Brassine, Jan. Onze vijf deelgemeenten op de drempel van de 20ste eeuw. Beersel, 1991 by Heemkundig Genootschap 'van Witthem' Beersel

N° classeur : 28

Nom du PDF: BRASSINE-ONZE-VIJF-DEELGEMEENTEN-OP-DE-DREMPEL-1991

•

DWORP

LOT

1991

HU IZIN GEN

BEERSEL

Onze vijf deelgemeenten op de drempel van de 20ste eeuw. Jan BRASSINE

BEERSEL

D/1991/6010/1

Verantwoordelijke uitgever: v.z.w. Sociale Werken Kiwanis Beersel

N iets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaa r gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

WOORD VOORAF

Een prachtboek! Indien je van de streek houdt, lees je h e t in één trek uit. Zo is het toch m et mij gebeurd bij h e t openvouwen van de drukproef. De Heer Ja n BRASSINE, sa mensteller en schrijver, bew ijst heel Beersel een grote dien st. Da nkz ij d e kennis van het verleden zullen wij in de toekoms t onze vijf d eelgem eenten Alsemberg, Beersel, Dworp, Huizingen en Lot nog m eer waarderen en overtuigd besch erm en. Onze gemeente Beersel is inderdaad rijk aan cultuur en traditie. De oude prent- en postkaarten spreken ons toe, dankzij Brassine's teksten en anekdoten. De Kiwanisklub Beersel wil ik feliciteren en d anken voor de materiële hulp bij d e uitgave van dit mooi verzorgd geschenk. De vele beelden van de ons toevertrouwde landschappen, holle wegen, beken en dreven, kerken en kapellen, kastelen en afspanningen, fabrieken en pachthoeven, zijn evenveel s ignalen uit onze geschiedenis en aardrijkskunde naar onze hedendaagse maatschappij en leefmilieu. Mogen zij voor d e lezer m eer zijn d an een wandelgids maar een aansporing tot meer inzet en blijvend waarderen van Beersel, h et hart van Zenn e en Zoniën. H . CASAER Burgemeester

INLEIDING

H et doel van dit werk is een vrij algemeen beeld op te hangen van onze fusiegemeente zoals die eruit zag gedurende het eerste kwart van onze eeuw, meer bepaald tijdens de periode voor de Eerste Wereldoorlog. H et is geen gemeenplaats hier neer te schrijven dater sinds die tijd heel wa t veranderd is. De bodem waarop we !open is nagenoeg dezelfde gebleven, maar ons heuvelland heeft een ander uitzicht gekregen. Een deel van onze bossen, weilanden, akkers, boomgaarden en heiden is bijvoorbeeld herschapen in woongebieden. Waar vroeger de houtduif haar nest bouwde, waar het vee o-raasde b waar tarwe, gerst en haver rijp ten, de appelbomen bloeiden, de heide kleurde, daar vinden we heden een verscheidenheid van mooie villa's of meer bescheiden landelijke woningen. Om al die jonge wijken met elkaar te verbinden volstonden onze gekasseide straten of aarden veld wegen niet meer, maar verschenen overal asfaltbanen. Daarop rijden in vlugge wagens nieuwe mensen die elkaar nau welijks kennen... In de loop van een eeuw verdwenen een aantal godsdienstige, ambachtelijke en burgerlijke gebouwen en kwamen er andere in de p laats. Niet zelden ondergingen ouderwetse of bouwvallige constructies een volledige restauratie of een gedeeltelijke vernieuwing, zodat ze met de tijd weer mee konden ... Zoals eiders drukte de industriële revolutie ook op onze gem eente een duidelijke stempei__ die met d~ jaren ~og niet is uitgewist. Waar vroeger echter IUJverheden m het n11dden van sommige bevolkingscentra werden ingeplant, krijgen ze in onze dag en ruimten toebedeeld in beemden of laag gelegen weilanden. De biotoop gaa t d aa r voor een deel verloren. Maar gelukkig zijn on_ze bedrijven niet van dien aard dat ze ons Ieefmilieu grond tg komen storen ... En wat de versted elijking betreft, aan die trend konden we evenmin ontsnappen. De tijd heeft ons golvend gewest een ander uiterlijk gegeven. De vraag is nu of dit mooier, aangenamer, wanner, intiemer is geworden in vergelijking met het verleden of niet. Ais antwoord kan de bewering volgen dat we steeds in één van de meest 1

gunstige en schilderachtige landstreken wonen die zelfs de verwende enkeling zich kan indenken. We leven aan de rand van de toekomstige hoofdstad van West-Europa, we genieten tal van voordelen die dergelijke plaats kan bieden zonder er al te veel nadeel van te moeten ondervinden. Ons landbouw-, bos- en parkareaal is nog net uitgestrekt genoeg, zodat het landelijk karakter van onze gemeente blijft behouden. We bezitten een rijkdom aan historische monumenten. Op ons grond gebied bevinden zich een prachtig provinciaal domein en een uitloper van het Hallerbos, staatseigendom. Op 1 januari 1977 werden onze vijf gemeenten tot een geheel samengevoegd. Ze zijn verschillend van aard, maar vullen elkaar aan: het jonge Lot met zijn talrijke bedrijven, het gekende Beersel met zijn middeleeuwse burcht, het handeldrijvende Alsemberg met zijn bedevaartkerk, het rustige Dworp met zijn natuurschoon en zijn vergezichten, het drukke Huizingen met zijn massatoerisme ... Voor de economische, sociale en culturele welstand die ons is gegeven zijn we erkentelijkheid verschuldigd. Graag betuigen we die aa n de vor ige generaties, voo ral die va n onze grootouders en ouders, aan de vroegere en tegenwoordige besturen van onze streek en van onze gemeenten, aan de verenigingen die waken over ons ecologisch erfgoed. We willen dit inleidend woord besluiten met twee wensen. Moge de aandachtige lezer, door nieuwsgierigheid gedreven, d e plekjes opzoeken• die hem bijzonder hebben getroffen en hem intrigeren. Het is een uitstekende manier om onze rijke gemeente te leren kennen. Moge onze jeugd over het patrimonium waken dat ze morgen in volle eigendom in ontvangst zal nemen.

J.B.

TEN GELEIDE

Met behulp van een honderdta l afbeeldingen wi llen we dus aantonen hoe onze gemeente eruit zag in he t begin van onze eeuw. Om ons p lan te verwezen lijken hebben we heel wat materiaal moeten vergaren. We zijn daarin geslaagd. Wel hebben we moeten vaststellen dat er betreffende bepaalde aspecte n van de vroegere samenleving een beperkte, zeer kleine hoeveelheid documenten voorhanden was, terwijl we voor a ndere over een ruime voorraad kond en beschikken. H et milieubeeld dat volg t is dus niet volledig, maar we hebben getra cht het zo goed mogelijk te belichten en nauwkeurig weer te geven. In de regel s taa t bij elke foto of g roep van foto's een bondige commentaar die naargelang van he t onderwerp inhoudelijk verschilt: hij kan geschiedkundig, aa rdrijkskundig, technisch, biografisch of louter anekdotisch zijn. Aangaand e d e onderschriften la ten we vo lgende normen geld en: 1) Bij de afbeelding van een kerkelijk, openbaar of and er gebou w staa t d e naam van de s traat of weg vermeld, waarlangs het zich bevindt. 2) Bij de afbeelding van een gebouw dat in d e loop van de eeu w is verdwen en of d a t na verbouwing zijn oorspronkelijk uitzicht heeft verloren, staat de omgeving aangeduid. 3) Een panorama krijgt a ls bepaling de naam van het d orp of landschap dat he t voorstelt. 4)0nder d e s tra at of weg, waarvan een verouderde benaming op de p re nt gedrukt werd , staat de huidige naam vermeld. Om geen ijverz ucht te wekken onder d e bewoners van ons Groot-Beersel wijden we aan elk van de vijf vroegere gemeenten een nagenoeg identiek aantal afbeeldingen. We behandelen ach te reenvolge ns: Lo t, Beersel, Alse mberg, D worp e n Huizingen.

Lot

l,"f ji .

\ Il"

l ' , L!I • • ! ' , I J

L, '

\ l

,!t

,,. , •. , /

•

DEZENNE

De Zenne is één van de oudste entiteiten van onze streek en van onze gemeente. Ze is er ook een levensader van. Voorhistorische bevolkingsgroepen gebruikten haar stroming om er op hun vlotten allerlei mee te vervoeren. En lang, zeer lang daarvoor was ze een waterloop die ontstaan was bij h et terugtrekken van de zee na haar laatste grote uitbreiding. Bij het wegebben van het wa ter kwam er een dal vrij met glooiende, vruchtba re gronden aan de ene zijde en een laaggelegen, zompige strook aan de andere, waar de rivier in kronkelt. De vallei bood ruimte om er ë}llerlei nuttige verbindingswegen in aan te leggen. Eerst een postweg: de Bergensesteenweg. Vervolgens een waterweg: het kanaal Brussel-Charl.e roi. Dan een spoorweg: d e lijn Brussel-Parijs. Ten slotte de E19 autosnelweg. De westkant van onze fusiegemeente was gunstig gelegen in deze drukke verkeerszone. Deze factor en d e nabijheid van de hoofdstad lokten ondernemers hierheen. Langs de Zenneboorden, het kanaal en de spoorweg ves tigd en ze bedrijven die werk verschaften aan d e bevolking.

Vcrfro11wd Ze11J1eln11rlsclinp: wnterloop, weiln11de11 e11 /Jo111e11 ...

LOT AAN DE ZENNE

Lot dankt zijn ontstaan voornamelijk aan de Zenne. Het kwam tot s tand op een oeverwal, een soort van verh evenheid, die d e waterloop door middel van zijn aanslibbingen had gevormd. De grond was d'aar goed gedraineerd en de bewoners bouwden er hun woningen. In bepaalde tijden van het jaar konden ze er de rivier oversteken. D~t gebeurde vooral in de zomermaanden, als het peil van de Zenne aan de lage kant stond ten gevolge van de verdamping e n het opnemen van het grondwater door bomen, planten en mensen. Maar als in de h erfst de waterwolken uit h et westen kwamen aandrijven en d e regen bij stromen neerviel, bereikte h e t wassende water snel de oeverrande n . Enkele dagen later stonden akkers, weiden en graslanden onder een gelijke waterspiegel. Dan begon de ellende die soms weken aanhield. Het verkeer was op plaatsen onmogelijk. H et vee s tond ongeduldig in de stallen en tastte vroegtijdig de wintervoorraad aan. Het ergst nog was de overlast in en rondom de huizen en de hofsteden ... Enkele jaren terug was deze toestand nog mogelijk. En in v roegere tijd en sch ijnt die niet mind er rampspoedig te zijn geweest. Op 16 augustus 1850 was H alle helemaal ondergelopen. In de binnens tad bereikte het water een hoogte van ongeveer 3 meter boven de begane grond! De dorpen ten noorden van de stad led en die dag evenveel onder d e watervloed. Door een d egelijke afwatering va n de Zerine en van haar snelle beken zijn de erge overstromingen van weleer in onze dagen haast uitgesloten. De red enen waa rom vroeger grote d elen van Lot zo vaak blank stonden, zijn verschillend van aa rd: vooreers t hun liggiJ1g in de brede vallei die zich b e n oo rd en Halle uits preidt, vervolgens d e aanwezigheid van weinig doordringbare lagen in de ondergrond, ten slotte d e uitges trektheid van h e t rivier bekken.

De Ze1111e /1e11ede11 pi•il 11n de drose zomer vn11 1892.

DE BERGENSES.T EENWEG

Ten gevolge van de fusies van gemeenten loopt langs de Bergensesteenweg een deel van de grens tussen Sint-PietersLeeuw en Groot-Beersel. Vanaf 8 april 1927, datum waarop Lot zijn zelfstandigheid verkreeg, vormde hij de scheidingslijn tussen hetzelfde SintPieters-Leeuw en Lot. En nog vroeger lag hij volledig op Leeuws grondgebied. We kunnen de Bergensesteenweg dus bezwaarlijk als een integrerend deel·van onze gemeente beschouwen. Hetgeen niet betekent dat hij zonder belang is geweest voor onze streek en haar bevolking. Want gedurende meer dan twee eeuwen stelde hij ze rechtstreeks in verbinding met Halle.en met de hoofdstad. In 1643 werd met zijn aanleg begonnen en pas in 1705 was hij voltooid. In de 18de eeuw reed dagelijks de postwagen voorbij, die reizigers, goederen en brieven vervoerde tussen Brussel en Parijs. De duur van de reis bedroeg 44 uur. Onder de Franse bezetting heette de Bergensesteenweg «Route de Paris à Anvers et Rotterdam». 16

/ •>

/ .IJ /ïl

.'<rr.·1: . " :

t1 111

f:.·1:,-.· 11 ··- Clrn11 s.>l,· dt .lfr• l b F o 11.r G uldoi 11111>

J ',1d1t /u1; .) c lto11k rn s -

...

"...

. ... ... ·'· . ".

-·~

Oi• Berge11scslec11wcg.

1 Loth.

Chaussée de Mons.

Plaats waar de Laaklinde uitloopt op de Bergensesteenweg: «Het smis». Links stond de herberg «In d e Nieuwe Eeuw». Aan de overkant het «Estaminet~> van smid Decamps. Langs de gevel: paard en wagen van de petroleumventer . Uiterst rechts de kapel van d e «Grote Laaklinde». -+

Even over de grens: een foto van het Leeuwse land. De fietser naast de kapel is niet geïd entificeerd. De twee personen die op de «Chaussée de Leeuw-Saint-Pierre», de Lotstraat, poseerden waren smid Decamps, d e man met het hondje op d e arm, en een helper. -+

Loth.

Coin de la Chauósée de Mons.

H ET KAN AAL

Op 22 september 1832 werd het kanaal Brussel - Charleroi voor de scheepvaart opengesteld. De werken hadden vijf jaar geduurd, een betrekkelijk korte tijd, als men de lengte van het tracé in beschouw ing neemt - 74 kilometer - zonder te gewagen van de bouw van tientallen sluizen en bruggen. De idee het kanaal van de Rupel naa r Brussel te verlengen met een wa terweg naar het z uiden was niet nieuw. Reeds in 1570, ten tijde va n Filips II, zagen e nkele voorna me Brabantse steden het nut in van dergelijke onderneming. Daarna kwam h et onderwerp nog vaak ter sprake.

Les Environs de Bru;<elles

V1111 do Cnoa l cotre Ruy11brook et LClth.

Het kn11nnl Bmssel-Cltnrleroi.

