KURULUŞ Ana (1) (2)

eğemenliği

( Maderşaht ), iç güveyilik;

lık. W. Eberhard: Typen CainHl11laer Volklmaereıı.u,

u.ı.ora.

umumiy.tle ı.

91·'9.

Dunğ-hu kavimleri

klana teudür t:.dilın e z . Kı:t h aprnıtı suretiyle evlenme. Devlet teşkilAtımn v eri l en m alOm.ıı t a göre Hiyung-nuların kine ben z"diği gOrll l ü r . Dİ N : Gök kültü, Gtı n eş k ü l ttl,

Yıldız kUl t ü , Bahar bayrıı m ı .

ÖLÜ KÜLTÜ : Ö l ü l er i gömme ; köpek ve

.ıı lın ru h klnvuzu olarttk birl ikte

ıöm U l m esi .

MADDi KÜLTÜR : Çadı r la r , yUn kumaşt.ıı n ve k ü rk t en el b is�. Madenden ke mer t o k al arı , kısa kesilmiş saç, b oynuzdan ytty, kımız iç m e .

t 1.

ç) Şı veğ •

Grubu

- Materyaller

t ) H't'ler

Y : Vu-huan dağl ar ı nda yaşarlar. Veğ zam anında ( 38fi-549 ) Ku-mo-h ' i , Tanğ zamanından H'i olara k adlandılar. B u gün kü

Jehol eyaletindeki Cıng-dığ , Luan-ping, Fınğ-ning, Ping-çüan 'da yaşarlar ( Tsı - yOan, s . v. H'i ) ; Lyav h'i de yaşarlar. Veğ zamanında Ku-mo-h 'i, Min g zamanında Vu-lyanğ ha adlanır lnr ( Li binğ- şu 34, t 1 a ) . ·

K: Dunğ-hu'lara tabidirler (Tsı-yOan, s. v . H 'i) ; kendileri ne To-ba'lar zamanında Ku-cin-H'i adını verirler. Göç ederler. Adetleri Tu-cüe 'lerinkine benzer. Keçe çadırlarda otu r duk larından oraları müstahkem şekle korlar. Avl a geçinirler. Bir nevi darı ekerler. A ğaçtan havanları vardır. Üçayak kapları topraktandır. İyi atl a r ı ve kara koyunları vardır (H'in-Tang -şu 'l19 = S . 4146 a). Han zamanında adları geçer (Li-binğ-şu M, 1 1 a). D: To -ba devrinde H ' i k abi les i nden bir takım kimseler baş gösteriyorlar. Fakat bu adın To-ba'larda, Da-hi'den kısaltılmış olduğu iddia edilmektedir (Veğ-şu 1 1 3 = S.2193d). Çi-dan 'ların ze.ıiıanın da, Çi-dan 'ların teşkil ettiği kabileler birl i ğ inin muah har bir kol u olarak görülmektedir ' (Liav-şı ::13). Bu i ki H'i'nin ve bilhassa il k zikrolunan H 'i 'lerin bura d a mevzuubahs olan H'i 'lerin aynı olup olmadıkları meselesi cayi sualdir. M 2

Han zamanından beri.

) Çt-DAN (K'İ-TAN)' lar :

Y : Mll8.dt dördüncü yüz yılın i kinci y arwından ctınub1 garp

Çin 'in ştmal komşuları Mançurya ve şarkt Moğollstanda görünOrler {Franke, Geschicb te ill ,260), Ku-mo-h'i-nin şarkında (Beğ-şı Q4= S. 3034 c). Ku-mo-h'i'lerden ayrı elbiseler de aynı gruba dahildir. Veğ zamanında (386-549) bunlardan ayrılmışlardır. Haraç ola rak at verirler. Bunlardan bir kısım Gav-li'de yerleşir. K :

Bunların a.detleri Mo·ho'larinkine benzer. Ağaç mezarları vardır ( Mezarları ağaç üzerindedir). Naış nç yıl sonra yakı lır. ÖlOlere av ganaimi için niyaz ederler. Sık sık göç eder ler. Şı-veğ'lere benzerler ( Beğ-şı 94 = S. 3034 c; ve Tun g-cı 200 = 3204 a-c. ) . 72 kabtledir. Ağaç mezarları olup sonradan yakarlar ( Yü-cı-tanğ 1 9 , 1 4 a ) ; atlı arabaları vardır. Dun� hulara tabidirler. A detleri Tu-cüelere b enzerler ( H ' in-Tang-şu 2 19 S. 414!1 c ) Çadırda saklanmış ve yardım veren bir ölü kafası veyahut yabani domuz kafaısiyle büyü yaparlar (Liav-şı t ve YO-cı-tanğ ı o, 1 6 a). Bunlar harpten evvel, ilk ve son bahar· da atalarına bir ak at ve kara öküz kurban ederler ( 1-tunğ-cı 634, s. 24 a ). =

Bu , Çi-dan'ların menşe masallarına bir telmihtir. Bu masal la göre kır ata binmiş bir erkekle, koyu renkli sığırlarla çe kilen bir arabaya binmiş bir kız , iki ırmağın birleştıği yerde buluşmuşlar, birbiri ile twlenmişler ve böylece Çi-dan'ların 8 eski kabtlesinin cetleri olmuşlardır ( Liav-şı 37 = S. 5773 b). Çi-dan'lardan biri hakkında rivayet ederler ki, gayet i� i ke ment atarmış (T P G C 1 9 l=cilt l ö, 16 a ). Bunlar 390 senesine d oğru önce To-ba'lar tara.tından mağlup edilmişlerdir (Veğ-şu 10b = S. 2124 b) ve To-ba 'lauı, sonraki yıllarda haraç getirmişler dir: 437 (Veğ-şu 4a=S. ı 9 1 t d .) ; 463 (6 = S. 1914 b.) ; 468 (6 = S. 1 9 16 c.) ; 469 (6 = S. 19 15 d) ; 470 ( 1 .c.) ; 473 (7 a = S. 1916 c.) ; 474 (7 a = S. 1916 d) ; 476 �t.c.) ; 476 ( t.c.) ; 477 (':' a S. 191 7 a) ; 479 (7 a = S. 1 9 17 c.) ; 493 (7 b S. 1919 d.) ; 507 (8 S. 1923 b.) ; 508 (1.c.) ; 509 (8 = S. 1923 d.) ; 510 ( t .c.) 5 1 1 (8 = S. 1 924 a) ; 5 1 2 (1.c.) ; 5 1 3 (8 = 8. 1924 b.} ; 61 4 ( 1 . c.) ; 515 (9 = S. 1924 d .); iki defa: 517 (9 = S. 1 923 a) ; 524 - 5 (9 = 8. 1 926 c.) ; 633 (1 1 = 1930 d) ; 534 ( 1 1 = 8. 1931 b . ) ; 635 ( 1 2 = 8. 1 932 a) ; 5oO (12 = s. 1933 b .) =

B : Şiratori (Toyo Bunko No. 9 S. 23) da bunları Dunğ - hu lara bağlar ve Moğol ve Tunguzların karışmasmdan çıkma olarak alır (O. B.).

Şı-ve�

kıı.vimleri

Çldan'lar hakkmda en eski kayıtlar Cin - şu'dadırlar. Bura da bunlar, bir kere Gav - li 'lerle (Cin - şu 1 24 S. 1 3Qö d), baş ka bir kere de Ku - mo - h'i'lerle birlikte (Cin - şu 1 25 S 1 398 c.) zikredilmektedirler. 4<ı0 yıllarına doğru Mu - junğ'Jar kavmi tarafından mağlllp edilmişlerdir. (Cin-şu 124=8. 1 396a). -Kufa tası hak kındaki hikayeler Şi-veğ kavimleri için tipiktir. Co-gı nğ-lu (4,7a-b , Ouy-hin - dza-cı'dan zikredilerek) kafatası elde etmek mttksa<liyle yapılmış mez1tr bozma vakalarından bahse der. Bu Adeti yabancı keşişlere ve isl4mlara atfetmektedir ki bu açıkca yanlıştır. Ancak Moğollar yahut bunlara akraba olan kavimler mevzuubahis olabilir. Miav-hyang-şi (4, 19a) Pe king'de muahhar zamaRlara ait kafatası yardımiyle y apılmıf sihirlerden haberdardır. Bu Adetin ilk basamaklarına hiristi yanlıktan önceki kitabiyatta, ihtimal Proto - Moğollarda tesbit sdilebilir (Mukayese ediniz : Lokalkulturen im alten China., Cilt I, s. '17). =

1 ) KU-MO-H'İ'ler : Y : Şimalde bir dağ kabtıesi (Veğ-şu '2= S. 19000) ; MUS.ttan sonra dördüncü yüz yılın ikinci yarısında ctmubi garbt Man çurya ve Şark Moğolistanda görünürler (Franke, Geschichte ili, 260). K : Bunlar asıl Dung-bu YU-vın'ların başks bir zümresidir. Avcı ve haydutturlar. Çinliler onlardan bir harpte at, sığır, koyun ve domuz almışlardır (Veğ-şu lOO=TPYL 80 1 , flo). Mu junğ'lar torafından ortadan kaldırılan bir H 'yen-bi kabilesidir. Daha sonraları şu beş gruba ayrılmıştır : Ju-ho-cu, Mo-ho-fu, Çi-gu, Mu-kua, Şı-dığ (Hov-Cov-şu=TPYL, 8t · 1 ,6a-b .) Tu-cüe'ler gibi göç ederler. Memurluk Unvanları, Türk Unvanlarının ay nıdır (Tung-cı 200 = S. 32 13c 3214a); iyi avcıdırlar, arabaları vardır (Beğ-sı 94 S. :i034b); darldan lapa yaparlar (YD-cı-tanğ 22,4b). Bunlar 388 yılında To-ba'lar tarafından mağlllp edilmişler dir (Veğ-şu 2=8 . 1905c ve 1 00=S.2t24a). 480 yılında ( Le.), 490 da (7b=S. 19 ı 9t.ı) ve 498 de (100=S.2124d) To-ba ' lar ülkesine akınlar yapmışlardır. Son a kınlarından itıbaren onlarla ticaret yasak edilmiştir. Ertesi yıllarda To-ba 'lara haraç elçilikleri göndermişlerdir. Bunlar Toba'lara ekseriya at teslim ederler di. HaraçltU" : 463 (6=S. 19 14b) , 464 (1 .e.), 467 (6=-S. 1915c), 468 ·

Çin 'in şimal ke111 ,11ları (6=S.1916c), 478 (6-=S.19 16d), 472(7a=S . 1t16b), '78(4a....S.19t6c), '7� (7a=S.19 1 6d) , 476 ( 1 .c.) , 476 (1.c.), 477 (7a=1917a), 479 (7a=S . t9 1 7e) , 493 (7b=S. 1919d), 607 (8=S. 1 923b), 608 (1.e.), C>09 (8=S 1923d) 6 1 2 (8=1924a), 6 1 3 (8=1924b), 614 (1.c.), 6 1 6 (�S . 1924d) , 523 (9=S. 192tia), 5i4-6 (9=S.1966c), 526 (9 i . 1927a) ve 632 (1 1=8. 1930d) senelerde geti rdiler . ,

M : Mil8.dt dördOncü yüz yıldanber i .

D : Ly av-şı 63 bunları H ' yen-bilerden olduğuntt iddia eder. 4 ) MING-VU'lar:

Y : Tanğ za manın d a Şı-veğlerin (Franke, Geschichte W , 260) . K : Mı nt vu 'lar çu-ci XV, 2 a). -

hlr

kısm ıoıR

işaretidir

Mınğ-gu (Moğol l a r) dır ( Guan-tanıt ci-lin ,

M : Tanğ zamanındanberi .

D : Lun-bıng'da Mınğ-gu kabilesi zikroJu&ur ( Vll ,ı = Fork:tt 1907, 1 19). Belki bu daha sonraları, baş k a ttırlll y az ıl m ış Mın t -gu kel i mes iyle aynıdır. 5 ) Şl-VEG'ler :

Y : Memleketleri Vu-cı'ların şimalinde klindir. Çi-d an ' lar a benzerler (Tunğ-cı 200 = 8. 3214 c ve Beğ-şı 94 S. 3034 c). =

K : Sözde H'yen-bi'lerin muakkibi olmaları icap eder (Fran ke, Gescbicbte IIl,260); Çi-danlarla akrabadır (Cyu-Tant-şu 1 99 b, Franke, Geschichte, lll,417); mem leke t leri en ziyade darı , buğday ve yaban hububat yetiştirir. Samur çok bulunur. Ya zın şehirlerde otururlar, kışın göç ederler . Erkekler toplu saç bırakırlar. Boynuzdan yayları ve okları vardır. Kadınla rı n bağlı saçları vardır. Hep ak geyik tOyOnden yapılma ce k et ve pantalon giyerler, şarap yaparlar, daha ziyade kırmızı inci leri zincir şeklinde boyunlarına takarlar. Bu, aynı zamanda servetin nişanes idir . Cen up Ş i veğ'l eri ovada ya şarl ar . Ve ya zın şimale çekilirler . Orada sivr i sinek ve hayvanlara kar,ı ağaç Ostündeki yuvalarda yaşarlar. Elbiseleri Çi-daa'lnruı.lri gibidir. Öküz arabaları v ardır. 1kametg4hları Tu-ctte'leria ke· =

Şı-veğ kavlmlert Qell arabaları gibi, fakat hasırdan dır. B m-Şı-veğ ' ler, şimal Şı-veğ' lerinden daha şimalde otururlar, evlerini kayın ağacı kabuğu

ile örterler. KOltürleri Şimal-Sı-veğ kOltOriyle aynıdır, kışın mağaralarda yaşarlar. Şimali garbtde bOyOk Şı-veğ'ler mev cuttur. Şı-veğlerin daha bir çok grupları vardır (Tunğ-cı 200 = S. S2 14 c). Dilleri Çi-dan 'larınkine benzer; üç yıllık yuğla rı var, ağaç medfenleri vardır. Kız kaçırma suretiyle evlenir ler, fakat daha önce anlaşma olur, hediye gönderilmiş bulunur. Dullar bir daha evlenmezler. Koradan demir alırlar, bunlar dan, şimalde olan bir kısmı kışın yer altında yaşar. Avcılık ve balıkçılık ile uğraşırlar (Sui-şu 84 ve Tanğ-şu 199 b). Ölüle ri her köyün müştereken yaptığı büyük ağaç kerevite korlar. (Kerevit'ten maksat : ağaçtan yahut tahtadan yapılan büyOk karyolaya benzeyen çerçeveli alettir. Bu, Anadoludaki kerevit lerden pek farksız olduğundan bu tabiri kullanmak daha uy gun geldi) (G. M.) Çi-dan soyuna mensupturlar (Guan-tanğ-ci-lin , Çu-ci XV, l a). Onlara aynı zamanda Hığ-cü-dzı Şı-veğ'ler (ka ra arabalı - Şı·veğler) tabidirler ki bunlar Uygurların komşu· ları idiler (Guan-tanğ-ci-lin, Çu-ci XV, la). Salları ve posttan kayıkları vardır. Atlarının eğer ve gemleri hasırdandır. Uyu mak istedikleri zaman buz içine bir ev kazarlar, üzerine ha sırlar örterler. Yatakları domuz postundandır. Kadınlar elleri ni dizleri üzerine koyara k otururlar . Memleket fakirdir, çitçi lik az bir irad getirir, koyunları yok, atları, az çok domuz ve sığırları vardır . Adetleri Mo-ho 'larınkine benzer. Sözleşme den sonra kızı kaçırırlar. Cihaz olarak sığır ve at verirler; kadın , çocuk doğuncaya kadar ailesi yanında kalır. Dullar bir daha evlenmezler. Ölllyll ağaç çerçevelere korlar. Şimal Şı-veğ leri kışın dağlardaki toprak mağaralardtt otururlar. Sığırları ekseriya soğuktan kırılırlar. Bunlarda pek çok geyik vardır . Avla geçinirler. Deri elbise giyerler. Karın altındaki çukurla ra dllşmek tehlikesine karşı sırıklara binip gezerler. Ekseri yetle samur avcılığı ile yaşarlar. Bazılarının balık derisinden elbiseleri vardır (Tunğ-cl 200 = S. 32 1 5a); Çi-dan, Ku-mo-h'i ve Dov-mo-lov'lar gibi konuşurlar. Ağaç mezarları vardır. (Beğ·şı 94=s. 3034 c·d). Çi-dan 'lara tabidirler, Dunğ-buların bir grubudur. Dinğ-linğ'lerin muakkibidirler (Hin-TRnğ-şu 2 1 9 = S. 4146c) . Tahta üzerine deri geçirerek kayıklar yaparlar (YO cı-tanğ ı O, 1 1 b). Deriden kayıklar yaparlar. Teşrifata t!bi kız kaçırma Adeti vardır (Yü-cı-tanğ tu, 1 4a). Memleketlerinde

Çin 'in şimal

komşuları

ve gU m O ş çı k arı lır v� bizzst demir ve ba yapmasını bilirler (L y a v - şt 60 = S 5807a); göç ya parlar. Kabtle reisleri vardır. A vcılı kl a uğra şı rl a r Yan mıo aıt açtan sapa n yaparlar ve insan k uvv eti yle çift ellrer l er. Erkekler alaca kları k R d ı n a Uç y ı l hizmet ederler. Dullar bir daha evlenmezler. Ô l O , tahta te11eşire konarak gömOIUr. Yuğ üç yıldır. Maden iJe demir G a v - li ' d en gPl i r. Boynu zdan yayları ve oklar Hu a ğ ac ı n d a n ya p ı l ır Böceklerdt\n ötUrO di reklerdeki talvarlardtt ytıt arlu. Baba e ğe m en l i ğ i hAki mdir Öknz arabaları vardır. Ç a d ı rl a r ı ��alıdan veyahut b U k UlmO� ağaç t a.n d ı r Da.m d e r i d en d i r. Ağaçtan sallar, veyahut d6fide11 kayıklar yaparhır. Koyunları yok, at la.rı azdır. Dola yısıyla sı ğ ı rl ar d an daha ziysde istifnde e d erh ı r. BnyUk dom u zları ytır· Itır, derilerini de elbise o l a ra k kullanır!Hr. Dil, Mo ·ho'hmnki ne b en z e r (H'in-Tan ğ-şu 2 1 9 = S. 4 1 46c). Bu n l tı. r 544 de ilk defa olarak To-b11'J ara haraç getirmişlerdir (Vet-şu 1 00 S. 2 1 2·b ve 12 = S. 1932d); d a h a başka haraçlar, 646 da ( l:.:::= S. 193Sa), 5-4:8 (12 = S. 1933b) ve 5-49 (12 S. 1 938b) de ıe lm işt i r . demir, bakır, altın lardan iyi a l et l er

D: Ba-ye-gu (Bayırku, Tölös'lerin bir kabilesi), ların şimali en halkı, ehlt hayvan ol ar11 k yalnız geyik beslerler, bunları arabsya koşar l a r Üzerine binerler. Postunu el b i se olars k kullan ırlsr. Evleri ağaç d tı ll a rı n da n dı r (ttğaç kabu ğu demek daha doğru olaca k . Burada basım hatası ol abilir); ne batlardan yalnız y osun vsrdır, a ğaç hiç yoktur. (Tanğ - şu = TPYL 1 000, Ja). Bu kayna k taki < geyik > k e l i m esi n i n 8 ren geyikleri > old uğu a ş i ka r d ır O h a l d e evvelce geyik olarak zikred ilmiş olan h ıt y v a n hı r < ren geyiği � olacak. şarktsinde yaşay a n

M: Sonrttki 6

)

Han

zamammn sonun d a nberi .

VA-CYE-DZI'lar:

Y: Çi-dan l arın ş im a li şnrktsind edirler (Guan-tırn� Çu-ci XV, 2a ; V u -day -şı , Sı-i-fu-lu 'ye göre).

ci-l in ,

K: Çılgmcasına sUv a r i di rl er , ata eğersiz binerler. İy i yay kullanırlar, uzun ok ve y a y l tı rı vardır. Gördükleri her in san ı öld UrOr ve etl e ri n i y e rl er (G. M.). Şı -v eğ l ere b en z erler. '

M : Tanğ zamanından sonra.

Şı ·vet kBvtm l eri 7) VU-LYANÖ-HA'lar:

Y: Vu-lu nğ-cy anğ (bel k i Heğ-lunğ-ciBng= Amur n&hri) cenu şi m alinded i r (Li-bing-şu 34, l la).

bunda, YU-ya u g

K : B u nl ar Han zamanındaki H't'ler ve sonraları Ku-mo-h't

a diyle enılımlardır. Çun çyu za m a nın d a ( 1 <18-48 1) ŞaR-Junır'Iar'ın bu sahasında otururlardı (G. M.). -

Minğ

zamanındanberi.

D : Bunlar, başka kaynaklarda

Wu ly a n� h a adını taşıy an Motollardır (Bakınız: Yenching Journal No. 16, not: 140); ve bugUnktt Uri a n gbai 'ltı r a tekabül etmektedirler . Bunlar gerçek ten Ku-mo-lı'Uerin hafitleri midir, yoksa buraya kon maluı. gerekir m i , ı:neselesi ş1lphelidir. -

Şı - veğ - Kavimleri.

2. DUşUnceler.

1 ) Toplu vasıf: 1 UMUMİ MALUMAT: Bu grup bugOnkO Moğolistanda oturan, zam anla büyük sa halara yayılan kavimlerin bir par çasını teşkil eder. Ayrı ayrı b oylar arasında bir akrabalık görOl düğUnden , Çin kaynaklarının esası bunları bir araya toplamaktadır. Bu grup hakkındaki m ateryaller tahminen Han zamanından itibaren başlar, toplamamız Tanğ zamanı hayatiyle nih ayet bulur. -

A dı geçen kavimler in çoğu göçebe olup şüphesiz bunların yanında ekincilik yapan dtt vardı. Sığır ve at beslemi şleırse de umumiyetle koyun görOlmiyor. Domuz vardır. Sosyal örgütte ana eğemenliği izleri görülüyor, fakat bunları tama m iyle ana eğemenliği olarak almam alı. 2 KüLTURÜN ESASLARI: Şı-veğ kültürüne, Sunğ zama n ında (960-1280) tekamül etmiş hakiki Moğol kültürünün pro totipi diye b akarsa k , her h alde yanılmış olmayız. Biz ger çekten Moğol ve TUrk kavimleri arasında sıkı tekamül Hgilerinin bulunduğunu kabul etmek mecburiyetindeyiz ve böylece Şı-veğ kültürUnun H'yunğ-nu k ültürüne yak ınlıklar göstermesi h ayret e dilecek bir şey deği ldir. Her şeyden evvel ekonomi şekilleri ayn'ıdlr, sonraki H'yunğ-nu'larda olduğu gibi bunlarda da araba evleri , boyn uzdan yaylar, sonra düz kayaklara rastlıyoruz. Bir çok noktadan, Unvanların benzer liği doğrudan doğruya bir Türkleşme belgesidir. Diğer taraf tan b ütün bu grup Dunğ-hu grupundan güçlükle farkolunur. Gerçi onlara dair üreme söylentileri, daima buna işaret eder. Bu işaret o kadar kuvvetlidir ki, aca b a bir ayrı «Şı-veğ> -

Şı-vet kavimleri

grupıınu.n teşkilini haber vermiş midir yahut her iki grup bir grup Ozerine toplanılmalı mıdır, bunların sorulması icabeder. MoğollRrın Tunguzlarla ya k ı n münasebette bulundukları daha

eskidenberi biJinirdi. Şı-veğ grupu ile Su-şın'lar (Tunguz'lar) arasındaki ba ğlantı filhakika o kadar belli değildir (dllz b içimde yahut ağaç üstünde mezar, bugün bile Tunguzlarda yaygın şekildedir; metinlerde yalnız Şı-veğ'lerde olduğu söy lenir), d olayıeiyle Dunğ-hu'Iarla Tun guz'Jar arasındaki ilgi daha ziyade göze çarpar, o hıtlde bu i k i grubu birbirinden kesin surette ayırmak tavsiye olunmaz: Şı-veğ kavimlerini h11.kikt esk i Moğollar olara k, Dunğ-hu kavimlerini de kuvvetli surette Tunguz tesiri altın da k a l m ış eski Moğollar olarak ıılm ahyız. 2) MÜNFER1T MESELELER :

Şı-veğ'ler h a k k ı n d a k i knıt nr k a y n a khın , muhteva i ti b ariyle ı.:�şi t çeşi ttir. Şı-veğ a d ı i l e 11 yrı a yrı Rynı zamanda coğraft h tı. k ı m d a n d tı. birbiri nden � y rılmış b ir çok boylsr toplanır. ı;ıunlardan şimaldekilerin Sih irya k ültQru i l e i l g i l i h s l i s avcı oldukları a n laşı lı r ; bu hRlde Su-şın k OltOrU ile yakın akraba o l d u kl a r ı görünür; buna mukabil cenupta.kiler halis çobandır l t1 r . - Bu z d ı rn ev leri . Es k i m o' l ard a olım evlere benzetebiliriz. Yalnız . ka y n s k l ı u ka t i d�recade açı k değildir. - Şı-veğ'ler'de spor hakkında, bakınız benim ÜlkO 'de (Mayıs 1 940, S. 209 2 lf>) ve Btıı d en Terbiyesi ve Spor'da (No. 37/38, S. Fi f; 194?) çı k a n m aksltııleri m . .

3) HÜLASA:

Doğrusu hu �rıı pttı. topl anan kavi mlerin kenriilerine mahsus hir kültüre sa hip oldu k la rı gö rün ür b ununla beraber ,

H ' yunt-nu ve Su-şın kültürl eri ile fazlaca il gileri vardır. Bunln rı biz Dunğ-hu grubu i le y a kın a kraba ol a n bir eski Moğol kUltürU olarak anlam11.k zorunda kalacağız . Bu kült nron hususiyetleri şunlardır;

EKONOMİ ŞEKLi :

Göçe t a bi sığır ve at yetiştirirler, şi malde az mi ktarda cilikle birlikte avcılıkla meşgul olur, domuz beslerler.

ekin

Çtn'tn ,ımal knmşolar1 SOSYAL KURULUŞ :

1ç gDveylik, kaçırıp evlenme, görünüşte birleşik devlet t�şkW.atı yok, bil!kis a yrl ayrı boylara parça.lan mışlsrdır. DİN :

Ö lülere ssygı. Dahs fszla.sı zikredilmemiştir. ÖLÜ KOLTÜ :

Dtız biçimde, y a but atsç OsUl mezar, sonradan 88S8tten ka lanı yakma . MADDİ KÜLTÜR:

Şimalde Uzeri kayın ağacı kabuğu ile örtQlQ Çlldırlar, ara

ba evler. Deriden elbise, aynı zamandB şimalde görtılen balık

derisinden elbise. Şimalde dnz kaya k. Posttan yapılan kayık lar. Yuva nler denilen , yazlık mesken olarak ıörtlleR direk a.t1l •TlW.

d ) H'yunğ-nu kavimleri 1

Meterlyellar.

1) BA-H'l-Mt'ler: Y: Uygurların cenubu şarktsinde yaşarlar. Şimal denizinin (1) cenubundadırlar (Tunğ-cı 200 s. 3211> c). =

K: Kabtle reislari v ardır. Avla geçinirler; geyikleri kovala mak için ağaçtan kayak yaparlar. Kayakları kalkana benzer, ön tarafı yukarıya kıvrık , alt tarafına kayıp devrilmeye m ani olmak için at derisi konmuştur; kundura gibi ayağa giyilir. Geyik koşmasından daha süratle dağdan aşağı kayarlar. Düzlltklerde değneklerin yardımı ile ilerlerler. Evleri kayın atacı kabutundandlr; erkeklerin başlıkları da kabuktandır. Saçları kısa kesilir (g. m .). M: Sui z amanındanberi (580-618). D: Bunlara Bi-li de denir. Orhon yazılarındaki, Basmıl'lar olacaklar (Chavannes, Documents s. 24 ve Hnseyin N. Orkun : Eski Türk yazıtları 4, s. 1 62). Ba-h'i-mi'ler hakkında olduğu gibi kaynaklar Bo-ma'lsr hakkınds da aynı bilgiyi veriyorlar. Bunlara aynı zamanda Bi-tsı de denilirdi; bunlar da Bi-Ii'ye benzeyebilirler (yazı hatası) (bakınız: Chavannes, Documents s. 29, Tang-şu :! 1 7 b'den). Bo-ma'nın manası, «lekeli atlar> 'dır. Ve Tanğ-şu (21 7 b), bu Bo-ma 'lar kabtlesine 0-lo-cı adı da verilebileceğini söyler. Fakat lekeli manasına gelen 0-lo-cı tOrkçe « Alaca » kelimesinin transkripsiyonudur. Bo-ma'lar hak kında derler ki, bunlar göçebe imiş, Tu-cüe'nin şimalinde , yani daima kar bulunan bir memlekette otururlarmış. Bunlar da lekeli (yani alacalı) atlar vardır, fakat ata binmezler. Bun lar kımız içerler, saçlarını kısa keserler, kabuktan çadırları vardır. (1)

Baykal gOlt.

Çin 'in şimal

k omşul a rı

TOrkçe bir kabile ve yer adı ohm A lacanın, l'aykal gölO m.ün cenubunda yaşamış olan bu eski k abtleden iştikak ettiril mesi mü mkündür. Bu kelime ile Ho-lan kelimesi (helki de Ho-lay kelimesi) mukayese edilmelidir; bu ad , şimalt To- ba'lar a mensup bir kabtlenin adıdır ( Veğ-şu 113='1. 2194 b ) ve her halde daha eski zamanda H'yen-bi kabfleleri nden biri idi. Ho l an kabtlesi M. S. 4 ü ncü asırda birkaç defa zikredilir (Cin-şu 1 10=S. 1368 ; Veğ-şu 1=s. 1 904 c; 2=S. 1905 c; 1 3=S . 1 93� a; 15=s. 1940 a) .

Bunlar, Gan-şu da bugünkü Ning-h'ya'nın yakininde otu rurlar; burada bir dağa. bunların a d ı konmuştur. Ho-lan-şan'ın ad ı bu.gün c Alaşan > olup Ho-lan da • Alaca> nın transkriJ>8i y onundan başka birşey degildir (Mukay ese ediniz: Chavannes, Documents s. 5fl). Bunlara yakin akraba olan Ho-lay H'yunğ-nu larm eski bir kabtlesidir (Cin-şu 97=s. 1 337 d); bunlar, sonra ları bir To-ba kabtlesi olmuşlardır (Veğ-şu 1 13 s. 2 1 93 d). Ho-lanların Türk olduklarını, yahut da H 'yen-bi'lerden geldik lerine göre daha ziyade proto-Moğol m u olduklarını katı olarak ileri sürmeğe cesaret edem em. Fakat benekli at efsa nesinin Cingiz efsanesinde d e yeri vardır ( Hin - Yüan-şı 1 ve Yüım - çav bi-şı 1 ) Belk i bunlar arasında bir ilgi var. =

•

2) Cl- HU'lar:

Y: Memleketleri Li-şı'nın ( l ) g1trbında ve An-dinğ'in war kındadır (Hov-Cov-şu =TPYL 80 1 , 2 a b)

K: H ' yunğ-nu'larl n bir kısmı, Lyu Yüan (2) 'ın 5 oymagının muakipleridi rler; diğer m üelliflere göre Şan-junğ ve Çı-dt'lerin muakipleridir. Birçok ayrı ayrı boylara parçalandılar. Kadınlar sedef kab u ğunu (denizden çı kan bir nevi istiridye 'nin porselene benzer kabuğu) gerdanl ı k olarak kullanırlar (g. m.) . B:

M : Altı hük1lmet 7amanından beri (41 9-580). ( 1 ) Garbt Şanııi de,

(2) H'ynnt-nu

btı.kftmdarı 279-!110.

H'yunğ-nu kavimleri

D: H'yunğ-nu 'lerın 19 kabtıesinin listesinde (Cin-şu 97 == s. 1 337 d) hu kabtle gözükmez . fakat diğer kayn akl arR göre bu liste mükemmel değildir. To-ha zamamnda Ci aile adı olarak zikredilir. Bu esk i Ci-hu kabtlesi ile alakadar olmayıp Tay-lo·Ci kabtle adının kısaltması olması iddia edilir (Veğ şu ı 1 3 = s. 2 1 94 b). _.,.

3) CYE-GU'lar : Y: t-vn'nun garbında, Yen-çi'nin şimalinde (Karaşahr) (Tanğ şu 217 b = s. 4 143 b).

K: H'yunğ-nuların garbında Dinğ-linğ'lerle karışık yaşar lar. Kırmızı saçları vardır. Kara saçları çirkin bulurlar. Yeşil gözleri v ardır. Yurtları soğuktur. Darı, buğday ekimi ile uğ raşırlar. Güzel atları vardır (1-tunğ-cı 554, ı a-b ). Kurttan tü reyen kimselerden (bunlar Türkleri) değildirler, bila.kis bun ların atası mense-mağarasın da bir inekle birlikte yaşardı. Bunun saçı sarı, gözleri yeşil, sakalı kırmızıdır (Yu-yanğ dza-dzu 4, 1 b-2 a). Gözleri yeşil, saçlar kırmızı erkekler el lerinde dövme yakarlar, kadınle.r başlarında (Yü-cı-tanğ 1 0, 1 t b ve 10, 1 5 b). B: M : He.n zamanından beri (M. E. 206

M. S. 220).

D : Kayıtlar Franke tarafından toplanmıştır (Geschichte i4, 861 -362). Bunlar Kırgızlardır. - Bunlara verilen muahhar bir ad Cye-cya-sı'dır. H 'in-T'ang-şu (2 1 7b=S. 4143b) bu Cye-cya-sı 'lar, hakkında şöyle yazar: Bunların adı kA.h Cye-gu k&h Cü-vu dır. H'y· unğ-nu'lar, kendilerine teslim olmuş olan Çin generalı Li Linğ'i «Sağ Hsien kralı :1 , Veğ Lü'yü de (a1ukayese ediniz: Han-şu f/4 a , 1 3 b) , Dinğ-linğ'lerin k ralı yapmışlardır. Bu adamların hepsi uzun b oylu, kırmızı saçlı, beyaz yüzlü ve yeşil gözbebeklidir. Siyah rengin uğursuz olduğuna i nanır ve siyah gözbebekli lere: «Bunlar Li Linğ'lerin ha ritleridirlerıı derler. Aralarında az erkek, çok kadın vardır. Gururlu ve cesaretli dirler. Erkek ler ellerin", kadınlar boyların a dövme yaparlar. Hepsi bir ara da yaşar ve aralarında çok ahla.ksızlık vardır. YP n � �ıılft cMov - şı - ay> dMl'U' ve Oç <Ay> bir mevsimi teşkil . 1.d H. Bu n-

Çin'in şimal komşuları

hır yılı 12 şeyin tadadile hesap ederler. Mesela, yıl <yin > adlı devri işarette bulunursa, o yıla <Kaplan yılı> derler. İklimleri pek soğuktur ; büyük ırmaklar bile yarı yarıya donar. Bu adamlar darı, buğday , arpa ve bir n evi yulaf eker ve bir ezme değirmeni ile bunlardan un y aparlar. Darıyı i kinci ayda e ker, 9. cu ayda toplarlar. Darıyı yemek ve şarap imAl etmekte kul lanırlar. Sebze ve meyvaları hiç yoktur. Gayet büyük ve kuv vetli atları vardır, ve bunlar arasında en iyi savaşanlar en yiğitleri sayılırlar. Sonra , develeri , s\ğırları ve koyunları da vardır, fakat en çok sığırları v ardır ; zengin köy lülerde bir kaç bin sığır bulunur. Vahşi hayvanlardan, v ahşi at, Gu-tu 'lar, sarı koyunlar, gazaller v e kara kuyruklar bulunur. Kara kuyruklar alageyiklere benzer, fakat kuyruk ları daha büyük ve siyahtır. Balık olara k , 7-8 k adem büyük lüğünde Mie'ler kılçıkları olmayan ve a ğızları çenelerinin altında bulunan Mo-gm 'lar v ardır. Kuş olarak onlıırda kartal . yabani ördek, karga , sa ksağan ve yabani kaz vardır. Ağaç olarak çam, kayın ağacı, karaağaç, söğl H ve pu ça mı bulunur. Ağaçların bazıları o kadar yüksektir k i , onlara yukarıya ka dar ok atılamaz. En çok kayın ağacı vardır. Bunlarda altın, demir ve kalay bulunur. Bunlarda her yağmurdan sonra de m ir bulunur. K a-şa denen bu demirden gayet keskin siH\hlar yapılır. Bu demirden daima Tu-cüe'lere verilir. SiHlh olarak okları , yayları ve sancaklttrı vardır. Süvari ler kendilerine ağaçtan kalkan y a parlar ve bu kalkan larla ayak ve bacakla rını muhafaza ederler. Bir de omuzlarına koydukları yuvarl a k kalkanlar yaparlar. B u yuvarlak k alkanlarla ken dilerini kılıç ve oklara karşı muhafaza edebil irler. Hükümdarları kendine A-jı adını kor, onun için A-jı soy adını almışlardır. Bir bayrak ( Tu = türkçe tuğ ) altında toplanırlar, ve kırmızı renge hürm et gösterirler. Diğerleri kabtleye göre kendilerini adlandırmışlar Samur ve kunduz(?) 'dan elbiseleri severler. A-jı kışın samurdan bir külAh giyer. Yazın külAhta altın dOğmeler bulunur. KnlAhın ucu sivri ve sonu kıvrılmıştır. Daha aşağı mevkide bulunanların hepsi beyaz keçe külah giyer. Bıçak ve bileyi taşı taşımaktan hoşlanırlar. Fakirler hep kürk giyerler ve başlarında serpuş yoktur. Kadınlar muhtelif yün kumaş, sırm alar, y ahut Ci-bin' nin ipeğini taşırlar. İpeği An-h 'i (Türkistan), şimal sarayından y ahut da Ta-şı ( Tacık, Arap)' Iardan mübadele yolu ile al· mışludır. A-11, Çiıı ğ d ıı a m d a otuı ur, etuıfında duv ar =

W yu n �- n u kavimleri

olacağı yerde kalastan bir çit vardır. Kendisi, birbirine eklen miş çuhadan yapılmış ve Mi-di-cı-to denilen bir çadırın iç in d e yaşar. Kabtle reisleri daha küçük çadırlarda otururlar. Bütun baglı kabtlelerle asker veren kabtıeler haraç olarak samur, fare ve koyu renkli fare ve rirl er . Devlet memuru olarak 6 d e r ec e vardır: Kınçlar, Baş komutan , subıty, baş arşivci , Ge zal ve Da-gan. 7 K ın çl a r , 3 baş k om u t an , 1 0 subay bulunur. Bütün sub aylar askerlere komuta ederler. 1 fı baş a rşi v ci var dır. Gezal'lerle Da- gan ' l ıuın memurları yoktur. Bütün kabtleler et yer ve at kımızı içerler. Yalnız A-jı 'ye çör e k de verilir Musiki !leti olarak di flavtaları, d ü m b elekleri, Ş i n ğ flavtallı rı , Bi-Ii ve Gon ğ la r a vttrd1r. Oyun o l ar ak d eve ve arslan oyunları at cam bazlıkları , ip cambazlı kları vtırdır. Tan rılar arasında y a ln ı z sulıtra v e ağaçlara kurbanlar verirler. Kurbanl ıu için muayyen zamanları yoktur. Si h irbazlarına Gan adını ko yarlar. Düğllnlerde koyunlarla atlar gel i n hediyesi ol ara k veri lir, zenginl erde bunların a d edi yüzlere, b i n l ere çıkıu; biri ölünce, yüzlerin i karartmazlar, fakat ölünün etrafın da S defa d olaşır, a ğl a r v e ölüyü yakarlar. Sonra onun k em i kl er i n i topl a r ve b ir yıl s on ra bu k e m i k l eri gömerler. Ancak o z a. m an tam olarak ağlarlar; kış ı n , üstl e ri ağaç kabuğu ile örtülü evlerde otururlar. Yazı ve dilleri tıpkı H'ui-hu (Uygur) ' I arınki gi b idi r . Kanunla rı fev k a l a d e serttir. H aramilerin daima kafalarını ke serler ve b i r oğu l hara.mi ol un ca , onun b aşı n ı b abasının boynu na as ar l ar, baba da bu kelleyi ölünceye kadar boynundan çıkaramaz. A-jı'nin Ya 'sından (yani sarayından) H'ui-hu'ların Ya'sına kadar d eve ile 40 günlük y ol va r dır . Bu anlatılanlar çok dikkate l!yık ve manidardır. Burada bir kaç kısa i zah vermekle iktifa ediyor u m : Çin Gezali Li Linğ 20 yıldan fazla H'yunl}-nu 'ların yanında kalmış ve MtıAt tan önce 74 yılında öl müştür ( H e n -şu 54, 7a). Şan-yU 'nUn kızı ile evlenmiştir (fürn şu 94 a , l l b ve 1 2b). Veğ Lü Milattan önce 86 da ve H ' yunğ-n u ' la rın yanında ölmüştür (Han-şu 94 a , 1 3b). Çin devri işa reti <Yin> Çin'in onikilik devri içinde üçüncü işarettir ve 12 hay v an sisteminde < kaplan.. işaretine tekabül etmektedir; b u 12 h a y van sisteminin eski Türk olduğu tesb it edilmişt i r (Mukayese ediniz: Osman Turan, Oni k i hay vanlı Türk takv\mi, S. 25). B iz i m metnimiz, aşağı y ukarı 7 n c i ihtiva ettiğinden, b u keyfiyet de asırdan m a lz em e y i

7()

Çin'in şimal komşuları

Türklerde onikillk sistemin bulunduğuna dair eski bir bürhan daha teşkil eder. Gu-tu adlı hayvan , Co-gınğ-lu (29, 6b) d a bir gergedan olarak tasvir edilmekte, zehirli olduğu fakat aynı zamanda panzehir vazifesini de gördüğü söylenmektedir. Fakat bu izah kitabın mUellifince de emin bir nokta değildir. Aynı Gu-tu kelimesi, aynı zamanda, Fergana 'nın şarkında bu lunan Khottal memleketi ( 1 ) de demektir, bu memleketin kralı ve halkının bir kısmı Tu-cue, halkın başka kısımları da Sogd idi ( Bakınız: W. Fuchs: Hui-ch'aos Pilgerreise, S. 452-8 ) onun için belki şöyle tercüme etmek gerektir: c Sarı Khottal koyun ları> fakat bu da kat't değildir. Kelimenin kendisi her halde türkçedir. İl k iki hece Kutlu kelimesinin yazılmasında kulla nılır: Gu-tu-lu. Ştı-to'ların bir kralının adı da Gu-tu-cı idi. -Da gan rütbesi torkçe Tarkan 'a tekabül etmektedir. - Bi-li adlı musiki aleti H'yunğ-nu 'lar için tipiktir. Bunu, cLokalkulturen im alten ChinS: (Cilt 1 s. 199)> adlı kitabımda mufassalan mUtalAa ettim. Oeve ve arslan oyunlarının raks olması muhtemeldir. Arslan raksına bugUn bile şimaıt Çinde rastlanmaktadır. Men şede bu oyunlar, Türkistanın <soğuk su törenleri> ile ilgilidir. Bu törenler yılın sonunda yapılır. Bu hususta da mukayese ediniz (mufassal olarak) &Lokalkulturen im aıten China (Cilt 1 s. 1 95) » . İp cambazlıkları muhtelif garp memleketlerinde mevcut idi. (bk. YU-cı-tanğ 1 4, 2 lı; 1-cyen-cı 42, 4b; Cyen-hu-ci, gvanğ-ci 3, 1 0 a; Fmg-şı Vın-cyen-ci 6, 13; Canğ Hınğ: H '1-cinğ·fu; H 'yanğ-dzu pi-ci 6, 10 a; Liav-cay-cı-i ). 4 ) Çi-GU'lar:

Y : Çu-cı ırmağı kıyısındadır ( Tunğ-cı 200=S. 3209 b ). K : Tu-cüe'ler ha.hı So memleketinde ve H'ymı�-nu'ltırın şimalinde yaşadığı zaman onların bir boyundan üremişler dir ( g. m. ). M : Altı devlet zaman ından beri (419-580). 5 ) DİNG-LİNÖ 'ler:

Y : Kanğ-cü şimalindedirler (Saıı-guo-cı); ana yurtları her halde Orhon he.valisidir (Fran ke, Geschiclıte 11, 81 ve ill , 249); H 'yung-nu 'ların şimalin dedirler, Ayni isimdeki şimul Dinğ-Jinğ' (1)

bk . Tilrldyat mecmuası

Vll, 166.

H'yunğ-nu kavimleri

lerine Vu-sun' nun gnrbm dB rastl anır (San-gu o Veğ-cı 3 b , 14a, �erh); Tölös'ler gibi Türklerdi r ( Harvard J ournal 4,83).

K : Bir Türk b oyu olduğu m u h tt k ka k hr (F rn nk e , Geschichte il, 81 ) . H 'yun�-nu'ların bir grubudur (Turığ-cı 200 = S. 3 1 1 9 b , Şerh ) . Haraç oJartı.k at getirirler ( San-guo Veğ- cı 3, 3 b). Deri sevkederler (Hov-Veğ-şu TPYL 796 . 4 b ) : çobxndırlar . Haraç ol ttrak rare derisi geti rirler ( Turığ·cı ı !H:i = s. 3 1 5� a ); dizlerine kadar kılla örtüllldUrler, vücutları tı.ttt ben zer , bunun için çok iyi k oşa rl tı. r (Ştı.n-hay-ci nğ, H ay-n e ğ cinğ ve Stı.n-tsay -tu-hui). Stı.çltı.n kıvırcı ktır. At gibi tırnakltı.rı v tı rdır ( YU -cı tanğ 10, 1 5b). °--=

B: Tunğ-cı -han 2

1 99=8. 3 1 8 1

;

San-ğuo Veğ-cl 1 5, 6 a ; Hov b; Hov-han 1 20,

1 19 , f> tt; H ov - b tt n ı 1 9 , 5 b, H o v - h H n 1 20, l

a; Htı.rvard .J ournel 4,86.

M: Han zamanının başlangıcındtı.n b eri. D : İki cins Dinğ-linğ tefri k ed erler: bir cinsi H'yunğ nu'lar dan daha ş i m alde y aşardı , öteki cins ise, ç o k daha garpta, Vu-sun ' l arın go rbmda (ba k ı nız: San-guo V eğ-cı ı:ıo, 14 H tersir) H e r i k i gru lıun b i r i b i rine bttğlı olması ve her h ırn gi bir se beple biri birinden ayrı l m ı ş o l m ası m u h te m e l d i r . < K » fasl ı n d a bizim verdiği m iz h a berler gttrptakilere aittir. Daha ınm ı h har kaynaklar, görünüşe göre , yal nız şarkl ı olanların ı tamyor. Bundan m tı.ada, her i kisin in, bttzan da i k i Tibetli knbtle olan H 'yen-linğ 'ler ve Dyen-linğ 'l erle karıştırıldığı gözüküyor (Me sela. Cin-cunğ- h'in g-şu TPYL 9 1 8, 4 tı. d n k i haberde oldu ğu gi b i , burtı.dtı. onlara karşı b ir stı.vaşta ordug9.hlarına alev içinde yanan tavuk lar uçurdukları ve karargahı b öylece yak tı kları anlatılmaktad ır) . Cin-devrinde (266-41 9) bugünkü Gan-su eyaleti n in şimHlinde Dinğ-l in ğ' ler vardı (Cin-şu 87 = S. 1 308 c ). Bunlar 4 Uncu asırda Hobeğ eyaletini istila. ediyor ve ora da Cung-şan mınta kasında yerh:şiyorlar (Cin-şu 124�S. 1 3!:14d), Sonra, ş i mel Çininin muhtelif m ıntakalarına yerleştiriliyorlar. Vu-h 'uan da keza ( Cin-şu 1 13 S. 1 374 a ) Cung-şan mm ta kasında oldukca hatırı sayılır bir rol oyn ayorlar (mukayese ediniz: Cin-şu t 04=s. H J74 a ve Fa-yllan cu lin TPGC t 1 3= cilt 9, 7 b). Fakat 357 yılında, Tölös'le b irlikte büyük eed din şimalinde Mu-junğ devleti tarafından ma�lup edilmişlerdir ( Ci n- ş u 1 1 0 =-S. 1 368 a . ) ve bu sahada bir kaç defa görül::c�

Çin 'in şimal komşuları

mOşlerdir (Meeeıa Cin-şu 74 = S. 1275 c). To-balar bunları 397 yılında zikrederler (Veğ-şu 2 = S. 1 906 b). Bir kısım 899 yılında To-balara teslim olmuştur (2 S. 1 907 a). 4 1 8 de b aş ka kavimlerle birlikte başka şimal kavimlerine karşı savaşa çıkmışlardır (3 = S. 1 909 a). Bunun dışında, To-ba devrinde, bir çok münferit şahıslardan maada - k i bu şahıslar Dinğ-linğ kavmına mensupturlar . Yü-şan'da bulunan büyücOk gruplar zikredilmektedir ( yerleri belli değil; Şansi'de mi?) ( 3=S. 1 908 d). 447 de bunlardan 3000 aile An-cov' dan ( Ho-beğ'de ) Şansi'deki başşehire nakledilmiştir (4 b -= s. 1 9 ı a a). 457 de bunlardan bir kaç bin kişi Cinğ-hinğ ( Şarkt Şansi) de isyan etmiştir (5 = s. 1914 b ). To-ba' ların vekayinameleri şimal Dinğ-linğ'Jerinin, yani Çin dıvarının şimalinde bulunanlar ile Gav-çığ'ler H'yung-nu 'ların konuştukları dili konuştuklarını kaydederler ( Vea - şu toa = s. 2 132 a ). =

6 ) DU - BO'lar :

bir b oytidur (Cbavan nes :

Y : Tölös'lerin 87 - 88).

Documents, S .

K : Bu boy üç kısma ayrılır. Hasırdan kulu beler yaparlar. Koyunları sığırları yoktur. Aynı zamanda ekincillkle de uğ raşmazlar. Samur ve geyik kürkü giyerler ( «Ren geyiğ •in pos tu anlaşılmalıdır). Fakir halk kuştüyünden elbise yapar. Yasa ları yoktur (Şın i lu = Tay - pinğ - guanğ-ci 480 = C. 38, 55 b). •

M. : Tanğ zamanından önce. D : H'in - T'ang - şu ya göre (�17 b = S. 4142 c } hunlar Mu ma · Tu - cüe'lerin 3 kabilesinden biridirler. Diğer ikisinin adı Mi - lie ve Go - o - cı dir. 7 ) GAV - ÇlÖ 'lar : Y : Lu - hun gölünün şimali garbtsinde yaşarlar, Juan iuan'l arın komşularıdırlttr (Beğ - şı 98 = TPLY 80 1 , 4 b).

K : Eski Çığ - di 'lerin bir kısmıdırlar. Bunun için evvelce bunların ilk adı Di - l i idi. Dinğ - linğlerle bunlar hemen hemen H 'yunğ - nularla aynı dilde idiler ; belki H 'yunğ - nulardan

"" neşet etmiş olacaklar. Kendilerine mahsus boy başları yok tur. At ve sığır. düğün hediyesidir. Hububat ve şarapları yoktur. Düğünde çiğ et yedirilir ve kısrak kımızı içirilir. (Beğ - şı 98 = TPYL 801 , 4 a). Temiz değildirler (G. M., S. 4 b) Kad ınlar koyun kemiklerini deriye sararlar ve bunu saç larına dolandırarak baş süsü diye taşırlar. Ö lUler silahlariyle birlikte mezara konulur (Beğ - şı 98 = TPYL !- O l , 4 b). KUl türleri Juan juan 'ltmndaki gib i di r . Yalınız arı:ı balarının teker leği daha büyüktUr (Beğ - şı TPYL 801 , 4 b - 5 a) ; on iki klanları vardır : Çığ - fu - li, Tu - lu, Çığ - can . Da - lien, Ku - ho, Jo-şu pey , Da-pu-gan, A-lun , Mo-yUn, Sı-fın , Fu-f'u-lo, Cı-su dır. Bunlar, H'yunğ-n u ha kanının dışarı attığı iki kızdan türemişlerd ir. Kızlardan b i ri bi kurttan gebe k alır. Bunun için bunların şarkıları bugün bile kurtların ulu masına ben zer. Çadırlarda otururlar, at beslerler (Tunğ-cı �OO=s. 3206 c). ·

M : Altı devlet zamanından beri (4 19 - 580) D : Dinğ - lniğ, Gav-çığ ve Tığ· lo hep ayn ı boylard ır. Dinğ l inğler dil bakımın dan Tığ-lo'lara benzerler. Gtıv-çığ, Çinl ilerin ayırmak için takdıkları bir adıdlf (Bull. Ac. Sin . 7, No. 4 8.514). Türk kavimleri için tipik m asallardan biri olan : bir kurt tarafından gebe kalınma masah , Vep;-şu 'da da bu lun maktad ı r . (103 = S.2 1 32a). Bunlar hakkında Vt: ğ-şu ş u malzemeyi d e ver mektedir : kadın Şamanları da mevcuttur. 429 y ılın dan son rn çoğu göçebeliği terketmiş ve U t rl a ziraatine geçmişti r . 450 yı lından sonra bunlardan 5 grup b i r arayıı toplanıp Göğe kur ban vermiştir, bu törende at kurbanları sunulmuş ve şarkılar söylenm iştir (103 S. 2 132b). Bunlar .\ Uncu asırdtt To-ba 'la ra baskın yapmış ve bunu bir kaç kerre tekrar e t mi şl erd i r. (13 S. 1934a; 1 5 = S. l 938b). Bunlar 4 ü n cü asrın ortala rında To-ba'lar tarafından bir kaç kerre nıağlOp edilmişlerd ir. ( 1 = S. 1904d; 1 = S. 1905a). Bundan maada, 389 da da mağ lQp edilmişlerdir (2 S . 1905c). 399 da 37 den fazla kabiltı bunlar tarafından mağlOp edilmiş ve 20000 den fazla araba iğtinam edilmiştir (2 = S. 1 907a), keza 401 de bir baş daha teslim olmuştur (2 S. 1904c). 4 1 8 de To-ba 'larla birlikte şi mal kavimlerine karşı savaşa çık m ı şl a r d ır (3 = S. H lll9a). 429 da mağl1lp e dilmişlerdir ( 1 03 = S. : H30b). 507 - 8 de bunlar dan başka bir p arça d a h n To-ba ' larla teslim olmuştur. (8 = S. 1923b). Bunlar, 436 (4a = S. 1 9 l l c), 508 (8 S. 1 923b), =

Çin 'in şimal komşuları

510 (8

s . 1 923d} , 515 - ö (9 s. 1924d), 5 18 (9 = 5. 1�5 b) yıllarında harı:ıç vermişlerdir. 536 da ayrıca bir hususi idare altına allnmlşlardır ( 1 2 = S. 1 932a ). Bunlardan sarfınazar, bu kavime ait bir çok hUkUmler ve münferit şahıs a diyle bu şahıslara ait unvanlar zikredilmektedir. Muhtelif kabtleler h a k kında şu söylenilebilir : Tu-lu 'lar b i r kere d8ha ayrıca, Gav-çığ'lerin bir kabilesi oları:ı.k zikredilmektedir (Ve�-şu 103 = S. 2 1 32b), Çığ-fu-li'ler de keza ( l .c. S. 2 1 32b). Yalnız Fu fu-lo'lar hakkında deniyor ki, ilkönce Juan-juan 'hmı tabi i m iş ler, sonra onlardan ayrılmışlı:ı.r (487 yı lma doğ ru; Veğ-şu l OB S. 2 l 32 b) . �41 yılında bu kabileye mensup bir adam-ki ev velce A-cığ-lo kralı i d i - To-ba 'lar tarafından Gı:ı.v-çığ'larn kral nı:ı.sbedilmi�tir (12 S. 1 932c). Bu hA.dise, 516 da Gav-çığ'la rın b ütün ülkesi Juım-juan'lar tarafından i lhak ve knıllı:ırı kat ledildikten sonra vukua gelmiştir (Veğ-şu 1 03 S. 3 1 30d). =

8 ) HUİ-HO'lar:

Y · K : Bunlar Uygurlardır ve Tölös'lerin bir boyu yahut Veğ zamanındı:ı.ki (�8!'i - 549) Ga. v-çığ' lı:ı.rdır. H 'yunğ-nu'ların 11ıu ak kib i d i rler ( Kaynaklar Fran ke: Geschichte, cilt III, s. 352 ) Göçebe hayatı yaşarlar. İ lk zamanlarda d :ıvlet teşkilatı y oklu, İ yi binici ve nişancıdırlar. Çapulculuk yaparlar. ( Cyu-Ta nğ-şu 195 S. 3601 a) . Manihaizıne geçtikten sonra a rtık e l y e mezler, kımız içmezler ( K anğ-yu ci-hi n g 2 , 7 b). Saçhı.nnı tepeden örerler, kısa sakal bırakırlar (Kanğ-yu ci-hing 5, 3 b}. Yuğda yüzlerin i parçalarhır ( Du Fu, Şi irler Ill no . 8=M onu men ta Serica l lI, 395) ; Ha nı i ' deki Uygurlar haraç olanı k devt:ı ve at getirirlerd i (;Yü·cı-tanğ 26, 4 a). Tanğ zaman ında resmi işler için hususi bir nevi yı:ızı kağıdı vard ı (YU-cı-tanğ 28, 1 a). -=

M : Altı devlet zamanından beri ( 4 1 9 - 580 ).

D : Cyen-çanğ dağlarında ( cenubi garbi Sı-çuan) dağılmış, Hui-ho'lar Minğ zamanın da ha.ta. m evcut i di ler ( Li-bin g·fU 20, 39 b ve 20, 5� b ) . Bundan belki yB lnız oracttt yaşayan m Q s lUmanlar d üşUnUlnıUşlür. Hui-ho'la.r To- b ıt za. manındn To-ba ların b ir kabtlesi olarak zikr�dilmişlerdir ( Veğ-şu 1 13 S. ·

H'yunğ-nn kRvtmlerl

7f>

2 1 93 d). Çi-dan'ların devrinde [ 907- 1 :? 1 1 ] Uygurlar bunların yarım mUttefikı olarak görünmektedirler ( Lyav-şi H3 ) . Ekseri ttraştırıcılar daha m uahhar metinlerde zikri geçen Veğ- vu ırğ'lerin Hui-ho'larla aynı ol dukları fikrin ded irler. Bu bana doğru görünmiyor. Co-gıng-lu (2,3b) ttçlkça der k i , Moğollar zamanında ·Hui-ho 'ların k ralı , Veğ-vu 'ların klanların d a n gel medir. Buna nazaran, Veğ-vu 'la r yahut Veğ-vu-ırğ'ler Uygur ların bir kabilesinden bttşk a bir şey değildir. Veğ-v u-ırğ'lar H 'in-Yüan-şı 'de zikrolunur ( 74; 80; 79: Co-gınğ-Ju 7, 8b ) . Bir zamanla r bunlardan bir adam Hanğ-cov şehrinin civarında yaşıyordu ( Co-gınğ-lu 1 1 , 7b ) . M oğollar zamanında şarkılı bir oyun vardı; bunun adı: « Veğ-vu-ırğ eski vatanının hasre tini çekiyor- idi ( Co-gınğ-lu 29, 7b ) . Veğ-vu-ırğ'ların menşe masalları Uygurların kinden tamamen başkadır: Selenga civa rında bir ağaçta bir budak peydtt olmuş; bundan beş erkek çocuk çıkmış. Bunların en küçüğü Bu-ci adlı han olmuş. 20 den fazla haleften sonra Yü-lu n-d i-cin edh han gelmiştir; bu han Tanğ devri n de Çinlilerle savaşmış ve k en disin e prensss Cin-iye n (altın Lotosu) zevce olarak verilmiştir . Bunun oğlu Go-li-di-cin gene Ho-lin [ 1 ] dağın da yaşamaktadır; o dağ k i klan orsdan neşet etmiştir ( Coı-gınğ-lu �6. 1 2 b ) . Hu menşe masslına dair mukayese ediniz: benim şu eserimi : Volksnıar chen aus Südostchi rı tt S. 74 .

9 ) H 'İ 'ler : Y : Mo-holara k omşudurlar. Eski H'yen-Li ülkesinde yaştt r lar (Tunğ-cı 200 = S. 32 15c). K : H'yun g-nular'ın bir boyudur. KUlttı rl eri Tu-ctıe'lerin k i ne benzer. Kabile reisi Unvanı da b u nhırın gib i d ir (G. M.). B : Bunlar sonradan tekrar Tölös boyu ol k r a k tAk H'i ' ler> adiyle ortaya çıkarlar (Chav ı rn n f's, Docu men ls S. 87). Bunlar Tanğ devrin de bir kerre de Çi-dan 'larla birlikte zikredilmek ted irler (Çav-ye cyen-dzay TPGC cilt H ı , 6 b). =

M : Sui zamımındanberi (580 - ö l 8).

[l] Hu

kelime

mukayese edilebilir .

gene

yukarırta

(

S . 66 ) zikredilen lio-le.n kelim11lyle

Çin •ın ı,imal kemşnları

1 O ) H'YUNG-NU'lar :

Y : Şan-si, Şen-hi ve H o-beğ şim alindedirler . (G. füı.loun , Z. D.M.G. 9 1 , 306 - !J07 notlarda).

K : MUstahkem şehirleri yoktur (Han-şu 64a, Sa) ; göçebe hayatı yaşarlar (Han-şu 64b , 2b) ; at, sığır, koyun çobanıdlr lar, göç ederler, şehirleri yoktur, y azı lar ı da yoktur. Et yer ler, ziraatle uğraşırlar. Posttan elbise g iyerle r . İhtiyarhğo hor gözle bokarlar. Çocuksuz kolan üvey annelerle evlenirler. t rst mevkilere bağlı dereceli ictimot heyetleri vardır (Han-şu 94a 3b). Ağoçtan kalkanları ve d eriden zırhları vard ır (Han-şu TPYL 800. 4o); kımız içerler. Yoyları, okları, deriden elbise leri, develeri , katırları vardır (Tunğ-cı 199 s. 3 t 80a - c); et yer, kımız içer, göç ederler, tarlaları ve müstahkem ikamet gAbları yoktur (Han-şu 49, 6a); çocuksuz kalan üvey annele riyle evlenirler (Vın-h'üon 'da Şı Çunğ'u n şiiri Von Zach : Sinol. Beitraege il, 70b). Düşmandan esir getirene bir bordak şarap sunulur. ÔlOyü arabaya yü kleyip get ir en , onun malına konar. =

Muahhar Han zomonında H'yunğ-nu'Jar B i nğ- cov ' a yerleş tiler. Şo-fanğ'da Çinlilerle k arıştı lar. Veğ zamanında (�20-265) Tay-yOan, Çi-h'yen'e yerleştilcr (Cin-şu 97= TPYL 800, 4b) ; Veğ zamanında (220-265) Pu-dzı, H ' inğ, Tay-linğ kttzttlarında yerleş mişlerdir (Cin-şu �n = TPYL 800, 4 b); Çin devrinin b aşla ngı cında (265) Ho-h'i 'ye yerleştiler; Pinğ-yanğ. H ' i-ho, H 'i n - h ' i nğ, Şanğ-danğ ve L o-pinğ de Çinlilerle karışmışlardır (Cin-şu 97 = TPYL 800, 4b - 5a). Vızlıyan (sesli) okları vardır (Hu n - şu 94tt, Laufer, Clay 224 notlarında). Beşinci 1.yda Lunğ -ç ın ğ ' d e 3a göğe ve y ere kurban kesmek suretiyle büyük bir bayram ya parlar . Sonbaharda (8 i nci ayda) bir ormanın etrafında yahut yere çakılmış ve işaret vazifesini gören dalların etrafında at koşusu yapılır. Beşinci ayda du at y arışlar ı olur. Sol , kutsa.l sayılır. Güneş ve aya taparlar. Vu v e ci dev i r İ ç v e d ı ş ta ( syklik ) günlerine hürmetleri vardır ( ı ) . Ölüyü takip ederler. ( = ölOye ken butları vardır. dilerini kurban ederler). Muharebeyi her ayın dolgun zam a=

(1) Bunlar onluk devrenin I> i nci ve 6 ı n c ı işaretid i r . M nkayeııe s i krş . Ülkü, Birinci Teşrin. 1940, s , 190 ve • Lokalkulturen• cilt ! , 84.

için

H'yunğ-nu kavimleri

nında yaparlar (Tun ğ-cı 199 = 3181a) . Hakanın huzuruna çı kacak olanın yOzO karaya boyanır (Şı-ci 1 1 0 = S. 246 d ). Zi raatle uğraşırlar (Han fl4a = S. 598b); kurban için evler in şa ederler (Han Nıı = S. 598b); çatıları söğOt dalından , üze· ri hasırla örtülü çadırları vardır (Yen-tye-lun 9, 7b = fasıl 22) . BOyOeUler, kötü büyOlere karşı gelmesi için, k oyun ve sığır kemiklerin i yol Ozerine gömerler; bOyO yaparak düşman ların elbiselerine koyarlar (Han-şu 96b = S. 609b). Kemik uçlu okları vardır (Tunğ-dyen 1 94 S. 1047a). Hun büyOeOlerinin Çinliler hizmetinde kullanıldıkları söylenir (Han-şu 45, 7a; 63, 7b). Yün örtüler, yUn kumaşlar, muhtelif cinste keçeler ihraç ederler (TPYL 708, 7b). Hububat ambarları yaparlar (Şt-ei = TPYL 708, 7b); Çinliler, H 'yunğ-nu'lara şarap mayası verirlerdi (Şı-ei=TPYL 853 , t b). En mühim a ile adları Tu-go, Hu-yen, Bu , Çyav , Lan, Ci-mu ve Lo [ t ] dır (Chin-shu 97). =

Gan-su da bulunan Gu-tzanğ şehri H 'yunğ-nu'lar tarafından kurulmuştu; bu şehir, şarktan garb a, şimalden cenuba oldu ğundan daha kısa idi. Onun içindir ki bu şe hre «Yatan ejde rin bel desi > adı konmuştur (Cin-şu 85-S. 1304a.) D : «Ejder şehri> tabiri , H 'yunğ-nu'ların din şehrine kon muştur; bu a dla öteki ad , yani «Yatan ejderin beldesi» adı, şuna işaret eder ki Ejder'in daha çok erken zamanlarda H'ynnğ-nu'lar nezdinde bir kOlt'e mazhar olması lAzımgelir. Devrt günleri knıt'n inkişaf elmiş bir takvim sistemi ne işaret eder. H'yunğ-nu'ların Hayvan sistemine sahip olm aları bana bu yüzden pek muhtemel görOnmektedir. B : Siyasi tarih , 24 asalet mertebeleri , ve Çine göçmüş H 'yung-nu'lardan 19 kabtlenin adları hakkında mukayese edi niz , benim şu eserlerim : «TOrk kavimleri hak kında çince ve sikalar» 1 4; Avrupa dillerinde yazılmış eser olarak, mukaye se ediniz : Bilhassa : J. J. M. de Groot und O. Fran ke : Die Hunnen der vorehristlichen Zeit. -

M : MiH\ttan önce üçüncü yoz yıldrmberi (G. Haloun, Z. D. M. G. 91 , 306 - 7 de. ( 1 ) Bu isimler için

(Tarih

ba devrinde

2106

bk. hen im •T1lrk kavimleri hakkında Çince vesikalar

Faktıltesi yıllık çalışmaları dergisi Tarih araştırmaları). Lo

kere

d); aynı İ§aretle

zikrohınor

(Veğ-şu

•

aile adı To l=B . 1904 b; 81=s. 211)1) c; 95=1.

Töltıı kelimesinin ikinci

hecesi yazılır.

Çin 'in şimal k omşuları

t t) M A-GfNÖ'ler :

Y : Şimdi I1inğ-Jinğ'1erle bir arada yaşamış o1 ac;,klar (Sanguo Veğ-cı 80, 1 4 a şerh).

K : Üst ta rafları insan , alt tarafları at olacak (G. M.) M : M. S. 3 üncü asırda. D : Kayıtlar hep hayaltdir, fakat bunların at beslediklerine dair kayıtları vardır.

1 2) .MU-MA TU-ÇÜE'ler : Y : Şimaldedirl er.

K : Ayakların a bağlanır tahta k11yakları vardır (H 'i11-Tanğ şu 2 1 7b S. 4143 e ve Min-su-h'Oe, cilt V, No. 1 2, S. 106 1 , 1�33). =

D : Adlarına göre Tu-cUe 'lere ait bir boy olacak. 1�} TIÔ-LO'lar :

Y : Anayurtları her halde Orhon havalisidir (Franke, Gesc ll, 81 ve lll , 249).

h ichte

K : Türktürler (Franke, Geschlchte il, 8 1 ve lll , 249); H 'y unğ-n u'lardan türe mişlerd ir; göçebedirler. Bir çok boylara ay rılmışlardır. Garbt Tığ-lo'lar attan ziyade sığır beslerler. Er keğin, k arısının ailesi evinde bir çocuk doğuncaya kadar oturması ve Tığ-lo'ların ölOleri gömmesi farkından başka adet leri Tu-cüe'lerinkine benzer (Tunğ-cı 200 S. 321 3 b - c) . =

B : E. Chavannes : Documents

b a kınız

.M : Hım zamanından sonra.

D : Bunlar Tölös'lerdirler. To-ba zamanında çok daha cenu pta olm a k üzere meydana çıkıyorlar . Bunlar ;;57 de Hudut surunun şimalinde Mu-junğ' ların hUkUm darı tarafın dan mağl1lp edilmişlerdir (Cin-şu 1 10 S . 1 369b}. 430 d a on S . 1 368 a; daha sonra tekrar : t ı 1 lardan bir kabile Ho-h'i de isyan ediyor (Şensi ; Veğ-şu 4a S. 1 9 1 0b). 445 de Gav-pinğ'ten Tö1ös atlıları zikredil mektedir. (Şansi ; Veğ-şu 4h S. 1 9 1 2d). 471 de Tölös'ler Vu·ye'cle (bu gllnkU Suy-yUan'da) isyan ediyorlar, . ve mağl1lp edildikten sonra, bunların bakiyeleri şimal Çininin muhtelıf eyaletlerine ga rnizon olarak yollanmıştır (7a = 1916a). 472 de şark gru=

H'yu n ğ-nu kavimleri

puna mensup Tölös'ler Juan - .i uan 'lara geçiyorlar (7a S. 19 16b), halbuki garp grupuna mensup Tölös'ler daha 47 1 de To-ba 'lar1 mağlOp etm işlerdir (fi = S. 1 9 15d). 472 de Tölös' ler Liyen-çuan'da (nerede olduğu kalt olara k belli değil) isyan etmek istiyorlar, bunlar da garnizo n olarak şarkt Çin'e yollanıyorlar (7a = S . 1 916b). 483 de Tölös'lerden iki kabtle Jou-h'Uan 'da (bugOn kU Çahar'da) i syan edi yor. Bunlar Juan juan 'larla birlikte isyan ediyorlar (7a = t9t6c). 498 de GaT çığ'lerin bir başl ariyle birlikte i syan ediyorlar (7b = 1 92 \ b). 471 de garbt Tölös'lere mensup yüksek şah siy etler To-ba sa rayına saray bekçisi olarak alınıyorlar. İsyan ediyorlar, fakat bu isya nların sebebi, haksız muameleye maruz olmuş olmala rıdır ( 1 9a = S. 1 946&). Başktt bir yerde (103 = S. 2 1 3 1 d) To ba hanedanının vekayinam eleri doğruda n doğruy a derler ki, Tölös'ler Gav-c1ğ'ların eşidir. Vakayinameler daima Tığ-lo ta birini kullanırken , bir kere de Tie-lo tab irini kullanmışlardır; bunu da Tie-lo'lorın ülkesi ile Gav-çığ'lerin ülkesi aras•n daki sınır m evzuu bahis olduğu zaman yapmaktadırlar (101 = S . 2 126b). Her ne kadar her i ki tabirin aynı olması muhtemel ise de, bu nokta tamamen kat 't değildir. Fakat eldeki hab erler den biliyoruz k ı , Tölös'lere 5 inci asırda iç Moğolistanın muh telif yerlerinde ve şimal Çininin muhtelit mevkilerinde rast l a yoruz. =

14) TO-BA 'lar (1] : Y : H'yen-b i dağında kftin dirler (Hov-Veğ-şu = TPYL 80 1 , TPYL 801 , l a ) . Memle l b); YOn-cunğ'da otururlar (Sunğ-şu ketin şimali garbtsinde Vu-lo-hov vardır (Hov-Veğ-şu TPYL ;>7, Bb ). =

K : H'yunğ-nu boyun dan bir kısımdır (Sunğ-şu 801, ı ab); H 'yen-bi'lerden türemişlerdir (Hov-Veğ-şu

TPYL TPYL

[1 ) Bunlar, e�kl Türk k itabelerinde ve Kaşgarlı Mahmutta Tawgaç diye Rdlandmlaıı kimselerdir (Dlvanü - LQg at ıt Türk tercümesi, cilt 1 , S. •5S). Mahmut'a bu kelime iki mi.nada g!lzükm•·ktedir : t . ) M ıı çin ' i n ad ı dır; 2.) Tll rkl erde n bir bölüktllr. · Bu tamamen doğrudur. Tawgaçların şim al Çinine ha\ı:im oldukları zamanlarda ö n r.eden muhtemel olarak bir Türk'11ıı adı olmak tan başka bir şey olmıyan Tawgaç, Çin i ç i n ad olmuftur . Orhon anıtlannda bu miııııda ı;;hık geçaıektediı (bk.O . Tu ran: On iki hayvan lı Ttırk takvmi s.24.-26). -

Çin'in şi m al komşul a rı

801 , 1 b). Bir Çin erkeği ile bir Hun kadının evlenmesiyle nr�mişlerdir, fRkat H 'yun ğ-n u 'larda ana f' ğe m e n l i ğ i ( matri av chat) mevcut ol duğundan Çinli sayılmazlsr (Sun ğ-şu = TPYL 89 1 , l a). Ecdat mı1bedi makamında bir taşı oyarlardı . Şim11 l yurtlarından cenuba göç ederlerdi , taş ev içinde göğe, yere, hakanın soyun a kurban keserlerd i . Kurbandan sonra kayın ağaçları dikerlerdi. Bunlardan ta nrısal ve kutsal orman mey dana gelirdi (Hov-Veğ-şu 198= TPY L 57, 3).

