Bols Jan, De Kerk van Alsemberg en haar miraculeus beeld van OLV, Leuven, 1910, 99 p.

DE

KERK VAN ALSEMBERG EN HAAR

{

MIRAKULEUS BEELD VAN 0. L. VROUW

*

*

*

DE KERK VAN

ALSEMBERG EN HAAR

~.

MIRAKULEUS BEELD VAN 0. L. VROUW~

1/

DOOR

JAN BOLS OUD-PASlOOR \'AN ALSEMBERG

LID VAN DE KONINKLIJKE VLAAM~CHE ACADEMIE

. I

!

LEUVEN DRUKKERIJ EN HOEKHANDEL CH. PEETERS 20,

NAAMSCHE STRAAT,

20

11

Hertogelijke Kerk van Alsemberg.

1910

•I

!'

I.

INLEIDING.

'Dit boekske, l!oofd:rakelzjk bestP.md voor de bedevaarders tot 0. L. V. v.m Alsemberg, bev.:1t het kort begrip der geschiedenis eneene kleine beschrijving van Alsemherg's heiligdom ( 1); daarop volge·z eenige gebeden en liederen, waar wzj 0. L. Vrouw van

I~U>RIMATUR.

Mechliniae, 11 lulii 1910.

J.

THYS,

can., lib. eens.

Alsemberg voornamelijk kunnen meê vereeren, alsook de eene at de andere bij:ronderheid die onre godsv•·ucht jegens de aller· heiligste .Maagd Maria aamvakkeren kan.

Als 't God belieft, :rullen wij later dit bundeltje - thans eene eenvoudige proeve- tot een uitgebreider boek bijwerken.

'Dfe ondertussclzen over kerk e>z dorp meer weten wil, verwij :reil wij ne~ar de volgende selzriften, on1e bromze>z voor het tegemvoordig werkje : Op de eerste plaats Hoemen wij : de ongedrukte stukken berus· tendein de arelzieveil van Alsemherg's pastor!j e11 gemeentehuis, van het aartsbisdom te }.fee/zelen en van !zet Rijk te Brussel; onder de gedrukte raadpleegden wij vooral Historie van de herto· gelijke kerk van Alsemberg, door V(tCTOR) 1'(~) B(ucK), S.J., 1869.

Voorts benuttigden wij tot opklaring of bevestigi :g van enkele punten : GIEL•MANS, Analecta ex codicibus hagiographicis ( q37· 1487), uitg. der Bollandisten, Brussel, 189S, pp. 36t-362; Cot.oM· ( 1) Eene indrukwekkende gebeurtenis welke plaats greep toen ons werkje bzj'na ganselz afgedrukt larr, moge 1 wtj hier niet onvermeld laten, n:zmelijk de plechtige wijding van dm lzoogeH-autaar, den :u Juni I9IO, door Zzjne Eminentie Kardinaal Me>·cier. Over dien hoogen-autaar, zn I906 geplaatst met voorloopigen gewijden .Mis-steen, :riemen verder blH. 3I·32.

.'''

-VI

-VII-

BANUS VaANCKX, Tweeden co ut der nichten, Gent, 1óo1, bl:r. 104;

EENIGE NUTTIGE INLICHT!i\'GEN

RoswEYDE, Leven der HH. Maegden, Antw., 11)~6. bt:r:;:. 582-583; A. \VICHMANS, Brab. Mariana, Antw. 1?32, p. 315; L. VAN LATI!EM,

TEN

Historie der mirakule~se kercke van onse L. Vrouwe tot Alsem· bcrghe, Brussel, 1643; J. B. GRA;JAYE, Antiquitates Ducatus Brab.,

Lov., 17oR, p. 17; VAN GESTEL, Hist, Arch. Mcchl., 's Gravenhage, 1725, 11, p. 111 ; SANDERUS, Alsemberg, 1725, p. 31)4; LE Rov, Théatre sacré du Brabant, 's Gravenhage, 172~), II, p. 329; A. \V •uTERs, Fnvnons de Bruxelles, Bruxelles, 18~S, lil, p. 704; P. B. VERHEYDEN, Alsembergh, Bruxelles, IR5g; Hist. de la con. frérie de Notre-Dame d'Alscmberg dans l'églisc de Saink·\Vaudru,