In 1823, onder het Hollands Bewind, bleek het aanleggen van een kanaal een economische noodzaak. Met het gevolg dat de graafwerken in 1827 een aanvang namen. Maar kort na de openstelling in 1832 bleek al dat d e vaart te eng was. Van 1850 werden, met tussenpozen, verbredings- en verbeteringswerken uitgevoerd, die meer dan een eeuw h ebben geduurd. Het kanaal is thans bevaarbaar voor schepen van 1350 ton.

Prachtig gezicht op de waterweg m et op het voorplan een gem eerde aa k die door een paar dragers wordt gelost. Het tafereel heeft veel bekijks. Maar bij nader toezien is het alleen de fotograaf di e in d e belangs telling staat! f-

L es Enviro11s de B ru xe lles.

C111111 /

l.otli.

De brug over he t kanaal Brussel - Charleroi was gelegen tussen d e huidige Sashoek en Stationsstraat. J.

Naast die brug bevond zich de sluis die de doortocht kon bieden aa n een binnenvaartuig van het type dat hierboven s taat afgebeeld . In 1914 w erd de brug opgeblazen.

Bij de verbredingswerken aan het kanaal in 1928 verdwenen in de omgeving een twintigtal huizen, waaronder vijf herbergen. Voordat de boten door middel van benzine- en dieselmotoren op eigen kracht konden varen, werden ze getrokken door jaagpaarden, en nog vroeger door mannen. Een licht karwei was het in geen geval en h eel vaak hadden boottrekkers behoefte aan een flinke dronk. Van de verdwenen herberg «In de Zwaan» geven we volledigheidshalve de tekst die op de zijgevel van het gebouw voorkomt:

In de Zwaan Estaminet J.B. Roobaert - Moriau Kn. in Steenkolen en Kalk Zand Boomsche Steen Plaveien Pannen Latten Kepers Enz ...

L o th. -

L"Ec!use

HET STATION Toen op zonda g 5 mei 1835 drie stellen wagons, getrokken door de locomotieven De Pijl, De Stephenson e n De Olifant, negenhonderd reizigers van Brussel naar Mechelen vervoerden, was da t een prim~ur, niet alleen voor België, maar voor gans het vasteland. Het s tukje spoor tussen de hoofd- en d e latere arsenaalstad w as een eind je touw dat spoedig zou uitgroeien tot een dicht net. Vijf jaar na de in wijdingsrit kon de burger met de trein vanuit Brussel naar An twerpen, Oostende, Kortrijk, Sint-Truiden, Ans en ... over onze gemeente ... naar Tubize reizen. Te Lot kwam er eèn station dat op 18 mei 1840 zijn deuren opende... • In de loop van de jaren zouden die nog een oneindig aantal keren open- en dichtgaan en zouden tal van forenzen, door die deuren, naar hun werk in de fabriek trekken. In het gebouw aa n h et sp oor zouden al die tijd hopen documenten worden opgesteld die met de vrachtgo ederen naar alle mogelijke bestemmingen zouden vertrekken. Niet te tellen eveneens de treinstellen die daar, jaar in jaar uit, zowel bij dag als bij nacht v oorbijratelden, -bolden, -snelden, -raasden ... De baanwachter was steeds druk bezig om het rolhek langs d e overweg te maneuvreren, er voor wakend dat het laatste vakje, waar op het laatste ogenblik nog een late, haastige passant door kon, goed gesloten was. In de periode tussen de twee oorlogen werd zijn ta a k gemakkelijker, daar hij, in de plaats van een rolhek, slagbomen te bedienen kreeg, die veel lich ter w aren ... Op 17 mei 1940 lieten de Engelse troepen in aftocht de overweg in de lucht vliegen. Van het möoie postgebouw vlak bij bleef geen enkele steen meer op d e andere s taan. In de jaren 1961 en 1962 kreeg d e lijn Brussel - Mons een ander uitzicht ten gevolge van haar elektrificatie. In 1963 waren de werken geëindigd en kon d e lijn in dienst word en gesteld. Deze modernisering was er de oorzaak van dat de overweg voor altijd verdween. De aloud e Sta tionsstraa t viel daardoor in twee stukken uiteen. De voetgangers tunn el blijft, als een navelstreng, de enige rechtstreekse verbinding tussen h et dorpscentrum en de Sashoek.

Deel vn11 de ovenveg 111et rol/1ek. Links: het postgebouw. Snsltoek.

/-let station. Stntio11%trnr1I.

HET TEXTIELBEDRIJF «SOCIETE ANONYME DE LOTH» /

Twee jaar nadat de trein voor h et eerst door onze gemeente reed , liet François Scheppers uit Brussel te Lot een textielfabriek bouwen langs de linker Zenne-oever. Van 1842tot 1848 werkten hier 330 arbeiders. ' In 1859 stichtte hij de «Société Anonyme de Loth» met een kapitaal van 8.000.000 fr. De produktie bestond voornamelijk uit Engelse s toffen en een h ele gamma van dure weefsels voor dameskleding. In 1863 liet de firma op de .andere oever van de rivier een groo ts complex nijverheidsgebouwen oprichten waar 1500 werklieden aa n de slag konden . Er stonde n 500 nieuwe getouwen gemonteerd. In h etzelfde jaar na m d e maatsch appij uitbreiding door d e vestiging van een weverij te Leuze. Van 1865 tot 1880 kende de Lotse naamloze vennootschap een periode van h oogconjun c tuur. Ze s telde to en 1700 arbeid skrachten te werk, die tot 13 uur per etmaal presteerden. Men kan zich m e t moeite voorstellen wa t een drukte er in die tijd te Lot m()et hebben geheerst! De brand die in 1880 de fabriek teisterde was geen beletsel voor verd ere expansie, want amper was met de wederopbouw begonnen of een nie uwe afdeling zag lfet licht in San Andrès d e Palomar bij Barcelona. In 1~08 werd Jozef Huysmans directeur - generaal van d e firma die onder zijn leiding een tweede bloe itijd beleefde. De helft van de produktie was bestemd voor de export. Stoffen uit Lot kwamen zowat overal in de wereld terecht: in alle delen van Europa, in Ch ina en Japan, in Noo rd- en Zuid arnerikaanse landen.

Loth. , Entréc de l'Usine.

De i11gn11g vn11 rle textielfa briek «Société A 11011y111e de Lo/Il» A. De11ystmnt. Stntio11sstrnnt.

In 1930 werd, m et het oog op nog verdere uitbreiding, d e weverij Walburg te Sint-Niklaas overge nomen. Dit was d e laatste positieve verrichting, wan t een jaar later legde de algemene crisis de Belgische nijverheid lam. Evenmin als talrijke andere geves tigde bedrijven kon d e vennootschap uit Lot het hoofd bieden aan he t onheil dat de wereldeconomie op haar grondvesten d eed wankelen. Tamelijk snel was een groot d eel van haar kapitaal opgebruikt; he t had gediend om ernstige verliesposten weg te w erken. In januari 1938 had haar likwidatie plaats.

In latere tijden ves tigden andere firma's zich in de ou de gebouwen. In het bestek van dit werk ontbreekt ons echter de ruimte om hun onts taan en on twikkeling te beschrijven.

Eén woord over twee andere vooroorlogse bedrijven te Lot: de «Compagnie Interna tionale des Borax» werd gesticht in 1900 en «Le Progrès Industrie!» in 1905.

Loth . -

Etnng de l'Usine.

• De fabrieksvijver. A.De11ystmal.

î De fabrieksvijver lag ten noordw es ten van de fabrieksgebouwen, een vijftigtal mete r v a n d e hoofdingang verwijderd . In feite vorm de hij m e t zijn prieeltje en zijn tw ee boogbruggen een rustig niemandsland tussen de gr ote werkplaatsen m e t hun rijzige schoorstenen en «het kasteel».

Dit luxueuze burgerhuis, wellicht de woning van de dir ec teur, lag no g wa t verder in noordwes telijke richting en was door een brede weg van d e vijver gescheiden. De vijver en h et kasteel bestaan niet meer. Het kasteel va11 de fabriek. A.DenystrnaL

Sinds 1842 weerspiegelt de Zenne de fabrieksgebouwen die F. Scheppers langs haar linkeroever liet oprichten. Eveneens weerspiegeld door de rivier zijn twee pijlers van de metalen brug die op de afbeelding nauwelijks waarneembaar is, in tegenstelling tot het onkruid en struiken die welig tieren op de berm van de waterloop. Iets verder dan de tweede boom is, aan de kant van de Dworpsestraat, een hekwerk zichtbaar. Aan de overzijde bevindt zich ook een borstwering waar een vrouw lichtjes over gebogen staat. Ze kijkt naar de stroming van de Molenbeek die, een paar passen van haar verwijderd, tussen het groen in de Zenne uitmondt...

LCTH

La Scone

De Ztn111

~ Yl1 ..

De Zwm·. Dworpsestmat.

~":-'

••

,,,

De Ze1111ebncg. Dworpsestmat.

Van in het begin van de Dworpsestraat krijgen we een betere kijk op de metalen Zennebrug uit 1893 die in d e voormiddag van vrijdag 17 mei 1940 door de Engelsen werd opgeblazen. De ontploffing liet diepe en talrijke sporen na. Zo stortte het handelshuis met reclameplaat van d e naaimachines Singer volledig in elkaar en vielen de brokstukken in de Zenne ... In latere tifden verdwenen ook de andere gebouwen die midden op d e foto voorkomen. Links staat het café «De Solsleutel».

Deel van de drukke Stationsstraat tussen de Zennebrug en het station. Links bevond zich de «triage» van de weverij, de afdeling waar werkkrachten, vooral arbeidsters, de grondstoffen schiftten en wasten. Steeds hing er een geur van vette wol in de lucht. Achteraan: de overweg, het postgebouw dat in 1940 verdween, het café «Het Paviljoen»."

~';

l 0·;11

.. . •

.:..-

De Stativnsstrnnt.

....,•/- .

" Dl! Sasl1oek.

Ander deel van de Stationsstraat, gelegen tussen het vroegere sas en de vroegere overweg, de huidige Sashoek. Rechts staan de drukker en de slager m et familieleden voor hun respectieve zaak. De bakker is eveneens present; van hem is het hondekarretje waarin zijn broden zijn geborgen. Links een rij patriciërswoningen. H elemaal achteraan verheft zich de statige schoorsteen van de weverij, in de volksmond «Hoge Susse» genoemd, met zijn 65 meter eens de hoogste schoorsteen van België.

DE SINT-JOZEFSKAPEL Lot werd een zelfstandige gemeente door een wet d.d. 31 maart 1927, verschenen in het Staatsblad van 8 april van hetzelfde jaar. Voor die tijd was het een gehucht deels van Sint-Pieters-Leeuw, deels van Dworp. Al wat zich ten westen van de Zenne bevond, behoorde tot Leeuw en wat er ten oosten van lag was Dworps grondgebied. Voor religieuze aangelegenheden heeft Lot niet tot de 20ste eeuw moeten wach ten om zijn autonomie te verkrijgen, alhoewel het een hele tijd h eeft geduurd eer het over dat rech t kon beschikken. Tot eind 1865 waren de gelovigen van het afgelegen gehucht aangewezen op de parochie van Sint-Pieter of die van Sint-Gaugericus. Net zoals voor bestuurszaken bepaalde de ligging van iemands woonstede in verhouding tot de Zenne onder welke parochiegemeenschap hij of zij ressorteerde. Maar of het nu de ene of de andere was, feit bleef dat ze beide ver, zeer ver verwijderd waren. Vooral voor de lijkdragers van toen was h et een lastig karwei als ze een overledene naar zijn of haar laatste rustplaats moesten dragen ...

Loth. -

L 'l!:giisc.

De knpel. Knpel/ero11rl.

Op 14 januari 1866 gingen voor he t eerst de deuren van de Lotse bidplaats open. Wie heel even kijkt naar de afbeelding hierboven, zal dadelijk merken dat de stijl van het gebouw niet ove_reenstemt met het klassieke patroon van. de geestelijke kunst van toen. Wat md erdaad a ls kapel moest dienen was mets anders dan de vroegere eetzaal van d e arbeiders van de wolspinnerij Scheppers. 33

De eerste kapelaan was Lodewijk, Pieter Goetstouwers, onderpastoor te Dworp. Hij bezweek in november van het jaar van zijn aanstelling aan de cholera. Tijdens de epidemie had hij zelf veel zieken verzorgd. De vierde kapelaan in de rij, Lodewijk Verstrepen, ontving op 25 augustus 1895 het nieuws van zijn bevordering tot pastoor. Vanaf die dag was Lot een zelfstandige parochie en hing het niet meer af van Sint-Pieters-Leeuw of va n Dworp. Onder het pastoorschap van Viktor Janssens kreeg Lot zijn nieuwe Sint-Jozefskerk. De kapel die van geen nut meer was voor de eredienst werd van 1910 tot 1919 gebruikt als magazijn van de fabriek. De straatnaam «Kapellerond » is een aandenken aan de plaats waar de Sint-Jozefsparochie ontstond . Loth -

Oe nieuwe kerk

De Sint-Jozefskerk getekend door Herman Lemaire, architect en veelzijdig kuns tenaar uit Dworp. Samen met zijn collega Chr. Veraart ontwierp hij h et gebouw dat onder hun leiding van 1908 tot 1910 tot stand kwam.

De Si11l-/ozefskerk. Pns/oriesl mat.

DE PASTORIE

Een tienta l jaren na zijn aa nstelling a ls pastoor van de nieuwe parochie liet Lodewijk Verstrepen een woning bouwen voor zichzelf en zijn opvolgers. Dit gebeurd e in d e nabijheid van de plaa ts waar later de Sint-Jozefskerk zou kom en. In 1905 was de pastorie voltooid. Het was het type van het degelijke, zeer ruime, wat imposante woonhuis dat de dorpsnotabelen rond de eeuwwisseling lieten optrekken. En de pastoor behoorde nu eenmaal tot die notabelen ...

LOTH. -

la l.,1re

De pnsloric. Pnstoriesfrnnt.

HET KASTEEL Deze zeer ruime herenwoning, het «Kasteel» genoemd, was een overblijfsel van het vroegere Hof te Wolfshagen. Dit goed, dat in 1253 reeds werd vermeld in officiële stukken, was een vol leen van de Heerlijkheid van Aa. In 1579 stond het beschreven als volgt: «een groot schoon casteel oft steynen huys met synen wallen va n waeteren rontsomme, met den pachthoeve, huysingen ende schueren, stallen ende andere edificien (... ) gelegen in de voorscreven prochie van Ste-Peeters-Leeuwe, te Laeckt...» Het Hof te Wolfshagen veranderde meermaals van eigenaar. De laatste was E.P. Buchet, die het in zijn moderne vorm in 1921 verwierf. Rond diè tijd werd het gebruikt als school voor kinderen van schippers en foorJ<ramers. Na de Tweede Wereldoorlog waren de Engelsen er een tijd gelegerd. In 1966 werd het «Kasteel» afgebroken. Het stond op de plaats waar nu de firma Mettler-Toledo Belgium is gevestigd, F. Walravensstraat.