B : To-ba'lar Tanğ zamanında Danğ-h'yanğ'larin [1] bir so yudur (Tunğ-cı 1 95 = S. 3 13 l c ve Li-b inğ-şu 20, 13a); sonra dan Moğolların soyuna karışmışlardır (Yenching Monographs No. 16 note l :ı O). M : 3 nnco asırdan beri . D : Pelliot'a gö re konuştukları dil kati surette Tunguz dili değild ir (T' P 28, S. 1 70), dol1tyısi yle kayıtlar To-ba 'Iarı H 'yen bi'l�rden türedikleri fikrindedir (o. b .). Şiratori bunları Moğol olarak kabul ediyor (Toyo Bunko No. 9 p. 19 ). Taştan ev h akkındak i haber çok ehemmiyetlidir. MalOm olduğu üzere To-ba'lar Yün-ganğ'taki (Şansi eyaleti) meşhur Bud hist mRğaralarını ve sonra Lunğ-mın (H'o-n an eyaleti) ma ğaralarını tesis et m işl e rdi r . İ n şa a t bir Budhist tarafmdan il h a m edilmiştir (Veğ-şu 1 1 4 S. 2 1 96a), fakat i mparatorların bu m abedleri çok sık zi yaret et m i ş olmaları göze çarpmakta dır (46 7 , 470, 47 1, 480, � 82, 4�3, 484, 5 1 7 , 526, 532 senelerin de); sonra, bu ziyaretlere vakayin a melerde işaret edilmiş olması, h albuki başka z i y aretl e re ait kayıtların bulunmaması da göze çarpma ktadır. Mağttra m ı1 h edleri tesis etme meylinin, To-ba' larda mevcut olup son radan Bud hist şek i l d e bir tadile uğra mış eski, yerli bir mağara diniyle ilgili olmasını p e k mümkün sayıyorum . En eski To-ba 'lara ait taş ev htıkkmdR hab er- k i bu t a ş ev a ynı zaman da bir mağara k ü l t yeridir - esasen mü kerrer surette zikredilmektedi r (Veğ-şu I OO=s . 2 1 24 b v e 1 08 a = s. 2 1 68a). Kutsal bir ormanın vücut bulması bununla ilgi lidir. To-ba'larda bir orman kültünün bulunması muhtemeldir, zira buna işaret e d e n bir takım başka h aberler mevcuttur: =

(1) Bunlar TibeWlerdir.

H'y un�-nu kavimleri

a) bir To-ba imparatorunun mezarın dan bir orman hasıl oluyor (Veğ-şu 2 = S. H I05b - b . ) hir Toha impııratorum.m zürriyetin den doğms b i r inin gö müldüğü ye rde k tıra11ğ11çhır bü yüyor (Veğ-şu 2 S. 1 905 b - c.) zeh irle n m i ş olan bir To-ba impa ratoru tü kürüyor, tükürdüğü yerde memleketin hiç bir yerin de mevcut olmayan karaağeçln bOyOyor. (Veğ-şu 1 = S. 1 904 a) . Bu haberlerden şu netice çı kıyor : To-ba'larda bir orman dini vardı, ormsn d ini de haşktt Türklerde meyda n a çıkarıla bilmek tedir . Sonra, bundan k s raağacın o n l arda ayrıca bir ehem miyeti haiz olması icap ett iği neticesi de çıkıyor. Bu da daha fazla temellendirilebilir. Bu meseleyi, «Lokalkulturen im alten China C. h adlı eserimde mufassal bir şekilde mutallla ettim. - Başka b i r sualin daha o rtaya atılması gerekmekte dir. Sunğ za m anından kalma H 'i-şanğ fov-tan adlı k itapta bir aşifle tarafın dan oynanan bir To-c\ raksından bahsedilmekte dir. Bu raks esnası n d a ra kseden kız pek uzun, ucu sivri ve bir boy11 uza benzeyen kırmızı bir şey taşıma ktadır (Cyen-h'u ci , yü-ci 4,4b , de zi kredilmektedir). Cyav -fanğ-c i ' d e ( = H'yang tzu bi-ci 4, 3b) bu ra ks muhtelif başka yabancı rakslarla bir likte zikredilir. Maal esef bu neviden tasvir pek tam değildir. To, dut ağacın a yakın cinsten bir ağaçtır. cı dal demektir. Fa kat bu tercüme, So-suy-lu'ya bskılırsa, doğru değildir. Ona göre To-cı kelimesi To-ba kelimesinden bozulmuştur. Deme k oluyor k i To-ba'ların bir raksı m evzuubahistir. Bu raks hak kında bulabildiğim diğer tasvirler (Pey-vin -yün-fu, s. v. To-cı' de zikredilm iştir) bu raksın iki tali nevinden bahsetmektedir ler : biri , asıl To-ci raksı öteki de ueğri To- cı raksı > dır. Bu, dendiğine göre , 2 kız tardınden raksedilmektedir; k ızların baş larında çın gıraklar çalınmaktactır. Kızlar 2 Lotos çiçeğine bü rünmüş olarak meydana çıkarlar. Bu raksın n asıl yazıldığı sa bit olarak mevcut değildir; bu keyfiyet yabancı bir malzeme mevzuubahis olduğuna daiına bir işarettir. Başka bir metin, doğrudan d oğruya, bu raksın garptan gelen yabancı rakslar dan biri olduğunu söyler. Ben, raksın bir To-ba raksı olduğu nu pek a.ıa m ümkün addediyoru m . Bu fikrin lehinde bir key fiyet, Türk k avimlerinde baş ziyneti olarak boynuzları (1) =

...

--- · - - - - - - -- - -·

(1) Boyo.u ı u n

Ti1rklerde nıml bir rol

Çünkli cboynuz• keli mesi ıılyasi (blı:. Harva.rd Journal,

cilt 4.}.

o y nad ığı yeniden tetkik edilmelidir.

taksimatta da çok

kullanılmı� bir

tabirdir

·-:!i n 'in ş i m al komşuları tesbit t1tmiş olm amızdır. Belki, Vu-huan 'l arın ktHllhlarını mu kayese ;çin ele almak ger e k; r ( btı kmız : s. 48 ) ; fakat her halde Kırgı z l a r ı n k i ni t:.le a l m a k l llzım d ır (bakınız : y uk a rı y fl).

M � ıtlesef To-ba'ların rrı enşedeki l i basla n hakkınd8 h e m e n h e men h i ç b i l g i ye sahip değiliz. 480 yiJı c i v a rın d a bi r gü n imparator sokakta şapkalı ve k ısa cepken l i hir k1tdın gör müş (Veğ- ş u 1 9 b = s. ! 9 18 a) 495 y ıl ı civarında d a r yıtl<tt l ı ve kısa k ollu b ir kadın görmUş (Veğ-şu 21 a = s . H lfı4 c). Her iki deftt d a bu hallere kızmış, yani kadınların resmi yani çin l ibasın ı giymemiş olmalarına hiddet etm i ş . O hal d e bu, es ki yerli giyim ol sa ger e kt i r. To-ba ' l arın nereye ftit oldukları hakkında mufıtssal bir ya zı hazırlamakt1tymı. Ru yazıda mu htelif ailelAri rı n� en sn biyet leri Uzerirıde durl'cağlm. Zira , h urtlda To-ba 'lan her ne kadar TUrk kavi mleri arasında saydımsa da. bundan emin ol ma ktan uzağı m . Buradrı yalnız hir i ki muvak kat mnl a.hazada bulun m a k i steri m ; h u n u n dışında h er şey hıt kkında. çı k a ca k ol a n h u araştırmaya iş a r et etmek zarunıtindeyim : Çi-fu kabtlesi (Çi-fo da deniyor) bir kere H 'yen-bi 'lerbı bir kabtl esi ol ıuak zikredilm ektedir (Veğ-şu 2 = s. 1 90 5 c ) , fa kat sonrft d a To ba 'ların bir kabJlesi olarak gözükmektedir (1 1 3 = s. 2 1 94 a). Bu ad bir dağ adiyle-. Çi-fu-şan adiyl e , i l gi l i d i r . Çi-fu-şan = A laşan (1 - tun ğ - c ı !J45, 2 a), bu Ho-lan 'larm k e n di lerin! işti kak ettirdikleri dağdır (ba kınız : aşağıya) . Çi-lyen k abil esin i n adı ( 1 l 3=s . 2 1 9 :1.h) H 'y un g- n u ' l ımn dilleri nin bir kelimes ; yle i l '.4'i l ict i r: r.: i - l yan k � li m esiyle. ki m ırn Rsının �Gök» old u ğ u söy l e n mei<ted ir. (74 =s. 2066 da ve YUe-fu-şı-ci 84=Şanghai m "!t n i s.578a) . Bu kel i m e ve o n u n ilgileri yl e u Lokal kulturen cilt 1, 1 76 » eseri m izde uzun uzadıya m eşgu ı oldu k . Ç i ln'lar ka btles i ( 1 1 R = s _ 2 . !JlM). Gav ç ;ğ'de de zikredi l m ektedir ( 1 0� = s. 2 r no a). G w- ç ığ' l e r hiç ş Uphe s i z Türktürler. Çi-lu 'lar k a btlPsi ( 1 1 3 = s . 2 J!-l4 b) ev velce H'yen-bi 'lerin bir kabilesi olara k tanınmıştır (Cin-şu 1 25 = s. 1 396 d). Ci-lü ' ler ka bilesi ( 1 1 3 = s. � 1 94 a) Juan-.i n ft n larda bir klsn olıtrak g öz ü kmek t e d i r (7 b = s . 1 9 1 9 a). Ci- n u ' ların k ebilesi (1 1 3 = s. 2 1 94 b) �90 d a daha To-ba 'lara dUş mandır (2 = s. 1 90fı d) ve Ho-h'i 'Ierin b i r k a b tl e s i d i r (� = s. 1 9n6 b v e 1 03 = s . 2 ' 32 c) . Cye-bi ' l er k 11 btıeısi (1 1 3 s. 2 1 94a) herhalde Cye-pi ' l er k a bil e s iy le a y nı olsa gtrek; bu sonun cul ar Gav-çığ'lerln bir klttnıdır (1(;3 = s. 2182 a). Çu -l y en 'le=

H'ynnğ-nu kavi n ı l eri

rin kabtıesi ( 1 1 3 = s. 2 1 94 a) evvelce H 'yen-bi 'lerin bir kabi lesi olarak tan ı n m ı ş t ı r (Cin - şu 1 25 = s . 1 B 96 c). l rğ· m i en 'ler kabilesi (1 13 = s. 2 194 b) Juan-juan 'l a r d a klan ol arak gözü k mektedir ( 4 b = s. 1 9 1 ;3 b ve 1 03 = s. 2 Ll0 c). Fu-lyen ' J erin kabil es i (i 1 3) Tu-yü-hun'ların bir k l a n ' ı oltıra k gözükm e ktedi r (7 b = s. 1 91 9 d ve 1 0 1 = s. 2 1 25 d). Fakat Tu-yü-hun 'lerin üst tabakası bir H'ien-bi sülıllesinden n e şet etm.::: k te idi. Ho-h 'i' lerin kabilesi daha 390 da To-ba'lara düşmandı ( 2 = s. 190!5 d ve 1 906 b ve 1 03 = s. 2 1 TJ c), demek ki To-ba 'ların cema atine m ensup değild ı . Bu ad, ( 1 13 = s. 2 1 94 b) Juan-juan l arda klan olarak gözükm ektedir (lf,3 = s. 2 1 30 d) . Ho-l a y 'lar ka bilesı ( 1 1 3 = s. 2 1 63 el) esk i hir H'yunğ-ıı u k abilesidir (Cin şu 97 = s. W37 d). Ho-ltırı 'htr kahilesiııde tesbit ed i lmiştir k i (bakın ız : yukanya) u H' yen - b i 'lere mensu p olsa gerek. H o- ba' lar klanı ( 1 1 3 = s. 2 1 94 a) Tu-yü- lıun 'larda da klan oiarak gö zük m ek t ed i r ( 1 01 = s. :• ı :.;5 b). Onun i ç in , onun da eski bir H ' yen - b i kabilesi olması m ü mkündür. Ho-dov-li ng'ler ka bth�si ( 1 1 3 s. 2 1 94 b) H o-tu- i in ' l erin k ttbtlesi yl e ilgilidir; b u sonuncular 390 v e �Hn s e ne l er i nde To· ba ' l arı n d ü şman l ar ı i d i ler (2 c= s. 1 905 d v e 1 90'.l h) . Evvelce zi kredil en Ho-h'i' lerle ilg i l id i rle r . H ov-111 0-cın ' ler de 8 B cak 399 da T o - b a 'l a r t8s. ı 907a), rafın d a rı nr n ğl 1.l p edi lmiş bir y ab a n cı kabiledir (2 fakat bunların nereye m ensu p olctukları keyfiyeti kut't olarak bi linmiyor. Hü-bu'lar ( 1 1 3 s. 2 1 94 tı) H'yunğ-nu 'ların bir ka btle sidir (Han-şu 99 c Stange s . 223 v e Cyen-hu-ci, bu byen 2, 1 b), fakat H'yen-bi 'lerde de gözü k mektedirler. -= =

�-

= --'-

H u-gu-k ov-yi n 'leriıı kttiblesi (1 l B"'" c'?. 1 94a) belki Gft v-çığ' d e Hu - gu 'lar kabtlesiyle i l gilidi r ( 1 03 = 8. 2 1 32 a ) . 1-can 'lsrın ka btlesi ( l l3 = S. 2 1 93 ct ) hem garplı H 'yfm - bı 'lerde ( Cin - şu 125 s 1 396 c ) hem de Gav-çığ'lerde gözükmekted ir ( 10 : = s. 2 1 32 b ) . 1-fu'hır ( 1 1 3 = S. 2 1 94 b ) garp H ' yen - bi'lerinin bir kabilesi sıfatiyle sık sık zikredilmektedirler ( mesela. : Cin - şu i 25 = s. 1 397 d ı . Ru isi m, Tu-yU - h'un 'l tırın ş i m ı. J inde bulunan ve 1 - f u -vu - di adını taşı y a n bir k avının k a vım a ct ı olarak zik redil m e kted ir (1 01 s. 2 ı :!6 a ve T u n ğ-cı 1 95 = s. 3 1 :n n ) ; b u k ıı vmın H ' yen-bi 'lerle ilgileri olmuş olması d a müm kündü r. Bir de K o ra ' d a bir Ga v-li kralının 11 c l ı olara k gözük m ektedir ( '. 01 1 = s . 2 ! 2i1 b ). 1 - dov - cüım'ların k ttbilesi ( i 1 3 = s . .:: HJ4 b ) 1-dov 'lttr klaniy le ilgili olarak gösteıilebilir ; lıtı ı:: r n l d P n =

Çin 'in şimal komşuları

Yn-vın'lara mensuptur ( 103 = s. 2 1 3 1 d ). YO. - vın 'lar mutad olarak H'yeın-b i diye gösterilmektedirleır, takat o dıuece Türkleşmişlerdir k i , onları biz bura ci a , kültürlerinden ötürU Türkler meyanında saydık. H yen-bi 'Jerin son adlarında - cüan son eki sık sık geçer. - Ju - lo'lar kabilesi ( 1 1 3 = s. 2 1 94 a ) H'yen - bi'lerden olan Tu-ho'lara mensup bir adamda geçmekte dir ( 101 s. 2 126 a-b ). Ku-ju-guan ka btlesi de ( 1 1 3 = s. 2 1 94 c) Tu-ho'ların bir kebtlesi gibi görnn nyor ( 3 = s. 1 908 d ye bina en) . Bu suretle H 'yen-bi'lerin bir kabilesi olması muhtemeldir. Ku-di 'ler ( 1 13 = s. 2 1 94 b ) ancak 399 da itaat altına al ınmış bir kabtledir ( 2 = s. 1 907 a ). Bu Ku - di'lerden bazı kimseler 526 yılında şimali Ordos mıntakasında isyan etmişlerd i r ( 9 = s. 1 927 d ) . Mo-yü 'ler ( 1 ll3 = s . 2 1 94 a ) ekseriya Mu - juıı ğ'larla aynı olarak görülmektedirler ; binaenaleyh H'yen - bi olmaları müm kllndür. Mu-junğ'lar en tanınmış H 'yen-bi kabtlelerinden biridir. Ba-lie'lerin ( 1 1 3 = s. 2 H l3 d ) Gav - çığ'de Ba - li'ler kla ni yle ilgili olmssı de mümkündür ( 1 03=s. 2 1 !\2 c). - I i ve-lie son e kleri çok kere sdlarda birbirinin yerine geçer. P i - lov'ların kabtlesi ( 1 1 3 = s. 2 1 94 a ) Tu - yO - h'un'larda klan olarak gö zükmektedir (6 = s. 1 9 1 fı d ) . o h alde H'yen - b i'lerin bir klanı olabilir. Po - to'lar ( 1 1 3 = s. � 1 94 b ) hiç şüphesiz mutad olarak Po-do-lan adını taşıyan H'yen-bi kabtlesidir ( 1 0� = 2 132 d ) ; bu kRbile 401 de mağlOp ve ilha k ed ilmiştir ( 2 = s. 1 907 b ). Sı-li-fe 'lerın klanı ( t 13 = s . 2rn4 a ) Juen - .i uan 'larde gözük mektedir ( 1 03 = s. 2 1 3 1 b ). Su - ho'lerın klanı ( 1 J3 = s. 2 1 94 ti ) ta mamen aynı yazılış tarziyle, şimalt Mançuryada Vu-ei'l erin komşu kabtleleri olarak ( Tung - ci 1 94 s. R t 1 5 c ), diğer tarerten ez farklı bir yazılış tarziyle, bir Gav - çığ k a bt lesi olarak ( 103 = s. 2 1 32 a ) gözükm ektedir . Du - gu'ls rın ke btlesi (1 t3 s . 2 1 93 d) daha önceden zi k red ilmektedir (Cin-şu 1 13 °�s. 1 373 b) ve H'yung-nu 'ların Tu-go kabtlesiyle ( 1 ) ilgilen dirilebilir ( Cin - şu 97 s. J S37 d ), nitekim her iki kabtle aynı devirde sık sık zi kredilmektedir. Du- gu-hun'lar kabtlesi ( 1 1 3 = s . 2194 b ). Tu-yü-hun kabtlesi gibi ( 1 1 3 = s. 2 1 94 a ), muhakkak Tu-yO-hun kavm iyle alAkadardır ; bu son kavmin yüksek taba kası H'yen - bilerden neŞet etmektedir. Vey - çı'lar kabtlesi ( 1 13=s. 2 1 94 b ) 403 tarihine kadar Ordos sahHsında müstakil bir kavimdi ( 2 = s. 1 907 c ), bu ka vmin YOe - cı'ler k avmiyle •

�-

(1) Bu isim ilk defa olarak

Hov·han-şu 103,llb'de zikredilmişti r .

H 'yunğ-nu k ı w i nıleri i l gili olması m u htemeldir. Vu-huan'lar k ıı btlesi ( 1 1 3=s.2 1 94 e ) müstakil b ir k a v i m olara k bizce tanınmıştır. Biz hunlar ı , H 'yen ' b i 'ler g i b i p ro to·Moğollar arasın da sttymışt ı k . Vu-l o·l»n' l ar k a bilesi (1 1 3 = s . 2 1 94 c) yukarıdtt zikredilen Vu-lo-hov kav miyle ılgili olabili r ; bu sonuncu lıuı Tunguz kttvimleri arasın da sey ın ıştı k . Vu-yin 'lerin kabilesi ( 1 1 3 = s.2 1 94 b ) Gtıv - çığ 'de klen ol tı rıt k tekrar gözükmektedir ( 103 = s.2132 c). Yü-tıun kla nının a d ı her halde Tu-yü- hun adının kısaltılmış bir şekl i olsa gerek ( l 1 3=s. 2 1 94 a ). YU-vın kleıı ı ( 1 • 3=s . :.! 1 94 b ) YO-vın ' ların k a v m i nden gelir ( bakınız : s. 88 ) Bu son kavim ;;!}3 yılın d l"I ;,1 u -juıı ğ ' l ın k a v m i tı:ırafı n d a n bel 'edil m iştir ( 103 = s . 2 1 3 1 d ) . Yll e-l o'lftr ( yahut YOe-cin 'ler ) ( 1 1 3 = s. 2 1 94 lı ) 4 l :i le mağlOp ve ilhak edilen b i r kalıiledir (3=s. 1 90.i b vı:ı 103 = s. 2 1 H2 d ; 105 c = s . 2 1 40 a ; l ' ' = s. 1 940 b ) . Bunlar kabilelerin bir gtır p grup u n a mensupturlar ; fakat ssıl ne tarafa mensup .

oldukları henüz şüpheli dir. Mu v a kkat mahiyette olan bu araştırmanın neticesi, şudur : To-ba ' l arın 1 19 kabilesi ni inceled ik. Bunlardan H9 adedinin menşeini göstermeğe i m kB n old u . Bu 39 k a bile d e n 20 si H 'yen-bi k abtleleri nden y a h u t da o n l arın yakın a krabası olan Tu - yu hun 'lardandı. Başk 11 bir tanesi, H ' yen - biler gibi bizce Prol o Moğol olar tt k gösterilen Vu-huan'l ardandı . Ö te yand a n , 3 kıı btle H ' yunğ-nu 'larll mensuptu, '/ si Gav-çığ 'lere ; bu son i ki grupu biz eski Türklerden saydık ; 6 kabile, kanların da çok mi kyasta Türk unsu ru m u hakkak surette bulunan Juan-juan' lardand ı . Bir kabtle , ln d o-germenleşmiş olduğu muhtemel olan Y üe-cı'lardandı. Bu toplamada. 2 kalıile :2 defa geçme ktedir, çllnkU bunlar hem H'y en-bilerde hem de H'yunğ-n u ' l a rd 11 , yahut Gav-çığ 'lerde geçmektedir. Yaln ız bir te k kabUe proto-Tunguz' lara mensup tu r. O halde şu deneb ilir: Tunguz kanı To-ba'lar da herhalde pek az m ikyasta mevcuttur. Buna karşılık , ilk Türk ve ilk M oğol kanları pek fazla m ikyasta v ardır. Araştırm a. , i l k Moğol kanının ilk Türk kanından d a h a fazla olduğu neti· cesine varmaktadır. Fakat b u , siya.si inkişafın bir neticesi olabilir. İlk To-ba'la.rın bu i ki gruptan hangisine mensup ol dukları bu araştırmadan hennz belirmemektedir. Sonra, düşün düğüm şekildeki bir araştırm a yani bütün mevcut isimleri inceleyı:ın bir araştırma-başka neticeler de m eydana çıkarabilir. ·

Çin1in şimal komşuları

1 5) TU-CÜE'ler (TÜRK'ler) :

Y: İlk türedikleri yurt Altay eteklerinde ol a oe k ( Franke, Geschichte III, 3 1 0 - 31 t ). Gup denizinin sajında yaşarlar ( Tunğ-cı 200 = s . 3209 s ). Sonrs l arı Garp denizinin şarkınd s , Gav-çsnğ'ın şimali garbtsinde oturdular ( g . m . ) başkalarına göre H'yunğ-nu'lar şimalindeki So ülkesinden türemişlerdir ( Tunğ-cı 200 = s. 3209 a-c ) . •

K: H'yun4-nU:.\aruı bir kısmıdır. İlk dedeleri dişi kurt ts rafından emzirilmiş olarak gösterilir ki, Tu-cüe boylarının ilk dedelerinin dişi kurt ile i l g ilerin i gösterir ( Tunğ-cı 200 =s. �209 a) . Dişi kurttan türemişlerdir ( Su i - şu 84; Co v - şu ı=ı o ; de Groot, Relig. Sys te m iV . ?65 - ·>. 70; Kl a proth : Journal Ashıtique 1 828 , J I , 209 da; Howarth. History of Mongols 1 ,33 vs.) On l a rın dedeleri bir deniz u a.hesi i le mün ssehelte bulunuyordu. İl k dede avda bir s k g ey i k öl dü r dü ğü n d en i lılhe mün ssebetten vaz geç ti . Bun u n oym a ğı n d an aveneler bu geyiği öl d ü rm üş ol dukla rın d an o gün den itibaren hep insan kurb a n ı iç i n ins a n l a r gön der m el< m echu riyetinde i d iler (Yu -yanğ dza-dzu i V , 1 b; Tay-pi n ğ G u an ğ- ci 480 ) . Ecdat mağarnsm dan çıkmışlardır; ,Juan-jmı.n 'larm demircileri dirl er. Diğer k ayna k l ar a göre Çi-gu ' tarla aynı s o yd a n d ı r1 u r (ı:: . 70); ce t l erin d e n b i rinin yüzü k ır m ı z ı ve gözleri göktur. Elbiseleri soldan ili kli , saçları kesiktir. Ü z eri keçe ile ör tül ü çadırlard o o t u rurlar. Göç ederler, a v l ıt uğr a şır ıa r (Tunğ-cı "OO=s. 1'>209 a -c) ; et y dr l e r . kımız içerltr. kürk ve yün kumı:ış g i yi n i rler ; evvelce H 'yun�-nu'htrda olduğu gi b i , ihtiyarlara ehemmiyet verm ezler. H ak an ştı hsi kudrete b sk ıJ a r ak seç i li r . 28 irsi rütbe vardır. SWi hlar: boynuzdttn y a y , vı z hy an o k , z ı r h ta k ı m , uzu n m ı zr a k . k ı lı ç v e hı ça k t ı r . İyi b i n ici v e ni şancıdırlar. Y az ı l a n yoktur . Sayılar için çetele kullanı rlat·; bu gibi vesi kalar ok ucu ile balmumu üzeri nde d B mgalanır. Ö l ü l er merasimle çadıra kon ul u r , k oyun v e u t k urb an edilir; ölü çadm etrafın d a at y a rı şl ar ı yapıhr. Na a ş b ü tü n se rv e t v e a t i y l e birl ikte y a k ılır. Kü l ü s on ra d a n mezara konularak tek ı ar kw ban ed i l i r ve a t y ımşl a r ı y a pılı r . m ate m i n se m b ol ü ol>ı r ı:ı k t>ı y U z l er i çizi lir. Ölünün b i r resm i h azır lam r . ÖI Unün ö l d U rôOğU a d H m aıiedi k a da i' m ezarı üs1Une hış y ı ıııı ır. Kurban e d ilen hayvan l arm kafatası bir sırı ğ A geçi rile rek dikilir. Ö lüm merasiminde evlenmeden içtinap olunur. Ço

H'yunğ-nu k a v i mlt1ri

cuksuz kalan Uvey annelerle evl e n m e v e ölen kardeş k e rısiyle e v lenme v ı udır. Göç y a parl a r , y a lnız

h a k ı m 'm

d oğan

güneş

kOltO n O n bulunduğu y erd e sağl a m evleri vard ı r . Her yıl ecd a t m ağ a r ası n a k urb ı uı kesil i r . B O y ü k bayra m tıeşinci. a y ı n i kinci yarısı n d a gök ta n n ve k a ra taıı n y a k u r b a n kesilmesi y l e b a şlar. Kızl a r . b i l h ıı.ssa a y a k topu oyn a rlar. I<ısrak kımızı i çerler, son ra ş ıı. r k ı söylerler. Ruhlara in anırlar, b O yü cüleri s a y ıırl a r.

Hu'

l arııı k a b u l ettikleri yazı gibi yazıları v ardır, fakat tıı kv imlen y oktur.

Adetleri

her bakımdan

H ' yu nğ-nu ' Jarı n k i n e

benzer

k en di

y avru

( Tun ğ-cı :!OO=s. ;,� l (I a); büyük d t;delerini k u r t

l a r i y ! :: b , ; J 1 k te g ü c lı y or , i rı iıı t\ g 0 t ü rerek besl e y i p büytit O y or. Kurt b a y r1:1 klttr111 ü zeri n d e , tıst kısmın d a tas v i r o l u n u r d u (Beğ şı 99=s . 3'ı.ıı..ı a). Y e n i lrn k a n b i r h }l l ı ti zer i n e oturtulara k ha v aya k a l d ı r ı l ı r d ı (C o v -şu 50); krn d . J erine m ah sus tıir nev i tuz

l a n v a rd ı r (Gu-c i n şı-lıua

· �ı)),

h u , l ı er h a l el e ka�y a tuzu

(Şu f ğ- c i n ğ-cu 1 -· l , s . .J. z ; krol un u r ; .

Ecd l\ t

olc.ı c a k

m a b e tleri

y oktu r .

Tan r ı l a rı n tasv i rl eri n i ke{·eden y o ı • h ul a r ve d e l i torba i ç i n d e A y n ı za ııı u hat'tt za ederin. B u t 11 sv i rlt... r içyuğı \ l e y ağ l a n ı r . m ı rn d n s ı rı k flz�riıw cft-; d i k i l i r . Ona yılın d ürt çağı n d a k u rban hsil ı r r Y u -y ı rn ğ d z tt -dzn 4·, l b = Tay . p i n ğ gu a n g· c i 4.HO ) ; ev

ın a k a !l ı ı n d ı:ı. ke(�e ı u a lı a l a rı v r-r d ı r

( Tunğ-cı :.?<ıO

s. :;:?. l fi tt ) ;

k eçe ö r tU l e '.'i v a r d ı r ( Heğ - (� i - şu = TPYL 7PR , :=i a ) . Zi y a rt>.tÇi l •"' I'

Ryağın ı

Hım ' ı n

Stı cl ostch i ır n ,

öperler

No.

! 7�

(W.

Elıertrnr d ,

a). Ç i r ·

i m p H rn t o r

Tu -cü e']t;.r] A Ç i n ' i l er büyO k b i r l ıt r d • r ı Sui-şu TPY L 745, 4a1 =

Volks ı ı ilirC IPm

RUS

sara y ı n d a h ir ken�

ok !l t rn a m ü s 11 ba k ası

y ı:ı p m ı ş

B : Y ü -cı-tımğ 10, '. ':'

u ve C iıav a ı : nes, D ccumen t s , cet r . v a

yet le r i ıı e b a kı n ı z . 45;) y ı l a d oğru z a nı an a << i l habc,rler Tu-cO e' ler l l i (". m l ı· ke t ı n i n ga ro ırn)

Sıı-J o ' l arm

1000 J i (ıı şağı

de b u l un d u ğ u n u ve ve

S u -l o ' l ıı .rı n

m e m leket in den

y u k a rı GOO k i l ometrP)

o ran ın

(bu gü n k ü R a ş

d en

f a z l a mesafe

ş i nı al i şarkisi n d e k il i n

ol a ı ı l a r a d a i m a haraç gön d e r m ek

de k a l m ı ş o l d u kl arını b i l d i r m e k tedirl er (Veğ-şu 1 02 b).

uça �"'tır i

('iOO

T u -cüe memleketi n ı ı .

k m . t: kr i b eıı)

o l d uğunu

nı tcburiyetin "�

ceıı ubunda ve orı d a n

� i 28 600

d t: n fazla b i r mesafef\e bulun d u ğ u söy

l erı ın .' kted i r . O z a m a n k i h u ıı Oa-iu z i k redil m e kted ir. Bu h anın k ız : , Sogd d i y a r ı n d a

( ! 02

Kanğ

s. �; 1 29 c ). Bun l � r

ııı emleketin ; n Tu-cU e ' l t.:r

k ı n.im a

h a l< k ı n d a k i

haberler meya n ı n d ı:ı. d l l'. Kurt efsaneJeri y a l n ı z

v a rmıştır en

eski

Tu-cUe 'ler için

Çin 'in şimal komşuları

değil, fakat bütün Türkler için tipiktir. Burada bildirilmiş olan dan başka, bir de H ie- yerı-to (Sir Tarduş) lar k H bilesine ait bir kurt efsanesi vardır. Hunda , bu kabtleye başı kurt ba şı olun bir adam görünmüş ve mahvolacaklarını bildirmiş (Tanğ-şu=TPYL 88-2,2 a ve TPYL 009,2 b). Bu vaka, Şa-do-mi' nin başı n a , Yü-du-cll n dağının (::.:.=:Ötüken ?) civarından gelmiş tir. Bu dağ Türklerin kutsal bir d11ğlarıdır ( Gu anğ-gu-cin vu h'inğ-ci=TPGC 297=c. ? 4 , 19 b). To-ba'ların da bir kurt dini ne sahip olmuş olmaları pek muhtemeldir. Çok kere ş i m sU Çin de (bilhassa Ho-beğ eyaletinde), kurt dagları (Veğ-şu 1 06 a=s. 21 � 8 a), kurt nehirleri ( 1 06 a=s. 2 1 fi0 a), v e kurt dağı nın bir tanrısın a ait bir mabet (106 a = s. 2 146 d ve s. 2148 a) zikredilmektedir. '

Yukarıda mevzuubahis olan dUZ> kelimesinin <tuz) m8.na sını ifade etmemesi ve bunun bir yabancı keli me olması ve bu kelimenin muayyen bir şarkı nevini ifade etmesi pekala mnnıkündllr (mukayese edin i z : Miav-h 'yanğ-şı 5, 12 b); - Tu· cü'ler son olarak, Çi-dan 'e tAbi bir kabtle olarak görünm ek tedirler (Liav-şı 36 s. 5777 a). M: Altı hükO.met zsmanındanberi. =

D: Hakiki Türktürler (=-'I'okyo'lar). 16) Yü-VJ N' lar: Y: Lyav-dunğ'dan türemişlerdir (H ov-H an =PYL 80 1-R b). K: H'yunğ-nu'ların cenup hakanı ile akrabadırlar. Tepede bir yere kadar saçlarım kısa keserler. Kıı.dın lar ayaklarına ka dar uzanan uzun elbise giyerler, ayrıca iç gömlekleri yoktu r . Av için zehir hazırlarlar (g. m.); dilleri H 'yen-bi'lerin kin deıı başkadır ( Tunğ cı 200 = s. 3202 c-8 a ve Beığ-şı 98 = s. 3046 d ). B: -

M: Han zamanından sonra.

D: Daha başka çeşit çeşit Yü-vın grupları vardır. Bunlar a rasında Yü-vın Cov'lar da Türktürler (Bull. Ac. Sin. 7. No. 4 s. 505); Şanğ-ko-gu kabilesi H'yen-bi'lerin Yü-vın grubundan olarak tasvir olunur. Fakat daha mufassal kayıtlar noksan d ır (Tanğ-şu = TPYL 362,2 b). Yü-vın'larla çok defa kız alıp ver·

me mümı.sebetleriRde bulunmuş olan To-ba'lar ( Yeğ-şu 1 = S. �908 d ve 1 03 = s. 213 1 c; 1 08 = 21 3 1 d). YU-vın'lara H'yunğ -nu demektedirler (1 = s. 1 309 d) ve Yü-v ın 'ların mahalli gru pun bir osılzade sOHUesi olduklarını, dilltıriıı in H'yen-bi'l eri n· kinden tamamen inhiraf ettiğini ilave ederler ( 1 03 = s. 2 1 3 ı c). 1 7) YÜE·BAN'lar: Y: Vu-sun 'ların gsrbındadır (Beğ· şı

TPYL 79fı,2 a).

K. Asılları H 'yunğ-nu şimal httkanının boyundan bir k ı sımdır. H 'yunğ-nu'ların hezimetin den sonrtt Çinliler tarafw dttn H'yu n ğ-nu 'ları n garp tarafına sUrUldUler, az b ir kısım l a n dtt Gui-çi 'de(=Kuçe)kaldı ler, bun lar sonraki Y ne.-ban 'lıhndır . Dil ve Adetleri Gav-çanğ'lılarmki gibidir. Fakat bunlar ötek ilerden daha temizdirler. Saçlarını kirpiklerine ulaşacak kadar uzun keserler. Saçlarını bir nev i kola ile yağlarlar, bu suretle saç parlar. Her yeme kten önce, günde Uc deftt yık anırlar ( öeğ-şı 97 = TPYL 795,'! a - 3 11. ve Tu n ğ· cı 1 9ö = s. 3 1 5:.:? b-c); H'yunğ -nu boyundandırlar (Veğ-şı 102 = Franke, Geschicbte III, 300). Önce Juan-jnan 'tarla dost idiler; sonrı:ılıırı on lorla düşma n ol muşlardır. 44R de To-ba'lara harıı ç getirdiler, tıynı zaman da hokkabazlar d a sun dulsr v e Juaıı-jutı.11 'Iara karşı savaşmak müsaadesini To-bo 'lardan rica ettiler ( Veğ-şu 1 02 s. 2 ' 28 b-c ve 4 b = s. 1 9 1 3 a) . ilk haraçı 437 de göndermişlerdi (4 a = s. 191 1 d). To-ba'lar, YOe·ban'ların musikisini almışla r dı r ( 1 09 = s. 2 1 77 b). =00

M: Han zamanından sonra.

H 'yu nğ-nu

Kavimleri

2 . Dı i..i ş ü n c ıı: t e r

1 ) Toplu

Tavsif :

1 ) UMUMİ TAVSİF : Bu grup , iç ve d ış Mogol istım, Şensi, Şnnsi v e H o heğ ' in şi m a l u ç ! o r ı n d a o l u rn n , d a h a uzak ı;ahalflrtt pa rça parça y a y ı l a n kavim ve b o y l ar d a n b i r kısmını t eş k i l edı:-r. M a te r y a l ler H>m z a m a n ı n o c n b i rllz ön c e b a şl a r ve t asn i f l l'J" i m i z Ttı n ıt z a m e m i l e n i h a y et b u l ur.

H u ir n v i ı ı . . e r h e m en ts m a m i y l e g öÇ!' b,e d i rl er v e at yetişti r,i_rler, y ; J rı , z z a m a n zam ırn bir yere Y-er-ı eŞt i k l e r i de görOIUr. H ' y u n ğ-n u k � i aılerin i n şimal kısııııl nrındnkiler svcılık y a p m ı ş hr ; c�mfl''i �ı kil erden bazı kısıuılarda zirıuıtıe uğraştın lor v tt r dı . ..;osyxl i ': şk i l atta b a h tı eğemen liği gö r O l m d; l e bera b er, m ü nfer i t b o y l a r d a a n11 e ğe m P r l i ğ i izleri gö rü l ü r, meselA vertt s t l iş ı n dt:: , i � ' y unğ-n ulıırda ıma lı ll k m ü m evc u t o l a b i l i r .

a u grupta

Ç i n i i l er ta rafınd ırn, t oplucu, diğer b i r kav min ;.ı hfııd1 n ıızııriyle b a kı lır , b un d an a n l aşı l ı r ki esas i ti b ı:ı ri y l e H 'y u nğ-n u lerdarı n f şet etm işlerdir. B u n l a r <J a mü ş -ı hede e d i len kültürün tı n t ü n b oyltır da katiyetle aynı v usfı taşıd ı ğı, bunhll'l bir ttr11ya topl anıağı h a k lı göst erm ek l e berı:ıber, y i ne bun lf:. r ı blltü li d i ğer gru ı.ı ıa ı toplanan b oy l a r a ,

H 'yunğ-nu'ların y a h ut

dan ayrırır.

KÜL'l'ÜHÜN ESAS CÜZÜLEHI : H ' y u nğ-nu k a viml-ori ttra b , r gruptaıı o l ıı r a k tanı tıyor v e Türkleri de b i z , bu k avi m i n ar<Jsı n d tt görü y oru z. Bu n a muktıbil aceba H ' y u n ğ n u hıri , T ü rk ohı r ak kabu l etmek mü mkün mü, değil mi sorusu lHi kk m d : ' ınu lr n k k tı k ı l i razlar yü kselece k t i r. Benim i ç in b u ra d a hiç ş ü ph e y e y er y oktur. Z i r a , va kti y l e H ' y u ıı ğ - n u l ıınn k ll ı t U r aı::; u <1 eleri oları:ık nelerden bahs�di liyorsa, bunl a r ın hı. ın<1.11Jiy lt:: a y n ıl ar ı, s o nradan t ek rar �)

smdaki k u v v e t l i ahen k bize, bunltm

H'ynnğ-nn kavimleri

Tu-cO.e'lerde geçiyor ki biz. bu Tu-cüe'lerin «Türkler- olduğu na hiç şüphemiz yoktur. Sonrı. b ütün Türkler için bir hususi yet gösteren kurttan türeme efsanesi , H'yunğ-nularde de vardır. Yine şi mdiye kHdar tetkik edi ıegelen H'yunğ-nu dili bakiyel eri n i n bugün bile Türkler aresındtt kullanlldığı bu hakiketı teyit e der. To-ba'ların

bu gruba

mensu biyetlerine k a rşı

nuariyelere itiraz etmek biraz

sürlUebilen

güçtUr. Bana göre bu men su biyet oldukça şüphelidir. Bu nlar b ir defa H 'yunğ-nulardan bir boy kısmı olarak t asvir edilmiş ve buraya konmuştur. Diğer taraftan H 'yen-bilerle b i r araya ge t i rilmişlerd i r . Nihayet, son raları Moğolların b i r soyu ol ara k gö r ü n ü r l er H'yen-bi'leri biz, D ıınğ-lm k a v i mlHi a r a sm a sokmuştuk, Dunğ huların d a Tunguzlara y 1t kın eski lV o ğ o l l a r olarak göründügünü tesbit etmiştik ; o h R lde To.ba'larl" ' « eski M oğoll a r > olarak huıv1r etmek daha doğru olmaz m ı , bun ları Dunğ-hu k ıwimleri züm resine koym a k zorunda k d ın ıl ınaz m1 ıl iye sorulur. Ben bu soruyu hal l et m eğe cesıı ret edPm i y oru m . Fakat son uncu i m k6n be l ki daha i y id i ... r ( b i l h a ss a k ıı y ı n a ğ ac ı mühim rol oynııdığırı dan ) Dun ğ- hu ' l a ri a Şı-v eğl er arasuı d a k i münasebet m P.selesini, her iki grupu � Eski Moğ c l l a r � olR• ı:ık üısvir etmek isted ik. Ru iki gru b u n u n H ' y u n ğ· n u 'l11 r l a müm ısf betl e r i hAlll pek meç huldür. Her şeyden önce şun u b i l mek ıa. z ı mcıır k i , bir defa Tnrklerle Moğol l a r arasmdı:ı eski y� k ml ı ğı n mevcut o l duğuna şüphe yoktu r ; d i l yakm l ı k hrınctan bunu hemen mOştthede ederiz. Sonra bunlar arasındıı k u v v et l i kı:ır;şmalar husule gel miştir ; böylectı b i l h tissa H ' yun ğ-n u l ıu H'yen - tıi h a l kına ka rış mışlardır. Daha sonnı. ev velce H ' yu n ğ- u l arda görülen adhır sonralardan H.'yen-bi'lerde d e görülür. Fa;� at diğer taraftan Tu-cüe'lerde b u lunan bir ad (mesela: �Ho-ırğ:. ki b u , Yu-y a n ğ dza-dzu 4 de z i k r olun u r . ) Yü a : ı z a nı an ; n ct a b i r Moğol klanı ( 1-tunğ-cı 499 , 2'.? b : « Go-1rğ;, ! ol arttk tekrar görünOr. Şimal Tibetlileri arasına sürül ınüş ve b u n lara tıtbi H'yen-bi'lerin yük sek b ir tabakast olarak Tu-:·<1 n ' l ardtın bttlısedilir ( Rendvölker s. 92 bakınız). Diğer tarafüı.n bu sıra l a rd tı. ı:ı y n ı gruba ait ve b un laı l a sıkı surette akra b a Dtw ğ- h ' y a ıı ğ gru b u anlatılıyor ki, To-ba'l ar onlardan bir k l an i m i şle r . Bura d a ki izahtan da H'yen-bi'lerle To - bı:ı ' l e rı bir kökten çıkarmak denemesi yapılabilir.

Çin 'ın şimal

komşu111rı

Kırgızlar ( Cye-gu ) bu grupta yalnız mukayese husu.sun da ayrı tutulmuştur, çün kü bunlarda kurt efsanesi yerine, ( t) inek efsanesi görülUr. Kırgızlar her n e kadar bugün Türk iseler de, bunların esk idenberi Türk olup olmadık ları bir soruyı:ı yol açmaktadır. Y ine bunlar Çin' i n sınırboyu kavmi olarak görü lemiyor. Binaenı:ı leyh bizim için b u rada yakın bir tetkike lü· zum göstermiyorlar. En şimı:ıl kavimler hı:ıkkında v erilen izah larda, bu gruplar içinde zikrolunumuşlardır. Her ne k 11dar sayıyorsam d tı , bu nlardan bir ben bunları bu gruptan gruba bağlanıp bağlan ınıyacı:ığını tesbi t için haklttrında vs rilen maltlmat pek kısadır. H ' yunğ-nu boylarının grubu diğer boylara, b i lhassı:ı Dunğ-hu v e Şı-veğ kavimlerini n grubuna olan ınüııasebetleri bu suretle izhar eder. Her şeyden evvel şunu düşün meli ki bunl ar, bHŞ k alarına tesir eden ve bundan dolt1yı bHşkı:ılarından ttsir alan, kendine mt1hsus, yeka.hen k bir iz gösterirler.

'.! ) Münferit meseleler : Kaynaklardaki «Lo» yahut uNay-lo:.ı i şaretini ben burada olarak tercü me ediyorum. Maamafih « l o i adı altı n da kımızdan başka yoğurt cin sinde n di ger m addeler de tmlafılır. Çinlilerin etn olojik kayıtlarında bu lo, yı:ılnız Türk boylarında ve bunların e n yakın komşuları arssı n d a z i k rolunur, ortı:ıyt1 konan bu uyarlığa kuşı şüphe gösteri leceğini zan netmiyo rum (2). � k ımız»

Asillik derecesi meselesi bütün Torklerde dikkati çeken bir meseledir. BuşkH kavi ınlerdeki şartlara mu vazi olttrak, ou mertebeler silsilesini , bir yahut birkaç grupun gene bir yahut b i r kaç grup üzerine bir üst tubaka olarak gelmesi tarzın d ı:ı düşünmek gerektir. Türk kültü rUnUn esas itibariyle göçebe vasfını taşıması ve bu kültürde yayılma meyilinin tekrar ken(1) Eııki Tü rk kavimlerinde buna benze r mühim bir rol oynamış olan 11eyik hakkında , daha mufassal olmak üzere , bakınız : benim "Lokıı lkulturen im alten Chlna Cilt 1, 89-98 . ••

( 2 ) Kımız, mukayese ediniz, Jab 11 ıı. ufıı�sal olnıak üzere : benim Ülkü'de çıkan makalem l "-ayı• 1940 S. 286 ve lkinciteşrin 1940 S. 207 - 210), bir de : •Lokalkulturen im alten Cbina• Cilt 1 ıı. 50-51.

H'yunğ-nu kavimleri

d i n i göstermiş olm ası dolayısiyle, menşede başka b aşka olan bu gi bi grupların Ustn steı gtılmesi keyfiyeti, tama m en ihtimal i ç i n dedir. Ftt ke.t e.lltt gelenlerle Uste gelenlerin kültür yahut ırk bttkımın d tın birbirin den farklı olmasını fe.rzetmek zarurt değildir. Asil l i k derecesi (24 ye.but 28) sayısının a stroloji k mana t � ş ı dığı ve 12 il4 28 l i devre ile ye.kın münasebette bulu ndu (?' u net ices i n e vare.cttğız. Chavan nes'l n tetki kleri , on i ki hay v a n l11kvi m i nin Türkl e r den n eşet e t l i ğin i isb a t eder; filvekl bu tam11miyle ikne edici blr muv&ffa k ı yete varmamakla bera b e r ta m a m i yle yaban ıı atılttmıı z dft [ 1 ]. Gnn eş ve uy kOltlerin rt en mUteşe k kil Türk gök d i n i ve böyle b i r dönümün bunler t ft rftfın d s n ortaya konulduğu f ikri , akla dtıha uygun gelir. Keçe den m a butlar d t1 lı 11 pek y11kın zemanl erda Türklerde mev cuttu (bk . Un o HH rva : D i e religiösen Vorstellungen der alta i schen Völke r, s. 372). Bun ları n h epsin de atalar ma budu aşi k &r b i r sure t te mevcut olup , gök mabutlarının resiml eri Oze r i n e bir şey yoktur. Mezar üstUne taş yığm a Adeti kezalik bugün bile bulu n u r . Bun lardan mesela ıaaltıttayin Moğol obo'le.rını a l a biliriz . Fra n ke'ni n (Geschichte 1 2, 564) saç örgüsOnOn yalnız Türk lere mahsus olduğu fi krine k arşı , bizim kayn a klarımıza göre tesbit edilmiştir ki Türkler de eski Moğolların diğer iki gru bu (Du n ğ-hlİ ve Şı-ve� grupları) gi bi kısa saç bırakırlardı. Tu- cüe'lerin bir bayrak kül t ünden mtıtee.ddit defalar bahse d i liyor (Yu y e. n ğ dztı-dzu 4 te olduğu gibi) mA na pek ve.z i h değildir. Yal n ız bayra k l arı n dini k a ra kteri Aşika rdır; mesela b a y r a k k u rt h tsviri ile zi ktolunur. Bun a benzer bir bayrak kUltU Çi-d e. n 'larda vardı (Lyav-şı 1 1 6 = s. 5849 c).

Hülasa :

Bu grubu teşkil f:den TOrk

v ej flerle ci d dt sure tte

hoylan yalnız Dunğ-hu ve Şı temasta bulu n ım , kendine ma hsus bir

(1) Bu nazariyenin lflhine olarak so n zamanlarda O. Turan (On iki hay vanb T11rk takvimi) baıka malzeme ieörmişttr.

Çin 'in şim tıl komşuları

l> n ! W rleri varctir ki b u , ara l a rınd a ki eski d oğdu�·u şB k l i n <i R i z tı h olu n u r.

münasebetlerden

Bu klU türün hususiyetleri şunltudı r :

EKON0 '·:1 İ ŞE i-'. İLLERİ : Ufak m i kyasta zirnatle, göçebe su rette ıı t yetiştirm e , ş . m al de avcıl ı k , hund an b ttşka sığır, ko· yun , deve bulu n d u ru da r ; d oın uz bulun durmazlar. SOSYAL KURULUŞ : A n a eğemenliğine a i t bazı u nsu ı l arı taşıy<m baba <·ğe mer. J i ıti. Boylu, sınıflar, su ıh zaw aıı m da top lu bit, taşi'.ilAla tab� olmayıp b unun aıncak h&rp zsmsnında kv.•v.tııılli suı:,�.ı.ttı iabukku.k tıttiğini görQ.f:üz. Asa let usu l ü m u h t e l if s ı nıf d ereceleri i l e d ir_ Çocukst:z k a l a n üvey ann elerle evlen me ve ölen kardeş k arılıı n n ı n k ll çük k ardeş t anı. fından a l ın masi. •.

DİN : Galip s :ırette gö k kültü , gü neş kül tü , aya hür m et . Bu ımı da yer küliü ile d t ilgi v a r d ır; bun u n l a beraber İlkbahar d o ! a y ı si yle t::ıze ç <ı y ! rların y e t • ş t i ğ ı ve tayların çotral dığı za m an i ı i r bayram vardır ki bu, zirn l'l t kültü rlerinin d oğu rduğu h i r bereket kültü de.ğ i l , daha ziyad� bir yer kültü bayramı d ı r . Ecdat mabutJar, tı a y r l'l k ki:ltü, sol tarafa hürmet, Hl y arış lı:ın ve at beğe ' ı ui r m e (l€Şh i r) i le y » pılan il k b ö h s r ve güz b s y rıın;ları. At k u rban e t m e , k urt efsnnes i , m ağara efsanesi .

ÖLÜ KÜLTÜ : Öle n l e rı n gömülmesi, malın ı n birlikte mezara veri l m e s i . ölüy ü t � � : i p (y a km l a n n ölü ile h � r l i k t e gömülmesi) çö•ıı eltip göm m �·· v e y a lnız ufak izleri görün e n ölüyll y a k m a , taşJ a qn m ezar üstün d e yığı l rr a sı, rııez:o.ra kurban edilen hay vanların k afatasım srnğı:ı geç ı r i p d ı k nıe. Mezara at yarışları ve a t kurban etme. Mf,DDl KÜLTÜR : ŞimaldP kabukla üzn: örtn l en çadırlar. B unlın arası nda ev m a k a m ın d a ara balar d a v a rdi. Binici l i k . Et y e ' ler, kı mız ıçerler. E k ı n c i l i k yalnız buğd tı y ve da rı e k m eden ibaret tir. D e m i r d t n Z ir h takı m ı , a ğaçtan k a l kt rn , boy mızdan yayla r (a st üste k o n m u ş ve b i rihi r i n e yap ıştır; lrrıış i n C A hoynuz tlibakalar ı n da n müteşek ki l y aylM), oklar (aynı za manda haber işareti için vızlayan okl ar) , u zun mızraklar. -

H 'yun ğ-nu kavim leri K ü rk ve posttan elbise. E lbiseler sola açıHr

(Moğollar ve Çin

liler sağa açar l a r) . Pa n t a lon lar (Çinliler bunltırdan alm ışlardır.

Kısl'I s11ç. [ı]

d ır) .

Y ıil a k

vc-ı

s�ı n d tt l i y e

(Çi n J il n

b u n la rdan

alm ı şl a r

\ ! ) Küçii k ç ru plıır. m ı>� e l � bir Tiirk < : y n ııjZı o l a r �: o-iyen ve F<t i re bu mda zikre \ıı:enrnbiyetler lı n k l : ın d " ntı : ı . Ac. Sin . 7, No. 4 s. 11 1 5 e bakınız).

dilmi yoriar

Sair şima! kevimleri 1.

M ateryaller

1) CÜ-ŞI'l ar: Y: Şim alden

kısım

bir

H'yu n ı;t - n ı.. ' lar!a hc m hu d t• tturlıu. y e rl e şti (Tu r . ğ-cı H" 'i=s. 49

D u n - huan ğ'tı

Han z a rn a n ı n danberi m a l ll m durh ı r . Hın z a m anın d a H'y u n ğ

n u 'l a r r n n üfuzu altın d a b u l u n uyorhı r d ı . kık

Bun l a r d an c) .

ö r gü lü saçl sriyle

G av-li

H !3p ar k a ta rafe

halkı n ı r rn d ı r ı :·hır. Bu n d a n

sııı·· btışka

ve ptrn talon l . .rı v a rd ı r. Kızlann saç örgüsü v R rdu, fa k ı:ı t bt·.nu sınk ıtn a z lı:tr ve mücevhe ratla sOs� e rle r . �fo m leketlerinin iklimi sıc, k tır. İld ç e ş it bu� d a y mahsulleri vardır. Meyvelik çoktur. l!Jekçilik için müsıı i ttir. Tuz ile üzüm şerab1 bulun u r. Göktı.:rnrı ve Buda'ya h p a r l t1 r . Koyun stlrllleriyle s t l arr n ı çetelerin korku s un d a n gizli y e r l e rde otlatırlnr. oaan kum a ş ya parl&r. 460 yı l ı n d a yurtları J Uft n ·j ua n 'l a r ta r afınd ıı. n istil8. e dildi. .Tu a rı - j u an 'lar, Gav-çan ğ k ra l ı n ı onlaı·dan yaptılar. Bil8.h8ra GHv-çı:.nğ olara k m e ydar:a ç ık t ı l a r (Tunğ·cı 196=s. 3 1 49 c - 3 1 50b). kı s a k o l luklu uzun ce k e t ı eri b ir

4 U n cu

a sırda bun l a r Fu Cyen �dh h ü k üm d ara haraç gön (C i n - ş u 1 1 3=s. 1 37!'> b) ve kralLırı hatta bir kere Fu Cyen ' i n sarayı n a kadar gelmiştir ( C ir: - şu 1 1 4==S. 1 375 e). To ba l a ra 4% te (Veğ-şu 4a =s. 1 9 1 1 b), 437 de (S. 191 1 d) ve 442 de ha raç elçili kleri gönderm işlerdir (102=s. 2 1 28 a), 45 de de v e l i ıı h t bizzat ge l m i ş ti r . O z a m a n , Cü-çU haneda n ı n ı n devletin e karşı yardım di lem i ş lerd i r. d e r m i şler '

B : Beğ- şı'ytt gö re TPYL 794,5b-6a;

Ho v - Ha n - ş u

l 18,1· b .

D : Gav- ç a n ğ ' l R r hakkında Tun ğ-cı (196=s. 3 1 50ab )

m a l llm ıı ta f! Ö r e

evlenme

ve yuğ

8.detleri

verd iği

he me n hemen

l i l eri n k i n e be n z erd i . Sui zamanından biraz

Çin

saç örgü. ve yuğ ı\r1 e tl e L'İ hemen hemen Çinlilı:ırinkine benzerdi. Sui zama n ın d an biraz sonraya kadar sağ örgüleri vardı. sonraya kadar

şim 8 1 komşul8rl

Çin ' i n

Fino (zağur) k öpekleri vardı. Beğ - ş ı (T PYL 794,6a-78) d e pek cok m eyva bulun duğu , iki defa m ah su l verdiği, dut diktikleri ve tuzl flrı olduğu h 11 h er veri l i r. Erkekler H'yunğ-n u ' lar gibi giyi n i rl er d i , k ad ı n l 11 r eteklik (fi stan) ve cek et giyerlerdi. B a ş ları üstünde bir düğüm vardır . Ç i n ce yazarla rdı, fakat «hunca» d 8 yazarl a rdı. K I H s i k l eri Hun d i l i i J e okurl a r. -To-b a' lar dev rinde bun ların m e m l e k e t i n i n 8 t a n e şehri vudı; ve b u n l a rııı hepsi n de Ç i n l i l e r y a şarl ıudı. To-ba'lar bu n l arı 4�17 d e, şark Tllrki s ta n ı n d a 1-vu'ya h i cr e t ettirmek ist e m i ş l e rdir. Ftıkat i l k ön ce Juan-jutm ' l ı nırı ha.k im i yeti altın H gi rm i ş l er , sonra d11 G a v - çı ğ 'l s r ı n . � ı hayet ıı:Ôn gru p ıı 'un udamlan ( y a n i G av-çan ğ'ın ön grupu n u n ı:ı.d ıt :n l tt r ı) Yen- çı'ye(Kıı raşsh r'a)göçlürü l ın llşlerdir. Bu şehir de Ye-d a' l ;�r tsrafından z a pt e d i l i n ce (a ş a ğ ı y a ba k ı n ı z) ba ş s ı z k a l m ı ş v�J Ga v-çanğ'lımn eski ş e hi r l e r i n den idare edil uı i şlerd i r (Veğ-şu 1 0 1 = s . 2 1 ·� 6 ca ı . A Ş 8 ğı da k i sen elerde To-b a'lara harııç gönderm i ş l e rd i r : 497 (7h=s. 1 92 1 a ve 1 0 1 =· s. 2 1 26 c), 508-9 ve 1 0 1 =-=s. 2 1 26 c) , 5 1 2 (8......::. s . 1 923 c), 3 10 (K - s. 1923 d (8=s. 1 9?4 a), 5 V J (8 :---= 8. ! 924 b), 5 1 5 (9 - s. 1924), 516 ( 1 . c), 5 1 H (9=ı. 1925 b), 5 1 9 (9=s. 19 25 c) , 5 2 1 (9=s. 1 925 d) ve 532 (t l=s. 1 931 a). D e m ek k i on l :nla ce r !! ı h i r d i p l o m a t i k m ü ıı ı:ısebt: tte b u l u n u y o rl ıı r d ı . ifa z ıı ın a ıı d ı o n l a rd a gö r U l e n şey a d l a rı hiçb i r veçhile t i p i l< değ i l d i r . Tıı n ğ-şu ( -=T PYL 7 ! H , 7tt) d a bir n ev i RğflCH• özU nderı k u m ıı ş y H ptı k l tt r ı ı ı ı h ıı her verirler. F ı r n k e ' y e göre (Ge schich l e lll, 208) G ı w-ça nğ' l 11 r, lüm• hoca veytıhut Hoca l a r d ı r . Ta n ğ şu 1 1 l =s. 3936 h , es i r l e r i n Gav- l ı 'd e ıı Gob ; ' n i n gtırhın a yerleş t i r i l d i k l e ri n i h M he r v e r i r. H o v - H a n - ş u 1 20=f. . 9 1 h ı , MiJattaP ö n ce i k i n ci y o z y ı l d a ,J ı:ı po n y a ct a n \1 o ğ o l i s ta n a yerleşm e l e ri n · d e n ha hsedtı ı·. A y n ı z a m a n da H a n ş u 99b de G tt v- J i h a l k ın ı n M:oP,"o l i s ta n a i l t ı ca e ttiği n i k n y deı1 e r . H 11rnç o l tt r e k tuz g ön d e muahhar r i rlerd i (Lya nğ-sı-gurığ ci=-TPYL 865, fiı:ı ) . Bun l fl r zam ıuı hu d a U y gu r l a r a telı:ıbuii: ederler (T' ou n g P a o 34, 360 note.) •

2) ÇÜ-DU- M.l'ler:

Y : Şı-veğ' leri rı şimalin dedirler (T urı ğ-cı 2f;l0=s. ;;21 fıb)

K: l ri d i rler; e l bi seleri kısadır. Toprak oyuklardR otururlar. ':' a l n ı z domuz besl erler. Tıı ş uçlu ok l R rı vardır. Zırh t a kım l ar ı yoktur. Gemileri vardır (Tunğ-cı 200=s. 32 1 5 b)

Sair Şimal kavimleri

M: Sui zam a nı n d an b e ri (580-618) 3) DOV- MO-LO V ' la r

şi m al i n den 1 000 li (takriben 500 K m . ) m esafed e. Evvelce Fu-yn ş i m a l i n d e i d iler (Hov-Veğ-şn= TPY L la), Fu-yü'nOn şimalindedirler (Veğ- şu 1 00=-s. 2 1 24H)

Y : Vu-ci

d i rl e ı-. 784,

K: E k i n cilik ed e rl e r (Veğ- şu ) ; e vl e r iy l e am barları vard i r, Hubabat vardır f11 kat rn eyva yoktur. İri yapılıdl l'hır. Şe fh-' ri vardır. K u m a ş la n k e n ev i rd e n dir. Elbiseleri Ga.v-li 'lerinkiı (' ben zer. R e s m i yete tabi değildirler. D i l l e r i Şı- veğ'lerinki gi b i (Beğ-şı 94=s. 3034 c-d).

M: A ltı

devlet z a m a n ın da.

4) DZI-LU'lar: Cin - çınğ,

79 7 ,

Cyu-çna n ,

Vu- veğ'd e rt i r l e r

(Veğ-lüe=T:PYL

6b)

K: Bun l a r

e s k i k öleleridtrl er, çü n k ll Dzı, b e nz e m e zl er . Irki birlikleri y o k · 11 l tı n d a Dinğ-l lnğ, Çyanğ ve D R-hu ( B Oy ü k (Veğ-Ine�TPYL 794, fib)

H'yunğ-n ul arın

<1 k öl e » denı e k th . H 'y e n-bi 'l ere tur;

i d a re leri

Hun'lar) vardır

M: Üçüncü yüz yıldanberi.

6) HUA-GUO'lar: Y :

Cü-şı'ların koludur (

Tun ğ-d ye n = TPYL

796 , 7b-8b ).

K : İm p a r ato r Ş u n . d i ( M . s. 1 26 - 144 ) k u m a n rl a sı altında H ' y u n ğ- nu ' lar a karşı Han'a yard ı m e tt i l e r . B u n d a n sonra i l k ol a r n k Lyanğ sülalesi (602-566) z H m an ı n d a gen e m eydan a çık t ı h ı r . Bu sefe r Juan-juan'lara tabi oldular. A r sl a n l a r ı ( 1 ) ve iki hörgüclO d e v eleri v a r dı r . Bin i c i l i ği se v er ler ; i y i ni ş a n cı d ı r l a r . K a d ı n ları m anto gi y e r l e r . Başlarında ağaçtan y on t u l m u ş , tah

m i n en 8- 10 p a rm a k ( boğum ) uzun lu ğun d a , a l tı n süslü, sığır boy nuzu taşırlar. K ar d e şl erin mü şt e r e k b i r k a rı l a rı v ard ır. Ç a d ı rl a n k e çe d e n d ir , kapı şarka doğru a çı lı r. Kr al b i r a lt ı n s.

(1) Arslan 6118-IOll)

hekk .

bk. M .

Fuad

Köprtıltı :

Arslan (lıdilm

Ansiklopedisi

100

Ç i n 'in

şimal komşuları

karyolada oturur ve ye ri n i Müşteri yıldızının hareketin e göre d e ğ i şti r i r . Dış t i carette koy u n deri s i üzerinde « Hun • ( H i n d ) y a z ı s ın da n i st i fa d e e d e rl er . Göktanrı ve ot t an rı sı n a her sabah Te.butl ını tahta d a n dır. A n anın b a b a n ın ölllmO n de, t a parl ar. oğul lar kulRkların dan birin i keserler. Sonral arı bu halk Hua guo adın ı k a y b e d e r e k Ye da d i y e a d l a n d ı hı r . Diğerle r i r: e göre bun lar, Gav-çırnğ yahut büyük Yüe-cı'ların bir koludur. Elbise leri Hun 'ları n ki n e b e n z e r ( Tun ğ d y e n = TPYL 796, 7 b - 8 b). Un v e k o yu n etiyle geçini rler. A r s l a n l a rı ve iki h örgüçlll develeri ve boynuzları b u l u n a n yab a n i eş e k le ri \' ardır. Kısa kollu uzun e lb i s e giy e ı ler, a l t ı n , gü müş süslü k emer tak arlar. Ka· d ı n l a r kürk giyer, s a ç l a rı n ı sığır boyn uzu şekli nde kıvırırlar (Tunğ-cı 1 96=s. 3 1 50 be) .

M: H an

z a m anından beri.

O: Bak. Y e -da 'l a r .

6) JUAN-JUAN'lar: Y: -

K: İlk defa Jov- j a n , sonrft .J u - j u a n olarftk ortaya çı k t ı l ı u . M e n şe le r i k m a n l ıktır. M ı J A d ın 555 ci y ı l l R rı n d a y ok e di l m i ş

Buıı l ımrı b tt k i ye l e r i bel k i o n u n cu yüz yılda Ç e - ha r sahası n d a o . a n ÇO-cU e-I Q 'Jerd i r Avrupıı k o y n a k lar ı n ı n « Avar» d e d i k leri be ı k i bunlardır (Frn ı ı k e , G e schich te 111, 283-294). Cetleri hir T o - b a ' n ın e s i ri o l m u ş o la ca k , o n u n k h ı n adını alır. Çün kü o kel k a fa lı i d i . B i l a h a r a H'yuıığ n u 'l arın bakiyele r i y l e b irleşere k bOyük b i r d e v l e t kurarlar. Bu n l ar garpta Yen-çi, şarkta C a v - h ' y e n ve şi m a l de l:ittykal gölü n e k ad a r uzandılar (Tun ğ·cı 20n=s. 3203 b-c); T u n ğ - h u l a r ı n m u akibibi rler (H ov Veğ-şu = TPYL Q44, 2a). l "rd ir.

B u n la r e lb i s e l e r i n i y ı k a m az, el leri n i yıkamazlar, saçlnrın ı dnzelt m ezl e r v e y e m ek k e pl a rı boşA hnca o n l a r ı temizlemek i çi n yağlarJ a r (Veğ-şu 1 0'�=;=2 1 28b). To- ba'lare aşağıdaki y ı ll a r d a sald ırmışl ardır: 406 (2= s. 1 907 d), 4 1 0 (3= s . 1 908 a), 4 1 4 ( 3=s . 1 908 c), 4'� 3 (3=�s. t 90 9c), 424 (4a·"cs, 1 9r9 d v e 103=S. S. ·� t 30a), 4 27 (4a=s. 1 9 1 0a), 439 (4a =� s . HH t a ve 1 tJ3= S. 2 1 30 a), 470 (6=S. 1 9 1 5 d), 472 (7 a = S . 19 1 6 b), 473 ('la S. 1916 c), 474 (7a=S. 1916 d), 479 (7a=S. 1917 c), 485-6 =

Sair Şimal kavimleri

ıoı

(7a -=1918 c), 486 (7b=S. 1918 c), 486-7 (7b=S. 1918 c-d), 50 1 (8=S. 1922 a), 504 (8=s. 1922 c). Aşağıdaki yıllarda da To-ba ' lar tarafından hücum a uğramışlardır: 391 ( 2=s 1 905 d), 41 1 (3 = s. 1�08 a), 429 (5 a=s. 1 9 1 0 b) 443 (4 b s . - 1 912 b v e 1 03 =s. 2 190 b), 448 (4 b= s. HH 3 a), 464 (5=s. 1 9 1 5 a), 514 (8= s. 1924 b), 523 (9=s. 1926 a); 507 de bir kısım To-ba'lara teslim oluyor (8 = s. 1923 b) . Aşağıdaki yıllarda da To-ba'lara haraç gönderm işlerdir : 481 (4a=S. 1910 d ve 108=8. 2 1 80 b), 434-5 (4a = 8. 19 l l b), 469 (6=8. 1 9 1 5 d), 474 (7a=S. 1 916 c-d), 475 (1. c.), 476 (l. c.), 477 (7a = 8 . 1 9 1 7 a), 478 (7ı=8. 191i a), 486 (7b = S. 1 9 1 8 c), 506 (8 = 8. 1923 a), 508 (8 = 8. 1928 b) , 415 (8=8.1923 b), 5 1 5 (9 = 8. 1 !124 c), 5 17-8 (9=S. 1925 b), 518 (1. c.), 62 7 (9=8. 1927 c), 532 (12=S. 1932 b), 545 (l. c.), 646 ( 1 2 = 8 . 1 933 a). 548 (12=5. 1 933 b), 5 1 9 (l. c.), 550 (l. c.). B u Adetler gösteriyor ki, To-ba'larla Juaıı -juan 'lar arasındaki i lgiler pek sıkı idi ve Juan-juan 'ların hakimiyeti önceden ku v-:etli i k en so nradan tedricen zaafa uğradı . M : Oçuncü yüz yıldanberi . D : 8an-guo Veğ-cı 26, 7a, 3000 den faz la e v d e n i bııret bir Jov-di balkı zikreder. Burada her halde Juan-juı nı ' h t r m e v z u · bahs olacak (?). Juan-juan adı To-ba'ların vermiş o l d u k l ı u ı bir n e vi tezyif adıdır. Kavmin kendisi, kendine Jou-juan adını vermişti. Eski k ayn aklarda bu şekilde z ik r e dil m e k te d i r l e r (m u seıa : Cin-şu 125 = S. 1898 b), belki bu ad, javçen k e l i m esin de n geliyor. Bunun manasının da «Artemisia» yahut cı Erguvan » olduğu rivayet edilmektedir (Ha rvard Journal 4, 231 note). Bunlar, Pelliot'nun fikrine göre moğolca konuşu rlar (1. c. S . ·�;ı2 note). On ların dedesinin adının Mu-gu-lü olduğu tahm in ed ilmektedir. Bun un da manası « kelkafalı» idi ve son raları Y u-cyu-lQ ' ye (yani Juan-juan 'ların hükümdar sülAlesi n in adına) tahvil olundu. Sül4lenin bir kelkafalıdan n eşet ettiğinin iddea e d ilmesi pek göze çarpacak mahiyettedir. Ayn ı efst1ne şimal Ti betinde bulunan Tu-fan'lar hakkında anlatm aktadır. Bunl& rın yukarı tabakasr Tu-fa ( kelkafa ) slllalesi olup i ddia edi ldi ğine göre H'yen-bi'lerden n eşet etmektedir. Bun dan nı 1t8da de H'yen-bi kavimleri kısa kesilmiş saçlariyle tanın rrı ı ş l s r d ı r . Esk i TUrkler de saçlarmı kısa keserlerdi ; onlarda da k e l k afıtltua dair efsaneler m e vcuttur. ( Başka bir nazariye P. Booct berg ( Harvard J oumal 4 ) tarafından ortaya k o nmuş t u r) .

102

Çin 'in şimal komşuları

7) TU -HO - DU AN 'lar ·n

Y : Lyav-h'i'den o eşet ederler ( Tun ğ-cı 200 Beğ-şı 98 s. 3046a).

s. 3203 a-b

K : Dedeleri Vu-huan 'ların kölesi idiler. Cin'lerin tabiiye tindedirler (O. m .). M

Cin zamanındanberi ( 265-4:1 9).

D : Veğ vakayinameleri de ( Veğ-şu 103 S. 2131 d ) Li av-h'i de Tu-ho- duan 'ları zikrederler. Fekat Tu - ho anctı k bir ırmak adı, Duan ise bir klan adı gibi görUn Oyor. Bu izah ba zı metinlerde verilmekte ve gerçekten de Duan ailesin e men sup bir takım i n sanlara rastlanılıyor. Bunun aleyhinde bir delil olarak şu vardır k i ; Tu-ho-Şı-guy adlı bir adamdan ba his Tardır. Bu adam bir H'yen-bi ve Tu-yU-hun 'un at88ı imiş ( Veğ-şu 101 S. 21�fö a ). Onun oğlu sonra k lan adı olarak Mu-junğ'u almış, bu ad bizce malOmdur. Bu adıt göre Tu-ho bir kabtle adıdır, aynı zamanda bir soy adıdır. Buna uygun olarak, biz çok kere Tu-ho taifelerinin adlarını işitn.ıekteyiz, ve o şekilde işitmekteyiz k i bu me smuatımız Uzerin e bir ko btle m evcuttu diye hıtidlAlda bulunmak mUmkün dllr. 398 de Tu-ho'lar Gav-li'dan bir takım kim selerle birlikte To-ba'ların başşehri n e göçtUrülmUşlerdir ( 3 s. 1909 a ). Sonrada n , bun ların sanat ıahibi insanlar oldukhmndım bahsedilmektedir ( ı ıo s. 2 1 79 il ) . 4 1 6 da, Tu-ho taifesin den olan Ku-ju-ğuan Min , To'balara teslim olmuştur ( 3 s. 1908 d ). Ku-juaıı m uahhar zaman larda şimttl To-ba 'larının bir klon 'ı olduğun s. � 194 c ), herhalde bu klan 'ın dtt H 'yen-bi 'ler dan ( l 13 den n eşet etmesi l!zım dır. Son ol arak, Tu-ho adı ( birttz i nhi raf eder bir imlflda olmak Uzere ) Juan-juan 'lamı bir hUkUm darının adında görülmektedir ( Tu-ho Cın ) . Bu hOkUmdar takriben 444 den 464 e kadar hüküm sOrmüşlOr. ( 10tı 2130 c ) . =

' ·" '

8) TU-YÜ-HUN'lar : Y

Şi mali Tibettedirler.