à Mons, 1855; DAELEMANS, Uccle Maria's Dorp, Brussel, 18S8, hoofdstuk; H. Dr. BauYN, Types de la S. Vierge à l'époque romano·byzantine, Brux., 1870, pp. 5-13; REUSENs, Archéologie chrétienne, Louvain, 187S, Il, p. 2~17; G. CuMOJ'iT, Pierre tombale de N1colas Grudius, B>·ux., 1891; JouRDA1N et VAN STALLE, Dict. encycl. de géogr. hist. de Belg., Bruxelles, 1896, aan 't w0ord Alsemberg; Fa. DE PoTTER, Onder het Schrikbewmd, Gent, 18g8, bi:;:. 72; P. Cun.ns, Alsembergh (i11 Durendal, en ook af:;:onde>·lijk), 1898; Possoz, in eene onuitgegevene Etude sur N. D. de Hal; R. LEMA1RE, in eene ongedrukte voordracht. gegeven in de Maat.<chappij van oudheidkunde te 'B•·ussel, en getiteld L'Eglise d'Al~Je

(}.

GERIEVE

VAN

ALSEMDERG'S

BEZOEKERS

1. Alsemberg is eene parochie van b~· de 2ooo inwoners, deel uitmakende van de dekenij en 't kanton Ukkel, en liggende op 2 uren gaans van Brussel en v1n Hal; de statie het kortste biJ is die van S. Genesius-Rode ( 22 minuten) :over de wandeling van die statie naar Alsemberg :;:ie men bi;. 27 van dit boekJe. 2. Uren van de Missen :

./ {

's Zondaags en 's Heiligdaags, te G ('s winters te 6 1/2), 8 e>z 10 uren; in de week, te G, G 1/2 en 7l·s winters te 6 1j2, 7 en 7 1j2).

3. Uur van het Lof 's Zon daag.~ e11 ·s Heiligdaags: te 2 1j2. ~· Het naderen tot de HH. Sakramenten, het vereeren der relikwie van 0. L. Vrouw, het inschrijven in de Broederschappen, en;. wordt 1ooveel als 't kan ver gemakkeiiJkt. In het Broederschap van 0. I .. Vrouw van Alsemberg mar:; men kosteloos ingeschreven worden; :;:ij die wenselzen dat er na hun overl'.fden eene ge1onr:;ene lvlis warde gedaan, betalen Jaarlijks 5o centiemen, of, in éens voor gansch hun leven, 7 f•·. 5o.

5. Aflaten : a. Volle atlaat op 0.!.. V. Hemelvaart (1S Augusti), 0. L. V .

Geboorte (8 September), Liclllmis ( 2 ·Februari) en bovendien op

semberg, 1903 ; SANDER PIERRON, Histoire de la Forêt de Soigne,

één en dag van lztt jaar naar verkie)ing, vou,~ alle gcloovige c!Jris-

Brux. 1905, pp. 18, 7"• R1, 170, 172, 182, 292,408, en de platen

tenc·n dze, gebiecht en gekommzmiceerd hebbende, de kerk en het mirakuleus Bee!d van 0. L. V. van Alsem?erg be:;oeken en daar God bzdden tut de gewone in;ichtcn van on:;:e _lfoeder de 11. Ke1·k (Pius L'\, 17 November 1865). b. Bezoek aan het mirakuleus Beeld van 0, L. V. vom Alsemberg: Pius IX verleende, den q August1 187~. 3oo dage11 aflaat, toevoeglijk aa11 de '[ielell val! 't Vc~gevuur, voor allen die al/zie>· rouw. moedig va>l herte dil Beeld be;oeken en eeue11 \Vees gegroet met de volgeilde aanroeping bidden : .\!aria, toevlucht der zondar·:n, bid

2,

3, 20, 23, 2G, 27, S7, S9. óo, ti3, 7'• 94; JAN BoLs, Neolitische standplaats te Alsemberg ontdekt in 1891, Gent, IC)02; JAN BoLs, Biidrage tot de geschiedenis van de lepersche rederiJkkamer " De Korenbloem», Gent, 1go3; eenige u·e•·ken over bedevaartplaatsen

(als ScHOUTENS, R.onAt:L T DE FLEURY en ande>·e), over België's merkl!>eerdif{lzeden (b. v. VAN BEMMEL, Belg. illustrée, I, 1 18; EM. BRUYLANT, Belg. ill., I, 231-233), artikels in ga:;:etten en tzïdsclzriften ter gelegenheid van Alsemlierg's jubelfeesten in 1891, enr.

voor ons,

VIII -

KLEINE GESCHIEDENIS B zoek van de kapellen op den processieweg : Pius IX vel·den 20 April 1875, ::oo dagen aflaat aan de

le;~dee

toevo~gbjk

ie/en 'van 't Vagevuur, voor allen die den P'·ocesszeweg gaan~e :ouwmoedig van herte v6or gereide kapellen (mits de:re versierd :rijn) eenen vaderons en eenen weesgegroet godvruchtzg

betamel~k

b" d k k ort IJ e e~ :rii n er keersen en bougieën, medaliekens en prznten van 0. .