Lo\h - I.• C'h•t.oll {Vue prlH de la rout.e) Llt """' g FoR1 tS O::uvre •~· latre • l J•Oal 1colalr• Camp d hhttrn•gt

1-/e/ kasteel. F. Wnlrnve11ssl rnnl.

DE VERDWENEN ONZE-LIEVE-VROUWKAPEL VAN WOLFSHAGEN

De eigenaars van h et Hof te Wolfshagen bezaten een kapel uit de vijftiende eeuw, die zich op de hoek van de F. Walravensen de P. Chevroletstraat bevond.

De Q11ze-Lieve-Vro11wknpel

i'/111

Wolfshngc11 (wes/kn11/ ). F. W11/rni1e11sstrnnt.

«Item aan den voorscreven huyse is noch gelegen een cappelle castrael va n drije missen ter weken end e boven dijen eene custerije met syn behoorelycken innecomen ...» Daarnaast s tond er een gasthuis bestem d voor de bedevaartgangers op weg naar Halle. Op 28 augustus 1566 legden d e beelds tormers de gebouwen in de as. Van het gasthuis is er sindsdien nooit meer sprake geweest. Maar de kapel werd in het begin van de zeventiende eeuw w eer heropgetrokken. Het was een aardig, aan Onze-Lieve-Vrouw toegewijd, gotisch gebouw, dat een zekere ruimte bood: h et was 19 meter lang bij 7,5 meter breed. Bij de ka pel was er ook nog een woning voor d e kapelaérn, die er dienst d eed, en een kerkhof. Onder h e t Frans Bewind werd en de kape lgoed ere n aangeslagen en verkocht. Het ·bed ehuis raakte in onbruik en ver val. De gemeen telijke o verheid van Sint-Pieters-Leeuw oordeelde in 1823 dat het van geen nut m eer was. Ja, h et was zelfs een gevaar geworden, want het diende «tot schuilplaats aan ondeügenden bij avond of ontijde» ... Latere pogingen om de kapel van Laeckt te redden bleven zond er resultaat. Uiteindelijk w erd ze in een woonhuis verbou wd . Van d e bovenbouw van het koor zijn n og enkele delen zichtbaar .

Copyrighl /\ .C.L.· Brus.<el

De 011ze-Lieve-Vro11wknpel vn11 Wolfs/1nge11 (oostkn111). F. Wnlrnvensstrnnt.

Beersel

Panorama 2.

HET KASTEEL

De waterburcht te Beersel werd rond 1300 opgetrokken en diende, samen met d e kastelen van Gaasbeek en Zittert, om Brussel en het hertogdom Brabant te beschermen tegen de ex pansiedrang van de graven van Vlaanderen en va n Henegouwen. Gedurende meer dan twee eeuyven (1362 - 1591) w as hij eigendom van de heren van Witt:hern, leden van een geslacht dat hoog in aanzien s tond aan het hertogelijk hof.

Het vervnlle11 kns tee/ te Beersel. Lotses/mnl.

De vervnlle11 ri11g1111111r. Lotsestrnnt.

In 1488 en in 1489 vernielden de Brusselaars het gebouw nagenoeg volledig, omdat ze het H endrik UI van Witthem niet kond en vergeven d at hij de politiek volgde van landvoogd Maximiliaan van Oostenrijk, tegen wie ze waren opgestaan . Maar de vernielzucht van d e hoofdstedebngen kwam ze d uur te staan, want een paar jaar la ter werd de burcht op hun kosten volledig heropgebouwd en van een r uime woning voorzien.

In de 17de eeuw kwam he t goed in het bezit van d e prinsen van Arenb erg die het lie ten verfraaien. O p een toenm alige ets van Harrewijn lijkt he t op een toverslot. In d e zomer moet het een droom zijn geweest daar te verblijven, maar of het er nog zo gezellig was gedurende de wintermaanden, is zeer d e vraag ... In de 18d e eeuw begon het verval van ·het gebouw. Het d iende eerst als woning voor particulieren en viel uiteindelijk in d e handen van een katoenhandelaar die er een fabriekje in ves tigd e.

In 1818 werden de daken weggenomen. De stevige balken en andere kostbare materialen verhuisden naar Brussel, waar de prinsen van Arenberg ze lieten gebruiken voor de opsmuk van hun paleis. Vanaf dat ogenblik was de teloorgang van de middeleeuwse burcht een feit. Mensen uit de omgeving volgden het voorbeeld van de eigenaars. In het oude slot gingen ze het nodige halen voor de bouw van hun schamele huizen. En voor de vernieling van wat er nog overbleef, · zorgden regen en wind." Van het eens zo machtige bouwwerk bleven op het laatst drie s tompe torenresten en een stuk ringmuur over .

1:.-ttr ~lf-

•

Ruirzt>s d11 Cl1iitea11

De toegn11g zonder brug 11oc'1 ophnn/brug. Lotsestmnl.

Het met struiken ovenooekerde bi1111e11plei11. Lotsestrnat.

]3eerscl

In 1928 begon d e «Ligue des Amis du Cha teau de Beersel» me t de restauratie van he t kasteel. Dit w as een lovenswaa rdig initia tief. J,

//t't gedeeltelijk geres/a11reerde kasteel i11 1938. Lolseslrn11t.

DE SINT-LAMBERTUSKERK

Begin 1913 ·besloot de kerkfabriek van Beersel h et kerkgebouw te laten vergroten. De bevolking was de laatste tijd gestadig aangegroeid - van 1572 inwoners in 1880 tot 2035 in 1900 - zodat het bedehuis te klein was geworden. Ook was het zeer verouderd en in wat vervallen toestand. Architect Veraart, die in de omgeving o.m. de kerken van Sint-Jans-Molenbeek en van Lot had ontworpen, kreeg de opdracht de verbouwing te leiden. Hij diende wel met een belangrijke factor rekening te houden: de bestaande toren wa.s pas op de monumentenlijst geplaatst en moest dus in zijn oorspronkelijke toestand bewaard blijven.

Het kerkplei11 roll(/ 1900. H. Teirli11ckplei11 .

,( -·' "

·~

De Si11t-Ln111bert11skerk voor de restn11rntie. H. Teirli11ckplei11. Het gebouw uiterst rechts wns de toe11111nlige pnsforie uit 1781. Hoogstrnnt.

Zijkant vn11 de Si11t-Ln111/Jer/11skerk voor de restnurntie. H. TL'irli11ckpll'i11.

-17

De precieze ouderdom van het originele gebou w is niet gekend. Maar de toren zou op het eind van de 15de eeuw, ten tijde van Hendrik III van Witthern, zijn opgetrokken. Om dit gegeven te s taven verwijzen sommige historici naar d e aanwezigheid in d e toren en in het doksaalgewelf van H end riks wap en versierd m et het embleem van h e t Gulden Vlies.

~1 ' t

Interieur van de Sint-La111bert11skerk voor de restauratie. /-/. Teirli11ckplei11.

Zoals· we eerder vermeldden, hielden de Brusselaars in de jaren 1488 en 1489 te Beersel vreselijk huis. H et is meer dan waarschijnlijk dat ze samen met h et kasteel ook het dorp in puin en as hebben gelegd, zodat ze tussen 1490 en 1500 ni et alleen de heropbouw van de burcht, maar ook de wederopbouw van de parochiekerk en van de omliggende woonhuizen hebben moeten bekostigen.

f:'

De Si11t-Ln111bert11skerk

1111

BEE.:SEL

L'e;;lr;e

de reslnurntic in 1924. H. Teirli11ckplei11 .

In 1491 nu viel Hendrik III de grote eer te beurt d e ridderorde van het Gulden Vlies te mogen ontvangen. Dit roemrijke feit werd in de stenen va n d e gloednieuwe toren voor de komende generaties veraanschouwelijkt. Hendrik UI, heer van Beersel, overleed in 1515. Hij en zijn echtgenote Isabella van der Spout kregen in d e kerk hun laatste rustplaats. In 1730 b randde het kerkgebo uw een tweed e maal uit, ditmaal ten gevolge van blikseminslag. ln 1762 was het weer heropgebouwd. De verbouwingswerken in het begin d ezer eeuw z ouden in 1914 zijn begonnen, indien de oorlog niet was uitgebroken. Het duurde tot in 1924 eer een nieuwe constructie rond de bestaande laa t-gotische toren het licht zag.

HET GEMEENTEHUIS De ankers in de voorgevel van het ruime gebouw naast de witte muur vormen het getal 1871. H et is het bouwjaar van de nieuwe klaslokalen en van het schoolhuis aan de Hoogs traat dat hier staat afgebeeld. Gedurende ettelijke decennia woonde de hoofdonderwijzer er met zijn gezin. Daarna kreeg het een andere bestemming. Doordat het gemeentehuis naast de kerk te klein was - het bood een ruimte van amper 5 bij 4 meter - besloot het gemeentebestuur het schoolhuis voor zijn administratie te gebruiken. Op een latere datum kwam er een postkantoor, maar intussen is ook dat al naar een andere p laats verhuisd ... Na lange besprekingen met het kerkbestuur kon het gemeentebestuur in 1966, in•ruil voor een nieuw gebouw, de pastorie uit 1781 verwerven om ze als gemeentehuis in te richten. De woning van de pastoor is gelegen s teenweg op Ukkel 1, het gemeentehuis Hoogstraat 1 te Beersel.

Beersel

Maison communale

Wo11ing van liet sclioollioofd, daarna gemeentehuis. Hoogstraaf .

~. 1

r r• :·>!

!\ t

I! \ l 1 j

··"' De Hoogstraat.

In m enige stad of dorp was de Hoogstraat vaak de plaats waar gegoede ingezetenen zich gingen vestigen. De gronden waren er duurder d an elders omdat de omgeving er gezonder en veiliger was. Afva lw ater en faecaliën bleven er niet stagneren, ze trokken dus minder ongedierte aan en gaven bovendien ook minder onaangename geuren af.." In geval van overstroming bleven de huizen gespaard voor wateroverlast. In de Beerselse Hoogstraat woonden vooral ambachtslieden, herbergiers en hand elaars. Hun zaken zorgden voor enige drukte en ook wat verkeer.

Beersel

Café-restaurant. F

M oo rcn~·Ot·neyl' r

Café - restaurant F. Moonens-Dc11eyer. J-1. Teirli11ckplei11 .

Vanaf 1953 hield Gaston De Beider d e herberg «De Drie Fonteinen)) in de H oogs traat. In 1961 kocht hij het «Estaminet - restaurant Au Casino» uitgebaat door F. Moonens-Deneyer en gelegen aan net kerkplein, nu H. Teirlinckplein. Behalve de zaal achteraan en de keld ers liet hij het h ele gebouw afbreken en heropbouwen. In 1962 was he t k laar. H et h ad een heel nieuw uitzicht: dat van het café-restaurant «De Drie Fonteinen » zoals we het tegenwoordig kennen. De ~igenaar telde onder zijn klanten Vlaamse auteurs en vooraanstaande fig uren. De mees t bekende onder hen was voorzeker Herman Teirlinck.

Borstwering op schoormuur - en niet : aquaduct - langs de Steenweg op Ukkel op de plaats waar d e Zennedreef naar h aar hoogtepunt stijgt en uitloopt op de voornoemde steenweg. Sinds deze laatste is verbreed, h eeft het ho ekje zijn schilderachtig cachet verloren. Helemaal aan het eind van de steenweg, net voor de toren van de Sint-Lambertuskerk, staat het «Centrum H otel du Centre», het oudste hotel van de fusiegemeente Beersel.

BE• pi:r.r

\q1.dur

Ku (rl'<'

• De Stec11wt'g op Ukkel.

tjEfl{:iïl

De Zen ned reef.

In de plaats van de borstwering op de vorige prent staat nu een metalen leuning die de voetganger voor het gevaar van een val behoedt. Het continue beeld van de Zennedreef die doodloopt in de weilanden, met als achtergrond de glooiingen van het Pajottenland, bestaat niet meer. D e verstoorster is de spoorlijn Halle - Schaarbeek. Lees daarover meer op b ladzijde 136.

HETBEUKENLANDSCHAP DE UWENBERG De bodemhoogte te Beersel varieert, in ronde getallen uitgedrukt, tussen 25 en 120 m eter. Het laagste punt is gelegen langs de Zenneboorden op de grens met Drogenbos, het hoogste in de nabijheid van het G. Brugmanninstituut op de grens met Alsemberg. Tussen het dal en d e hoogvlakte liggen hellingen die soms heel steil zijn. Eén van die verbindingen tussen de Zennevallei en de heuvelrug, waarop de dorpskern zich bevindt, is het pittoreske Beukenlandschap. Net daarnaast, in noordelijke richting, ligt de Uwenberg die van 50 naar 90 meter klimt. Boven op de top kwam Herman Teirlinck (1879-1967) zich in 1936 vestigen. Van daar had hij een prachtig gezicht op het dal en het golvende Pajottenland.

• Hel Be11kcmln11dsclm1J.

De Uwe11berg.

De plaatsnaam «Uwenberg» is in feite verkeerd. Vroeger heette de plek «Heideberg», in het dialect «Aaberg». Die «Aa» werd in latere tijden niet meer vertaald door «heide», maar wel door het bezittelijk voornaamwoord «Uwen».

De Uwe11/lerg.

Bro11 111111 rle voet vn11 het Be11ke11/n11rlschnp.

Een handeling die even oud is als de wereld." water scheppen uit een bron. Pas in 1939 kon de bevolking gebruik maken van de openbare waterleiding. 57

•

VERDWENENLANDEL"KEEENVOUD Onder deze titel vermelden we drie gebouwen uit de vorige eeuw die niet meer bestaan.

H e t eerste: een lemen s tulpje waarvan we de ligging niet hebben kunnen vinden.

Stulpje: liggi11g 011s 011/Jeke11rl.

Het tweede was een kleine hoeve gelegen in de Nering. Op de plaats van het wit gekalkte schuurtje s taat nu een nieuwe woning.

Copyngh1 A C.L · Brussel

Gedeeltelijk gesloopte lioeve. De Neri11g.

Het derde was de boerderij die vlak bij de middeleeuwse burcht stond, op de plaats waar d e speeltuin zich nu bevindt. Het goed werd na 1955 gesloopt.

Copyrlghl A.C.L - Brussel

Gesloopte boerderij 11nast hel kasteel. Lotsestrnnt.