K : Esas iti bariyle H'yen-bi'dirler, Tu-ho Şığ-guy 'dan n e şet etmişlerdir. Tu-cUe'ler gibi çocuksuz ö le n kardeş karısı ile

Sair Şimal kavi mleri

1 03

h a l k k arısı n ı k a çır arak a l ı r. A v l a uğı a şırlar, y e rler , kımız i çe r l er , zinuı tten c1 e a n l a rh ı r, buğd a y , d ım ve fasulya ekerler. M e m l e k e t i n şi m a l i n d e çok s o ğu k vard ır . Bu h a v a l i d e an cak buğd a y f: k i l i r. Uzun t ü y J U sığır y t-. t i ştiıir l er ; atlar Şı-çu a n ' n ııı k l l e re b e n z e r l e r , bu n d a n b a �k a ptı p tı ı;!.'rı n ları vardır. Bakır ve d e m i r l e r i v a rdır ( Tu n g· cı 1 95 s. 31 2 7 c-8130 b ) ; Garp Ç ya n ğ ' ı d ı r la r (Taoğ-şu = L i - b inğ - ş u 211, rn tt); H ' yen - bi 'd i rl e r ; Su n ğ- şu ' ya göre h uz u r su z bu zam anlarda S ı çuan'da garbi Çya nğ'l a rl a tu t u ş a n ve bun l arın yurd u n u zıı p te d e n bir H ' ye n - b i v arm ı ş ( Li - b i nğ- ş u 20, l ôb ) ; bunlar M u yunğ k l a n ı n a tAbi ve L'yav-h'ı'den a sı l H'yen-bi ' l e r i ıı hir kıs evlenirler. Fakir

m ıdır. İlk dedeleri bura d a n Lu n ğ üzeri n d e n geçer e k a t ço ban ı s ı ra t i y le

garba

uzanırlur.

( Şen si

ü zerine )

Göçebe

hayatı y aşarlar, et yer, kımız içerler ( Hov-Veğ-şu --- TPYL 7r4, 8 a); k a p kHçak l ıtrı v e el b i s e l e r i hemen hemen Ç i n l i l e r i n k i n e h P n · z e r . Prensler d a h a z i y a d e Mu - l i ( 1 ) e l b i se gi yerl e r. Kad ı n l n r

fi stan v e ceket giyerler; bun d a n b tı ş k a i n ci v e v:Cowrbı

l e s !lslü b i r saç örgüsn bıra kırlardı.

Adetleri

k ahıı�iy

çocu k su z

ö l "' ıı

k a r d e ş i n k arı sı i l e e v l en m e hususu n d a Tu-cn e ' l er gibidir. K u kunor göl ü y a k ı n ı n d a d ı rl ar . Kışın atları n ı

or a d a ç i fl eşt i r i rl e r , ç ü n k ü orull.d b ir ejder o n ları i lka h e d e r ( Su i - ş u 8S TPYL 794, 8 b ); l-1i14ttan sonra 2 1 0 yılı son u n d a n b aşhyarak Tu-ytı h u n ' l a r , Lu n ğ ' d n n garba d ogru çe k il d i l er ve hllkllmetl e ı i r. i =

Çyanğ'ın e s k i s ah a s ı n d a kurdu l ar, M i l Qdt 663 yılında

l a r ta rafı n da n

o rta d a n

llb) . M u -j u n ğ ' la r la

k a l d ı rıldılar

( T a n ğ-şu

Tu-ftrn '

TPYL 794,

a kraba lıkları n u n azaı an T un gu z d u r l a r (Fnı n k e , Oeschichte fil , 2!'>0-26 1). Ded elerinin keçeden r e s im l e r i n i y8parlard ı (Ci n-şu 97=1 336c) . H ' y e n - b i dön m eleridirler ; e v le ri vardır, fakat ça d ı rd a y a şamasın ı daha ç ok severler (Na n Çi-ş u 59= s. ı 759c). B : Bun tt b enzer Şui-ci nğ-cu

TPYL

I , 30.

�3R, 7

D : To-ba-Veğ'lerin bir klan ı n d a n

Sunğ-şu

96 �

s. 1�5;ı

neşet ederler (Veğ-şu 1 1 3

8, ·l R· b); Mu-j u ı ı ğ k l a n ı n d a n bir Tu-hun a d ı zikred ilir (TPYL 38:!, 41-1) To-ba'l arın v e k a y i n a m el e r i Tu-y ü -h u n ' la r ı n ıiyast tarihlerin den s. 2 1 94

a);

ayn ı

zamanda Tu-hun

adlımırlar (Cyu-guo-cı

( 1 ) Bu l i bas hakkında mukaye�e ediniz, dalın mufassal olmak üzre bA11inı :

• Lokalıtulturen im o.iten Cb.ina• Cilt l .

Çin 'in şimal komşuları

104

BunlRra göre, Tu-yü-hun'ların aşa ğı yukırn 530'a kadar eski. H ' y e n bi �ldetlerini nisbeten saf bir halde muhafaza ettıkleri görülüyor. Ancak bu ttuihtedirki hD kU m dar büsbUtUn�ç,ı dır h aya t ı n a geçiyor ve tam rı m en göçebe ola r a k yHşlyor. 'fitet'lilerin çift çift örgülll saç tuv aletin i tat bik ed i y or , bir siyah şıı p k a giyiyor ve bir arsl an ta htı üzerin de oturuyor (Ve ğ -şu 1 01 S. 2 1:l6 a) . Arslan ş e k l ı nd ek i tah tın, ga r bt Türkistarıın bir kültür m ıdzemesi olm a sı muhtemel diı-, bu taht belk i de Budhizmele ilgilidir. Bunlar aşa ğı d a ki yıll a rda 'fo-ba 'larn ba.raç gönderiyorlar : (bu m da kaynakların işaret enilnıesiıı i t ir yana bırakıyoru m ) 474 , 475, 417, 477 -8, 47 9, 482-fl, 4 85 485"6, 48ti, 487, 488, 48'1, 490, 4 9 1 , 493 495, 500, 50 1 , 5117, 503, 5 1 0, 5 1 1, 5 1 2 , 5 1 3 , 5 1 4, 5 1 5 , 516, 5 1 7 , 5 18 lbU son ii.ci s�menin he'l' bi r ı n de 3'er haraç ge l m i şt i r), 5 1 9 , 522, 534, 54-2, 543, 544 , 545, 54ö, ö41:l . Da ha önceleri Fu C y e n 'e ha roç gönderirlerdi (Cin -şu 1 13 = S. 1374 a), Çi -fu ııilesine men sup hUkUm darlarn da keza (Ci n şu 1 25 = S . 1390 d). Tu-yü hun 'larrn sar a y lıırı K ıı k u n or göl O nUn cenubu garbtsinde bulu lunuyor (Tripitaka Cilt 5 1 , S. 950 c., Şı-cya-fanğ-cı l'e tevfi ka n ) .

çok m ufa s sa l bahsederler.

9) VU-SUN'lar

Y : D a y ll an 'ın ( TPYL 795, 1 a). -

Ferghana)

ş i m a l i şa r ktsin d � dirler

(Şı-ci=

K : Ç o bandı rl a r ; kültür bakımından H 'yu n ğ-n ular o ben zer ler (Şı-ci = TPYL 1 95, 1 a), p ek çok atl arı v11rdır ( H a n - şu (= TPYL 795, la), şe hi rl eri y ok tu r ; göçebe çobandırlar (Beğ-şı = TPYL 795, ı a); H a n z a man ı nd a m emleketlerine Dıı-Kun-mi denilirdi. Ziraat bilmezler; &de tleri H 'yunğ-nu'ltırı nkine b en zer (Tu n ğ- d y en = TPYL W5, 1 b ) ; yalnız hanlarının un v anı: K un-ru o yahu t Kun - m i ' d i r. Büy ü k Y U e-cı ' l a rm h ali oyle Dun-hu ımğ ' d a t:irlikte y a ş .:ı. d ı k la n zam a n , y avaş yavaş kaynuşmışlsr d ı r . ÇadırlHrı, keçı:leri ve lmı : ı ız ları vardır ('fun ğ-dyen TPYL =

7 �6, 1 b ve '!'PYL 70'ı , .:J. b); Han z a m anı n da büyük ve kUçUk Kun mi diyP, i k i y e tttksiuı e d i l m i ş olııcaklar ( Tunğ dyen TPYL 'i95, 2 a); I-h. nları Y ü e - cı ' l ıt ; tarufın dnn tepelenere k öl dürUldU. Küçük p ı en s Ku n -m o d ışa rı a tı l dı. bir k u r t bunu em zirdi, k uşlar buna et geti rdileı· ve kaua tlariyle himaye ettiler.

Sair Şimal kavimleri

1'08

Prens, bilAhara H'yunğ-nu'lar tarafından ahnıp bOyOtnldO ve t e k rar memleketin!n hftkimi oldu (Han-şu 6 1 , 2 b); çobandır lar (Han-şu 96 b, 1 1); Hu-barbarlarıdırlar; yeşil göz ve kırmızı saçları vardır; ha: i cen m aymun gibi görllnürler; bakiyeleri mevcuttur. Memleketlerine Ku n - m o yahut Kun-mi denir. Zira attan an lamazlar; tıpkı H 'yunğ-nu'Jar gibi göçe beli k ederler. Pek çok atları vardır. Sınır seddinde oturan Vu-sun'lar de vardı r. Fakat bunl -ır halis Yüe-cı'lardır. Han zamanının so nunda bir rol oyn am aktan u zak kehyorlar. Veğ zamanında takriben 440 da mtımleketleri Juan-juan 'lar tarafından yağma edildi, bunun Uzerine g öç e be ola rnk Tsunğ-linğ'in garp taraf larına çekil diler ve oralarda kaldılar (Veğ-şu 1 02 = s. 2 127c ve Tunğ-cı 196 = s. 3 1 43 c - 3 145 b) . DUnür (evlenme muta vassıtı) nişanlının kızlığı nı b ozar (YO-cı- t an g 1 0 , 1 4 a = TPYL 24 1 , 9 a; Şı - ır g-c o v - cı 'ye göre). 437 de To- ba'lau ilk e l çi liği gönderiyorlar (4 a = s. 191 1 d ve 102 = s . 2 128 b) sonra de bn yold a devam ediy orlar. A l re n k t e bir nevi şarapları var dır; bu şar Hp y ağa benzer ve kemiklere güzel rayıha verir (YU·cı-tanğ 29, 3 b). B : Han - şu 78 S

Chavannes : Documents s. 9, 14, 20 v .s .

M : Han zamanından beri .

D : H al oun (Z. d . m . G. 9 1 s. 252-254) Asiani'lerle bir ol duklarını i le r i snrn ve Vu-s un 'lar belki (( toharca » konuşan Ttırkistan sakinl er;nin etnik esası (subslrat) ol duğunu zanne der. O turd u k ları yer Lov-lan ile bllyil k Altay anısınd a imiş, memleketleri Barköl c i v a rın dan Mamıs g a r b i. ne kadarmış. -Çi dan ' lar ı n tabileri olarak z u hu r ederler (Lyav-şı 3t) = s. 5772 a) .

10) YE-DA'lar : Y : Sınır seddinin şimal i nden neşet ederler (TPYL 793, 10b). K : Büyük YUe-cı 'lare b a ğl ıdı rl R r ve Gav-çığ'ların başka bir boyudurlar. Adetleri hemen h e m en 'l'u cüe'leriııkine ben zer. Kardeşlerin müşterek bir k arı ları v a rdır. Kısa saç bırakırlar. Dilleri Gav-çığ ve Juan-juan 'larınkinden ayrıdır. Çadırları ke çedendir. Göçebe hayatı yaş a rl a r. Yazın seri n , kışın sıcak yer lere ç e kil i rler . Arabaları yo ktur. Deve ve atlıırı çoktur. Zen-

108

Çin'in şimal komşulan

ginlerin mezarına taş yığılır, fakirler toprağa gömUlUrler. Bü tnn servetleri beraber gömUlUr (Beğ·şı = TPYL 793 , 10 b ı 1 a); hiç kardeşi olmıyan bir adamın karısı , başında bir boy nuz taşır, h er k a r de şin sayısı miktarında hoynuz çoğaltılır. Elbise diğer barbarlarda olduğu gibi d i r. Arabaları yok, yalnız el(?) arabal arı vardır, deve ve atları çoktu r . S o nrnl a rı Tu-cüe ' ler ta rafından y ok e di l d i l e r ; sonrttdan S u i zamanın da (fü:i0-61 8) tekrttr ortaya çık tılar (T u n ğ - c ı 1 96 = s. 3 1 R2 b-c); A v r u pa yaz ııı anlarına göre bunlar, Heftalit' ler ohıcaklar. llelki t' S k i Hu a - guo' l a rın m u a k i b i i d i l e r (Fran ke, Geschichte III . , 3 1 1 - 3 1 ::). 4 66 d tt n fı32 ye kadar To b tt ' l ara h a rttç geti rmişlerdir, bunhır meyanın d a 524 te canlı b i r ars ları sunm u ş l a r d ı r (Ve ğ-şu H•2 = s. 2 1 29 b-c). Haraçlttr şu senelerde v ll r u t e t m iş t i r : 456 (5= 1 9 1 4 b), 507 (8 = s. 1 42-:> b), 509 ( 8 = s . 1 923 c), 51 ı (8= 11:)24 a), 5 1 2 (l;c) , 5 1 3 (8 = s. 1 924 b), fı ı 7 ( • = s . 11126 c), 5 1 8 (9 = s. 1 92'1 b), 5 1 9 (9 = s. 1 9 3 0 d), Ye-da h a k a n ı , 520 y ı lın a doğru Juttn-juan'ların bir hanının 3 kız k tt rd e ş i y l e ev len ir ( 1 03 s. i:SHH b). =

M : A ltı devl et zamanındanberi (4 1fi-580).

1 1 ) YÜE - Cl ' l ar

Y : H n lo u n ' a göre (Z. d . m . G.

9 1 , s. ·.�96 f) büyll k

v e ı.. ü

önce ga r b en Dun-hu aıı ğ ' tt k a d a r . ş ı u k a n H u an ğ - h o ö t es in d en Nin ğ · h ' y a ötes i ıı e k ad ar, ş i nr n l d c ı ı Alaşan s.e pler i n e Kadar, cen upta n Nan-şan sıra dağl arının şi ma l i ne k a d a r ol a n sahalarda otururlardı .

ç ü. k Yü e-cı 'ya parçalanmadan

K : Yüe-cı 'Jar, Yü-cı ve YU - ş ı ' l a ra benzerler (H ' ü Cunğ- şu : Any anğ lll, 5fl·� ; Va n ğ G uo- v eğ : G u an - tan ğ bye-ci- b u - i � n u-b. Vaıığ i se Cov-şu , Vanğ-hui-byen ve Mu-tyen-dzı-cuan'a istinttd e de r ) . B u n d an b a ş k a bunlar Nyu-şı 'lara benzerler (Gm ın-li z ! . b. Hııloun 1. c . s . ı97). E n eski kayıt Milattan önce 203 y ı lın dan daha fazla i leriye varmaz (Hal o un 1. c. s · 297). Nan-şan eteğindeki küçük Yü e-c ı ' l ar , Tuharalılardır (Haloun ı . c. s . 28J-4); H u an ğ -c u n ğ Yüe-cı'lar ve Tangut kavimleri Çin tı m t l' l arına giderek diğer Tangutlarla b a r b e de r ler (Hov - H an ı 1 1, 6 b ) ; Hu ımğ -c u n ğ Yüe-cı 'lar büyük Yüe-cı'ların bir kısmıdırlar. Ev velce C anğ-y e ve Cyu-çllao 'da otururlardı. H'yunğ-nu haka nı Mav-dun (209-194) krallarını öldllrllnce, bunlardan bir kısım

Sair şimal kavimleri

107

garba doğru Tsunğ-lin� ötesine çekild i . Zayif kısımlar Nan şa n 'a çekildiler. Bu r ada Çyanğ'la rl a karıştılar. General Huo ÇU-binğ (M. E. t 1 5 de ölm Dş) tarafından i taat altına alındılar. Artlk Çinlilerle birlikte oturur ve bunların yanında h a r b eder lerdi. M aama fi h elbise , yeme k ve d i l , Çyanğ'larınk�ne benzi y ordu. Aynı zamanda, ad vermel erde Çyanğ' larda olduğu gibi oluyordu. Yedi bDyl\k gruba ayrılırhır. Huanğ-cu n ğ ve bir m i ktar Canğ-ye de ol m o k Uzre, to p luca 9000 kişid i r ler (U ov Han 1 1 7,12 ab). 4 yahut 8 öküzle çekilen dört tekerlekli ara balara bi n erl e r (1 - Vu -cı = TPYL 793, 2 b); H'yunğ-nu 'lar gibi göçebedirler (Tunğ- cı 1 96 = s. 3 : so b); H 'yu n ğ- nul a r tarafın dan ortadan kaldırıldılar (Han-şu 94 a, 5 b).

y ı lında bUyU k YUe-cı kralı Çi r e karşı elçi gön d erir (San - guo Veğ-cı 3, 3 a). YUe-cı'nın bir şehri A n · di n ğ ' d e muhafaza ed ilm i ş olacak (San-guo V eğ cı 9 , fi tı ı Hususi pa raları vardır. M il a.di 229

H : Hov- Han 1 1 8, 5 ab; Ha.v-şu 8 a ; Franke Gesc h ichte Ill , 1 80.

96 a, t> b - 7 a; H tt n - ş u 58,

M : Mila.ttan önce UçUncU yoz yı ldanberL

D : GörUnUşe göre Veğ-çı'lar klanı tunl arltı i lg i l i d i r . Ve.ğ-çı 1-: el i mesi n i YU-cı olarak tela.ffuz etmek herhalde daha doğru olurdu. Bunlar son n ı l a rı kt\h Tu-ho lo \Tohar)' ların bir kl anı cilt 1 7, ıJ bl, kah garp To - b a ' larını n k lanı olarak crPG 2 1 1 ( Veğ- şı 1 1 3 = s· 2 1 H4 b; '2 = s. 1 907c; J u ıı ğ-ctt y-san-bi 3 , 2 a ; C in - ş u 125 = s. 1 396c; H 'inğ 46tt) olarak görUlUyorlar. YU e - cı' ! ar son ra ön A:::- y a 'da ve H indistan 'da hUyUk bir rol oy n ı y or l a r . BUyUk YUe-cı 'lar 5 inci ası r d a Juan-ju ırn'Jarh ı heoı hudut t urlar. Gnzel r e nkl i cam y H p a rl tt r . (Vf' ğ-şu 1 0 ' = s. 2 1 2fl a). KUçUk Yüe-cı'lar Bolor'un cenubu garbi sin d e o turuyorlar , bu d i s t l i r l er. t Veğ-şu 1 02 = s. 2 \ 29a). Bunlar hakkı n d a fazlı:ı ma l ılm e t için bk. W. E be r lı ard : Orta v e garbi A sy a h alklarının medımiyeti (Türkiyat m ecmuası Vlll, 141 ye 1 4f> - 1 46]. =

Sair Şimal Kavimleri 2. Düşünceler

1 .)

Toplu t avsif :

1 - UMUMİ MALÜM A{f : Bu grubu teşkil eden lıUton k a. vimler, Çin liler tarafın dtm yukarıda zikredilen grupl & r' d & n t 11 mamiyle ayrı bir tasnife tabi tutulmuşlardır. 2.) Münferit vasıflar :

a - TUNGUZ BOYLARI : Çü-du-ml'ler hakk rndHkı k tı y ıt h n, bannaklarda oturan, yalnız domuz yeliştiı en . b u n d s n başka taş uçlu oklar kul l an a n Su-şın gru b u n d ırn b i r h a l k ın bnn lara tesir icra ettiğini gösterir. Bugün e kadar e l d e t> dilen k ı s a kayıtlardan Dov-mo-lov'ların, kOltur i tibariyle Korı1 kı:ı vimlerine daha yakın oldukları n eticesine v arılm ıştır. Diğer taraftan dillerinin Şı-veğ'lerinkine benzediği tatty y U n etmiştir. F a k a t kültOr itibariyle bunl a r a hiç benz e r l i k gösterm t- z l e r , Bunlanı sonradan Şı-veğ dilini kabul eden K ou ı gru b u n d a n bir ka v i m m ızariyle bakılabilir. Nihayet Tu - h o- du tı n ' ı a r hak kın chı pek az bir şey söylenmiştir. Bunların rn erısu b i y ellni n i t a y i n etmek hennz güçtür; belki Tunhu'lardır. b - BATI Ü LKESi BOYLARI : Burada birtıirine b e n zN bir kaç grup görülür : 1) Cü-şı ve Gav-çanğ'lar, Hua-guo'lar, Ye da ' la r; 2) Yne-cı ve Vu-sun 'lar; 3) J ıı an -j u a n ve Dzı-l u ' l lu ; 4) Tu-yO-hun 'lar. Bu dördüncü grubun karakteı i diğeıl e ı i n e r ı i s beten pek basit diye ınalQmdur. Kültürle ri ııiıı esas k ı s m ı Ç y ırn ğ kavminin kültürüne uyarlık gösterir; bun u ıı lH be rn btr, bir k aç yabancı u n suru ihtiva eder ki , bunlar d a n e n k u v v e t l i o l a n hiri a t yetiştirme kültürüdür. Çin k a yn b k l � n n d ıı k i k ıı y ı t l a r , Tu-yO-hun devletinin H'yen-bi ' lerden kopan bir gru ptan h u s u l e geldiği ve eski bir Çyanğ tabakası üze r i n e yer l e ş l i C; i , belki d e bunlara katt b i r darbe indirmek sure tiyle w e l'· daııa ye u ltı

Sair Şimal kavimleri

109

geldiği m e a l i nde d i r Bu n a ben zer yerleşme şekilleri nden biri ne evvelce ( H ' y u n ğ nu grupları, s. 9 1 ) işaret etmiştik. Orada bir Çyanğ ( yahut Tibet ) tabakası üzerine Dunğ-bu k avminden ( H 'yen-bi ) bir grubun yerleşmiş olacağı mevzuu bahi s o l u yo rd u . Sonralardan 11 y n ı h a l H ' i-h 'ya ' l ar d a görlll müştnr. .

Doğrud an doğruya Dzı-lu'lardan bahsedilirken, bun ların muhtelff un surlardan müteşekkil pek karışık bir grup me vzu bıthshr. Hov-Han-şu d a bu n u ben zer ktt rışık kavimleri zikreder. Umumiyetle Çyanğ bo y h ı ri y le şimal komşuları ara sındaki ka rışık lıklar llzerinde duruluyor, o halde b8di selerin cereya nı Tu-yU·hun 'ların teşekkOlOne de m uvazi surette tesir ler yapmıştır. Aynı şekilde Juan -juan 'lara esas, u nsurları artık tanınmayacak kadar, ziyadesiyle karışmış bir kavim m anzıırası arzederler. Yüe-eı'larla Vu-sun 'lar birbirine pek yakın benzer likler gösterirler : Bunların ikisinin de mavi gözlü kumral ol dukları teshil edilmiştir, ve dolayısi y l e lndogerme n kavimleri nin bunlardan zuhuru hususunda tedkiklere girişilmiştir. Ha loun (Z. d. m . G. 9 1. S. 296 f.) Yüe-cı'lar hakkında vaziyet oldukça aydınlanmıştır, ve Vu-sun 'ların etnik esas bakımından tubarca kon uşan Orta Asya &akinleri oldukları ileri sürülür. Vu-sun'lar, bizzat Çin kayıtlarına göre pek cOzt tecanü s gös teren bir grup olarak görülebilirler. Pek kuvvetli olm ıyan lndo-germen kan birliğin e mukabil sair karışmalar daba açık surette mOşabade olu n ur, belki bunlar, sonradan lndo-germen leştirilmiş kavimlerdendirler. ( 1 ) Burada ihtiyat kaydiyle ln do germe n olarak tanıdığımız bu iki k avim de dikkate şayan nok ta : bun ların kendilerine has hiç bir kültür m addeleri bulun m ayıp, buton kültür maddelerinin H'yunğ-nu kavimlerinkiler le büsbütün a y n ı oluşu. yani Türkleri n ki gibi oluşudur. Yine burada lndo-germenlerin kendilerine h81 kDltOrlerini Şarkta k a ybettikleri ve bun s Türklerin tevaros ettikleri n azariye.sin i k a b u l i l e iza h s gi rlşmek i m k a n ı v s r d ı r, fak s t bu rla m e s e l e y i pek bR s i t bir şekle sok ar. Bun u n ls b e r a ber biz, ss i r s a h a l s r d a k i l ngo-g e r m e n l e r hakkrnda yaptığımız tetkiklerden öğ r en i yor u z k i , b u n l ar d a a t yetiştirici idi l er ; bugün bile kOltOrleri b i r ç o k n o k ta lardırn T n r k lerin k i n e bir yakın lık göste r i r . Daha ya n m d R

(1)

Bu ve bununla i lgili blitllıı ıne�eleler hakkında. mukayese ediniz, dahil

mufas�al oluıak özr e, •Tüıkiyat llecJiıuliııı"n<laki ma.ls.altm (Cilt 8, S.

l'i O).

1 10

Çin 'in şimal komşuları

i l eri giderek d i l bakım ından İndo-ge rmen ve TOrk dilleri ara sın d a k i gP.rçek Hkrffbahk i nkAr edilemez. O halde Şarkt Tnr k i stffn İndo-germ en leriyle oradaki Tllr k kavim l eri nra eındaki benzerliklerin temel leri pek deri n l ere dayanır. Yn e-cı bıık i ye l e r i n i n Çya n ğ' larl a karıştığı ve bu n l arın ga l ebesiyle t a m a m i yle e r i d i k leri h u susunda k aynakların tesbit ettiği k ayı tlar pek ehem m iy e t l i d ir. Tnriht k a yıtlara göre bu c1 ıt ve \-l i l ftttırn ö n ce i k i n ci yQz yılcta m llhim rol oynamıştır. Son grupd a k i : Ctı-şı ve bunlarl a birlikte Gov-çanğ,Hua- guo, Ye-da kavimleri, m n şterek iş çerçe vesi dışında, husu st surette uzttk b a tıd a ya ş a r lar Bu nlar arasr n da Budizm suretiyle, daha e vvelleri hususunda h e rşeyden ö n ce kuvvetli Hind kültür te· siri hissed i l i r : Bun larda z i k redilen «Hun yazısı 11 tablt Hind yazı nevilerin d e n biridir. Bu çok hAkim H i n d knıtnrn yanın dil e lbise ve çadırlar bakımın d ırn H'yunğ-nu 'ların tesirleri gö ze çarpar. Aynı zamandn Hua-guo'larda boynuzum su süs , Ye dn'l arda de m ezara taş yığma Adeti di kkate şayan dır. Yeni kayn aklar bir çok d efalar ibtirazt kayıtla İndo-germenlerle Yüe-cı'ların mUn asebeti hususu n d a dikknti çek iyorlarsa de, Çin kllltllr sahasında bu münasebeti h i ssettir m iyorlar. .

Ni h ayet Uzllm şıracı l ı ğı gibi Orta A sy a için tipi k olan Çin kll l l ü r m addeler i n e t e ı n tı s e d erler. HUlllsa bu kav i m l er husu sun d tı bir şey mevzu u ba h i s i se o da, kuvvet l i surett e yllksek bir kültll rlln nüfuzu al llnda bulun dukları, bu kültUrO n de fev kalAde karışı k olduğudur. Bunlar da zaten bu kitabın m evzuu dışın ô a dı r. ,

il. Hülasa nu güne kadıır tetki k ettiğimiz Çin kaym t khırı b ize 70 kttdar şimal kav i m ve boy1 srm ı zikrteder. Bunlar hakkındaki kayna klar, y1tzı işlerinin [edebiyRt] baş1angıcın dım takri ben Tanğ za manı na kadar tetkik ediliyor. Rundan sonraki kayıtlar artık ku1 J anı1ma mıştır. Han zamanında Çinde mevcut olup yal nız Cov zamanındaki edebiyatta zuhur eden ve aynı sa.hada oturan bir k1Slın boylar burada zi kredilmemiştir. Bunlar <Eski kavimleP adlı bahsimize girecektir. Bu 70 kavim beş gruba ayrıJır ki, bunlar, daha Han za man ın d tt tamamen tesbit edilmiş grnplar olarak gösterilebilir. Yalnız öteden beri Çinden uza k yaşayan Uç kavim, bu kısımdan çıkıml mıştır. Bu grupların üçü yan i , H'yunğ-nu, Şı-veğ ve Dun ğ-hu, çoban göçebe kavim birliği çerçevesine girerler. Bunlardan dördUncUsO daha ziyade avcı ve küçUk mi kyasta zireatle domuz yetiştirici kUltllrde, beşin ci kuvvetli surette ziraat kOltllrllndedir. Biz H 'yunğ-nu kavimlerinin Türk kavim leri olduklttrının isbalrna girişti k. At çobanlığı bunlara hastır. Şı-veğ kültürll bizim n oktai nazarımıza göre sığır ve at yetiş tiren bir eski Moğol küllOrüdUr. Dunğ-hu kültürü ise sığır yetiştiren dünkü Moğol kültürü ile lam bir insicam gösterme mektedir. Su-şın kültUrU ancak Tunguz kültilrllnden çıkarılabi lir. Kora kOltUrU inf:icamlı değildir. Bu, Tun guz ve Türk klll turünün unsurlariyle b irlikte Çin yük sek kül türü ve Cenubt Çin kOl türUnOn unsurlarını ihtiva eder. Tasavvur edilen beş şimal kültürü esas olmayıp çoktan birb irine k a rışmış, tıpkı tarif ettiği m iz şeki lde görünen kUltilr lerd ir. Han zamanında (ME .206-M. S.220) da sonradan bura da t1tsvir edi ldiği gi bi görUnürler. Bun d a n bir mü ddet evvelleri yine aynı şekilde oldu k l arını farzedebiliriz. Metinlere göre dahe önceki ça ğlara a i t hiç hir belgeye ulaşılamamıştır . Mü tenevvi em arelere göre her h a:de durum şu şeki lde olaca k : Daha c.;ski bi r 1tvcı kO l turOnü i htiva eden bir göçebe çoban şekl inde at yetiştiren killtur (proto-Türk kültllril) ; domuz ye tiştiren bir avcı kültürü (proto-Tun guz kültürü) ; bu nların her

1 12

Çin 'in şimal k om şuları

i kisi ile t em a s suretiyle Şı-veğ v� Dunğ-hu kUltUrleri meyda na çıkar. Cenuht Çi n kO ltUrUne temas suretiyle d e Kora kü l turU d oğ ar . Bunhn tam mflnasiyl e fa r a zi i>ir ka b u l d ü r , fak a t fikrime göre m ümk ün olan tekamül kaden eleri böylece t ama m iyle y üze çıkaca ktır. Ana kültürl eri n çek evvelden kurul duktan, daha tari h ten ön cPki devirlere girmiş ol aca k l arı mu hakkaktır. Biz eski Çin kültOrOne tesir etrr.iş olduğu i htimali o l an bir « eski Asya> (Pa!aeoasiatique) ktWOrünOn bir çok ar keolojik em a resin i elimizde bulun duruycruz ; öyle ise böyle bir kOltOrOn metin şek linde. bulunması iç ir: de biraz bekleme miz icab edecektir. Etn oloj i kaynaklarımız fevkalS.de kısa ol duğundan domuz yetiştirme m ü stesna olmak üzere «eski As y a > kO l ttı rü ile Tunguz kOltürOnü hakikatte biribil'inden tef

rik imk ansızdır. Bun dan dolayı

Su-şın kavi mleri

grubu ara

sın da az çok saf < es k i Asya» kültürlü kavim lerin de saklı bulunması ihtimalden uzak de ğil d ir ; gerçe'.de ben bizzat böy le k a viml eri meydana çıkarttcak durumda ceğilim.

B . Eski K avimler 1. ou,uncelar

Umumi melümEıt :

Bu k ısı m d a , H tt rı zam a rı ı ı ı d tı n ön cek i ( M . E . 206 ) k a y n a \ı': l ıuda tıdları g(>çerı kavimJer nze r i n e y B zıl ı ka yıthm to pladık . B u rad a Ha n zanı a n ı r. d ttk i y a zı ı ar dn artık g ör U l m e y e n y H h u t e n z i y a d e Httn'dan evvelki devirler U z eri n e y e pıl a n kttyıtıur d a m evcu t, t a m a m i y l e y e n i grup l a rl a tam a m i yl e y e n : isim leri m eydana koyaca�ız . Dik k a t i çeken bir nokta v arsa o da Httn za m a n ın başlangıcı ile birlikte, bundan önce k u llanılan hlHUrı y a b a n cı k a v i m a d h ı r ı n ırı o rta da n k a l k ı p y e r i n e t a m a m iy l e yt:. m l e ri n i n kon m a s ı dır. İşte

bu yeni isim ler o z a m a rı ı1 a n bugil ne u m u mi y e t l e kullan ılagelmiştir. llıt şka sahalardtt d a bun l a rı n m u v a z i l e ri n i görüyoruz : Beıı, hu m il n a sebetle y i n e Han z a m a n ı n d a n i t i b a ren h i ç k u l l a n ıl m a y a n es k i b r o n z k u rb a n k a p l a rı nın i s im l eri n i d üşn n o y o rum . k a dıu

Bu v a z i yet t en , hakik aten Cov i le Han zam anı arasında es k i yabancı k a v i m ler göç ederek y e n i l eri ni n gel i p y e rle şm e l e r i yle bir d e ğ i şi m h u su l e ge l d i ğ i neticesine mi v a r m a lı yı z ? Yahut bu , buralardft Cov ve H a n kQlt!l rlerin i n ce ş i t l i bü n ye s i n d e k i esasları daha yak ı n tayi n etmek i m k l\ n ı hulun m ad ı ğından m ı ileri gelir? Çi n l i l er i n kend ileri eski k:.ynaklardan m a l1lm k a v im gruplfmnın son r a k i işaretlerl e aslının bıyin e tm ek işin i hiç düştln memişlerdir. Avrupa si n o lo j i s i böyle isim leri karşılaş tınırak, birlik ve ben zerlikleri umumi yetle kabul e t m e m i şti r . Z ırn m m R g ör e d a h a önceki bahi slerde gösterildiği j!ibi, Çin li ler tanıfından bir çok k a v i m l er i n bllyllk hir gru p içi n e a l ı n m a sı herh alde m ! n a sız olm ayıp b i r gru b u n d i ğ er gru pta n b ar i z fa r k l a rl a , ayrt bir kO l tOr grubu teşl{il ettiği a şi k ! r dı r. Kavim ler Çinliler ta r a fın d a n ce m ve tesbit ed i l m i şti r, biz d e i n ee araştırm a l a rım ızla ayni şekilde toplayacak v az i yette y i z . Bu tesbite göre benzerlik lerd� u m u m i yetle y a nlış olamıyacağt k a n aa tine saplanmaga cesaret etmiyoru m . B i z ş a h st tefsirlerimizi

11'1

Çin 'in şimal komşuları

tamamiyle buna bağlamamakla beraber, birçok sebeb ve vesi lelerle yine buraya m üracaat ederiz. Eski kaTimler adıyle, Çinliler bir çok kavim ve b o yla rı yine bir takım gruplara topluyorlar . Biz bu sefer de bu grup lara itimat ederiz . M at u i al l e r fevkB14de fBkirdir. Bilhassa klllttlr hakkında biraz vaıih olan hiç bir şey söylenm iyor. Tabit, &öylenen bu az şey de istifadeyi muciptir . Burada y aban m kavimlerin nere de zuhur ettiklerine dair mevcut eski kayıtlBr daima ehemmi yetlidir. Bu itib a r la kı smen Çi n lilerin sakin olduklBrı yerler deki istil8.lar nzerinde, kısmen de boyl arın hakiki yerleşm e sa hası hakkındaki kayıtlar nzerinde duracağız. Bu kayıtl ardan, bu boyların evvelce sakin olduk l arı yerler ka kkında şüphesiz bir dereceye kadar müphemiyet gösteren noktalar görülmekle beraber yine bir fikir vermiş bulunuyor. Yine bunların pek büyük bir kısm ının yer vaziyetleri hakkında pek mllphem R' ft10.matımız vardır . .lilun lar için biz daha ziyade Çi n l i le ri n es\.. i �alışmalarına dayanırız. Bunlar yanlış yah!i l kifayetsiz olahi lirler - ve ihtim a l ki kısmen de öyledi r - zamanla ilmi ve t ari :tat bir Çin coğrafyası ( bu hususta bir meyil mevcuttur ) ortaya konu ncaya kadar bu mllp h em i y eti kabul etmek m ec buriyetindeyiz.

2) Junğ - boylan : Ben her şeyden önce eski kayn aklarda Junğ olarak işaret edilen btttün boyları bir araya to playacağım. Tavsif esasına göre Junğ'lar « Garp barbarları » dırlar. Bundan, Çin lilerin bO lün Garp boylarını, hangi m en subiyetle o lurlar sa olsunlar , k ey· n surette Junğ o l a rak işaret ettikleri kabul edilir. Fakat bun a mukabil Junğ'lara bazı civarlarda da tesadllf olunduğuna d a i r bir delil vardır : Bunlar ev velce Cov stllAlesi (eskiden 1 050-2 47) merkezinin cenubunda yaşarlardı. Merkezin bOtün şimal kıs mında da diğer Junğ boyları otururları. Yalnız her i kisi de Ş11.ndunğ'da yazılan Dzo-cuan ve Çun-çyu'ye itimad edil irse, Junğ'lar toplu surette Şandunğ'un ga rbin de bulunurlar. Fakat bu takdirde yine şu mesele ile k arşılaşılır : Dil ba kı m d an «Şark Barbarları • olarak işaret edilen 1-ler, bu sefer yalnız

Eski kavimler

1 15

bu Şandunğ merkezinin şarkında g ör ül m e zler. Bu i t i barla ben, Junğ yahut 1 namı al tın d a uuıumt bir grup adına E8 p l <i n m a k tan ziyade h a k i kt bir kav i m ad ı n ı a n lam a k 1 4zı m gd d i ğ i n i zann ed i y orum . Junğ boylarının kültürel m addeleri hakkında şunlar k ayıtlıdır: M enşe l e ri n de k ö p e k ve kö p ek tabu vardır(No . 1 1 ),şehirler y a p arl ar (No. 24) ö l üyü y akıular, at y e t iş t ir i r l e r ( No. 26 ) , sığır! arı k o yunları vardır, göçebt· l fü l e } & ş arl ar, soldan i likli e lbise giyer ler, cCuh ş e kl i nd e saç t u v a l e t i y a p P r l ıu, a raz i y e oek az k ı y m e t atfederler (No. 26), Çi n l i l e rde n ta m a m i y le başka elbise gi y -e r l e r ( No. 26 ), tekrar şehirler k u r m a ( "1 0 . 13 ) , tekrar at ye tiş t i r m e (No. ıl9); bu nd ıı n şehirl � r k u r m a Ç i n lilerle m ü tem a di h cup te m a s hm nı n bir d e v a m ı o l d u ğ u a n l a ş ı l ır . At yet J şti r m ·� vt: a ra zi ye p e k az kıymet ver m e h ariç � alır. Bu i k i hald en bu J un ğ ' l arın uzak s e fe r l e r e g i ı i ş ti k l e r i a n laşı l ı r ve göçebe su etinde bir y e rl eş m e '1 tJn b a h sedı l d i ğ i n e tices ' n e v a n h r . Ç h ı l ller J t:· n ğ 'l a rı son r a k i Ç y an ı'fl a rı n [T i b e t l il er ] ec•1adı olarak iztıh t- derler. Han z a m anınd a k i Ç y anğ k a v i m l e r in i n y e rl e :; m e s a h r l arı nın h a ri t asi yl e Cov zamanındaki Junğ kavi mlerinin b i r l e� m e saha ları h aritası mukayese edil ecek o1ursa, görülür ki yt rleşnıe sa. h a l a rı kısmen büsbütün k a palı, k ısmen de bum ' bitişik su rette daha z i y a d e c h şa rı u z a m ı ştı r . BundP.n b aşka Ç y a r ğ ' l a r ın g en i ş l e m es i gibi şu h usus� ye tl e ri g öst e r ir : Her i k i s i dı;, a n a y u r t ol a r a k Ç i n- l i n ğ- ş a n ' ı n d ağl ar ı nı seçmişl erdir; Çy a n ğ ' l ar , batı ve d aha ilerlerinde, Ju n ğ'lt.r d a r1oğu ve d ah a i l er ',erinde ot u r u rl ar , ve y erl e ş me s a.hala rı Ç i n- I i n ğ-ş a n d a ğla r ! n ı n son a er d iğ i ye r d e n i h a y et b u l u r . - Ç i n a.! i mleri müttefikan , Cyanğ' l a r (No. 12) ve Ç y anğ k a v i m lerinin a ynı olduldarı n ı id·:l i a ve isba t ediyorlar. Ben de bu n d an Ju nğ kavimleri n i n Çy .'\ n ğ 'l a rın ecdtttları oldukları neticesine varıyoru m . Netf�kim b·m l arın kllltUrleri hakkınd a ne söylen mişse hun a k a rşı itiraz m evcut d eğ i l d i r . Yerleşme sahaları ve y er ; e ş m e h us u s iyet l e r i hakkın da çok şeyler sö y l e nir . Fakat bir güçl ü k daha mevcuttur. Ne k ö p e kt e n n er-et, n e d e kö p e k t abu , Ç y a n ğ kavinıleı ince malumdur. Bu i k: si Yav kültürü için tipi ktir. Yin e dikkate şayan olıt rak Yav'laıın boy r i v a y etl e r i h a k k ı n d a k i k a yftl a r d a Çü arı -Ju n ğ (Köpek - Junğ) m em l e k e ti de düş:nan memleketi o larak göst e r i l i r ve b :aha r a köpek, dü şm a n l ar a k a rşı bunlara yardımda bulunur. Mevcut

Çln'in şimal komşuları

1 16

rivayetlere göre (bak: Typen chinesischer Volksmarchen s. 78) şuna işaret etmek icab eder : BugOnkü Cı ğ -cyanğ vilAyetinde kAin başka bir ülken i n eskiden mevcut olduğu mevzuubahis olabılir. Yine burada Çüan-Junğ'l srla birlikte otunn, fak a t sonuncularla birli kte oturmaları i mk8.n haricinde olan, ancak bugünkü Şansi olması muhtemel bir halka dair rivayet var d ır. Öyle ise bunlard aki köpek-tabu sonraki kaynaklar tara fın d a n ıı tfedilmiş ve halkın ismi de temelli olarak (köpek-Junğ) Çinliler tarafın dan kullan ı lan btr tabir olacaktır; yoksa aslın da öyle bir şey ol m asa gerektir. Sonra Junğ'lar Ozerine ya hut Junğ'ların ufak bir kısmı Ozerine bir Yav tesiri olm ası imkAnı vardır. Çünkü çok eski den i l k olarak Yav'lar Jun ğ 'la rı çiğneyerek haşkıı Olkelere sokulmuş ve yerleşmışlerdir. Bu ülkelt>re H onan 'ın cenup dağları ve Sı-çuan'ın şark kısımları d a h i l ol duğuna dair rivaye tler vard ır. Bundan başka Man-şı cı-junğ ( Man ailesinin Jun ğ ' ı No. 35) ortaya çıkar. 1sbatına çalıştığımız şekilde, Man ile bilhassa Yav boyları kastedili yordu. Man-şl-cı-Junğ'ların yerleşm e sahaları, hemen katiyetle eski Yav 'hırın sa k i n oldukl arı farzedilen sahada k8.indir. Ayn ı ztt m Hnda sair Junğ boyl arı ile birli kte m ezkür bölgede daha eı; kidenberi Çu devleti i l e münasebattar Yav 'ların yaşamış oldu ğu söylenir [ 1 ] . Ed indiği mız fi kirden daha garplaki J unğ'la.rın dahtt temiz Çyanğ oldukları anlaşılıyor. Cov süllllesinin saha lan, sonra, Çin sülAlesinin sahahırı Çyanğ-boylarınm aynı şeki lde de, Junğ-boyları sahasımn ortasındadır. Şanğ devletinin istilası Hı rasın da (tekrar M. E. 1 050) Covlara yardı mda bulunmuş bü tan kavimler Han zamanındaki Çinliler tarafı ndan Junğ veya hut Çyanğ kavimleri olttrak n azarı itibara alınmışlardır. B u kav i m lerin oturdukları yerler daha o zamandan beri pek tah ribi olara k tesbit e d ilmiştir. Fakat bütün bu kavimler ya .runğ yahut Çyanğ sahasında otururlardı . Ben Cov'lar vasıta.siyle Çyanğ kül türü ve Çyanğ k av m i nin diğerlerine karışmasından hasıl olan kuvvetli bir unsurun da ha içeri sokularak bizim, «Çin kültürü> dediğimiz kültürü do ğurmuş olduğu neticesine varmak l!zımgeldi�i kanaatindeyim . Bu husustan bir m üddet sonra çıkacak olan �Lokalkulturen im s.

( ! J bunun için m u k . ed . • Kultur u n d Siedlun g d e r Randvölker

217.

Chinu

Eski kavimler

1 17

alten China> ( cilt 1, bahis 8 ) adlı eserde bahsedeceğiz. Şan Junğ (-Dağ-Junğ, No. 37), lar münasebetiyle Vu-huan'larla H'yen-bi kaydına rastlamamız dikkate şayandır. Bunlar, aynı Ha.n-yO.'lerle bir araya getirilmişlerdir. Şan-junğ'lar, Junğ'ların en şark kısımlarında, Şansi'nin dağlık bölgesinde idiler. Belki bundln dolayı Çinliler onları şimal ve daha ilerideki kavim lerle bir tutuyor, dHter kavimler gib i Çyanğ'lılarla aynı köke bağlamıyorlar ve bunların yanı başında bir yer almıyorlar. Çinliler, kendilerinden yaptıkları bu teşhis denemelerinde m ü him güçlüklere u ğramışlardır : bütün Junğ'lann Çyanğ'lılarla aynı olduklarını kabul edelim, o zaman biz, Çyanğ'ları Şansi' nln büyük bir kısmında rastlarız. Şansi'nin şimalinde sonra dan Dunğ-hu grupları , H'yunğ-nu grupları , biraz daha ileri Şı-veğ Te Kora grupları oturmuşlardır. Şim alde oturan eski kavim grupları olmak Ozere yalnız başına olarak bilhassa H 'yen-yün'ler gelirler, Di'ler ikinci cephede gelirler. Üçüncü bir eski kavimler grubu noksandır, o halde Çin denemesi, Şan-Junğ'ları husust bir boy grubu olarak nazarı itibara alır; bundan , sonraki bir grupların biri iştikak ettiği izahına girişir.

kavimleri :

No : 1, 8, 1 6 , 16 Di boyları olarak gösterilir. Ayrı ayrı & rup, larin renklere göre tefrik edildiği, büyük bir ana grup hak kında bahisler vardır. Bu tHnifin elbisenin rengine istinaden yapıldığı muhakkaktır. Kültürel maddeler bakımından bunların hiç bir şeyinden bahsedil miyor. Yalnız bir defa, post hediye ecıerler ( 1 6) deni yor; hubu b at kullanmazlar, post (?) giyinirler, mağaralarda (16), yerleşme bölgelerini çok iyi, sağlam kurdururlar. Daima Junğ'ların şarkında otururlar. Esas oturdukları yer, Şansi'nin şark dağları olduğu görünür. Buradan bunlardan bir kısım şarka olduğu gibi cenuba doğru süratle ilerlemişlerdir. Halou nnn, bunların ilk defa Şensi'de, eski merkezin yakınlarında zikredildi klerini kabul etmek istiyor ki, bunla r Şensi dağh t rından çıkarak şarka doğru göç etmiı,l erdi . Ben , burada h a k i k i bir göç vukubulduğunu kabule zaruret görmiyorum . Ztı. rıı tt n ın geçişiyle bunlar nerelere girdilerse, aynı bölgelerd e ve biraz daha şimalde uzun zamandanberi Junğ boyları da b ulu-

1 18

Çin 'in şimal komşuları

nuyordu. Bununla birlikte Han zamanına kadar oralarda Çyanğ'lsr da oturdular . Cov'un nüfuz bölgesinin geni şlem e siyle Di'leri şarks doğru sürmeğe m ecbur etmek için böyle bir tszyik icra ettilerse, aynı şey aynı zamsnda Junğ'lsr ve Çyanğ'lsr üzerine de tesirini gösterecekti. Bundan başks Di'ler hakiks ten şsrka doğru yürüdülerse, tabit dahs kuvvetli su rette Çin kültür ve yerleşme bölgelerine g�ldiler; bundsn son ra yine H'ya ve Şanğ'ın hükümran oldukları bölgeye de gel diler. Bu itibarla ben , Haloun teorisinin kabulUne karar vere miyeceğim ve şunu da kabul etmek l!zımdır ki, Di 'lerin Şan si'deki eski yerleri belki de (Han-şu bahıs 94 a da olduğu gibi) Ordos bölgesine bitişik Şensi eteğinde bulunmuş ve esas itibariyle hiç bir ilerleme vaki olmamıştır. Di'lerin sonradan ortaya çıkan gruplardan biri ile bir tu tulmas:: , bir takım güçlüklere yol açar. Bizzat Çinlilerin de bu hususta tek taraflı bir teklifleri yok tur. M odern arastmcılar bir defa Di'leri İ'ler (Doğu b a rbarl a rı) ile bir araya getirmeği denedil er. Bu, bana pe k yakınlık göstermiyor . Bütlln y erleş me bölgelerine bakı lırsa (dağhk ülkelerdir; ovalara yerleşme den sakmdıklan anlaşılıycr) bunların İ 'lere nazaran tam am iy le ayrı bir kültüre sahip bulun m aları icabeder. Sonra bunla rın ası : Di'ler (buradaki Di başka türlU işarettir, Çyanğ-kav im lerine ait bir grup )'le birli k ve benzerl ikleri denenmel idir. Bu teşhis sade dil bakımından bazı güçl üklere yol açar, çünkü Di'lerde k - ses�i bir son ek vardı, l'akat rnn ı aki Çyanğ boyu olan Di' lerde bu son ek görllnmtıy or Daha sonra bu Di'l e r ('fibet J i ler) yalmz fü;rı Iruıağm cenubumia görünürler, Di'leı· ise (No: 15, 1 b) yalnız şimalde göı llnüı ler. Bundan başka bir de H an za m anında Di'lerin eski oturdukları yerlere hangi grupların en yakın olduğunu gözden geçirmek imk!nı k alacaktır ki, bunda bilhassa ve yalnız H 'yunğ-nu v e Durığ-hu 'lar akla gel ir. Şı veğ'leıin daha uzak şim alde oturmuş oldukları görülür, Su sııı 'lar şr.rk i lerlerine, Kora : ıJar da aynı şek ilde, yaln ız Fu Sı-nyen (No. 8 e bakınız ) Di'lerin Kora böJ gesinde yaş11.mış ol duklaLnı tahmin eder, onları Mo'larla mllnasebattar kılar. Di'Ierin :-l'yunğ-nu'larla münasebeti hakkında şu söylenebilir. üi i şareti , köpeği gösteren i şaretle yozılır ; bun dan kurda in t ikal o luır n bilir, bunun da H'yurığ-nu kavimlerinin totem hay vttnı oıduğu malftmdur. Sonra. bundan başka yine köpek-tabu

Eski kavimler

119

v e Junğ'Jarın efsanelerine yakınlaşmak ( o. b.), aynı zamanda kurt efsanesini bunlara bağlamak , böylece Junğ 'ları, Di'ler gibi H'yunğ-nu almak için denemelere girişilebilir. (Bu dene me yapılmıştır). Esas itibariyle böyle tefsirler hakikate uygun değildir, vt\kfa o zamanlar Çinliler kurdu köpek gibi tanırlar dı, yalnız birini diğeri zannettikleri hususunda ortaya hiç bir şey koym adılar; sonra ismin yazısı o kadar mOhim de�ildir ki bundan bir takım dayanak noktaları doğabilsin. Dr. Manchen-Helfen'e göre Di kelimesi (Nr. J 6! !) Dinğ-linğ kelime sinin b i r kısaltmasıdır. Bu nazariye için şu ortaya kon abi lir ki, Di aile ismi ohırak Dinğ-linğ'lerde çok kullanılmıştır (mesel&.: Veğ-şu 4 a = s . 1 9 1 0 b; 24=1962 d; 96=2108 a vesa ire). Bundan maada Di (Nr. 161!), Gav-çığ'da da bir klandır (Veğ-şu 1 03 =s. 2 1 "2 a), Di-li kelimesinin bir kısaltmasında n tahavvül etmiş (Veğ-şu lf10 s. 2 1 3 ı d). Dinğ-linğ ve Gav-çığ Türk lerdir. Fakat Di, Ku-di kelimesinden de gelmiş olabilir (l 1 3=s . 2 ! 94 b). Ku-di'ler bir To - ba klanıdır. Dun ğ - hu'larla münasebetleri hususunda b e n i ın fikrim şudur : Evveıa. H'yunğ nu'lar daha ziyade Ordos bölgesinde ve bunun biraz şimalin de otu rdular; evv elce Milattan önce üçüncü yüz yılın sonunda doğu komşularını y enerek şarka doğru, şimali Şansi ve şimali Hobeğ'e yayıldı lıu. Ben- bütün çekinilecek n oktaları göz önün de tutarak - Di'lerin sonraki Dunğ-hu'larla mukayesesini teklife meylederim. Bu teşhis hiç bir veçhile emin değildir ; yalnız şimdiye ka darki sonuc;ların bana ilham ettiği , bunların daha ziyade Dunğ-hu kavimleriyle aynı menşeden olduklar! imkAnının daha uygun oluşudur . Bu hususbı yir:e şunlar kayıtlıdır : «Çun-çyu da-şı byav, bahıs 39> Di'leri Gav-lo, Lin-cyu-ju, Lu, Cya , Lyu hu, Do - çın , H'yen-yü , Feğ, Gu küçük gruplarına ayırır. Son ra H'yen-yü klanı (Guo-yü, Cınğ-yü'ye göre) H obeğ veyahut Şansi de oturmuş olacak. fsim cetvelleri bunları Cav-h'yen 'lerin a krabası (Koralılar) olarak alır (Fınğ-su-t'unğ=Hov-Han-şu 71 = S. 788 c'in yazdığı tefsire göre) H'yen-yü'lerin topluca neşet ettikleri yer (daha ziyade bunlar : Beğ-çı-şu 41 ; San-guo Veğ-cı 8,3 a; Nan-şı 73 de bulunur) Yü-yanğ (Beğ-pinğ'in şi malinde) olarak zikredilir, o halde H'yen-bi'lerin eıki anayur dunda.dır. Küçük Gu (<ı davul ») ülkesi Ak-Di'lerin bölgeııidir (Bull. Ac. Sin. 7, 138 ve Şui-cinğ-cu 10 c.= 2 , 98) Cin derebey-

120

Çin'in şimal komşuları

llği «H'yen-yO»'leri mağlup etmek istediği zaman , bunlar mu hasara ediliyordu (Şui-cinğ-cu lO=c. 2, S. 98) . Gu, Hobeğ'ln ortasında k Aindi. İ htimal ki Di'lerin H'yen-yn klanı Dunğ-hu grubunun H'yen-bi kavmi ile aynıydi . Şimalt Şan-dunğ'dan çıkan Şun-yü klanı belki (Mınğ-dzı 4a, 17; Şı-ci 74, Hov-Han 69, Han-şu 93,3 b) bunların kız kardeş klanıdu ve ttynı kök tendir. Bu, yeni ortaya atılan faraziyeler için de ileri sürü lüyordu.

4) H'yen-yün : Numara 20, 22 bunlara aittir. Toplanan şeyler, bunların kültürü hakkında hiç bir maltlmat vermemiştir. Yalnız bunla rın Çin snhalanna ant akınlarından , Di'ler ve Junğ'lar da oldu ğu gibi, göçebe oldukları anlaşılabilir. Oturdukları yer az bir k esinlikle Şe n si olarak gösterilir. Filhaki ka H'i-an-fu şimalin de bulunan Lo-şui kenarında, Şen si'nin parçaları olarak işaret olunur. Fakat Ordos sahalarına kader yayılmış olmaları ihti m al dahilindedir. Cov zamanının ( takriben 1050-247) du çer çeveli coğrafi bilğisine göre şimal uçlar ve garp uçlar, şimdiye kader adı geçen kavimlerin biç birin dp, beyan olun muyor. H'yen-ylln 'ler, Han zamanından başlıyarnk bugüne kadar bütün Çinli'ler tarafından daima H'yunğ-nularln bir kökten diye alınmışlardır. Yalnız son zamanlarda Haloun ilk olarak (Z. d. m. G. 91, 3 1 7-8) bunu şüpheli bulmuş ve bu H'yen- ylln 'lerin c Kimmer> 'le bir kökten oldukların ı ileri sürmüştür. Bunun bu ayırması H'yen hecesinin CH'yunğ·nu'dakD H'yunğ hecesi sesi· ne asla benzemediğine dair nazarı esasa dayanır . Bu, muhak kak, imkandan hariç değildir. Bana kalırsa, H 'yen - yOn k elime sin in muhtelif şekilleri evvelce «H'yunğ·nu»'ya benzer bir ke lime şeklin den doğ mu �tur. Fnkat şu da muhakkak k i H'yen · yun ve H'On·yO'lerle birlikte diğer kavimlerin de ben zer şekil lerde boy adları mevcut olup, bunlar son r a d a n H 'yunğ-nu'larla bernber y tt � a ııı ışj a ı· ve b u n l 11 n n içincte er i m i ş l e r d i r , yok sH l-J'yuıığ-ıiu ıt d ın ı n eski fek l i yahut başka to r i O y tı zı şt k l i değıl d i r . N .t. k i m h u i U k v ; ıu H 'yunğ-n n k ıı v i ıııledn in m erkez i n i n l a m c; � ı ı ıı b u ıı rl ıı otururl!!rmış. Ç in Adet ve an aneler i n e k arşı (ba n a göm yalnız filolojik nazariye kati derecede ikna edici

Eski kavimler

121

değildir) bir esas gOrmQyorum ; böyle bir şey olsaydı H'yeo -yoo ve B 'no-yQ 'ler tıpkı H 'yunğ- n u 'ların öocQsU olarak görOnecek lerdl. Yine bir gUçlUk daha : Haloun 'a göre, H ' yen ·yQn 'On ikiooi hecesi umumiyetle gıup barbarlarını i'aret ediyormuş. l::Ji z, esas işaret bertaraf, hemen bun a yakın yazılan yalnız bir tek cyUn > bo y u tanırız (No. 62). Fakat bu YUn 'ler, Jun ğ 'lerin bir bOtOnO olarak Junğ'lara ithal olunuyorlu ; bundan sonra Yin·Junğ'larla aynı köke bağlan ıy o rlar ; bu suretle Junğ ka vimlerine kuvvetli suette zincirlenmiş bulunuyorlar. Buna rağmen ben izahlar dolayısiyle acaba H 'yen-yon ' ler, Junğ ' lara bağlanabilir mi yahut bu isimde olan i kinci hece yon-, acaba H ' On-yU ismindeki Yll-gibi ism in hakiki bir kısm ı değil m idir, bilmiyorum ve katı hOkme de sahip değili m .

Çinliler tsrafından b u i k i kavim bir çok defa esrarlı Gui faıığ-halkı ile (No. 26) bir f-:1 köke bağlaamışlardır. Bu esraren giz c Ruhlar ülkesi» <Gui-fanğ) halkı ile işe başlamak için, kuv· vetli bir ananeye dayanmak ve ciddi bir nazariy e ve fikir de· n emeslne girişmek l!zımdır. Bambus tarih yazılan G ui - fa nğ'ları yalnız bir defacık Tibetlerle mUn asebettar bulurlar. Burada izah edilen efsane, Orta Ç in 'in bir çok klan kökleri ile, ba şlı ca Çu boyunun kökleriyle tzah edilen bir efsanedir. Çu' ların Çyanğ·larla mnnasebetine bir çok defa işaret edilmişti. Niha yet « Ruhlar Ulkesh işaretine, sonradan aynı ile Tibet boyla rı nın işareti olarak Gui-cov'da rastlanır. Gui - fanğ halkı, Tibetler olarak iddia olunup, Hyen -yUn 'lerle bir mün asebeti olm a dığı isbat edilirse , o zaman bütün bunlar bana daha ziyade vazih gOrQnUr.

5) Su-tın'lar : Her nekadar b grubund a (s. 35) bunlar hakkında konuşulmuşsa da, burada bir defa da.ha bu bahse dön mek mecburiyeti h asıl olmuştur. Evvelce Su-sın'lara işaret ederken , eski zam anda Ç in topra klannda oturan bir kavim olara k almıştık ve m uah har zamanlarda olduğu gibi, sonradan uzun zaman Mançur y e.'nın şimalinde olm ak ihtimallerin i zik r et m iştik . S u-ş ın ' la n n Milattan önce 10 cu yüz yıld ıı. H 'ü 'lerle <No. H l) m u h areb e d e bulunduklarına ve sonra cenubi Şandunğ 'a kııdar iltırledikle rine ait bir not v ardır (Bıı hususta E. Erkes : cSage vom

122

Çin'in şimal komşuları

knochenlosen König> , sa. 2,ı5 te i şar et olunur ) . Bu ve d iğer bütün kayıtlardan , bir de kemik yazıtlardan anlaşılıyor ki, biz MiliHtan önce b irin c i b;n yılda, Su-şın'larla yani Pro to-Tunguz'larla , Sandunğ vilA.yetinde, aynı zamanda şüphesiz Hobeğ viUlyetinde karşılaşırız. Bu Su-şın'ıar sonradan oldukla rı yerden aşağılara inip yerleşmiş olacak lar ve Şan-si 'nin yayla larında (dağ düzlüklerindt) oturan Di k a v im l er i n in ş8rk k om şuları olacaklar. Bu sonuca gö re b il h as s a esk i Çi n ve Su.şın kültürleri arasında mühim kültürel a krabalıklar aram a k zaru· reti vardır. ·

6) Netice : Eski yazılı kayıtlarda zikredilen ve tarafımızdan toplanan kavimlerin tetkiki bize, h a k iki gru p l a rı n ortaya çıkarıl aca ğ ını gösterdi. Burada d a sonr a d a n yapılan tesbit ve u m umi şeki lde tasvirlere bakmıyara k , hakiki gru p l a r üzerine bahse g i ri şti ğ i m k a n a a ti n d e y i m . Bütün bu k avimler hakkında kültürel mater yall er tamam iyle meçhul ol duğun d a n m e nsu bi y etl e r i hak kında vereceği m iz h ük ü m den emin olanıayı z . Bu hükümleri miz n i h a y E t y ine Çinlil erin LunJar:ın y erl eşme sa h a l a rı ve bu radan çıkışları h a k kın daki teşhi sler i ve daha e vvellerine a it yapılan en ufak kayıtların tetk i k i neticesi olan tahminler olabili r . ,

D a i m a bü yü k

b i r i ht i yat kaydı ile şunu k abul ed ebil i ri z : a ) .Junğ boyları muahhai' zamaniardaki Çy an g ı � o y ! any l e b ) Di boylan muahhar z a m anlardaki Dunğ-hu b o ylariyle, e l H'yen yUn b oyl ar ı mu a h h a r z a m ımlardaki H yu n ğ n u b oy lar iy le a ynı '

addolun abilir.

Eski kavimler

2. M ateryaller

B A Y - Dİ ' ler

Y : Cin derebeyliğiyle Bay · di 'ler Çin derebeyliğine karşı muharebe ederler (Çun·çyu, H'üan 8); Çin de rebeyliği ve Bay di'ler Cin derebeyliğine karşı harbederler (Çun-çyu, Çınğ 9); yüksek makama kabul için Lu dere beyliğine gelirler (Çun-çyu, H'yanğ 18) . K :M : Cov zamanında n beri \1050

2 ) BEG·JUNG :

247).

Y : Cin halkı Beğ·j unğ'ları Fın ırmağı (cenubi Şanside) kıyı sın da yener ( Cu-şu, H'Uan-vanğ 4 1 0 v e Hov-Han - şu ı · 7, 2a); bunlar, Cin derebeyliği tarafından ortadan kaldırılan Day (Ş. Şansi ) Junğ'lariyle btrdirler IHov·Han 1 1 'i , 2 b); Çi ve H'ü de reb eylikleri bunlara karşı h arbed erle r lÇun ·çy u, H ' i 1 0); Cınğ derebeyliğine akın ederler ve yenilirler (Dzo, Yin 9); Çi' ye a kın ederler, Çi ve C ı n ğ ' l a r tarafından yenilirler <Dzo, Huan 6 ) . K : Yaya muharebe ederler <Dzo, Yin 9) ; bunlar ve Şan Junğ'l.ar kış soğanı ve barbarl ar fasulye yetiştirirler (lrğ-ya tefsirinde ve Guan-dzı = TPYL 841 , 1 b ). M : Cov zamanın dan b eri. 3)

BEG·TANG'I ar :

Y : Güzel bir at veren b ir ülke (Cu - şu, Mu-venğ 8 ); Junğ'. ların bir ülkesi olacak, (Mu-tyen-dzı- cuan , tefsiri=TPYL 896, lb ) .

Çtıı 'in ıtmal tompları

124 ]{ : -

M : Cov zamaıundanberi . -'> BU·DU·HO : Y : Şim ald eki barbar kavim, Yen ve Çi duebtıy l ikleri tara fından ortadan kaldırılırlar (Mıt·Bi li = Ferke 272·8).

K:M : Cov zamanından beri.

D : Forke (s. 2i3), by kavmi, aynı zamanda Guan·dzı da ve Cov·şu cVanğ·hul-byen l'da zikredllııı i ttir, diyerek: n azarı dikkati celbeder. o) Çl·CUNC y:

K : Elçi olarak gelirler cCu-ju, H'ya Cye 6). yüktür (Şan.hay D a ·huanğ-cinQ').

B : LU·şı Çun·çyu, Fu-jan; Huay·nan-dzı, bahis M

: H'ya zamanından beri ?

Cl·JUNC'Iar :

A.yaklttrı bü 4.

Y : Çin derebeyi Vu kontu tarafın da n 1D atldp edildikten ıwnnı yerleşme sahaları bir nahiye old u. Bu Ci nahiyesi, son rak i T yen ·şuiğ (Qansu'da) vilAyetidir tŞu iğ-cint-cu 17 � .'"'8) M : Cov zamanından beri. =

7) ÇANC-Dl'ler :

Y : Lu d e re b ey l i ğ i tarafından ortadan kaldırıldılar. Üç kar deş idiler. Biri Çi'ye gitti, biri Lu 'da matltlp oldu, d i ğe r i de Cin dere beyliği tarafından mağlQp edildi (Gunt·yanğ·chan , Vın 1 1 ); Ça n ğ· ç y u ' da mağlQp edildiler, Sov-man ve Lu hun la rla birlikte zuhur ederler {Dzo·cuan, Vın 1 U; bunların vtl-

Eskı

kavimler

ı2r;

cutlarl dokuz mov(t) büyü klüğün dedir (Gu-lyanğ, Vın 1 1); Vanğ· mana klanına tabidirler. Sonraki yazıcılar tarafından Silla cK ora d a ) ya goç ettikleri söy l en ir <Kanğ· yu ci-h'inğ 13, a b). 8) ÇI- Df CKIZIL Dİ)'ler :

Y : Veğ derebeyi bunlarla D u nğ-dzı ' d a muharebe eder <Cu Ç i'ye h ucum ederleı· < Ç u n -çy u, H ' tı a n 3J, b i r daha Çi"de < H ' n a ıı 4 ) ; C i n ' d e gal e b e çalıp Huay ve H'inğ-çyu ' y ı kuşatırhır (J)zo-cua ıı H ' tı a n 6 ) (her i k ı şehirde Honan \ta Vın· h'yen'de ohıcak ) ; H ' yanğ-yin'de hub ubatı ynğma ed e r ler <Dzo, H'Oan 'i ) ; Cin'e hllcuın y a pıul a r < Dzo, H'üa n 13) ; I u a d lı klan l a r ı yok olur <Çun-çyu, Hüan t ö ) ; Cya Lyu ve adlı klsnlan Cin 'de m a h vo l u r <Çu n -çyu, H ' tıan 1'1) ; halkın k a l en bttkıyesi yok edi lir ( Dzo, Çrnğ 3).

ş u , Hui- v a n ğ L 7 ı;

M :

Cov z a m an ı n da n heri

D : Gu o-yü ' n i n Cov-yü tefsirinde H ' O ve Pu gibi Çı-dı 'Jer yımında ve Ve� k l a nııı a ait Cov d e vle t i n i n şimalinde küçOk hOkümetıer buraya sa yılı r . Fu Sı-n ye n <An y a ıı g 2 , 381'de) Lu'ları olan Çı-di klu1 1 Kora ' daki Mo'larla ay nı tutuyor. <9 Mo boyu > mesell Cov·li de C H'y a-gu e n = Biot 2, 26� ) zik rolu n ur. 9) Ç0AN'lar :

Y : Çlan'lara kar,ı a k ı n , H'ya so ıaıesi n i n ( y arı efs a n e vi ; takriben M . E. iki n ci h i nyıl d a ) Hov-H ' �' tınğ idaresi zamanı n da olruuştur <aov -H11 n ı t l, l a ve Tunğ-cı U16 - S. 3 1 1 9 a ) ; Çl'ye girdiler (Cu-şu , H'ya Cye ın ; H ' y a devri n in so n zftmenmda Ç i i l e Fm ııra sı n d a ( ceıı u bt Şansid e ) y a ş a rJ nr <Hov·Han 1 1 7, 1 lJ ) . 8 : C u -şu , H'ya, D i dyt! 2 1 .

M : H'ya z 11 m a n m d a n b e r i ? (1 )

H an za manı nda 1

hard, T' OllRK

Peo, 86

�.

mov

takriben 4 , 6 •ar•bOyOklüıltiııded ir

( 1'a k : M . l''b11r

Çin'in şimal komşulan

126

1 0) ÇÜAN-G.AV-CI-JUNG 'Iar : Y : Cov'ların baş şehrine hücum e d er ler (Dzo, H 'i 1 1), 1 ve Lo n ehrinin sahasında (orta Hon anda) otururlardı (Hov·Hsn 1 1 7, 2 a). M \

Cov zamanı ortasında.

1) ÇÜAN

•

JUN Ö ' l a r :

Y : Guo kontu bunl ara şimalde hücum eder ( Cu - şu, l · vanğ 21 ) ; Cov sülalesinden � i n - vanğ onlara hücum eder ( Cıı - şu , Mu-vanğ 1 2 ) , bunun üzerine Tay - yOr. n 'da yerleştirilirle r ( Hov - Han 1 1 7, ı b ) ; Şın ve Dzmğ d e r ebey leriyle bi rl i kte Garbi Cov'a girdiler ve onları yok e tt iler ( Cu şu, Yu - vsnğ). Şımğ sOUllesinin in parator Vu - i Z8 m anında yağmn ettiler ( Hov - Hım t 1 7 , 1 b). Veğ ırmağında (Şemi' de) yenilmişlerdir ( Dzo, M l n 2 ) . K : Köpek t a b u ' la r ı olmuş olacak ( Yen - fan-lu 1 0 = Mıü son l"ranco - J a p . IH , No. � s. 1 8 ve Pelliot, T'oung Pso 29, s. 190 ) ; Husnğ - d i ' den yahut ıki ıık köpekten neşet ederler (Şan - hay Da - huımğ beğ - cinğ = Guo Mo - jo : Gu - day şığ - hui s. 26 1 ); Yen • cinğ • Junğ'larla aynı ola caklar ( o. b. ) ve boyu Şansi'de Fuı ırmağı ü sil eri nde olacak ( Yen - chinğ Journ sl X i L 1 997 - 98 de Çyt:ın �1u ); bunlar bir at gönderirler ( Şanğ - şu-da-cuu n tefsiri ve Lyu - t a v = TPYL 89.1 , 6 b v e aynı şey TY P L 8\i3'de vardır . Bun dttki kayıtta H ' i - fan 'lar, Tibe tl i l e r olarak zikrolun ur) ; bunların güzel atları vardır ( Guo 'nın i\fu-tyen- dzı-cuan tefsirinde = TYPL

896, 2a ). \t

Cov zamanından beri .

D : Gnzel atlar yetişti rilen yerd e , Ç llttn - çyu ( köpek yer leşmesi) yer i ile bir ar>ıda bu l un u rl ar mı ( Şı-ci , Çin b ı n -ci ) ? Bir kaç defa daha Tımğ zamanında Yen - cov'da ( Kansu , t u z şehri) zikredilirler (Tan ğ - şu = TYPL 192, 4 b ve sonradan TPGC 347 = c . 28, s. rn a: TPGC 170 = C. 1 3, �o b ; TPGC 1 99 = C. 15,48 b). Bu kayıtlarda Tibetliler kastedildiği daha vazih surette görünür.

127

Eski kavimler CY AN Ö ' lar

12 )

Y : BugUnkü

H o n a n ' ın Gttrp sın ın n d a ( Fu Şı

1 3 � 'd e ) , bunlar ( Dzo , H ' ya nğ 14 ) ;

A c . Sin iczı il, N o . ı , S.

cov ' d a otururlardı

' �5 )

. ...

n y en ,

Bull.

Junğ'lardırlar v e Gua

Cyanğ'lar d ır ( 1. c.

Ateş un suruna Ulbi dirler, efsanevi im parator

mua.kipleridirler

(Ş u i ğ

- cinğ - çu

18;

Yen

di 'nin

Ay 9 = C. III ,

Dzo ,

567).

d erebeyi ıği n den neşet ederler, çünkü bunlar Cin aslı n dan efsa.n evt imparator Şm - nmı ğ 'ın m u a k i bidirler ( Çyen \1u, Yen ch i n g journal X, s 1 9fl9 - 19 :o); B o - l ' l erin muakibi dirler ( Ha n - şu 28 b, 1 2a ) ; Covl ar, Çya nğ- Junğlarla tutuşur lıır ve m ağl1lp edi lirler ( tefsire göre bu ça;pışma yeri cenubf Şansi 'de Cye - b 'yu yakininde ol a ca k ) ; Junğla.r Cyanğ şehrin i y o kederler ( Cu - şu, H'üan - v ırn ğ 40; tefsire g ö r e bu şehir

Cin

olan

Pinğ - i-h'yen

( Şensi ) de

olacak);

Cov'lar

Cyanğ - Junğlar

tarafı n d tt n rmığl1lp edi lirler ( Guo - yü, Cov - yn derebeyliği yle birlikte Ç i n

çyu , H ' i 33);

i mp ar a t o r

derebeyHğine

);

bun lar Cin

karşı çarpışırlar (Çun

Şm-n u rı ğ C y a n ğ ırmağı kıyısın d a oturur

du; bun dan ötürü Cyan ğ'ı la). Boyun neşet ettiği yer

Blırlar ( Şuo

a d ohn·ak

mişlerdir. Burada e v velce Cov 'lar otururlardı ( TPYL

Cov

zamanından beri.

tunğ - cı

Cyanğ' ı n bir

Barbar

vın 1 2

o l a n Çi-şan (Çi daği,Şensi)'de yerleş

401 , 2 b, aile adı

Yüan

şı, (Di

70, 4 b ) .