Vrouw en:r. te bekomen. d 7· V~or voedsel en nachtverblijf vindt men in het dorp goe ingerichte hui:ren.

5 5 8. Wandelingen in en rond Alsemberg : :rie verder blH. o- 4· bidden.

6. Offergiften aan 0. L. Vrouw en gedenkenissen.'

VERKLARING. De opsteller van de gebeurtenissen in dit werkje vermeld pverklaart zich geheel te onderwerpen aan de dekreten ~an. ~~s Urbanus VIII, uitgeveerdigd den 13 Meert 1625, den 5 unt I I en den 5 Juni 163~.

2

Juli

ALSEMBERG'S KERK

K

God :regene den schrijver van dit boekje en allen die 0. L. Vrouw van Alsemberg vereeren

Aarschot, op 0. L. V. Be1oeking,

VAN

1910.

J. B.

------t<W*----N. B. \Vaar het pas geeft, Yoegen wij er jets bij over Alsemberg zelf.

:O

oudste voorwerpen die ooit te Alsemberg gevonden werden, zijn silexen, dat is, vuurkeien dom· 's mensclztn !zand gefatsoeneerd als wapens voor de jacht en in den oorlog, of als werktuigen bij het gewoon dagelijksch leven. 1n April IC)O 1 vond ik op eenen voetweg van de Elsemheide een stuk beitel in geslepen steen, en sederttoen werden mij een zestigtal zulke steenen voorwerpen overhandigd : bijlen, beitels, messen, krabbers, bijlpunten, andere punten of spitsen, enz. Ze zijn schier alle, op eene plek Gensteberg genaamd, bij het bewerken van hof of land gevonden geweest. Men schat dHt het Heentijdperk bij de oude Belgen, toen er het gebruik van staal of ijzer nog onbekend was, honderden jaren vóör Christus' geboorte geleden is. Sedert 11-\1-:5 reeds heeft men te Sint-Barbara-Rode (vooral rond Sint-Anna-pachthof) en te Verrewinkel soortgelijke bewerkte stccnen ontdekt, belangrijke overblijfsels van bevolkingen uit overoude tijden. De plaatsen waar zulke bevolkingen gtwoond hebben, heet men nwlithische E

standplaatsen ( 1 ).

Het oudste schrift dat bij ouze weet over Alsemberg melding maakt, dagteekent van 1 d4. (r) .J.Veohthiscll, ,·an de Grit>ksche woorden 11ros (nieuw) en lt"IJu,s (~teen). Veronderstellende dat gPs!t'fir'u sil<·xcn (g-elijk cie mef'stc \'an AlsemUerg en SintBarbara-Rodel een jonger steentij<lpt•rl <wnduidclen, noemde mt:·n zulk steentijdperk nütm• ol 11fol/t!l!..lc/; in fC'g('n~t('lling van n·n ctalcr(falt'O!iuh, YanpalaioJ, oud en lzthof., steen) toen men ruwere sil~xcn ~ebruikte.

----?)---=~----

-2-

-3-

Opgave, naar t 1J.. d s orde • van hetgeen er te . Alsemberg, voornamelijk betreffende de kerk, voorgevallen 1S : , ·. ·' ·', -1\aurd • hertog· van Lorreinen, graaf 1 1 34 _ Godfneu-met-uen · 1 en L euverl, schonk eene hoeve, te Alsemberg gelegen, van Brussc . aan de abdij van 't H. (]rafte KameriJk. 1.. t"IC htte eene kleine kapel,. waarschijnI b c1JS 1155 -Genoemcea ·' · en andere ge b ouwen . biJ. die hoeve. Daarutt volgdeb uat r·k in he ut) lJ abdq.' tot op het e"" . ·1e. 'et I·. 18 ,. eeuw ,groote rechten te A1sem erg die bezat.

.. k u leus. beeld . van.. 0. .L. Vrouw, Rond 1200. - H et mlrd . . . din .. gemaakt. Z1c e 1Jens·t""l Romaansch-1-\yzantqnsc lJ ' wicrd in J. 1en tqd I . ' .I. zn de 11t1 11. jaartallen 12.f2 en tSgt' en ver·d er De-oek ' Rond 1200. - De Romaansche Joopkuip, sedert 1goli hersteld . gebruik dagteekent, zegt men, van dezen t1jd. Zie ' ' k in de kerk. en opnieuw 1n_ het jaartal 1yoiJ, en verder He:roe . van Hongarie wordt geze1d de Hond 1 225 · - De H · Flisabeth ' stichteres te I.IJn van de kerk ot kapel van Alsemberg. ! i]·' I [ ' hertog van Brabant, gaf alsdan, 1236 -- H ener d zoo men zegt, aan . deze k er k 1lC•t Hof val! Hmwarie met 1K bun ers. .