•

Alsemberg

Zicht op :\l!'conberg

•

::::1

•

DE ONZE-LIEVE-VROUWEKERK

Alsemberg is één van de oudste pelgrimsoorden van Vlaanderen. Reeds in de middeleeuwen stroomden gelovigen hier toe om er het genad ebeeld van Onze-Lieve-Vrouw aan te roepen. Hun aantal werd weldra zo groot dat het toenmalige Romaanse kerkje diend e vervangen te worden door een ruimer bedehuis. Voor de bekostiging ervan zo:r.gden onder anderen de hertogen van Brabant. De bouw duurde anderhalve eeuw: van 1354 tot 1527, maar het eindresultaat was iets enigs. Alsemberg kreeg een kanten juweel in Brabantse laat-gotiek dat menige stad zou gesierd hebben.

De 0 11ze-Ueve-Vro11wekerk in de eerste helft vn11de17de eeuw. Pastoor Bolssfrnnt.

De hed e ndaagse l;>ezoeker kan het gebouw in z ijn oorspronkelijke staat gadeslaan op enkele schilderijen die in de kerk hangen. Eén ervan stelt een vorstelijk bezoek voor. Het dagtekent uit de 17de eeuw. H et is geen meesterwerk, maar het bezit een bepaalde informatieve waarde. De onbekende schilder geeft ons naast d e uitbeelding van het gebeuren - de luisterrijke ontvangs t van een paar hoge bezoekers - een getrouwe afbeelding van he t Alsembergse heiligdom en zijn omgeving voor 1650. Het rijke gebouw met zijn 93 meter hoge, slanke toren prijkt op de heuvel. Errond geschaard staan enkele fraaie woningen in vakwerk. Aa n d e linkerzijde bevindt zich het Alsendal. ..

De 011ze-Lieve-Vro11wekcrk /11sse111889, jnnr vn11 de bouw va11 de fopgeveltjes boven de zijbe11ke11, en 1891, jnnr vn11 de herstelling vn11 de /ore11. Pastoor Bolsstrnnf.

Deze aanblik veranderde totaa l in 1653. G ~durende een hevig onweer sloeg de bliksem in de toren. De houten spil en het dak van het gebouw brandden. af, de klokken smolten ... Het dak werd hersteld. De klokketoren, die fel onder de ramp had geleden, kreeg een soort van afdak als bedekking . Op 15 februari 1807, om 3 uur in de namiddag, stortte hij in en verbrijzelde in zijn val een deel van de welfsels van de middenbeuk en van de zijbeuken en alles wat er zich onder bevond. H et was toen treurig gesteld m et de hertogelijke kerk. 64

In 1823 werd de toren stevig hersteld, echter niet in zijn originele vorm. Deze kreeg hij, zij het in kleiner formaat (72 meter), tijdens de grondige restauratiewerken die in 1866 een aanvang namen ~:mder leiding van architect Julius-Jakob van Ysendyck en die in 1907 onder toezicht van diens zoon Maurits werden beëindigd.

•

De Onze-Lieve-Vrouwekerk in 1893, jnnr vn11 de nnnleg vnn de grote trnp nnnr de ziji11gnng. Helemna/ links voornnn: de voormnlige herberg «De Drie Ko11i11ge11». Pastoor Bolsstrnat.

HET BAROKHOOFDALTAAR

Van 1887 tot 1907 was Jan Bols pastoor van Alsemberg. Hij was een bekend pedagoog en musicdloog en was ook lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. Onder zijn impuls volgde tijdens de algemene herstelling van de kerk de ene renovatie op de andere. Zo werd in 1889 het barokhoofdaltaar afgebroken. Het dagtekende uit 1636 en bestond hoofdzakelijk uit beschilderde en gemarmerde houten elementen. Onder een overdadig versierd baldakijn bevond zich het beeld van Onze-Lieve-Vrouw in staande houding en met het kind Jezus op de arm. Dit beeld werd door de Gentse kunstenaars L. Blanchaert en A. Bressers in zijn oorspronkelijke staat hersteld. Onze-Lieve-Vrouw kreeg opnieuw een zittende houding met het kind op haar schoot (sedes sapientiae). In 1891 had de plechtige inhaling plaats, zoals later wordt beschreven. Eveneens in 1889 werden de drie voornaamste toegemetselde koorramen weèr opengemaakt en in 1891 voorzien van gekleurde glasramen van de hand van J. Dobbelaere uit Brugge. Het nieuwe hoofdaltaar uit 1906 is een werk van de Leuvense beeldhouwer B. van Uytvanck naar een ontwerp van professor Dr. Rairnond Lemaire uit Dworp.

He 1 bnrokhoofdnltnnr. "' Interieur vn 11 d,c Onze- Ll.c•·1e-Vro11wekerk.

•

STOET 1891 De groep verklede personen telt enkele tientallen van de achthond erd deelnemers aan de luisterrijke optocht, die op zondag 26 april en op zondag 3 mei 1891 in Alsemberg werd ingericht ter gelegenheid van de inhaling van het herstelde beeld van Onze-Lieve-Vrouw. Onder een onbeschrijfelijke toeloop van gelovigen en toeschouwers verliet de stoet de gemeente en begaf zich naar het goed van baron de Roest d'Alkemade te Beersel. Op het plein voor het kasteel stond het 0.-L.-V.-beeld tentoongesteld. Na een korte plechtigheid w erd het processiegewijs naar zijn heiligdom teruggehaald .

•

,..•

~"\

Alsemberg - Beersel. Vor111i11g v n11 de stoel .

De in kostbare mantels gehulde ruiters en amazones op de foto beeldden historische p ersonages uit die ooit in onze s treken vertoefden. N et zoals in 1934, tijdens de Kroningsfeesten, bestond deze figuratie uit led en van de plaatselijke, ad ellijke families. De burgers in Lode wijk-XIV-kledij, onder wie enkelen met een instrument in d e hand, wa ren muzikanten van de fanfare «Wel doen en laten zeggen » van Rode. Op d e achtergrond staat d e gulden troon van Onze-Lieve-Vrouw, haar in 1780 door d e beenhouwers van Brussel geschonken. H et feit dat hij onbeze t is laa t on s verond erstellen dat d e foto werd genom en op 26 april 1891, tijd ens d ~ eerste uitgang van de stoet.

LUCHTFOTO

De eerste vooroorlogse luchtfoto van onze streek werd genomen van op d e toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. De onderste helft biedt een gezicht op een klein deel van de dorpskom en op de gebouwen van het Sint-Victorinstituut. Bovenaan, tussen glooiende akkers en weiden, verdwijnt de baan naar Eigenbrakel in het Walenland. En middenin, begrensd door h et Broek waarlangs de Molenbeek kronkelt en d e nog onbebouwde H alsesteenweg (Sint-Genesius-Rode), ligt een moerassige strook. Daar zou in 1912 de weverij Van Ham word en gebou wd.

• L11d1t{oto.

PANORAMA

Gedurende de laats te decenniën van de vorige eeuw was de dorpskom van Alsemberg één grote bouwwerf. Metselaars en timmerlieden hadden het druk; d e zilveren klanken van het truweel en de doffe kloppen van de houten ha m er hingen steeds in de lucht. Het resultaat was een reeks van nieuwe of vernieuwde constructies: het Sint-Victorinstituut dat met tussenpozen tot s ta nd kwam: d e klaslokal en langs d e toen malige Schoolstraat in 1868, d e refters in 1886, de keuken en de eetzaal van de geestelijken in 1892, de hoofdingang in 1897, het huis van de aalmoezenier en de kapel in 1898; d e Duitse kostschool voor meisjes uit 1877, geves tigd in de gemoderniseerqe k a p elaans hui zen naa s t de kerk; d e gemee ntelijke jongensschool in 1879; d e Onze-LieveVrouwekerk waarvan de buitenresta uratie in 1891 zo goed als voltooid was; een aanta l burger- en hand elshuizen gelegen ten noorden van de Molenbeek." ·

Rdlt eu r, J . A LOOBT.

Pn11orn111n met /tet Wi11derickxplei11 op de voorgrond.

De meeste gebou wen van d e in de volksmond geheten Vismarkt daarentegen waren eng en verouderd. Hun gebrek aan eenheid in afme tingen en s tijl bracht een indru k van scham elheid teweeg. Die impressie werd nog vergroot door de aanwezigheid aan d e zuidzijde van een vuilnjshoop en een moeras, daar waar eertijds een kasteeltje had gestaan, omringd door een grote vijver waar de inwoners, naar het schijnt, waterkers kweekten .. . De metamorfose va n h et Wind erickxplei n zou veel later geschieden ...

•

.-;;::a

GEZICHT OP ALSEMBERG

De afbeelding «Gezicht op Alsemberg, beneden den grooten trap» dagtekent va.n rond de eeuwwisseling. Om dit tijdstip te bepalen kunnen we de kleding van de dames en van de kinderen in aanmerking nemen. Maar op de achterzijde van de kaart staat een stempel die een zeer precieze aanduiding geeft: «Alsemberg, 22 août 10-11, 04». Het was de tijd dat de gemeente over een postkantoortje beschikte. Het bevond zich in de Dreef, de huidige Vanderveldenlaan, en deed d ienst van 1900 tot 1906 . • - Carte postale - Correspondenzknr to ale -

Post carll -

Levcfezö-Lap -

Briefk aart

Jnion postale universeUe- unione postaleuniver~a}t?=--, ·"

, . c...J ...

.I~,,,17, "'

:'Il

I-

j ;

r.ió

•

1'.~1l~!Sii~~i,;.q.

- ......""

".••.•...•..•.•. ".•.. ••... -···••h

• ••••••• ••••• •••• ...•• •·-·--••••- uhoo••o••••"• ",",_" •• ....,,_ - 000 ·-•• - ••••••••o•.o•••0'"<•0•"," ••• 00000-ono•••H••••n•••

Dan is er de uit~ever: Jozef Roosen. Hij was koster van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van 1886 tot 1907. Hij liet de kaart verschijnen na 1897. In de loop van dat jaar lieten d e Broeders van Monseigneur Scheppers de vroegere J~erberg «De Drie Koningen» slopen, die op de foto blz. 65 na ast d e pastorie staat afgebeeld. In de plaats van hun eerste schoolgebouw kwam er een sierlijk tuintje en de indrukwekkende hoofdingang van het pensionaat, helemaal rechts op de foto.

• \ ",Il • .-1 J 1: • ,

;

'.' ; •, • .•• l r ' 111 ,,· 11 ;;.;roof Tl 'r,·p . . l lt"'llt/1,·r;..?.·. l'"ll1'.,ll b;.,.s rtu :...: ., 1c.1/ ts1·.·1t:._r.

:1• •· / ''/'

De Pastoor Bolsstmnt.

Uit een veel vroegere periode stamt het «huyze geheten de Zwane» d a t achteraan te zien is. H et s taat reeds vermeld op documenten uit d e tweede helft van de 16de eeuw en is de oudste nog bestaande herberg van onze fusiegemeente. Op 22 mei 1839 kocht Jan Vandervelden (Sint-Genesius-Rode 1801 -Alsemberg 1874) het goed aan. Het was gelegen tussen de huidige Boonstraat, de Brusselses teenweg e n de Pastoor Bolsstraat. Tussen 1845 en 1850 liet hij zijn woning en zijn zaa k verbouwen en vergroten. Vermoedelijk kreeg «De Zwaan» toen het uitzicht dat het, op enkele details na, heden nog heeft.

HET SINT-VICTORINSTITUUT •

In het midden van de 19de eeuw probeerden verschillende geestelijke en wereldlijke leerkrachten uit de omgeving een jongenspensionaat te stichten in Alsemberg, maar geen enkele kon met su cces zijn poging tot een goed eind brengen. De laatste onder hen, een zekere heer Wuyts, besefte dat h e t voor een enkeling onbegonnen werk w as een kostschool te houd en. Hij wendde zich tot de congregatie van Mgr. Scheppers m et he t verzoek hier een internaat in te richten. Victor Scheppers (Mechelen 1806 - 1877) was kanunnik van de Sint-Romboutskathedraal en stichter van een vereniging van broeders en zusters die zich wijdden aan het ond erwijs van volkskinderen, het verplegen va n zieken en gebrekkigen en h e t bijs taa n van gevangenen. • Eind augu stu s 1861 kwam en vijf Broeders van Onze-LieveVrou w van Barmhartigheid uit Mechelen hier aan. Ze namen hun intrek in de to t school in geri chte h erberg «De Drie Koningen», waa r hun voorgangers Jes hadden gegeven. De instelling kreeg de benaming «Pensionnat Saint-Victor» naar de voornaam va n de stichter van d e congrega tie. De nieuwe school genoot heel vlug een goede faam en breidde zich snel uit.

onoal 'r-\ ïctor <'• ·"-" m rg. !'\~te S".\·mnastiquc du 10 juillet 191l. .\rnveo du oort~ge au \ illage.

De Pastoor Bo/sstraat (dorpsce11tr11111).

In mei en juli 191 ~ hadden groo tse feesten p laats ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de stichting. In dat jubeljaar telde de school 250 internen. Eén van de hoogtepunten van de viering was het turnfeest van 16 juli op het voetbalveld gelegen langs de Dreef. Met d e studentenfanfare voorop trok de stoet door het centrum van de gemeente.

•

--. Op nummer 62 van de Pastoor Bolsstraat bevindt zich de «Villa de l'Etoile». · Tot enkele jaren voor de Eerstê Wereldoorlog stond daar een afspanning uit de 14de eeuw: «De Ster». Tot het goed behoorden ook nog een boerderij en een kleine kapel. Wie goed toekijkt, bemerkt aan de linkerzijgevel van het hoofdgebouw een afdakje dat eertijds een beeld van Onze-LieveVrouw beschermde. In de volksmond heette ze «O.L.V. van de voerman.» De geestelijken verk.:mdigden dat ze er waakte over de voerlui «omwille van de snel dalende en voor rijtuigen g~vaarlijk draaiende helling.» (J. Bols). Dat zal wel de waarheid ZIJn geweest. Maar de gewone mensen hadden er een andere verklaring voor: ze vertelden dat Onze-Lieve-Vrouw de vrachtvervoerders er moest toe bewegen wat minder te vloeken ... want dikwijls werd er op die plaats gescholden en getierd, omdat de paarden er met moeite vooruit konden.

VIiia Il~ l ' Elollc:

Al so m berg

Vllfu

cl~

Slt.r

De Pnstoor Bolsstrn11f (eerste derde vn11 de helli11g).