' li - cı ya göre )

olduğun u söyler. On lar Vu -man

Cunğ - mov Yo'dan türemedirler. 13

)

DA - L l ' I er :

Lo-çuan

(Ş e n si,

?) d a otururlardı (fa kat tefsir b 'yen 'e te k a b ül ettiğin i söy l er).

Lu-h 'yun

bu y eri n Şan si, Yunğ - ci -

K : Şehirle" ;nşn ederlerd i , v e Çin dere h e y i Çınğ 8 i n ci yı l ım l a yoı;: e d i l d i le r ( H ov - H a n 1 1 7, 2 b ) .

l ı

) DAN

Y şu,

van� 'ın

Cov z a m a n w d a n b e ri . -

ŞAN

.JUN Ü ' J a r :

Gar ba doğru bit'

Y aag

- cya

S P. fe rd e muhare beye

sokturuldular ( Cu

Çin 'in şim al komfU.ları

128 M

Şanğ zamanından beri.

1 5 ) Dİ 'ler :

Y : Cin'i m ağlftp ederler (Cu-şu, Pinğ-v8nğ 25); İ 'ye hücum e d erl e r ve Cin 'in dı ş şehrine kadar gelirler (Cu -şu , Pinğ-vanf{ 42). Cin 'lerle b i rli k t e Çin 'lere karşı hücum ederler (Cu-şu, Din ğ-vanğ fi); Cin ' in hi zmetin de bulunurlar (Dzo, Cav 13 = C. llI, :?i\7); H ' inğ d e r ebeyl i ğ i n e hücum ederler, Çi derebeyi bun lara k a rşı yardımda bulunur (Çun-çyu, Cuanğ 32; Gunğ-yanğ, H ' i 1 ve Dz o , Min 1 ); Veğ'e akın ederler ( Çun-çyu , Min 2; G u n g-ya n ğ, H ' i 2 ve Dzo, Min 2); Ci n ' e akın ederler (Çun-çyu H ' i 8 ve Dzo, Min 1 6); Vı n ' ı ortadan kaldı rırlar (Çun-çyu , H'i 1 4); Çi'ye yardım ederler (Çun-çyu, H ' i 1 8). H ' i nğ ' l er le birlikte Veğ'lere karşı h arbederler rçun-çyu , H ' i 20); Veğ'e hücum e derl er ( Çu n -ç y u , H ' i 2 1 ); Cınğ ' e hücu m ederler Çun-çyu, H'i 24); Çin bun l ar l a H ' i n ğ ' d � bir i ttifak yapar (Çun-çyu , H ' i 20); Çi'ye hücu m ederler (Çun-çyu, H ' i 30) , Ve ğ 'i kuşatırlar, bundan öturU Veğ , oturma yerini başka y ere na kleder (Çun çyu. H'i 3 1 ); Veğ, bunlara karşı h arbeder (Çun-çyu , H 'i 32). Çi ' y e hUcum ederler (Çun-çyu, H 'i 33); Cin ' ler tarafından Çi'de (bugtın kü Şansi, Tay-gu-h'yen'de) m ağlftp edildiler (Çun-çyu, H'i �3). Çi 'ye h ücum ederler(Çun-çyu, Vın P- 1 1 ); Sunğ'a hücum ederler (Çun-çyu , Vın 1 0); H ' yen 'de Lu 'lar tsrafından mağlllp ed i l i rl er . H ' y en belki Şan dunğ Tsav-h 'y en dir ( Dzo, Vın l t) ; V eğ' e akın (Çun-çyu, Vın 1 3): Cin ile karşılaşırlar (Çun-çyu, Hüan 1 1 ). Cin 'ler tarafından mağlüp edilirler (Tay-yüan'da '? ) (Çu n - çyu , Cav 1 ) ; Veğ derebeyliği bir şehrin e tr afı n ı Di'lere ol a n korkusu nd a n d ı v ar l arl a kuşatır (Dzo, H ' i 1'.!) ; Ci n 'e akın ederek b i r kaç şehir alır (Dzo, H ' i 1 6); başk a l a riyl e ittifakla Cov sülalesin i n rnnkezine hücum e d erler (Dzo, H'i 24). Cin'in ın llttefikleri dirler (Dzo, Di n ğ 1 4); Di esir olara k ge t i r i lir (Dzo, H 'ü a n 15 ve 16); Lu'lara kttrşı harbederl el' (Dzo , H 'yanğ 30) . K: Kuştoyü v e sftçl arl a örtünürler; mağaral arda yBşarlttr; hu bubat yemezler (Li-ci , Van ğ-cı 40) . D i ' l er d e 1 000 ev zi krolu nur (Dzo· H 'üan 15) M: Cov za m anından heri .

D: Htı.loun 'a (Toch arer 1 , 52) göre ilk ön ce Şansi ve Şen s i 'nin dağlı kısmında Veğ vAdisi ve Lunğ-mın şi m al i n d e otu rurl ar d ı . 670 Çin devl etinin bunlara y aptığı tazyik ile Di'ler

129

Eski kavimler

ve Vejt vadisinin ağzmda oturan Ç üa n -Ju nğl ar hare ket3 gelir ler. Çi n yerl eşme sımrhı.n hoyunc11 şimali şarkiye d o!l'ru yer lerini değiştirirler. Fu �;ı-nyen ( Anyan g il. 38� ) . O: d a h 11 eski 1 işaretinin karşılığıdır, der, aynı şey Çın M nğ-cya (Yenching J o u m a l XlX, 95) d e söy:er. 16) Dİ'l•r:

Y: İlk Cov prensi Vın-vanğ h r: • ı la n ma�;Jıl p eder (Cu -şu . Di h'in 1 7); Veğ klanına bağlıdırlar (bu husust a ki tefsir): ktlçflk Bi derebeyliğine hücum ec!tı rler (Cu-şu , Mu-varığ 1 4); Çi'ye hücum ederler (Cu-şu, ı., a:nğ 13). Cin derebeyi Vın prensine hediye olarak post geti rirlerd i (Han-Fe�-dıı 7 = YO-l a v). M: Şanğ zamanından beri .

D : Bu Di'ler ev velki Di 'ler ile aynı R"ö rU n ürler, (Nr. 10) işaretin in yazılışı başkadır.

fakat

1 7) GUİ·F ANÖ 'lar: Y: Muh arebeye sOrOklen mişler (Cu-şu . Vu-dinıl' �'3) ve mağl1lp edi lm işle r (Cu-şu, Vu-d inC� 34; hül&.sa Di-Çyt nğ'dan yani Tibetlilerden bahSflder); Bar 'lludırlar ( H ıın -şu 6 la , 3b). Bir Gui-ranğ kadını, Lu-cunğ ismind13ki biri yle evlenir, O•; yıllık gebelikten sonra sol tarafından al�ı ç o cu k d oğurur (Ş !i-cinğ cu 22=1V,34 - 85, Da Day Li-ci, D -h'i-byen). Lu-cunıt. Nü-gui adlı hir Gui-fanğ kadın ı ile evle:ıir (Şı-bın); o belki Pinğ-i (Şensi) civarında oturnn bir yabancı ka vimdir. Bun l arla Yeğ' ler akrabadır, sonradan Çun-çyu zaman ına ait oları bütün barbarlar tAbi olurlar (Gmrn- tan� ci-lin, c;u-ci Xill , 1 b 4b); H' i-ım-fu (Şensi) şimalinde olmaia.r ihtimali vardır (Yflnclıing J o ur n a l X , 1996). Türk ülkesinin, 0nlarm şi m a l in d e olduğu söylenir (Vın-h'yen t u n ğ-k av , c. 34f:).

K: Gu i kontu son Şanğ kralına kızlarından birini (Di-vanğ şı-cı=TPYL 7 18, Sa ve TPYL 38 1 ,i:tb).

verir

M: Şan ğ zamanından beri. D: Şan-hay, Hay-neğ-beğ·cinğ, yUzü insaıı a henzeyer , fııkat yalnız bir gözü olup vücu du yılanı andmrn bir Gui-fanğ (ruh 1 ar ülkesi) z i kreder. 1-tu nğ-cı 49ı:.ı ,'.:?3a ve sairleri Gui-cov 'da

Çin 'in ııtmal ko m (lll l arı

180

bir Gui-guo yahut Lo-guy kavmi zikrederler. Bu son kavimden Lo-lo'ların kastedildiği anlaşılıyor. Bu kabtleyi 1-cinğ zikre der (Wi lhel m I, 1 85). Aynı zamanda Şı-cinğ (Da-ya 3, 1 ; de Groot'un Religious System 5, 80:) karşılaştırınız)' de var. Bull. Ac. Sin . 7, 1 38 daha geniş metinlerle bunları H 'ün-yü'de başkalariyle bir tutar. Yerleşme s8.hası olarak il k önce Şansi, l!lonradan Şensi'yi gösterir . 18) H 'l·LO-GUl-JUN(i'lar : Y; Bir Cov kralı tarafından tecavüze uğradılar 1 17, lb ve Cu-şu, Vu-i 85).

(H ov -Ha n

M: Şanğ zamanındanberi .

19)H' Ü'ler: Y: H uay- i ' l e r le birlikte Beğ'e a k ı n ederler (Cu-şu ,Çınğ-vırnğ 2; Beğ Honan'da Tanğ-yin-h'yen de k a i n olacak); H ' ü kontu tayin e dilir (Cu-şu , Mu-v Rnğ 6); Lo sahasına tt kın ederler. Çu 'l arın yardımı ile galip gelirler (Cu-şu , Mu - v s n ğ 1 3- 1 4). Hücum edilirler. Çinliler Huay ırmağı kıyılanna kadar gel ir ler (Cu-şu , H'üan-vanğ 6); H ' ü ' le r kalkınırlsr ve dokuz 1 bo yunu Cov'lara karşı sürerler; Huanğ-ho kıyılarına k adar gelirl er (Hov - H a n 1 1 5, l b ve Tunğ-cı 1 94)

K: H'ü kralı bakınız).

kemiksiz idi (Erkes: K n oche n loser König'e

M: Cov zamanından beri. D: Yü Yunğ-lyanğ, Gu-şı-byen il , 80-S t ' e göre, Şu-cinğ'de söylenen Bo-Çin'in Lu'dan H'O'lere karşı seferi uydurma imiş; Dzo, H'i 12-15 h a d isel eri n d en nakletmiş. Mu h a r e b e l e r , Dzov kazası ve Çü-fov (her i kisi de Ş�ndunğ'd1:1)'nin cenubu ş a r kisi nd e , o halde H'ü ve Huay-i'lerin yaşadıkları yerler orada idi .

20) H'ON-YO"ler: Y: Bunlar eski Gui-fanğ (veyahut Veğ-fanğ)'lardır (Guan tanğ ci-lin, çu-ci XIII , !b); bunların Yı:ın-ci nğ-Junğ 'lara benze mek ihtimalleri v armı ş . Han-şu bahis 94 tefsirinde bunları

Eski kavimler

131

H'yen-yün, Şan-junğ, Gui-fanğ ve H 'yunğ-nu'ların aynı tutar (Cyen Mu,Yen-ching Jou rnal X '.WOO, de). M: Cov zamanından beri.

21) H'Y ANG-JUNG 'lar:

Y: Nan-şan'da ve H 'yanğ-junğ şehrinde, Pinğ-h'yanğ kaza sın ı n Veğ ırmağı sahasında oturdular (Şui-cinğ-cu 17 = lll, >l8). 22) H 'YEN-YÜN'ler: Y: Veg-fanğ (Gu i-fan�)'lardır ve H'ye.n-ytın'ün yalnız başka turlU yazı şeklidir (Şı-ci vs. göre Guan-tanğ ci-lin , çu-cı Xlll, 4b-5b); i l k Cov za m anın d a Lo nehrinin cenubun dft otururlardı ( l\ arl gren : Yin and Chou in Chi nese Bronzes, s . 44); Cyav ve Huo'da otururlardı (Yen-ch ing J ou rn a l X ,200 i de: Çyecı Mu); H ' y u n ğ-nu ' larlfl aynı değildirler (h!Hlln Çin kaynaklarının bunu iddhı. ettikleri halde) , bel k i Kimme ri 'lerdi rler <Haloun Z.D.M.G. 9 1 , S . 3 1 7); şiru a Jde Cov sol a.lesin i n Ym-vanğ'ım sık ı ştırırlar (Hov-Hım 1 1 7, 1 b). Dzunğ-Cov'un garp kısıml a rına akın ederler (Cu-şu, Li-vanğ 1 4): harbe soktururlar, Çinliler Tay yllan ilerisine kadar gelirler (Cu-şu , H'tıan-vanğ 5).

M: Cov zamanından beri.

D: H 'yen-yün , Han kontunun şe hrini tazy i k ederler ve onları ŞHrka doğru kaçmağa mecbu:- ederler. Şi m d i k i şi mali Ho-beğ'o gittikleri söylenir (Şui-cinğ-cu 1 2 = III, 4). 23) H'YU-TU'la r:

Y: Ho-h ' i'de ohm karışık harhar g ru pları (Hov-Han 1 01". ila ); Lyanğ-cov' dadırlar ( San-guo Veğ-cı 2ô, 7a) . Vu-veğ (Gansu) ya.kininde, H'yunğ-nu'J arın bir kısm ıdırlar (Şuy- ci n ğ cu 40= Vl, 128). K: Budist olduğu söylenir (Han-şu 5!5 , �b; 68, Sa; 94a , 9a tefsi r; Han-şu 28a , 6b; Veğ-şu 1 14 = S. 2 1 94 d; Fnmke: MSOS Xlll, 6'da; vs.). M : Han zamanından beri,

Çin 'in şimal komşuları

112 B: TPYL 700, 4a.

D: H'yu - tn boyundım olan bir Çın Vu ' yı zi kredilir (TPYL 833, ia). Han devrinde bu k abtleye, Çin sarayına k öle olarak gelen ve naip olarbk ölmüş olan meşhur Cin Jı - di adlı prens mensuptur (biyografyaıı : Han-şu 68, 9a t Oa). 428 senesinde bu H' y u-tu kabtlesinin bir şefi To-ba 'lara teslim olmustur. Bu da Cin ai lesindendir (adı Cin Yay idi; mu kayese t34 te k abtlenin h i r kısmı e diniz: Veğ- şu 4a = S. 1 9 1 0 b) . şimalt Ho-beğ de bulunan Co-lu'ya n akledilmiştir (Ve�-şu 1 5 = S . 1 988 d). Daha 1 00 seneden fttzla bir zaman önce, kabilenin bazı kısımları H'yung n u'l arın Liu Yav adlı baka nına tabidirler (Cin-şu 1 03 = 1 853 b), keza bazı kabtleler d e Ş ı Lo adll hakana tabidi rler (Cin-şu 105=S. 1369 a).

24) 1-ÇÜ'ler: Y: Cov ordusu bunlara hücum etti ve prenslerini yaknla.dı (Cu-şu, Vu-i 30); Cinğ ırm a ğının şimalinde (Şensi 'de) yaşarlar (Hov-Han 1 1 7, '?a); Çin derebeyi Cınğ-v anğ'ın 26 inci yılındtt yok edildiler ve hUküm d4rları esir edildi; Cınğ-vanğ'ın 89 ncu yıllnda bunlar tekrar Çin'lere hücum e derler ve Veğ 'in ötelerine kadar gelirler. Yoz yıl sonra Çin 'l er onları Lo'da (Şensi ' de) yenerler. Bun dan sonra yurtları içinde karışıklıklttr başladı. Çin kralı Hui bunlara galebe çaldı, bunlardan Yo ve Cl şehirleri alındı. Sonradan Çin ile evlenme bağı kurdular. Son ra toprakların d a Lunğ-hi , BeA"- di ve Şanğ-cUn kazaları kuruldu (Hov-Han-şu 1 U, 2b); savaş haJ indeki bUkümet za m an ında (48 1-2 17) H 'i-bo ve Şanğ-cOn 'de otururlarmış (Tunğ cı 199 = S. 3 1 ';"9 b) .

K: Ölüleri yakarlar, dumanda tütsülenirler (Bo-vu-cı'ya göre: Tay - pinğ - guanğ ci 480 ve Yo - cı-tanğ 1 0, 1 1 b); şehirlere dıvarlar inşa ederler (Han 94a, :1a); baharatlı, yarı pişmiş kaplumba eti yerler (TPYL 849, 2 b ) ; haraç olara k bir ak at sunarlar (Ci-cun ğ Cov-ş u= TPYL � 93, 6a). M

Cov zamanından beri .

D : 1-çü, Han zama!lında aile adı olara k ortaya c�kar (Han şu 69 = s. 53 1 b ve Hov-Han-şu 1 16, 3 b); rastlanan bu adam

Eııı ki kavimler

ısa

Çyanğ'lar nezdinde bir elçili k vazifesi alır. Han -şı vay·cu an ( = TPYL 890,2 b) bunları bir defa cenubi Çinlilerden olarak zik reder. Bunlar gergedan getirirler. Bu efsanevt bir kayıt olacak. 1-TU-JUNG'Iar : Y : Cov 'lar tarafından mağltlp edilir (Cu-şu, Tay-dine- 1 1 ve Hov-Han 1 1 7, 1 b). M : Cov zamanından beri.

26) JUNÔ 'la.r: Y : GARP-JUNG' ları saraya geldiler ( Cu-şu, Tay-mov 26 ) ; harbe sokturuldular (Cu-şu, Dzu-cya ; 2), saraya gelirler ( Cu şu, Dzu-cya 1 3); saraya gel irler ( Cu-şu, Mu-vana- 1!! ) ; Hav'a hücum eder ( Cu-şu , 1-vanğ 7 ) ; Şın kontu onlara karşı y ü rür (Cu-şu, H ' yav-vanğ 1); Saraya gelirle r , vergi olarak a t ge t i rirler (Cu-şu, H ' yav-vanğ 5); bunlar ÇOan-çyu'ye hücum eder ler (Cu-şu, Li-vtınğ 1 1); kral bunlara karşı gel i r (Cu-şu, H 'üan vanğ 3); Çinler bunl ara karşı koşar ( Cu-şu, Yu-vanğ); küçük Gay derebeyliğini yok ederler (Cu-şu , Yu-vttnğ 6); Şın kontu bun ları yımına çağırır (Cu-şu , Yu-vanğ 9). Çin d erebeyi , Junğ' ları yener ( Cu-şu , Pinğ-vanğ 5 ) ; Çin bunları tekrar mağltlp eder, Çi şarkın d a ki sAhaları geri alır ( Cu-şu, Pinğ-vanğ 18 ) ; bunlar Cyanğ şehrini ortadan kaldırdılar ( Cu-şu , H'üan-vanğ 40); Cov sülS.lesinin ord usu Lu ve Çi'deki b irli kle onlara kar şı harbederler ( Cu-şu , Çinğ-vanğ 13 ) ; Tay-yüan ' a doğru yer leştirilirler ( Cu - şu, Mu · vanğ 13 ). Çyen 'de reislerin b ir toplantısına iştir!k ederler (belki bugünkü Tsav-cov-fu, eski Lu tl lkesin de, l>zo, Yin 2). Tanğ'larla, Lu derebeyli gin d e (bugünkü Şan dunğ' da) bir ittifa k y a parlar ( D�o, Yin 2 güz); b i r Çinliyi Çu-çyu 'da mağltlp ederler (Dzo-Yin 7); Lu prensi bunlarla i tti fak eder (Dzo, Huan 2), Lu prensi bunları Çi garbına kovaladı ( Dzo, Cuane- 18); Çi derebeyi bun l�ua karşı harbeder ( Dzo , Cuanğ 20 ) ; Tsav 'a hücum ederler ( Dzo, Cuanğ :.:!4 ) ; Lu prensi bunhua karşı harbeder ( Dzo , Cuanğ 26 ) ; Guo derebeyi bu nları Sanğ - tyen'de m ağlup eder ( Dzo, H ' i 2 ). Cov devletini sıkış tırırlar. Ç i derebeyi bunlara k arşı yardım mecburiyetinde kalır ( Dzo , H' i 1 6 ) ; Çu devleti kıtl ı k dolayısiyle ihtiyaç için d e i ken J unğ' lar bunların cenubu garbi Ulkeıııi ne hücum ve Fov-şan ve

Çin'tn şimal komşuları

184

Da-lin'e kadar gcl dUer. Aynı zam anda cen ubu şarki tarafl arın a hücum ederek Yanğ - çyu'ya kadsr geldi ler (Dzo, Vın 1 6 ) : Cov l a r buıı ları Şın - çui 'de m tığlup etti ler ( şi m d i k i Honan , 1 yanğ - h'yen ) ( Dzo, Vın i 7 ) ; Junğlar, başkalariyle birleşerek Cov'a hücu m ed e r l er ( Dzo , Cav 9 ) ; btr ço k Junğ grupları bul u n u r ( Hov-Han 1 1 7, 2 a b un l arı sayar ), Yen 'in şima li n d e Dunğ-hu ve Şan - Jurığlar bulunur (Han-şu = TYPL 800, la ); Şao - Junğhu, sonra k i H 'yen-bi olan Vu-huan'ların atalan ola CBk l ar ( tefsir yohyle). M

Cov zamanından beri.

D : H a l ou n , (Toc h a r er t, s. 54 , 58 , 59), Çu'ların Cov'lar tsra fmdan m HA t t ı uı ö n c e 699 yılın d a Lü - Jun ğ l a nn y ardt m i y l e m ağ lup edıld i k lerin e 674 de Junğ'ların T sav 'd a (Sand un ğ , Tsav cov - fu ) görün dükleri n e , 650 ve 664 de Şa n - J u ı ı ğl uın bu gün kü Yu n g- p i n ğ -fn ( H o be ğ) ' d e göründüklerine işaret eder. Fu S ı- ny en , Cov - şu ' daki kay ı t l a rı n esasına dayanarak Şang larm hüküındaı· ail esi J u u g olan. k i şare t edildiğin i isbata yel te n ir . (Guo-yü, Cov - yU, ve Cov - şu , Şı - fov, Kımğ - gav, ve Ş a n ğ-şı ), s o n r r. d ıHı i l k d e f a batı k a v m i ol arak ortttya çıkmış lar. Yine Şan,:t zamanı son a erdikten son ra ( takriben M. E. 1050 ) ilk d da Jun ğ , yabancı adı o l a r a k k u llanılır (Anyang ll, �82 de ) . HU Cu n ğ - şu'ya göre J un ğ SB.dece Ju = Mınğ - cya'ya göre « sen > denirmiş ('.\.n y ang il, 386 da); Çın (Ye n ch i rıg Journal XIX, 94·5 ) Junğ h u s u st bil' i ş aretm i ş � ln san » manasınd a i ıniş. Bu tıpkı Jm - fanğ = « İnsan ç e v resi > g ib i imiş. Ş a r k t a bir kavim m e v zuu bahs oluyormuş ve bunun Ç i (Şa ndunğ) da olmak i ht i m a li varmış.

K : Yu�dlı:ırın ı sık sık d eğ i şti rirle r ve toprağa pek az ehe n: m iy e t verirler. Yurdlttrı sııtın a lı n a b i l i r ( Dzo, H'yanğ 4 = C il, 206 ) . S ı- yo ' l a rı n ı:ı hfadıdırıar, d i l ve el bi se i l e arazi ölçil sn ve k ı y 'll e t ölçü l er \ bakımuıdttn Çin l i l erd en tam amiyl� tt y n dırla r . Cirı o e rf>beyliği n i rı on lara bağladığı ufak bir a razi par· çasını işletirler ( Dzo, H 'yang 14 = C II, 292 - 3 b u rada Cya ıı ğ Junğlarırı m evzuu b ah s o l d u ğ u a n l a ş ı l ı yor) Post giy eı:ler, hu bubat y e mez l er ( Li - c i , Vaııg- cı 40 ). Lo adlı Çin (?) a i le s i •

An- d i n ğ

( Gansu ) ' d a

ha y v a n l a r ı n ı ora d a k i

J u n ğ hükümdarı

1 29=-=s. :!16 d). Batı .J un ğlan sol d a n il i k l i elbise giy erler ve saçların ı Cu i biçim i n de ba ğl arl a r ( Şu o -y üan 11,9 a ); J u n ğ 'la r at, sığır ve k oy u nla rl a b irli kte y a n ı n da k i ne sat a rlar ( Şı-cı

Eski kavimler

136

göç ederler (Şuo-yüan 20, 10 a). Çin derebeyi Junğ'lardan iki kadınla evlenir (Dzo, Cuanğ 28); kumaş bilmezler (LU-şı Çun çyu -=TPYL 820,5 b ),

ı7) KUN-l'ler

Y : Şensi'de yaşarlar, bronzları varmış (Karlgren : Yin and Chou i n Chinese Bronzes, metin C, 73 ve s. 63). Garpta hü cumlar y aparlardı (TPYL 79H =-= Şı-cinğ tefsiri); Cov'dan Vın vanğ idaresinde garpta muharebe ederler (Tunğ-cı 195 == s . lH ı� b ve Hov - Han ı 1 7 , 1 b). Önceki Cov devletine hücum ederler ( Cu-şu, Di-h'in 34 ), Cov'lar bunları mağl1lp ederler (Cu-şu, Di-h'in .i6); C i nğ, Lo ve Çi ırmıtğı kıyısında otururlar ( Çyen Mu : Yenching Journal X, 1992-93 ); bunlar belki Gui-fanğ'lara benzerler (bk. Nr. t 7). Çüan'lara benzerler (Cu-şu, H 'ytt, Cye 3 tefsiri). M : H'ytt zamttnından beri. ü

Belki H'Un-yll (No. 18)'lerle b irdirler. Hun-i şeklinde te laffuz şekli dt: v a rdır (Eull . Ac. Sin . 7 , 14ü).

2�) KUN-VU'lar

Y : Bir d erebeylik alıyorlar ( Cu-şu, Cung-kanğ 6 ) ; küçQk Su d erebey liği onlara verilir (Cu-şu, Di-fın 38); oturma yerle rini H 'U'ye mı.klederler ( Cu-şu , Di-cin 4; aynı zttıntmda Uzo, Cav 1 1 ) ; Sanğ bunlara lıUcum eder ve bun ları yener ( Cu-şu , Cye 30-B l ) .

K : Cov'ların kralı Mu-vtınğ, batı Junğ'larından b ir Kun-vu kılıcı elde eder (Lye-llzı = Laufer, Diamon d , s. 28; Şı-cov-cı = Laufer, Diamond s. '33 n ot); Kun-vu b i r maden ülkesidir. burası efsanevi Çı-yo asilerine karşı konulan muharebe yeri dir (Şı-i-ci). Kun-vu , Lu-cunğ' un ikinci oğlu ve Cu-yunğ'm mu akkibi olacak . Adı Fan olması muhtemel; klanı Ci. Pu-yang'ın g arbında oturmuş olacaktır (Cu-şu, Cunğ-kanğ ti , Guo-yü, Çıng yl\'ye göre). M : Şanğ zamanından b eri. D: Çı-yo efsanesi hııkk. bk. «Lokalkulturen im alten Chinı o , cilt 1 s. 137 - 146.

Çin'in şimal komşuları

186

29 ) L!-JUNÖ'lar : Y : ieraç vermeğe gelirler (Cu-şu, Ctnğ-vanğ 30); Cin de rebeyli,�i tarafından yok eı;ildiler (Hov-Han 1 17,2 a). Veğ neh rinin C· mubunda otururlarc ı (k.). Cin derebeyi tarafından m ağ lüp e d 1 lcl.il er ( Dzo, Cuanğ 8 ) ; Şı·huan�-di mezarı civarında ot u rurl u (TPYL ımo, sonraki kaynakl ara göre). M : Ccv za ımnıın dan be:·i .

Cu-şu ve Şui-cinğ tafsirine göre H 'in -fınğ-h'yen (Şensi)•

iÖÇ fıdfırler.

30) Lt�-HU'lar : Y : Cov devrini n ortala ·�ında Cin derebeyliğinin şimalinde y aşarlndı (Tunğ-cı 199 = s. 3 179 b). G : ·:.; ov zamanınclan b eı i . 3 1) LOV-FAN'lar :

Cin dorebeyliğinin şimalinde yaşarlardı (Tunğ-cı 1 99 = s . nl'i9 b ; yurtları Mav-dun 'ı;n gelmesi ile H'yunğ-nu ülkesinin bir p a rç ası oldu (Tunğ-cı H9 = s. 3180 c) . M : Cov zamanından beıi. 32) LU-HUN'lar :

Y : Oturma yerlerini Gua-cov'dan 1-çuan 'a nakle mecbur ( H o v . Han 1 1 7,2 a v e Tzo, H'i 22); Junğ'lar Cov sUU\ lesinin H yanğ-vRnğ kralıı .ı kovunca ve melez Tay 'ı yerine getiri11 }e, Lu-hun şehrine yerleştiler ve şarkla Veğ ortalarına kadu � e'.d i ler (Tunğ-cı l9f--3 1 78 b). Çu hO ktlmetiyle siyasi bağ k ;;. rd u l ar, C in ' ler hırafrndan yok edildiler (Dzo, Cav l'i); H'in çın" ( = Ye n işe h ir) ilçes'.nde Yu ırmağı kıyısında yaşar lar (Şu i-cinğ-cu 2 1 = iV, 1 4); Cin derebeyi tarafın dan mttğl1l.p ed i l d i lı · r ( Ş u i- çi nğ 5= 1, 8H ve 1, ı 5 ) ; Cin 'ler tararından yok ed ilirler (Ş11 i-cin g=l, S9); Cin ' l�r tarafından 1-çuan ' a göç etti 1 il i rler (Şui-cinğ 1 5=111, 57); Çu on l a r l a harp edip onları m a ğ lO.p ed ,,r ( Şu i-cin ğ lö = .El, 67 J . olurl ar

Eskt kavimler

1 17

M : Cov zamanından beri , B

Dzo, Çınğ 6; Cav �2, H ' ü an 3.

33) LU-JUNÖ ' l a r

Y : Cov 'ların y ard ı mcı bir ka v mi dirl er ( Şu-cin ğ , Mu şı 1 17 , J b); Çu derebeyin in ordusunu Lo'larhı birlikte mağlQp ederler (Dzo-cuan , H 'U a n 1 S = H ov -Han 1 1 6, 1 b, tef siri; bunlar burada Man o! arak i şuet edilirler). -

H ov -Ha n

M : Cov zamanınd an be ri . 34) LYU-Ct-CI-JUNÖ'la r:

Y: Ç in ordusunu mağ'.ô.p Hov -Han 1 17, 2a)

ederler ( Cu-şu ,

Yu-vanğ 6

M: Cov zamanından b eri . 35) MAN-ŞI-CI-JUNÖ'lar:

Y: Çu ' l a r tarafın dan yok edilirler (Hov-Han 1 17 , 2b); Yinğ şov'un garbında y aş a rlar d ! (Hov-Han 1 1 7, 2a); Lyanğ'm cenu b unda umumiyetle Man'l ar m şehirleri bulunan Huo-yanğ dağ· !arı vardı (Dzo-cua n için Du YU'nün tefsiri); Jun � ve bütu n Ma n'la r , Çu'lara saldırdılar (Dzo, Vın lfi). M: Cov zamanından bed . 36) SAN-MYAV'lar: Y: İm p a r a t or Y8v t a rafm d an batı b a rb a r l a r m ı d6ğiştirmek için SRn- veğ'e sürül ürl er (08-Day-Ll-ci vn, 62 = Wilhelm S.284)� İmp arator Şun tarafın dan San-veğ'e sürgün edilirler (Şan-hay c:mğ 2 = Gra net, Danses 1 , 242); Şun'ların faziletinin tesiri ile on la ra ta.bi olurlar (Y en -tye-l un 9, Sb= B. 52); H un- dun , T8v-tye, Çyu nğ-çi'ler San-lllyav'dırl ar (Gav tefsiri : Huay-nal'!,

H'yn-vu-h'Un); batı-Çyanğ'ları San-Myav'ların muakkıbıdırlar <Hov-Han-şu = TPYL 792 . ·�a); sürüldükleri San-veğ'in yeri, Veğ nehrinın üst tarafı olacttk \ Şui - cinğ-şu 40), yahut

Çln'ln şlm8l komşulfm

188

Dun-huanğ cenubunda olacak ( Şu i· ci n ğ-cu 33 ) : eski San Myav ülkesi Dunğ-tinğ gölünün solunda ve Pınğ-li g ö l ün ü n sağın da olm uş olacak (Şui-cinğ-cu :::!l ). B : Şu-cinğ (=Legge 39); Dzo, Cav 1; Can-guo-tsığ 1 4; Guo-yll , Çu-y ü b, Lu n- h ı n ğ l9, 2 = F o r k e il, ·� 1 1 . Minğ-dzı 5 tı., 3 = Wil helm, S. 284; Cu a nğ- d z ı 1 1 ,2=Wilbelm S. 76; Cu-şu, Şun 31), D: Burada zikredilen Hun -dun, Ta v -tye , Cyunğ-çi adlı varlıklardan, ş i m d i ye kadar anltı.ya b i lmış olduğumuz veçhile, Hun-dun cenubun m itolojisine mensup tur ; d i ğer i k isi şi m a l i n efsan e v i v arlı k la rı d ır . T a v -ty e , ıı ubur> dur ve şimalin sı ğ ır mitolojisi il e ilgili bulunması m u h t e me l b ulunan sihri bir hayvandır.

En d i k kati

çeken

Çyun ğ-çi'dir.

Şimali garbi de

olduğu söylen iyor (Ş ı n -i-c i =T PYL 9 1 3 , 5b l ; b u h ayvan, bazılarınca k i rpi kuyruklu b i r sığır, b tlzıl tl n nctl da kaphın manz11.rası arzeder, kantl tları vardır ve bi l h a ss ll iyi i ns an la r ı yer (Yü-cı -tan ğ 3&, 1 2 a Ş a n-h a y- c i nğ , Hsi-şan cing'e göre =TPYL 913, 5b ve H uay-n an-t z ı , fasıl 4). Bu ma.nasından sarfınazar, ayrıca da 1 2 hayvttnhk bir seri içinde gözü küyor ( Hov - h a n - şu 1 5 , 4 b ) . B u seri i l e başka b i r yerde m e ş g ul oldum (M on u m e n t a Serica V, 234-5) ve bir z o d i yak (hayvan devresi) s er i s i mevzuu bahis olması i htimalinden bah settim. Sonra, burtıda geçen kelimelerin, y a oancı b ir d i l i n kelimeleri olması muhtemeldir. Bu 1 2 hayvan No t öre n i n d e b üyük b ir rol oynam aktadır. B u törenin Türkistan törenl e · riyle olan y a k ı n ilgilerini, şüphesiz b ir şekilde isµata muvaf fak o ldu m ( «Lokalk uıturen im tıl te n C h i n ı P Cilt I, s. 1 !-14' le). İşte bu No töreni T o- b a ' la rd a e hemmiyetli bir rol oyıuı.rdı. Bunlar, bu töreni eski Türkistan tarzımı fevktı.Hlde benzer b i r şekilde kutlarlardı ( b akınız: Yeğ-ş u 5 = S. l9 l ö a; 108 d =2 1 75d ; 109 = S . 2 1 7 7 b ) . B u nda n maada bu Ç y u u g-çi ismi To ba'lard a insan adı o l a rak pek nadir ol mamak üz ere geçmek tedir (460 civarınd a bir Canğ Ç y u ng-çi yaı0ny ord u : Veğ·şu 6 =S. ı n 1 5 c ; sonra, Gav· çığ d e v l eti n de Çy u n ğ· ç i adlı, F u-fu lo k a b ılesinden bir a da m vardı: Veğ-şu l02 = S . 2 1 32 b). To ba'larda, Çyung-çi kelimesinin , es k i Çinde haiz olduğ u fena manayı haiz olmuş olm ası i m kansızdır ( b a kınız: yukandtı. yaşayan b i r hayvan

zikredilen metinler i ); buna mukabil, rın kendilerine ad

olması <Köpe k >

pekala.

olarak aldıkları

mUmkUndUr.

işaretine

teka b ü l e tmesi

Çyung-çi'nin bu insanla

z o d i yak a dl a r ın da n

b iri

muhtemel olara k , fikri mce icap

eder.

Bu n azariye

Es ki k av i m l er

139

d oğru ise , Tür k l erin hayvan takv iminin varlığı, en geç Millt· tan sonra 2 inci asırdan itibaren emin olarak tesbit edil mi ş

olur.

37) ŞA N-J UN Ö' l .ar: Y: Çi derebeyi Şan-J unğ'lartt k a rş ı muharebe eder (Çun ı;y u , C u a nğ 30); Çi. Gu-cu klanına karşı harbeder. on lar Lu' ların yardımını rica ed�rler. Çi onlardan ha zin el erin i alır (Şuo-yUan W, 13b); Ç i bunlara karşı şi male çekiJ ir, Lu'lara yardım r icasınctı. bulunurlar (Şu o-ynan 1 5, 13b).

K: Barbar fasulyeleri y e ti ş t ir irler (Guan-dz ı=TPYL 84 1 ,3b). M: C ov zamtrnındttn ber i .

38) ŞI-VEÖ 'ler: Y : Pınğ klttrıınu s i l , Şanğ sülAlesi id aresinde bir derebey lik (Guo-y n , Cınğ-yU ; l)zo, Cav 2n, Du tefsiri); derebeyli kten çı karılı rl a r (Cu-şu , K u n ğ-c y a 1 ); derebeyliği tekrar v er i lir (Cu· şu, Vu-dinğ öO); Veğ derebeyliğinin sa.hasındtı. otururlardı (Gu Cye·ganğ: Gu-şı·byen 1 , 1 59 dıt). H: Httloun , Tocharer 1, 10; Saussure, Origines S. 324 not ve S. J26; Dzo, Cav �9, Lun-bınl! ö,3 Forke = 1 907, 1 35-li.

M: Şanğ za ın a n ındttn ber i .

39) TAY-Y ÜAN-Cl.J UN G 'lar:

Y: Guo kontu onlara karşı yürür, YO-çOBn ' ın ötelerine kadar gelir, 1 000 at a lı r (C u -ş u ,1-v a nğ 7): 1-vang zam ltnında (M. E. 888), cezt1 lanartık t OUO den fazla at ları tılınır. Bunlttr eski Çü an - j unğ' d ı r l a r (Hov-Han-şu 1 1 7 , ı b = Tu n ğ-c ı 195 = S. 3 1 1 9 b); H 'ü tt n-v ttnğ z aman ı n d a (';b2-827) neticesiz h arbe giri ş i rl er ( 'l' unğ· cı l !Hl=S. 31 19 b). M : C ov zamanından ber i .

40) TSA V- VEG-CJ.,JUN Ö'lttr: Y: Zafer k az ıtnır (Cu· şu, Yav 76).

Çin ' in şimal komşuları

140

D: Cu-şu tefsiri, bunları Lu-cunğ ile b ir tutar. 41) TU-F ANG ' lar: Y: Şanğ devletinin şimali garbtsinde olmaııı icabeden bir düşman ülkesi (Dun Dzo-bin : Tsay Yüan-peğ-kaydi 1. 363 de); Şanğ'ın garbındadır, C ov ülkesi olması ica b eder (Cm Mınğ cya: Yenching Journal XIX, 95 de) . M: Yalnız Şanğ zamanında.

42) TYAV-JUNG' lar: Y: Gayesiz harbeder (Cu-şu, H'üan-vanğ 38 v e Tunğ-ci 1 96=8. 31 1 9 b). Tyav'ın sahası her halde Cin tıl k csinde (bu günkü Şansi'de) ol acak (Cu-şu tefsiri) . M : Cov zamanında.

43) VE G'ler: Y: Cov'un

1 17 , 1 b) .

yardımcı

k a v ıı ı i

(Şu-cin ğ , Mu-şı=--Hov

H ı m-şu

M: Cov zamanından ber i .

44) Y ANG-C Ü- J UNG'J ar : Y: 1 ile Lo ırmağı arasında bunlar vardı (Hov-Han 1 1 7, 2a ve Dzo, H ' i 1 1). M : Cov zamanından beri.

D: 1 ile Lo arasında mu htelif barbarları, ay nı zam an d a Çun-çyu Vın 1 8 zikretmiştir, onlar burada Lu derebey i ile ittifak a ktederler.

45) YEN-CING-JUNG'lar: Y: Cov sültll esinin Ci-li kontu (M . E . ı 1 inci asırda) bun hı.ra hücum eder, ve galip gf>lir (Cu -şu, Vm - d i nğ 2 ve H ov Han-su 1 1 7 , l b ) ; yerleri F ı n (Şansi'de)' ın kaynağı çevresinde

EskJ

141

kavimler

olacak (Hu ay-r. an-dzığ; Gav tefsiri Fın-yanğ kazasl şehrindedir, der).

Tay-yüan

M: Cov u ı m ırn ı n d an beri . 46J YEN-JIN'l ar:

Y: H 'tl ve Huay-i'lerJ e birl i kte Beğ'e akın ederler (Cu şu . Çınğ-vanğ 2); harbe sokturuJurlar (Mınğ-dzı 3 b=Wilhelm S. 70 ve Cu-şu, Çınğ-vımğ �), prensleri Pu-gu'ya naklolunur (Cu-şu , Çmğ-vanğ 5), ülkeleri bugünkü Lu sa hasında olacak (Şu o-vın, k . Yen).

M: Cov zamanından beri.

47) YUNO' lar: Y: Cov 'un yardımcı bir b oyu (Şu-cinğ, Mu-şı=Hov-Han-şu t 1 7 , l b); \1 an'ları , Çu 'lara karşı sevkederlerdi (Li-ci-cuan= TPYL 785, l a ve Dzo, Vın 1 6); bugün k ü Kui-cov'da (Şarkt Sı- çuan) bulunmuş olacak (1-tunğ-çı 897, l a) .

M : Cov zamanından b eri. 38) YİN-JUNÖ'lar : Y : H0nan dağlarının şimalinde (Hov-Han 1 1 7,2 a); yurtları Şanğ-lo'dı m şarka doğru Lu-hun ö telerint:ı k ad ardır ( Dzo, Ay 4, Du YU'nün tefsiri); Han ve Veğ derebeyleri tarafından yok edil d i l e r, b a k iyeleri garpta Lunğ'a (Şensi) d oğru kaçarlar (Hov-Han 1 1 7,2 b).

Cov zamanından beri.

49) YÜ-l'ler : Gtıneş rı a z ı o ! ı H 'i . Ytı - i 'lerlt· b • rl! b H oh ı ca k a ; Şu· cinğ, Yav-dye n'e göre) .

Y :

1 1 5, l

(

H cv-P tı n

D : Cu-şu (H'ya-h ov-Hyanğ 7), hir elçi heyeti gönderen , h ıı ş k a t n r l tl y fl zılmiş Ytl-i z i k rede r . Bu nlar bel ki tı y nı kavim

ler d i r .

Çin 'in şimal k:omşuları

tf2

60) YÜ-VU-JUNÔ'lar : Y : Cov tarafından mağlO.p ed i l i rl er (Cu-şu, T a y dinğ Hov-Han 1 1 7, 1 b). -

.ı

Şanğ zamanından beri.

61) YÜAN-İ'ler :

Y : Onlara derebey rütbesi verilir (Cu-şu, Di-dya 21) M

H'ya zam anından beri.

52) YÜN'Jer : :

Gua-cov'da otu r a n kötil kl a n (Dzo, Cav 9); ata l a r i San birlikte San-veğ'e silrll l dQ (Du Yn tefsi ri : Dzo, Ctı.v 9). Veğ ve Jui nehrinin sfttıas m d a yerlt-ştirilirler ( Hov-Hım 1 1 7,2 a). Y

m y av'l a rla

D : Yin-Jun�'ların ataları

olaca k l a r

(Hov-Han 1 1 i tefsiri).

S O N

Etnologların karşılaşacakları güçlükler, bütün kültür grup ları hakkında mal1lmatın fevka.lft.de az bulunm ası ve fa.kir m a teryallerden doğru dllrOst tasvirde bulunulmıyacağı mesele sidir. Tabit Çinlilerin yaptıkları tasvirler m ükemmel değildir, mükemmel olması da istenemez. Fakat b i ze bil dirdikleri şe ylerde husust bir nı ılna saklıdır ve bunlar kendine yontar şekilleri yle, i k i misli kıymetli dir. Tabit bunlarda başka millet lerde görOldUğU gibi, yab ımcı kültürlerin ken d i kültürlerinden farklı ve o kt\ltO r için tipik olan bir takım em areler gösterir ler, fark l ı olmıyan emareleri ise göstermezler. Biz de tetkikleri mizde aynı b etayı işleriz. Mesela. e kim şekilleri aynı olan ekinci b oylardan bir grubu tek başına tetkik edersek, her boyda. kendine has bazı küçük farklar orta.ya çıkarırız. Umumt ola rak ekım şekli diğer boylarda da bulu nabilir, fa.kat bütün boylarda. müşterek ol duğuna dair hususi v e tam b ir tafsilde bulunulmıyor. Bunu gözümüz önünde tutarsak Çin m ateryal lerinin göründüğünden da.ha. zengin ve da.ha. kıymetli olduğu görülür. Biz bura daki kültür tiplerinin çoğunu, bugünden ba.şlıya r ak yuvarl a k hesapl11 2000. en f n z l a �000 yıl evvelin den iti ha rerı ta k i p edebil i y oruz; bu cihetten, 'bir kavmin keşfi n den i t i baren m azisi h fl k k ı n d a 300 yı ldan deha ileri hiç b i r mater yal bulun m az>, diyen etn ologları kıskan dıracak bir vaziyet teyiz. ��i z . h u r ıt ı l a tek t il k d ·�ıt i ş i k l i kler gö�te rmekle beraber yi n'1 .<:ımd i nö has e wı rnler gösteren 2 0 0 ı v ey a :JOOO yıl öncele rine ait bulduğunı r z kllltUr g ı up l tı r ı n ı göste rtbiltceğiz. E u

ıu

Çin 'in şimal komşul arı

sefer de, bu grupların tftsvirleri hususundaki faraziyelerle da· ha iyilerini elde etmeğe çalışmalı yı z. Gösterd i ğimiz gruphmn yerleşme sahalarını da. umum iyetle 2000 yıl ötel erine kadar takip edebiliyoruz. Mubaceretleri de biliyoruz . Muhaceretler hakkındaki fara ziyelerle daha evvelki zam anları el de edebiliriz. BOtOn bun larla beraber Doğu Asya etnolojisini diğer cihetlerde tamamiy le prehistori k olan zamana kadar tetkik edeb iliriz ve mate riyallerimizi prehistorik m atniyallerle btığlıyab iliı iz. Ttıri h ten önceki had i selerle et noloji arasın da p e k az b i r boşluk bu lunur. Bununla beraber, elimizdeki m ateryallerdtın bir kaç başka netice çıkarmayı den eyeceğiz. Bu hOkO mler, kOltO r grupların ın nasıl teşekkOl ettiklt-ri -ye b irbirine hangi m üna sebetle benzediklerinin cin s ve hali Ozerin de duracaktır. Ne tekim bu bOkOmlere, münferit grupl arın materyallerinin ter ti binde işarflt edilm iştir. Ta bit bu h OkO mler yalnız faraziyeler d ir, fakat nisbeten emin olduklarını zannediyorum. Bir defa Han zam anından evveline ait ma teryaller m evcut olup Milattan önce � inci yoz yıla kadar, fakat bazen 12 nci yoz yıla kadar dayanır. Bu zamanlardaki münferit kOltOr grupları da toplanır, yalnız bu gruplar için h emen hiç hir kOltOr materyah mevcut olmadığın dan, okad11.r emniyetl i bir esasa dayan maz . Bu gruplıuı sonra k i grupl arın materyaline göre en az 600 sene evveline kadar uzanan son raki zaman grupla rına b ağlamayı denedik. Ta bit hu deneme neticesi tttnı e m n i · yet edilecek şek ilde olm tıyıp i ht i y a ti v e ihtimal1idir. Ben burtıda mu htelif kısımla r ı n sonunda ya ptı�ım hOlasa J ard a söylenen şeyleri tekrarla mak istemiyorum, yalnız b i r defa daha toptan b i r göz gezdi rel i m : Çin 'in şi m a linde mnstakil iki eski gllltOr biliyoruz . H 'yu n ğ nu'ların at yetiştiren, Su-şın'ların domuz y etiştiren kültürü ; hunlar daha geniş ve büy ü k mikta rda kendi lerim � has ayrılık emareleri gösterirler. Bir kaç tarih! emin v esikaya göre he r i k i kO ltür, Milattan önce birinci 1 000 yılın b aşlangıcına kadar geriyi tebarOz ettirir. Bu iki kt\ltllr arusın da d a h a 1 ki kültür, Dune--hu ve Şı-veğ kültürleri, bulurı �' ! . Bunl a r. kısm en b i ri ile kısmen de diğeriyle münasebettar emareJ er gösterirler . Dunğ· hu kültürü de Milattan önce takriben 8 inci yüz yıla kttdar

Son

dayanan esHlara bağlı görUntır. Biz, Dunğ·hu ye Şı-veğ k Ol tOrlerfni H'yurı ğ-nu ve Su-şın'Jarın birbiriyle tenıasından (bel ki birbirine geçen başk a unsu rlar de vardır, bunlar henüz sabit değildir) doğan karışık bir kO ltür oli!rak almak isterdik. Dunğ-hu'ların d oğuşu en az M illHtan önce birinci h i n yılın başların da vukubulmuştur; Şı-veğ'ler ht>r halde daha geç ortaya çıkmış ol acaklar. H'yunğ-nu grupları nın kOJtOrOnO n bir TO rk kOltürO ve m en · şe b a k ı m ı n d a n kt-ndileri n e has dillerinin TOrk dillerindtn b i ri olduğuna kanaatımız tamdır; Su-şrn gruplarının da kendile rine has k OltOrO Tunguz kOJtOrO d O r ve f'n eski d i l i Tunguz dillerin den biri olacaktı r Dunğ-hu ve Şı-vf' J2 'Jer (fikri m i z e gö re) Moğol dillerine göre k onuşo�uşlardır. Filhakika M oğol d l'.li Türk ve Tunguz dilleri arası n d a olan husust bir dil grubu olarak alınm aktadır. Kan aatimize göre Kora kOltOrleri rl e ketiyen saf kOltnr değildir. Bunlar kuvvetli ve bir çok safh a l a r geçirmiş Su·şın kültOrü tabakasından, belki de •eski Asya kOltOrO > unsuru ile cenup (YOe) kOltOrü nOn unsurlarından Dunğ-hu'lar gibi H'yunğ-nu u nsurlarından doğdular. Dolayısiyle Kora d i l l e ri n de de TOrk ve Tunguz dilleri ile ekrabalı k aranır, fakat en az bir dil unsuru daha farzolun masl Ulzım gelir. Mesele şudur : Bir •ana Çin kOltOrü yaşamışJI mıdır? Öyle bir kOltOr ki bu kOçük sahada, btttahi küçQcOk bir kavim grubu tarafından inkişaf ettiri lmiş ve bu kadar geni ş yayıl mağa muvaffak olacak ve - gerçekten vaki olduğu gibi - et raftaki bQtün yabeneı kavimleri tamamen kendi kültürü ile örtüp değıştirecek k a d e r yU ksek bir seviyeye ve bu derec9sin de kuvvete m rdtk olsurı ? Yoksa, yük&ek Çin kOltOrO ve ilk Çin kavmi, bir k ttç sınn- boyu kültürO n On karşılıklı olarak O'!tllste gel m esi n in bir mahsulü mOdür? Bu takdirde, OstOste gelme vetiresi n i n netices� ol arak, sonradan ken d i l erini gös termiş olan kuv vetler serbest olmuş olebilirler. Birinci i m kan iki imkanı daha doğurabilfr: a) ctık ÇinJilen yabancı ı rk v e k O l t O r d eıı g-�çnı e r d i rl rr� h) tF�ki ÇirliJer11, civarların da oturan sınır b oyu kavinıleri kült OrJeri yıır. ınde busust bir klll tllr grubudurlar. Her iki halde de <Ana Çin kül ttlrO.• nün, çevre sakinleri kllltüründen esaslı noktalarda farklı

146

Çin'in şimal komşuları

olduğu isbat edilmelidir. Aynı zAmanda, bu farkları n sm1r hoyu kOltOrlerinden bir yahut bir kaçının Ostnste gelmesi ile şu veya bu kültü r mahsulünün bir eseri olarak meyd a n a çı k m amış olduğu göste ri lebilmel i dir. Diğer i mkdn d a , bu otokton ilk Çinlilerin içinde bu k adar büyOk enerjin in ve kuvvetin neden bulunduğunu isbat etme k ayrıca gerekir. Kültür bakımından daha yUksektirler de ondan gibi sırf maddi olan bir izah, meseh\ ırk bakımından daha isti datlı olmaları gibi de - kifayet etmez, çünkü o zsman isti dadın isbatı ldzımgelir. Eğer ilk Çinlilerin bu en eski kültOrO başka bir yerde, mesel a. eski Ön A sya kültürleriyle temas n e ticesi hıtsıl olmuş olsayd ı, böyle b i r üstünlük m e.vcut olabilir d i . Fakat bun un da isbetı gıcırek ir. Göçün vukubulduğu gös terilemezse ( ve ş i m d i ye kadar bu hususta hiç bir teşebbOs m uvaffak olmamıştır; a n ca k bazı tesirler muhtemel kılınabil miştir, o kadar), başka kovi mlerl e etrafı sarılmış, H onon'da hulun on hu küçük kev min m ısıl olup te kendiliğin den bir Os tünlük yı H ota bilmiş olduğu, pek 11 nlaşılam az. O h alde, bu en eski k av m i n, aynca kabiliyetli ol duğu faraziyesi ile işl emek lBzımgelecektir Bu baıı a tehli keli bir faraziye olarak görü nüyor. ÇOn kü Çiıı tarih i n i n seyrince, eski nüveden olan inson lar, eski sınır boyu k avimleri sdhası ndaki i n son lardan kabili yet bakı mın dan hiç b i r veçhile daha Ustun olerH k temayüz e tmiyorlar. Fakat UstUnlUğUn, yabtıncı tesirler bu en eski ktt vim üzerin de müessir olmuş, ve etraftakilere müessir olmamış diyerek, izahı isteniyorsa, o zaman bu yabancı tesirlerin, kültürleriyle tanımış olduğumuz - yaban cılarla çepçevre sa rılmış olen bu kavme gelmiş olmasına akıl erdirilemez . Şimdiye kad H r kuvvetle

muhtemel old uğu gösterilememiş

olan göç faraziyesini bir yana bırakırsak, yüksek Çin kültürü nün, burede tasvi r olunan ken er k a v im l e ri kUltUrlerin e OstUn lUğU başka sebeplerden ileri gel m e li dir.

Başktt n stUste gel m e vetirelerinden - hatta kendi kU ltOrle gelen üstüste gelmelerden - b iliy oruz ki , bu vetire , ruht bir gerginlik yaratır, karı şmış guruplar ara1ın da bir nevi rekabete yol açar ve bu gerginlikler, etnik karış ma. vukubu lduktan sonra fertlerin içind e y a ş am ıya devam eder; karışık kültürlerin kendi ar alnrm d a m uvazenet bulması, rimiz içinde vukua

S on

147

yahut y e n i bir birlik için d e y e n iden şeki l hıılır ın; 1 tenı a yGln (il elrn erk ez tem� yOI), kf'n d i k O l tnrO n O n: ıı tı » faza v r y a h ıı n et kültOrü k e n d i l< OıtOrü n ll n şek li n e sok m flı!tt Zt·ıl ao· Bk l t> m tt y OIO (anilm erkez tem a y ll l ) yan ı n ı18 m Pvcu l o l ur s a , gergi n l il<l e r k li l tor m a h su l0n ı1 t> ı f1:1de bu l u rl a r. B u geı1� i rd ı k l t>r nıOsb P l v e verimli olarak tt-sir E-debil ir, çok d a h a yOk sf k y e n i b � r lc O l tU· re götürebil d ikler i gib i , m e n fi ve yıkıcı da tesi r edeb i l i r ve in h i tRta gölO rebi l irler. Bu , birbirle ri n e k a rışan k O l tOrlere V P. hu n la r ı n b i rbi rleri n e uymak derecesirı e bfl�l ıdır. O halde, yOksek Ç i n k fll l lh O n O n höyJı:� bir yahut bir kııç O stnste gel m e vetirı>si n ı n m ıth s u ın olduğunu k abul ederse k , o zam a n , b u yeni k ll l tO rün zind e lijti V f' i ç enerjisi b a kkrnda bir izah ta bul m u ş olu ruz. Hem o zam a n Fı n ya k 1 11 l u rl a bulu nan sın ır boyu k a v i m l eri kül türlerin i n yeyıl m a e : ve tero s i l i n de k i çabukluk , gayet başit olarak, şöyl ece izah edi l i r : sınır boyu kavimleri kültürleri n e a ı t un surla r , bu yeni ktHtürO n içinde bulunm ak tadır; yen i kU l tOr, yerl i kOltO rlı>riu parça l� rındırn hnsıl o l m uştur; bun lar d a ö n ce a r a l a rı n d u , başku sııı ır k a v i m l Ari kültür parçuları He O stOstti gelm i sl e ı-dir. S ı n ı r boyu k ıtvimlerl yeni kllıtO rn yabancı olarıı k duymıyor (bu gibi psi koloj i k noktalar çok m ü himdir ), bilftkis sı ı � ı r boyu kavi mleri nin her biri yen i kültürü, ken d ısinin eski kOltO rün Uıı rlevam etti rilmiş şekli olarak hissediyor. Onun içi ndir k i o n l arda, hu y e n i k fHtürü k a bul etm e�e tıo yll k bir istichıt vRr; orı u n için· dir ki o hu kadar çabuk yayıl u b i liyor. Btıtıhı bu n o k ta lara burada. sm ır boyu k a v i m lerı k tl l tn rleri n in i ncel� n mesirı den çı kan n eticeler m !l n ssebetiyle. h�fifç� te m as etm e k istiyoruz. Meseleler, daha b!lyük m 'lnasebetlerin içind e olarak, .. Loka l kulturen i m alten Chin a ., ıvt l ı eserimizde ( t ) yen ıden ele alınacaktır.

(1) Leiden ve

Pek lııg 1 142-1 94 '1 , i k i cilt.

E k l e m e Şi mal

Asyası

kavimlerinin

Çin kaynakları na

göre kabile isimleri .

İlişik listelerde 1 000 de-ı fazl a kavim ve kabtle il f> a i l t> a d ı toplımmıştu k i b unlar Çin k tı y n a k lımnda bulunmı< k l 11 ve Çin'in şimalin de k i kavimlere t a tıll1lk etmeklt:-diı' A d hı r, k ny n11kJ arın ver d i kleri şeki l ve niz >ı nı d a gösteri l m işti r . Bunltır, maltlm olan adlnrın hepsi d e ğ i ld ı r me t inlerde dttğını k h ı' lde de Rdlar vardır k i , on lar bu r a d ıı zi k H di l n' e m işk rdir. Bur adtt y alnız tan ınmış yahut n i E;beten tanınmış v ı,, gru plara toplan mış olanlar vardır. Bazı a dların yazılışı kat'f olara k tesbit edilmemişti r . Adların çoğunun 11 i diyetleri h c-.nüz şUphel i ytt hut meçtıuldUr. Biz bur u d a hu n evi nHzHriyeden uzıı k d u rd u k . Adları, şi m d i k i ttraştırmalara fa y da l ı o l H t 1 i l t'cek b i r malze m t'. olarak sunuyoruz. Burada z i kr e dilen k a bile ve klanların çoğu Uzerin d e henüz çalışılmamışt ı r. E k seri y u buıı lara dtıir pek ttz ,

malzeme mevcu ttu r .

literaturunda (bilhassa E . Cha v ann es'ın araştırma ka bil el e ri n bir kısmı i şlt>n miş yahut zikredilmiş oldu· ğundtın , biz muk ayeseleri kolaylttştırma k için lngiliz lran ı. kripsiyonunu muhafaza ediyoruz . Bu İngiliz trnnskrips iyonu, kitabın sonunda olan transkripsiyon t a belAsm ın y srdımıyle kola yca TUrk transk ripsiyonuna tahvil edilebilir . Avrupa

sınd a ) ,

A Çincenin

l ngillz

dlllyle

türkçeye u y d u rma

tra nskrlp siyon u ' n u

u s u l iJ n U göste r i r tah v i l

( transcomp osltlon ) tabelası

MÜLAHAZA

Şi m ıı li Asya kav i m lerin i n ke bile isimlerinde ingilizce transkripsiyon u m u h8f8za e d i l m i ştir; hel buki kihıpta türkçe tra nsk r iption başt ı m baş8 kull e n ılmıştı r. Böyle hue k et e d i l m esin i n sebe bi , zi k r olunan kHvi mlerden bir t ft k ım l arı h H k kmda A v ru p a d i l l eri n d e yazılmış araştırma l a r m evcut ol m as ı d ı r , henı Tü r k okuru , sırf i l mi ba kımdan kul lanıl mak üzre yap ı l m ış bu l i sted e . adları İn g i l i z ta r zı n d a görün ce kola y c a ta n ı y a c a k t ı r . Ç i nced e sesltır bir k an u n i yl:lte uygu n ol ıı r e k t e v zi edil m i ş oldu · ğ u n d a n , h ı ı n hır bir tabel a. ŞH k l i rı d e t a n z i m o l u ı ı a b i l i rler (Tb . ı ). Sol s ü t u n d a i se sonsesler b u l u nu r . H e r d ef as r n d t1 , İn gi l iz ! u zın ds y r.z ı l m ı ş sonses'in y ımımı Türk tarzında yazılı şı kon muşt u r; bunun g i b i , İngiliz tarzın d a k i önses'in yan ı n a Türk çesi k o n m uştu r . tli r h a ç hı. işaret e di lm i ş müre k k ep sesler mev cut \ur; i şar e t1> i z l e r m e v cu t değ-ille rd i r . BliZl m ü ell i fl er , çerç e v e içine tı lın ıııış sütu nlttr içinde, eh (ve eh ') y i , esk i telaffuzl a ra d ıı yan ara k , k ( v e k ' ) i le ts ( v e ts') ye a y ı rırla r . Gene çerçe v el i sutunlıır için d e h s ' i , h i l e s ' e e y ı n rl a r . O za m ı rn , b oş sü tun l tıra t ek a bü l eden seslerin konması Ia.zım d ır .

8 Fransızca yazılı,ın tU rkçeye çev i r mek için tah v i l ( transcomposltion ) tabelası

MÜLAHAZA: Bu l istey i veri yoruz; çün k ü tllrkçe ıt i taplardan

bir ;o� Ll ird �Hl�CJ

yazılmış [t1.rz J t1. ydz ıLn ı� ; ııı k�l i � alöri

161

Kabile isimleri

ihtiva etmektedir ( mesela. Fransız tarzında T'ou-kiue olarak tesbit edilmiş ve Tu-cOe okunması gereken kelime Tokyo ola rak oku nmakt adır). Bu tabela yardımiyle tnr kçe doğru telaf fuz tesbit edilebilir.

( rfl ) ile işaretlenm iş olanların bin yıldan beri ayni ön ses 'le ri v ıff d ı r : c y ahut ç (k , k ' , ts, ts' ol acıtğı yerde); ( • ) ile iştt retlen nıiş olanlar d a ( h y ahut s yerine ) h' lıdır. Hu tarzın l n gi l i z tarzından başka farkları , fransızca t rn n skripşi y onun yü kse k çinceye değil, bir dia lekte dayan masın dan ileri gel mekted i r.

İçindekiler :

1 - TUrklere bağl ı boyl a r 2 --- T'o - pa boyları

3 - C h ' i - tan boyları 4

- Zaman zaman Ch'i - tırn ' hm n

tabiiy eti

alıındn

hul u ru ı n

boylıtr.

5 - NU - eben ( Curcen ) boyları

6 - \1 ançu boyları 7 - Mançu de vrinde ( 1 644 - 1 922 ) Moğolhtnrı httyra l d ıuı 8 - �oğol devri n de ( U77 - 1368 ) Moğolların boyları 9 - Kora ve Mançu toprakların d a k i f\Ski boylar .

10 - •rang - hsiang boyl uı ( Ttrnkut T l u 2 t lileri ) 11 Japonya.ya yakın ülkeler ··-

12 - Kuzey klan ları ve soy kökleri ( izdeşlikleri belli boylar).

olmıyan

1 . Türklere bağlı boylar (5

9 uncu asırda )

( b k . Tablo No.

A-li-shih

grubundan bir ( Alanlar ? ) Türkeş boyu

A-p a

Tölös boyu

1. .A-hsi-oM

2. 3. 4.

A- l ang- n i

Nu-shi h-pi

5. A-pu-si h

))

A-tieh

A-wu-tso

Uygur

Ai-yeh-wu

Tölös

( Ho·tieh, Hsirh.tieh )

( A ·wu·ho. \w" ·shan )

9. Ch'i-p i

1 O. Ch 'ieh-m i

11. 12.

( = Ediz ? )

( = Ko r har

Ch'ie h-1'3 0

Tıng-l i n g'ler i n kuze y i n d e hir

Türk boylarından Türk (?) boy huın ottn

1 5.

ChU-11)-pO

Uy g ıu ( ?)

Ch'u-ın i

TOrlı:

Ch' n-mu-k ' u n

Tu-lu

Cht\-pi-sh i h

Tilrkeş

Cb'u-yUeh

Türk

20. Fu-li-chU

Tölös

•

Fu-lo-pu

Tölös

))

22. Ho-sa-k 'o

28. Hıieh-yen-t'o

boy

Kaduk boyu

ChU-c h ' O e h

21 .

(?)

14.

1 7. 18. 19.

boy

C h i h-she-L

1 3. Ch' ih-sih

16.

1 )

•

(

boylarından

K az a k l a r

(

Sir-Tarduşlar

= Ku n1 btri =

? )'

Çunı u l ? )

K11btle lllmlert

24. Ho-lao 26. Hsi-cbJeb

Kuzey Ordos'ta bir boy ( Alaca ? ) boy lan o d a o

TOlOs

26. H si-su

TQrk

26a. Hsi-yeb-wu

Uygur

27. Hsieb-sa

TU rk

28. Hsin-li 29. H u-hsieb 30. Hu-lu-wu

31. Hu-tu-ko 32. l:lu-weo-su 13. Hun

Mao-tun'uo yendiği boy TOlOs

boyu

TUrk b oy ları n d a n • Uygur TOIOs

34. Hu o yU -

36.

• •

Hun-yU

36. Huo-hsUn

37. 1-chih 38. 1-fu-ti 39. Ko-hsi

40. Ko-k'un 4 1 . Ko- sa 42. Ko-shu 43. Ku-li 44 . Ku-li-ka n 46. Ku-su 46 . Ku-luo-wu-ku 47 . K u n g y U e h 48. Lou-fan -

•

Hsiunğ-nu ' lar kuzeyinde bir boy Mao-tun'u o ye n diğ i k a vi m Türk b o yu ? ( Orta Asya'c1a bir memleket ) T'u-yU-hun 'la rın kuzeyinde bir ku vim TUrk boyu ? Mao-tun 'un y e n d iği kavim Uygur boylarından •

TOrkeş

Baykalıo k u ze y i n d e bir kavim

Ttırk

boyla ı ı n da n

Tölös

Tnrk boyu ? ( = Kongur ? )

Ku z ey Çiııd e ( Shansi'de ) bir boy . •9. Mao-hıleb-bsi- Uygur bo y lar ı n d an ch'ib

Karluk bo yl u rıo d a o 6 1 . Mo-ko bai-cb'i Eıki Uygu r boyu • Türkeş 62. Uo-ho 6S. Nu-erh-kan Tnrk boyu ? • M. Nu-shib-pi • Nu-ahih-pi boylarınd a n 96. Pa-sai-kan 00. Mo-lo (Mo-lo)

Ui8

Çin'ln şimal komşuları

1 54

66 . Pa-yeh-ku 57 . Pai bsi

58. Pi·shih 59. P'o-fu 60. Po- m a

61. P'u-ku

! .2. P'u-leı 63.

Pu-tu-keıı

64:. SbH-t'o

Tölös boyl a rı n d an ( ))

Be.yırk u )

))

TOrk boyu ? Karluk boyu Tü rklerin k u z d y i nde b i r boy ( = A i ıt c ıı ) Tölös boy l a rı n dan ( = liill; ıı '? ) T'ie n-sha n'da b i r bo y , sorı nı k i A -w u H u n 'ları ıı boyu TUrk b o y l a r ı n d a n H s i e n -pi boyu TOrk boyu ? Tu-lu boy larında n

66. Shang- k ' o-ku 66. S be - p i 67. Sbe-she-t'i . )) 68. Shu-ni-shih Tölös bo y l a n ı ı d s n ( Bt k a ri ? ) 69. Sih-chieh » Türkeş 70. So-ko • 7 1 . Su -l u-ch i eh Tölös )) K arluk 72. T'a-shih )) Tölöı 73. T o-l a n - k o (l'e l en gu t '? ) )) » 74. Ts'u-lung-hu 75. T'u-ch'ih-shib TUrkeş'ler Tölös boylarııı dtw 76. Tu-po " 77. T ' u- l u - w u Uygur Hali Türkl e rı rı d e n b i r boy gıutıu 78. T u · l u 79. T ' u ng- lo Tölös boy l ıı rı n d tı rı ' = Torı g r tt '? ) ıı ıı 80 . Wei-ho ( = U i gur ? ) 8 1 . Wu-chieh Hsi unğ-n u ' l ttrın y e n d i ğ i k tt v i m �2. Yao-lo-ko Eski Uygur b o y u ( = Ya�lııkttr ? ) 83. Yao·wu-ko U y gu r b o y u ( = Yıı o-lo-k o ? v A y a h u t 84. Yen-mien Tölös bo y hın n d s ıı ( = Enı i ıı '� ) =

85. Yttsn-ho

))

Ya bu t k s r )

Tablo 1

2 3

6 7 8

rüf J1 t=

fDf 1fVL

�Vf jıj �

( ıı ol � 'ft}. ) r� 'l!f �*1 UDJ � u,� ) ,� �p 'lJJ $. l1 7': /tf:

20 21 22

23 24

32 33 34

m 1t J. ��

= ;t:.b f.R -t.1! � , •

J.t_ � �- ,f._

)!J *

"*1ı-% ��

Jlif lı:l

�4 ip JJ.

�4 )l

No. ı : Tiirk boylan

�

··�

�R

i·ı &

ıı:t: ı �i ,:._ ��

�l

/J �

.J. * � fn )\ . 'T

42 43

� "* � M ,l i; � rt

47 48 49 50

Cv A )

\..

P, t. 4D

� ff

�� i .t.ii

�t

�n

{j( jıj 11

�i *fr '

z_,

a i_ �?g

* *·

1 66

ıiıl

r� re...

ı il � ıt

t 1 •) t �·J tf t& .f+ 1 �li '� iJ rı

�ı f�.

�ct tt !1. :ı ( t1. tıJ) n.

Çln'ln ıtmal k:omıuları

1&6 51

53 54

60 61

68 69

70 71

74 75

l "

it.z

.ry

*• ..,,

:!r �

'"I /,�;

Jf -f

�,_ ;:, Z.,

� "' J;t � �t

t( 't �1

yı�

� k $- � .� .� 1l 1!)

81 82

tr �·

� J. B � ,uı � �

il\ ft_ ı!,

,llJ,. +.!;

, . t 1' 4=- ı !1 t

;.. �"t-- :tft. ,i8;f. , "ı !E ti.

I� "} JJl\.

i,ı' f

:il �� t li :Rl ·)'- ft.

.ı:: �

1r {' ( f� �i.) 77 �� ti � 78 {� �1

�

3 � �7 1,l li- 7JJ � ,!f.j }i,

I�

w·

t *L ,t:, lİ1

� tt ı *� �

11@ -".._ .r

*'"" ·L

T'o pa boylan -

[ M. S. 386 - 649 ] (bk. Tablo No. 2) ( Wei-shu 1 1 5'e göre; metnin y azı hataları tHhih edilmemiştir. MeselA bir • hou ', ' sib ' manasına gele bildi�i g ibi aksi de vak i olabilir}. t . A-fu-yu

2. A-lu-buan 3. A-tan 4: .

Charı-ch 'ih

5. Ch'e-kun 6. Cb '1-cbin 7. Ch'i-fu 8. Ch'i-kan 9. Cb'i-ll 10. Cb 'i-lien 1 1 . Ch'i-lo 1 2. Ch'i-lu 13. Ch '1-10 14:. Ch'l-men l :l. Ch'i-nu Ut Ch 'ieh-pi t 7. Cb '!u-lin 18. C h 'iu-mu-linf 1 9. Cb'iu-tun 20. 21. 22. 2S.

Ch 'u-lien Ch'D-ehtn Cb'u-ta-yft

(yahut A-fu-kan)

Garbt T'o-pa. T'o-paların &Bıl kabtleıi

Garbi T'o-pa (Karşılaştır cch'i-liemı Oarbt T'o-pa

Şioıalt T'o-pa

T'o-bahmn asıl kabtleıi Garbt T'o-pa

Erh-mien

24. J'u-lien

=-S

Garbt T'o-pa

e m a ; Hsiun �-nu'luda)

1 58

Çin ' in şim al kom şul arı

25. Fu-ın 26. Ho-erlı 27. Ho·chi

Gubt T'o-pa

28. Ho-chu-hun

Şimali T'o-pa

30. Ho-hou

'Jsrbt T'o-pa

31. Ho-haı

Şimalt T'o-pa

ıg. Ho-ho

32. Ho-jo 33. Ho-kan 34. Ho-ku

T'o-paların asıl kabtlesi

35. Ho-lai 36. Ho-lan

Şim ali T'o-ps (bak . Chav. Doc. S. 56)

37. Ho-lou 38. Ho-pa 39.

Ho-tan

40. Ho-tou-lin g

Cen ubt T'o-pe

41 . Hou

T'o-pala rın a sı l k e btlesi

42. Hou-mo-ch 'en

Cen ubt T'o-pe

43 . Hsi-tou-lu 44. Hsiu-liu-chin

( = Su-liu-chin)

45. Hsll-pu

( Eskiden bir H siun g·n u oym ağı)

46. Hu-ku-k 'ou 47. Hu-ti-yn

•s. 1-chan

T'o-paların asıl kabtlesi (Karşıl ttştır « İ-fu-ti>ı , T'u-yQ- hun 'tarı n şimalinde

49. 1-tu

50. 1-lou

61. 1-n a-lou 52.

T'o-paların

Tunguzlar s . 36 ) Şim alt T'o-pa

1-tou-chüan

58. Jo-k 'ou-yin 54. Jo-lcan

55. Ju-lo 56. Kai-lou

67. Ko-pa

asıl

Cenubt T'o-pa

kabtıesi

yaşay anlar) (K arşılaştır « İ-lou » ,

Kabtle isimleri 58. Ko-tı-yen

f)Q, K 'u-ju-kuen

60. K'u-li

Şlm alt T'o-pa Cen uht T'o-pa

6 1 . M o-lu 6 '' Mo-l u-chen �.

63.

Mo-ıı a-lou

64. M o-y n 65.

M ou-chUırn

ti6. M u-.i ung

( b a k . s. 47 )

Cenubi T'o-pa Cen ubt T'o-pa (ha k . s. 47 )

67. Na

68. Pa l i e h

69. Pi-k ırn

70. P' i-lou

7 1 . Po-lUeh 7 · . P'o-to-J o

Gınht T'o-p8

73. P'u

A sıl kabtlesı , T'cı-pa l H r ci R

74. P'u- l o u-ju

7fı. P'u-hsi 76. P'u-lan 77. Pu- ı iu-kn 7B. Pu- lu- kerı 79. Slı i h-l ien 80. 3lıi h-lou 8 1 . Shi h-pen 82. Shih-t'u Si\. Sbih-yU rı 84. Shu-lo-yU 85. Sih-chi Sti. 8i h-fu-ch i n 87. Sih-l i-fa 88. Sih-nu 89. Su-ho 90. Bu-li 91. 'fa-hıi

Gıuhi T'o- pR

Garbt T'o-p11.

T' o-pttlarıı:.ı asıl kabllesi

159

Çin'tn fi.mal komşuları

ıeo 12. T'a-111 98.

Ta-mo-kan

94. Ta-po

96. T'a i · lo-ebi

Garbt T'o-pa Cen u bt T'o-pa

96. Tıeh-yOn 97.

T 'o-lo-pa

98. T o pa '

99. T'u.fu · l u

100. T'u-hsi 1 0 1 . Tu-ku 1 02. Tu-ku-hun ıos. T'u-n an llı4. T'u-yü-hun 1 06. W e i -ch'ih 106. Wu- p ' e n 107. Wu-shih-lan 1 08. Wu-huan 1 09.

Wu- l o-lan

1 1 0.

Wu- n iu-yü

1 1 l. Wu-yi n 1 1 2. Yo-li e n

o- p e l ım n asıl

Ga rht

k t1 btlesi (ve M oğol o y m a�ı)

T'o-p8

Gtırbt T'o- pa (k rş . s. G a rbt

(krş . s . 4H) Şi m ttli T'o- p ıt (krş.

1 07)

T'o- pe

wu-y i n

( K tırşıl aştır: W u - l o-lıo u , s. 39) >

ev, T' o- pa ' l a rd a )

Cenubi T'o-pe

1 1 3. Yo-tu-chen

Şim a lt T'o-pa

l 16

Yü-fu

Şim elt T'o-pe

YO-lı un

<Ka rşıl aştır: T'u-yn-hu n , No. 1 04)

1 14. Yü l 16.

1 17. YU-wen

1 1 8. Ynan-!ai 1 1 9. Y n e h-lo

Ştt r k t

T'o-pa ( bak. s. 88)

Garbi T'o·ptl

Şiın alt T'o-p ıt ( bel k i : Y U e h-ch i n ).

161

Tablo No. 2 : T'o-pa boyları -; 2

3 4 5 6

7 8 9

11 12

13 14 15

16 17 18 19

21 22

23 24 25

F� fi.. f ( r� R -tJ I� /&_ 1� fij ' -it :ıl t t� � 1T Z.. R

ıı-t... t"

c t. � ıJ

� lt_ tıt fi ııt_ J!_ ıı-t:.. g

bt_

rı

p t ./J5l

�f !ıt .fr. �}.. � !� � ir: l� rl! ıi. -t fr

26 27 28

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

40 41 42 43 44

�·�

ı!

�

&ıJ 6

�İl ! ij :1 v t i !;

t.i. � "i t H -t __

H, f jı� t�

lf ı\i tıf!"' tf_ )f U. i l; • �� - FA:)1.. ·L IL

1-Y.

Jt. rf.

� f ll ft; ;': fr

�P. � 46 �� 6

' ·

ltı �

± t... : t

/. ı '\,. .

'/J_J!p }L

tı

� J.l t z, ılir z.. �

1�

162

Çln'ln şimal komşuları 51 52 53 54 55 56 57 58

59 60 6\ 62 63 64 65 66

67 68 69

- #J�

ı: t i;g o � '

� -f � rı 1- n-

�Pj il � !� �

"- ,;� 'ğ '*- jk_ t Jl �l. If��

t "P tl !ti n. ı. � d:> ,,, � / .

#�

� fıj f�- �

t. 71 m- � 72 -"ıt. ' ,1 73 t 74 t M t, 75 ,_ l 70

�

76 17 78

79 80

ft � ; j; t. JA ft- ,� ,fik B � J"_. .

� f:J_

)__ $.

fi-

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96

r �

İ -

-z;

M�t 11- 1-t 1'"T. f*. ,,..

1 1, ;b f� 1'?, .,..,._

ftı

f: � ·• � //<.. Jt ""-'--

....

ı'-3

*- t i_ 1:p t.. � n *-...

n. -r.

.� -1t

1-t.,

� :tt

100

�:t.

f;t ...

Ü. �

/İ_

Kabtle isimleri

101 102 to3

�.; .Jt\ �" )\ j_ fit tıi

t05

f#.i 'L

t0 7

108

t09 no

111 1 12 t1 3

bıt �

tJ� k �

/� JL ,� �ı tJ to. t

& ,,

�� · �

fyı

� Yf-

1 17 1 18

1 19

� ,

104

106

163

?J�

:t.

İ�

;! *11

3. Ch'i-tan boyları

(10

1 3Uncn arırda)

( bk. tablo No. 3 ) Ch'i-tan ' la r ı n Hsi grubundan bir boy Eski memleket, Ch'lara ait. 2. Ao-li-mi ;_>, Ao-wei Ctı. lnrın 1-shib ve Ch'ü-te gurnphı rının kabtle kısmi Eski Hsi 'ler. 4. Ao·yen NU-chen Bil&hara Cb. kabtlesi. Eski NU-chen . " T'u-chüeb (Türkler) . ıı » • 5. Ao·yenT'u-chUeh 6. Ch'a ng-p11i-shan Ch. ların yarım vasal kabtlesi 7. Chi- cbieh Yao- nien gurubu kahtıesi lbaşka ş e k l i : Vl o-chieh> 8. Chieh-ti RilAhara C h . kabilesi, eski T'ang-ku . 9. Ch'u - l i Ch. ların Hsi grub u k abtlesi {bak. Mahan, Ch'u-li) 10. Cb 'ü·t'e Ch. kabtlesi 1 1 . Chui-chln Ta-ho gurubu kabtlesi 12. E-p'u kua Bil&hara Ch kabtlesi Ta-ho grubunun kabtlesi 13. Fen·wen J) 14. Fu Eak i Ch. kabtlesi 16. Fu-fo-yo 1 6. Ho la T'aııg ku Bil8.tıara Ch kabtlesi, T'ang-ku ' d an müteşekkil Ta-ho gurubu kabilesi 17. Ho-pien BiUlhare Ch kabtlesi, eski esirler ( = Ko-shu ) . 1 8. Ho- shu Esk i Ch k abtlesi 1 9. Ho-ta·ho Muahhar kHbtle birliği 20. Hsi (·wang) Eski Ch kabtlesi [ veyahut Fan-wantan ] 21. H si-wan-tan Yao-nien guru bu kabtlesi ( yahut : Eski kabtle ) 22. Hsi·wu Bi18.hara Ch kabtıeıi. İ l k Uygurlar �ıı. Hsieh-t'e 24. Huang Shih · wei Shih-wei kabilesi , bil8.hare Ch'a aitti ve T'u-lU-pu ismindeydi. Ch'ların yarım vassah ( Uygurlar ) 26. Hui-hu • • • M. Hui·pa t.

Ao-li

Kabtle isimleri

27. I-1btb

28. 29.

30. 31 .

166

Cb kabtleei

1-shih-huo

Yno-n ı en guru bu k a bilesi ( = 1-shi h- y ll)

1- shib-i

She n - m i

1-tien on 'eb en Jih . li e n

32. Jui- hsi

33. Kan-t ' u-w�ıı

))

( De vlet dayısı gu rubu )

Liao-cbi t ı ' e göre : 1-shih-yll : Esk: Ch ktt btltısi

B i l!hllra Ch k a btıes i , N O-chen'da mllteşe k k i l Esk i C b k a bi l e s i Ta-ho g u c l! h u k a ht l e s [ B ı lAhara Ch

W u- k u 'dan nı ll leşe k k il

Wu-ku

34.

Eski Ch kabtleei

35. 36. 37. 38 39.

L i u - yüan

M u a hhar k abtle

M e i-chib

Hsi g u r u b u k a bi l e s i

M ei-ku - hsi

Bi l!hanı Ch k a btl e s i , T ' t rn g- k u ' <1 an m ü teş e k k il

Mo.c h i tı h

Es k i Ch k n btlt- si (

Na - h u i - chi

Y tt o-ıı i en g u :· u b u k Hbtltısi ( Li t to-ch i h 'e göre :

C h i-ch i eh )

hu i-chi, eski Ch k a btlesi ) ' Yao-n i e n g u r u bu k abtl e s ı ( Liao-ctı i ı ı ' e göı e : F.sk i Ch k a btlesi

• t . Nan.K'o

4·J . 43.

B i l !hara Ch k ahtlesi ( cenubt K ' o )

Nan T'a n g.ku Nieh-la

» ,

es k i T ' n n g- K u ( ce ıı ıı bt-T' )

Ch k a bi l esi

ı .ı . No-ch ' iT'a n g- k u H ı lAhua Ch k tıbtl e s i , esk ı T ı r n g - k u

46. Nou.wan - lrn tt

46. 47.

ıı

�a -l i-ko gunıbunu ıı Ch k tı bt l e s i , e s k i H st

h i ı· k ıımıı

Nu.ku

N i e h - l a.- C h ' l a r ı n

Pa.\i

Hsi-m i

Pei·K'o

Bil!hara C h kabilesi ( ş i m alt K'o )

guru b u k a htlesi,

bilAhara Devlet dayısı

gurubu ( b tı k Toba : Pa-li )

48. 49.

Pei T'an g-k u

50. P e i Ti-lieb 5 t . P'en -nu-li

52.

P ' i -ch ' i

ıı

» •

» , » ,

ş i m alt T'ang- k u T i - l ie h ' de n mllteşe k k i l

h.ski memleket, Ch'lartt t a b i >>

Ch k a btlesi

53. Pi-ku-te

Bt14hara Ch'lara mensup kavim

54:. P'in

Ch k a btlesi

1)5,

Pin-mo

56. Po- s i b-Pi-ku-te

Yao- n ie n gurubu k a btlesi ( başka şekli : Tien-nıo) B ilQhara Clı kabnesi, Pi-ku-te ' d e n mUteaekkil

166

Çin'in flmal kolDfllları

Po-te

Cb 'ların Hsi gurubu kabtlesi Esk i memleket, Cb'lara ait Cb 'hum yarım vasıalı 59. P'u-lu-mao-to 60. Sa-li-ko Bil Ah a r a Ch kabtlesi , eski Hsi " )) • 6 1 . Shao-wa Ch'ların kabile b i r liği 62. Shen-mi 63. Shih-huo Yao·n ien kabilesi (Liao-cbib'e göre : Eski kabtle) Ci 4. Shih- l i Yeh-10 gu rubu kabtlefili ( hQkOmdsr gurubu ) B i lAha ra Ch kaı Lıtlesi, eski Sbih-wei 65. Shih-wei • T a-lu-kuo ö6. 8bu-che Tn-lu-kuo » • > , Ta-ho gurubu kabtlesi 67. Ta-ehi ô8. Ta-ho Ch 'ların kabtle gurubu, bilAhara hOkOmdar gurubu 69. Tıt-lu-kuo Ch'ların P'int gurubu kabilesi 70. Ta-ın a Pi- ku-te BHQbara Ch kabilesi, eski Pi-k u- te Ch'ltmn Yao-nien gurubu kabilesi 7 1 . fım-li Bi14hara Ch k abtlesi 72. T'e-li-t'e-mien Ch'ların yarım va ssah ( bak Cbin : Ti-lieh nü·ku) V. Ti-lieh Ch kabilesi [ = l-la ?]. 74. Tieh-lli 75. Tieh-la-ko Cb 'ların yarlm vassalı 57.

58. P'ou-a-li

76. Tieh-lu Ti-lieh 77. Tietı-ta

78.

79. HO.

81 . 82 . 83. 84. 85. 86. 87.

Tien-mo To-kui Tsu-chieh-li T'u-chU Tu-huo T'u-liu-yü T'u-lu T'u-10-pu T'u-pien Wei-ku

88 . Wei - yen T'u-

cbtteb

BilQhara Ch k abilesi, Ti-lieh 'den teşekkül etmiştir. Ch kabilesi, Tieh-la gurubu, eski Hsi (telaffuzu galiba 1-ta ) Eski Ch kabilesi BilAhara Hsi gurubunun Cb kabilesi Eski Cb kabilesi ( başka şekli : Nieb-li-chieh ) Cb kabilesi Cb'ların Ta-ho gurubu kabtlesi Eski Cb kabtlesi BilQbara Ch kabilesi, esk i Ytt-ku-nieh Cb kabtlesi Ch'ların Ta-ho gurubu kabtlesi Ch'ların yarım vusalı Bila.hara Ch k abilesi, T'u-cbtteh'den müteşekkil

Kab i l e i s i m l eri

89 Wu-ku

167

Ch'ların yarım vassa lı ( bak Chinlertn \Y!u - ku li'sine ) 90. Wu-ku Nieh-la ( = Wu-ku-Nieh-li ) Nieh-la gurubu kabilesi 91. Wu-t'u-wan Ch'ların yarım vassalı 92. Wu-wei Ch kabilesi 93. Wu - y o a n Muahhar kabtle 9 ı. Yao-chieb Ch'ların Sa-li-ko gurubu kttbtlesi, eski Hsi 95. Yıt o-li Ch'ların Hsi gurubu kabilesi 96. Y tı o·nien Ch k a bil esı , t.ı i lQh ına hükü mdar guru bu 97. Yeh-In Cb'ların hükümdar gurubu 98. Yen-mu Ch'larm yarım vassalı H9. YU-ku-nieb Tabi i yet altın a girmiş kabtle, b i l A hara T ' u- l u ve Wu-ku-nieh'e ayrılmıştır. 1 00. Yü - l i n g Eski Ch kabilesi 101. Yüeh-li-chi « memleket Ch'lartt ait il 102. YUeh-li-tu )) » 103. YUeh-wu Nieh-la gurubunun muah har Ch kabilesi

168

Tablo No. 3 : Ch'i-tan boyları 1

7 8

9 10 11

12 13 14 15 16

�

� !l /1' � �ı,

� 1�t + �� r J€ ffeJ.. -k Eı ılı

ı:t

t.t fil

::.:4 �

<:., ;.)

,-:,.

a ıı urı_

� � ,&

, J ..,

.:..

'. �] .r.ıef,.�:\!) n.

'f'..

42 43 44

� <>

( � �1

fi-)

46 47 48

49 50 51 52

...,,

tt "" � $..

�

E..

ı-A:J �

....

..ı.. I•

�t

z. � ıc- �

J!ı

� Jjl_ (Pf � 11

� tJ �

,'..:J-

z..

1*1 1ifl

ı ı

� 11" tft. ft � ;}- M ("/\..

�� :tf �

'.i. i:.

t �f ��

_!_

.J!1L �I!.

� ll

..:.· A il ':,ft

*Pı

ft.'3

�l i'- it

il M il m� N. W'J

(� -t; � )

[t ıt � 11i

* /'[!. t

t_;_

<' \.:._ �·

llJJ.

11\.

·t; �1

.J'_

j t_,

ıtt

; L.

i;::\. }·�1/

j t.,

ı"l!ı �t

/.,,'-. lJ.J.._ = 'o< :tn

Q!. ;\'.

169

Kabile filmleri 53 54

55 56 57

58 59 60 61 62 63

1 ft.

" au

l J1 :L /l. #i l i

70 71

72 73

İfL·

g j_ . ·�iı

�

:.! n

�

Jı/

ıiR '.1+ !I � 91 !

)it

� ı11 ı

: >+ itı -ı. L -� 'q ılı"1:..-

:,_

· i l

� �

1�

�ı/

�:ı 1-

P.t ô

rı_ tt

'� �

y!;

, � rt,

95 96 97 98

102 103

i fit.

(.1 1i :,.s_

.b.

10 1

ıfr �

1 00

: Jk *�

:.!f,;___ · t

J-·

,�

:.t_ ,� tt J_ '� � ''t 1�. �

111

�

t.. t

ı_

i_ .. J;j �ı •J:.

}1;

� ıı_ b. if J1J

'i �

'.t :;,

�· L

1!t

�� l ia J.fr ı !' t�. f8 1t. �J JJiij i

l fit

1ı) (�. ô ·f� �tt J'

rf:. .t.rı -ır-:ıı_ ı.

il_ ı �� -§_ t fi

,1iL

.;n

�ı

.3--

J! � t ft!f !. /� � 7L

};ı:. '

4. Vakit, vakit Ch'i-tan'ların tabiiyet boy ve kavimler

altında b ulu n an

( Liao - shih'a göre - başka yerlerde isimleri geçen k abtle ve kavimler burada zikredilmemişlerdir. Burada bahsedilen kabtlelerin çoğunun mensubiyetleri ve oturdukları yerler hakkında malO.mat verilmemiştir) (bak. tablo No. 4). t. A-sa-lan Hui-bu (Uygur grubu)

2. Cb 'a-ehih-tl 3.

4. 5.

6. 7.

9. 10.

11. 12. 13.

14. 15.

16. 17.

18.

19.

20.

2 1. 22.

Ho-su-kuan H sie - cb i a- s i h (Kırgız?) Hsieo-fen Hsieh-l i - li Kuan-lang-kai ( = 0-lang-kai ) Lin-lieb Mei-li-ehi Nien-pa-ko (Söylenişi : Chon-pa-ko'da olabilir) Pa-sib-mu P'o-li P'u-nu-li S hih tse ( = Arslanlar) Shuaı-k'un-na Ta-li-ti T'ieh-li Tıu p u Tun-huang <Yer adı değildir) Wu-no Yao-li (krş. Ch'i-tan : Yao-li) Yeh-tu-kua -

171

Tablo No.

Cb'i-tan'lann tabiiyet altında bulunan boylar.

1 2 3

5 5

7 8

10 11

16 17

Fi'J ri. i] � P. � � .•l. irg f-t � j1r

,i. 1.'.if- � Jti ,J .

-'t �F

ı. � � .t( ft� � g� *

f.•.J . !_

_!.

/�.:

-fi:.

! \..

�

2J-

EL il�

it. J_ � il ·�� Pli I·

21 22

lf�

};.__ J_

�ll t! 7L !_. � .f_

e._ı.

il {1ı

lEJ

�

Nü-chen (

Cürced. Chin ) kabileleri

[ 12 - 18 üncn asırda ]

Bu liste Chin-shih ' in zeylinden alınmış vtı bir llz daha gen işle tilmiştir. Fakat mevcut ks btlelerin hepsini ihtiva etmez ( bak. tablo No. 5). ı . A-lt-k'an

2. A-tien 3. Ao-tun 4. Cht-lu 5. Cb'i-shih-lieh 6. Chia-ku 7 . ChU-lu 8. 1-la 9. Ko-pu-ha 10. Ku-li-chi a 1 1 . Kuan-cbun 12. Kuan-lo 13. Mo-yen 14. Na-la 1 5. Ni-mang-ku 16. NU-bsi-lieh 17. P'ei-man 18. Po-sbu-lu 19. Po-t'e-pen 20. P'u-ch'a 2 1. P'u-san 22. San·ta 23. Sbih-mo 24. Sbih-ti en 26. Sbu-bu

( şimşe k = Mançu : akjRn) A - tieh?)

;

k rş. Toba :

( krş. Toba : Ch'i-lu ? ) ( • • Moğollar : Ch'i -shih-li-tai)

( krş. Kora : Ku-l i ? ) ( = 0-cbun) ( = 0-lu ) ( Mançu : Mujln =ka l p , istek) ( Mançu : Nimttha=balık).

Kabtte

isimleri

26. T'eng-ku 27. T'ang-kua ( = T'ang-ku ? ) 21. Ti-lieh-nü-ku 29. Tu-lieh 30. T'u-tan 3 1 . Wan-yen ( Hükümdar klanı ) 32. Wen-ti-ban 33. Wen-tu 34. Wen-tun Wen-tu?) 35. Wu-ku· li Wu-ku-ll?) 36. Wu-ku-lun ( ı\7. Wu-k 'un-sbenlu

as. Wu-lin-ta 39. WU-lu 40. Wu-yen 41 . Yen-eben

( M oğollar : Wu-lu-tai ) ( Tobelar : Wu-yin )

173

174

Tablo No. 5: Na-eben kabileleri ,

2 3

4 5

6 7

8 9 10

11 12 13 14

17 18 19 20 21

2:3 24

riif 1. i1L

�PJ

�

,,.J'ıJ ...

)(_ �

30 31

ılı .ll '&'

tıVJ /f"

m ;ı

28 iJk.

� � tt -�· z., ki

�� jıJ

7.1 J_ " �� t %

� Al *" �ı] ft., ·tt "t � i !.'}. tl �' !'f JfL ,t.

� �� ..... rh

� J.:r-

1t ji # ij� .ı 11 � � �

JJL A.

34 35

� ....8 ,t_ ,4; '

�

� ;! 't • 9 ı. � ;,ııı 9 ..J. y,mı. jl

'� 6 _il

il\'.IFJ � ;!; �A. · � ,1S.... . . l:l jf � l;L . � #. l!_

tt. 1717

fıJ .,,..

:fr fıJ

1; }i

fi;f 'i

7(.. �� .ğ*� �

6.) Mançu boyları [

( Bu liste

H. C . v on

ı(

- 1 7 liCİ asırda ]

der Gabelentz'in 10.gatından ve E. Hauer :

Das mtındschurische Kaistırhaus'dan allnmıştır). 1 . A kiran 2. 3.

4. b.

6. 7. 8.

10. 1ı.

12. 13. 14. 15.

16. 17. 18. 19. 20. 21.

A-ch'i-lan Anculaktl An-ch'u-la-k'u Andarki An-ta-erh·ch 'i Antu Gtlwalgiya An-t'u kua-erh-chia Barda Pa· erh-tıı Donggo T u ng-o Dung Tung Dunggiya T ung-chia Ehe-kuren 0-ho-k ' u-lun El miıı 0-lo-min Fenehe Fo-na-bo Fio P'ei-ju Fodoho F o-to-ho Giyamubtl Chia-mu-hu Gtlna kakuren Ku-na-k'o-k'u-lun Ku a-la GOwala Gtlwalca Ku-la-ch'a Ha-ta Hada Ho - hsi-ho Hesihe Hl ngkan Hsin g-k ' an Hui-fa Huifa

Hun-ch'uo Huncun Hun-ho 23. Hunehe Hu-ye 2•. Huye 26. ln dahdn taktı- Yio-ta-hun-t'a·k'u-la-la rara 26. Jaifiyan Chieh-fan 27. Jaktlmu Cha-k'u-mu 22.

21.

JU:ata

Cha-k1u-t'a

176 21. Jan 30. Jang

31. Jangiya 32. Jecen 83 . Juşeri 34. M ardun 35. Moren 36. Namdulu 37. Neyen 38. Nimaca 39. Ninggtlta 40. Noro 41 . Olhon 42. Omoho-soro 43. Onggolo 44. Sahalca 45. Sahaliyan 46. Sakda 47. SargO. 48. Sibe •9. Sirahin 60. Sirin 6 1 . Sulfun 52. Suksuhu 53. Suwan 54. Tomoho 65. Ula 56. Urgecen 57. Ueui 58. Usuri 69. Wanggiya 60. Warka 61. Weji 62. Yaran 63. Yarhü M. Yehe

Çin 'in tlmal kOlllfulan Chan Chang Chang-chi a ChC-Ch'en Chu-she-li Ma-erb-tun Mu-leng N&-mu-tu-lu Na yin -

Ni-ma-ch'a Ning-ku .t'a Na-lo 0-lo-hun 0-mo-ho-su-lu Weng-o-lo Sa-ha-erh-ch 'a Sa-ha-lien Sa-k'o-ta Sa-erh-hu Hsi-po Hsi-la-bsin Hsi-lin Sui-ten Su-k'o- su-hu Su-wan Cba-mo-ho Wu-la Wu-erh-ku-ch 'en Wu-eui Wu-su-li Wan-yen (yahut: Wang-chla) Wa-erh-k'o Wo-chi Ya-lan Ya-erh-ku

Ye-ho.

7.) Mançu devrinde Moğolların bayrakları [ 1644

1 912 ]

( bak. tablo No. 6 ) ( Ta-eh 'ing 1-l 'ung-chih , cilt 632 ve f>S4'e göre ) ( TDrkistandaki Moğollar ve TOrkistan kabtlelerl kaydedilmemiştir) 1.

A-la-shan Wei-lu-t'e 1 bayrak ( = Alaşan Ölet) 2. A-la·t'an Wu-Uang- 7 bayrak, Uliasutai d a hai 2 bayrak, Uliasutai da S. A-lo-t'an-nao-erh Wu- liang-hai 4. A·lu-k'o-erb-ch'in 1 bayrak 6. A-pa-ha-na-erh 2 bayrak 6. A-pa-ko 2 bayrak 7. Ao-ban l bayrak 8. Cha-ba-cb 'in 1 bayrak, Uliasutai da 9. Ch'a-ha-erh H bayrak ( = Çahar ) 10. Cba-lai-t'e 1 bayrak 1 1 . Cba-lu-t'e 2 bayrak 1 2 . Cba-sa-k'o-t'u-han 1 8 bayrak, K'o - e rh-k'o n un bir kısmı 13. Ch'e-ch'en-han 23 • • • • • • • 14. Cbun-ko-erh ( Dzungar ) 7 bayrak ( = Ordos ) 16. E-erh-to-sih • 2 16. Hao-ch'i-t'e ı » Ul i a suta 1 da 1 7. Ho-shih-t'e • 6 1 8. K ' o-erh-ch'in 2 1 9 . K'o-erh-k 'o )) ve Uliasutai da k abfle birliği ( Kalka) » ı:ı 20. K'o- la-ch'in • 2 1 . K'o-shih-k'o-t'eng 1 • 22. Ku o-erh - lo-si h 2 23. Mini·a-t'e • Uli11utai da 1

178 24. Mou-min g-an 26. Nai-man

Çin 'in şimal komşuları ı

1 26. Pa-ıtn 2 27. Sai-yin-no-yen 22 ?8. Sih-tse 1 2 29. Su-ni-t'e 30.T'ang-nu-wu-liang-hai 5 � 3 1 . T'u-erh-hu-t1e 1 32. Tu-erh-po-t'e :�3. T'u-hsieh-t 'u-han 34. T'u-mo-t'e R5.

Wei-Ju-t'e

36. Weng-niu-t'e 37. Wu-chu-mu - ch'ing 38. Wu-la-t'e

20 2 1

2 3 3

Bayrak ıı < = Naiman ) J

K'o- erh-k'o nun bir k ısmı

)) » »

» »

))

( = Sunit )

Tanu Urianghay ) Uliac;utai da ( Uliasuta i da <Turgut> , buna i l 8.veten Uli sutai da 14 bayrn k ( Dörbet > , K'o erh-k 'o nun bir k ısmı buna ilAveten Kui - hua da 2 bayrak ( Tüm et ) ::..=

•

Ul iasutai da, buna i18.vete n Kukunur da 28 bayrak ( = Ölet ) < = Oniot )

Tablo No. 6 : Moğol bayrakları

' fiif

5 6 7

rvı

1(r")

iJL

!- fe.. ,!. � � !!. .� � ;.§

:ıl.1o :rtJ

8 · .!. :1;, 'P.... j,fl .t._ !-� r:ı•J ,� Jt'-

�iij ıı,t. j;ıf- i j;:.,. Pif � * t.l'.I l.ı PDf E� Dı ��

JL *- iA.'

$. o,e.. WJ 10 JL .. � 11 JL o,� 11' 12 .tL i_ � llJ �f • [ >t 13 � 11.&, jı 14 ;� � � 1.fT 15 16 �� 11 h� � 17 9

20 21 22

23 24

�4- � �·ü· ıı,i. il � D$_ v�j ;ı:,'

t 1t fL JJl tr � A Jlfr � B}J R � sfi ! i :ı:-

t./'l.

•

�

t,t- ,;ı� rn + (:g-r i.) 20 29 .� ft..- � 30 rn � .� il Jt j:_ � � � 31 32 H- � 1iı � j:_ � !il �t 33 _ı_ ,,.>.: � 34 35 iP_, ,t 1t36 i!� t� 37 '� J.ı"' ili'.: .� �J � 38

27 , ,_

E_,

l�

. ,,.,,.,

8.) Moğol boy [

1277 -

( bak.

ı. A-er-la-tıi 2. A·huo-IHHai 3. A-la-la

4. A-lu-la

A-ta-11-cbi-tai

6. A·t'a-li-chi-tai 7 . A·t 'a-li-chi-tai

8. 9. ıo.

A-ch 'ih-ta i

(

1368 ]

tablo No. 7

)

(=A-ta-li·cbi-tai), k abtle

k abtle klan (=Arulı) kabtle (=J adar ı m)

(=A-t a - l i ·ch i - t a i ) , k abtle (=Evvelkine m U sav i ,

yıı zılışı bıışl< a),

klan k lan

Cha-la -cbih-la

k avim

Cha- la-erh

klan (

12. Cha-la-erh-tai

kabile

13. 14.

k a btle

Ch'a-U-chi-tai

oymaklan.

A-ıa·la), kabtle

Cba-chi h-la-tai

1 1.

(m ü sa v i Cha-ch'ih-la) Cala y ı r )

Cha-ma-erh-tai kabtıe

1 5. Cb' 11 -t'ai

klan

16. Cbao-lieh-t'ai 17. Ch' e ' wu·t'ai

klan ( = Jaoret ? ) klan

18. Ch 'i-shih-li-tai k la n 1 9. Cb'i-yao·tai

kabtle

20.

klan

Cb 'ieb-lieh

21. Cb'ieh·lieh' tai

k abtıe

22. Ch'ih·n a-s i h

k abtl e

23. Cbu.erh-chin

24. Ch'U-lü-lll

( Cinos ) ( = Yürki ) =

25. Ha-ta-erh

( = Ho-t' e-ch'ı-tai),

26.

kabtle

H a-ta-ta i

27. Kan-He

28. Kan·la-na-erh

klan 1

( Oire t )

( Oronar )

k e btı e

k abile

Kabile i simleri

29. Kan-lo-na.erh

SO.

Kan-lo-wu-n a-

kabtle ))

wu-tai

31. Ho-t'e -ch'i-tai 32. Hsieh.i

k la n

33. HsO.-ta.tai

kabtle

34.

klan

Hso.-wu.shen

36. H eO eh- ni-ta i 36. Hson-tu-sih

•

kabtle

(

Hertekin )

SO.nit )

klan k abtle (yanlışlıkla i ki ismin bi rl e ş m e si n d e n •

37. Hu-eben 38. Hu- eh e n -m 11 ng· wu -tai gelm iş ) 39. Huang-ho-tan k l a n ( = Hon gbotan ) 40. Huang-hu-t'an kabtle ( = Hu a ng-wu-t ' an) 4 1 . Huang-wu-t 'an

42 . 1-ch'i.lieh-eih

4:�.

1-ch ' i-li e h- ta i

44. K'ai-lieb

46. 46. 4:7. 48. 49. 50.

51. 52.

!)3. 54. 56.

56. 57.

181

))

klan (

Iki re s )

kabtle ( =Yuıı g-chi-lieh.sih ) klan

kabtıe < = Gen i ges) Ko-ni-ko-sih ) K uo-erb -la- eib Lieh-sbu-tai )) Man-tai M ang-k u-tai » ( M an g wu-t ai ) Man g-wu Mangut ) klan ( Ma ng-wu-t ai k abtle • ( = Mieb-li-chi-tai ) Mieh-li-chi Mieh-li-cbi-tai Merkit ) ( » Mo-li-cb'i-ta i ( = M i e b-l i-chi-tai ) » » M u-lic- h 'i • • • » Mu-wen·t'e- tai Na-yen-eh i ta l • ( = Na-y e n- ch ' i- t ' a i ) =

husule

182

58. Na-yen-ch'i-t'ai 59. 60. 6 1. 62. 63. 64. 6 5. 66. 67. 68. 69. 70. 71 . 72. 73. 74. 75. 76. 77 . 78. 79. 80. 81. 82. 83. ti•.

85.

86. 87.

88. 89.

Nieh-ku-tai Pa-lin Pa-lu-ho-tai Pa-lu-la-ho (-bu) Pa-lu-la-tai Pieh-la-tai Pieh-lo-ku-na-tai Pieh-su Pien-su-tai Pieh-tieh-ch't-naiman-tai Pieh-tieh-tai Po-yao-ttıi Pu-lu-lo-to-li-po-t'ai Pu-ku-na-t' ai

Çin'in şimal komşuları kabtle (evvelkine ve La-yen-ch'i·fal ya mü savi) kabtle ve klan (=Negus) kabile ve klan (=Baarin) kabtle (=Pa-lu-la-ho) kabtle klan (=Barulas) kabtle k abtle (=Belgurı ot) klan (-Besut) kabile kablle kabile ( evvelki n e mUsavi ? ) kabtle klan kabtle (=Bugunot) kabtle (=BudfJ.at) kabtle (müsavi San-shu-wu-tai) kabtle k abtle klan k abn e kabi l e klan (-Mnnghol)

Pu-ta-a-tai Sa- shu-tai San-erh-tai San-snu-wu-tai Shan-chu Sbu-li.tai T'a-i-erh Ta-ta-erh T 'a-t'a-erb kabtle ( =T'a-t'a-tai, Tatar) T'a-t'a-tai kabtle kabtle Ta-ta-erh-tai kabile (Taiciut) T'ai-ch'ih-wu-tai Tai-Jieh ·li-yang-sai kabtle klan Tu-li-pım kabtle (=To-li-pieh-tai) T'o-li-pieh-tai kabile (=Dürben) To-li-pieh-tai T'o-pa klan

Kabile 90. T'ot'o-li-t'e.i

klan (=Tohto)

91.

T'u-li-pu-tai

klan

92.

T ' u -p i e h -ta i T 'u-pieh-yen Mie-erh-clıi-tai Wai-la W al-lıı-tııi Wııi mo- t a i - n a i Wa i - wu-t a i Wang-ku-pu Wei (?) - su i - wu-lin Wen g-ch i-l a Weng-chi-la-tai Weng- chi-tai Wu-lian g-han Wu-l iang-ho

k a bi l e

93.

94-. 95. 96.

97. 98.

99.

100. 101.

l 02. 1 03. 104. 105.

1 06. Wu-lo-lo-tfti 1 07. Wu-lo-tai

ı sa

isimleri

klan <-=l'ubegen) klan (= Merkit ) kab il e (=Wai-Ia- tai ) kabtle (=Oirat) kabile ( = Wal-mo-tai;

son hece

belki

yan lış)

kabile klan ( =O n gut?> k l an klan k ıtbtle (Weng· ch i-tsi, Unggirttt) kabtle kabtle ( Urumgha i ) klan k a btle ( =Wu-l o-tıti) klan

1 08. Wu-lo-tsi 109. Wu. l o- t a i 1 10. Wu-ıowu l ı ı . Wu-lo-wu-t'ai t 12. Wu-su-erh-chi

ka btle kabtle =Wu-lo-tai) kabtle (=Wu-lo-ta i , Uru' u l ) kabile (=Wu-lo- ta ?)

1 13. Yeh-k'o- mo-ho-l a

kabile k abtle

k ltt n

1 14. Yeh-li-chi-chin l 15. Yen·chih-chi-t'ai 1 1 6. Yen-pu-hua-tai 1 1 7. Yen-pu-t 'sao- tai

kabtle (=Yen-pu-hua-tai, m ürettip

1 18. Yung-chi-lieh-sih

kabtle

klan k abtle h a tuı?)

NOT : Bu liste Cho- keng-lu f a sıl 1 den ve Yenching Monograph vol. 16 nın zey l i n d e n müteşekkildir. Cho-keng-lu 72 k a bil e saya r k i b u n l a rın he psi b urada k ayded i l m i ştir. Bu listedeki isim lerin çoğu bir kaç d e fa t e k e rr ü r ettiklerinden M oğol kabtıelerinin adedi okada.r fazla değildir . Series

184:

3 4

5 6

Tablo No. 1 : Moğol oymaklan h *-

'$- ·n!'Ol.,

� j� h � �nt !! .· �. ,: +tı

ıı ı

!E.

27 28 29 30

jii.

3"1

7 ıı:_ 'W. Jtr 8 9

10 11

13 14 15 16 17 18

19 20 21 22

23 24 25

J;-;-- :1._ ·� 1H

.ım.

k ·«

m -t

ftı_,�

� ;!_ � J;, :t. 1'1 :tk_ ;fıJ �� j:_ fo M- '� .!l Jl l �t � � f-};._ )t �it

� JJ :L: � m l jlf.ı

� �}. 1t it :Mı ; �..3

34 35 36

37 38 39 40

41 42

43 44 45 46 47

.�. *-

...L -ti

E. f �

- j\t

- 1ft $}. �

� �

....

8 ""

�

i-& hı *- � �ti },� ..i t-t .� 1�

'�

��

� Jİ l

f..ı �r

�- ill � -ti �ti 1-ı � '* .ı -5 r$ il � ,L (� � ,,l.) -t � :ff

-t ,, � �;\ -t � lf:a t. f

l .f-

Kabile lldmleıt

51 ·tt }[.. 7i

55 56

67 58

59 60

61 62

63 64

65 66 67 68 69 70 71 72 73 74

1i !}{ !.. .. },( !l � lj � � t�

77 78 79

*� z.. .

* �::ı. �r

R� �

15 1 JF -*� t. � j� 6 -r !\. tA

83 84

�· �1 ! \... -t· tJ � (�· ) /� ,!. WıJ �� 811 �J ; $� *'1 ti �ili t� J \..

n•J �''

:;t. it. r

lıı· � ·9

.!.� 1- ti ,;

,e.. r�

ltt ;fL. 7

f;.. � J

88 89 90

�

}Jtj ıfı,j � � 1

�·ı ıfı6 t. � fB

93 94

9'?

J...

r-�

ıı.

<'fı 11 ,

�

95 96

·��

98 99 100

fi Jt TL J 1! 71 7t !_ J �-�

.:.t j__ � J%- tiğ.. � ��7 � 7$-}l 1 *'- t. TL 'I� 7 �ıj .!l i:- ' it. !. Jfl Si. ı. .sıJ 7 � ı. »Lf :}:;; )!. AX. A'.t .I � � :fi_ Tr ' { JJıJ 1 _±_ }Jıj ; � )L 6 M j� .�ı] �� ffeıJ 1 :9� !� J l1ı 11-- TL. 7J �I 1;-�

{JE � :,J;.. -�·

1 88

Çin'ln Şimal Komşulan 101 T02 1 03 104 105 106 107

108

109 1 10

111 1 12

113

114

115

116

ın

118

5 ;1J

�

it t �,.. lC...

111

nr'\. f

n�, TL

i'-

OD 7L kt t.ıı 1 OV

fi ; 7L ; 1 7L : 7

}[, 7[, Jb. ..

,t. 7L � 7L it_ 5L_, 1:i

-e. ôj tı% ffiıJ -tt. ,_

� �t. ...,

D 1 ,

6�

± µ 0

J!Jı 1- fc., J /;� 1' � J .

?)'...

' f1 J /.:... IB

9.) Kora

Mançu topraklarındaki boylar [ 3 - 7 nci asırda ] (bk. tablo No.

ı . A n-ch'e-ku

Wu-chi kabilesi

Pien·ch'en'de kabtle

An-yeh

3. Chan-pi-li

Ch'en-fen-ku

:ıı

:»

SU·t'U

ynn-bsin

hsin

8. Chieh-t'u

9. 10.

'.\fa-han 'da kabtle

Chien-hsi-pi-H Ch'ien-lu

ı ı. Chin-ch ' i

12.

Chih-ch'in

ıs. Chih-li-chn 14.

1 5.

pan

Chiu-shih-wu-tan

))

J) >

Pien-ch 'en'de

Ma-han'd a

Pien·ch'en'de > M a - h an 'd a

16. Chou-hsien

Pien-c b ' e n 'de

17.

Wu-chi 'nin komşuları

ChU-fu-fu

18. Ch'u-li

19. 20. 21.

Ma-hım 'da kabtle

shan-t'u pi-li

Chon-mi

Pien-cb'en'de

Erh-lin

Ma-han 'da

22. 1''u-cbung

Wu-chi'nin

komşuları

23.

Fu-nieh

24.

Hei-shui

25. 26. 27.

Hsiao·shih·so

Ma-han'da

1-chih

Pien-cb'en'de

1-li

Ma-han'da

28. 1-nan

Wu-cbi'de >

kabtle >

Çln'in şimal komşuları

1 88

29. Jan-hsi

Pien-ch'en 'de

30. Jan-lu

Ma-han kabilesi

31. Jih-hua

Ma-han'da

32. Ju-chan

Pien-ch'en'de kabilesi

33. Ju-lai pi-li 34. Kan-hsi "

35.

M a-han 'd a

))

31. Kou-hsi

> > »

37.

ıu

88.

39.

yeh

Pien-ch'en ' d e

40. K'u-chih-chen

Wu-chi'nin komşu l ftn

4 1 . Ku·li

Ma-han'da kabtle

42.

iieh ["----' Ku-la ]

43 . K ' u-lou

Wu-chi 'nin komşuları

44. Ku·p' u 45. » shun-shih

Ma- han 'da kabile P i en·ch'en ' d e >

46.

t an- e h e

Ma- han ' da

47.

lsi h-mi-tung

Pien ch'en'de

48.

yüan

Ma-han'dH

'il

49. Li n- su - pan 50. Lu-lou

Wu-chi'n in komşuları

5 1 . M a -y eh

Pien -ch'en'de kabile

52.

))

53. Mi-li-mi-tung 54.

> wu - yeh - m a

55. Mo-lu

56.

to·hui

57 . M ou· lu-pi - li 58.

Pien-ch 'en ' de Pien-ch'en'de

M� han'da

Wu·chi'nin komşu ları Ma-han' d a kabile

sh�1i

59. Nan-mi-l i-m i-tung

60. Nei-pi-li 61. Nu-lan

62. Pa-ta·ho

Pien-ch'en'de

Ma-n an ' da

Ma-han'da

ı> ı> >

Wu-chi'nin komşuları

189

Kabile isimleri 63. Pai-shan

64. Pan-lu 65. Pi-li 6ö. P'i-li-erh 67. Pi-mi 68. Pi-pi-li 69. Po-chi 70. Po-tu 7 1 . Pu-mi 72. > sih 73. ,, sih-fen - yeh 74. > yün 75. Sang-wai 76. Shih: > lu 77 . 78. Sih-lu 79. > l 80. Su·ho 8 1 . > lu-pu-aih i2. > mo 83. > wei-kan 84. Ta-mo-lu 85. > Shih·SO 86. Teih-li-mou-lu 87 . T sou-ts'ao-ma 88. Tu·lu 89. Wan-lu 90. Yo-yü·ling 9 1 . Yü-chen-hou 92. Yu-hsiu·mou-cho 93. » yo 94. Ynan-ch'ih > hsiang 95. 96. Yüeh-chih > nu 97.

Wu-chl'de kabtle » Plen -ch'en'de > Ma-hfm 'da Wu-chi 'nin komşuları Ma-han'da kabtle > > > > > Wu-cbi'de > Ma·han'de Pien-ch'en 'de > > Ma-han'da > » J> > > Wu-chi'de Pien-ch'en'de > l>

» Ma-han'da Wu-chi'nin komşuları Ma-han'da kabtle > Wu-chi'de » 1\1.a-han' da Wu-chi'nin komşu su M a-han'da kabtıe > > Pien-ch'en'de > l>

� Ma-han'da Wu-chi 'nin komşuları > > Ma-han'da kabfle Pien-ch'en'de > Ma-han'da > > "

Pien-ch'en'de

NOT : Pien-ch' en ve Ma-han Korada olup Kora kültOrünO ihtiva eder. Wu-chi bir Tun guz kavmidir. Kom şu l arı da Tunguz olabilirler. Pien-chen hakkındaki maıamat T'ung-chi h 1 94=s . 3t 07b den; Me h e n hakkındaki T'ung-chih 184 s. � l 06c den; Wu-chi hakkındaki Pei-shi h 94 ve Wu-cbi 'leri n komşuları hakkındaki ise T'ung-chih 194=s. 1 1 15 c den alınmı ştır.

Tablo No. 8 : Kora'daki boylar. 1

2 3

4 5

6 7

13 14

15 16

17 18

20 21

22 23 24

föj

!/l �1 1

P9"

t1l �I

R X. !. JJ 1

: �ıJ

Pbf ,

A... 1- 6 ! PüJ ı,i. 11 "t 7 tJ-o"T �� 5 r Pbi

$. ;;r. 7

f1I f 1L ,fıJ J='. �J tL P.

JL :flıJ � ?L jıj )?.. 7

30 31 32

34 36 36

p 7 g .r_ ± .T-

�.T. -'J..

� .[.;, 7L 1 L.. C1

g ,�·.ı. {:;

f� JL ·l

t, � � t t, t- 9 ·t! f'). ·t! !'.1. 7 ;jf. ll� 2_. i 1t "!v tlt1 g ff. "%- � }L

41 42

�� 7 ff ;[. t1J

tt t1J H� 7L

tf-ıı;l ;l.l'l 7L. �� ffl �df'j

� ,::.\, � 7 il .jr. l/f };..._ :y �lf JL ·f� � i:r. t�

� İf ,�. .-!· ;fıf' ,"!; :fıf it JL j � % it ı :!-� !. JL Jit :tr

1:::

�

:ff. 'i..

1•1 � -

, •.. '"-

�l

a ,1!!

İJl il -*" �. JıJ jL '

� it �l. /RJ,.

� 7

tt JL

·tt -t;" '

't�

191

Kablle tllmlerl

5 1 ,"7 �f 5 2 '� � 53 �i �t 1� :,j_. s4 5lı ,� '.!F .� 55 l t 56 t. � '� 57 ı ;i_ � �1 58 4- A 59 1.1t 1� �ı 1� ;t GO p;ı ' �1i 61

b �

ı�' .aD-

it *- �bJ

t- � -� !& � ıfJ ı iı �� ı itt

fJ ı1

10 ;'

-{f:ı ıı:t

"f J.1r

( i{ Pli: )

'�

-1� �� n

::)-. � �

� J� ı

...

1-tr.İ

r u..

80 81

88 89

.�11'1 J1

t J ıı � Jl :f $.ff :t Ju R �).L t.. -!:eı *-- � AA. ;:& 'f � M 4- Jİ A._ ;f ,!f.ı ,t ;!;� •

rf, ;! 90 JW 11 Pi ;);1 � 1t 91 {� 9 2 f-' 'i( ' 493 I{: dJ 94 l k.. 95 1 t "

M .:l

�

t1'

,_.

-�

1 0.) Tang-hsiang boyları ( Tan kut Tibetlileri ) u ncu

[6 .g

asırda]

( bak. tablo No. 8 ) 1. Fang-tang 2. F e i- t' i n g

3. Hsi-feng 4. Mi -ch' l n o. P'o-ch'ao 6. T'o-pa 7. Wang-li 8. Yeh-t'sih

(bak. T'o-pa'lar

Tablo

No. 9 a

3 tm 11,L A

,lJ'.. �

�

R:ı ı'tt.

7 8

Moğollar)

j·J

'f-f" �t

1 1 .) Japonya

yakınındaki memleketler

[ 3 - 8 inci asırdtt ) ( Bk.

Chieh-ııu Chih- Wf\İ 8 Cb'in- wsng

ta blo No. 9 )

4. Cb1ı1-si h

6. 6 7. 8. 9.

O. 11.

12.

1 3.

1 4.

1 5.

t fl.

17. 18. 19.

20.

21.

22.

J 11 p o n y tt n ı n

y s k ı ıı ındtt, denizde

))

Hao-ku-tu

Hu-i Hua-nu-su-nu 1-chth 1-pai-chih 1-tu 1-y eh Kui Kui-nu Kung-ch'en Mi-nu :'do-lu Nu Pa-li Pu - b u Pu-mi Sih-ma Su-n u

Japon y ö rı ın y s kmında , den izde

Kors ile Japonya arasın da (iki defa adı geçmiştir)

( bak : Ma-han )

23. Tan-lo

Koranın cenubunda(=Tan·lo b k . «Randvölkev> sJil)

25. Tu-chih 26. Tu-shih-ma 27. Tui-ma 28. Tui-su 29. Wei-wu

K ora ile Ja ponya arasm dR

24. T' ou-m a

Koranın cenubunda

::ıo. Wu-nu

Yeh-ma 32. Yeh-m a -t'ai

31.

( = Yeh-mi-t'ui , Ytı.mato)

MOlabazat : Memleketlerin isimleri T'ung-chih 19-4: den alınmıştır

1 94

Tablo No. 1 O : Japon boylan 1 2

4 5 6

9 IO

11 12 13

14 16

17 18 19

20 21

#l. -h.

,ı ı

.:t.

· rtt.

tt J.tr

�t il

·� E, ' -k. ;i - � e...

t�

fi t.

f� 1? jf � t. � '1 it 'it .;,.. {f

*-• ·b..

E- �J 1'" ııt

,,,

"f � :Jt1r '� � -b. !Jt 1.i �i. .� � .t.

� ti1i Ji.f:j ,� tt i*. f4ı .ı. ..., *� -" ·� � ,f.J l a

1 2.) Şimal oymakları ve soykökleri belli olmıyan boylar ve oymaklar ( bk. tablo No. 1 1)

1. 2. 3. 4.

A·bo A-bui A-i-to A-jo 6. A-ll 6. A-lo 7. A-lo-ken 8. A-lun ft. A-shih·na 10. A -sbih-te l A-ılh-mo 12. Ai ıs. An 14. An-cb'ih 16. Ang 16. Ao 17. Ao-lu 18. Ao-tun 19. Cb'a-shlb-li 20, Cb'an 21 . Ch'ang 22. Ch'ao ta. Chao-wu 24. Che-cbUeh 26. Che-ku 26. Cbe-lan .

Şimalt sıı.an si'de bir klan YO-wen grubuna mensup klan TUrkistanda klan Kırgız klanı (bk. s. 68) NO-eben > ChO-shih 'in klanı NO-chen klanı Kao-chO klanı T'u-ohOeh >

> >

> Ch'i-tan > Uygur Oarp-Ch 'iang'larının klanı Şimalt Shansi'de bir klan Hsi-hsia klanı

Hslung-nu

Moğol devri klanı > NO-cben Orta Asyada bir klan Şimal barbarları klanı Hslung-nu klanı Ch'ı.tan ve NO-ehen devirleri klanı K'ang-kuo'dan bir klan gurubu (Soğdiyanya) Garp Ch' iang'ı klanı Şimal klanı Hslung·n u klanı (bil8.hara Shth-lan)

196 27. Che- lou 28. Che-pu

29. Ch'i 30. Chi 31 . Chi 32 . Ch'i-cban

Çln'ln şimal komşuları Hsien·ri klanı T'u-fan ve Ch 'iang klanı Ti-Ch' i ang klanı » Hsiun g-nu Garbt Ch'iang ve başka Tibetli lerin klanı

33. Cb'i-ch'i 34. Ch'i-chin 35. Ch' i-fo

Kao-chü klan ı Po-haı'da bir klan Juan-juım klanı ( T'o-pa k abilelerine b a k ) T'o-pa devri k lanı ( bak. T'o-pa kabtleleri : Ch'i-fu, s. 82 >

36. Ch'ı'.-fu 37. Ch'i.fu-li 38. Ch'1-hsi 39. Cb 'i-huo 40. Ch'i-li

Kan'suda Hsien·pi k l anı Kao-chü klanı > T'u ·fan Shansi'de mensubtyett bilinmeyen bir klan T'u-fan klanı (bak. T'o-pa kabtleleri : Ch'i-li)

41 . Cb'i-lleh

Garbt T'o-pa klanı ( Galiba No. 41 e m üsav i ) Mensubiyeti m eçhul bir klan Şimali Sbansi'd e bir klan ( bak. T'o-pa kabt leleri : Ch'i-lien, s. 82 )

42. Ch 'i-lieh-tu 43. Ch 'i-lien 44. Ch 'i-lien 46. Ch'i·ling

4:6. Ch 'i-lu. 47. Ch'i-lü·yin

Bir kabtle ismi alan kavim Kao·chü klanı (bak. T'o-pa) T'o-pa devri klanı ( bak. T'o-pa : Cb'i-lü )

48. Ch'i-sib

Mo-ho klanı 49. Ch'i-t'e Mu-jung gurubu klanı 50. Ch'i-tou Hsien-pi klanı 51. C!h'i-tsang Kukunordan T'u-tan klanı 52. Ch'i- en Şimalt Shansi'de bir klan 53. Ch't-yo-wen Moğol devri klanı 54. Chia Chü-shlh'de gOrO.len bir klan Hst-hsia klanı 66. Chia 06. Chia-lo Hsi-hsia klanı 67. Chia-lu Moğol devri klanı

68. Chiang-lou

Şimalt Shan-si'de b ir klan

Kabtle isimleri 5fl. Ch'lao 60. Ch '1ao 6 ı . Chieh ö2. Chielı-li 53 . Chieh-p'i 64. Chieh-tielı

197

Hslun g-nu klanı Şim&l klanı Kuçada bir klan, şimall Shansi'de bir klan Uygurlarda bir klan Kao-chü'ıte bir klan (bak. T'o-pa: Chieh-pi) TOlöslerle akraba olan b ir klan

Ch'iang klanı 65. Chieu Gttrbt Ch'iang klanı 6U. Ch' ien-erh Şimdi i garbt barbarları klanı ö7. Cbih T'u-chlleh klanı 68. Chih 69. Chi h-chan Nü-eben devri klanı 70. Clı 'ih-hsitı o-tou T'o- pa devri klanı T'o-ptt devri klanı 7 1. Ch 'i-kttn Juan-juan klanı 72. Chih-li T'u-yn-hun klanı 73. Ch · i-lı 74. C h ' ih-l i Şimalt Shansi ve Kao-chO'de b i r klan 75. Chih-shib 'i'i. Ch ' i - y ü an 77. Chin 78. Ch'in 79. Chin-liu 80. Ch'ing-t'ang 81. Chiu 82. Chiu 83. Ch'iu-tun 84. Ch'o-ch'ih 86. Ch'ou-men 86. Cb.'ou-n i 87. Chu

Şimal Barbttrları klanı, Chih·shih·tai 'lara mensup Kao-chü klanı T'o-pa devri klanı <kısaltılmış) Wu-huan klanı Hsiu-t'u-Hsiung-nu klanı Hsi-hsia klanı, kabtle ismini ttlmıştır . T'o-pa devrinde TOrkistanda bir klan Beyaz Ti'ln klanı <No. 557 ile mukayese et ) T'o-p a devri klam T'u-chOeh klanı Barbar klanı Hsien-pi klanı Hıien-pl klanı

88. ChU-ch ' ü

Hsiung-nu klanı ( mukayese et : HsO-ck'ü; Türk ler'de : ChO-ch'Oeh )

i9. ChO-fei 90. Cb'u-fu 01. Ch'ü-fu

T'o-pa devri klanı T'o-pa devri klanı Hsiung-nu klanı

Çin 'in şimal komplan

198 �2. ChD-hun

93. Cb'u-jung 94. Cb'Q·lan·oh'u 96. Cb'tl-lu

96. Cbu-�ung

97. ChO.- mo

98. Ch'Q-o an 99. Ch'Q·tan 100. Cb'O·t'u 101 . Chu-wu 102. ChQ·yeh 103. Ch'uai 104. Chuan·ch'Q 106. Ch'tteb·eh'o 106. Cbün-meng 107. Chung -shan 108. Erh-chu 109. Fan g·tang

1 10. Fei

1 1 1. Fei-lien 1 12. Fei-t'lng

1 ıa. Fel-yeh-tou

114:. Fen 1 16. Fen-hu ı 16. Feng-bou

1 17. Fu 1 1 8.

))

1 19.

•

120.

121.

122.

•

fu-lo lu (ng) menı nien

T'o-pa devri klanı Şimalt Sbansi'de bir klan Hıtung-nu kabtlesi Şimali Shansi'de bir klan T'u-fan civarında bir klan Ttlrklstanda bir klan, memlekete Garbt Ch 'iang klam TOrkistanda bır k lan Şimalt Sbansi'de bir klan Kırgız klanı Sha-t'o klanı Hsi klanı Hsiung-nu klanı Türklıtanda bir klan Ch'iang kJanı Şimalt Shansi'de Hsien-ytt'lerin

göre isimlen dirilmit

memleketinde bir klan

Şimal barbarları klanı T'o-pa devrt klanı lBak. Tang-hsiang kabtlelerl) Sbansi'de beyaz Ti'lerin bir kabtlesi Şimalt Shansi'de bir klan Tang-hsiang klanı Şim alt Shansl 'de bir klan Şimal barbarları klanı Barbar kabilesi, iyi ok yapıcıları Cenubi Hsiuni·nu klanı Hsiung-nu klanı Kao-chO klanı (mukayese et Ch'i-tan kabtlelerl; telaffuzu Ti olactı k . ) Kao-chü klanı Hsiung-nu kl4nı Garbt Ch 'iang klanı Nü-chen klanı

Kabtte l&lmlerl

12B. Ji'u-ıtb-yin 1 2'. Han-ehten 125. > ching 126. Hao

• 128. Hel-ch ·ıh 1 29. , nan

127.

1 80. H o

111. 182. 188.

> jo

ko Hen lu

•

18'.

lli.

•

186.

187.

•

188.

•

188.

> ıa

•

nal pa

ıhlh·lleb 1-'1 . > ıbu

140.

•

142.

> ıu-chla

1 48.

> ıui

t.U.

•

1 46.

•

tan t'u-ltn(g)

146. > tU(D) 147. • tun 148. > yüeh 149. Hou-chl rno.

199

Şimalt garbt klanı Garbt Cb'ian g klanı Garbt Ch'iang klanı (bılk No. 124) Garbt Cb'iang klanı Kao-li'de bir klan Pat-ehi 'nin g&rbında bir klan Hsiun g·nu kabtlesl T'u-tan klanı Wu-huan ve başkalarında bir klaa Şimal klanı Şlmalt Shansi'de bir klan Hsiung-nu klanı; takat T'u-ytı-bun 'larda da. Ntı-chen klanı Şjmalt Shanst'de bir klan (bak No. 136) Hılung-nu klanı Şimalt Shansl'de bir klan (mukayese et T'o-pa : Ho-pa) T'u-chtteh klanı, kabtleye gOre islmlendlrllmiştlr. Nn-chen klanı Şimal klanı, memlekete gOre islmlendirllmlştir (bak. T'o-pa : Ho-lou) Ntı-cben klanı T'o-pa devri klanı, evvelce Hu-yen (=Ho-yüeh?) Şimalt Shanst'de bir klan (bak: T'o-pa: K'o-tan?) T'o-pa devri klanı, kabtleye göre isimlendirilmiştir (bak. T ' o-pa : Ho-tou-ling) T'o-pa devri klanı T'o-pa devri klanı (bak. No. 146) Şimal klanı T'o-pa devri klanı, kabtleye göre isimlendiril miştir. T'o-pıı devri klanı, kabtleye göre isimlendiril miştir.

Çln'tn şimal komşuları

200 1 51 .

Ho u - 1 0 -l i n g

T ' o -pa

devri

152.

�

ın o- y U

Ş i m a l k l anı

1 53.

:ı.

T'o-pa

1 54.

yin

Ho-lan

1 5fJ. H si chi-lu

1 56.

1 57 .

devri grubu

kl an ı klanı

kla n ı

T'o.pe devri k l a n ı

:ı.

Hsien-pi klanı

T' u-fan klanı

' 1 58.

159.

shih-l u

Şi mali Sh a n s i d e

160. 161. 1 62.

'l"u-fan klanı

T'u-fan klanı

))

tu-kuıın

Hsien-pi ' l e r i n

yun

Şimali Shans i 'de

1 63 .

sh e ı ı

1 64. H s i a n g

165. H s i l! o - h u

bir

Yü-wen bir

kltı. ı :

g r u b u k l an ı klan

Ch ' i a n g kl a n ı Ş i m a tt

garbi bartrn r l a r r n m

eski k l 1tn ı

b H r ba r l a r ı n rn

Pei-ch i ' de b i r Uygur k la n ı

k l ı m (ta l8ffuzu h e l k i :

) >

Hsien-pi k l a n ı

)) k u

Ş i m a l i Sha ns i

Hsieh

1 70.

Ş i m ali g a r b i

1 66.

167. 168. 169.

.iung

Ta-shih k la n ı (A rap)

1 65 )

es k i

k l anı

(ha k . N o

•

Li)

b i r k l a n , k tt b f l e y e g ö r e

isim

lendi rilm iştir. 171.

m�o

J) Ci lt

1 72.

1 73.

))

1 7 4 . H s i en

1 75 .

1 76 .

1 77 1 78.

1 79.

hsieıı

1 80.

181.

bul u n d u k lt n ı

tHlını

ııJ m ı şlttr

Moğol d e v ri k 18 n ı

Garbi Ch ' i ıı n g k l anı

Hsiung-n u

klanı

y il

Ş ı m ısii Ç ı mk b i r

lll O U

yerin

d ır.

NU-chen ve Moğol

l l s ı rı :ı.

T ' o-pa k lanı,

tsi tı

Nü-eben klanı

dev ri

kla n ı

G a r bt C h ' i ı:ırı g k ltı n ı ( h <1 k . N o . i 74 )

k l a n . ls"rı ı rı

W u- htr n n k l tı n ı

Şim a l Garbi

C h ' ıa n g

k l a nı

d oğ u ı ı ı u n c1 ı n

cv v<-1.

Kabtle isimleri Hslng 183. li > mo > 1 84. 185, HsU > 186. ch 'll 1 A7, > lien - t'i 188. > sui 18!-J. HsUan-yü 1 90. Hu > ch'ü 191. » hsi 192. > bsieh 1 93. 194. > ku 1 95. )) lo-wu 196. > lu H>7. » IU )) lu-t'i 1 98. > rı o 1 99. > se-lo 200. 20 1 . )) sha 202. > sib 182.

203.

ı> B U

201

Hslung--n u klam Tan g-hsiang klAnı, kabtlenin adırıı almıştır. Şimalt Shansi'de bir klan Şimal Hsiung- nu'ları klanı Şarki Çinde eski bir klan , men subiyeti m üphem Cenup Hsiung-nu'ları klanı Eski klan, men subiyeti m üphem Klan, Hsiung·nularda n n eş'et etmek ister. T'o-pa ve başkalarında bir klan ( kısstılmış ) Şimal klanı Şi malt Sbansi'de klan Tölös klanı Kao-cbü klanı Uygur klanı ( bak. Türkler : Hu-lu-wu) Hsiung-nu klanı > Kao-cbU > T'u-fan Shen si'de 1" o-pa devri Şi mali Shansi'de klan Nü-eben klan

k lanı

Şimal klanı >

t'i-hsi-pu-yeh T'u-fan > Şimal ve Hsien-pi klanı 205. > yeh > Hsiung-nu ve > 206. > ye n Kansu'da klan, mensubiyeti müphem 207. Huan Nü-eben klanı 208. Hua rı h-kuo T'u-chüeh » , k abtıeni n adını a lmıştir. :W9 . Huo-pa barbarlar ı klanı Şark 2 10. I Kao-ch'ü klanı 2 1 1 . I-ch 'i - ching Ş i m n li garbt barbarları k abUesine göre k lan 2 1 2. l·ch'U

204.

213.

!-kan

T'o-pa devri klanı

2 1 4.

I-li

2 1 5.

I-li-tieh

Wu-chi'de klan ( bak. Ma-ha n : 1-l i ) Sir-Tarduş klanı

Çin'in şimal komşuları

212 2 16. I-ıu-ku 217. Jen � 18. Jib-lQ 2 19. Jo-chiu 220. > l o 221. Ju J ·jUJ 2:.!2. Jung 223.

224 . Kao-11-na

225.

, lo

2 .:6.

t'ang

r • o-p a devri k l a n ı

Oarbt Cb'ian g "

Helen-pi >

,, »

( m u kay ese et Juao-juan'da

c b iu- ln ) Hsien-pi klanı Juan-juan ve T'o-pa klanı Wu-buan k l a n ı Garp barb a rları k l anı Şi m ll l k l a n ı

Ch'i-tan k l a n ı Şark bttrbarlan k la11 1

228. K'o

Ş i m a li Shanıi'de k lan ( çok k ı saltı lmış )

;,)

230. Ko '.!i-\1 . Ko

232. K ' o -ch u -b un 2iı3. K ' o-hou

2�4. K ' o - J o 235. K ' o·l o

2;�6. K ' o ·p i n • ) • \ ,... .6.oli) ' .

K ' o-ht

�fö8. K'o-t ' a

Ch'i o n g kla n ı

Ch'i -tan klanı C h ' i a n g v e H sien-pi k l a n ı Şim a li Shansi k l a nı Şimalt Shonsi ' d t> k len T' u-chüeh k l a nı Uygu r k l anı

Mua h h ttr l"'o-pa de vri klanı Şi m a l klımı

Ş i nu t ii S ha n s i ' d e klo n

'!=� 9. K'o- lan

Ş irn ıı li Shttnsi'de k hm

240. K ' o-li-kftn

Ş i m a i i Shensi ' d e k la n

241 . K'o-L s i h 2 .ı2 . K ' o· tsu-hun 248 . K ' o-t'u-shih

244 K ' o u 345. K ou - l u n g

246. Ku

Shansi'de kırmızı Ti ' le r kla n ı , lsanın doğumun d a n e v vel.

227. Keıı-mou

2'.?9 .

Ş i m a l i Siı ı:ı n sı ' d e k Jııın

Şi m a li �h8ns ı'de ı- ı e n

T ' u -c h ü e h k l s n ı

Ch ' i a n g k l a n ı

Cenup H s i u n g - ıı u 'J a ı ı kları ı

Shansi'de beyaz Ti'ler klanı, d an evvel.

l1anııa

dot umua

Kabile lllmlert U7. Ku

Hıiung·nu, T 'o-p a ve Pai-ohi klanı (kııablmış)

248. Ku

Şimalt Sban st'de klan (kıaaltılmış)

249. K'u

T'u-cbQeh ve Cb'i-tan klanı

260. K'u

Garbt Cb 'iang klanı

26 1 . K'ü-ob'in

T'o- pa devri klanı

262. K'u-ban

T'o-pa devri klanı

263. K'u-bo 254. Ku-bui

Kao-cbQ klanı Şlmalt Sbansi'de klan

266. Ku-bun

Şimalt Sbansi'de klan

266. K 'u-j o-k an

Şim alt Sbansi de klan (bak T'o-p a: K'u-ju-kuan)

267. Ku-k'ou-yin

Şimali Shan si'de kl an

268. Ku-ku

Hsiung-nu klanı

�69. Ku '-liu-cbin

Şimal klanı

260. Ku- lun-ch i n-k u Uygur klanı (bak. TO rk ler: Ku-lun-wu-ku)

sib 26 1 . K'u-men

Şimalt Sbansi'de klan

262. K'u-mo-hsi

Klan; kavmin ismini almıftır. Garp barbarları klanı

263. Ku-sih-lo 264. Ku-t'u-lu 266 . La- pa 2fi6. Lan 2ti7. Lang 268. Lang 269. Lang-wo 270. Lang-ya 27 1 , Li 272. Li

273. Li-fe 274. Li-fe 276. Li-lan 276. Liang-k'o 277. Lieh

278. Lien

ı79. Lin (g)

Şimalt Slıansi'de klan

T'o-pe devri k l a n ı Hsiung·nu klanı Cenup Hsiung- n u ları klanı Ch 'ieng klanı Ch'iang klanı Ch'i-tan-de vri klanı

Hsien-pi ve Garp barbarluı kabtleıi•da k lan

Garp barbarları klanı Gttrbt Ch'iang klanı C h'ian g klam (bak. No. 273) Şimali Sban si klanı T ' o-pa 'l a r d a k l a n C h'Ua n -jung klanı (Tibetliler) Ch ' iang k l an ı Garbi Cb'iang klanı

Çin 'in şimal komşuları

204: 280. Lin-cbtu-ju

Shanei 'de k ırmızı Ti 'ler klanı

281 . Ling-hu

Sha n si 'de k l a n , m e n su biyeti

müphem (nı u k 11 y e

se et Lin -hu)

282. Li u- k 'un

28:\. Liu-yU

M e n s u b i y e t i b i l i n meyen klaıı

Sha n si 'de k ır m ı zı Ti 'ler k l � nı . !sa n ı n

d oğumun

dan e v vel

284 . Lo 285 . Lo- l P i

28fi. l ,ou

'!. 1'> 7 .

Ş i m a li Shan side k l an

füan si '<ie k ı r nı ızı Ti ' l e r khuı ı : lsı rnın doğunıun

dan

281:*.

290.

evvel

TU r k i sht n d a k htıı Hsiur: g- : ı u k l a n ı

:�9 1 . Lu- sh i h-pi

292 . L u - s h u i

293. Lüen - t ' i 294. Lu n

G a ıbi C h ' i a n g k l t rn ı T'u-chOeh -

H s i u n g-rı u k a btle si

k l a ıı ı

ı>

T'u-ftın klaıı ı

29fı. Lun g

296 .

Yen-ch ' i

bsşktt TUrkiıtan m e m l e k e t l e ri n d e kl 11 rı

H s iu n g-n u klan ı

))

297 . :vt a o

Ti k lo m

298. :vl e u - k u

kus

�

:ı.toğol h ırda k a bile ve k ı tt ı ı

NU-chen d e vr i k l a n ı

-.oo

Mı

HOl .

HO'.? .

eh i ah

Ga rbi Ch ' i ı rn g k l a n ı

))

hsü

llılensublyeti bil i n m eytm kltın ;

30�.

kui

H sierı-p i kla 11 1 !sa n ın doğu m u rı

dan tvv e l .

304. l\fiao

!W5. M o BOö.

:ıo7.

308 309.

)

> -

d t l d tııı

Ch ' i an g k l a n ı

288. Lu-ch i P.

2 \J 9

TD l'kistan (Su-l o d e v l e t i ) ve P o · h a i

ehe

eh 'i

> ch' ieb-leu

Garbi C h ' i a n g klanı »

H si en-p i ve

T'u--fan' d a kla rı

Garbi Ch'i a n g k l a ıı ı

Mensu b i y eti biiinmeyen k l a n 'r' o-pa d e v ri k l a n ı ( = Wan-ch't ? )

Şimali Sha n si ' de klan

Kavim isimleri 3 10. Mo-fu :� t 1 . > bo-t'u 3 1 2. ıı hou 3 1 3 . > > lu 314:. > hu-lu 'H6.

> li

316.

> lu

3 1 7. 318. 3 1 9. 320. �2 1.

322. 328. 324. 326.

bul > na-lou > nal > t'ai > to-lou ıı yon Mu > hu >

> j

326. • ku-10 327. MHi 328. MU·W8D 329. > yQ sao. Na 33 1 .

332. 338. 334.

835.

836.

337. 838. 389.

340.

> ebih > ho " lan • lou > se-p'o Nan > > ch'tu Ni

341. Nlen

2t5

Klan, TOlOs kabtleslne göre isim almılihr. T 'u-ebOeb klanı Garbt Ch'iang ve Hsien-pi klanı Şimalt Shansi'de klan Şim alde klan (bak. No. 313 ) T'u-tan klanı >

(mukayese et . T'o-pa, Me·han, Japon ya) > , kabtlenin ismtnl almıştır. > (bak. T'o- pe)

T'o-pa Şimal T'o-pa devri klanı Hopei (şimalt Çin ) de eski Ku-ebu memleketi klanı Şimal klanı Kao-ebO ı Garp barbarları klanı Şimal klanı T'o-pa devri klan ı Juan-juan ecdadının klanı T'u-yO-hun klanı Şimal kabtıesi Hsien-pi klanı Nü-eben klanı Şark barbarları klaD I , Sbao-tang'lar ( Tibetliler ) yahut Ta-yUan'da ( Fergana ), ( bak T'o-pa ) Moğol devri klan ı NO-ehen klanı •

ıı

Şim alt Shansl'de klan K'ang memleketinde ( Semerkand ) klan Cb'iang klanı Wu-huan • Hsien-pi • • Harbar T'u-yO-hun 'larda klan

Çin 'in şimal komşuları

206

342 Nien-ch'ih 843

34:4. 346.

346. 847.

348.

849. 350. 861 .

Şim alt Shanei'de

•

(Tel affu z u Chan-

•

dab i ı '

Nü-chen klanı ( . )) ,, ) • > ko • ( ,, )) ,, ) Hsiung-nu > No Nou-wan -wen .tun Nü-eben J) ( mukayese et. Nou-wan-kua, Ch'i tan 'larda ) Pa Türkistan klanı Pa-lt Tang-hsian g • ( muk ayese et. Ch'i-tan ) • » Nr 348 ) P'a-li Tang-hsiang • ( Pa-lüeh T'o-pa devri k l anı Pa-pa T'o-pa ,, ,, ,,

�62. Pai-tt

Klan , ş ima l kabtıesine göre i sim almıştır.

853. Pai-tieh 864. Pai-ya 855.Pai-yang-t'i 356. P'ang 357. Pao-tsu 868. Pei !fü9. Pei-sih 360. 86 ı.

362. 863.

364. 365.

R66.

367. 368.

369.

370.

Chl-b u kabtlesi ; T'ang dev r i Şimal barbarları klanı T'u-yO-hun klanı Tang-eh 'ang-Tibetlileri klanı Şima lt Sbanıı klani Kao-li k lanı Hu-lu kabtlesi k l anı P'en-ni-mo-huan Ta-sbih klanı ( Arap > Garbt Ch 'iang klanı Pi Pi Tibetlilerde klan ; Shan-shan 'da kükü m da r k l a n ı P'f Hsien-pi klanı Pi-eh :iu Şimalt Shansi klanı Pi-han • T'o-pa devri Pi-li-eh 'en » Şimalt Shansi P'i-sha Pai-ch i ' d e klan Ping Muahhar Hsiung-nu klanı P'o Chi-p i n 'de klan Po YOeh-chih klanı

37 1 . P' o-chou 872. Po-hsi 373. Pa-ko-bsi-eh'i

374. P'o-llu-h an

Tang-hsiang klanı ( bak. Tang-hsi a n g : P'o-eh 'ııo Şimalt Shansi'de klanı Uygur klanı T'o-pa devri klanı

Kabile isimleri 8'76. P'o-lo-na 376. Po-lOeh 377. P'o-shih 378. Po-sbu-lu 379. Po-sih 380. P'o-su-yeh 381 . Po-yeh 382. P'o-yeh-t'ou 388. P'o-yen 384. Pu

Ta-yQan (Fergana)da klan T'o-pa devri klanr ( bak T'o-pa ) Mensubiyeti bilinmeyen klan NO-cben klanı BQyQk YOeb - chib klanı ve m emleket T'u-tan ve Ch'iang klanı Ştmalt Shanst'de klan Hslen-ptlerin YO-wen gurubu klanı Şimaıt Shansi'de klan Cenup Hsiung-nulart klanı

386. Pu

Garbt Ch 'iang klanı Kuçada da

386. P'u

987. P'u-h!lien

388. 389. 390. 39 1.