•

VIJi' OU V•ll•\0

OORPZ CHT

HET KLOOSTER VAN .D E FRANSE ZUSTERS

Het oudste gedeelte van het "Pensionaat Sinte-Maria", thans cultuurcentrum «De Grote Sleutel», stamt uit de 16de eeuw. Het is gelegen langs de .Onze-Lieve-Vrouwekerk en is te herkennen aan zijn puntgevel. Oorspronkelijk was het de woonplaats van de kapelaans die de pastoor in z ijn ambtsbezigheden ter zijde stonden. In periodes van intense devotie en massale volkstoeloop, zoals dat het geval was op het eind van de 16de eeuw, telde de parochie niet minder dan zes hulppriesters. Ze verbleven in afzonderlijke woningen die evenwel aan elkaar paalden en samen een mooi uitzicht boden. De «kapelaanshuizen» hadden nog een ander <loer dan het huisvesten van geestelijken; hun zolders deden dienst als «spijcker», de ruimte voor het b ergen van het graan dat de kerk ontving als tienden en renten van verhuurde goederen. Rond 1800 was het aantal kapelaans flink gedaald: er bleven er maar twee meer over. In 1833 liet de parochiale overheid in de leegstaande huizen een lagere school met internaat inrichten. Na enige tijd bleken de klaslokalen en slaapruimten te klein, zodat er äiende bijgebouwd. Met de jaren ontstond er een uitgestrekt complex van klooster- en schoolgebouwen. In 1877 werd de eerste kostschool overgenomen door de uit Duitsland verjaagde Zusters van de Christelijke Liefde. Ze behoorden tot een congregatie die in Europa en Amerika een groot aantal huizen bezat. Ze gaven hier onderricht aan rijke jonge dames uit Duitsland en uit de Scandinavische landen. In de gangen hingen er prachtige gordijnen aan de ramen, overal lagen er dikke tapijten en in menig salon stond een vleugelpiano te pronken ... De leerlingen speelden tennis op banen die in de kloostertuin waren aangelegd ... Na een verblijf van een dertigtal jaren verlieten de Duitse zusters onze gemeente.

Pc1151onnat Saint c:-M;,irie. Pcn:.1oa:1:1t Smtc-MariA

De Pastoor Bolsstmnt (tweede derde vn11 de !telling).

De gebouwen s tonden enkele jaren leeg. Nog voor 1911 werden ze betrokken door Portugese jezuïeten die wegens verv olging hun la nd hadden verlaten. Hun ballingschap brachten ze in noga l armoedige ~:nns tandigheden door. In 1915 keerden ze naar hun vaderland terug, omda t het regime daar veranderd was. In 1917 kwamen Franse z usters uit Saint-Quentin zich in de kloostergebou wen vestigen. De Dienstmaagden van het H eilig Hart van Jezu s (Les Soeurs Servantes du Coeur d e Jésus) vormden in het begin een afdeling van het Werk van d e Berg Thabor, een welda digheidsorganisa tie voor m eisjes. La ter hielden ze een schoolkolonie met kleuterklassen en lager onderwijs, eveneens voor meisjes. Ze sloten de in stelling in 1974 en verkochten hun eigendom aan de gemeente Beersel in februari 1980.

De drie gebou wen op de rechterkant van d e pren t waren drie bekende herbergen. De eerste vooraan, «Concordia», vroeger «Au Lion Belge», was het lokaal van d e parochia le verenigingen. De tweede herberg me t balkon heette «In Hertog Jan III». Ja renlang w as h ij de zetel van de Koninklijke Fanfare «LamierChêne». Het derde handelshuis op de ach tergrond was herberg en slagerswinkel. Het droeg de n aam «Au Mou ton ». We weten niet of de klant er schapebout kon geserveerd krijgen, maar een lekkere bi ef~ tuk kon hij er wel eten. 79

•

Aan het Oostenrijks Bewind danken o nze streken een aantal belangrijke verbindingswegen. Een decreet uit 1712 had het aanleggen van de Alsembergsesteenweg als gevolg. Hij verbond de hoofdstad, en meer bepaald het Fort Monterey, een vroeger vestingwerk in de buurt van de Bareel van Sint-GiOis, met de zuidelijk gelegen gemeenten SintGenesius-Rode en Alsemberg. Voor het gedeelte tussen Sint-Gillis e n Kalevoet duurden de werken van 1726 tot 1729. De overige vier kilometer, van de « Pub> van Kalevoet tot boven de «Kerkenberg» van Alsemberg, namen m eer tijd in beslag: elf jaar. Vanaf 1740 konden onze veorvaderen gemakkelijker Brussel bereiken dan voorheen.

r.11.111•" :" 11' A l :scmbcrg ~/c~llll'l'J! l'<lll Al$Cmbo r "

•"

Eilulc un11 tie Pastoor Bo/sstrnnl, dit• 11itloopt oµ de A lse111l)(!rgsll!e11wl'g.

Het Broek. De Molenbeek, ook Meerbeek geheten, loopt nog door drie andere deelgemeenten: Dworp, Huizingen e11 Lot.

Het Broek. De Mole11beek in de nabijheid van de voormalige kartonfabriek van de firma Gebroeders Xavier en Alfons Winderickx.

•

DE DREEF De inwoners van Alsemberg en die van Rode hebben nog steeds nauwe con tacten met elkaar. De onmiddellijke nabijheid van hun dorpskommen is daar niet vreemd aan. Beide zijn verbonden door niet minder dan vier dicht bij elkaar gelegen, parallelle verkeerswegen:

1. de Kloosterweg. 2. de Vanderveldenlaan met, op Roods grondgebied, de Dreef als verlenging. 3. de Rodestraat met d e Dorpsstraat als verlenging. 4. de Zoniënwoudlaan, die thans de plaats inneemt van een vroegere veldweg..

De Vn11dervelde11/nn11 (richt i 11g Si11l-Gr11esi11s-Rade).

Van d e vier is d e tweede, algemeen «De Dreef» genoemd, de m eest afgebeelde. Het was een romantische weg, waar het goed was te kuieren op warme zomerdagen, beschermd tegen d e zonnestralen door twee rijen hoge populieren en verfri st door de koelte va n d e heldere Molenbeek .... 82

De Alsembergenaar die anno 1900 in westelijke richting langs de Dreef wandelde, zag niets opvallends in de omgeving, de pas gerestaureerde Onze-Lieve-Vrouwekerk misschien buiten beschouwing gelaten. Hij was gewoon aan het gezicht van de dubbele rij bomen en aan de haast onbebouwde helling, dé berg. Ook het groepje huizen dat tussen de eerste twee bomen zichtbaar was, hoorde bij het landschap. De gebouwen waren rond een pleintje geschaard dat de «Blijk» heette. Hun bijzondere ligging laat veronderstellen dat ze waarschijnlijk de eerste woonkern van het dorp hebben gevormd. Tussen het lange, lage gebouw waar zich de stallen van de afspanning «De Ster» in bevonden en de vijf, zes woonhuizen en huisjes liep een wegje steil naar beneden. Het leidde naar een bron waar de buurtbewoners zich van water kwamen voorzien. Het bronnetje bestaat nog, maar zijn water is ondrinkbaar geworden. Van de gebouwen rond h et pleintje blijven alleen nog twee huizen aan de Pastoor Bolsstraat over. De «Blijk» heeft zijn uitzicht van weleer verloren.

• De Vn11rlervelde11/nn11 (riclrti11g dorpsce11tm111).

SouveniT •l<' J'in:lU~ur.iûon •J.i l'éclair.igt• au gnz c C1<' Continentale > de la comm une d".\lsomberg · · •

De Vn11dervelde11/nn11.

In 1912 kreeg Alsember g de gasverlichting. Bij die gelegenheid werd een ballon opgelaten op-het voetbalveld van het Sint-Victorinstituut. Het was een gebeurtenis die heel wa t volk lokte. Dworp en Beersel waren reeds in 1907 op het gasnet aangesloten. Beide dorpen kenden in 1912 zelfs de elektriciteitsverdeling. En Huizingen nog vroeger! (Meer daarover op bladzijde 138)

EEN HOLLE WEG Een bijzonder kenmerk van ons landschap is de aanwezigheid van holle wegen. Deze zijn vijf-, zes-, zevenduizend jaar geleden ontstaan door de samengestelde werking van mens en natuur. In die lang vervlogen tijd leefden er in onze streken neolitische mensengroepen die zich op onze hellingen en heuvels hadden gevestigd. De moerassen langs onze waterlopen waren weinig geschikt voor hun veeteelt en akkerbouw. Maar geregeld moesten ze toch naar het dal om er water te halen voor zichzelf en voor hun kudden. Ze volgtjen steeds dezelfde wegen, degene die loodrecht naar de rivier liepen en vaak de grootste niveauverschillen vertoonden. Mettertijd vormden zich greppels in de bovenste grondlaag, waarlangs ook de neerslag naar het dal vloeide. Door de erosie en het veelvuldige gebruik van dezelfde paden werden de greppels steeds dieper en breder. Op een dag kwamen de wegen, die de voorhistorische mens had gebaand, onder de oppervlaktelaag te liggen. Onze holle wegen waren geboren ...

" 111l,0r~. ,'\lst!

Chemin crcux

' ~·'?n-_.;,,..?" ~J

~<14

De steile wanden hoefden niet lang op hun begroeiing te wachten. Die kwam er in de gedaante van grassen, struiken en zelfs bomen. De hier afgebeelde- holle weg heeft plaats moeten maken voor de Genstberg. Die weg bestaat dus niet n1eer. Gelukki g zijn er i11 de omgeving nog enkele merkwaardige holle wegen te vinden. Die zijn: de Diepestraat, de Brons tra at en de Beukenbosstraa t.

De Ge11stlJerg. 85

•

HET SANATORIUM Georges Brugmann, een zeer vermogend bankier, overleed te Brussel op 23 november 1900. Bij testament liet hij aan de Brusselse weldadigheidsinstellingen o.m. een som van vijf miljoen fr. nq. die moest dienen voor de oprichting van een sanatorium(. .. Je lègue à l' Administration des Hospices et de la Bienfaisance de la Ville de Bruxelles une somme d e 600.000 francs en espèces dans le but de construire, sans1uxe, un sanatorium pour tuberculeux, et pour pourvoir à son entretien, 4.400.000 francs .....) De inrichting kwam tot stand te Alsemberg in het begin van de eeuw. De inwijding van de gebouwen had plaats op 24 nov~mber 1909. Een week later, op 1 december 1909, gingen de deuren van het instituut open voor de zieken, hoofdzakelijk mannelijke t.b.e.-patiënten uit de hoofdstad. Ze beschikten er over heel wat comfort. Ze hadden o.a. warm en koud stromend water, dank zij een 26 meter hoge watertoren die eigendom was van de instelling.

Alsemberg. Sanatorium Brugmann

Façade principalo

Het G. Brug111n1111i11stil 1111/. Sn11ntori11111stmnt .

Al se mb e r g

Sa11alnri\1m Hrui:mnnn

Cllateau cl't:no - \Vuftr fvrcn

Het G. Brug111n1111i11stit1111t. Sn1111tori11111strnnt.

In 1939 werd te Alsemberg de openbare waterleiding aangelegd. Doordat het sanatorium zich op de bedeling liet aansluiten, had de toren geen bestaansreden meer. De Brusselse C.0.0. besloot op 22 november 1949 hem te laten slopen,hetgeen op 6 maart 1950 gebeurde.

Het G. Br11g111r11111i11stit1111t. Sn11nlori11mstrnnt.

De elektrische centrale van d e instelling bevatte twee benzinemotoren van elk 30 paardekracht en een accumulatorenbatterij van 300 ampère-uren. In feite was één motor voldoende om de ins telling van stroom te voorzien, zodat de andere als reserve kon dienen . 87

•

KASTEEL BOSQUET

Midden in het domein Rongenbos staat ons gemeentehuis, het vroegere kasteel Bosquet. Frans Bosqu et, een houthandelaar uit Brussel, was de naam van de bouwheer en eerste eigenaar. Het gebouw dagtekent van rond de eeuwwisseling. Het vertoont geen opvallende s tijleigenschappen, maar heeft wel allure en bevat enkele waardevolle elementen: een sierlijke eikehouten trap en een vloer in Italiaanse keramiek in de wintertuin. Het goed veranderde. een paar keer van eigenaar. De laatste was de heer Eloy. Vanaf 1939 bewoonde zijn familie h et kasteel niet meer. Het kwam leeg te staan en diend e dan als militair doorgangskamp voor de Engelsen in mei 1940, voor de Duitsers gedurende de bezetting en in 1944 opnieuw voor de Engelsen, die er een geheim zendstation in onderbrachten. De apparaten stonden op de zolders en dienden om richtlijnen te geven aan Britse vliegtuigen die, vertrekkend uit Engeland, in Duitsland bombardementen gingen uitvoeren. Na de wapens tilstand mochten jeugdgroeperingen het kasteel voor hun kampen en andere vermakelijkheden gebruiken. In die periode en ook daarna kreeg het onbewoonde gebouw geen e nkele onderhoudsbeurt meer, zodat het langzaam in verval raakte. Het werd van de ondergang gered door het Alsembergse gemeentebestuur dat het eind 1973 aankocht met het doel er zi jn administratie in te vestigen. In september 1974 beschikten de Alsembergenaars over een nieuw, ruim gemeentehuis.

Domeill Rondellbos. Uitgnllg Alsembergsteemveg.

Ch.i!t .• u dt• .ll /ltJSt/llcl

•

• Het Ce111ee11te/111is. Alsembergstemweg.

Dworp

Panorama van Dworp P.monm1n de Toucocppc

•

DE OUDEKERK

Het politiecommissariaat van onze gemeente, het vroegere gemeentehuis van Dworp, vertoont een paar bijzonderheden: de onderbouw in ijzersteen, die afkomstig zou zijn van de Bruineput, en de weerhaan op het dak. IJzersteen en weerhaan behoorden tot d e oude Romaanse kerk die precies op diezelfde plaats stond en in 1900 onder de slopêrshamer terechtkwam.

Het gemeentehuis (gebouwd in 1902). Alsc111bergsesteenweg.

'~/ J

.è\

De oude kerk. Alsembt!rgscstecnwcg.

De reden waarom de parochiekerk moest verdwijnen lag hoofdzakelijk in haar gebrek aan voldoende ruimte voor een bevolking die om en bij de 4.500 inwoners bedroeg. Dus niet in d e toestand van het gebou w, want dit was een goede honderd jaar vroeger nog gerestaureerd. In DV\:'orp moet d e clerus zeer vroeg over een houten kapel hebben kunnen beschikken voor de eredienst. Vanaf de 12de eeuw kon h ij de missen opdragen in een Romaans stenen gebouw waarop de tand des tijds geen grote invloed bleek te hebben gehad.

De oude kerk tijdens de afbraak. Alse111bergsestee11weg.