P'u-ju P'u·liu-ju Pu-shu-man Pu-shu-pel

392. Pu-ta-ban 398. P'u-t'un 394. Sa 896.

396.

•

-ku 387. Sai-ni SQS. Sha 899. Sha-t'o 400. Shan 4'l l.

-shan -yQ 4-04. Shang 4:05. Sbe 406. Sh�li 407. Shib 402.

•

4 03.

•

408.

•

-cbaa

NO-chen klanı Şarkt Çinde mensubiyeti m eçhul bir klan T'o-pa devri klanı ( bak. T 'o-pa : P'u-liu-ku ) Kao-chO'de klan > • • (bak. No . 990) Şlmaıt garbt klanı Helen-pi 'lerin YO-wen gurubu klanı NQ-chen ve Hsl-hsia klanı TUrkistanda klan Şimalt Shansi'de klAn Hsiung-nu klanı Pai-chi'de klanı Şimal barbarları (Turgeş) klanı T'u-ta n klanı Garbt Cb'ian g klanı Klan, devletin ismin i almıştır, Tnrkistan'da Şimal klanı, Unvana göre isim almıştır. Hıl-hsia klanı T'u-chQeh klanı, ismini Unvandan almıştır. Şimal klanı, bir kabtle ismi almıştır. T'o-pa klanı (kısaltılmış)

N�en

207

208

Çin 'in şimal komşuları

409. Shih -chu ,, -lan 410. > -lu 41 1 . • -wei 412.

413. 4 14. 415. 4 1 6. 417. 4:18. 4 19. 420.

Sh ou-yü Shu » ,

-cbia Shu-lü Sbun Sbun-yü »

421. Sih 422. , 428. » -ehin 424. • -fen 425. > -fu 426. , -fu-bou 4 �7. • · ho 428. • -hsien 429. • -li

43 0.

•

431 .

43�. 433.

ı •

4144. So 435 . il 486. » 4 37 . > 438. )) '38a. >

-10-ling -tou -yi n

-fu -ho -lu -man

Cenup Hsiung-nu 'ları klan ı Ti k lanı Şimal klanı ( mukayese et. T'o-pa ) Honanda mensubiyeti bilin m tıytın bir k lan , l suden evvel. 'f'o-pa devri klanı 11 Cb'i-ten > Türkistanda Hsiu n g-nu klanı Ch 'nan-jung (Tibetliltır) » N'ü-chen kianı Ch 'i-tan devri klanı Garbt Ch 'iang » Şimalt Sbantung'da klan,

l sttnın doğumu ı : dan evvel.

Türkistanda klan T'u-chüeh » » » ismini Qnva � dım almıştır . Hsien-pi klanı, Kao-chU 'de k l a. 11 T'o-pa klanı (bak . T o-p a : Sih-fu-ch in N o . 1 50) '

Şim alt Sbansi'de klan Türkistanda klan Kao-li ve T'o-pa devrinde klan T u - c hüe h klanı '

T'o-pa d evri klanı (nı ukayesf' et. T'o-µa : Sih ı i-fa)

( müsavi No. 1 5 1 ) Şimalt Sbansi » Sih-fen'J eriıı ahfıtd ı » garbi Ç i n d e klan Şimalde klan Hsi klan Kao-li'de klau ,, chü'de ,, Şimal klan ( T'o-pa hUkU m c1 a r l a .- k l t u ı ı ) Mensubiyeti bilinmeyen eski bir klan ))

))

•

Kabtle isimleri

439. Su-e hin 439a . Su- hsi 440. Su- l i 441. Su-liu-chin 442. Sıı-nung 443. Su-pa 444:. Su-p' i 444a. Su-sha 446. Su-se-no 446. T'a 447. )) 448. T'a

449. Ta 4!)(). > -hu-li 4!1 1 . )) -l i-ch i 452. » -l i en 453. > -lo-cbi 464. > -pa 466. • -p'u 456. • -pu - kan 467. 1) -sbui 41'>8. ı> -we i 4n9. , - y eh 460. Ta-yeb 461. Tai 4f\2. T'an 463. Tan 464. T a n g 465. q 466 .

))

C h ' ie n g klanı (he i k i Su -lo)

Şim a l kavmi Hsien-pi k lanı (hak T'o- ps) Şimali Shansi' de kltt n Garbi C tı ' i an g klanı Hsi en -p i k lanı Tibette klan Ce nubi Shensi'de klan, mensu biyeti mO phem Te-ynan 'de bir klan Moğol devri klnn ı Şi m al k l an ı T'u-chOeh kl4nı, ( mnsavt No. 447 ? ) Po-bai'de klan Ch'i-tan klanı ( Dahur'lar ; bi H l b ars : Ttt-lı o ) T ' o-pa devri kla n ı Keo-chü kl anı T'o-pe devri klanı ( mu kayese et. No. 4fı l ) Turgeş klanı Kao-cbü » juan-juan • Hsiung-nu kabilesi K ansu ' da k lan T'o-pa devri klanı Ş i m a l klanı (bak. No. 46H) Barbar • Chü-shih'de klan Ti k lanı H siu ng-n u klanı, ismini bir Un vandan 81 mıştır. Garbi Ch ' i an g k lanı

467. T'ang-kua 468. Tang-yO 469. T'ao

Ch'ieng klanı ( bak. No. 465 ) ND-chen » ( ı> NU-chen : T'ang-ku ) Hıiung-nu klanı Ch'i-brn devri klanı

470. Ti

T'o-pa

•

Çin 'in §imal kom§Uları

210

47 1 . Ti

Tl klan ı

472. Ti-ku

NQ-chen devri kltnı TölOslerle akraba olduğu ZKnnedilen klan T'o-pa devri klanı ( mukayese et. No. 46l )

47�. Ti-li

474. Ti-lien

476. Ti-lo-pa

•

476. Ti-lun

•

477. T'iao 478. T'ieh-fa 479. T'ieh-tu 480. Tieb-11 481 . T'ierı

482. Tlen 488 . To-ch'en 484. To-hm

48f>. T'o-man

486. T'o·t'o

487. Tou 488.

489. Tou-lu 490. Tsih 49 . • 49'.!.

Sih-tu-fu

49�. Tso-ho 494.

4g5, > 4 96 . Tu-chi 497. T'u·fa �98. T'u-fou

Hsiung-nu :• Hsiung-nulardan neş'et eden bir klan

501 . T'u-huo

602. T'u·huo-lo 608. T'u-lai

•

M oğol de vrin de bir mosınman klanı Cb'ian g klanı Gart:ıt Ch 'iang klnaı :ihansi 'de kırmızı Ti 'ler klanı : lsa nm doğumundan evvel. ŞimJtlt Sbansl 'de klan, k abtle ismi almıştır. Nll-cben klanı Moğol devri klanı ( bak. Moğollar ) Hsien-pi klanı > Barbar �'l u-jung gurubu klam, Hsien-pi'lerin Garbt Ch'iang klanı > • > ( No .t90 ile akraba ) Şimalt Shansi k lanı Çiıı de Ch'iHng > NQ-cben devri > Şim al klanı Nn-chen devri klanı 'T" o-pa kl an ı Şı malt Shansi 'de klan •

499. T'u-ho !'ıOO, T'w-ho

•

Hsıen- pi klanı T'u-ırno-lo kabtlesinin iımlni alan bir klan · ;·u ..geş

k lanı ve kavmı ( Toharlır ) Şimali ShanBl'de klan

Kabtle iıimlerl 504. T'u-li-jen 605. T'u-meıı 60fl. T'u-ti fi07. T'u-t'u 608. 'f 'u-wan !109. Tuan 510. Tuııg 5 1 1 . T'un n12. T'ung·chi

613. T'ung-hsi 514. Tung-lu 6 1 6. T'ung-t'i 6 16. T'un-wan 6 17. Wang 5 1 8. Wang-mang 6 19. Wei 620. > 621 . > 622. > 523. )) 524. l> yü 626. > so 626. Wen-ku 527. Wu

6'IB. 629.

•

58:&.

chib > bu > ku-lun • ku-sun

633.

634.

636.

> mo

630.

53 1 .

lan lou

211

Türkistııncta klan Şim11lt Shansi'de klan Mo- ho civarında l< lan T'o-pa devri khmı, kautıen in ismin i a l ı ıı ıtlır. Hsien-pi k l am > > ve gurubu Ch'i a n g > Hsiung-nu > Şim� lt Shansi'de khrn Hsien· pi 'lerin Yn-wen gurnbu k lanı T'o-pa devrinde esirler klanı Sbttnsi'de , Hsiung-nuluda, Po-hai'da klaıı Şimalt Shansi'de klan Hsi-hsia k lan �ensubiyeti meçhul bir klan Hsıen-pi'lerde de bir klan T'u-fan klanı Hsiung-nu klanı TOrkistanda klan 'fi klanı (bak No. •68.) Şim a l klanı (telaffuzu belkiWei-ch'ib yahut Y O-cb'ib) Şim al kabtlesi Şimalt Sbansi 'de klan Hsien-pi klanı Cb'iang klanı ; T'o-pa'larda da ( kısaltılmış ) T'u-chüeh klanı Şimal kavimleri klanı Nn-chen devri klanı (bak Chin : Wu-ku-li) > • > Wu-ku kabilesinden iştikak etmiıtir Hsiung-nu klanı > klanı ve şark kavmi Uyıur klanı

Çin 'in şimal komşuları

2 12 n36. Wu n a·lo 537. > niu-yO

538. 539. 540.

541 . M '.!.

543 .

544. 545. 546. 54 7. 548.

549.

» sun 1i ti tou tu Yai Ya o-li Yeh Yeh-li Yeh·lll Yeh-shih Yeh-tieh Yen o

550. Yen 551 . Yen �5 . Yen-t'o

Ş i m a l klan ı Şimalt Sbansideki bir kabtleye göre isim el mık bir klan NO-chen devri klan ı (ilk zamanlarda : kavim) K'sng-chü'de klan Barbar klanı Ti k lanı, k ıt btlenin ismini alm ıştır. Hsi-hsia k lanı ve T'u.fan'da klan NO-chen'lerde klan Moğol devri klanı > Tan g-hsiang > » > < bak. Ch ' i-tan k l an la rı )

T'u-fan klan ı » T'o-pa T'u-chlleh klanı, kabtıentn ismini almıştır. Hsien-pi'lerde klan Ti klanı Türk k lRnı ( mukayese et. Hsieh-yt:n-t'o=Sir Tarduş )

553. Ying TOrkistanda klan jus n-jusn klanı 554. Yo-chiu-ın Şirnaıt Şhan si ' d e klan 555. Yo-chu 556. Yo-yOan-chen T'o-pa klanı ( bak T'o-pe : Yo-tu-chen) Hsien - li n g Tib etlilerinin klanı f.>57. Yu Hsien-pi k la n ı 558. YU Su-l o (Tn rkisten) klam v e Garbt Cb'ia n g klanı 559. YO 560. Yü-chen T'o-pa d evri klan ı ( bak. Kora kabtleleri ) 56 1 . Yüan 562. Ylleh 56 3. Ylleh-ch' iang 564. Yneh-chih

n65. Yüeh-li 566 . Yüeh-ni

))

NO-chen ve Moğol larda k lan Şi malt Shansi'de klan Hsi en-pi kla n ı T' o-pa devri klanı Cb'i-tan klanı

213

Tablo No. 1 1 1

2 3 4 5

12 13 14 15

22 23 24

Şimal oymaklan

p;j Y. M 't?ij � j

fi;j .!-

1-J

t r"] -t J ...

PiiJ

Pii

it � *

PDJ P"ı p".!

:!9

� � llr rK_ {t.

ffi . /L ,,,.;.,; � ,._

� � !f- ..L

� -;x.

'!# � �ı

r.ıl

�fr

� '9'

�

fl._3

ı:p

/j'J•

�

� nt

,iJFf ,,

42 43

*'I

�ry Jtr .f� A_

frT ,..

:t_ 4.JL

ôfit 'Z. ı � fr L 1._, 'L f� �.i f;( jıJ t *z.. �� LJ fj o l::.ı � ıJ u {:, fıj fl L, K� z_.

/�·

f j:_

n {:,

tJ-t,

ıı -L

f' tV Dl'O ..5i-

� g -ıJ l

�8

'L ([]

�g

'2..

j<if

Çtn'tn flmal k:omfU)an

21'

51 52 53 54

55 56 5

58 59 60

61 62 63 64 65 66

i:.

ır-L

;�

* � /Jo

�L

fi_ ; .ııı ıı ı.

;

tt_

rı

JıL ... �

"ıt ·� $�

82 83

�� Jıj

�t �.tt � � ff

§� Jf

: Lı ' t:1

ftL

tı-t, T-

;fr.

1ı n

tı-t:_,

J.Jlı ·�

/ J ' ı.

� jJ

frfL 1'.._ ( i{ j

�

.$.

-!'-.

fy 4'..t . 1:-"" 'fB

* �

tt.

�

_fr_ bn

®� fiL

87 �

80 � ·

;;t _i

1k.

1Jı

rı Jı

& ;!; t �� fj t, � fl.

.. J&..

)�'.:t ,ı.. !ffi

�4 96 }lj it 97 lL � 95

99 ı oo

/il. '3 � r:; " /;. �

f�

21�

Kabile isimleri 101

:ı

102 l03 104

105 106 10 7

1 26

�

� g� J»; �� '"

1 27

1• ı

131

108 109 1 10 1 11 1 12 113 1 14

115 1 16 11 7 1 18 1 19 1 20

121 1 22 1 23 1 24 1 25

1 28 129

" p;;

1 30

f J.,

1 32

* (j *-> }} '$

1 33

:1�

1 34

1 35

�G

t .it. t J!. t ... Jt iti

1 36

i7ı'" Mı :ıı: f� k

140

'37

1 38

'f·iP

1 39

141

(� ') 111 fK- a 1l P! ( fl �) *- t ( 1' t.) �

� � * ;l;fy � 1-f "iki

4t·

il i

142 143

1 44 1 45 1 46 1 47 148 1.49 150

�

fJlı-

}1:. ® ,'il. il lı t�

y ,ı � ı # lt t-r ·!· \! •9iı· (iif tt •

�

;fıı

'1 ;l .t:t Aj !.!l.

Y. f&j �u L

1! �

.t.'"•L .... 'f �.t Jt.

f� (.f.t t Pt) 1f d ( 1f �)

/!_ O

�

� ;}.i

1f r)f· f�. �

11 fi( ...

ÇID'ln fimal .tompıları

116

1 51 1 52

1 53 1 54 155

1 56 157

1 58 1 59 1 60 1 61

1 62 1 63 164 1 65

1 66 1 67 1 68 1 69

170 171 J 72 1 73 1 74 175

f-t ı

ft. i

rı

ft b-.. ft 7 1

•..:

-"'

� %r � 1iı !. �

i�

1JA. �J , A ,.J .

�

1 78

1 80 1 81

•

..ı.

/.:_.•

il, 1� ;�

1 77

1 79

� tt Jl �w l ;,"b l �ı Jj.. (t ;! .:. � tJL /L,..

1 76

J1t\. � dp t� lf il 78 JJ k 9�

1 82 1 83 184 1 85 1 86

187 1 88

189 1 90 1 91 1 92 1 93 1 94 1 95 1 96 1 97 1 98 1 99

200

,�f ... � Ji

,w.f

�

ir� f ıL,

�j a :f•J *� �

Jİ �J. )j� Jİ � fa! JJ li 'İ t ôfl �� t.� t ...+

�t et

�t t � 1.1 � ıf Jİ � ft r ,ı J,l '1 tı M 71"· 1

•17

Kabile lllmlert

20 1 20 2 203 20 4 20 5 206 20 7 208 20 9 2 10 211 212 2 13 2 14 2 15 2 16

21 7 2 18 2 19 2 20 2 21 2 22

2 23 2 24 225

ıfi )ı�' � !� 144 ı f� tt !. �m JJ ·� � (ı�JLt') ut

�· Jıt_

}} .

2 29 :2 3 0 :2 3 1

2 34

& '- -tt fy ı� :!_

2 28

2 33

:iz. J}i_

227

232

1 �

� -r "G 1J * �ıj

2 26

� 35 2 36 237 2 38

239

llj_

�

2 40 241 2 42

, .._,

a 4 t A :ı 1i � � (� #)

� �

1\ı

J...11

� f;r nr

*- �

2 43 244 2 45 2 46 247 2 48 249

250

� �

!}l � "'}

·� �

� �VJ �

� j. \7 ;f ( � �

�� 1� VJ :r.i. � ·lj_ VJ �� tıJ il �K oy a '1 i ( �iı � 1-tı f .... .. -M- ı!'t, � � � t7 :J � � tı;!: � IJ

'üJ tt R � -t

Jı

!fi.)

;t-. }ı �

218

251 2 52 2 53 2 54 2 55 256 257 2 58 2 59 2 60 2 61 2 62 2 63 2 64 265 2 66 267 268 2 69 2 70 2 71 272 273 2 74

275

Çtn'm ;.maı komıuıarı

).,G•

2 76

'* Yf i 11� � i" � >' '* ı -t 7;

� J� .

i! rı

1iJ ..j:� Jtl i,� � ıfk_ �r �

t:1fJ

2 79 2 80 2 81 2 82 2 83

�

/f- l t uJiJ ffe.j ti ·}t "i *f--.. ...

2 78

�1

_,-, rr '* � t il

1fi

2 77

� BI 1'J ,.:,•

'? 84 285 2 86 2 87 288

2 89 2 90 2 91 2 92 293

,JJ �

H'ı �t

t-A i-

4-- Jll G77 111 &, (.. 11 YfJ

;�

;t_ {!Jp ,ft-

jtı

$, �

2 99

,ı i,

2 98

!t- �

300

�

( tt.-1.)

·�· � .f� � ... Jİ_ ?jL ıtı.. *,l..

2 95

2 97

{f.

�

ıiıf

;-o

!tJ .� t

2 94

296

u1'1

Yl-L

'J: -fj � Jt

;ii

Kabile lalmleri 30 f 30 2 30 3 304 30 5 306 307 30 8 309

300

311 3 12 313

314 315 3 16 3 17 318 3 19 3 20

3 21 322 3 23 3 24

325

i� �

ll �fi

211

3 26 327

ı ff

328

i,1·

329

>"'-

3 30

• ,}1f

331

· il

.. � 1i

•

3 32

1�

- � l 'V

D_i

l 1t

• 1�·Jİ � M ,i � �· �.l ;,l

}_t fa:, feJ ı. JJ� -tı

J � �· �g

ı ; t l JL Bi.

.. tJ. � "

33 3 3 34 335 3 36 337 3 38 3 39 3 40 34 1 3 42 3 43 3 44 3 45 3 46 3 47 3 48 3 49 3 50

� ı_,fıJ *

rıı

* 1L 1'- �

�

Jf k.fJ "� lıti

'f.-3

rli Ar ı

e._ �

41 fl ıfJ .li. iL

� tl A.. to � ( �� ı ) jti � (tö f1l) � !J: . e :;ı... �JiL JA. ıı� .1 \.

Jıj � ,fıJ .t..?... 11,,1.. Jt_,

220

351

352

3 53 354

355 356 357

Çln'in Şlpıal .KQJD,fular ı

1l Jl 0

3 76

fk..

3 77

8 � 8 � 8 � &it arı rn.

3 78 3 79 3 80 3 81 3 82

1111

358

:i L

3 83

359

1% f t

3 84

;fi!;

3 86

3 60 361 3 62 363

� � $. Jt

3R5

.tL

3 87

388

364

!: L JL

36 5

i·�; tf5

366 367 368 3 69 3 70 3 71 3 72 373 3 74 375

,Ç f � lllrL 1·

� t,a �Jt p)t

,'f\.

�L � /tı.:; �ı ı;Jt. f, tt hffi.. ii.. J�

�a

�p ....,

5�

3 92

'396 397 3 98

3 99

400

Jfy ,,,�

�

11"

"" '

t;ı

3 91

;jl_ !#1. •

fj�ıt 'Jt i� 4= i;t �� tp � :lı mı · T -h' ·� h (� '/

3 90

395

:"ıt v-.r �

•Jt

3 94

,.(,

�

3 89

39 3

�t !Dl-� :h"t

f:_ � 'k. ı l�

tfı � l.... Ai

' � �f t ıe., � ..... PA �! Jıl 7 �fr.L

-'..t.'" .

�j�ıy

��

fll,

( 1'. �? )

Kabtte

40 1 402 403 40 4 40 5

40 6 40 7 40 8 40 9

4 10

411

412

41 3 414 '15

4 16 417 4 10 .a ı g

• 20

421 4 22

4 23 4 24.

4 25

ır

�

22 1 4 26

4 27

4 28

429

� il

4 30

-ô)L

-%- ;fıJ ıt ,t; .ı

431 4 32 4 33

r �

4 34

)_ il

4 35

;Ai, A

436

�t

I� f� l!. tfıl Jft *- 1f il ft *l

437

43 8 4 39 4 40

(JJL $ 9)

�

4.. f

�ı.

44 1 4 42 4 43

444

445

44 6

• 'I1

· ,�·

(5'_ �i" ( 1'"j;_ /JJ� - � "! [! -/ '-

tiltmıert

f;(

4 47

4 48

449 '\ 50

1t i� ft. 1 t ;} 0 (J.,).

7l, ( 5l, jL )

,�. Jıj il jıj i� g f� Ji $.fr � 1

li ft �.

ı�

Hr :k t. H:.. ·t 4-

'ffi Y

j. �ıj Tu f. tT'

� a� a j_ t-

ft9 .j' .+ �

-� � f.*- lltL

�j. l l � }@

,t; *-

j_ D1- rıJ_

·m.. �·

Çin 'in şimal komıulan

222

451 452 453 454 456 456 4 57 458

4 59 4 60 461 462 4 63 4 64 465 466

467

:J'ıJ :ft *... ıl. "*-- }� 1i

1\.. K

::f � � 1-

4- ;V -t *- /}c... -fa... Fı:,

-}( 't

:i.. ft ! .....

�

11�

� l!I

(11�k.)

;:-

4 74 4 76

4 80 4 81 482 4 83

.:.t�

& 1i

R J!

.t*-. :!.. .t.t, '"" n..

.±t, IJ!J

· /> ı ··q

� i\. -'il �] � J. tt "'"

��

Ff"<-

4 86

� � rt �� Dl A l

488

484 485 4 81

4 89

492

�

4 73

479

� n;

�

4 11

4 72

4 78

490

4 70

469

ı. 1 1

$ t it

468

4 76

491 493

4 94 495 4 96

4 97 4 98

..[_

� Ji

fi 't tl � �iJ �� s� Jr ., f�

1ij t �� ol.

tf:.

499

nj_

400

Vl 1V]

KabiM tıtmıerl 501 502

503 504 50 5 506

507 508 50 9

5 10 611

512 513

5 14 515

5 16 517

5 18 519 5 20 5 21 522

523

524 �25

tı.±..

,·)·.... .

,,,_.

�i :ı;._ *1. ...... % �� ,..;-\.. 1'..

'IJ_t rk

,,.;q /ı�

."' ı

s 2e

5 27 5 28 5 29 530

... ı-t ,. , tj_

j�

5 32

ııj_ .ı.ı

5 33

531

...

5 34

-ı

535

1i1 �t ,f�

�.t jt t4

li] � *t ;f, Dl.

..,.. }· ı.. c

rtr � {it

537

5 38

( i� *L)

5 39 540 541 542

54 3 544 5 45

546

""-

�ı_ B.t J!.. �

5 36

.....

* !-'""

5 47 548

·• iı!1

f..f

. � 9. . � f' ,, ,,,_ /� -ı � .� � �·A. l!f

� .,_

'P •" "JSL Jk

/�

1i.

l.. u -t

.� 11. /\ t-t., ..i.

4: � " ).l t)t � �

� *'' fi' �t 1t ii1 ft ııj_

11 l!J ....... �e 5 50 , . .t.

5 49

•

-!::t.

(�i., ıı!. )

Çinin tlmal komplan 551 552 553

554

555

5 56 55 7 558

5 59

5 60 561 5 62 563

5 64

5 65

566

fa� )t

�'L

fift j1 A. Fı) �� 1...

:tıf },f. tlJ� (�l) f�

tf« �1

�

)ji. ij Al 11 M �

'l)L )J

°1(] JL

Zus.ammenlassung. Chi nas nördliche Nachbarn.

Von Prof. Dr.

Eberhard, Ankara

Dieses Buch en tnimmt sein Meterial grossenteils eus cten euf die Nordvölker Chines bezüglich en Teilen meines Buches c:Kultu r und Siedlung der Ran dvölker Chinas> (Lei deıı 1 942; Supplement zu T'oung-peo, B d . 36). De jedoch das vorliegende Buch spater e bgeschlossen ist. als des oben genennte, so ent hıllt es m enches M tt teriel, das in den <Rendvölkern » noch nicht vererbeitet werden konnte. Soweit das neu geb l'achte Meteria l von allgemeinerer Bedeutung ist, ist es i n den folgPn den Einzel·Angeben im WortJeut wiedergegeben. Die en tspre chen de Seite der deutschen Ausgabe ist zu r E ı l eichterung des Nachschlegens ebenfalls beigefOgt.

Vol k der Fu-yo (s. l H ;

deuteche Ausgabe

Abschn itt

8 5=S. 16):

Sie bringtn 457 den T'o·ba Tribut ( Wei - shu 5=s. 19 1 4 c). Sie sind di0 Ahnen von Kao·Ii (Wei·shu ı 00 s. 2 1 23 a), wer den aber um 500 selbst von den Wu-chi vernich tet ( Wei·shu IOO=s. 2 1 2J b). =c=.

2 8

Volk der Kao-li ( S. s. 1 8) :

20 ;

deutsche Ausgabe Abschnitt

I m .Jahre 398 wurden viele Leu te von K ao·li i n die Haupt stadt der T ' o · pa umgesiedelt (Wei·shu 2= s. 1 905 c). Sie senden in den folgenden Jehren Tributgesendtschaften an die T'o-pa: 43S (Wei·shu 4 8 =-= s. 1 9 1 ı c) , 436 (4 8 s. 1 91 1 c), 437 (4a s. 9 1 1 d), 439 (4 a 1 9 1 2 8), 462 (5=s. 1 9 1 4d), 465 (5 s. 1 9 1 5 8), 466 (6 s. 1 9 1 5 b), 467 ( 5 s . 1 9 1 5 c), 468 (Le.), 469 (5 s. 1914 d), 470 (l.c.), 472 (7 a s. 1 9 1 6 b), 473 (l.c.), 474: =

·�

=-=

"'=

226

Çin 'in

şimal

komşuları

1 9 1 6 c), 475 (7 a= s. 1 9 1 6 d), 476 (l.c.), 477 (7 ft -=-s. 1 9 1 7 a), 478 (7 a s. 1 9 1 7 b), 479 (1.c.), 484 (7 a = ı. r n ı 8 h) , 485 (7 8 = S. 1 9 1 8 c), -186 (7 b = s. 1 9 1 8 c), 488 (7 b = 1 9 1 8d), 489 (7 b = s 1 9 1 9 a), 490 (l .c. ) , 49 1 (7 b = s. ' 916 b), 492 (7 b s. 1 9 1 9 c), 493 (7 b = s. 19 19 d), 4�4 (7 b = s. 1920 a), -1 95 (7 b = s. 1 920 b·c), 498 (7 b s. 192 1 b), 499 (8 s. 1 92 1 d), 500 (8 s 1 9'2 1 d), 50 1 (8 s. 192� ll), 50 4 (8 - s. 1 92 � b), 506 (8 s. 1 923 ll), 50R (8 = s. 1 923 b}, 509 (8 s. 1 92R c) , fı l f) (8 = S. 192;J d), 5 1 2 (8 = S. 1 9 !4 a), 5 1 B (R = s. 1 924 b), 5 1 1·5 (8 = s. 19?.4 b), fı 1 5 (9 = s. Hı24 d), 5 1 7 (9 = s. 1 925a). 5 1 8 (9 = s. Hı25 b), 532 ( 1 0 - 1 930 d), 5 ; ı ( ' ı = s. 1nn ı b ) , 535 ( 1 2 = s . 1 932 ll), 588·i (12 = s. 1 9:�2 b), 5 ; 7 ( 1 2 = 8 1932 s), 538 (l. c.), 539 ( 1 2 = s. 1 �32 c), 6411 ( 1 2 = s. 1 932 c, 54 1 (l . c . ) , 5 ı 2 ( 1 2 -== s. t 91 H d), 543 (Le.), 644 (1.c ) , 64::ı (1.c.), fi46 ( 1 2 = s. 1 9�3 ı1 )1 547 Cl.c.), 04�; ( ' 2 = s. ! 93� b), 64\.l (l.c. ) Sie knOpfen 479 m i t den juan·juan Beziebungrn tı n , d i e gegeıı die Ti-tou·yü gerich tut sind ( 1 00 = s. 2 124 b ) . (7 a

· -=

�

Volk der H sin- l o ($. 22; d eu tsch e Ausga bt

A bscbnitt a

1 7- 18) :

N a ch dem Yen -ftt n -l o u könnte d er Name Hsin-lo zusa mm en h ıtngen m i t de m Sih-lo gena n n te n Instrument. Franke (Ge sehiehte S, 1 7fl), der a uf diesen Berieht h i n weist, meinl, es han· dele sieh dabei wobl um ein Musi k b eek en , da es im Ch i n shih (Ke p . � 2) als ein Gegen s t a n d erw8hnt werde, der vor Beamten ein hergetragerı w i rd . Dies ist nııch dem Sun g- yen (4, . t a·b) unriehtig . Es h a n d ele sieb vi el m e hr um t-in Waseh becken, und solche Wa sehbecken seien i m rn. Ja h r hun d ert im mer sus Gold oder 8ilber gewesen . Mtın nenne sie sha-lo oder sib-lo mit einem W o r t der S pr a che der Ch'i tan (so auf Grund des YOıı-lu m an-ch'ao). Diese E r k l aru ng sch e i ı ı t ınir riehtig, d e i n einem frllheren Te x t ( W e n -ch ' i -lu = T'P'KCh 306 = Rd . 25, 3 b) erzahlt wi rd , dass e i n Geist a us eirı em solchen Beeken f r ass , welches 3 tou In h alt h1ttte, slso ru r ein Musikbecken viel zu gross w ı u . Das Wort scheint demnttch �ıus der Sp raehe d e r Cb'i-t a n zu staın m e rı . Der Begriff ist a be r schon in der T' a n g-Zei t bekan nt. in einem Tex t , der von Zen tnı ladien sp richt (Ch avaıı nes, D o c u m en t s , s. 1 9 unn :.ı lO) werden diese Din ge P'o-lo g1:mannt, was die Fol �e einer Fehlsc h relb ung sein kann.

227

Almanca htU!sası in der Sung-Zeit karnen s ol c tı e ıih-lo rr i b ut n a ch C h i n a (Lin g - w ıt i tai-ta 2 ,3

ı m ch tıus Ton k i n �

sis

tı).

Vol k c er Wu -c h i ( S. ;�9 ; deutsche A u s g e b e A tıschn ı tt Seite 31 ]: Sie brachten de n T ' o-pa i n fol gen d e n ja h ren Tribute : 478 ( Wei-shu 7 a = s. r n � 7b), 486-7 (7 b = s 1 0 1 8 a und 1 00 = s. 2 1 24 a), 488 (7 h -= 1 9 1 8 d), u n d ı oo s 2 1 24 a ] , 49;� ( 7 b= s. 1 9 1 9 d), u n d ı oo s. � ı 4 a), fıO� (8 = s . 1 922 b u nd 1 00 = s. 2 12 4 a), 507 (� = s . 1 92� a), 508 (8 = s. 1 92 3 b), 50� (8 = s. 1 923 d), 5 1 0 t8 = S. ı 923 d), 5 1 1 (8 s. 1 H24 8) , Ü · � (8 = s. 1924 a), 5 ! 3 <8 = s . 19J4 b), 5 14 (1 .c.), ) 1 5 (9 """-= s . rn24 c), Ende 5 1 5 (� s . 1 924 d ) , 5 1 7 (9 = s. 925 a ) , 5 1 8 (9 = s . 1 9�5 b) , 2 1 (\.! = s. 1 925 d), 536-7 ( 1 2=8. 1 : 32 b), 540 ( 1 2 = s . 1932 c u n d '. 00 = s. 2 1 24 a) , 54 1 ( 1 2 = s. 1932 c), 544 ( 1 2 = s. 1 932 d), 546 ( 1 2 s . 1 933 a), 547 U.c.). im jahre 4 77 b r a c h hm sie als Tr i bu t Pferde ( 1 00 = s. 2 � '1- 3 d). Um 51 '0 vern ichleten sie <l tts Lan d Fu·yü ( 1 00 =S . � 1 2;; b). Sie k a u e n Korn un d machen d ara us Wein ( Yü - chih t ' an g 29,6 a).

5 - Volk d er Pai-chi <S. 1 5 ; deutsche Ausgabe Abschn i t t

a P , Seite2 1 ) :

Sie er m orden um 400 der. König v on Kao-li ( Wei-flhD 1 00 = s. 2 1 23 b ). Sie s ta m m e n von den Fu-yü 11.b (Wel shu 100 s. 2 128 c). Sie erbitten 47� v o n den T'o-pa ein H eer als Hilfe gegen Kao-li ( We i-shu 7 a = s. 1 916). =

ö - Volk der Wu-lo-hou Abıchnitt b 6, Seite 32) :

( S. 40 ;

deutsche Ausgabe

Sie schicken seit 1 ıa Tri bute an die T'o-pa lWei-sbu 4 b= s. 1 9 1 2 b u n d 1 00 .::: s. 2 1 24b). Bei ihnen ist ein grosseıs Hauı ıms Stein, in ctem sie oft b e le n . Die T'o·pa schicken Gesandte hin, d i e dort opferrı und eine Insch rift hinterl essen (e tw a 44:f> n . Ch� . ; W e i -s hu 1 00= s. 2 1 24 b). Dieses Ste i n h a u s, das i m Nordwesten des e i g e n tl iche n Lan des lag, ist der ııteste Ah nente m pel der T ' o•p a gewesen (Wei-shu 108 a -= s. 2 1 68 c) . 7 - Zur Frage des Schamanismus b ei den tungusischen und tnrklschen Völkern (Zu S. 43, deutsche Aus ga b e S. 34). leh mOchte auf diese

Fr a ge des Schamanismus hier noch

Çin 'tn tlma l kom tutarı ·

etwss naher eingehen. Es helsst (Wei·shu 1 08 = s. 21flRs), dHs i m Anfang des T'o·pe·Reiches Sch s m sn i nn en gsnz sllgemein bel den St ss tskulten Ultig wsren ; so traten sie im J ahre 399 bd einem Opfer mit Trommeln in der Hand a uf (Wei·shu 108 a = s. 2 1 68 b), g a nz so wie sibiriscbe Schamanen. Aber dies ist nlcht verschieden von dem Schama nismus, den wir um diese Zeit und spater noch all gem ein i n China verbrettet tin den, nur mit dem Unterschied,dsııs Sch11msnen oder Schama ninnen keinen Zutritt zum Staatskult mehr hattan . sondem nur bei Lokalkuıten eine Rolle splelten. Aehnlich wenig be sagt es, wenn es heisst, men rufe in Kao-ch'e, einem turkesta nlschen Land, Scbamani nnen, wen n jemend vom Blitz ersch· lagen sei ( Wei - shu t O 'i = s. 2 1 32 a). Auch das ist vo n den chinesichen Brauchen nur sehr wen i g verschieden. Der erste Bericht, wo unzweifel hnft von einem ausgebildeten Schama nismus gesprocben ist, stammt aus dem Jahre 5 1 9 von dem Volk der Jusn-jusn. Dort leesst eine Sch a m tt.nin einen Prinzerı eine Himmelsreise machen und ruft ihn von dieser Reise zu rOck, in dem sle 7 Tage lan g fastet, dann eine Nacht Uber betet (Wei-sbn 1 0 = s. 2 1 30 d). Dsss:sich dieser Zauber spilter als ein Schwindel entpuppt, tut nichts zur Sache. Z we if ell o e ist hie r echter Schamanismus berichtet. Aber euch solche Berichte slnd für den chi nesischen Beobschter nicht aufregend, da es ih oliches b e i den Chi n esen selbst gibt (ein Bericht über eine Himmelsl'eise eines taoistlschen Magiers ist z. B . im 1-chien-chih 50, 5 il enthalte n ) . Dilber ist es gut verstındlich, dass die Chinesen über Schamanismus so wenig bericbterı , obwohl der Schamanismus eine grosse Rolle bel all diesen Völkern gespi elt bat. 8 - Volk derWu-huan ( S. 49, deutsehe Ausgabe Abschnitt c4, Seite 87) :

In der T'o-pa-Zeit gelten die Wu-husn als ein T'o-pa Stamm ( Wei -s h u - t 13 s. 2 1 94 il) u n ct werden als solcher schon im 4 . .Jahrbundert n. Chr. erwaebnt (Wei-shu 1 = s. 1 908 d , 2 = s. 1 90!) c u n d l 5 = s. 1940 H). Ihre MUtzen schein en sich weit V6rbreitet zu haben , denn i m .!ahre 4411 b rs chte d as Volk der T'u-y ll-huıı, ein Vol k , das, von H sieıı-pi a.bstammend, i m nördlicben T i b e t wohn te, als Tribut an dle südchi nesische Dynastie Sung sogenannte Wu-huan-Mntzen (Wei-shu 1 0 \ - s, =

Al manca b O l ho.tn 2 1 26 da). Ioh

halte

n icht

für

ausgeschlossen,

Y.atzen m it den spae ı n zu erwlihnenden

dass dfese

horn-förnıigen

Mülzen

der Toba ver wandt sind .

9 - Volk 4t) :

der H s i

(S. fı5, deu t sch e Ausgabe

A bschn itt d ,

Sei

in der 1''0-pft·Zeit treten Leute vom Stamm Hsi nı ehrfach Es w i rd aber gesagt ( Wei-shu 1 1 3 = s. 193 d}, dass d . e ser Name b e i dt'n T'o-pa eine Verkllrzung aus Ta-hsi sei. n de r Zeit der Ch'i-tan tl'eten sie als e i n spiler Sta mm des Sta ıı auf.

ınesverbande d er Ch' ı-tftn auf (Liao· shib Bil). Ob

d iese beidım

Hsi, vor aH fl m , ob die erstgenann ten Hsi m i t d e n h ier beban

delten iden tisch slnd , ist fragl i ch.

1 0 - Vol k 1 , Seite 40) :

der Ch'i -tan

(S. 56,

deutsche Ausgab e Abschn it t d

�!lO e rst ıo al s v o ıı den T ' o · p a besiegt (Wei shu lOO=s. ' I U b), u n d brttchten dann den T ' o-pa in folgen deıı Ja hren T ıi bute : 437 ( We i -s h u 4 a= 1 9 l l d), 4fö (· •=s. rn i 4 b). 468 (6=s. aı ı 5c), 4 99 (6=s. HH 5d), 470 (l.c.), 47H (7a = s . t !H flc) , 474 (7a = s . t 4 l ö d), 475 (1.c) 476 (l . c), 477 (7 a =s . 1 9 1 7 n) , 4/U (7a=s. r n ı 7c), 49H ı 7b = s. ı 9t9dJ, 507 (8=ıs. r nııfü), 5v8 r : . c . ) 509 ( =s. 1 9�.:ld ), 1) 1 0 ı l . c . ı . 5 : 1 (8 = s. 1 9:.!48), 5 1 2 ( l . c. ) ,

Sie

wurdeıı um

f) l :l (8 = s . : 9 �4b). 5 1 -ı ( l . c. ) . 5 1 5 (9=s. l 924d), zwei m A l im J A h re n • 'i (9 = s. 1Q25tt), n24-n (!:l = s. 1 926c), 538 ( 1 t = 1 �30d), 534 ( 1 1 = s,

1 9i H b),

( l'l=s. r n:�2"), 660 ( 1 :2 = s. 1 933i)I. Die altesten der Ch'i-t tı n sind i m Chin-sh u . wo sie einmal Kao-J i zusam m en (Ch i n - shu t 24 = s. l :l95d), e in anderes Mal 536

E r waebnungtın mit

mit dtm K'u-mo hsi zus a rn ıııen (Ch i n ·sbu 1 25=s. rn Bel erw11 e hnt werden .

Sie werden

etwa u m

400 von

dem

VoJ k dt'r

Mu-jung

besiegt <Chin-shu 1 2 � =s. H i96a).

Volk

der K · u-m o- h s i

<S. 57,

nitt d 3, Seite 4 1 ) :

Sie

d e utscbe Ausgab e Absch

wurden 3�8 v on d en

T'o pa besiegt (Wei-shu 2=s. 1•;05 Sie ın achten 480, 490 (7b=s. t 919a 1 un d s. 2 1 24b) Einfaelle in das Gı3biet der T ' o-ba . Seit Einfall wu rd e d er Hande) m it i hne n verboten . Sie

c und 1 00= s. 2 ı 24b)

418 ( 1 00

dem letzterı

schlcken

in fol genden

Tributgesan dtschaften a n d i e

d e n e n siı:ı meist Pfe rde lieferte n : 453 (5=s. 1 9 1 � b) , (1. c.), 467 (6=s 1 9 16c), 468 (U= s . t 9 1 5c), 470 (6=s. mı 6d),

T'o · p ıt , h e i 464

J ahren

Çin 'in şimal komşuları •72 (7a= s. 19 1 6b) 478 (7a=8. 1 9 1 6c), •74 (7&=8. 1 916d), 476 (1 . c.), 476 (l. c.), 477 (711-=s. H l l 7a), 479 ('i a=s. 1 9 t 'ic), 493 (7b 00=8. 1 9 19 d), 507 (8=8. 1 9'?3b), 500 (1. C.), 509 (8=s. 1928d), 612 (8=s. 1924a), 5 1 3 (8= Hl24b), 5 1 4 (l.c. ı, 615 (9= s. 1 9:.:!4-d), 628 (9=s. 19 '6a), 524-6 (9=&. H J26c) 5'!6 (l:ı=s. H l27a), 632 ( 1 1=&. ,

t 930d).

12 Volk der Pa -hsi - mi (S.66; deutsche A usgabe Abschn . e 10, Seite 60): -

Der Stammesname Po - ma bedeutet cgetleckte Pferde> , und das T'tıng.shu (2 17b) sagt , muı k önııe diesen Stamm der Po ma auch O.lo-chib nen nen . Dies ist uber eine Traneskriptioo des tOrkiscben wortes A laca, welches (gefleckh bedeutet. Von den Po -ma wird ausgesagt, dass sie Nomaden sin d , die nOrdlicb der T'u-chüeh wobnen , in einem Lande, i n dem )m m er Scbnee i st. Sie baben nur gefleckte Pferd e, reiten aber n icht. Sie baben Kumys, sie schueiden Haare kurz, sie habeo Zelte aus Rinde (T'ang- shu 2 1 7b). Es ist wahrschein licb, due der tOrkiscbe, in A natolien verbeitetf' , Stamm es-u n d Ortsna me Alactt sich von diesem ttlten Stamm sOdlicb d�8 liaikıl Şees berleitet.

Mit diese m wort ist zu vergleichen d H 8 wort Ho-lan, ein Stammesn ttme eines Nord - T'o-pa 8tammes ( wei-shu t lS -= ı. ıt94b), wahrschei n lich fl"llher ein Hsien-pi-Slamm. 8ie slnd im 4 . Jahrhundert mebrfach erwaehrı l (Cbin-shu 1 lO=s. 1368c; Wei-shu l =s. l904c; 2 = s. 1906c; 2 = s. 1906b; 1 3 = s. t 934a; tö =s . 1940a). Sie lebten beim heutigen Ning-hsitt in Kansu, wo ein Berg ibren Namen traegt. Dieser Ho-lan-shan i st (nach dem 1-t'un g-chih) gleich dem beutigerı Alaşan . Ho-lan ist also auch dle TrRnsskription von alaca. İm Mandschurischen bedeutet (nach v. d. Gabelentz ) ahtşan ein ıı.schlechtes Pferd » . Die Ho lai scbeinen diesen Ho-lan n ahe verwan dt zu seirı . Sıe sind ein alter Hsiung-nu- Stamm (Chin-shu 97 s. 1337d), der spaeter ein T'o-pa-Stamm wurde (Wei-shu 1 1 3=.:s. 2 1 93d). Es erscheint mir wahrscbei nlicher, dass die Ho-lan Protom orı goleıı g_e wesen sind, als dass sie TOrken warnn, waehrend die Po-ma wobl sicher Türken waren . Aber in dieser Frage ist n och keine Sicherheit zu erlangen . ·

!ebo. d

Volk d e r Shih·wei (S. Selle 42 ) :

60;

deutsche

Ausga be

A lmanca

h018.Msı

28 1

Sie brechten zum ersten Male 5 14 den T'o-ba Tribut (Wei 100 = 8. 2 1 24 a und 1 2 = 8. 1932 d ). Weitere Tribute k a m en 646 ( 1 2 = 8. 1 983 a ), 548 ( l 2 = 8. 1 933 b ) und 649 ( 12 = 8. 1 933 b ). ıhu

Volk

e l , Seitf" 46 ) :

der Chi-hu ( S. 67; deu ts c h e Ausga be, Ab sc hn .

Sie s i u d n icht in der Liste der 1 9 Hsiu n g - n u - Htimme aufgezihlt, �Hıs der die ;-) S t a m ınesgruppen d e s Liu Yüaıı ge biJdet w or ı:ten simi ( vgl. Ch i n -s h u 97 = s . 1 337 d ), je<l•Jch ist diese L is te , wie sich aus anderen Quellen erg i b t , n ichl v oll ı:ıUin dig. in der 'foba-Ze i l tritl Ctı i tıls l:<' tı m ilien n a Oi e auf , ı;oll .iedoch nicht Res t des Sta m m t:ıs d e r Chi· hu St\İ n . son dem Ver k ü rz u n g aus T ' ı:ı i -l o-Ch i (Wei-bhu 1 1 :J = S. 2 1 94).

ı5

Volk · der

Ctıieh-ku

( Seite li7;

deu tsche

Ausgabe,

A b sch n . e B; Seite 4 6 : ln der 1"sng-Zeit t r et e ıı

ditı

Chieh-chia-sih bUf.

Chieh-ku

unter dem

Na m en

DHs 1-tsin· T ' u n g· s h u ( 2 1 '7 b S. 4 4:1 b ) sch re i bt über d ie Chieh ·ch i a-sih folgendes : sie h ei sse n b a l d Chie h-ku, btJd Chü-\ı.·u . Die Hsiun g- ıı u m ac h hm d en chinesischen Gencır1tl Li L i ng, der sich i lı ı ı nı e rgehen lıalte, zum ·t Rech te n H sierı -König» , den Wei Ln ( v gl . Httn-sh u 9 ı a , 13 b ) zum Kön i g der Tirı g l in g . D i.e Le u t e s i n d alltı grossgewtıchsen, hh ben rote Haa-. e , e i n weisses Gesicht ır n d grü n e Puplllen . S i e halltm sch w e rz für u n glUck brin ge ·ı ı1 urı d s ı< ge ı ı zu d e n �n m i t schwttrzen Pu pillP-n : -r Das s i n d N ıtc h k o m nıen d es Li Lin g 1 > Es gibt be:i i b n en w en i g Manner u ı ı d v i e.J FrHuen . Sie s ı nd slolz und ta pfor. D i e Mann er tat o w i e ren sicil di0 Hand, .Frauen den H a l s . � ie wohııHn elle zus� nı m en und es gi l.ıt v iel Uns i t tlichkbit lıei i h n en . Sie bezeich ntn das Neujuhr m i l < .M ou-shih-ai • und S � a h sind e i ne J a h r esz e i t . Sie r e chn e n die Juhre m i t einer Zih· l u n g naclı 1 2 Di ıı gen ; so segen sie, wenn dus J a br im zy klh;c ht-n Z e i ch en eyin' steht : ( 'figerjahr )), Das K l i m a. bei ilın �n ist seh r kalt, auch die gr os s en Flüsse gefrie re n hal h durch. Sie bautn Kom . Weizen und Gerste aıı un d machen mit einer Tretııı ühle dara us 1V' e h i . Hi rse sa en sie i m 2. Mon a t u n d ernten im � ! . Moıı ttt. Si e benutzen sie zum E ss en u rı d zur Weinherstol· J n n g . O bst und Gemüse httbtn sie gtu· nieht. Sie haben s ehr =

182

Çin'in şimal komşuları

grosse und starke Pferde, und als beste gelten die, die gut k!mpfen können . Fern er haben sie Kamele, Riııder und Scha fe. Rinder aber haben sie ft m meisten , u n d reiche Bauern ha ben oft mehrere tausen d . An wi lden Tieı en gibt e s Wildpferde, Ku-t'u, gelbe Schafe, Gazellen und Schwarzschwan ze. Schwarzschwanze sehen aus wie Dam - Hirsche , aber i hr Schwanz ist grösser und sch warz . A n Fischeıı giLt es Mie , die 7-R Fuss gross sind, Mo - ken , d i e ohne Griten sind und �ei denen der Mund unter dem Kinn ist. An Vögeln gibt es bei i hnen Adler, Wildenten , Raben , Elste : n , Wildginse . An Baumen gibt es Kiefern, Birken, Ulmen , We i den und P'u-Kiefern. Man ehe sind so hoch, dass man nicht hin aufschiessen kan a . Am lıiufigsten sind Birken . Es gibt bei i hnen Go ld , Eise n u n d Zinn . M a n findet bei ihnen n ach jedenı Regen Eise n , welches K'a sha heisst, und aus dem man besond ers seharfe "'affen m acht. Das l i efern sie immer den T' u-chüeh ab. An Waffen haben sie Bogen, Pfeile und Banner. İhre Reiter m ·ichen sieh H u s Holz Sebilde, mit denen sie ihrn Beıne und F Usse b esehOtzen ; dnnn machen sie runde Sebilde , di e sie auf die Sehultern le gen. Damit können sie sich sehUtzen gegeıı Pfei le und 8ehwer ter. İhr Herrseher n ennt sieh A-jih , da her b a ben sie den Fttmi liennıımen A-jih angenommen, sammeln sieh u n ter einer Fahne ( t'u = tOrkiscb tuğ ) und e hren d i e role Far be . Die anderen haben sich je nach dem Staoım ben a n n t . Sie l ie ben Zobel und Biber (?). Der A-jih traegt im W ı n ter eine Zobe l m Otze , im Som mer ist sie mit goldenen Knöpfen besetzt, oben spitz und am E n de gedreht. Ole Untern tragen a i le weisse Filzrn Utzen . Sic tragen gern Messer und Schltıifstei ıı . Die a rmen Leute tragen aile Pelzkleider u n d keinen Hut. Die Frauen tra gen versehie dene Wollstoffe , Brokat oder Seide aus Chi-pin , d i e sie aus An-hsi ( Turki stan ), vonı Nord-Hof oder von den Ta-shih (== Tajik, Araber) eingeha ndelt haben . Der A-jih l ebt i m Ch'i n g Berg, umgeben v o n einen Bohlenzsun anstett einer Mauer und in ei nem Zelt au s zusammengefUgtem F ilz, welchts man Mi-ti-ehi h-t' o nenn t. D ! e H iu p t l i rı g e wohı1 e n in klei ıı en Zel ten . Aile 1:1.bhin gigen u n d Truppeıı stel le:ı d e ıı Sta e m nı e geben al� Tribu t Zobel . Ra tten und dunkle Ra tteıı . An BeB mten gibt es die ti Raenge de� K 'l · · z l erı;, Oberst k ommandanten , Offızier�, Obenı.rchi vars, G en e ra l s u n d Ta-k ırn 's. Kan z l er g ı bt es 7 , 0berstk owmandenten �i , Offizit:ıre 10. Sie kommır n d i tmm alle Sol ·

Almanca h0l9sası

233

daten. Obererchivare gibt es 15. GenerlHe und Ta-kan haben kelne Beam ten. A l le Staemme essen Fleisch un d Pferdeku mys, nur dem A-j i h g i bt m an auch Kuchen . An M usik instru ıııenten haben sie die ti-Fl öte, Trommel, sheng-Flöte, Pi-li , Gong. An Spielen haben sıe Kamel-und Löwenspıele, Pferde - A krobati k , Se ila k robat i k . Sie opfern an Göttern n u r den Pfltınzen u n d Flüssen u n d h abe n fllr die Opfer kein e festen Zeiten. Sıe n en n e n die Zauberer « Ka n » (=- t ü rk . kam). Bei der Hochzeit gelten Schafe u n d Pferde als Brau tga be, bei Reichen oft hun de rte u n d tırnsen d e . Bei e in em Todesfal l schwaerzen sie s ich das Gesici:ıt n icht, sondern geben dreimal um d i e Leiche, we i nen und verbrenn en sie. Sie sammeln dann die Knocben u n d b e gr a b e n sie n ach einem J ahr. D a o h erst weinen sie richtig. Im Winter wohnen si e in Haeusern , die mit Baumrinde gedeckt sind. İbre Schrift und Spıache sind ganz gen au wie d i e der Hui-hu (Uiguren). İbre Geseıze slnd aeusserst streng. Haeu bern schn eidet man i m mer dtrn Kopf ub, und wenn ein Sohn Raeuber geworderı ist, haengt m an seine m Kopf dem Va. ter an den Hals, und er darf ihn b i s zum Tode ni cht abnehmen . Vom Ya (= H of) d es A - jih his zum YH der H u i -h u sind m i t d e m K a m e t 40 Tagereisen. - Dieser Hericht i s t sehr interessant und spricht für si ch . İch gebe n u r einige kurztı E rklaerungen : Der ch i n esi sch e General Li Li n g h l i e b ü be •· S'O Jahre bei den l-l si ung-nu u n d sta rb 74v. Chr. ( Han-shu 5.+ , 7 a ); er he i rat e t e fl in e Tochter d e s Shan-yü ( H ı rn -shu \.ı4a, 1 l b un d 1 2b) . We i Lü starb 86v . Chr. b e i den Hs i u n g-n u ( H an-shu �Ha, 1 3 b). - Dns chinesi sche z y k l i sche Zeichen « y in> i s t das 3 . Ze ichen d�'s chinesischen Zwölferz y k l us u n d e n tspricht d e m Z e i c he n � Tiger » i m Z y k lus der 1 2 Ti ere . der u l l lürkisch belegt ıst (vgl . O . Tura n : On iki h11 yv anlık Türk ta k v i m i , A n k a r a ı �4 1). Dı:ı. unser Text Material etwtt des 7 . J � h r n underts en thaeit, dies ei n weiterer frDher Beleg füı· den Zwölftierzyk lus bei den Türke n . -- Das Tier Ku-t'u wird im Ciı o-keng-lu (2 ••, ö b) als ein Horn einer Schla n ge beschriehen , das giftig se i , das aller auch giftabwehrend sein soll . Diese Er k l tt eru n g ist tlber auch dem Autor des Werkes u n s i cher . Dass e l be Wort Ku-t ' u h e d e utet ferner auch das Land Khottal ö s l l i ch von F ergh ım a , desse n tr nn i g und Teile des Vol k es T'u-chüe waren, andere Tei J t' des Volkes sogdisch (W. F u chs : Hu ; - c h ' a o ' s Pilgerreise s . 41>2-'.3 ) . Viell eicht uıuss ın a n daher ü b e rse tzen : «gelbe Khoist

Çtn'ln şimal kom şuları

284

ttal-Schafe> . A her aoch d ies ist un slcher. Das W ort selbst ist w o hl tflrkisch. Man ben u tzt die ersteıı beıderı SiJben zu r Schreibu n g des wortes k utlu, n ıurnı l i ch K u-t'u-l u . Auch e i ıı Kö n i g der Sha-t'o hiess Ku-t'u·chih. ( 1 ) - Der Titel Ta-kan entspricht dem türkischen Tarkan . - ı ı11s M u si ki n strum e n t Pi-J ı i st schon ftır d i e Hsiung-nu typisch. leh habe es ımsfü hrlichtıı· ıı ı n em Buch « Lok11lkulturen im tt l ten Ch i n a » ( B a n d 1 , s. 1 99 ) behan delt. - Di e Kamel - und Löwe nspiele si n d w11 hrsctı e i n l ich Taenze. Der Löwentanz tritt noch h e ı ı te in Nordchi n tt auf. UrsprUn gl ich haengen d i ese Spiele zustımnıen mit d e m turkes tan ischen «Kaltwasserfest» am E n de des Jtthres. Auch hit·rzu vergi. ausführlich u Lokalkultu rerı i m tt l k ı ı Chiır n » (Hd. 1 , s. ı !�5).

mf'İ ·

16 -

Volk de r

1 1 , Seite 50 ) :

Ting-li n g ( s.

-ı;

Deutsche Ausga be A bschn .

M a n un tersche i dat 2 A r ten der Ting-l ing: d ie e ineıı lebteıı n ördlich der H stung-nu , die an d eren v iel weiter westlich, west lich der Wu-sun (so: '31.n -kuo· wei-chih B , 1 4 tt , Kommentar ı . E s ist wahrsch ei n l ic h , d ass b tı i d e Uruppen zusanınıt-ıı gehören und irgendwie sich get e ı l t h a berı . Urı se, e Nachrichte rı im Ab sch n i l t u Kıı bezieh� n sictı auf d i e weE:tliclı en . Di e spateren Quellen sch ei n en n u r n och d i e östlichen·n zu ken n e ıı . Dan eben sch tıi n t m a n sie tı usserd e m noch g e l e g e n l li ch m i l dt'ru Sta o ı m Hsien-J i n g sowie dem Sta rn m Tieni l i n g, b - i delj tibe t i ıoıchfn St�em men , verwechselt zu !J.ııben (so in dem bericht inı C h i ı ı -chuıı g hsi ıı g-shu = T PYL 9 1 8, 4a, wo erzatı ıt w ı �d , dass n ı tı n ud d · fl i e n e ın K tt ın pf gegen sie b r e n n en d e U U h ı ı c · ı· ı n i h r Laı�er gen l i ess u n d so d a s Lager v ertıra ıı n te) . i n d er Chin-Zeit (2116 - 4 19) gu tı es Tin g-l i ı ı g n ördl ıch de : tw ı • l i gerı P ı o v i ri z K H n -su (C h i ı ı ııı h ıı 87 = s- 1B08c). fın 4. J ıt b r h u nd ı� rl d r i n g•:rn sie in d i e Pro viıız Hopcı e i rı u n d siedeln im Bez ı r l< Chuııg - shtuı (Ch i ıı-shu 1 24 = s 1 '1�4<1), f e ı n � r werd en sie a n gesiedtoll in versc h i t-<.lt· ıı{:u t-,� zirkt'n N ordchinas, 8be nso wie tt uc h Wt:-hu a n (Ch i n -Rhu 1 1 :'= s . 1 374 ıt ) . lnı Bezlrk C h u n g-sh a n spi e leıı sie e i ı ı e z i ı: ıı:ı liche Rolle <vgl . Chiıı-shu 1 0 1--,� s. 1 857a; Fıı-y ııun chu-l i ıı T ' P' K C H 1 t B=Btl . �.7b) İm Jtt h re 357 tther wurıh�n s i e zusn m nıen m i t T ö l ös nördl ich d e ı· grossen Mftuer v o n o ern Reich d er Mu-ju ng - �

---- -------·--·---·

(1) Hei den T 'o-pıı t r itt unı 880 ei rı M :ı n rı 19015 c ; 27 s. 1 966 d ; 28='" 1 96� a ) .

2=� -

n r m t) ı ı �

h ' ı.. - t 'ı:

ı. n f

\Wl•i-shu

285

Almanca hDllsası

bealegt (Chi n-shu 1 1 0=11. 1 368 11) und treten in dieser Gegend n och mebrfacb auf (z. B. : Cb in-ıhu 74=ıı . t 27öcl. Dle T'o-pa erw8bnen sie im Jabre 997 <Wei-ııhu 2=ıı. t906b ) . Ein Teil er gab sich 399 den T'o-pa ( 2=-s. 1907a). 4 1 8 zit:ben sie m i t den T'o-pa zusammen gegen andere Nordvölker (S=S. 19Cija). Son st werden in der T'o-pa-Zeit ausser Zflhlreichen Ein zelpersonen aue dem Volk der Ting- ling gröıısere Gruppen in Yn-shan (Lage unsicher; in Sbansi ?) (8 = s. t 908d) erwahnt, 447 werden 3000 Familien von l hnen aus An-chou (i n Ho-pei) n acb der Hauptstadt in Nord-Sha nsi umgesledelt ( 4b s. 1913e ), und 457 rebellleren m ebrere Tause n d in der Gegen d von Ching hsing (Ost-Shansl) (6=11 . 1 !'.' 1 4 b). Die Ann alen der ' T'o-pR beto nen, dass die nördl lchen Ti n g-ling, also die nördlicb der chi n esiııchen Mauer, e benso wie die Kao-ch'e dif;selbe Spr8che wle die Hsiun g-n u sprechen (Wei -shu toıi = s. 2 1 3211). =-=

17 - Volk der Kao-ch'P- (S. '13 ; deutsche Ausgabe, Abschn. e 7, Seite 49) : Dieselbe Mythe von der Schwllngerung durch e inen Wolf, eine der vielen für die TQrk-Völker typi schen Wolfsmythen, ent hllt auch das W e i-shu ( 1 0S=s. 2 t ıı2a). Das Wei -sbu gibt weiter folgendes Material über sie: sie h aben Scham11 n i n n en . Sie ga ben nach dem Jahre 429 meist das Nomadisieren auf und gin gen zum Ackerbau Obe r . Nacb dem Jahre 4W taten sich 5 Gruppen von ihn e n zu e i n em grossen Hım melsopfer zusam men, bei dem Pferdeopfer gemacht wurden, geopfert wurde und Lieder gesungen wurden (103 = s. 2 1 32 tı). Sie selbst Uber· fsllen dle T'o-pa im 4. Jabrhundert (lH=s. 1934a; l6=s. 1 938b) mehrmale. Sie werden von den T'o-pa schon in der Mitte des 4 Jahrhunderts mebrfach geschlagen ( l=s. 1904d; l =s. H I06a ) Weiter werden sie HH9 gescblagen ( 2=s. 1905c ). 3�9 werden nber 37 Sta m m e von ihnen besiegt und dabei mehr als 2()()(l() Wagen erbeutet ( 2 = s. 1 906d) . 400 ergıbt sich e in TeilfOhrer ( 2=s. 1907a ) , 4ul ei n ımderer ( 2=s. I 907b ) . 403 werden sie wieder an gegriffen ( 2=s. t907c ). 4 18 geben sie mit den T'o - pa zusa mmen gegen Nordvölh r vor (3 = s. 190911). 42D werden sie geschlage n ( 1 03 = s. 2 1'10b >· 507 -8 ergibt eich ein weiterer Teil von ihneıı den T'o-pa ( 8 = s. 1 92;:.ıb ). Sie brachten Tribute ın den Jahren 436 (4a = s. 19 l lc), 608 ( 8 ==S. 19'ı3b), 6 10 ( 8=8. 1 923d), 516-6 (9=s. 1924d), 5 18 (�==S. 1925b). .

296

Çln'ln

fimal

komşuları

586 w erd e n sie e i n e r besondern Verwal tun g unterstellt ( 1 2 A bg es e be n da von w erde n z a hlreiche Namen von He r r s ch e r n u nd Ein zelpersonen , s ow i e auch Tıteı v on lhnen erwah ııt. Ueber die e i ıı ze l n en Stamoı e ıasst sich Fo lgen des sn gen : Die T'u-lu we r d en n ocbmHls gesoıı deıt s l s e i n Sta mm d e r Kao-ch' e erwöhnt ( Wei-shu 1 03 = s . 2 1 32b ) ebenso wle die Cb ' e -f u- l i ( ı. c . , s . 2 1 3'i b ) u n d die m eisten tt nde ren . Nu r von den F u - fu - l o ist gesag t , dass sie eı tıt den .Ju n n - j u a n u nterta ıı w aren , a be r damı abfıehrn ( gegen 487; We i - s h u 1 0 ı=s. 2 1 Jb). 5 � 1 w i rd ein M ı rn n aus diesem Sta m 111 . der frO her Kön ig von A-che - l o geweseıı war, v on den T'o-p8 zu m König von K ıw -c h ' e gem acht ( 1 2 --==S. i ll82c), n acbdem 5 1 6 d 11 s gan ze Lıu ı d der Ktt o·ch'e v on derı J u a n ·juftn a ıı n ek tiert un d de r en K ôn i g ersch lagen worden wttr (W ei-shu 1 0S= s . 2 ı aOd).

s . 1 932a>.