Maar in 1595 verschenen de calvinisten in het dorp en staken de kerk in brand. De schade was aanzienlijk. Alleen het koor en de toren bleven min of meer gespaard. Pas in 1612 was het gebouw weer in zijn vroegere staat hersteld. In 1760 was het koor aan hernieuwing toe. En in 1785 het sch ip. Graaf Cornet v iel de eer te beurt daar d e eerste steen van te mogen leggen. Of die bij de afbraak in 1900 is teruggevonden, blijft een open vraag...

De huidige kerk werd tussen 1890 en 1894 naar een ontwerp van de Brusselse architect De Maeght opgericht.

Tourneppe·l ez-Hal. De Kerk. - L'Eglist'.

I~~

De 11ie11we kerk. Alse111bergsestee111ueg.

HET KASTEEL VAN GRAAF CORNET DE GREZ

Na in 1684 volledig te zijn verwoest door de legers van Lodewijk XIV, koning van Frankrijk, werd het huidige kasteel te Dworp een tiental jaren later door Jaak Ie Roy heropgebouwd. Oorspronkelijk was het een waterkasteel. Maar in 1870 werden de grachten gedempt en de vier stoere hoektorens opgetrokken. Gedurende bijna twee eeuwen waren de graven Cornet de Grez eigenaars van he t goed. Van 1.804 tot 1918 waren ze ook burgemeesters van de gemeente.

'Co:.srntppc . <"h

1:~Ju d~ ,\\. .: l

::::e \

:n~·

Het kasteel va11 graaf Cornet de Grez <z11idka111). A/sembergsestee11weg.

Het knsteel vn11 grnnf Cornet de Grcz (11oordkn11t). Alsembergsestee11weg.

De Dworpenaars kregen heel zelden toegai1g tot het grafelijk domein. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het park een paar keer toegankelijk voor een uitgelezen publiek dat er kon deelnemen aan een soort van tuinfeest. De toegangsprijs bedroeg 1 frank. Voor de kinderen waren er spelen voorzien. Volwassenen konden drank en versnaperingen bestellen. Ze konden er ook fruit kopen in kleine of grote h oeveelheden. De opbrengst van het feest m oest dienen «pour subvenir au séjour des nombreux tuberculeux de Tourneppe dans un Sanatorium». De Duitse bezetting was een echte nachtmerrie voor d e hele Belgische bevolking. Maar vooral de kleine lieden hadden het te verduren. Honger, koude en epidemieën verzwakten hun gestel. Wie leed aan tuberculose, had weinig kans ervan te genez.en.

DE SCHANDPAAL

In onze omgeving zijn gevangenissen en strafwerktuigen uit vroegere tijden eerder zeldzaam. Beneden in de donjon, de hoofdtoren, van het kasteèl te Beersel bevindt zich de vroegere gerechtszaal. In het midden staat nog altijd de pijnbank waarop men de aangeklaagde door folteringen tot bekentenis trachtte te brengen. In bepaalde gevallen verbrijzelde de scherprechter de ledematen van de ongelukkige ... Een nis in de muur deed dienst *als cachot. De afmetingen ervan waren klein gehouden, zodàt de gevangene verplicht was in gehurkte houding te blijven zitten. Kreeg de misdadiger levenslang, dan wachtte hem een trage dood in de kerker onder het binnenplein. Kreeg hij de doodstraf, dan volgde zijn opknoping, niet in de vlakke buurt van de waterburcht, wel aan de rand van de heerlijkheid, op de hoge heuvelrug, even voorbij de Grote Kapel, waar ook de heer van Alsemberg over een galg beschikte. De twee getimmerten stonden aan elke zijde van de baan die leidde naar het noorden. Wie naar Brussel to~? of wie uit de hoofdstad terugkeerde, kreeg soms een vresehJk taf_ereel te zien: een paar uitgerekte lijken die aan een touw hmgen te bengelen in de wind ... Stichtend was de aanblik eigenlijk wel! Het angstaanjagend oord leeft voort in de naam «Galgstraat» die zelf is afgeleid van het toponiem «de Galg». De heren van Dworp gebruikten minder gruwelijke methodes om hun onderdànen op het rechte pad te houden. Zakkenrollers, schurken en schelmen die een veroordeling hadden opgelopen, stonden, vastgeklonken aan de kaak, een paar uren, soms een ganse dag_ in de regen, de kou of de zon en ... in de algemene belangstelling ... Gedurende h et Ancien Régime, de tijd voor de Franse Revolutie van 1789, prijkte de schandpaal in het midden van het pleintje voor de oude kerk.

Tijdens of na de komst in ons land van de Franse revolutionaire legers, de vijanden van de adel en van zijn symbolen, verhuisde de blauwe hardstenen z uil naar de achterkant van het kasteel van de graaf. Daar deed hij dienst als lantaarn. Door toedoen van Aug. Winderickx, schepen van de gemeente, keerde de gerestaureerde schandpaal uit de 17de eeuw terug naar zijn oorspronkelijke plek. De inwijding had plaats op zaterdag 16 oktober 1948, ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de officiële instelling van de jaarmarkt.

•

• De sclin11dpnnl, nnnsl /tel politieco111111issnrinnl. Alsemilergsestemweg.

De Ce111ee11tel111isstrnat.

Gemeenteplein? Neen, Gemeentehuisstraat, maar door de bevolking «het dorp» genoemd. TOURNEPPE. -

Cl:am1:1fo de Watar/r,o.

De Alsembergsesteemveg (ce11trum).

Alvorens «Alsembergsesteenweg» te heten droeg de «Chaussée de Waterloo» de naam «Chaussée de Mont-Saint-Jean». De Provinciale Raad die hem rond 1830 lie t aan leggen, besch o uwd e hem als een verbinding tu ssen de Bergensesteenweg en die van Brussel naar Nijvel. 100

DE STEENPUT

Van de late middeleeu wen tot in de achttiende eeuw werden in de Steenput vrij veel kwartsrotsen on tgonnen. Ze dienden vooral om er straatstenen uit te houwen. Deze vonden een afzet in Brussel en in onze omgeving.

0111Rcvi11g 11n11 de Stee11µ11/.

101

Begin dezer eeuw werd nog een poging gedaan om de ondergrond te laten renderen, maar de onderneming bleek weinig winstgevend te zijn en kende geen lang bestaan.

•

Stee11/1011wers nnn de arbeid. S1·1•e11p11l.

102

. 'teen pul lluiues de la Carrière

De Steenput.

Rond d e met water gevulde Steenput bevinden z ich de verkommerde gebouwen van de Steenputmolen waar vanaf de 16de eeuw papier werd gefabriceerd. De laatste eigenares was de firma de Meurs uit Sint-Genesius-Rode. Na de Eerste Wereldoorlog kwam er een eind aan de produktie. Met uitzondering van de woning van de meesterknecht uiterst rechts, werden alle gebou wen gesloopt.

•

103

•

GRAANMOLEN DE BECKER

Lange tijd is de Molenbeek één van de levensaders van onze gemeente geweest. Ze bezorgde de inwoners niet alleen een weergaloze grondstof, haast zu iver water, maar ook kostbare drijfkracht. Geen wonder dat tal van industriële gebouwen als maa lderijen en brouwerijen, papier- en kartonfabrieken langs haar oevers werden opgericht. In de loop der tijden zouden er tussen Alsemberg en Huizingen niet minder dan zeventien watermolens hebben gestaan. Eén ervan heeft naam gemaakt in de wereld·van de literatuur: de thans verbouwde graanmolen de Becker te Dworp. Naar mondelinge overlevering zou Cilia Roosens, de heldin v~n de roman «Een verwarde zaak» (1874) van Hendrik Consc1ence (1812-1883) daar gewoond hebben.

104

Molen de Becker. Mole11beekstrant, Sint-La 11rei11s/lorreweg.

•

105

HOEVE EN WATERMOLEN PARMENTIER

Eén van de zestien andere molens maakte deel uit van de hoeve die onder de Dworpenaars bekend stond als «het pachthof van Parmentier».Het dagtekende uit de 17de eeuw en bestond uit een aantal grote gebouwen waarvan er enkele hier zijn afgebeeld. Het goed was gelegen langs de Beling, tussen de Molenbeek en de oude kerk, de plaats waar het huidige politiecommissariaat zich bevindt. Rond 1930 ondergingen de hoofdgebouwen grondige wijzigingen en k regen een totaal andere functie. De watermolen uit 1686 werd een ruime villa, d e wit gekalkte b ijgebouwen rechts verdwenen en het boerenhuis met de twee bovenverdiepingen veranderde in garages en een conciërgewoning. De armatuur van een stuw in de Molenbeek bestaat nog steed s.

106

. «De Wip». MoIe11 Pnrme11t1er.

!loek

·rournc•pnc,.

~Cllt' r 11111:\C

te 7.•tla1 . ·•'un,• r 1:'llTI•'· Cotn u

• . • Beli11g. Pnc/1tlto1,f Pnrme11t1e1.

107

HET STENEN HOF Van de vijf deelgemeenten heeft Dworp het langst zijn landelijk karakter kunnen behouden. Het is steed s ee n landbouwgebied geweest en heeft altijd een behoorlijk aantal middelgrote boerderijen op zijn grondgebied geteld. De hofsteden te Batenborg, te Labus, te Winterperre, te Wouweringen zijn reed s in de middeleeuwen gekend . Het Hof te Steen of Stenen Hof, gelegen tegenover de plaats waar d e Lotsesteenweg uitloopt op d e Alsembergsesteenweg, stamt w ellicht uit de 14de eeuw en was, zijn stevige bouw en zijn benaming in aanmerking genomen, een versterkte hoeve. Een tijdlang was het gebouw eigendom van graaf Cornet de Grez die het als kartonfabriek verhuurde. Daarna werd het opnieuw een boerderij. Op dit ogenblik is er een rusthuis in gevestigd.

Het Ste11en Hof. Alse111Liergsesfeenweg.

108

LANDELIJKE WONING

'Co umcp pc.

M n1~on

rustique

Lm1delij ke wo11i11g. Si11t-Ln11rei11sborreweg.

Landelijke woningen als deze op d e afbeelding trof m en eertijds nog aan langs een veldweg, aan de rand van een bos, aan de zoom van een heide. Ze waren gebouwd in .weinig duurzame materialen: hout voor deuren, vensters en luiken, wat bakstenen, wat dakpa1rnen, latten en ribben, klei en stro. Tot hun typische kenmerken behoord en: hun geringe aantal kleine deuren raamopeningen, hun lange, lage daken die de regen, de sneeuw e11 de ijzige noorden- of oostenwind moesten buiten houden. Veel comfort bod en deze soort van woningen niet. Voor hun bouw zorgden de eigenaar en zijn familieleden en soms een paar ambachtslui uit het dorp of de omgeving. l()Q

DE ALSEMBERGSESTEENWEG

Deel van de Alsembergsesteenweg, beter gekend onder de benaming «Den berg van Jaak» naar de naam van Jaak Smulders, die aan de voet van de helling een smidse had en zoals haast alle ambachtslieden ook een herberg hield. Het opschrift van de zaak is nog gedeeltelijk leesbaar en luidt als v olgt:

"In de rust der wielrijders Jaak Srnulders-Algoet' Paardensmid Herbergier."

Tourneppe

Chaustée d'Afaemberg.

De Alsembergsesteenweg.

110

DOORTOCHT VA N DE RENNERS

Een wielerwedstrijd was geen alledaagse gebeurtenis, maar een uitzonderlijk spektakel was het evenmin. Vooral op kermismaand agen werden in de streek wedstrijden ingericht die voornamelijk jonge sportmannen aantrokken. Aan de start waren zelden veel renners te zien, want degenen die zich d e aankoop van een racefiets konden permitteren, vormden een kleine minderheid. Maar d es te talrijker waren de kijklustigen die langs straat of weg hadden post gevat om hun favoriet aan te moedigen, getuige het aantal supporters die aan d e voet van «den berg van Jaak» ordelijk stonden opgesteld onder het waakzame oog van de veldwachter...

Wielerwedstrijd. Alse111/Jergsesteemucg.

111

DE WATER- EN KERKHOFSTRAAT

r-~ •~ i3[RJ 1-e

Dwo1·p-Tourncppe W;i.tcr en Kerkhcif~1 r.v1

De Waterstraat e11 liet Mole11veld.

•

Dit is geen dubbele noch mislukte stereoscopische foto, wel een verrassend beeld van d e plaats waar de Waterstraat links en het Mçlen veld rechts dicht bij de Hoogkouter in elkaar gaan versmelten. Beide straten vertrekken in het dorpscentrum op hetzelfde niveau en op een boogscheut van elkaar, maar overschrijden verschillende hoogtelijnen.

112

HET HENDRIK CONSCIENCEPAD

Het Hendrik Consciencepad, de oudste wandelroute in onze streek, is een verwezenlijking van de Vlaamse Toeristenbond ter herinnering aan de grote romanschrijver. Deze verbleef meerm aals in Halle in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Van zijn aanwezigheid aldaar maakte hij gebruik om onze schilderachtige gemeente te leren kennen. Het Hendrik Consciencepad vertrekt te Halle en leidt de natuurliefhebber naar Beersel over Sint-Rochus, Essenbeek, Krabbos, Bruineput, Begijnenbos en Kesterbeek. Datum van d e inwijding: 24 mei 1935 tijdens d e V.T.B.landdag in de Zennestad.

l!o~"tWl~ ., • ..'"'

Dworp T ourneppe

• De Krnli/losstrnnt.

113

•

DE ZEVENB-R ONNENSTRAAT

De Dworpenaar heeft n ooit een uitgestippelde route nodig gehad om de schoonheid van zijn omgeving te ontdekken en te leren waard enm. Een wandeling naar Kampendaal, Grootheide, Solheide of Steenput bood hem voldoende kans om van de natuurrijkdom te genieten.

114

'nn

Soms werd de tocht wat lastig. Geen nood! Hij vond altijd wel een plekje waar hij even kon uitrusten. Bij vrienden of familieleden of in een café ... Op de weg naar Zevenbronnen kon dat bij voorbeeld in de herberg «In de Lindeboomen»...

De Zeven/Jro1111e11stm11t.

115

Huizingen

•

117

DE OUD~ SINT-JAN-BAPTISTKERK •

Op de plaats waar d e autosnelweg te Huizingen door het Oud-Dorp loopt, stond tot in 1898 de oude Sint-Jan-Baptistkerk. Ze dagtekende uit de lüde of de late 9de eeuw. "Ze was gebouwd in een trant die tot de gotiek behoorde, maar had zoveel restauraties ondergaan dat ze haar oude karakter had verloren. Ze werd verlicht door spitsboogramen en bezat een massieve toren die door twee schoormuren was geschraagd", aldus een vrije vertaling van een beschrijving door A. Wauters. De kerkpatroon was Sint-Jan-Baptist, maar de heilige die h et dorp vanaf de middeleeuwen bekend maakte was SintLeonardus. Deze edelknaap leefde aan het hof van Clovis (465 511), koning der Franken. Deze laatste wilde dat de jongen geestelijke werd. Later zou hij dan als bisschop een schitterende loopbaan k ~ nnen. Maa r de jonge man wilde onder de eenvoudige mensen leven. Hij bezocht de gevangenen in de kerkers en bekeerde ze. Hij volgde de heilige Remigius, werd zijn leerling en begon mirakelen te doen. Omdat hij zich alleen nog aan d e Heer wilde wijden, trok hij zich als kluizenaar terug in een woud in de omgeving van Limoges (Frankrijk). Degenen die hem daar kwamen bezoeken verbaasde hij door zijn hemelse gaven. Hij stierf in 559 en werd vrij vlug over heel Europa als heilige vereerd.

11 8

An~.enn\;

1::.e ::i

·Leonard

De oude Sint-fa11-Bnptislkerk e11 de kring. Oud-Dorp.

In Vlaanderen werd - en wordt - zijn hulp ingeroepen te SintLenaarts, Zoutleeuw en Peutie. Ook «in de Parochiale Kerk van Huyssinghen, gemeenlijk genaamd «Sint-Leonardus» waar dezelfde sedert onheugelijke tijden geëerd en aanroepen wordt als bijzonder Patroon d er lammen, kreupelen, rhuma tismuslijders, geraakten, blinden en zwakken, alsook der slaven en gevangenen, der vrouwen in barensnood, enz., enz. alsook voor alle ziekten van dieren. » (uit een gebedenboekje gedrukt in 1913.) A ls b e d evaar tplaats genoot Huiz ingen een zekere bekendheid. De folklorist Dr. K. Peeters maakt gewag van honderd vijftig duizend bezoekers per jaar! Volgens plaatselijke bronnen bedroeg hun aantal twintig- à dertigduizend in de jaren na de Eers te Wereldoorlog. 119

•

Rond Pinksteren kwamen tal van gelovigen uit Henegouwen hier soelaas zoeken. De bedevaartgangers pasten het principe van de overbrenging - de transmissie - van ziekten, kwalen en pijnen toe. Bij de ingang van de kerk stond een kist waaruit ze een ijzeren ex-voto namen die in overeenstemming stond met het lichaamsdeel waar ze pijn in voelden: een arm, een been, een voet, het hele lichaam. Met het ijzeren voorwerp in de gevouwen handen gingen ze biddend driemaal rond de kerk, waarna ze het weer in de kist legden. Die ex-voto's waren alle giften van Waalse pelgrims. Van 1898 tot 1900 werd de oude parochiekerk gesloopt.

Copyrishi A .C t

Ex-voto's.

120

- Brussel

r:x-1•0/o'::. Tiidt•11,: de c11•srm•i11sC11 pn11 tie f1111dn111,·11tc11 vn11 de Si11l-ffl11 -Br1pti::tkcrk i11 196ï wrrdc11 55 ,oorlgdiikc exr11111l11n•11 c111ttlckl .

121

LIJKKIST UIT HET LAAT-KAROLINGISCH TIJDVAK

In 1955 en 1967 hadden te Huizingen opgravingen plaats m et het doel wat meer te vernemen over d e grondvesten en de evolutie van d.e bouw van d e vroegere St.-Jan-Baptistkerk. In het oorspronkelijk grafveld, onder de rechterbeuk van het gebouw, deed men een uiterst zeldzame ontdekking: een doodskist vervaardigd uit één enkele boomstam. Het onderzoek naar de ouderdom ervan door middel van de C14 - methode (de radiokoolstofdateringsmethode) toonde aan dat het voorwerp moet zijn vervaardigd tussen de jaren 830 en 865, dus in het Laat-karolingisch tijdvak. Om het hout te bewaren liet m en he t na de vondst m et bijzondere stoffen behandelen.

De zonderlinge lijkkist is 2,32 meter lang, 0,42 meter breed en 0,25 meter hoog. Ze is tentoongesteld in het Zuidwestbrabants Museum gevestigd in het Oud-Jezuïetencollege, Kardinaal Cardijnstraat 7, te 1500 Halle.

Foto R. Borremans

Houte11 boomkist ontdekt tijdens de opgrnvi11gen vn11 de f11 11dn111e11fe11 vnn de Si11t-fn11-Bnptistkerk.

123

....

HET OUD-DORP

Met de afbraak van de oude kerk begon de aftakeling van het dorpscentrum van Huizingen. Tot in 1898 had çlit het uitzicht behouden van een bescheiden gemeenteplein gelegen aan de r~nd van de kasteelgoederen. Het westen van de «Plaets e », «Merckt» of «Kring» was ingenomen door de stoere Sint-Jan-Baptistkerk met het kerkhof errond. Nog in het westen: het nieuwe schooltje uit 1877, waarvan een lokaal diende als gemeentehuis, de oude school en de herberg «De Croone». Enkele woonhujzen vormden de zuidkant. Ze verborgen de oude pastorie, die nog een eindje verder zuidwaarts stond, voor het oog van de marktbezoeker. Aan de oostelijke kant bevond zich de toegang tot de «Brusselstraete». De noordzijde was bezet door, van links naar rechts: het kostershuis, een brouwerij, de herberg «De Drij Roomers» die tot in 1877 ook dienst deed als gemeentesecretarie en het oude gemeentehuis. Achter deze gebouwen liep de Molenbeek, in de 19de eeuw en vroeger ook «Meerbeek» of «Nieuwe Beke» geheten. En tussen de schoolgebouwen en de kosterij leidde een weg naar een kleine brug, «Ezelsbrugje» genoemd.

124

•

Hef Ezelsbrugje ouer de Molenbeek en de ac/1ferknnt uan "De Croo11e", hef kostershuis, de brouwerij, "De Drij Roomers", het oude gemeentehuis. Oud-Dorp.

125

De bouw van de nieuwe kerk in 1896 aan de huidige Torleylaan had als gevolg dat enkele handelaars zich in de omgeving kwamen-vestigen. De bedevaarten deden de handel immers floreren.

•

Ep.J 11w Ha1 111·LC011.trtl .

!J 11y111dn g h cn .

De 11ie11we Sint-]nn-Bnptistkerk. Torleylnn11. 126

Maar van hun kant rekenden de pelgrims vanzelfsprekend op een goed onthaal. Dit kregen ze onder meer aangeboden in de herberg «A la Pomme d'Or» waar «café à toute heure» verkrijgbaar was. 4 tfuy11inghen.

Vue principale

De herberg «A In Po111111e d'Or». Torletjlaa11.

/\~ nu• HtM r o1 l'y

Nt r

lorft~

\.Hn

•

De Torleylan11.

127

In 1911 kreeg Huizingen een nieuw gemeentehuis. Het «dorp» begon langzaam weg te kwijnen. H et aanleggen van d e autosnelweg in 1967 was er de oorzaak van dat het haast volledig verdween.

Huizingen. -

Mcison Communale - Gemeentehuis

Het nie11we gen1eenteh11is 11it 1911. Torleylnnn. 128

Dit gezicht op de oorspronkelijke zustersschool, waar thans een afdeling van de Rijksmuziekacademie van Alsemberg is gevestigd, zal wellicht voor altijd tot het verleden behoren. Boven de plaats waar de fotograaf stond om de opname te maken strekt zich nu het lange, brede gewelf uit van de brug onder de autosnelweg. Daarover razen personen- en vrachtwagens tèr hoogte van de nok van het schoolgebouw.

3 Hu~u lnglten.

L'Ecole du Smur1

De wstersschoo/. Torleylnn11.

•

129

•

HET PROVINCIAAL DOMEIN

De verwezenlijking van het prachtige domein te Huizingen is in feite het l~v en swerk van één enkele persoon: Albert Vaucamps. Hij w erd geboren te Huizingen in 1837 als voorlaatste van d e zes kinderen van Ch arles Vaucamps (Havinnes bij Doornik 1778- Brussel 1852) ~n van Marie Simons (Tienen 1799 - Brussel 1847). Nog voor zijn huwelijk in 1830 had vader Charles he t kasteel en de daartoe behorende goederen bij openba re verkoping aangekocht.

130

5 Huysslnghen. Lo Chatnu

Toegn11g tol hef kasteel. Torleylnn11.

Op 15 juni 1875 verwierf Albert het ouderlijk goed en vanaf die dag zou hij geld noch moeite sparen om het te vergroten en te verfraaien. Om te beginnen liet hij het kasteel, dat van 1602 dagtekende, nagenoeg volledig afbreken en weer opbouwen in de bevallige stijl waarin we het in onze J:ijd nog kunnen bewonderen. In de jaren die volgd en werd het eigendom steeds maar groter. De kasteelheer kocht al d e gronden op die aan zijn goed paalden. Heel vaak deed de verkoper een zeer voordelige zaak.

In de omgeving van het kasteel werd allerlei veranderd, nieuw aangelegd of gebouwd: glazen kassen voor de teelt van zeldzame planten, een reusachtige oranjerie voor kostbare verzamelingen laurieren en azalea's, paardestallen en koetshuizen, een volière, hond eh okken , een watermolen die elektrische stroom voortbracht, kweekvijvers, ijsputten, paviljoenen, enz ... En langs nieuwe wegen, paden en lanen vonden beplantingen plaats van dure, zeldzame harsbomen en van duizenden rozen. 131

•

De wo11i11g um1 de directeur ua11 liet Domei11. Torleylm111.

Vaak verbleef Albert Vaucamps in Italië waar hij een onderneming in het aanleggen van spoorwegen leidde. Van daar uit stuurde hij bevelen die stipt dienden u itgevoerd te worden en bij iedere terugkeer eiste hij nauwkeurige rapporten over de werkzaamheden tijdens zijn afwèzigheid .

/-let bos ua11 het Do111ei11. Torh•ylna11.

132

In 1875 trouwde hij met de Engelse Anny Newcomen. Het huwelijk bleef kinderloos en werd in 1890 ontbonden. Albert Vaucamps die burgemeester van Huizingen en in 1883 senator was geweest, overleed op 25december1900 te Toulouse in Frankrijk. Bij testament had hij tal van erfgenamen aangewezen, onder wie al zijn werklieden die meer dan twee jaar in zijn dienst waren. Om uit onverdeeldheid te treden werden zijn eigendommen in 1903 verkocht aan Hendrik Torley die er 550.000 fr. voor betaalde. Albert Vaucamps had er ongeveer 4.000.000 fr. aan besteed! Hendrik Torley werd in 1849 te Gummersbach in Duitsland geboren. Vooraleer zich in Huizingen te vestigen, verbleef hij in Sint-Gillis bij Brussel. Hij trad in de echt met Paulina Keiler, eveneens van Duitse afkomst, maar liet zich op 6 mei 1910 van haar scheiden. Op 12 juni van hetzelfde jaar trouwde hij met Selma Michaël. Hij overleed in 1912 in Oostenrijk en liet het domein aan zijn weduwe. Deze laatste trad in het huwelijk met Lucien Devillers. Beide echtgenoten verkochten het 91 ha. grote domein aan de provincie Brabant op 30maart1938 voor d e som van 4.200.000 fr.

• Hd kn::.tecl

t'flll

!tet Domein. Torlcylnn11.

133

DE FABRIEK A. BOLLINCKX

Veel minder dan in Lot hebben de aanleg van het kanaal Brussel-Charleroi in 1832 en die van de spoorlijn Brussel - Tubize - Mons in 1840 het uitzicht van Huizingen veranderd. Wel hebben ze d e aangroei van zijn bevolking bepaald. In het westelijk gedeelte van de gemeente heerste op he t eind van de vorige eeuw een drukke bed rijvigheid. Pas gevestigde firma's en fabrieken trokken nieuwe arbeidskrachten aan en waren ten dele verantwoordelijk voor d e vervijfvoudiging van het inwonertal in 140 jaar tijd, van 1830 tot 1970 (van 536 inwoners naar 2815). Voor d ezelfde periode was he t nationale gemiddelde maar driemaal hoger. De m eest befaamde fabriek was die van A. Bollinckx, een naamloze vennootsch ap die gasm otoren vervaardigde en een groot aa ntal arb eiders tewerkstelde. In 1904 dienden er constructiewerkplaatsen bijgebouwd, want d e firma had d e wind in het zeil. Dit nieuws werd aan de klanten door midd el van foto's m et verklarende opschriften gem eld, ook als bewijs van d e soliditeit van he t bedrijf. Na de Eerste Wereldoorlog liep de produktie terug. De behoudsgezinde politiek van de directie en de concurrentie van d e dynamo en. van de explosiemotor waren daar de oorzaken van .

134

Agrtindissement des Usrnes de la

Soc1ete anonyme des MOTEURS A GAZ A BOLLINCKX A

HUY

~IN<..HEN

1 r.\T IH ....

Nouve::iu batiment de 100 mètr-es de longueu r

De fabriek A. Bo/li11ckx. Va11cn111pslnn11.

Agra•1diss; mcnl de' Usmts de la So ié'é ancnyme d s MOTEu RS A GAZ A BOldNCKX A

f T:\T

11 ·,

....

UV"~<"".1NGMEN

11{ \ \ \l \:

j. '

J'\lBRl 1. !.>4 1

•

135

DE WATERM0LENSTRAAT

De oude molen van Huizingen staat langs de straat waar hij de naam aan gaf: de Watermolenstraat. Het gebouw met de poort aan de overkant behoort tot de 19de-eeuwse hoeve die de hoek van de Sollenberg inneemt maar op de afbeelding niet te zien is. Tussen de gebouwen in bemerkt men in de verte een stukje talud van de spoorweg waar de tweede lijn in onze gemeente langs loopt, te weten: die van Halle naar Schaarbeek. Ze dateert van de naoorlogse periode, kwam in dienst op 30 januari 1930 en is ontstaan door toedoen van de tegenstanders in Brussel van de Noord - Zuidverbinding, die reeds in 1911 ter sprake was gekomen. Naar hun mening was een aansluiting van een centrum ten zuiden van de hoofdstad, Halle, met een knooppunt ten noorden ervan, Schaarbeek, de ideale oplossing om het verkeer tussen Antwerpen en sommige Waalse steden te verlichten en te vergemakkelijken. Het openstellen van d eze lijn, met de bouw van een tunnel onder het Zoniënwoud, was niet alleen een dure aangelegenheid, maar bleek in het begin van weinig nut voor het verkeer tussen Halle en Linkebeek.

136

De Wnter1110/e11stmnl.