- ·-

Volk

Seite fı 1) :

der T'e-lo (8. 78, deu tsche

T ' opa. - Zei t treten die Tölös

Au sgabe , A bsch n . tıı

13;

v iel we iter s U d l ich 11 u f. sie nörd l ich des GreıızwBlles von dem Herrscher Mu-j u n g gP.sc h h ı gtn (C h i n -s lı u 1 1 0 = 1 '16� a ; splitt- r noch m a l s : 1 1 1 = s . ı lilJ h ) . 41i0 r e b el l i er t ein S t a nı m vom ihıum i n Ho-hs: < Sh'"'nsi; W� i-shu 4ıı s. = 1 9 1 0b ) . 445 we rden Töl ôs· Reiter sus Kırn-p ' ı ıı g (Sh ırns i; Wei-shu � b = s . 1 9 1 2 d) erwı hn t. 4 7 ı r e b e l 1 itıre n Tölös in Wu - y e h (heutiges �ui-yU an}, und na c h d e m sie b es i egl si n d , wurdtm i b re Reste nls Garnison ein zeln e Prov i nzen N o !' d c hin B s verteilt (7a = s. 1 9 1 68). 472 geben Tölös dn Otıtgruppe zu den Jus n-juan Uber (7a = s. 1 9 1 6b ) . wahrend Tölös del' W es t g ru pp e 47 1 n o c h die T'o-ptt besiegtt<n (5 = s. 1 9 1 5 d) . 472 w oll en auch Tölös in Lien-ch' ua.n (Lage u n s icher) rebellieren und werden B l s Garntson en ı n Ostchina v e rt e i l t (7n=s. Hn6 b). 473 rebellie.ren 2 SUlmme der T ö l ös iıı Jou-hsüan (im h eut i gen Chahar), zusa mmen · m it d en .Juaıı-juan (7a = s. 1 9 lti c). 498 rebellieren sie zusam men mit s . l 92 1 b). 47 1 werden einem Führer der K ao-ch ' e (7b Gross e der w estli c h en Tölös a.ls Palastwaehe anı T'o-pa-Hof a n gen o mıııe n , rebelliereu a b er , weil sie unger ec h t be-handelt wu rd e n ( ı 9a = s. 1 946a ) . An a n d t-.rer Stelle ( 1 03 = s. 2 1 3 1 d) sa gen die Arı na. l en d e r T ' o-ptt- D y n ast ie direkt, daSB d i e Tölös gl eic h den Ku o-ch' e scien . Wahr<md d i e Anıı alen immer den ln

'.\57 der

der

we r d e n

Almanca htıl81al!! 1

297

Ausdruck T'E�fo gebrauchen, benutzen sie auch elnmal den Ausdruck T'ie-l o , naml ich dort, wo sie von der Grenze zwischen dem Land der T'ie- l o und dem der Kao-ch'e sprechen ( 1 01 = s. 2 12Hb) . Obwohl wahrscheinlich ist, dass beide Ausdrücke gleıeh si nd, ist dies doch nicht ganz sicher. Aus den Nachrich teıı geht aber hervor, dass wir Tölös im 6. Jahrhundert an verschiedenen Platzen d er inneren Mongolei sowie an zahlrei ch"n Plaetzen in Nordchina antreffen . 19 - Volk der T'o-pa (s. 80, deutsche Ausgabe, Abschn. 12, Seite 51) : Die T'o-pa treten in den Orhon·lnıchriften als Tawgsç auf, eben so hei Mahmut Kaşg8.rt (Divani Ltlgat-lt Türk , Tercümesi, Rd . ı , 403). Dorl wird dııs Wort erkUlert als a) eine Bezeich nung fOr Nordchina, b) Nam e eines tOrkischen Stammes. Die erste Beze ichnung, d ie durchgangig in dı::ı n Orhoninschrlften gehraucht iıt, stammt aus der Zeit, als die T'o-pa in Nord chlntt herrschten . Die T'o-pa verehrten eine Steinhöhle (oder Steinhaus) als ibran aıtesten Kultplatz (s. 277). Dieser Bericht ist sehr wichtig. Bekanntlich haben die T'o-pa die berOh nı ten buddhistiscben Höhlen von YQ n-ka n g ( Provinz Sbansi ) und spater von Lung men (Provtnz Ho-n an) ırngelegt. Der Bau zwar wohl durch einen Buddhtsten angeregt ( Wei..ghu 1 1 4 S. 2 ! 9R a) , aber eı ist auffaellig, wie oft die Kaiser diese Höhlentempel besucht b ııben (467, 470 - t ; 480, 48'l; 48�. 4 84; 5 17; 6'>6, 632), ferner ist auffallig, dass d iese Besuche in den A n nalen verzeichnet slnd, waehrend Besuche in an deren buddhistischen Tempeln niobt berichtet werden . leh halta es daher für durcbaus mög lich, daae die Tendenz zur Anlage von Höhlentempeln zusam menhaengt mit einem altei n geborenen Höhlen kult bei den T'o-pa , der spaeter buddhistisch um gedeutet worden ist. Der Bericht vom Stei n haus der aıtesten T'o - pa , der auch ein Höhlenkult ist, ist ausserdem noch mehrfach erwııhnt ( Wei - sbu 1 00 = s. 2 1 24b und t OA a = s. 216�e ) . \.ı i l ihm hlogt zuıam men die Entstehung ein es heiligen Waldes. Die T'o-pa m Ossen einen Wald kult gehabt haben , da es m eh· rere dartıuf hezUgliche au dere Berichte n och gibt : a) aus ei nem Grab eines T'o-pa-Kaisers bildet sich ein Wald (Wei-shu 2 = s. 1906 b) . b) an der Stelle, wo die Nachgeburt eines =

238

Çin 'in şimal komşuları

T'o- p11-Kaist:1rs bt:1gnthen wurde, wachsen Ulrnen (Wei shu 2 = s 1 905 b). c) ein T'o-pa-Ka iser, der vergiftet w u rde, speı i t . Dot·t wachsen Ulmen , die es sonst im Lande n och gar ıı icht gtth (Wei-shu 1 = s. 1904a). Aus d iesen Berichten ergi bt sich. dess die T'o-pa einen Wa.ldkult ge tı o bt ha.ben , u n d e i n Wald kult ist aueh bei tt n deren Türken ersehliessbar. Ferrı er erglbt sich daraus, dass die Ulme bei ihnen eine besondt:1re Bedeu t u n g haben ınuss. Auch dirs lllsst sich noeh weitet· belegen . leh habe d iese Frttge ausführlich i n mein en tLokal ku lturen i n ı alten C hina ı , Band 1, 1 04 behıındelt. - Noeh eine weitere Frs ge ist 11ufzuwerfen. ln dem aus der Suıı g . Zeit stft m men d ım Buche Hsl - shsng fou-t'on wird f; in von eineııı Freuden m lld chen getan zter T'o-chih-Tsnz erwah nt. Dabei trllgt d t1s Mlldcheıı etwas Rotes, das sehr l ang und oben spitz ist u n d geııau wie eiıı Horn aussieht (ziliert im Cbi r n-hu ehi, yü ehi 4, 4 b) Leider i st diese Art Beschreibuııg nicht sehr gen an . 1"o h;t eint:1 dem Maulbeerbsurn verwe n dte Baumart, chih bedeutet Zweig. Diese Uehersetzun g aber sei n ech dem So·sui· hı unrichtig. Das Wort T'o - chih sei verderbt aus dem W ort T'o-pa. Es handele sieh also um einen Tonz der T'o - ps. Dıe son stige n Besch reibun gen dieses Tenzes, die ich finden k on n te (zitieıt im Pei-wen-y U n -fu , s. v . t'o-chih) kennen 2 Unteırorteu dieses Tanzes: den " ei gen tlichen T'o - ch i h - Tenz ;v un d deıı •gebogenen T'o-eh ih - Tanz» Er werde von 2 Mlldchırn getaıızt, die einen Hut m it Glöckchen trsgt>n, die belm Tenz k l i ngen . Sie treten auf i n 2 LotosblOten verborgen , die sieh danr, öftnen und die Madehen hersusbringen . Die Schreibweise des Tsnzes liegt nieht fest; dies i st iınnıer e i rı Zeicten dstnr, dsss t> S sich um ein Fremdgut handel l . Ein anderer Text sagt direkt, dttss der Tsnz zu den eus dem Westen gekommenen FremdtAnzen gehöre. leh < 1 ) h a l tP. t'S fü r sehr gut rn ögl i ch , dsss der Tanz t a ts ach l i c h e i rı T'o-pa-Tırnz ist. Es sp�·icht datur noch, dass wir ı-törner His Kopfzierdtt bei Türkvol kem bereits keıı nen . Vielleleht l st d i e. MiHze der W u huan (ıfehe oben) zum Vergleich mit heranzuziehen , sonst 1\ ber sicherlich d i e Mütze der K ı rgisen <s. oben ) . Leider httben wir Ober die u rsprOngliehe Kle idung der T'o·pa knum Nach( 1 ) vgl. die sehöne Klassifizierung derTll.nze - ehi 6 , 4 b - 1 a) 1

tau pi

Chiao-fırng•ehl f=Hsiaııg

Almanca hQlbuı

289

richten . Uoı 4 80 sRh der KHiser P. i n m a l ımf der Stfflsse ef ne Frau m i l H u t u n d ku rze r Jacke (We i-sh u 1 9b==S. 1 9488), gegen 1 95 S H h "'r e i n e Frau, die a n l iegen d en Knıgen und kurze A eruıel tr u g l Wei-shu 2 1 a =s. l !l64c). Beidf' Mtıle l st er dıtrüber bö se, d ass die Freuen tıicht die orfizielle, also die chinesische Kleidung- t rugen . Demn acb mu88 d ies also die e l te einheimis che Klei du n g g e wesen se in . Zur Frage der Zugehörig k ett der T'o-pa bereite ich elne zusammenfassende Arbeit vor, in der ich vor s ll e m auf die Zugehöri gkeit einzelner Familien eingehtın werde . Denn obwohl i c h d ie T'o-p8 hier zu dtın Tnrkvölkern gestellt habe, ist mir d i P-s du rc h n u s nicht sicher. leh will hier nur ein paar v orl ll.u f i ge B e m e r k u ng f.'n ftnschliessen, fOr al tes Weitere mus& ich HUf d i e konı mende Untusuchung hi nweisen ; der Sta m m der Stanı m de r C h 'i-f u (auch Ch'i-ro) wl r d ein mal a ls ein Stamm der Hsh, n-pi aufgefUhrt (W e i-s h u '·' = S. 1 905 c), tritt dann aber a ls ein T ' o- p a Sta mm auf ( 1 H l -= S . 2 194 a ) . Der Name hD.ngt mit e i nenı Bergnamen, dem Ch'i-fu-sh ftn =Alaşan zusftmmen (1-t'ung chih fi46,2 a ) , demselben Berg, von dem sich auch die H a- la n herleiten ( s. unten ). Der Na me des Stammes Ch'i-lien ( 1 1 3=8 . � 1 94 b ) hangt zusa mm en m it ein e m Wort der Sp r ach e der Hsiung-nu : Ch'i-lien, welches c Hi mmel • bedeu ten soll (YQe h ru sh t h-c h i 84=Shanghai-Te:ıı:t S. fı78a). Wir hab en uns in� Lok al kuıturen > Band, ı , S. 1 76 ausfü h rlich Ober dieses Wort und s eine Zus tt m m en h ange u nterhal t e n . Der S ta m m der Ch'i-lo ( 1 1 3 -S. � 19::4 d) tritt auch in Ka o-ch ' e Ruf ( 1 011 =-S. 2 1 30 a ). Die Kao ch'e sind z we i tell os T ü r k en . Der Sta m m der Ch'i-lu ( ı r n = S. 2 1 94 b ) ist f r n her als ein Stamm der H sien-pi bek a n nt (Ch in shu 1 25 = 8. 1 3Rli d ). Der Stamm der Chi-ln ( t 1 3 = 8. 21Q6 a ) tritt auch als Clan bei den Juan-juan auf (7 b=S. 1 9 1 9 a ) . Der Sta m m dn Ch'i-nu ( 1 n s. ·� t 94 b ) ist noch 390 den T'o pa fei n d l i c h ( 2 = e . 1 906 d ) , un d idt ein Stam m der Ho-hsi ( ı = s. 1 90 lı u nd 1 013 = s. 2 l W� c ). Der Stamm der Ch i e h-pi ( t 1 3 = s. 2 1 94a) dllrfte identisch mit dem Stamm der Ch i eh- p'i sein, welc her e l n Clan der Kao·ch'e ist ( 1 0'.J=s. 2 1 32 a ) . Der Sam ın der Ch'u-lien ( 1 1 �=s. '.! 1 94 a ) ist f r U he r sis ein Stamm der Hsien pi hekannt (Chi 11 -sh u 1 26=· 1396 c ) . Der Stamm d e r Erh-mien ( ; 1 3=s. 2 1 !M b ) tritt a ls Clan bei den Juan-juan a uf ( 4 b -==S. I U 13 b und 1 03==&. '.H30 c ) . Der Stamm d er Fu-lien ( 1 13 ) tritt ale Clan bei den T'u-yQ-hun auf (7b ::-.: s. 1919 d und 10 1 = s. =-

240

Çin 'in şimal komşuları

2 125 d ). Dle Oberschicht der T'u-yn-hun aber stammte sus ein tı m Hsien-pi-Geschlecht . Der Stamm der Ho-hsi wer noch 390 den T'o-ptı feirı dlich (2 = 1 905 d und 1 9' ô b und ı oa s. 2 132 c), gehörte al so nicht zur T'o-pe-Gemein sch11ft. Der Na me ( 1 1 3 = s. '.l t 94 b) tritt als Clen bei den Juan-jusn euf (lOH s. 2130 d). Der Sta m rn der H o-lai (1 1R = s. 2 1 9Rd) ist ein a lter Hsi u n g-nu -Stamm (Chi n-shu 97 s. 1 3i>7d). Bei dem Stamm der Ho-lan ist schon fe8tgestellt (s. oben), dass er wobl zu den Hsien-pi gehörte. Der Clan der H o-pa ( 1 1 :-l s. 2 1 94 a ) tritt auch all!I Clan bei den T'u-yO-bun auf ( 1 Ot 8. 2 125 b), er könnte daher sucb ein ehemeliger H sien-pi Stamm sein . Der Sta m m der H o-tou-ling (1 t� = e. 2 1 94 b) hangt zueem men m it dem Ste nı m der Ho-t'u-lir, welcbe 390 und �97 Fei n d e der T'o-pıt wıırPn <2 = s. 1905 d uııd 1 906 b) Sit� hltn gen mit d en schon erwll,h nten Ho-hsi zusamnıerı . Auch ı1ie Hou-mo-ch'en sin d ei n Fremdsta m m , de r erst H99 von den T'o-pa be81 egt wurde (2 8. mm 11 .1 , dessen Zugehörigkei t a ber u rı si cher ist . Die HsO-pu ( 1 1 3 = s. 2 1 94 a) si n d ein �tamın der Hsi ung-nu (Han - shu 99 c = Stan ge s. 223 und Chien · hu-ehi, pu-pien 2, 1 b). treten aher auch bei den Hsien-pi H uf. - Der Stam m der Hu-k u-k'ou-yi n ( 1 1 8 = '.! 1 94 a) k ö n r. te m i t dem Stanım der Hu-ku i n Kao-ch'e zuse mmen hange n ( 1 03 = s. 2 1 94 a) Der Stemm der l·cban ( 1 1 3 =- s 2 Hm d) tritt sowohl bfli den westllcben Hsien-pi (Ch in-shu 1 25 s. 1 396 c) wie bei den Keo-ch'e ( 1 03 = s. 2 1 3 � b) auf. Die 1-fu (1 1 3 8. 2 1 94 b) wer den els ein Shım m d er westlichen Hel en-pi mehrrach gen e n n t (z. B . Chin-shu 1 25 = s. 1 3!l7 d ) . De r N e m e tritt els Volksnarue eines Volkes nördl ich der T'u-yO-h 'un anf, die I-fu- wu-ti heis sen ( 1 0 1 s. :.:: 1 26 a u rı d T'ung-chi h 1 95 = s. 3 1 3 1 11) u n d auch mit den Hsien-bi Beziehun geu hahen kOn nten; ferner tritt e r in dem Namen eines Köni gs v o n Kao-li i n Kore11 auf (l'ın 8. 2 123 bJ. Der Ste m m der 1-tou chOan < 1 l � - s. 21 94 b) k ö n n te zuıoıammen f{ebr11cht werden mit dem Clan der 1-t'ou , der zu den Yü-wen gehörte ( 1 0'.l = s. 2 1 31 d). Die YO-wen wer den geIPein hin als Hsien-pi hezeichn et, sind aber so stark türkisiert, dess wir 8ie nier mit zu den TOrk ı�n gerechnet htı· ben auf Gru nd i hrer Ku ltur. Die Endsl lbe-cbOtı Tı tri tt bei F11milie n n amen der Hsien-pi J:ı ll,ufigauf. - Der Stamm dn Ju-lo ( l 1 3 = e . 2 ' 94 a ) tritt i n einem Namen einel!I M a n n e s der T'u-ho auf ( 1 0 1 = s. 2 1 26 a-b), diezu den Hsien-pı geböre11 ,-Auch def =

=··

A l m a n ca h O I A s a sı

241

Stamuı K ' u-ju-kuırn ( 1 1 3 s. 2 194e) schei nt e i n Shr nı ııı rl f' r T'u-ho gewesen z u sein ( auf Gru n d von � = s . t 9f l8 d ) u n d demlt ein Stamm der H sien p i . Die K'u-ti ( l lB = s. 2 1 94 b) sind ein erst 399 u n terworfener Stemm (2=s. H I07 a), von de nen einzelne Mitglieder noch 526 i m nördlicben Ordos-Gebiet rebellieren (9 = s. 192 1 d). D i e Mo-yü (1 1 3 = s. 2 1 9 4 a ) wer· den oft mit den Mu-jun g i dentifiziert, könnten also Hsien-pi sein . Die Mu-jung (1 t :-i = s. 2 194 b) sind einer der bekanntesten Hsien-pi-Staemme. D i e Pa-li e könnten (1 1 B = s. 2 1 9 3 d) zu sa m menhıngen mit dem Cltrn der Pa-li i n Kao-cb'e ( 1 03 = ıı. 2 132 c). Die Endsilben - li und - lie werden hıufi g in Namen ver tauscbt. Der Stamm der P'i-lou ( l n = 2 1 94 a) tritt als Clan bei den T'u-yü-b'un (6 = s. 1 9 1 5 d) auf, könnte daher ein Clan der Hsien-pi seim. Dle P'o - to . lo ( 1 1 3 = s . 2194 b ) sind zweifellos der ııonıt P'o-to-lan genannte Stamm der Hsien -pi (103 = s. 2 1 32 d ), der 401 besiegt und einverleibt wurde (2 1 00 7 b). Der Clan der Sih-li-fa (l 1 3 = s. 2194 a) tritt bei den Juan-juan wauf (1 03 = s. 2 13 1 b ). Der Clan der Su-bo ( 1 1 3 = s. 2194 a) tritt in genau der gleicben Schreibung als Nachbarstam m de r Wu-cbi in der nördlichen Mand schurei auf (T'ung-chih 1 94 = s. ;\ 1 1 6 c ), andererseits in wenig abwei hender Schreibung als ein Stamm von Kao-ch 'e (103 = s. 2 1 32 a). Der Stamm der Tu-ku ( 1 13 = s. 2 1 93 d) wird scbon früher erwahnt ( Cbin-shu 1 1 3 = s. 1373 b), und könnte zusammenbangen mit dem Sta m m T 'u-ko der Hsiung-nu (Cbin sbu 97 = S. 1337 d), wiewobl belde Stlmm e mebrfacb zur gleicben Zeit erwll.hn t sind. Der Stam m der Tu-ku-bun ( 1 1 3 = s; 2 1 94 b) haen gt ııicher ebe n so wie der Sta mm der T'u-yü-bun (t t :; = s. � 1 94 a) mit dem Volk der T'u-yü-bun zusammen, dessen Obers�h1cht von den Hsien-pi abstam mte. Der Stamm der Wei-c lı ' i h (1 1 3 = s . 2 1 94 b) wıır bis 4;.{3 ein selbstaıı d iger St a mm im Ord os-Ge b i tı t (2 = s. 1 907 c), der wabrscheinlich mit dem Volk der Yüeh-chih zusammenhing. Der StH m m der Wu huan ( 123 = s. 2 1 94 a) ist ons als selbstHendiges Volk schon bekannt. Wir hatten ihn wie die H sien-p i zu d en Proto-Mongo len geıteHt. Der Stamm der Wu-lo lan (1 1 3 = s. 2 1 9 ! c) kö nn te mit dem oben erwAhnten Volk der Wu-lo-hou zusamm en ha.ngen, welches wir zu de n tungıısischen Völ k e r n gerecbnet hatten. Der Sta m m der Wu-yin (1 1 3 = s. :H !-l4 b) tritt alı Clan in Kao-cb 'e wieder auf (103 = ş. 2 13� c). Der Name des Clans =

Çin ' i n otm al komouları der Yü-hun ist wohl nur eine Abkürzung von T'u-yO.-bun (t 1 9 2 1 94: a) . Der Clıın Yü-wen (1 13 = s . 2 1 94 b) k om m t vom Volk der YO-wen (s. unten), welches 394 von dem Volk der Mu-jung sufgesogen wurde (103 = s. 2 13 1 d), und vlellelcbt ursprOnglich Hsien-pi-Volk war, ehe es tnrkislert wurde. Die YOeh-lo (oder Yüeh-chin) ( 1 13 = s. 2 1 94 b) sind ein Stıımm, der 413 besiegt und annektiert wurde ( 3 = ı. 1 908 b und 103 = ı. 2132 d; 105 c = s. 2140 a; 16 = s. 1940 b). Sie gehören zu elner Westgruppe von Stamm en, aber ibre eigentllche Zu gehörigkeit tst unstcher. Das Ergebnts dieser vorlaufigen Untersuchung ist Folgendes : Wir haben 1 19 Stamme der T'o-pa untersucht. Davon ltess sioh bei 39 Stn.mmen dte Herkunft etwa ermltteln . Von die sen 39 Stammen waren 20 Stn.mme der Hsien-pl od.,r deren naher Verwandten, der T'u-yü-hun . Ein weiterer gehörte ın den Wu-huan, dle ebemıo wie dle Hsten-pi von uns ıı ls Pro· to-Mon golen b ezeichnet wurden . Andererselts gehörten S Stn.m me zu den Hsiung-n u , 7 Stımme zu den Kao-ch'e, die wir beide zu den Alt-Türken rechnen , 6 Stımme gehOren zu den Ju ım-jua ıı , in denen zwelfellos türktscbes Blut sehr stark war. Ein Stamm gehört zu den Yüeh-chib , dte wahrscheinlich indogermanisierte Turken waren. in dieser Autstellung sind 2 Stımme zweimal gerechnet, da sie bei Hsien-pi und bei Hsiung-nu, bezw. Kao-ch'e vorkom men . Nur ein Stamm gebört zu den Proto-Tungusen . Es Jlisst sich also sagen : Tunguıi· sches Blut ist in den T'o-pa ohne Zweifel nur sehr gering vor lıan den gewesen, dagegen ist frühmon golisches und frtıhtor kisches sehr stark vorhanden . Die Untersucbung ergibt, d aBS frOhmongollsohes stArker vor han den ist ahı frQhtOrkisches. Dies kano a ber eine Folge der politischen Entwicklung sei n . Zu welcher der beiden Gruppen d i e Ur-T'o-pa gehörten , er gibt sich nooh i m mer nicbt aus dieser Untersuchung. Ausser dem kamı ein e grössere Untersucbu n g, wie i cb sle plane, bai der simtliche vorhandenen Namen u ntersucht werden , noeh andere Ergebnisse zutagebringen . :!O - Volk der T'u-chüeh : <s. 87, deutsche A usgabe A bfiehn .

= s.

e 1 4 , s.

52 ) :

Aerichtt1 etwa aus dem Jahre 450 sagen, dass das Land der T'u · cbüeh m ehr als 1 000 Li ( etwa 500 km ) nordöstlich vom Lande Su - lo ( = heutiges Kaşgar) entfernt l iege ( Wei

248

Almanca hQlhası (Wei shu ı o·� = s. 2 1 <!8 h ), und dass Su-lo i hn en i mm n senden m Usse ( ı. c. ). Die Stadt Kuçıt liege mehr aJs

Trilmt

lHlO Li (etwa 300 km) sUdlich vom Land der T'u-clıOeh ( 1 . c.). I<;s w ird

der da m alig ı:ı Khan Ta-t'u erwö.hnt, dessen Tochter den f�önig vom Lende K'a ng in Sogdian ien heiratete ( 1 02=s. 2 1 �� 9 c) . Dies sln d mit die Altesten Berich t e ü ber die T'u-chU eh . - Wo lfsmyth en sind nicht nur fOr dle T'u-chüeh sondern fUr aile Tt'ırk en typisch . Ausser den bereits m i tgeteilten gi bt es ei n e Wolfsmythe bei m Stamm de r Hsieh-yen-t'o ( Sır-Tarduş ), denen ein lılann mit e inem Wolfskopf erschien und i hnE-n ihro Vern ichl un g he kanntgab (T'ang-shu=T'P'YL 882,2 a und T'P'YL 909, b). D ie· ser Vorfall geschah dem Khan Sha-to-mi in der NDhEı des YU-tu -chUn-Berges , welcher ein heiliger Berg der Türken lst (Kua n g-ku-ch in wu-hsing-chi=T'P'KCh 297=Bd. :!4, 1 9 b). Es ist ıehr wahrscbelnlicb , dass auch die T'o-pa einen WolfBktılt hattan . Es werden ıneb rfach in No rd ch ina ( besonders in der Provinz H o-pei) Wolfsberge (Wei-shu 1 06a = s. 2 1 48 a), WolfsflUsse ( 1 06a = s. 2 1 50 a ) und Tem pel fUr e inen Gott des Wolfsb erges (106a = s. 2146 d und s. 2148 a ) erw!hnt. 21 - Volk der YU-wen (s. 88; deutsche Aus ga be , 1 5 , S. 53 ) :

.A bsc h n . e

Die T 'o-pa, die m it den YD-wen in mehrfachen H ei ratsver

bindungen standen (W e i-s bu 1 = s . 1 903 d und 1 03 = s. 2 l 3 l c ; 108 =s. 2131 d ), bezeichnen die Yü - wen als Hsiu ng-nu ( l =s. 1 309 d) und sagen, dass die YD-wen immer ein Adelsgeschlecht der Ostgruppe gewesen seien, deren Sprache ganz von der der Hsien-pi abweicbe (103 = &. ::!131 c ). 2:d - Volk der YOeb-pan (s. 89; deutsche Ausgabe, Abscbn.e 16, seite ö4 ) :

Sie waren zuerst mit den Juan-juan befreundet, verfeinde ten sioh spaeter mit i bnen. Sie b racbten 448 e inen Tribut an die T' o-pa , bei dem sie Gaukler mitbrachten , un d baten, mit den T'o-pa gegen die .Juan-juan kampfen zu dU.rfen ( Wei slıu 1 02 = s. 2 1 28 b-c und 4 b = s. 1913 a ). Den ersten Trihut b atten sie 437 gesan dt ( 4 a = s. 1 9 1 1 d ) , Ole T' o-pa ü bernehmen die Musik der Yüeh-pan ( 109=s. 21 7 7 b ). 2 3 - Volk der ChU-sbib (s. \17 ; deutsche Ausgabe Abschn . f 2, s. 58 ) " :

Çin'in tlmal komtuları

Sie schickten i m 4. Jahrhun dert Tri bute an den H errseh er Fu Chien (Chin-shu 1 13 = s. 1 375 b), und i h r König kam sogar ein mal selbst an den Hof des Fu Chien (Chin-shu 1 1 4 = s. 1 375 c). An die T'o-pa schickten sie 435 ( Wei·shu 5 a=s. 1 9 1 1 b ), 4H7 (s. 1 9 1 1 d ) und 442 Tri butgesan dtschaften ( t 02 = s. 2 1 2s a ), un d -4 6 1 erschien der Kronprinz persönlich. Sie ba len damals um Hi lfe vor de m Staat der Familie ChO·ch'ü (l. c.). ( s.

Ueber das 99) :

verwandte Volk der Kao-ch'ang wird gesagl :

l hr Land hatte in der Zeit der T'o· pa 8 SUldte, u n d in ai Die T'o-ptı. wollen sie 4H7 nıwh 1-wu im östlichsten Turkeshın u msiedeln . Sie kom men A ber dann zuerst u n ter die Oherhoheit der Juan-juan, dann unter die der Kao-ch 'e. Schl iesslich werden die Leute der 1ıe Vorderen Gruppe• von Kao-ch'ang alle nach Yen-ch'i ( Karaşahr ) umgesiedelt, und als dies v o ıı den Yeh-ttı. ( s. untenl ) e robert ist, werden sie herrenlos und werden von der Hl ten St adt der Kao-ch ' a n g aus verwaltet (Wei-shu 1 0 1 = s. 2 1 2ö a). Sie schicken den T'o-pa i n folgenden Jahren TrHıute : 49"/ ( 7 b=s . 1 9'l l li u nd 1 0 1 =s . 2 1 26 c), 508-9 (8=-- s . 1 9 0 c ; ) 50!1 (8=-..s .,., . 1 923 c), 5 1 0 ( 8=S. 1 9ı:s d und 1 0 1 =s . 2 1 26 c), 5 1 :2 ( 8=s. 1 924 a ), 5 1 8 ( 8 s. 1 924 b ), 5 1 5 (9=s. 1 924 d ) , 5 1 ö ( 1 . c. ), 5 1 8 (� = s. 19211 b), 5 1 9 (9=-s. 1 92 5 c) 521 (9 = s. 1 9 25 d) udd 53 .: ( 1 1 = s. 1 93ltt ) . Sie ha tten also ei nen lebhaften diplom a l i schen Verkehr mit i hnen . Die in d ieser Zeit bei ihnen auftretenden Familiennamen sind in k e i n er Weise typisch, l e n lebten Chinesen .

.•

fl,

- Volk der Junn-juan (S. 100, deutsche Ausiabe Abschn. Seite 60) :

Sie wsschen ıhre Kle i der nichl, d i e Hinde n i c h t , s i e m a eben ibre Hıuıre nicht und lecken cl ie Schüsseln a u s (We.i-shu 1 0 ..: = s_ 2 1 �8 b). Sie greifen die T'o-pa in folgenden .J ahrnn 11n : 406 (::! s. 1 907 d) , 4 1 0 (3 - -" s. 1 098 a), 4 1 4 (3 s. r nos e) , 42ı:J (3 - - s. 1 909 c), 424 (4 a s. 1 909 d u n d 1 03 s. 2 1�0 a), 427 (4 R s. 1 9 1 0 a), 439 (4 11 = s. 1 9 1 1 a u n d 1 03 = S . � 1 30 b) 470 (6 S. 1 9 1 5 d), 472 (7 8 = S . 1 9 1 6 b) 473 (78 s. 1 9 1 7 c), 485-6 = s. rn 1 6 c), ·1 74 (7 a s. 1 9 1 6 d), 479 ('ı' a (7 a = s. 1 9 1 8 c), 4b6 Cl b = s. 1 9 1 8 c), 486-7 (7 b = s. 1 9 1 8 c-d), 50 1 (8 = s . 1922 a), 504 (8 = s . 1 922 c). in den folgen:_�

·c-�-

�=

Almanca blllllsası den Jahren we rd en sie von den T'o-pa a ngegriffen : 391 (2 = S. 1905 d), 4 1 1 (3 = 8. 1 908 8), 429 (4 B = S . 1 9 1 0 b), 443

= s. 1912 b und 1 03 s. 2 1 30 b), 448 (4 b = s. 1913 a) , i64 (5 = s. r n r n a), 514 (8 s. 1 9 24 b ) , 523 (9 s. 1926 a) . 1)()7-8 erglbt sich . ei n Tei l den T'o-pa (8 s. r nıı:t b). Sie sen d e n d en T'o-pa in den folgenden Jahren Tributt� : 43 1 (4 a = s. 1 9 1 0 d u n d 1 03 = s. 2 1 30 b) 434-6 (4 a e. l ! H ı b), 4tS9 (6 s. 191f> d), 474 (7 a = s. 1 9 1 6 c-d), 475 (l.c.), 476 (l.e.), 477 (7 ıs = s. l !H7 a), 47S (7 a = s. 1 9 1 7 b) , 479 (l.c.), 480 (7 a = s. 1 9 1 7 c), 48 1 (7 a = s. rn t 7 d), 4 84 (7 a = s. 1 9 1 8 a), 486 ( 7 b = 8 . 1 9 1 ti c), 506 (8 s . 1 923 11), 508 (8 = s. 1 925), 5 1 5 (9 = s. 1 924c), 5V i-8 (9 = 8. 1925 b), 518 ( ı . c . ) , 8. 1 927c), 532 ( 1 2 = s . 1 9 3 2 b), 540 ( 1 2 = s. H!32c), 52 7 ( \.l 54 1 (1.c.), 542 ( 1 2 = s. 1 932 d), 543 (l. c . ), 544 (1.c.), Mö (l.c.), 546 (12 e. 1 933 a), 548 ( 1 2 = s. 1 9�3 b), 549 (l.c.), 550 (l .c.) Man sieht aus diesen Zahlen, wie eng die Beziehun gen zwi sohen T'o-pa und Juan-juan waren , wie weiterhin die Macht d e r J uan - juan z ue rs t stark ist und langsam immer mehı· ab nimmt. Der Nam e Ju a n-j u a n i st ein Sch i m pfna m e , den die T'o-pa gegeben haben . Das Volk m ı n n te sich Jou-jan . So wer den 8İe i n 8.lteren Quellen manchmal gerı annt (z. B. Chin shu 1 25 = s. 1398 b). Der Name kommt vielleicbt von dew Wort Javçan, welches ( Artemisia� oder ((Purpun bedeuten soll (Harvard .J ournal 4, 23 1 , n ote). Sie sprechen n ach P. Pel l i ot's An sicht mongolisch (l . c. s. 232, note) . Der Name d�s Urabos son Mu-ku-111 gewesen sei n , was (( k ahlköpfig» bedeu tete und spater zu Yu·ch i u-10, derrı Namen des Herrscherge schlechtes der Juan-,i u a n , wurde. Hlerbei isl sehr Bu rfll l lig, d a s s das Geschlecht von eiııem Ka hlkopf kom m e ıı soll. Die gleiche Lege n de wird auch von den T'u-fan im n ördlichen Tibet erzft.hlt, deren Oberschicht das Geschlech l T 'u-fa (= Kahl k o pf) war, das von den Hsien-pi stft m m en will . Ausserdem sin d d l e Hsien-p i · Völker bekan n t fll r ibre k urzgeschorenen Ha8fe. Auc tı die alten Türken tru gen die Hsare k urz. und a uch bei ihnen gibt es Legenden von Ktı.hlköpfigen .

(4 b

�=

26 - Volk der T'u-ho-tuan (S. 102, deutsche A u s gab e Abıehn. 9, Seite 6 1 ) :

D : Auch die Wei-Annalen (Wei·şu 1 03 = s. 2 U 1 d ) erwah nen die T'u..ho-tuan i n Liao-hsi. Es schein t aber, als ıei T'u-ho

Çin 'in flmal kom9ulan nur der Name eines Flusses, Tuen ein Clenneme. Diese Er kln.rung wird in m anchen Texten gegeben, und es treten auch dementsprechend zahlreiche Leute der Famllie Tuan euf. Da gei�en aber spricht, dass von einem Mann T'u-ho She-kui ge3prochen wird , der ein Hsien-pl war und der Ahnvater der T'u-yü-hun (Wei-shu 1 0 1 = s. 2225 a). Dessen Sohn nahın dann den Clannamen Mu-jung an, der uns schon bekannt ist. Dh�sem Namen nach ist T'u-ho ein Stammesname und Femili en 11 ame zugleich. Dem entspricht, dass wir sonst noch mebr fach von T'u-ho-Leuten hören in einer Art, dass man schlies seıı muss, es h abe sich um einen Stamm gehandelt : 398 wer den T'u-ho zusammen mit Leuten sus Kao-11 in die T'o-pa Hauptstadt umgesiedelt (2 = s. 1906 c). 4 1 8 werden T'u-ho sus Ostchina in der T'o-pa-Hauptstadt angesiedelt ( 3=- s. 191)9 a). Spll.ter wird berichtet, dess es sich dabei um Hand werker handelte ( 1 1 0 = s. 2179 a). 416 ergibt sich K'u-ju-ku an Min , ein Mana der T'u-ho, den T'o-pa (3 = s. 1908 d), Da K'u-ju-kuan spater ein Clan der nördlich e n T'o-pa ist (1 1 3 = s . 2194 c), stammt dieser Clan wohl auch von den Hsien pi ab ! Schliesslich tritt (in etwas abweichender Schreibung! ) T'u-ho in dem Namen eines Herrscbers der Juan-juan auf (T'u-ho Chen), der etwa 444-464 herrschte (toa = s. 2 1 30 c). 0

26 - Volk der T'u-yü-lmn (S.108; deutsche A usgabe Abscbn. f 10, Sette 61-2) :

Die Annalen der T'o-pa bringen dte politische Geschichte der T'u-yü-hun sehr ausführlicb. Demnach scheinen die T'u yü ·hun bis etwa 080 die alten Hsien-pi-Sitten verhaltnismös sig rein erhalten zu haben. Erst um diese Zait geht der Herr scher ganz zum Leben i m Zelt Ober und lebt ganz nomadisch. Er trn.gt die «Klöppel» - Frisur, die Jile Tibeter trugen, einen schwarzen Hut, und sitzt auf einem goldenen Löwen Thron (Wei-shu 1 01 =s . 22 1 6 &J. Der Thron in Löwengeıtalt ist Wt' hrscheinlich ein Kulturgul des westlichen Turkeıtan , viel leicht hllngt er mit dem Buddhismus zusammen . Sie schickten 1"o-pa in folgenden Jehren Tribute (ich lasse die Belege hier aus) : 474, 475, 4 77 477-8, 479, 482-3, 485, 485- 6, 486, 487, 488, 489, 490, 49 1, 492, 493, 495, 500, 50 1 , 507, 608, 6 1 0, 5 1 1 , 5 1 2, 513, 5 14, 515, 5 1 6, 5 1 7 , 5 18 , (in diesen beiden Jahren karnen je 3 Tribute), 5 19, 522, 534, 642, 643, 544, 546, 548, 54 9. Vorher

Almanoa hQlAsası

247

sebon schickten si e Tribute an Fu Chien (Chi n-shu 1 LS = s. 1374 a) und an die Herrsoher der Familie Ch'i-fu (Chin-sh u 1 25 = s. 1 :-196 d). Der Hof der T'u-yU-hun liegt im SOdwesten des Ku kun or-8ees (Tripitska Bd. ö l . s . 950 c n Hch dem Shih-chia r ang-cbi h ı ). 27

- Volk der Yeh-ttt: (d. 1 06;

12; s. 63)

deutsche Ausgsbe A bschn . f

•

Sie b ı·ttchten den T'o-p� von 4'56 his 6;J2 'fribute , d s runter Löwen (Wei- shu 102 = s. 2 l 2!J-c) . Die 'l'rl b u te karnen in den folgenden Jabren : 4fı6 (5 = s. 1 9 1 4 b) , 007 (B = s. J U23b) , 609 (8 = s. 1 9 23c) , 5 1 ı (8 = s. 1 924a), 512 (l. c), t\ 1 3 (8=s. l924b), 5 1 7 (iJ=s. 1 925a), 5 1 8 (9==s. 1 9 25bJ, 5 1 9 (9= s. 192öc), 624 (9=S. l 926b), 5J4-5 (9-=S. 1 926c), 530 ( 1 0 =s. 1 92PH ) , 632 ( \ l =s. 1930d ) . Um 520 be irıı.tet d e r Herrscher v o n Yeh-ltt 3 Sch western eines Kbans der .Juan-juan ( l 03=s. 2 1 3 1 b).

ö2t ein e n le bendigen

28 -Vo l k d e r H si u-t'u ( S . 1 32 deutscbe Ausgsbe Abscbn . E tt\, s. 895): Zu diesem Sta m m

ge hörte in der Han-Zeit der berOhmte

Prinz, de r als Sklave ttn den ch i n esischen Hof kam u n d schiess llch a ls Regent stftl'b , m i t Nsmen Chin J ih-t i (seine B i o grsp h ie Han-shu 68 , 9a - l Oa) 1m J a h re 428 ergibt sich ein Her rsch er diesee Stam mes der Hsiu-t'u den T'o-pa . Er stammt t:ıbenfalls aus der Familie Chin (sein Name war Ch i n Yai; vgl. Wei- shu 4a=s. 1 9 1 0 b) . 434 wird ein Teil des Stammes na.eh Cbo-lu im o ördlichen Ho·pei v erl egt (Wei-shu 15=----S. 1 938d). Sclıon mehr als 100 Ja hre vorher waren Teile des Stammes dem Hsiung nu-Herrscher Liu Yao un tertan gewesen (C hi n -shu 1 03=s. 1863 b), u n d dem Herrscher Shih Lo (C bi n -sb u 105 =&. 1 359a) . 29 - Volk der San-miao (S. 138; deutsche Au sgabe Abschn. E 46. s. 404 ) : Von den hier gen annten West:ın : Hun-tun , T'ao-t'ieh, u n d Ch ' i u ng- ch ' i gebört, soweit wir bisher erkennen k ö n u e n , nur Hun-t'un z ur My thologie des SOdens, die beiden anderen slnd mytblsche Wesen des Nordens. T'ao-t' ieh i st der «Vielfraıs t , und ein m y tbisch e s Tier, das wabrschein lich zur Rindermy thologle um Ch'ib-y o ( Nordvölkerkultur, s. < Lo kalkulture n 1, 137- 1 45 > ) Bezlehungen hat. Am interessantesten ist Cb ' i u ng-ch ' l . Es soll ein Tier setn , das im N ord westen lebt (Sben- i -cbi = T'P'YL 9 1 3,öb ) , du nacb einen wie ein Hind m i t etnem

2'8

Çin 'in şima l kom şuları

İgel-Schw anz , n ach anderen wie ein Ti ger aussieht, Flügel hat, und besonders die guten Menschen frisst (Yü- chih-t an g 38, 1 2a nach Sha n-hai-chi n g, Hs i -shan -chi n g 4 = TS'P'YL 9 1 3,5b und H uai - n an-t se , Ka p . 4) . A b geseh e n von dieser Bedeutung ttber tritt es 1tuch n och als ein Tier einer R eihe voıı 12 Tieren auf (Hou-Han-shu 15,4b). Mit dieser Reihe h abe ich mich an ande rer Stelle beschaftigt (Monumenta Serica V, '234-5) und die Ver mutung auf geworfen , es könn te sich um ein e Tierkreisrei he han deln. We iter kön n ten die d e rin vorkommen den W orte Worte e in e r fremden Sprache sein . Diese 1 2 Tiere spiel en eine grosse Rolle bei dem No-Fest. Die engen Beziehu n gen dieses Festes zu turkestanischen Festen habe ich einwan dfrei bewei sen könn e n (in Lokalkulturen im a l ten Chi n a , Bd . 1 , 1 94).Nuıı spiel ttı die ses No-Fest bei d en T'o-pa eine grosse Rolle. Sie feier ten es in einer Art, die der siten turkestan ischen besonders ahn lich ist (siehe Wei-shu 5 = s. 9 1 5a ; 108 d 2 1 75 d; 1 1J9 =, s. 2 t 77 b ). Weiter aber tritt der Name Ch'iung-c h i bei den T'o-pa sis ein Personenn ttme n icht selten ttuf (um 4HO lebte ein Chan g Ch'iun g-ch ' i : Wei-shu 6 = S. H l l 5 c; zur gleichen Zei t ein Hou C h 'iu n g-ch ' i : Wei-shu 6 = s. 1 9 1 0c; fern er gab es im Staate Kao ch'e ein e n Mann namens Ch'iung-c h 'i aus dem Stamm der Fu-fu-lo : Wei-shu 1 04 = S. 2 1 32 b). Es ist daher unmöglich, dRss das Wort C h ' iu n g-c h ' i bei den T'o-pa di e s el b e scblechte Bedeutung ge ha b t hat . wi e im alten Clıirıa. (siehe die o b en zitierten Te:de ) ; dftgegen ist es gut möglich, d a.ss Ch 'iung-ch'i e i n s der Zeichen des Tierzyklus ist, n a. e h dem die betreffenden Leute b eıı ann t wurden. Mei n er Aıısicht n ach wOrde a.m wahx· scheinliclısten das zyklische Ze ichen « Hu n d • en t s p r ech e ı ı . Sollte diese Theorie rich t i g sei n , so liesse sich d t1r t Orkische Ti erz y klus schon spıı.testens vom 2. Johrh. n. Chr. Hn sicher =

belegen .

SO - F r age der Zu ge hörigkei t der Ti-Stimme (s. l 1 9; deu t sc he Ausgabe Seite il83):

Das Wort Ti (ııı Schreibung 4-Fttsam) körı nte el ne Kflrzu n g

tt u s Ting-lin g seiıı . worttuf u . a . Dı·. M ii.ncheıı-Helfen h i n gt- wie sen h a l . DufO r spricht, dass Ti els Fam ı lienna.me bei de ıı s pateren Ti ııg-l in g haufig ımftri tt (z . B. : Wei -shu 4a=s. HH Ob : 24 = s . l !l.!6d; % = s 21uat1 , u. s . w . ) Ferner tri t t r i (in 8clı rei· tıu ıı g 11 Nord barbBr ») als Klan v on Ktıo-ch '1; ttuf ( Wei-shu 1G8 = .

A lmanoa hft.lrAlast

s. 21328), u n d eies soll eine Knrzun g 8US Ti-li sein ( ı. c., s. 21 3ld). Ti-li kö n n te (mit Abfall der Endkon sonan ten, der h ı N or d ch i n 8 hliufig ist) wiederum eine Kürzung 8US Tin g-l i n g sei n . Verw a n d tscha ft vorı T � n g- l i n g und Kao-ch 'e mit Ti wUr· de für d iese bee a �en , d ass s i e zu den t ür k isch e n Völkern ge bö ıten . Atı d e rerseits ist Ti 8UCh eine Kürzu n g aus K 'u-t i , ei n e m T'o-p8-St 8 m m ( Wei-shu ı 18'°-=s. 2 1 94 b ). und da es e i n �Udst 8 m m der 'f'o-p8 ist,

m öglieherweise

p r otomon golischer

Zugehör igkeit . Schliesslieh treten die o be n (S. t 1 9) gen8n nten Hsien-yn in d e r f'o ·pıt-Zeil 8 u e h als Ting-l in g-K la n auf (Wel· s h u :2==s. l907d u n d 4a=s. 1 9 ! Ob mit S ich er heit) u n d sitzen we ite r westl icn als die ü b r i gen Hsi en - y n ; und in der Sc h r ei tı u n g Hsnan - yU tre t e n sie gegen 300 bei den Hsiun g-n u auf ( W. Eberh s rd : Liu Yüa rı ve Liu Ts'ung'un biyografisi , s. 41 ,4:1). Also au eh füre Zu geh ör igkei t ist in d er spııten Zeit u n sieher. İeh m ö cht e behaupterı , dtı.ss hier schon so st a rk e M isch u nge n vo r l i e gen , dass d i t=ı Z u ge h ör i gke i t i n der spaten Zeit i< aum mehr feststellbar ist.

ln einem A nhıırı g zu dem e ige n tli chen Buch wird e i n e Liste von ıı Stamınesnamtın n o r d asi a ti sc h er Völ k er i n c hi ne sische n Quel l en� gebracht, (S . 1 49-224) d i e U ber ı ooo St a m m e s-u n d Chmn amen von Türken , T'o-pıı , C h ' i -t an , Ju-chen , Mırndschu , spüten und frO hen Mon golen , Völkern Ko reas und der Mandschurei , Stıım men in Ja pa n , Stü.mıuen t d n guti sche r Ti beter brirıgt, dazu e i n e grosse Liste v on CIRns. Diese Zusanı m enstellung i st eine r ei n e M a t e r ial sam m lu n g , auf der spıı.ter ein e grössere Arbeit auf ge bau t werden soı ı. A usserdem erhebt d ie Liste k ei n en An· apruch auf Vollstan d i g k e i t . Sie isl nach chiıı esischen Zusam menstellunge ıı , meist denen de r Ann alen wt>rke aufgebtmt, aber d iese Zusam me n st ell u n gen sind n icht v o llstıl n dig. Şo feh len z. B. fast e lle SUlmme der Hsiun g· n u , die wir 80 a nd er e r Stelle schon behandelt haben ( An k a ra, Tarih - Dil F a kü l t e si , Tarih a raştırma ları S. 23 1 ( t ) . Die Listen werden auch nocb m anche Fehler enthalten , weil die S ch rei b u n gen z. T. u n si ch er sind und in m ehreren Varian ten auftreten , wir hab e n auch hier b isher noch uicht den Ve rsuc h ge nıacht, d ie Schrei bungen zu v er be ssern . Wei ter sind noch keine Versucbe ge( 1 ) deutsche ÜberRetıung biyoğrafül 8. 157.

: Eberbard ,

Liu Yii.aıı

ve Liu

Ts' ong' u n

260

Çin 'in ıt.al komfllları

m aebt, die Namen auf i bre OriginftJ - Aus spra eh e zurftekzu fOhren. Ferner ist nocb keioe Kritik gegen die Zuord nune elnes bestimmten Stammes zu einer bestimmten Gruppe ge macbt wo r d en . Dies alles bebalte ich mir für ejne spiHenı Untereuchuog vor. Die Namen sind in der engl i sch en Transskription gegeben , d a s Buch sonat d i e tOrklsche Transskriplion hat. Zor Umschaltu n g der einen aut d i e an dere Tran ssk ript i on ist eine TranıskriptlonstabelJe gege btı n , in der die An und die Aıısla ute in verschiedene S palten e in ge t ragen sin ci , und jt weils neben (bezw. un t er) der e n gl i schen Transekription die tOrkiscbe steht. Zu Vergleicbszwecken ist auch ein e franzO sisch - tnrkische Tran sskription stabe l l e bei gefOgt . wahrend

Die türkische O b e r s et zu n g stamml von m ei n enı SchQler Ni met T. Uluğtuıt. mit Ausna h me der -:Staın mesn a nı e n ıı , ditt v oıı Frl. 1. Berk O b er setz t sin ci , sowie ZufO gu ngen . die zu Uherset zen Herr Nusret Hızır die grosse Liebens wnrdigkeit ha.tte . Die chinesischen Z�i cb e n sind von meineın Mittlrbeitf"r, Herrn R 1' if Ever, geschrieben . lhnen ailen sei ıtuch aıı d i e s�r Ste J h ı ge dan k t . Mein besonderer L>tı ı ı k a ber gt:ıbll hrt dem V o rsitzeıı deıı und den Mita r b e it t rn dtır a T U r k i sch en G�schlehtsgt:ısel lschafl ı. ror ihr d auerndes lnteresse an d ieser Arb e i t und mr di� Ver öffent l i c h u n g . Ankara, 3 1 -XIl- 1 94 1 .

W . E lı ı-ı r h ard

B İ BL i YOG R A FYA 1

An-yanğ : Reports on E:ıı:c avations at Anyan g

(4 cilt ,

Şanthay ve Peking 1 929-33; Çince !) 2

- Beğ-şı : Müellifi : Li Yen-şov. (6-ö ıncı asırın resmt tari hi ; Şanğbay Kay-ır. inğ tabı)

3 - Bo-wu·cı : Mtıellifi : Ca n ğ H'ua. 4 UncO asırda y azılmış .

Sinica, Bolletin of the phil - Bull. Ac. Sin : Academia hist. reeearcb Inetitute, Nanking.

6 - Can-guo-tsı : Müellifi meçhul. M. E. 4 OncO asırda ya zılmış. e

Cıv-h'yen şı·lüe : Ming zaman ında yazılmış Kora tarihi.

- Chavannes, l:<:duard : Documents sur les T'ou-kiue Oc cidentaull (Petereberg 1h97) - CHçgfec : Cunğ-h 'ua çllan-guo rınğ-su cı (Çin folklori). Müellifi : Hu Pu-an . (Şanghay 1 935, 4 cilt, Da-da tabı).

9 - Ci-cunğ Cov-şu : asırda yazılmış.

Müellifi meçhul. Belki

M. E. 4 ünco

1 0 - Cin-şu : Müellifi : Fang Çyav (Cin sOIAlesin in tarihi; 266-4 1 9). (Şangbay, Kay-minğ tabı)

resmt

1 1 - Co-gınğ-lu : Müellifi : Tav Dzunğ-i. 14 Oncn asırda ya zılmış (Şan ghay, Commercial Presı, Si-bu-tsunğ-kan tabı) - Cov-li (Cov sül4lesinin Adetleri). Müellifi meçhul . Cov zam anında (takriben 1 050-247) yazılmış (K Biot tarafından tercQme edilmiştir).

- Cov-şu (Sonraki Cov s014lesinin resmt tarihi: 650-577) Müellifi : (Ll n g-b ' u Dığ - fln. (Şanghay, K ay-minğ tabı). (Di ğer tarafından bak Ci-cbunğ tov-şu).

1 4 - Cu-şo cl-nyen (Bambu vekayinameleri). Müellifi meçhul. Belki M. E. 4 ünco asırda yazılmış.

252

Çin 'in şimal

15 - Cya-y tl : y azıl mı ş.

Müellifi

komşuları

m e çhu l .

Relkt M . S.

1 6 - Cy e n -b u- ci : � Oellifi : Cu Cya· h'yen . z ı l m ış (Şanghey, Cin-bu m a t b u a t a b ı).

� U n cll

18 inci s sırd11 v tı

17 - Cyu Tanğ-şu (Tanğ sül8.lesin in resmi ta r i h i ; Müellifi : Lyu H'U. ( Ş a n gh a y , Kay - nı i n ğ t a b ı ) . 1 8 - - Çav-yeh

cyen-dza y

d a yazılmış.

: Müellifi :

Canğ

asırda

Çu n -çy u (İlk ve son bahar vekayi n a m f-\leri). tarafından t oplan m ış. M . E. 5 inci a sır.

20 -

2 1 --

Çun-çyu da -şı-b y a v : Müellifi : Gu

- - Çun-çyu fan - lu : asırda yazılm ış.

Mü el l ifi

Dun g

y azı l

Kun�-dzı

Dung-gav .

C u n ğ-şu. :�1 . K

L i -ci : Müellifi : Day Dığ. M. I<� . 1 inci (R. W i l h el m tercü mesi).

Da-Day

yaz ı l m ı ş

h ı fi-9'W).

Co . Tanğ z � nı a n ın

Ç i n ğ-T ay-d z u Vu-huanğ-di şı-lu : ( 1 7 inci m ış ilk Mancu im para torun un resmt t sr i hi) .

19 -

n sı rd e

2 i nci tt sı rcl tı

- Da-Tanğ h'in-yD : M ll eJ li f i Liu Su . Tanğ z 1.1 nı ıı nın d a (Şan ghay, Ci n-bu m a t b u a tabl).

zı t m ı ş

25 - D i -v an ğ şı-ci :

Müel lifi

H u ımg-fu

v 11 ·

Mi .

2ö - Div a n n

l u ga t-i t Türk. Mnellifi : Knşgarlı Mahm u d . 1072-� y azı l m ış (Besim Atalıı.y tercüoıes ! . Anktmı 1 939-1942, 4 ci lt).

Dzo-cua ıı : Müellifi belki Dzo-çyu Minğ. Bel k i M. E . 4. Uncu asırda yezılmış.

28 - Eberbard, Wolfra nı :

hine kronolojik ls tanbul 1941 ) .

MuahhHr Han devrinde Hun t n r i bir b a k ış ( Belle t e n . No. lfı, S . 3:17 - 3�5;

29 - Eberbard , Wolfrıım : Lokalkulluren im s iten cilt, Leyden ve P ek i ng 1 942-3) .

Chintt (2

- Eberhard, Wolfra m : Untersuchun gen a n estron onıischeıı Texten des chi nesischen Tripita ktı (M onu m t� n ttt SericH . cilt 5 S. 208-262; Pek in g 1 940) .

3 1 - Eberbard, Wolfram : Bem erkuııgPn zu stati ı;tl scben An· gaben der H e. n -Zeit (T'oung-P ıı. o , ci lt 36 S. 1 -20 : Ley d e n 19'°).

21S8

Btbliyoğrafyıt

�2 - Eberhard, Wolfr R m : Ç i n ka yn a kl a rı n a göre Orta ve Gar ht A s y tt h a l k l a rrn ı ıı mede n i y eti (TUrk i y R t M ec m u e sı, cilt 8, S. 1 25- H ı t ; I st an b u l 1 942).

33 -

E u e ı-lı ıı rd,

Wolfr a m Typen chinesischar Volksın aerchen He l si n gtors 1 937). ·

(FF C o m mu n ieRtl o11 s No. 1 20;

Çin k a yn a k l a rın a göre T Urkler (Ülktl , Ma y ı s 1040 S. 209-2 1 5) . :

H4 - E h er l ı a rd , W ol frtt m k o nı şu h rm d a

spor

"f8

15 - E b e rh ard, Wolfra m : Ç i n k a yn ak l a rı n a göre Or ta Asya <1 .ı k i 11 t ci n sl eri

(Ülk ü ,

2 l0).

841

l� ı r

- W. r�herhard

(Tıtı i l ı , 1 9.ı2) .

beygi r

Teşrin 1 940 S .

Di l

yetiştirme

lk.

1 6 t - l 72;

h a k k ı n da

Teşrin

m alOmııt

1 440 S. 207-

Liu Yllan ve Liu Ts ' ung' un biografisi

F e k O ltt>si,

S i n oloji

en sti tU sU ,

n eşriyatı Nr. 4:;

- W . J<:hntu ı rd : Tü rk k avim leri ha k k m da Çince vesi ka· l ıt r il ve Ill (TıuıJı, Di l F 1t k ll l t f\Si y ı l l ı k ç a l ışmal arı d er gi si H140- 1 94 I , S. 1 57 - 23fı).

;) >< - E berhard, Wolfram : Vol ksm aerchen ıı u s SOdostch in" ı:FF Conı ınun icıtt i o n g Nıı. 1 28; H els i n gf ors 1 94 1 ) .

m:; - .Erkes, Edus rd : Die

(A rtıbus A shte 40 - Fa· yllım d a y azıl m ış

c i lt

cu-lin

vom

:vrn e l l ifi : RHhip (Tripitaka t8 bı).

4 1 - Franke, Otto

Hf'rlın

Sttge

1 930- 1936;

k nocben losen

Kön ig

7 , s. 24H-2fı6) . :

: G eschichte 3 ci lt) .

Dav-şı.

des

Tang z a ma nın

chinesischen

Re ic he s

.12 - Fuchs, Walter: Huei-ch'11o's P i l g err ei se du rch Nordwest lndien u n d Zentral-.<\sien um 726 (S i t z h er. Preuss. A k1td. Wiss, ph i l -hi st . Klassa 1 9ll8, 30). 4H - G a v-l i tu-ci n ğ : M Uellifi : H'O Ko.

zılm ış ( Şa rı gh ıı y , Cin-hu matbuft tabı).

44 - ll e Groot, Le y d en

J . J . M. :

R e l i gi ou s

Sunt

syRtem

1 892- 1 9 1 0).

45 - Gu-ch i n şı -h u tt mış ( b k . Yen ching

zamanınd ft

C h in a

y a

(fi cilt;

M n el lifi L i Çi . Sung za m an m d ft yazıl J o urn H l , Monograpb Series, No. 1 4).

46 - Guan-dzi : Müellifi

ve zamanı m eçhul.

264:

Çin 'in şimal komşuları

47 - Oua n-tanğ ci-l i n : MOel lifi Vang Guo-veğ. (1927 tabı). 48 - Guanğ gu-cin

vu-h'inğ-ci : Tanğ (bk . TPYL ve TPGC).

zam anında

yazılmış

49 - Guo Mo-jo : Gu-day şığ-hui yen-cy u. (Şanghay 1930). 50 - Guo-yn : Müellifi belki Dzo-çyu Minğ. Belki M. E. 4. ünen

asırda yazılmış.

51 - Haloun, Gmıta v : Şeit wann kannten die Chin eıen die'. Tocharer oder die ln dogermanen Oherhaupt ? (Leipzig. Asia Major). oı - Haloun, Gustav : Zur Oe-tsi-Frage (Z. d. m . G . , cilt 91,

s. 24.!l-3 18: 1 937).

53 - Han : Han-şu (Hım sülAlesin in reımt tarihi; M. E. �06M . s. 2'i). Müellifi Ban Gu ve başkaları. (Şangbay, Commer cial Press, Tu-şu ci-çınğ tabı). 54 - Han C i n çun-çyu. MOellifi :

H'i Dzo-çı. Cin zamanında (bk. San-guo cı tefsiri ! ). yazılmış

Harva, Uno : Die rellgiOsen Voreteııungen der a ıtai schen VOlker (FF Communications N. 1 24 ; Helsingfors 1 930) . -

56 - Harvard Journal of Oriental studtes (Harvard Un iver sity, Massachusettsı. 57 - Hauer, Erich : Das m ımdschuriscbe Kaiserhaus (MSOS 1 926 8. 1 -3�).

1)8 - Hauer, Erich :

Huang-Ch'ing k 'ai-kuo fang-ltteb, die Gründung des m andschurischen Kaiserhauaes (Berlin 1926).

59 - Hentze, Carı : Die Sakralbronzen und ibre Bedeutung in den frUhchinesischen Kultnren (Anvers 1 941; 2 cilt). 60

H 'i·yO-ci : Müellifi : Rahip H '011n-dzanğ. Tanğ zamanrn dA yazılmış (Heal tercQmesi). -

öt

H'in T'anğ-şu (Tanğ stllftlesinin resmt tuihi). MUellifı : Ou-yanğ Hyu. (Şanghay, K11y-minğ tabı).

H'in Yüan-şı (Moğol sülAlesinin yeni resmi tarihi). Mn ellifi : Go Şav-lin (Şanghay, Kay-minğ tabı).

ö3 - Hov Cov-şu (bk . Cov-şu). M

Hov-Han-şu (Muahhar

Han

sQlllesinin

re&mi tarihi;

Bibltyotrafya 2n-22t ). Müellifi : Fan hıbı).

81l-ei�ınğ

(Şanghay,

Commereial Pre ss ,

6ô

Hov-Veğ-şu (Toba

Howorth, History of the Mongolı.

·-

Hu11y-nan-dzı.

yazılmış. 6H 6U 7U

snıaıeslnln resmt

Müellifi : Lyu

tarihi; bk.

An. M. E.

Tu-

TPYL) .

2 inci

asırda

- l-eüe-lyao dzı-eı : MOelUfi : Cu Lt. Sunğ za m a nın d a ya zılmış (Şa nghay, Cin-bu tabı) .

- I-oyen-eı. Müellifi: Hung nuş (Şanghay, C i n-bu tabı).

1-tunğ-eı.

den y ıtzılımş

yazıl

May. Sunğ zamanında

(Büyük Çin Coğrafyası). 1 9 uncu a aırd a ytmi· (Şanghay Commercial Pre&1 tabı).

7 1 - 1-v u cı. MOellifl meçhul, belki Tanğ zamanmda yazılmış.

7 :.! - .Junğ-cay h'tl-bi. Müellifi : Hung May. Şunğ zamamnda y tt z ı l m ı ş (Şanghay, Cin-bu matbuH tabı).

73 - l\ aıığ-yu ci.h'inğ. MOellifı : Yav Junğ. 19 uncu yazllnıış (Şanghay, Cin-bu tabı).

asırda

- K urlgren, Bernhard : Yln a n d Cbou in Chinese bron :ı.es, ( Bull. Museuru Fa r Eaıtern Antiquities, Stockholm, oilt 8, ı . 9- 1 06; t 9Sö).

lı

- M. Fuad KöprtllO : Arslan (İslAm An siklopedisi 9; 1\'4'l).

ö98·

76 - Laufer, B. : Chinese el ay figuree (Field Mu ıeum of tul'a l H istory, Public. No. 1 77; 1 914).

7 7 - Laufer, H. : The diamond (Field Publie. No. 1�; 1 9 1 5).

Muı.

Na·

of N at. Hist.,

- I.i · binğ-şu. MQellifi : Gu Ye n-v u . 1 7 nci eıırda yazılmış ıŞ11nghay, Commereial Pr�88 tabı).

7JJ.

- Li-ci. MUellifi meçhul. Mil4ttBn evvel yazılmış. h() - Li e-dzı. Müellifi belki Lie YO-kov. Belki M. E. 4 a sırda yazılmıştır. (R. Wilbelm tereO m e s i ) . 7!-1

o n cn

- Liog-vsy day-da. Müellifi : Co v Çn-fe. Şu n ğ zam a nında �· azıl mı� (Şangbay, Cin-bu tabı). 82 - Liu-tn . (Yazan ve zaman meçhul; milattan ön ce ya zılmaş). RI

2 5G 83 8t

Çin 'in şimal komşuları --

M . S . h i r i n ci 11 ı:ıırdR y a

Lu n-h 'ın ğ . Yazan : Vanğ Çu-n ğ

zı l m ış (A. Forke tercümesi). -

(5 i n ci"

Lyang-sı- g u n ğ cı . MUellifi nı eç l ı u ld O r.

zılm ış).

8fı 86

a sırdtt yıı

Lyftv-<t u n ğ-cı (bk. Toyo Hu n k o ) . Lyav-şı ( Ki tırn 'l arı n rt>sınt l tt r i h i). Mti fl l lifi : To-to.

(Şang·

h H V , K Hy-minğ tabı).

Ma : M a Duan-l i n :

Vrn -h ' y en

tunğ-kav

r. d e Hervey d e

S a i n t-Denys tercü m esi). Mtti son F r ırn co-.Japonaise (Lyonj, mecm u a.

Min-su (Mecm u a , Kırnton , Suıı yıttsen

Min-su-h'O.e (Mecm u H , Tokyo).

90 91

M ı n ğ-dzı. Müel lifi : Mınğ

Ko.

Ü n i v.-rsitt-si).

M. E. 4' ü n co asırda .

(R.

Wi l helm tercümesi).

MSOS

.\1 ittei l u ngen

Spracheıı , Bertin

!!'vl ecmuıt).

-· Mu-tyen-dzı-c mrn .

des s� m i n ıu s

M ü e l l ıfi

:n ilAttttn önce yazıl mış.

· ··

Orien tal i sche

meç h u l , her hft !dl-'

Myav-h y a n ğ-şı-tsunğ- h u H , M ü e llifi : Cttnğ Pe-jen .

cu asırd a yazıl m ı ş (Şıt n ğ h a y . Ci n - b u lı:ıbı'

1-17

1 9 ıın ·

Nan-şı (Cen u p sUUllel erin i n resmi t ar i h i ; 419-580·, . Yazo n :

Li Yen-şov (Şanghay, K11y-mi n ğ t o bı).

Qô

Orku n , Hüseyin

rn.ı ı; -

cilt).

Parker, H . :

: gski Ttırk y ım t l a r ı (lstan h u l

A th ousond

tabı 1923).

9!'

Pey-vın ynn-fu

Press,

1 0ü 101

v e z ıı m anı

Şı-tu n ğ

·-

(BO.ytlk I Og n t ) .

(Şa n g tn ı y ,

Torta rs rYeni Com nıercial

Ru m pf, Fritz : .J apa n i sche Vol ksnı ı:ıerr. h e n (.Jen e t;ı.m-guo-cı

Çın

tabı).

y P-a rs of the

Şov .

dev l e t resmi

tı:ı.ri hi : 2�0-265).

( Ş an gh tı y, Tu-şu ci-çın ğ ta bı).

1 9R6-

H )HS).

M ü e l lifi :

S a u esure, Leopold de : Origines de. l astrono m ie c hinoi

se ( Yeni tabı, Paris

1930).

21i7

Btbltyoğrafya

102 Shang Ch'eng-tsu : Der Scbamanlsmus in China (Hamburg 1934). -

103 - Sbirokogoroff, S. M. : Social Organisation thern Tungus ( Şanğhay).

of the Nor

1 04 - Şu-şın guo-ci. Müellifi ve zam anı m eçhul.

106 - Suy-şu (Suy sülalesinin resmt tarihi ; 689-6 1 8). Yazan : Veğ Cınğ. (Şanğhay, Kay-minğ tabı).

106

Sun g-şu (Sunğ sülalesinin resmt tarihi; 420-478) . Yaznn : Şın Yüe (Şanğbay, Kay-ming tabı). -

107 - Sung-yen . MüeJlifi : HO Şı-luan. Mancu zamanında ya zılmış (Şanğbay, Cin-bu tabı). 108 Şan-hay-cinğ. Müellifi ve zamanı meçhul, milattan önce yazılmış. -

1 09 - Şanğ-şu da-cuan. Müellifi belki Fu Ştnğ. asırda yazılmış olabilir.

M. E. 2 nci

110 Şı-ci (Mt'.lmoiree historiques de Ssu-ma Ts'len). MOellifi : Şı-ma Çyen. M. E. :.! inci asırda yazılmış (E. Cbavannes tercümesi>. -

1 11

Şı-cya yazılmış. -

fanğ-çı ( Budist coğrafyası ) Tanğ

zamanında

1 1 2 - Şı-cov-ci (On eyaletin tarihi ) ( bk. TPYL ).

1 13

Şı-ırğ-cov-oi (On i ki eyaletin tarihi) (bk. TPYL).

1 1 4 - Şın-i-ci (bk. Şın-i-lu). 1 1fl

1 16 117

Şın-i-lu. Müellifi ve zamanı m eçhul (bk. TPGC.)

Şu-cinğ. Müellifi ve zam anı m eçhul, milattan önce ya z ılmıştır (J. Legge tercümesi) . -

Şu-i-ci. Mnelliti belki Jın Fanğ. Cin zamanında yazılmıştır.

- Şui-cinğ-cu . Müellifi : Li Dav-y üan. 6 acı asırda yazıl mış (Şanğbay, Comm ercial Press, Guo -büeh ci-pın tsunğ-şu tabı).

118

1 19

120

Şuo-vın . Müellifi Hü Şın . Han zamanında yazılmıştır. (Şanğhay, Commerclal Prese tabı) . -

Şuo-yoan. yazılmıştır. -

Müellifi : Liu H'yanğ. M . E.

birinci

asırda

�8

Çin'ln ttmal komfuları

121

Tanğ-neğ-şı.

Mllelliti ve zamanı meçhul (bk. Cyen-hu

cO. 122

Tanğ-şu (bk . H'in Tanğ-şu ).

123 - Tyen-d u dzay. Müellifi M a -

Da-cuanğ. Minğ zam a n ı n da

yazılmış.

124

Torii , RiOzo : Etudes an thropologi ques, les M anchous (Journ. College of Selence, 1mp. Un iv. of Tokyo, cilt 36 , No. 8, 1914). -

1 25

Torii , Ri1lzo : Etudes arcbeologiques : populations pre historiques de la Manchourie meridionale (Journ . Col i . of Sci ence, lmp . Uni versity of Tokyo, cilt . F6, No. 8; 19lfı) .

1 26

Toyo Burı ko 1nstitute Kyoto)

1 27

128

Memoirs of the Toyo Bunko Research

T'P = T'ou n g Pao (mecmua; Leiden).

TPGC = Tay-pinğ guanğ-ci. Müellifi : Li nında, 10 uncu asırda yazllmış (Şanğhay, 1 29 TPYL = Tay.pinğ-yü- lan. Müellifi : cu 88Jrda yazılmış (Şanğhay, Commercial -

Fanğ. Sunğ zama Cin-bu tabı) . Li Fanğ. 1') un Press tabı).

Tripitaka = Buddist mukaddes kitabı (Taisho tab ı, Tokyo). 181 Tsay Yüan-peğ MemoriaJ volume (Academia Sinica, Pe kinğ; 2 cilt).

130

182 - Tsı-yüan (Lügat) . (Şan ğhay, Com m ercial Prese tabı , 3 c i lt) .

1 33 Tunğ-cı. Müellifi : Cınğ Cyav, Sunğ zamanında yazıl mış (Şanğhay, Commercial Press, Şı-tunğ tabı). 134 Tunğ-dyen . Müellifi : Du Yo. Tanğ zamanın da yazılmıı, (Şanğhay, Commerciae Press, Şı-tunğ tabı). -

l35

Turan, Osman : On iki hayvanlık Türk takvi m i (Dil ve Tarih-Coğrafya FakO ltesi Yayınlarından Tarih sel'isi No. 3 Istanbul 1 9.t- 1 ) . 136 Veğ-lüe. Müe ll ifi : YO Huan. 3 ü ncü Hsırda yazılmış. H7 Veğ-şu (Toba sülftlesinin resmt tarihi ; 386-f149) . YazH n : Veğ Şov. ( Şanğhay, Kııy-mi n ğ tabı). 138 Vrn-çi-lu . M0 ·3ll ifi : Yü TL Tanğ zam anın da yazılmış. -

-·

131}

Vm-h'üan . �l üı:� llifi : Pl'ens Cav-minğ. ti ıncı asırdıı zılmış (E. von Zach tercümesi). --

259

Blbltyoğrefya 140 -- Y e n ch i n g .Journ al (mecm ua;

sitesi).

141

Yen-fan-lu. Müellifi : yazılmış. -

Pek i n g

Yen ch i n g Ü n i ver

Çın ğ Da-ça nğ. Sunğ

Yen-tye-tun (Discussions on s 11 l t ımd Huan Ku a n M. E . birin ci asırda. yazılmış.

1 42

zıım e.nm da

iron).

Müellifi :

143 t«

Yü-cı-tanğ tan-veğ. Müellifi : HO Yinğ-çun . 16 ıncı ttaır· da yazılmış (Şaoğbay, Cin-bu tabı). --

Yu-yanğ dza-dzu. Müellifi : Duan Çınğ-şı. Tanğ zama n ında yazılmış. -

Yüe.n-şı (Moğol sülAlesinin resm i tarihi). Ye.zan : To-to. Şanğhe.y , Kay-minğ tabı.

1 45

146 - Yüeh-fu şı-ci. Müellifi : Kuo Mov-çinğ. Sunğ zamanında yazılmış (Şanghay, Commereial Pres& tabı). 147

Yün-lu man-çav. Müellifi: Cav Yen-veğ. Sunğ zamanın da yazılmış. -

Zeitschrltt der deutscben Z. d. m . G. 1 48 schen Gesellscbatt ( mecmua, Halle ). -

m orgenlandi

En m ü h i m Çin sülale l e r i

H ' yn (yıı rı efean evt; milAttıın ŞanQ' (v�yehut: Yin; m ilAt Lnn Cov, t a k r i ben

Çin 221-206

Han 206

ı 050-249.

evvel l r n .-. ı

i k i n ci b i 8 y ı l 'ds1 i k i nci b i rı y ı l ' d ıı J .

M . S. 24

Muahhar Han M. S. 25-22e. 3 devlet zamanı 221-266.

Cia 266-419

Şiııı al e il l iUeleri : Ve4" (= Taba): 586-54.9 Cov

550-577

Çi

534-577

Ce n u p sü laleleri : Sunğ

Çi

420-478 479-551

Lysnğ 007-556 Çın

Suy

f>57-M8

08!:1-6 ı 8

Tanğ 6 h5-907 rı

de v l tı t

zaman ı 907-!�59

Sunğ 960- t '276

Y01t n ( "'-'· ;,: oğol ) ı 277- l n68

! .y a v �= Kılan) 907- e ı 1 Cın

(J u -em) 1 1 1 5- ; �H'*

\� i ıı ıt 1 :168-1 644

Çinğ ( M a neu) 1 64-1 - 1 9 1 1 c n m huriye t d t:ı vri 1 9 12

K ı s a l tm a la r

baokn m a lo ryaller

b lc . = bakı n ız

D K

= Cilt = DUşU ncel e r

-::-:-:- KOltO r

krs.

= kıı.rşı l a tt m n ız

l.c.

= ne zamandan beri

= sayfa

yukarıdaki kayn ağın aynı m a l lt m oldu kları

o.b. = oraya bakı nız, o b a h se b a k uuz v .s.

---=.:

vesa i re

yay ıldıtı yer

E N D E K S

Not : Bu Endeks ' te geçen yer isim leri i çi n bk . A . Herrnıa n n , Atlas of China (haritalar), yahu t W. Eberhard. Kultur und Sledlung der Handvölker Chinas ( Endeks ). A - cığ - lo , Türk kavmi 74

A - jı, Kırgızlarda bir unvan 68, A - Iun , Türk kavmi

llii.n

An - yaıığ, Hobeğ'de bir villlyet, hur bir hafriyat yeri 37

Ana; kabt le ni n ıınıı�ı 17; n. el}enıenllii ,2, 48, 52, 62 , 78 , 90, 94

Anadolu fi9

Ansiklopedi

Araba

Arap

Ağaç (bk. dut, çam , söğüt, karaağaç v . s . ) a . ef11anesi 75; a. medfenlerl 59 , 36, 68, 64; a. yuvaları (a . üstündeki evler)

Arslan

Aile adları

Aslanı, bir kavim

Ak H i , '

Ray - Di ) ,

bir kavim

kavim 75

•

A la n ' lıı r, bir kavim

Alaşaıı , bir dağ 66 ,

66, 11S3

82,

An - cov, Hobeğ'de bir vllAyet •

gu. bir k abil e

An - h ' i , Tllrlı:ietan'da bir eyalet ftij

24, 25 , 35,

46, fiO ,

88, il ,

5 2 , 65, MI ,

90, 97 , 104, 106,

78, 74,

20, 36 , 23, 48, 86, 99.

Ateş bayram ı Atmaca 37

81;

1 Avar, bir kavim

44 ,

41,

Atalar mabudu 98

Aıı • d i Lığ, Şeu�i ve Ganea'da bir eyalet 66, 107, 1 34

105

109. 111, 1 1 5 , 1 28, 1 2 6 , 132 , 184 , 144. a. efea nesi 7fl 103; a. insanları 71; küçtık a . ı�. 103; a . kurbanı 80, 48 , ne, 78, iM.; yaban i a. 68; a. yarışları 7 �. 86, 94.; 11 . yetiştirme 30 , 94; ata binmek 1 4 , 15,

66 , 1 00

40,

76, 78 , 86,

164

1 7 , 1 11 , 20, 77

- cü

77, 88, 92, 9S , 94.

57, 59, 60 , 62, 65, 67, 68, 69,

119

85, 1 05

Amur, Sibirya'da bir ne h i r 24 , An

39,

106, 1715

Altın 60,

178

76,

Astroloji 29 , 93 At 1 6 , 17, 20, 2 1 , 23,

1 52

Altay , orta As yıı da bir dağ

Ambar

104.

Asılzadeler 88

Alaca, knbtle lemi Alagey i k

a. dauu 70; a.

168;

a. tahtı

Arula, Moğol k av m i

adetleri ( bk . ev ienme arletleri , ahlakt kaydeleri , a na eğemenllği , ka dınlarıo vaz i yeti ) 16 =

100, 106

Asalet mertebeleri

Ailevi

Ak Di (

6'l

99,

oyunları 70;

kaideleri ( bk. evlenme il.detler i , ııerbest evlenme, levirııt, sevgi eğlen• 67

a . evleri

Arpa 44 ,

Ahlllki

Ahllksızlık

38, 42, 56, 60, 57 , ot!, 71, 76 , 97,

105, 107 ;

celeri, uamusluluk )

meı

Avmlık 38,

39 ,

a. unsuru

100 4 1 , 44,

127

47, 48, 56,

57, 59, 60, 65 , 86, 88, 94, 10�

Avrupn ve Çin tıtnolojhıi

1· A y J:ı:ü ltü A y ı 47;

ıı .

22, 4 8 ,

67, 76-7 .

efsauesi 2 1

Çln'tn tlmal komtuları Ayak 1M

Belgunot, Moğol kavmi 182

Ayakkabı 28, 65

Besut, M oğol kavmi 1a2 Bez (bk. kumaş ) 1 9

Be ne kli at efeaaest 66

Ba-h'i-ml, Türk kavmi 815 Ba 11, Gav- cığ kavmi 84

Bl, ktlçttk b i r derebeylik 129

Ba lie, To-ba kavmi 84

81-ll, Türk kavmi 615

Ba-ye-gu, TQrk kavmi 80

Bi-li, musiki Aleti 69, 70

Baar lo, Moğol kavmi

Bl-tsı, bir Ttlrk kavmi 615

Bab a

eğemenliğl sa.

Behar bayramı 158

1 82

Bıçak 68 , 86

60, 90

Blleyi taşı 68

Binğ-cov, bugtıaktt Şensi'de bir eyalet 711

Bakır ( bk. br on z ) dO, 108

Binicilik (bk. ata bi n m ek )

BakQ, Tü rk kavmi 1154 Balık 88. 170; b .

64; b.

derisinden elbiseler 159 .

derisi Tatarlar

81; b. efsanesi

20; balıkçılık 159 •

Balmnmn 88

Bd- çü , bir kavim 8 8

Bo-lo (= şı-lo) 28

Barul&1 , Moğol .kavmi 180

Bo-ma. Türk kav m i 66

Baş yaseıltma 1 6, 81

Başlık ( bk. şapka ) 48, 815, 81

Boğa gtıreşi 29

Bolor, Türk i stan da bir devlet 107 '

Basmıl, Tftrk kavmi 8G Bav-li. bir kavi ın

24-215

Kora kavmi 1 4, 22 199 , 208, 207

Bay - Di (Ak Di

), bir

kabtle 1 19, 128

Bay-laoğ-şan ( Akkurt dağı,

Jehol

ey ale-

tinde), 48 Bay-yaağ-vao ğ , bir kabtle 47 Bayırku, Türk kavmi 60, 1 154

Baykal, Slblrya 'da bir gOl 615, 66 . 100, ıım Ba yrak ( bk. tuğ ) 68, 86 , 1715 - 176; b . �ltü 98

Bayram (bk. bahar b . ; soğuk An b . ; ateş b . , v.s. ) 19. 22, 2!1 , 29, 46,47; H 'yung hu'larda 76 180,

Çin 'de

Beğ-Jun ğ , bir

koçtı.k bir derebeylik

Şensi'de eAki bir eyalet

ka vi m

12!1

Beğ-tanğ bir kavim 128 ,

) 14-

Boynuz 49, 152, ll8. 81 , 99, 1 00 , 106, 1 10: b'daa yay '15, 46 , 94 Bronz (bk . bakır) 185; b. kapl a n 28

Bu , bi r klan 22 Bu-el, Uygur'ların hakımı 715 Bu-du-ho, bir kavim 1 24

Bu-yav, kadınların ziynet parça sı 47 Buda 97

Bndaat, Moğol kavmi 1 80

Budism, bir din 1 4 , 1 04 , 1 10, 181 ; budiııt

mağaralen 80

Bugunot, Moğol k a v m i 182

B u ğda y 88, 39 . 44, 158, 67, 68, 94, 97 , 1 0!1 Burgu kültü 1 9

Beğ-dl , bugllnkO 182

Boru (muz ik Al eti

Bu, H ' y uoğ-ou k abtlesi 77

Bay-şan, kabtle 88

Beğ. şarkt

hay, Kora 'nın ş i mali n de b ir devlet

Bo l, efsanevi bir kahraman 127

Barkın, TQrkistan'da b i r göl 1 0!5

- el,

•

196. 204, 209, 21 1

BambuP çitleri 81

Ba y

B°1!�·

Binyaprak 1 4 bir derebeyi , takriben M. E. 1 0150;

Büyücü (bk. ııi hi rba z ) 39. 156, 77 B uz 17; buzdan evler 159

Byeo , eski Çin' de blr nevi

den ) 19

şapka ( deri

Byan , Hlı:I

Çlııde bir kurban kabı Kora kavmi 11, 187·9

Byen-çın,

18,24,

Moğol

lı:avmi

Co-lu,

Ceket 7 9 , 98,

Cov

108

külttlrll

)

Yüe kftltorıı

( bk. Yav

kllltttr11 .