Ons golvend la ndschap heeft n ogal geled en onder de alternatieve oplossing voor de Noord-Zuidverbinding. Naast de opeenvolging van bruggen boven en onder onze wegen, zijn er de diepe inkervingen als die te Zittert in Lot en de hoge bermen als die te Neerdorp in Huizingen.

•

137

RUE DU DENIER

De reusachtige peperbus aan d e rand van de «Rue du Denier», d e Duitstraat, was een van d e eerste transformatorzuilen in de streek. Ze moet er gestaan hebben vanaf 1908, het jaar dat de elektrische leiding in de gemeente werd .aangele gd. In Huizingen konden de inwoners vrij vroeg hun woning laten aansluiten · op het net. Daarenboven kregen ze ook nog de straatverlichting. Die bestond uit vier lantaarns.met gloeilamp, waarvan er drie langs de Torleylaan stonden en een vierde d e Alsembergsesteenweg verlichtte aan·he t Hof ten Blote. De transformatorz uil is reed s geruime tijd uit het dorpscentrum verdwenen. En nog vroeger is d e naam van de straa't veranderd. Sinds 1925 heeft de Duitstraat d e benaming O udstrijdersstraat gekregen. In dat jaar komt ze alleszins voor het eerst in d e registers van de burgerlijke stand voor.

138

tr"' fl' n · h

., ·r. '/WJ ~

.• r

De 011dstrijrlersstrnnl.

De geschreven reden van de naamverandering hebben we niet ontdekt. Wel menen we een mogelijke verklaring te hebben gevonden. Wanneer de Huizingenaars vroeger de naam Duitstraat uitspraken, vervormden ze «duit» in «Duits». De Duits traat werd Duitsestraat. Vermoedelijk moeten burgemeester en raadsleden het na de Eerste Wereldoorlog op zijn minst onduldbaar hebben geacht in de gemeente een straat te bezitten die, zij het in het dialect, de naam droeg van de vijand. Die werd geschrapt en vervangen door degenen die ons vaderland hadden verdedigd.

139

•

DE SINT-LEONARDUSLAAN

Kort na W.O. I. stichtten E. Belsack en G. De Coster een vennootschap met het doel een aantal goedkope woningen te la ten bouwen. Op 22 juli 1922 versch en en in het Staatsblad d e statuten van d e «Sociéte coopérative locale pour la construction d'habitations à bon m arché à Huyssinghen» die op 5 mei 1921 officieel was erkend. Van 1919 tot 1930 lie t de maatschappij la n gs de SintLeonarduslaan en d e Alsembergsesteenweg een zeventigtal keurige huisjes van on geveer hetzelfde type oprichten, die bestemd waren voor gezinnen met een lager inkomen. Een eerste groep van 28 woningen was klaar voor verhuring op 24 augustus 1922.

140

De Sint-Leo11ard11slaa11.

• De Alse111bergsestre11weg.

141

DE ALSEMBERGSESTEENWEG Als toevoegsel bij wat we op pagina 100 schreven over de provinciale Alsembergsesteenweg, kunnen we vermelden dat zijn aanbesteding gebeurde in 1827, onder het Nederlands Bewind, en <:Iat zijn voltooiing pas zes jaar later, onder de Belgische regering, een feit was. In tegenstelling tot de meeste gemeentelijke aarden wegen, bestond de deklaag van de provinciebanen uit steen. Hun structuur was niet zo stevig, maar het verk ee r ook niet zo druk; toch bleken vaak herstellingen nodig, vooral na hevige regenval en plotselinge dooi. Rond 1900 werd de Alsembergsesteenweg gemacadamiseerd. Dit wil zeggen dat hij een ve~harding kreeg uit twee lagen gewalste steenslag, een grove ~neen fijne, op een onderlaag van breuksteen, overeenkomstig het stelsel van de uitvinder, de Schotse ingenieur Mac Adam (1756 - 1836). Enkele jaren later volgde een tweede vernieu wing en verbetering in de vorm van een gekasseid wegdek.

De A lse111bergscstee11tueg.

142

AARDEWEGEN

We hoeven geen eeuw terug te blikken in het verleden om een wegennet te ontdekken dat erg verschillend was van h et onze nu. Verkeersaders als de Bergensesteenweg en d e steenwegen naar Alsemb erg verbonden maar weinig woonkernen m et elkaar. Wie van het ene dorp naar een ander trok, moest meestal langs smalle, slecht gekasseide straten en kronkelende bos- en aardewegen. Laten we even herinneren aan de staat van die wegen". In het hartje van de win ter lagen ze hobbelig van de stijf bevroren karresporen met daartussen ondoorzichtige, matglazen repen ijs. Bij dooiweer was de harde ondergrond bedekt met een glibberige modderbrij die aan het schoeisel bleef plakken.

• Copyn)1ht A.C L. Brussel

Ln11dscltnp. Beersel.

143

In de zomermaanden, als de lucht hing te zinderen van de hitte, kroop het mulle zand in de kleren. Het was geen meevaller als het gerinkel van een bel d e komst aankondigde van een fietser, die een paar ogenblikken later voorbijreed en verdween in een geelachtige stofwolk! En in het najaar, wanneer de buien elkaar opvolgden en de bomen stonden te druipen, dan veranderden wegstreken in slijktapijten of in lange, smalle waterplassen. Er bleven maar weinig plaàtsen over die goed begaanbaar waren. Geen wonder d at menig burger naast zijri voordeur een voetenkrabber liet aanbrengen, kwestie van werkbesparing voor d e huisvrouw. Huizen met voetschrapers zijn zeldzaam geworden. Men vindt ze alleen nog in d e oude dorpskom.

Landschap. Alsemberg.

144

\ \ \

•

••

145

GERAADPLEEGDE WERKEN

EN PUBLIKATIES Administration des h ospices & secours de la ville de Bruxelles, Notice concernant le Sanatorium G.Brugmann à Alsemberg, Brussel, 1909. Bal, A ., Geschiedenis van Huizingen en van het kasteel, Brussel, 1958. Bal, A., De voormalige Sint-Jan-Baptistk'erk te Huizingen (gem. Beersel) Archeologisch bodemonderzoek (1955, 1967) Hallensia Jaargang 11, Nr. 3, Halle, 1989. Bols, J., De kerk van Alsemberg en haar mirakuleus beeld van O.L.Vrouw, Leuven, 1910. Borremans, R. en Renson , G., Zuidwestbrabants Museum Halle Catalogus deel 1., Halle, 1983. Debremaeker, M., Geschiedenis van het Sint-Victorinstituut en de Scheppersnormaalschool te Alsemberg, Sint-Genesius-Rode, 1985. De Maegd, C. en Van Aerschot, S. In opdracht van het Ministerie van Nederlandse Cultuur. Bouwen door de Eeuwen heen. Inventaris van het Cultuu rbezit in België. Architectuur Deel 2 n. Vlaams Brabant. HalleVilvoorde, Gent, 1975. De Weerdt, L., Toelichting bij de kalenders 1979 en 1982 uitgegeven door de K.W.B. - Lot. Kroniek van vijf en twintig jaar Lot, 1927-1952, Lot, 1952. Mertens, C., Le Château féodal de Beersel et ses seigneurs, Brussel, 1942. Meurisse, R., Ontdek Ukkel, Brussel, 1986. Oeuvre nationale belge de défense contre la tuberculose, 50 années de lutte contre la tuberculose en Belgique, 1897-1947. Brussel. Peeters, C., Eigen aard, Antwerpen, 1975. Sint-Pieters-Leeuw, Huisvesting en stedebouw, Sint-Pieters-Leeuw, 1952. Struye, J. en Van Deuren, K., De reizigers worden verzocht van in te stappen, Tielt/ Amsterdam, 1980. Theys, C., Geschiedenis van Alsemberg, Brussel, 1960. Theys, C., Geschiedenis van Dworp, Brussel, 1948. Theys, C., Geschiedenis van Sint-Genesius-Rode, Brussel, 1960. Theys, C., en Proost, A., Geschiedenis van Beersel, Brussel, 1963. Van Den Weghe, M., Uit de geschiedenis van Loth, thans Lot en e:rtijds Laect, Halle. Vanhemelryck, F., Zenne en Zoniën, Dworp, 1976. Wauters, A., Histoire des environs de Bruxelles, Livre dixième-B Brussel, 1974.

147

•

148

1 •

We bedanken: - A. Bodvin, R. en M .-L. Cockmartin - Bardijn, G. Eylenbosch, R. Floridor, W. H erinckx, J. Vannerorn en P. Wellens voor de docurnentàtie die ze te onzer beschikking hebben gesteld. - de plaatselijke uitgevers van prentbriefkaarten van wie we de toelating kregen enkele stukken uit hun grote voorraad te mogen publiceren. - de n.v. Nels- Thill 1-l9

- -

- --.--

INHOUD

Woqrd vooraf .......................................-........................... ................................................................................................... 5 Inleiding ........................................................ ..............................................-....·,·;·········································:·········· ···················· 7 Ten geleide . ................................................................_......................................................-..............................·-·········-··-·· 9

LOT ....................................................................................................................... ........... ............. ... ................................................... . . . 11 De Zenne ....................................................... ............................................................................................................................ 12 Lot aan de Zenne .......................................................................................-..........................................·-···········-···· 14 De Bergensesteenweg .....................................................- .........................-................_........................_... 16 Het kanaal .....................-..............- ......-........................................-...................-............................................................ 20 Het station ................................................................................................................................................................................ 24 Het textielbedrijf «Société Anonyme de Loth» ..................................... .......... 26 De Sint-Jozefskapel ................................................................................................................................................. 33 De pastorie ......._........................................................................................................-.............................-.......................... 35 Het kasteel ......._..........................- ................_......_.......................- ........................................................................... 36 De verdwenen Onze-Lieve-Vrouwkapel van Wolfshage·n .......... 37

BEERSEL ......................................................................-............-.....-...............-.........................................-............_. 41 Het kasteel ........_._.......--.........._..........-...........................................-......................................................................_. 42 De Sint-Lambertuskerk ..... ................._........................................................................................................ 46 Het gemeentehuis .................................................................................................................................... .............. 50 Het Beukenlandschap. De Uwenberg ............................................................................ 55 Verdwenen landelijke eenvoud ............................ .........................................·-··-········-·..·-·-···58

ALSEMBERG . .. . . . . .......................... .. . .. .. . . . . . . . . . .... . . .. . . ... .. . . .. ........................ . .. . . . .. ........... . . . 61 De Onze-Lieve-Vrouwekerk ............................................................................................................... 62 Het barokhoofdaltaar ...............................- ············-····.................................................................................... 66 Stoet 1891 ............................._................-...-......_.......................................................:.......................................................... 68 Luchtfoto ....................................................................................................................................................................... ............ 69 Panorama .............:. .................................. ........................................................................ ...................................................... 70 Gezicht op Alsemberg ....................................................................................................................................... 72 Het Sint-Victorinstituut ............................................-....-..-........................- ........................................... 74 Het klooster van de Franse zusters ........................................................................................ 78 De Dreef .....................................................................................~................................................................................................ 82 Een holle weg .................................................................................................................................................................... 85 Het sanatorium ............................................................................................................................................................... 86

Kasteel Bosquet ......................................................·--············..············-·········-················-·········-··-·······-····...... 88

151

DWORP .. . . . . . . . . . ... . . . .. .... . . . . ... . . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . .. . . . . . . .. .. . . .. . . ~. .~. . . . .. . . . . . . .... . . .. .. .. 91 De ou de kerk ························-·······························-···-················--·····························-············---·-··············· 92 Het kasteel van graaf Cornet de GreZ-...·---·:···-··-·····-······-·-·······- 96 De schandpaal ................................................................................................................................................................ 98 De Steenput ...................................................................................................................................................................... 101 Graanmolen de Becker .............._ ....! ...........·-·······-········--·-········-·-···············-················-- 104 Hoeve en watermolen Parmentier .................................................. ................................... 106 Het Stenen Hof .......................................................................................................................................................... 108 Landelijke woning ..·-··············-····-··-·········-·-········--······-..·-·-·············-··-··-··········-· 109 De Alsembergsesteenweg ............................................................... ....................................................... 110 Doortocl1t van de renners ................................................................,.................................................. 111 De Water- en Kerkhofstraat ·····-···-········-······-···························-·-··-···-·--······ 112 Het Hendrik Consciencepad .._.............................................................................. ............ 113 De Zevenbronnenstraat ....................................... .................................................................................. 114

HUIZINGEN....... . . . .. . . . ........ . . .. . . ...... . . . . . . . . . . . ......... . . . . . . .... ..... . . .....:... ................. . . . .. 117 De ou de Sint-Jan-Baptistkerk ···············--············--·-·············----···-········..········-········- 118 Lijkkis t uit het Laat-karolingisch tijdvak ..................................- ............................ 122 Het Oud-Dorp ........... ................. ....................................................................................................................... 124 Het Provinciaal Domein ·········-·····-·-·-·-··-················-·--·-·························---························· 130 De fabriek A. Bollinckx ..........................................................................-··················-·························· 134 De Watermolenstraat ..... .. ............ ........................................................................................ ..... 136 Rue du Denier ..................................................................................--·············-···················-··········-····· 138 De Sint-Leonarduslaan . ..- ............. ....................................... ............................................................ 140 De Alsembergsesteenweg ...................................................................................................................... 142 Aardewegen ...............................................................................................·-··········-······························--················· 143 Geraadpleegde werken en publika ties ................................................................ .... 147 Dankwoord ............................................................................................................................................_ ........................ 149 Inhoud ...............................................................................................................................~........................................................ 151

153

••

De auteur... Jan Brassine werd geboren te Alsemberg in 1923. Na het beëindigen van zijn studies heeft hij Nederlands, Engels en Duits onderwezen in het Franstalig middelbaar onderwijs. Publiceren is hem niet vreemd. Tijdens zijn loopbaan heeft hij verschillende artikels over o.a. de Nederlandse cultuur gepubliceerd in "De Lage Landen" en andere tijdschriften. Tevens was hij initiatiefnemer ·en m ede-auteur van de pedagogische reeks "Nieuwe aspekten". Na zijn opruststelling in 1979 volgde hij een cursus om als gids te kunnen optreden. Zijn belangstelling voor oude prentbriefkaarten en foto's over de streek bracht hem ertoe een kijkboek samen te stellen over de vijf deelgemeenten va·n "GrootBeersel" in het begin van deze eeuw. Jan Brassine woont nog steeds in Alsemberg sarnen met zijn echtgenote Ida Smulders~ die ook bij deze publicatie voor hem een grote steun is geweest. Hij geniet er ten voile van zijn hobby's zoals muziek, lezen en wandelen. 155

\ \

•