Cesaret tecrftbeleri (bk. lnitlatlon

)

28, 28

ailesi 67

cı, klan adı

n ahi ye 124 Ct-bln, Garbi Asya'da bir memleket, da ra ' n in cı va rın d a 68

Gıtn-

129, 1S4,

Cin sülAle11i,

Cln-çınğ,

Gansu'da

1 24 , 121,

ıülAlesi eski

Şansi eya 127, 128,

linde ) t U,

Cü

•

Türk kavmi

eı ,

)

H'ynnğ-nu

zamanda

bir

prensesi 715

Cyant nehri

bir

Cyanj't,

şAblr S8

Cyanğ, bir Çyanğ kablleal 1 1 15, 127 , 184 Cya n ğ - Junğ, bir kabtle 1 1 5 , 127,

ısı

To-ba kavmi

Cye·cya-sı.

Clngiz efsanesi 66

evlenme il.detleri,

ahl Akl kayd ele ri ) 21-22.

Cye- gu , l\ı rgızlıır 67 - 70, 92

Cye-b ' yu , cenub1 Şenel'de bir n a h iye 1 27

Cye-pi. Gav-çığ kabilesi 82

Cyen-çanğ, Sı-çuan'da

yer 1S9 bir vi!Ayet

Cyu-çfla n , Gıı a su 'da bir vilayet 106 , 9 9 86 ,

180

1 84

Kırgızlar 67

Çadır

1S2, 195

1 21

127

Cinğ-h' inğ, şarkt Şensi'de bir vi ! Ayet 72

Cinos, Moğol kavmi

sülalesi.

Cyen , Şandun ğ ' d a bir

Cinst münasebetler ( bk .

117

97, 99 , 108, 1 10, 195,

Cin Yay, bir H ' yun ğ-n u 192

nehir

şek-

184

çQ ııüllllesi, bir

Cye·bi,

86, 260

Cin Jı-di, H ' ynnğ-nu prensi 1S2

Cinğ, Şensi'de bi r

kıaını

saç tu valeti ( tokmak

Cyav, yer l ıım l

102, 260

vilAyet 99

Cin-iyen , Çin

son

126

Cya, Di 'lıırln bir klanı 1 19,

S. 286 - 419;

Cin sülAleıi, Ntı-cm

);

Cüe-nu , blı- klan 19

bugünkO

186 , 140

devletinin

aııırda

•Cowry• (lngl.), bir nevi istiridye 66, 108

Cü· vu ( Kırgız

Cin, bir klan 22

128,

Cüe - dua n , bir nevi sığır 52

Cl-nn , To-ba kavmi 82

ıııı,

(Cov

196, 209

Cl-lü, To-ba kavmi 82

bir derebeylik,

•

Cul, bir nevi

Cü

bir kavim 124

leti n de

Cov, garbt c.

97, 197

Ci-hu, Türk kabilesi 66, 206

Cin,

1101Alesl ), takriben M.

lOIO -247; 1S8, 260

Cü, Türk kavmi 60

Şıtnğ sOI Ale�lnin bir prenııi UI

Ci-Junğ,

bir vllAyet 1S2

Cuıığ-şıı.n , Hobeğ'de bir vtlil.yet 71 Curcen (Cu rcl , Ntı-cın , Cin), bir kavim

185

Ci , Gansu 'da bir

Cl-dzığ,

Hobeğ 'de

devleti ( C.

M. E. 8

Ci, To-ba

zamanda

Cınğ-dığ, bug1lnkü Jehol 'da bir vilAyet 15

bir eyalet 106, 107

Cav-h'yen, Kora kavmi 11, 100, 1 1 9

Ceza 69

eekl

Cınğ, bir nevi harp 1 4

Cambazlık 69

Can4·ye, Gansu'da

Cepken

Honan 'da

bir derebeylik 128, 128

Cam 107

Cenubt Çin

bugtlnkü eyalet 1 1 6

Cınğ, bngtınkO

1 80

kavmi 16

Ttlrk kavmi 78

C ığ-cya oğ ,

Byen-Han, Kora kavmi 11 Calayır,

Cı· gov•l ov, Kora Cı-ıu

48, 48, 5S,

515, 56, 60, 65, 69, 73,

99, ıos, '°'· ıoıı

Çahar, şimali Çin'de İ>i1" eyalet 173

Çam 68

ıs, 100,

266

Çin 'in şimal komşuları

Çanak atma ( lek M

bk. çöm lek

atma );

ç . çöm

Çığ-ca n , Tiırk

Çanğ-çyu , bir yer i smi 124

- dl ( uzun Çapnlculuk 74

Di ) ,

Çanğ

bir kavim

124

bugünktı

1 28,

198, 184, 189

Çl, Şansi 'de

bir

124,

125,

128, 129,

yer 1 28

155, -7, 158,

22, 8 9 , 86, 164- 172;

93,

87.

1915, 202 , 206, 208, 206; Ç . devle t i

(Ly11v

deTleti) 5fi , 715 , 1 05, 260

bir aile 104;

To-ba'ların

bir kavmi

Çi·fu-şan (

Çl·gu ,

Alaşan ) ,

dağ 82

bir

ka v m ı 157, 89

Çl·h'yen , orta

Şnnsi'de

Çi-lo , To-ba kavmi

bir

nahiye 76

Ç i-l ye n

(

k:ı vm i 82, 167, 196

e�ki

güoktt

zi ra at ) 14,

Çin

1 15 , 1 6 , 24, 215

bir derebeylik , bu

Şeıı s i ' ue

129, 124,

kaynaklarının

192 , 1 85 ,

kıymeti 4; Ç .

kültürü

Çinliler 98; Çinlileştirme 6 Çln•linğ-şan , Şensi 'de bir da ğ 1 15

Çln�e' den tercümeler Çı-di, Çı ·şan

Çığ)

k av i m 6fi , 126 , 72

( Kızıl inğ )

1 1 6 , 121 , 190,

Ç u -cı , bir nehir 70 Çu-çyu, Çu-lyeo ,

ismi 183

yer

To-bA

kav m i 82

M . E . 722 - 481 ;

Çun·çyu zama ,, ı ,

Çü-ctı e-lü , bir k av i m

129

100

Şıınd u n ğ 'rlH bir n ıth i ye 1HO 1 25

yer,

bir

126 , 188

Çüao-gav-cı..J u n ğ ,

bir

Çı·yo, ilAhi bir kuhrıı.man 1115

! 08

herhıılde bugü nkü kavim 1 26

Çüao-Junğ 126, 1 29, 1 5 9 , 1 15·6, 20.�, 208 Çyıınğ,

g uru b u

kabile

1 1 0 , l l 15 ,

8, 1C3, 107 1 08

1 18 , 9 9 , 122,

1H3 , 137, 1 9 7,

198. 1119 , 200, 201, 202, 203, 204, 206, 207, 208, 209, 210, 2 1 1 . 21 2

8-4,7 , 27 - 8, 1415-6 .

Çı ( bk.

ve Hu oe.n'da;

139 , 1&4, 136, 1 37 ' 141

Şensi "de

zamanda

t28, 127

1:11

Çoban ( bk. göçebe ) 7 1 , 76 , 109, 1 04 Çömlek atma, bir oyun 14, 11! Çu , eski zamanda bir dere beyli k , bıı gfin

Çüan , bir knvim

815, 98, 40, 41 , 1 7 , 150 , fi9 Çin,

başlıklar

Çüıın-çy u ,

Çi•şan , Şensi' de bir dağ 127

Çlftcilik (bk .

10 1 1 1;

Çı pla k 35 , 87 , 42

Çü-fov,

gök) 1157

Çl-nu, H 'yunğ-ııu kavmi

.ıtılAleııinin kr:ı l ı , M. E .

Çü-dü·mi , proto- Moğol kabfü ısi 98 ,

Çi-lu , To-ba kavmi 82

Çi-lyen , To-ba

musiki Aleti

Ço:nul , Ttlrk ku vmi 1 1S2

Türk kııvm i 70

Çl-l(ll , Moğol

Çınğ,

kü Hubeğ

Çl-fo , To-ba kavmi 82

Çl-tu ,

Çın V u , bir H ' y u n ğ-n u J 82

ÇlngırRkl ı

bir kavim

69, 60,

1 6 , 4!2, 24

cu asırdıı 87

124

( Kitan ),

Çi·dan

kavmi

Çıo Mıoğ-cya , sioolog 129, 184

Çınğ, Cov

Çi, Şensi'de bir nehir 11'16

Çl-cunğ, k a vim

kavmi 78, 74

Ctı-şı )

Çıo-han , Kora

Şand u n ğ ' da eski zamanda bir

der.,beylik

Çıg-şı (bk.

kavmi

Çığ-tu-11 , Tftrk

Çetele 22, 92, 48, 86

Çi,

Çı )

Çıt ( bk.

Çyav, H'yurığ-1111 kavmi

Çyunğ•çi 137, 188

Da-gan , memur unvanı 6!:1 Da-h ' i ,

To-ba

kavmi 51'i

Da-hu , kavim 9 9 Da-kuıı-m i , Vn-su n ' lnrd11

Da-l i ,

kavim 127

Da-lien, Türk kavmi 7H Da-l i o , yer ismi

134

ll!J ' ' R ! l

104

2015,

267

Endekı Da-pu-gan , Ttlrk kavmi 78

Do-çın , Dl klanı 119

Da-şı (Arabistan) 68, 206

Doğurnş efsanesi 42, 4fi , 1'29

D a-tu , Tflrklerin hanı

D a -ytıan (Fergana) 104, 209

Dağ kültü 87; d . sevgi si 14, 1 6 . 92; mukaddes d . 98

Domuz 96 , 96, 87 , 98, 41, 44, 99 , 4fi , 4 0 61 , ıs9, 6 0 , 62, 08. ıos. ııı. 144; d . efsanesi 20: d. kafası 6 6 ; d. yağ ı 86 ,97

Dahur, bir kavim 209

Dov, kurban kabı, 16, 17,

Dalai-Lama, Tibet unvanı 98 D an -şan-Jun ğ , kavim 127

Dörbet, Moğol

Dant - h 'yanğ, Tibet kavmi 80, 192, 201 , raks, to-cı, oyun, arslan d. )

115, 17, 70

Darı 98 , 68

Dövme

(

tatoo

kav mi 178 ( bk .

) 14, 15,

Du-bo, kavim 72

206, 2 1 2 Danı {bk.

67, 68 , 97 , 109

kürk, balık d. ) 19, 25 ,

SiS , 97, 38, 99, 59, 7 1 , 76 , 100

Deve 68, 69, 70, 74, 99,

100, 105; deve

oyunları 70

Du-gu-hun , To-ba kavmi 84

Dul 1!9

Duman 132 Dun-huan ğ , bugünkü

Gansu'da bir vill.

yet 97 , 104., 106, 198;

kavim : 168.

Dunğ-bu Yü-vıo , bir kabile gurubn 67 Dunğ-Cov (=şarki Cov sül illesi

ve bunla

ra nit bir derebeylik) 131

Dunğ-dzı , yer iıımi 126

ka bile gunıbu 45, 47 , 48, 62 , 61! , 56 . 62, 91 , 9 2 , 93, 100, 1 08 , 109 , 1 1 8 , lt9, 122, 117, 1 3 4 , 1 44 ; D . kav i m le ri 46, fi0-59 , ı ı ı ; D . kültürü 141! .

Dunjt-h:ı,

D evlet teşki lAt ı (bk . sosyal teşkiliitı, un van, kral, köy teşkiliitı )

Du-gu , To-ba kavmi 84

Duan , aile ismi 102

Day , şimalt Şansi 'de bir vilô.yet 48 Değirmen 68 Demir SiS , 97, 48, IS9 , 80 , 68, 109; d. parası 15; demirci 86 Deri (bk. post ,

Dürben)

21, 29, 67

Dua 43

Davist akidesi (bk. Taoiem) 14 Davul 14

Deniz illi.hı 86

35, 1 9, 24, 28

Dov-mo-lov, kavim 6 9, 99, 108

tıs, 29, 69,

64 , 69 , 7 6 , 76 , 86, 99, 104

Dl, aile ismi 119

Dl, Tibet kavmi 1 18

Dnn ğ-m i nğ, bir kahraman 1 7

Dl, şi mal kavmi 12Q

Dunğ-tin ğ , orla Çln'de bir göl 198

1 28 -9 ; D ka 122, 197, 198, 202, 204, 208, 209, 210, 211, 212 Di-dov-yü , kavim 2 1 , 89

Di , şimal

kavm i 117· 120,

vim l eri

Di-11 , kavim 72 , 1 1 9

Dil ( lisan ) 1 4 , 15, 16, 1 9 , 24, 25, 98, 45, 107 Din ( bk . şaman ism, budism , dnvist ak i desi , kült, dağ kültü, ilah , ruh, dua,

ay , gü neş , ot , orman, v.ıı.) 44, 69, 9 4 Dh ı ğ-l i n ğ , Türk k av mi 46 , 69,

67 , 70 73, 77, 91:1, 1 1 9 , D. kavimleri 152

•

Direk 91; d. çitleri 17: d. üstü evler (bk. talvar evleri, ağaç yuvaları ) 44, 64

Dut ağacı 81, 98

Duvı:ır (bk.

128, 182

� nr ,

Seddi Ç i n , şehir) 68-9 ,

düğme 68 d üğün Adetleri (bk. nişanlanma)

69; k açı rm a d. 48

14, 22 ,

Dülger otu 14, 28 D ümbelek � 3 , 69

Dünür ( evlenme mutavasRıtı

) 28 , 105

Darben, Moğol kavmi 182, 178

Dyen-lin ğ , kavim 71 Dzı-lu, kav i m 99,

108, !09

Dzınğ, Ho ııe.ıı 'da bir derebeylik 128

Çin 'tn ılmal komıuları

DzoT, Şandung'da

bir nahiye ıao

Dzunpr , M ojol kavm i 1 7 7

Bcdat

80, 108; e mabedi

kiUtü

Fal (bk. kehamet) 1 4 ; f. kem ikleri S7

kabı 17, 19, 28, SiS

Dzu , kurban

lar m . ) 80;

Fare 8'1, 71 Fasul ye

(bk. ata

e. matara0ı 86 .

ataç e., at e . , ayı e . , inek e . , e . , doğu ruş e . , men ş e e . , domuz e . , v. s.)

Efııane (bk.

aakıatan e . , köpek e . , kurt

Eftallt (=Ye-da) 106

48, 59 , 80

Ehlt hayvan lar (bk . at, köpek , eşek, do· muz,

koyun, re n ge yi ği v. s . )

ıığır,

Efder 108, e.

kültft 7'1;

e. şehri 77 .

Elbise (bk . libas, ceket, manto . fista n , pantalon, şapka, ayakkabı , çıplak , kü rk lrumaş , d eri v. s,) 14, H ; , 1 7 , t ıı , 23 , 24. Sli , 97 , !18 , 89 , 44 , 48 , 58 . ıs a . & 8 , A4 , s � . 12, 76, 7 7 , s2, ,

1 28,

100,

1�4;

ıo� . ı os ,

elbiselerin

tOt

Flavta (bk. flüt)

Fltıt

14, 20, 69

Fov-ean , yer lımi

125, 126, Hl

bir n abiye 141

183 150-1

Tibet ırk ın dan bir k-rıı l , M . S . 367-885 : 78, 74 , 1 38

Fu·fu·lo, Türk Fu-lyen, To-ba

kavmi 73, 74, 1 88 kavmi 83

Fu-nye, kavim 88 Fu Sı-nyeo ,

sinolog 1 2 7 , 1 �9 , 184

Mançury a da blr devlet 14, 17, 19, 24, 25 , 8 5 , 36, 39, gg

Fu·yü ,

ı ıo

69 , 78, i4, 86, 100 etnolojlların

hususiyet-

Ev (bk . buzdan e . , tel var e. , yer altı e . , şehir, ııaray , hapishıı oe, ambar, stu pa, pagoda , ecdııt mabedi , v . s . ) 1 5 , 16 , 19, 2 8 , 58 , �9 , 60, 65 , 6 9 , '12, 80, 88, 98, 128, 160; e . takımı 19, 2() . Evlenme Adetleri (bk . o ışa nlan m a levi· rat, düğün, düntı.r , v. s. ) 14, 1 6 , 17,

t9, � . 22 , 28 , 80 , 32, sıs� 38 , •2 , 40, 48, fi t , 52 - 3, fı9 ' 80, 97 , 108,

106, 1 35 .

128,

Gav-çanğ ,

Eşek 14 , ! 00

143;

Şansi de bir ne hi r Şanıl

Garp denizi

E!!'ki Asya kll lttı rll 1 1 2 , 1 • 5

leri 6

Fın,

F ın -yang , cenubi

15,

71 ,

( Baykal göltt) 85

Garp Junğ'ları 138

E!'lktm o ' l e r ffR Etnolo gl ar

7 firar, kahramanın f' ı 20 fistan 98 , 108

garbt Çln'de bir vilayet 68, 77 , ısı. 201 , 209

76, 128

Et 3G , 8 6 ,

tılolojinin k ı yme ti

Gansu ,

lı:avmi 1154

Erguvan otu Esir

Aaya'da

fnlbol 86

Elçl 188

Rmtn, Tflrk

(bk. Da-ytlan), garbı 70, 104, 205 , 207

bir dev l et

Fu Cyen,

Eksogami 24

107 , 1 15 , 1 17 , koUBrı 1 4

k lanı 1 1 9

Fransız transkripsiyonu

Ekincllik (bk . ziraat)

sa, 88, 95, 9'7, 98, 99,

108, 128, 1 89

Fergana

Ediz, Tflrk kavmi 152

Eter

Fel, Di

Türk devleti 88, 97, 98,

108,

Gav-çığ. Türkietao ' da bir devlet 48, 72, 74., 79 , 84 , 105, 1 1 9 , 13t:ı: G . kabtle lerl 82-8, 195 , 196, 197, 201. 208. 20i, 207' 208, 209 Gav cü (bk Ga v çığ ) -

Gav-gov-li, Kora devleti

Kora de\l leti U , 15, 1 7 , 18-21, 24, 2b, 38, 56, 57 , 60, 98 , 89, ıoı, 199, 206, 208 Gav-lo , Dl klanı 1 1 9 Gav-Ii,

Gav·plnğ, vilAyet 78 Gay, küçük bir ıierebeylik 1 38 Gıızııl 68

Endeks Gebe kelmak ( bk. doturuı neş) 16,

gll

etuneıf,

129

98; g.

efaıuıeıl 88;

ıeml-

clllk 85

G ergad 11 n 70 , ı 88; g . Geyi k

Korll klanı 19

Gııi-l o v , 189

Moğol kavmi 1 8 1

G er da n l ı k , 28, 66

Güneş

98;

( untcoro) IJ2 geyiti)

(bk . alageyik, gazal , ren

58, 119, 80, 611 , 72, 91; g . kGlttl 18

Giljak 88

Go-o-cı , TQrk k av mi 72

Han Hüliılesi , M. E.

Gonğ , bir muzik Aleti 69

Hapishane

Gov-l i , Kora devleti 2 1

Hııraç

78 , 74,,

78 , 80 ,

76,

1011 ,

1 111; g .

107.

k11lttırlerl 87, 92 , 1 1 1 . 17,

24 , 81 ,

( bk . yıldız,

Göktanrı

Gömlek 88

78 ,

76;

gü n eş , ay

)

k11ltf1

118 , 86 ,

98;

97 , 100; göğe aeyahat 48

Göz, mavi 86; y11şll

gözlü insanlar 129

67,

101 ,

109;

tek

Gu , Di k l a n ı 1 19

Gu-eu, 11imal klanı 189, � Gu -tu , bir hayvan

bi r garbt

Aaya

Gu-tzanğ, eakl

zamanda bugtlnktı Gan da bir şehir 77 Gua -co v , Gansu'da bir vUAyet 127 , 138, 142 ım '

Guan-nu, Kora 'da bir kl an 1 9

G u i - ç i ( Kuça ) , Türklstan'da cen

121 , 12i

220: 99, 280

M11-Han, Çın·Han

711

111, 17, 19, 81

18, 20, 28, 211, 49, 56, 117 , 60, 89, 74,

71, 87, 89, 97, 98, 104. 106, 129 , 1 28, ısa.

Harp

v'9

Harp, muııiki

!87,

182, 188

140

ill eti ( bk. eınğ, sığ )

Hav.

Cov sülAlıııi nin llk kezi, Şenıi ' d e 188

Ha v-şı , kllvım

Havan illi

httkftmet mer·

h. 16

Hayvan (bk. ubur, unicom , geıgedan . ge yik, ejder, arslan, fare, kurt, ehlt hay vanlar v.s. ) , h efsanesi 17; hayvanlık takvim (b1r . zody11k) 67- 8. 69, 77, 98, ! S8 .

devleti 68 , 60, 70

let 89

�I . S .

Haydut 86, 117, 97; deni z

Gömülme (bk. öltl k11lttl , mezar) 69

Gui·cov,

Hıısır 20, 28, 11 9 , 72

Gök; g. kelimesi 82; g . hakimi 23 ; g. kur

banı

206

orta Çin'de bir v illyet

Haıığ-cov ,

46, 48, 51, 116 , 117 ,

5 1 , 88,

( ttç Han, ya n i üye n- Ha n , o. b . )

Gob l , çöl 98

118, 62, 68 , 611 ,

8 1 , 48,

TUrkistan' da bir şeh i r

Han

Go-li-di·cin, Uygur'larıo hanı 711

86 , 90, 108, 1 04 ,

22,

gü neşten !{ebe kalmak 17

Halı 48, Hami,

100

47 ; g. kfiltü

Hau, bir derebeylik 181, 141

Go-ırğ, Moğol kavmi 91

Göçebe ( bk . çoban )

bir memleket 1 30

Guo , ktıçük bir derebeyl ik 1 28, 128, 188,

Gümttş 60,

Gençlik evleri 20, 28, 12.9 Geolgeı ,

Oul-fang, bir kavim 121 , 129, 185 Gnl·guo, efsanevi

Gem 59

Gemi (bk . sal)

289

bir

ubu garbt Çin ' d e bir

dev eyalet

Heftallt ( bk . Ye-da) 106

Hertekln, Moğol ka v m i 181

Hey (bk.

hığ l

Hey-şui,

k a bt l e

Heyet

ilmi 24

Hığ-ctt-dzı

Şığ·veğ, kıı vim

Hint kQltürü 1 10; b ud i ım )

H indi�tan

107

( tk .

H'i. güneş nazımı, efsanevi bir şahıs H'i,

Tfirk

kav mi 76

14:1

Çfn 'in şimal komşuları

270

H't, Moğol kavm l ISIS,61 , 164, 1 61S, 1 66 , 1 98, 208 H'I - an - fu, eski bir hüktlmet m er ke z i, bugü n kt\ Şenı;i 'de 120, 129

H ' l - fa n , Tibet kavmi 126 H' i-ho, garbi Şensi'de bir vilAyPt 76, 192 H'l-hya, Tibetli bir d ev l et 109. 191S, 197, 211, 212,

196,

H' i-lo-gui, Junğ kavm i 190 H'i-şın , kavim 98

H ' ie-y en- t ' o ( = Sir Tardnş). Türk kavmi 87, 212 H'ln -çı n ğ ( = Ye n işehi r) , yer ismi 196 H'in-hnğ-h'yeu, Şemıi'de bir nah iye 76

H' i n-lo ( Sille ) , Kora devleti 21-2S,121S H' lıığ, orta Şansi'de bir ye� 76 =

Huanğ·ho (sarı ırmak ) 106, 130 Huay , şarki Çin 'de bir n e h ir 190

Huay, sarki Honan ' da bir şehir 121S

Hu ay - i ,

ce:.up barbarları 180, Hl

hububat (bk. darı, buğday, yulaf, yabani h. ,

il . ) 1!9,

48, '73, 77, 99, 1 1 7, 128,

184 , h . külttı, 19, h. tannları 19, 2'7 h udu t suru 78 Hul-ho (Uygurlar) 74-5 Hui-hu (Uygurlar) , Türk kavmi ve • hun • yazı 98 Hun 'lar (bk . H'yunğ-nu) Hun-duu, i.iilh 187, 198 Hun-! (=Kun-1), kavim lSIS

H'lnğ, k1l çük b i r dere heylik 128

Huo, yer ismi 181 Huo Çü-blnğ, Çin ge ne ralı , M .

H'inğ..çyu, Honan'da bir şehir 1 25 Ho-ba, To-ba kavmi 89, 199

asırda 107 Huo-yang, dajt 197

Hobeğ, şimali şarki Çin'de bir eyıı.let 16, 46. 71, 76 , 87, 90, 1 1 9 , 120. 122, ısı, ıs2. 194

H 'ü,

Ho-dov-llnğ, To-ba kavmi 892 Ho-h 'i , To-ba kavmi 82 , 88 Ho-h 'I, şarki Şn�i 'de bir vilayet 76, 78 Ho-Jan,

To-ba kavmi 66,89 . 82 . llSS . ıısa, 200

Ho-lay , To-ba kavmi 66, 8S Ho-lin , bir dağ 71S

Ho-lyen, H'yunğ-nu kavmi 95 Honan, bir eyalet 121S. 126, 127 , 1110 Ho-tu-lin, To-ba kavmi 88 Hokkabaz 89 Honghotan, Moğol kavmi 181 Horoz (bk. tavuk); h . dövüşmesi 29; h. kültü 22, 29

Hov- H ' yanğ, H ' y a sülil.lesinin kralı 12fi Hov - mo - cı n ,

To-ba kavmi 88

Hu, bir ııevi ağaç SiS, 87, 60

Hu-gu-kov-y i ıı ,

Gav-çığ

ka v mi 88

Hu-yen, H ' yuu ğ- n u kavmi 46, 7

Hna-guo ( bk. Ye·da ) 99-100, 106, 108, 1 10 1 06 . 1 07 Huanğ-dl, efsanevi bir imparator 12ti Huanğ-cunğ Yüe-cı, kavim

dev·

Jeti 69

K. 2 '1ncl

kllçQk bir derebeylik ve kavim, şar-

kt Çin· d e 121, 190, 121S, ısıs, 141 H 'ü-hu,

To-bn kavmi 88

H' üan-dzar.ğ, budhlst rahibi 91, 21S4 H 'üaıı-tu, Man çurya 'da bir viJAyet

17,211

H 'ün-ytt, proto-Türk kavmi 117, 120, 121, 1so-1. ısıs H'ya, yan efsanevi bir stUlle inci bin yılında), 260

(M . E. 2'

H'yanğ 'Junğ, kavi m 181

H ' yav- nu , Kora lı:lanı 19

H'yav-şut-Mo (H'yav-eueğ-Mo), k avi m 21 H'yen, bugllnkü Şan d un g ' da, yer lemi 128

H' yen-bi,

p roto-Moğol kavmi 41! · 6, 47 , ISO.

ısa, e6, ıs, 79,

so,

sıs, sa. 99, 101,

ıos, 104, 1os, 111, 119. 120,

121,

102, 122,

194, H . dağı 79; kavimleri 82-9, 196, 197, 200, 201, 202, 209, 204, 201S, 206, 207, 208, 209, 21Cı, 211, 212 H'y e n-l l nğ, knvlm

H 'yen-y tl,

71 , 212

Dl klanı 119·120

H'yen-yü, proto - Türk kavmi 191

End eks H 'y u -tu , H 'yurı ğ-nu kavmi

13J -2, 1 97

21 , 42, 4li, 46. 47, 48, 50-1 . 62, 67, 70 , 71, 72. 76, 11, 79. 815, sa. 88, 90, 91, 97, 99, 98, 100 104, ıor;, ıo1 . 1 1 0, 102, tı 1. 118, 119, ı 20 . ı22, ısı. ıs6, 144, tfi8. tfi8, 10r;, 1 97, 198, 199, 200, 201, 202, 208, 20., 206, 207, 208, 209, 210, 21 1 ; H . di l i 72, 82; H . kültttrü 80 , S1, 42, 52, 111, 141S 1, Honn�· da blr nehir 140 t, ş:ırk barbnrla r 114, 111S, 118, 129. 180 1-cıuı , To-ba kav m i 8S 1-çuao, Honnn'da bir nahiye 1S6 İ·ı;ü, kil vinı V A aile ıs2-s

H ' yuıı ğ -n u , proı o-Türk kavmi

1-cov, YU-vın klanı 8S

1-d ov- cüa n , To-ba kııvmi

f-fn-vu-di, kavim 83

İ-lov, M o n çıırya 'dıı. 158 1-tu -.Tıı n ğ , kavim

1 -

bir

kav i m 21S, SiS, 58,

ısa

yer 98

vu, şarkt Türkiı.tan 'da bir

iç güveyl i k (bk . evlenme ldtıtlerf)

1 9 , 28,

48, 52, 68

İçk ; ler (bk . şarap . rakı , kımız, v . s . ) 115

içyağı 42,87 fkeres, M oğol

İktisat

kavmi

181

(bk. avıcılık, at yetiştirme, z iraa t ,

göçebelik v.;ı . )

İllh (blı . Ta nrı,

40, 41, 44, ISO

deniz,

gllktanrı, gflneş,

Sui-jıo , Sul-şın, kttlt, din)

İnek (bk . sıgır); i . efsan e si

ipekçilik

tıs, ı e , 19, 21, 28,24, 68, 97

1nci ı 7, S9, fi8, 1 os · n. i ogermen ' l er 109-110

İngiliz transkripsyonu uıo

l n i ti.ıı tioıı

( bk . 1teııçllk evle r )

İrıHan k u rba n ı

17, 76, 86 , 94

cowry) 66 lrğ-cn, kavim 198 Irğ-nıien, To-ba kavmi 82 I rmak tanrısı 1 7

lstridye (hk .

Jarlar110 , M oğol Jao ret,

kavmi 180

Moğol kavmi 180

271

Japonya ( b k . Va . )

ttl.rü

14. t !I , 1 6, 98: J k ül·

kav i m leri

29; J.

198•4

Jehol, iç Moğollştanda bir vilfl yet

18,50, fil!

184

Jı n-fan ğ , yarı efsanevt bir memleket

Jo-şu-pey,

Türk kav m i

Jou-hüan, bogtt nk11 Çahar v l llyet i o de

Jou-juan (Jov-Juau ) 101

Jov-d!(?=Juan -joon) 101 Jov-jan Ju-cin

(= Jov ·Jua n ) Ju an-ju an M a n çu kavmi 87

(= Curcl), bir

Jo-hu-cu,

117

Moğol kavmi

Ju -j uan = Jua n -Juan Ju-lo, To-ba kavmi 88 Juan-juan, btty1l k bir kavim ve d evlet 82, 74, 79, 86, 88, 89, 97' 99, 98, 100, 102, 105, 106, 107, 108; J. kavimleri 82-S; 196, 197, 202, 20fi, 212; J ve Ko ralılar 21 ; J ' lar ı n şamanisml 48 Jui, bir n ehir 142 Junğ, kav i m grubu 114-117 120, 121, 122 128, 121, 185-ıs, 156 Ka-sa (= demir ) 68 28, IS6; kablle reisleri 86,

Kabtle teşkilltı

96, 42, 60, 61!, 66, 7fi

Kaçınp e vle nme (bk. e vlen me ) 64

Kadın şamanlar (9; k'ların elbiseleri {bk . elb i se ) 82. k'ların iffeti ( bk . ahllkl kaideler) 81!, 56; k'ların vaziyeti 1 6

Kafatası ısa, fi7

Ki\ğıt 74

Kalay 68

Kalka, M oğol

kavmi 176

Kalkan 47, 20, 64, 68, 94. 28, 28

Kam (=gan ) , şa m an

Kan, ğmeml11ket

(Semerkant) ,

205, 1 9li, 87 Kanğ (Cov sülllesinin kra l ı ) ,

garbl

ya ' da

ırda 87

Kanğ-eü, Sogd devleti

Kaniballsm 60 Kantarma

Kanon ( bk,

ceza) 69

70, 21 2

M. E

Aı

lO 'un-

272

Çln'ln oımal komouları çömlek) 5fi ,

Kap ( bk . dzu , dov, çanak,

100, 105; tt ç ayak k . 211 , 315;

tipleri

Kaplan 88, 88, 69, 188;

köprüsü

152;

17,

Kaplumbağa

Kiri n , M a ı:ı �u r y ada bir

ktUtQ 24

k kehaneti

Kitan (bk . Çi-dan )

28; k

ırk !20, 181

20, 82

17,

92,

Karaıu

Mo-ho, kavim

Kargı 20

Karluk, Ttırk

(

let 87

Klan bir

isimleri 77, 82,

dev

149

v. ı.

; k

4; k kıymeti 4;

14,

19;

Ko-bi-oınğ,

ıeşk llAlı 48, 1'50

bir kıı vim 46-7

Konfııçyuı 37; Koııfuçyus kü!UI

Türk

141'5

111,

kavnıi 1152

14, 86, 58, 41 , !il! , 157,

lUi,

Kazak, Ttırk kavmi 1152

Köle

6:1,

fıs , 1 1 8 , 138. k deriııl 38:

Köpek 48 ,

araba 158-9, 87

t.abııııu 1 1 6 1 26 Köy 31 , r>9; k te ş k i l ilt ı

kaplum ba ğa

kehaneti )

77 ;

Kıı-cın

ısı k 'ten illetler 44; k t en '

Kıı-d!,

Kn-ho , zırh

ları 315, 87; k yazıtları (bk. fal kemik leri)

122; kemiksiz kral 130

Kenevir 21, 24, 35, 44, 99

Kerevit fi 6

Khottal,

garbi

k kültü

48; k

211

Kral 1 7 , 1 9 , 20, 97. 1-19,

Kemer 46, 100; k tokaları 46 ,

Kemik 78,

k ef� a oesi 20. 1 16-6, 1 26; ,

Kel kafalı 41S, 100, 101 Kement 20

59, 62

94, 97,

11!4 ( bk. bo ğa ) l r> , 6 , 1 9 , 25, 99, 102

1515, 68, 77, 86, 87, 99, 102, 104, ıoıs ( bk. halı); k den mabutlar 98; keçeli

Keçe

60,

7 3 , 76 , 86 ,

68, 70 , 79 , 72 ,

3 1 ; K ka

ıl i li

vimleri 14, 108 , l l i, 1 86, 1 8tl . 191! , 212;

K killtürü

Koyun

ağacı ıse, 615. 68, 80, 9 1

1 1 9; K

K o ra 44, 1 215 , 1 18,

Kosmetlk

Kayı k 151,60,84

Kehanet ( bk. fal; 14, 17, 28

2, 1 60;

Klas i k Çince 1 1

Korbar,

Kayak ( 4&ki• ) ISll, 64, 615, 78

14,

Kola 88

muha ceratı 1 13, 117, 144., 146

Kaynaklann hususiyetleri k siyası makead ı 15.

76, 86,

taşlar 86

Kıymetli

Su-lo ), Ttırkiatan'da

Ka.şgarlı Mahmut 79 Kavim

K ış h ıı y atı 1)8

kav m i 1152, 154

Kartal 68

Kqgar

K ı ska nç k ıı d ı n lar

bir şehir 98

86. lll 1'5

14 . 17, 68,

191!, 198

Ttırkist.an'da

Karaşahr,

Kı rgız

151, 63, 61), 69, 71! 74 , 108, 1°' lbk. Cye-l{u) 67, 70, 82, 9 1 48,

Kımız

Karahoca, Türkistanda bir yer 9Q

K a rakoyun

v ilA:ı et

Kıl 71

Kılıç (bk . bıçak)

Karaağaç 68, 81

Kaz

1 6 , 24

Kimmer 'ler, eııki çağda bir

Kiremit 20

Kapı 119

Kayın

Kilit

H ' i Moğol

o ba

kav m ! M , 1 1 1-1

Türk kav m i 711

Ku-ju-guaıı , To-ba kııvmı M; aile ı � m i 102 l\ u -j u -gunn M t n ,

K u-rno·b 'i , Moğol

bir :ıdımı 1 ')2

kuvnıi 11 6 , ı n , r>ll , 61 ,

Kuça, Türki ııtıı rrda bir dı>\'Jet 81 , 87 , 88 . 197

Kul-cov, Sı-çuaoda bir Aaya'da bir devlet 70

107

kıı v rn i fili

Kukunor gölü

105,

vili\yet 104, 1 77

141

278

En dake (bk. ev) 72

Kulttbe

Kumae (bk. hah, hııııır, bez, kenevir,

96, 38 ,

ipek)

Kun-i, klıvim

! Llev

deri , !

44, 97, 98, 99 , 1 36

191!

Lyeıı-çua n ,

Lo , bir

Kungur, Türk ka v m i 15H

i ıı RB n ) 5, 29, 86, 48

86 ; k. hııyvanları 23;

lr . k apları \ b k . kap) 16, 28

86, 86. 87, 9 1 , 104 , 1 18 - 1 1 9

saksağan , k artal , kaz, tavuk 68, 104; k . elsa oeııi 20; kuştüyü '72

( bk .

v.ı.)

204

yer ismi 79

derebeyli k Ht7

kımız

)

9:.!

Lo, Hona n ' dıı bir nehir 126, ı s ı , 130. 140

Kurt 78; k. dağı 48, 87; k . efsaneııi 6'7, 7!J

Kuş

Türk ka v m i 162

76, 77, 80,

1 19

Lo, H 'yııoğ-nıı kav m i 77

Kunduz 68

118

)

Liu (bk . Lyu)

1115

Kurban (bk. gök k .

Ç l-d an sl!lAleel

klımı ısa,

Li�an ( b k . u i l )

104, 105

Kurıd u rR (bk. aya k kabı)

!l6, 89,

elbi�A) �2

Lin -cyu-ju, Di

Kun-m o , bir ıınv1tıı 104, 105

Kurııbtri;

( lık ,

Lin-hu, kavim

Kun-mi, bir unvıtn

Kun-vu, kavim

eülAlesi

Libas

Lo, Şensi' de bir nehir 1 20, 127, 192, HiS Lo-çuan (bk. Lo nehri;

Şeoıi 'de )

Lo-guy, ce nubi Çinde bir kııvim 1 30 Lo-lanğ,

24, 215

Ma nçurya 'da bir v i lA.yet l !I , 2lJ,

Lolo, ce n u p Tibetliler 130 Lo-pinğ, Şam;i' de bir nahiye 76 Lo-şul ( bk . Lo nehri. Şenel' de)

Kuşak 46 Kutlu 70

Lotos çiçeği 8ı

Kül ( tuz gibi kullanıl ır) S5 , S7

Lov-fen, kavim 136

KiHAh (bk . şapkaı 49, 68, 81

Lov-lan, Türki stan 'da bir devlet 105

( bk .

Knlt

ecdat , ejder, geyik, Rtalar ma

bed i , burgu,

mağara , ölü, Konfuçya budizm, horoz, kaplan,

n iet, manuhelzm,

köpek , keçe , gök , yıldız,

ay , gilnee ),

Kültür grupları 7-8; k. tarifeleri 6; k. tekA

mt1111.

Küpe 23

Kftrk (bk . deri, fııre, kunduz, ııamur köpek, balık ) 1 7,

45, 46, 68, 72, 86,

l.ao. , H ' y nnğ- n n kıı vmi i'l Lapa

LevirRt 1 7 , 19, 90, 7 6 ,

Li (

takriben 500 metre ) 17

128, ı�o. 1ss, 1s9, 1 4 0, 141

128, 124,

Lu, Dl'lerin bir kla n 1 1 9 lU

Lu-eunğ, bir kahraman 126, Hl15, 140

Lu-hun , Honan 'da Lıı-hun, kavim

bir n ahiye ı ııe, 141

124, 186

Ln-hun, Orta Asyada bir göl 72 Lu-junğ, kavim ıs7

Ltt-junğ, kav i m 1 34 Lunğ. Şensi

86 ,

Çin generali, M.

Şandunğ'da bir derebeylik

Luıo.n-pinğ, Jehol 'da bir nahiye 155

94 ,

102

- 109

ve Ganııu

i�im 1 08, 141

için

u mıı mt

Lıınğ-çınğ (ejder şehri), kült şehri

2 inci

Li-mo, kabtle 38

Li·şı. ııarbt Şansi'de bir n a hiye

nsır

Lunğ-mın , Şensi 'de bir nahiye ve bir kadde� yer 128

Lyanğ, Honan'da 197

bir

76, 77

Lunğ-h 'i, Gansu ·da bir eye let 132

Li-jıınğ, kll v im 188 Li Li o�"

100

Lu ,

Lyanğ-cov, Gansu'da bir vilAyet ısı

mu-

Çtn'tn şimal komtulan

27' (bk.

Lyav

Liııv)

Lyav-dn nğ, ceııubt M ıı nçurya'da bir Ti ll yet t8, 415, -i8, 88

Lyav-h ' i , Jehol'da bir vilılyet -i8, 15�. 802 108 Lyu-ci-cı-

Junt.

Lyu Y a v ,

kavi m

Lyu-hu, Di kl ıı n ı 1 1 9

asırda )

4 ttrıcü

137

192

hUkümdArı, M . S.

H 'yunğ-nıı

Lyıı Yttaıı , 30.; 68

M a-cinj, kabtle 77

Mıı-ha n , Korıı ka vm i 14, 28; M . kabtleleri

1118 .

Mabet

186·8

atalar

(bk.

pagod a )

Maçin 79

m., keç13den m . ,

ntupP,

�!ağara (

ııoa

yeraltı ev

)

35,

129; m . efııa neıi 67; m . kültü

19, 31,

90, 86, 97

M ahıul

cenubi kııbile grııbu ı ı e , tın,

Mançu ' hı r ) 86 Mıı n-fı·eı-Junğ 1 1 8 , 197 Mıın-eu (

)h ı n � n ' la r

ManRıı , Orta

Aııyıı 'da

( bk .

85, ,O, 41, 1 75-•. 187

50.

l\l a ı ı •cu ı

4 2 ; M a nçı:ıry:ı

56, 17, 1:.11; M . boyları

Mangnt, Mo ğol k ıı v m i 1 8 1

Manuhaizme, lrıuı ' d ıı rı !{elen bi r d i n U

Manto 99 Matem

l bk .

(

bk .

58,

dotn

112,

ef,,.aneııi )

ifi , 112, 73, 71

Merdiven -iO, 41

Meyva ( bk. üzttm , dut ) 68, 9 7 , H, H !\lezar

(

h k . ağ11ç

mezarl ıırı , öltl kfllUl

1 1 . 1 0 , 22, 21, as. 57, 111 , 1e, 81, Al,

H, 108; ııı. evi SIJ, (4; m. t•,l11rı 29 Mi-di-cı-to, bir nevi çad ı r 69

Mi-lie, Ttırk kavmi 72 M ie, bi r nevi balık 68

Mını!·vu , M o ğol kavmi 68

Korıı. kavmi 20, 21 , 26, 1 !8, 121i

Mo•gın, balık 68

knnıi

ili, 38. 3Q, lifl. ı ıı .

196 , 2 1 1 : M . t11iı 16

Mo-bo-fu, M oğol k a v m i 17

Mo-y ü , To-ba kavmi 47. � . 1 1 11 Mo•ytt-gın, k a v i m 4 7

Mn-y ü o , Türk k a v m i 7 11

M ogo l kabtleleri 179 , 177-lM; M külUl.rh .

M ngoliııaıı

1 1 1 ; Moğoka 22, 1 01;

bir nehir 1 06

� ll l'I S(hol, Moğol ka v m i 1 82

'ıfHkfl a!l

maeal ları

Metod , eserin metodu

76 ,

88, 69,

Mıın,

M e nşe

Mo·bo, Moeol

eğemeıılijii ) 36,

Merkit, l\foı!ol kav m i , 1 8 1 , 1 �2

Mo,

altı n , demir,

bronz,

g11müş, kalay, ka-s11) 44, 1811 Maderşall i ( bk .

M e n ıu rlyeller 22, 88

M ı z rıık H . 1 7 , 24, 25. 86. IK

bakır,

Maden (bk.

M ega l it kültiir(! 2 9

l l'i . 1 7 , 1 8 2 1 ,

y u n ğ-n u h il k t'l m darı ( M . S .

Ma ymun 105

Sl,lil

l'i7, 62, 7 9 , 90 . 98: Moğellar 12, 66.

it,

IO, !J l , 98, 96. 20-i

M o k ri , k a vi m

Mu-l{lı-ltt, bir

Jmı n ·juan

iS, (bk . �ınj.t-vıı)

101

Mu-jıın�, prolo-Moğol k11,· m i 47, M, 1 02.

ıoa, 1 5 9 , !96, 210; M . devleti 57 , 7 1 , 78

Mu·lnı n , pröto- t,fo�ol kavmi 57

M a -Ji, bir nevi elbi&e 1 08

yug)

2R, 56 , 88

'..tRV-dun, H'yunğ-nu · ıarıo hilyük hüküm· darı, M. E. S-2'inei

uırda 101 , 138 , llJS

M.u- rıı a Tu-c!ie, Titrk kavmi 7'}.,

Mu-va n ğ ,

Cov

efilı\leo;inin

9 nneu Hırda 1 31

M u ha ıerat ( bk. kavim

.m .

711

l-; r11 l ı ,

)

1 1 , :.!8

M . E.

Endeks Orek, Tunguz kavmi S9

Muıi k i ( bk. mttzik )

Mflcrimlerin vaıiyetı U l-6

Oronar, Mo ğol kavmi 1 80 Oruç 49

MflBlüman lnr 117, 74

Müzik 89 , 89: m . Aletleri (bk . bor u , davul gonğ, hRrp, 14.

saz, Bi-ll,

1 9, 22. 29

Nııl m a n , Mo ğol

eığ. cınğ, fltıt)

gençlik evleri) 24

havaliıılnde hir nahi y ıı

68, 1 0 6

dilğtin

ll9

a d etl eri ,

dUnür ) srı ,

No, bir bayram 1 98

Nü-cın (= Curcen) 36 , 8 7 , 1 6 -i , 1 86 , 1 72-4 1 95 ,

196,

197,

198,

1 9 9 , 200,

201 ,

204 , 206 , 207 , 210, 21 1 , 2 1 2 Ntı -gui, efıuı.ıı evi b i r kııdın 1 29

Nu-sı-bi , Türk kavm i 1 62 Nüfuz 22

N y u -şı

(

24, 36 , «, "'·

1 1 5 . 132, 1 34 ; ölülere

ku rbıııı 7 8 ; öltt

58, 64,

69, 73 , 76, 88 .

dağı

48,

ölühırin

Ö nırü m:a tııın i lll.çları 39

Ön gru p , bir k:ıblle Onııık 35 , 37

94, 1 00 , 1 06 .

lıt-y kel ltıri 25,32

bi rliği 98

Ö pmek 87 Ördek 14, 68

Ôrgii

( b k . Haç

1\. )

Ötüke n , mukaddes c..l ıığ !17 Pagoda , budiııt mabedi 2!l

Pantıılon 58, 95, 97 Panzehir 70

Papaıian tos

Yüe-cı) 103

0-lo-cı, Tfirk ka vmi 86

Para 16

Obo (Moğolların ınezarlıırı ) 99 Or.ak 15,

obo, tabut, !{ömill me )

lerin

efııır nesi 1 7 , 20

Nişanlanm a (bk. kaçırıp evlenm e , iç ıı;il· 38,

Sl5, 44

Oi rııt, Moğol ka v m i 1 79 , 182

Ok 14. 1 1 !115. s1, 98, " · 118, eu, 68, 11 ,

94, 98, 108, 198; ok atma lbk . çömlek

Pekin, e� k i Çin h ü k O ıııet lehçesi

Pi-lo v, To-ba kav m i

Pinğ-çl\ ır n ,

nııırkezl

Jeh ol "d a

Pinğ-i, Şensi'de bir nahiye 1271

nışaııcı )

Pislik 42, 100

94; okculuk ( bk.

Onızut, Moğol kav m i 188

On iot , Moğol kavmi 178 Onluk devri 76

Pınğ, bir klan 189

Pınğ-li , orta Çi n 'de büyük bir g ö l tH

Pinğ-yanğ, garbi Şans! 'de btr Po-do

Orhon, nehir 70 , 7 8 : O . yazıtları 6 1S , 79

Polyandri 99, 1 011

Oiman kültü 76 , 80, 81

129

Pirin ç 15, 215

Ordoıı hıvaliııi ıu, 1 1 8 , 1 1 9 , 1 20, 178

Ordu11Ah 7 1

711; ı•.

b i r na.biye 515

atma, oyun ) 14, 87; o. ıltıııa b a y ra mı

22; sesli ok 76. 8fl,

li .

Ölü k11 fa�ı 56; 11 . kttltU (bk . ağaç, mezıır,

Neguı, M oğö l kavmi 1 81

Yeylik;

sı�ır ) 1 5 , 5fl, 58, 60, 107;

k nrbımı 56

Ölet, M c> ğ o l kavmi 1 78, 1 77

Nay-lo (= Kımız) 92

N l n ğ - h ' y a . Ordo�

alnı n , deve

oyu n la r ı , tiy atro , satranç ) 18. 28, 4'8,

Ö küz ( b k .

Nan-şan, dağ 106, 1 07

Oyun ( bk . ok 11 t m a , ç ö m le k 69 , 76

kavmi 177

Namusluluk ( b k . ahlAk, kadınl:mıı i ffet i ,

Nişa ncı 48, 99;

275

lan,

To-ba kabtle11l M

Pod ra 14 Post (bk. deri ) 117, 129, 1!1{

nahiy• 79

Çln'tn ıtmal komşulan Prehietoria 144

Sebze (bk. fasulye , meyva)

Proto-Moğollar (bk . Şı-veğ k avimleri) fi2,

Seddi Çin 71

98, 88

84,, 811 , 1 1 1 ; P. kültürü l�

Selll.mlama Adetleri 20, 22, !J2

ri); P. külto.rü 14fi

Serbest evlenme 118 , '6

Proto-Tunguzlar 1 1 2 (bk. Su-�ın kavimle Proto-Türkler (bk. H'yu nğ-nu

P. kflltürü 111, Hl Psikoloji 6 Pu, kUçtık bir derebeyli k 126 Pu·dzı, cenubi Şanııi'de 76

k avimleri );

Sibirya

Hakı 48

81 72

Ren gey i ği 152, 60, Resim (bk . ölülerin heykelleri) 86 Ruh 19; fena r. 22; ö lülerin r. 215; r. kıla vuıu 1511 Sllç 2�. 8 9 , 51, 511 , o!I, 66 , 7 1 . 74 , 12!1; kı r m ı zı s . 6 7 , 106, 109; e . örgüsü 6, 14, 2?., ıııı , 1 08, 1 04; � . taşıma 116, 43, 415. 48, l'il, 73. 88, 97, 1 05, 106, l l fi , 1114 (bk. kel kafalı, 9 ak al , Cui). SahteJı:Arlık 43 Sak:ıl 67 Saksağan 68, 96 Sal 69 , 60 Samur 58, 59, 68, 69, 72 Sanatkilr (bk . reııim) l'J2

Sandık

Sihirbazlık ( bk . büyücü , 69, 77,

kerman, kalkan,

yer

ismi

Yen-to),

22,

Türk kavmi

201

Sivri sinek fi8 renk 117 Siyll.Bi kuruluı;ı ( bk . !'O!'ye.l teşkilAt, let teşkllAtı , kral, v . s . ) 40, 41, Siyah

tlev 48 ,

81, 811; ıı. tarihin kıymeti 7 Sı-çu ım , garbi Çin eyaleti 109, 116, 141 Sı-fın, Türk kavmi 711

Sı-li-fa, 'l'o-ba klanı !14 Sı-yo, efsanevt bir

yeri

( yahut

dört 1)

ş a h ıs

( "aııyl.) 211

Sığır (bk. öküz)

15 ,

15, 16, 17 ,

21,

ıs, 25,

Si>, 3 8 , 40, 41, 44 , 50, 56 , fi'; , l'i8, 60,

1117·189,

62. fl7.

68, 72, 711, 76, 94, ıoıı. 188; s . kehaneti 17, 29; � 29; s . m i tolo j i si 183 .

1 1 1S , 1114, kurbanı

19,

Sir Tardu� (bk. H ie

11!9

bekçisi

15,

Kora devleti 126

142

41, 60

zırh, ok, y ny,

bıçak)

47 , 68, 79 Silla ( b k . H ' in-lo),

Se.n-veğ, yer ismi, belki Ganııı'da 137, 1 42

Saray 17, 19;

56, 157, 86

Sığ, bir nevi harp

88,

ı;ıamanizm) 21 ,

Slli\h ( bk . k ılıç, m>zrek ,

Sığına k

Sanğ-tye n ,

49 ,

1114

San-myav (üç M yav), bir kavim

Sapan

S . kültt1r0

41. 42, 43; 39, 44

Sidik 3�.

Sikari, Ttlrk kavmi 1114

Rakı> (bk . dans) 70,

Sancak

Sevgi eğlen cesi 111

Şansi'de bir kaza 186

cenubi

Sandaliye

Serpuş

Seyahatnanıelerin kıymeti 5

Pu-gu, Anhui eyaletinde bir yer 141 Pu.yanğ,

Selenge, Moıiollstaıı 'da bir ne hi r 715

Sırık l'i9, Y4 So ,

Sarı ırınak ( bk . Huıı.nğ-ho) l l 8

yeri belli olnııyan bir memleket, Türklerin ilk vataııı 70, 81S So-fanğ, Ordos'tıı bir vitilyet 76

Saz

So-li, kavim 24-25

Satranç

4ı8

14, 1.9 , 28

Eade.U So-lu, Soğan

To-ba kavmi 208

p m an i zm (bk .

Şa man taçlan 90;

1�

bıız lık, kadın ş . )

SO,

Sogd . ludogermen ırkı 70, 87 , 1 99

Şan d u ng, şark i Çin'de bir eyalet

&öğüt cıs

ı;!au-şıın, Türkistan'da

ı 20 , 122, uıo, 188

Sôguk su bayramı 70

Sol, sag 78 S olon ' l ar , T u n guz kavmi 15 1

vim gr ub u 6 1 , 6 6 , 189,

teşkililt

( bk . a salet

kabile teşkiHltı,

me rtebeleri,

kabile reiııleri , klan

teı;ıkilii.tı, köle , s iyası kuruluş, devlet, k ral , köy, v .

s . ) 44, 91!-ll , 94

20, 68

at yarışları ,

k ayak ,

ayaktopıı)

k en ıı. rınd a

lllS , 86, 88. 151, 108, 1 21-2, 144; kü l t ii rü 80 ,

8 . im·

52.

68 ,

1 1 1 , 146

Moğolistan 'd11 bir

iç

eyalet 13, 78

Su n it (bk. Sü nit) , Moğol kavmi 178 Sur ( bk . hudut , duvar) S un ğ , Şanduog 'da bir

derebeyli k 128

Sung (=Lyu Suııg), bir

sülille (420-f>Ol ) 4'1

Süııit (bk. Sunit ), M ogol ka vmi i ti l

Sürme 14

Süvari 60, 68

Şa-lo,

hay v a nlık

devre, v. s.) 76 bir kııp 22

Şa-do-mi , bir

bugü n k ü

vililyet,

hau 87

kavmi

1 54 , 19�

Hobeg 'de

bir

7 6 , ım

eyalet 72,

1 27 , 1 30 ,

119,

6Q Şüpkn

(

h k . başlık , külah ,

�aç taşıma )

Şarap ( bk .

9 9 , 1 04

19,

1 40

Şehir

17 ,

devre: on-

�"rp u ş ,

ra k ı , üzüm ) 14 , 1 6 , l:IB-81:1

48 , 58, 68, 73, ?6,

77;

ş. mayası 77;

28 ,

58, 76 , �8, 107 ,

1 27 . 128, 1112

104, l l l! ,

Şeııııi, gartıi Çin ' d e bir eyalet 76, 90, 1 1 7 1 1 8 , 120, 1 21 , 12tl, rno, ıa5

Şimşek 171

Şı- lo , y ı kıınrıııı k ll bı

Şı-dığ , Moğol kavmi IS7 Şı- huang·di , kral

( M . E. 246-�10 )

Şı Lo, H u n hükfimdarı, M . 8 . 4 iıııcli

da 87 , 132

glinler (bk.

Şa•to , Türk

Şaıığ-gu,

Şarkı söylenıı:ık 17, 48, 78

(şı n ) , ilah 19, 20

luk

ııiyah ş.

Sul-jın, l l ilh 31

Syklik

Şea s i ' d e

182

Şaıı- y il , H 'ynn g-rıu hüküm d n rıu ı n u nvanı

212

Su·şın , Proto-Tu nguz kavim grubu 41-44,

Sui-yüan, bugünkü

Şanğ-cün, bir v i la y et , bu g li n k ü

1 84

1 1 6 , 1 1 7 , 1 18 ,

Sıı·ho , To·ba klanı 84

vimleri 35·48; S.

184,

181,

bin yıldll

87,

Şansı , şimali Çi n 'de

Su-t u , s ı ğ ı n a k yeri 28

87 ,

12)!,

Şa n ğ · lo , Hon n n ' da bir yer 141

bayram 1 9

Su·lo (= Kıışgar) 31 ,

117,

Ş au - ko-gu, H ' yen-bi k av m i 88

Su, küçük bir d e rebey l i k 195

Sui -

devlet �Ol

aül41e , M. E. ik i nci

Ş ang , ikiııci

21,

Stupa ( =pagoda) 29

bir

Şauğ·danğ, bir vi!ılyet, bugünkü Şaa e i ' d e

Soy a d ları 98 Spor (bk.

küc11k

1 14 ,

Şan - j ung (da� .Ju uğ'lan ), Proto-Tibet ka·

Sov -m an , kavim 124 Soysal

slhir

4.2-8 , 78

Şı -veğ , pro to·Moğol 158-60 ,

92,

kavim

Mır

gruııu 1>1 , 12,

93, 98, 99, llıS,

111 , 117,

111 0 , 144, 1 6 8 ; Ş . kavimleri li5-64; Ş . kültürü 145

Şı o , derıı':eyllk 126,

188

Şııı·ı;ui, yer Jııml 114,

Tetlmül problefMi 7

Şın•nunğ, efeaeevl bir i mpıırlltor 127

Teke�Jek 78

Şun , efsanevi bir i m p uator 187

Temizlik 14, 20, 38, 42, 7il , 8d

Şııığ, bir n evi flüt 89

Ti bet ( b k .

Şuıı-uu , !<or11'd a b i r klan 1 9

Sun-yü, klan 120

Tabgaç Cbk . To-ba) , Türk k av i m grubu 711

Tabu (bk . köpek t . ) 2(

Tabut 1 8 , 22 , 215 , 85 , 86 , 100 (bk . mezar) Taht (bk . srslau

Tahta (1 , 59

t . ) 1 00 ,

Takvim (bk . hayvan lık

evleri

(

bk . :ığııı;

listü evler) 60, 42

Tle l 'l (

Töl ö ı; ) 78

s y kl l k günler i ,

To-ba , Tll r k-M o trol

ynvalıı r ı , direk

,--=

T i yatre 715

Tahı;ınt; ) lCi, 1 8 ,

67 , 7 2 ,

79-BS,

132, 1 38 ,

k ıı � irn

20 , 89 ,

Tııuğ-gu , Çi-dau ka bileı; i 1 64 , 1 611 , =

Çyanğ

Tanrı (bk . ilah ,

)

gö k

1 06

t . din,

v.s. )

17 J

61ı , 97

100; beş cihet t. 'Jıırı 1 5 ; t. 'lıırıo reııi ın

leri 87

11 8 ; t.

9lhirl>azlığı

Tarkan (Da-g a o ) , Türk riitbe>'i 70

Tıış ( b k . rrıezar; prehi�toriıt, ok ); t. illet·

leri 86 , 4', 37 ; t. d�vri 98 ; t. evi 80

Tarla 76

Tatar 'hır (bk . balık dt'risi T . ) 5 1 , ! 82 Tav-tye. mitik bir hııyvan 187 ,

Tavuk (tık .

horoz ) 23 , 7 1

Tawgaç {bk .

Tabgnç)

Tay , bi r melez 136

1 38

l!-17 , 108 ,

T11y-lioğ, orta Şnnsi 'de bir oahi1e 76

Tay-lo-Ci , To-ba kav ıııi 67

Tııy-şııo, muka ddeıo bir dağ 38

Tay-yüıı n , orta Şan,;i 'dt: bir v i lılyet 21 , 7 6 141

1 00 ,

llıll,

2011 ,

200,

201 ,

1 1 11 ,

157·

!!Ol ,

ıstı ,

1 06 ,

1 07 , 2 1 0

ın

ı;;n m ıı ı ı

To · n , b i r dı111 � 81 i Tohıır 'Jnr. Iııtioger ıneıı k ı w n ı i ( hk. T ı ı-l ın-l<ı Tohto , Moğol kllv nı i

1tl3

Tu-eüto l 86·81! To-li, k a v i u ı 24-25 =

Tölös ( bk . Tığ-lo , TiP· i ı'> ), 60 , 1 1 . 74, 75, 11, 78-9,

T\irk k 11 \• 1 ı ı ı

1a2-s ,

2011 , 21 0

Tougrıı ,

ı rn ,

Tlirk kıı.vıııi 1 54.

T o n kinj}, Jt'rnnsız H i u ı.l ı çiıı isi 23 To(J

oy u ıı l a r ı ( bak . ayak t . J ı rı (bıık . yı-rllltı evle r )

Toprak ev l � ri Torbıı 87

Tay•gu-h ' y e n , i;i a a s i ' de bir ıı 11 b i y e 128

126, 181 , 188,

( bk .

4.7, 81.

T . lıoylıı. r ı

98, 1 00 , 1 0 1 . 102, ıo.ı: T. '\:1 1

izmi

Tottım

Tay-yQan-cı•jun ğ , bir kavinı

4.5 ,

711:

. 209 , 2 1 0 , 2 1 l , 212 T . devleti ( M . 8 . 97 78, , !186-15fı0 J 4 9 , 55, 56 , 110, 77

To lı y o (

grubu

811 , KB , 91 .

1 78. 172, 192;

202, �3 , 204 , 205 ,

Ta n ğ , derebPyli k , Şa n ııi'de 188

kııv ıııi 78

Tölös), Tiirk

T. d i l i 7 8

1 80: 1 96 ,

Tan d ı r 28

Tııoist'ler

1 96 , 208 , 205 , 208 , 209 , 212

71 ,

'l'icaret 17

1 04

Taou Uriııogh n i , Moğol kavmi 178

Tanğut (

H ' i-tau , Çy1111 j! ) :1 8 , 8fl , 411. 102, 1 04 , 1 2 1 , 1 1 5 , 1 29 ; 'l'. k a �· i nı l ı>ri

Tııt-lo (

onluk devre, zodyek) 1 4 , 6 7 , 86

Talv;ır

Teleııgut.., Tfl r l( kav o ı i lM

Uhl

huy vaııı 1 1 8

Trıuı skriptıiyon 1 1 ,

T�av, Şıı:ı cl un ğ ' d a 138, lil4

1 4 11 - 1 5 1

kilı; ü t

b i r ı l e rebın l : k

T•nv-b yeıı, :;; 11. n d u n ğ ' dıı bir n ıı lı i y e 1 2ti

T•av-\· eğ-cı-J u n j.l , ka,· i ıı ı 1 '19- 140

Tı<unğ Uıığ,

105 , 107

Tıı·ciie

t•rla. A s y a 'dıı b ü y ük

bir

dıığ

{ TüTkler; tı\; . �l u- nııı-T . , Tokyo 1

39, 56, 5 6 , 57, 58, 65, 68, 70, 75, 86-88,

E n deks 110, 91. 1 &2. 1es.

1 91.

ımı, 1ea,

199,

� . �. �L � . � . � . �. �� T . 'lerin �a mıtnlzml 48

Tıı-fau, Tibet kav m i 9, 101, 109, 196, 1 98, 199, 200, 201 , 204, 206, 207 ' 21 1 . 21 2

Ta-taot. kıtvim 140

T•·lfO, H 'yunt•nu k av m i 77 , M

H 'yen-bi

Ta-bu,

kav m i 88, M.

1 02 ;

nehri (şarki Hotıef de) 102

Tu-ho Cın. bir adam 102

Tu-ho·duan, kavim 102,

Tu-bo-lo

108

Tu-Ju,

(=Tu-ytt-huo), kııvinı

T ü rk

kavmi 7S, 74 1118,

98-4, 206. 206

ı e<ı;

T. ' lerin

102-8

IH,

88.

85, 109,

(bk .

178

Tltz (bk . kOl) 25, Sl'i, 37, 86 , Ti\met, Mo ğol kavmi 178

87,

Tilrk kavimleri 82 - 83, 90, 85-88, 1 1 9 , 121. 152-6. 164, 166

Tu-e1le) 86-88,

97. 98 109·110

212; T . küJ tft rtl

Proto-T) 111

Tfi rkeş beyhm tfi2, 2D7, 209

Tllrkı ..tan

ktUttırl eri

197, 198,

81 , '8: T, kavimleri

204, 206,207 , 208, 21 1 , 212

Tuy 1 5

T,vav-Jqnğ, kavim 1 �

Tyen-şuy, bugttn iı:l! Uhur 1�8

Uluiaaııtıı i . Un 68. 100

Gaoım ' d il bir v illy et 124

MGğoJistandH 178. 1 77

Un ı:fgirat, M oğol kHvmi 183 U n ieorn li2

Uriangbay,

Moğoliıtanrla 61, 18!1

Umut, M6ğol kavmi 113

( bk .

Dalay

)fi7, 62, 71

doğuş efsaneal )

Vaıığ-mauğ, kl an 125

Veğ zamanı (=To-l>a devleti) 10fi

Veğ, klan 1211 , 129

Veğ, Şenııi'dA �üyiik bir nehir

şın ktilt1lrll) 8· 9 , 18. 30, 40. 41·4', 56, 1 1 2

(bk.

Üreme söylentileri

ıı.

V a n ğ M ıı nğ, l mp ıı ra t or ( M . � - 9-2') 21

49,

1 1 1 , 108; T . dili 80; T. kflltürü

Türkler (bk.

Da-Kun-ml,

Lama, Şan-ytl, Tarka n v .

197,

(bk. Proto-T . )

Tu rıut, Moğol kavmi

( b k . Da -gan ,

Ünvao

Vahşi kavimler 5-6

k av i m leri

Tahara (bk. Tohar, Tu-ho-lo) 106

Tun�uz'lu

boylu inııımlRr 14. 15

Va-cye-dzı , kavim 60

Tu begen, M oğol kavmi 183

T u ğ (bk . bayrak) 68

200, 20S, 21 1 , 206

Üça yak kııpları 55

\ra (Japonya)

ıos

Tu-ytı-hun, MoAol-Tibet' li k av i m 108, 109.

197,

Üvey ona 1 7

Tu-ho Şı-jll i. bil' phı11 102 Tu-hntı

1 70; !!. k11vimleri

98, 1 114, 1 64,

152-S, 195,

Ur.un

IJ9 , 85.

Türk kavmi (hk . Hut-ho)

U-7fl.

Ozttm ı t o; ü . şarııbı

107. 1 06 , 216

(Tohar'lıır )

Uygur ,

1 32, 142, 1 96

1 28 ,

1 29,

Veğ, K o r o d a bir kavim 24, 25

Veğ . kııvim 1 40

veıı, Şanııi'de bir derebeylik 141

Veğ, Hon n o 'da bi r derebeyJik 1 28 Veğ-cı, klıw 84, 107

V .ığ fa!lğ, ka vi m 190, 1 3 1 Veğ Lll.

Çio geoeralı 67 lıavmi 75

Veğ- �· u , Türk

Vel i a h t 97 Vergi (bk

Ve rn ik

h a raç) 26

V ı n , kilçilk

derı·bey lik 1 28

V ı n - h 'yen , Honan'dn bir nahi y e

125

Vın-vanğ, Cov slllAlesi n i ı ı i m ptı rR to ru

(M.

t 1 inci asırda) 129, 1 35 , 1 31

V ı z l a y a :ı ok (bk . ok) 94

Vo-cı, k av i m 25

Vu-ci , fi&,

Mançuryıı 'da

lıir

kavim

36 , 38,

84, 99; V . kavimleri 1 87-9, 20 1

Vu-cığ, kııvim �

Vu-ctt , Koıa kavmi tfl, 22 , 25, 1 8 Vu-bua n , proto-M oğoJ

kıı vmi

39 , 45 , 4 7 ,

Çin ' in şimal komşulftrı

?.f«O

48-9 , !iO, 7 1 , 81 , 8� , S!'i, 88 , ! O'-: , t l 'i ,

1R4 , 1 97 . 1 99 . 200 , 206; V . da{(ı fifi

Vu-i, Şanğ slilalesi n in kralı 126

v .R.) 14,

m ,:ıyva, şarap

ctov) 24: y . ziyıı.fetleri 22

Vu-lo-hov , Mırn çurya 'da bir kavim 39 , 7 9 ,

Yen , Pelı:in civar ında

Vu-lo-hu, kavim 89

Yen sülAlesi, M.

84, 160 ,

Vu-lo-hun (

Vn-lo-Jıı.n , To-bıı kavmi 84 Vu-lyanğ-h11 , Moğol Urianghay) Vu-man

kavmi 55,

Cunğ-m ov , cenubi

yan t.ir şe hııı 127

(bk:

kavim 7 1 , 88 ,

Vu-�u n , TOrklstan ' da bir

1 04-6 , 108. 109

Vu-veğ, Gamıu'da bir v i 1 4yet 9fı , 1 8 1

Yen-çi (Karaşıı. hr) 98, 1 00, 204

Yen-ol .

Yen-j ı n , ka b1 1 e 141

Yeni ateş bayramı 81 Yer kurbanı 76

mağara) 23,

108, 1 1 7

Yabani at 46; y . hubııb11t 48, 58

1 26

efsanevl bir i mpnrator 127

37 , sa, 39, 4 0 , • 1 .

Vu-yin , To-ba kavmi R4

80 ,

«, 59 , 98 ,

Yiu-juoğ, kavim 1 4 1 , 142

Yin·yanğ akidesi, bir

Tağlaksr, Tll r k kavmi 154

n evi

tıı b iyat feltıe-

feııi 14

Yaka '<2

Yi nğ-şov, Honan' da bir y�r lll7

Yamato , Japon kavmi 198

Yakma (bk. l\lü kültü) 94; y . 1.i raatı 27

Yanğ-cü-Junğ , kavim 14,0

Yanğ-çyıı , yer

1R4

Yıka n m a kapları 22 Yılan 129

Yıldırım 43 Yıldız 100; y. kültü i 9 , 24, 48,

rıı

Yatak 20, 9fi

Yıllıkların kıymeti !l

Yav, efsanevi bir imparator 137

Yo-h'yunğ, efsanHi bir kahraman

Yasa (bk. ce?Jıı , kanım , hııpishane) 72

Yo , barbar �ehri 132

Yetıı.n ejder, bir şehir 77 Yao kUlttlrü , bir

R6 ,

SR, 44 ,

411, 52 ,

60, 6?., 6 8 , 86: h oy nu zd ı m

y . 45, 5 1 ,

Yaz hayatı fi8

Yazı (blı:. çete l e , hun) 22 , 76, 86, 98 . 100,

1lo

Yo-Bejt·pinğ;

kUltürü 29 ,

cenup Çin

1 1 5 , 1 16

Yay 1 4 , ! 7 ,

31'1 ,

1os,

Yeşil ta ş (Yada t . ) 85, 97

YabutkAr , Türk k av m i l M

t.)

Onett aeırda, H ' yen ·

Yen-cınğ-Junğ, kavim 126 , 1 30 , 1 40- l

Yera l tı evleri (bk.

Vu-ye, Suy-yüan'da bir nahiye 7 8

Yada taşı (yes i m

S. 4

Yen-cov, Gansu ·da bir vilayet

Çin ' <l e yaşa

devlet v"

eski hir

derebeylik 1 6 , 1'34, 1!14

b i sülil le�i 48

Vu-lo-hov)

68 , 7 � .

llli,

? fi , 86 , I O!l , 1 0 7 : y . kupları ( b k . tJyl'!n ,

15ıl, 58,

nı11rekkep

69 ,

hir dev

let 9 8 , 100, 105-6, 108, 1 1 0 Yemek (bk. lapa , et, u n ,

kımız ,

Yu, nehir rne

Yu-cyu-li\ , Juan-jue n ' l arı n klan ac!ı 1 0 1 Yuğ (bk , mate m ) 14, 06, n9, 80, 7•,

117

Yulaf 68

Yumu r ta ef�a neei 1 7 , 20, 29, 52

4 7 , 48 ,

Ye-da (Eftalit'ler) , Türkistaıı' d a

Hobell'rle bir vilayet 2 1 , 4.8

sebze,

Yunğ , kavim

1 41

Yıınğ-cl-h 'yen, Şa n �i'de bir nahiye 1 27 Yunğ-pinğ-fu, Hobeğ'de bir kaza 184 Yuva evl eri (hk . talvnr

e.)

Ytt-cı (cc YOe•cı) 106 , 107

281

Endeks Yü·çOan , yer ismi 1 39 Yü-du-cO n ,

Tllrk'lerin mukaddes dıığı 84

YQ - hun, To

•

ba kavmi 84

Yü-i , ka v i m 1411

1 06

Yü-vın (bk. Dunğ-bu Y. ) , k av i m g rubu

111, es , 84 , 88, 1 911 , 200, 201

Yil·vu-Junğ, kavim Yil-yaoğ , 61, 119

Hobeğ' de

142

bir

vilayet 2 1 , 48,

Y il Yuoğ-lyanğ, slnolog 1 3()

Y üao - ı , kavi m 142

Ylle, Şaoghay'ın

84 , 8:5,

100, 104 , 106-7,

Yün, kavim 121,H2

Yün 68,77, 8 6 ; y. kumaşları 48 , 53

Yü -şan , yer ismi 72

(=Yüe-cı )

ka v i m

108, 109, 1 10

Yüe-lo, To-ba kavmi 85

YO-lun·di-cl n , Uygurların h a n ' ı 75

Yll·şı

Yfle-cin, To·Uıı kavmi �

Yüe-cı ,

cenubunda

let 16; Y. kültürü 29 , 1 45 Yüe-ban , Türk kav m i 88-89

Yün-cun J, şlmull Şe nı l 'de bir vilAyet 7 9 Yün- ganğ, vt mali Şenal 'de bir yer 80 Yürki , M oğol kavmi 1 80

Zehir (bk . panzehir) 311, 88, 70, 81 88

Ziraat (bk. çlftcilik, yakma z. , hububat,

ekincilik, sapan, sebze , meyve, ıığaç,

tarla, pirinç) 6 , 111 , 19, 23, 27 , 44, 52, 60,

eski bir dev

72, 78, i6, 9 0 , 94 , 99 , 134, 1 ()8 , 104

Zirh (bk. kemik) 17, 22, 3fi, 87, 44, 4 7 ,

86, 94, 98

Zodiyak (bk. hayv:ın devresi, ta k v i m ) !88