S 0 f. dochter van de 1[. Elisabeth en gemalm Rond 1242.- · ~"b• !{, drik [] schonk aan de kerk van ' h rto" van [~ra ant en d van en e o Vrouw dat zij vdn hare moeder het beeld van 0 · 1'" · . . l b . , :--; I en verder lkjoek m de A sem erg . fel h· ! z·e de Jaartallen I200 en '' '.! ' geèr "' · .·' 11 verriJ.. kt e de kerk met verscheidene goederen. kerk. Hendrik

1243 (den Don d en Iag ''. 10 r de feest van Sint-Anclries). . . kerk .· d··• afbeeldmg ervan . \v .. d. ' van den autaar der nieuwe IJ mg I der Schepenen van Ah;cmberg en op de zeges • staat, meent men, meiJ ziet ze ook op de geschilderde doksaalSint-Genesius-Rode ; venster te Rode.

1 243. _ 1315. _

\Vn.LDIUS was toen d e l'e d'ena·1r I ' dezer kerk. . d er (.,. ie van 0 I nste 11 mg I 1' ·

•

1~. Vrouw van Alsemberg

te leperen (\Vest- \'laandenn). Robrecht van l3ethune, 5raat van Vlaanderen, keurde de instelling goed . .laarlqks kwamen de leden van het lepersch Ri'!Jederscl!ap, niettegenstaande den meer dan 20 uren verren afstand, hunne giften otTeren. In Ij<J J, na het beleg van Ieperen, hield de gilde op te bestaan; maar het Bruederscl1ap of geestelijk genootschap bloeit er nog in de kerk van S1nt·N ikolaas.

Hoe zeer was 0. L. Vrouw van Alsemberg reeds vermaard van in 't begin der 1 Ie eeuw!

Rond 1354. - Hertog Jan lil jlielp, beweert men, aan het bouwen van de koor der tegenwoordige prachtige kerk. Zeker IS het dat men, in de tweede helft der 14e eeuw, den bouw dezer kerk met de koor begon.

Rond 1400 (!).- EGwrus was toen pastoor: twee schilderijen, thans nog in de noordbeuk hangende, handelen over hem.

1410. - Hertog Antonius deed eene geschilderde koorvenster inzetten, die .'>o Fransche kronen kostte en gemaakt werd door \Valter van Pede, van Brussel.

1413. -Jan van Gaver, bisschop van Kamerijk, op verzoek van zijnen neef Hendrik van \Vithem, heer van Beersel, zond eenen allatenbrief, waar hij in schreef dat" de kerk van Alsemberg, in zijn bisdom gelegen, rijk was adn vele schoone relikwien van heiligen, en dat er, naar hij vernomen had, menigvuldige <mrakelen geschiedd<!n. n 1419 en 1427. -Aanbevelingsbrieven door hertog Jan IV uitgeveerdigd ten voordeele van Alsemberg\ kerk.

1429 (10 Januari). - Hertog Filip I, broeder en opvolger van Jan IV, aan 't hoofd van talrijke hovelingen, bezocht deze kerk.

1457. - Filip de Goede, hertog van Burgondië, Brabant, enz. verdoolde in Zoniënbosch, kwam te Alsemberg tusschen 4 en 5 uren 's morgends bij zijnen jager aan, Loykins genaamd, ging in de kerk Mis hooren, en verbleefvoorts tot 's namiddaags in een gasthof voor de pelgrims ingericht.

-51465. - Diezelfde hertog gaf ecne geschilderde venster voor de kapel van 't H. Kruis (kruisbeuk·noord).

1465 (fl Februari;. -

Karel de Stoute kwam in bedevaart.

1467 I 11 Augusti).

Wijding der kerk van 't klooster van Zevencorren, die later met geschilderde vensters verrijkt werd, onder anderen door Egidius van Berlair en Nikolaas Nicolal (bijgenaamd Grudius;, waar wij verder, biJ de jaartallen I55o en 1571 en bij Bcroek in de kerk over spreken.

1469. - Karel de Stoute deed weer de bedevaart naar Alsemberg, en gaf geschenken waar het gewelf der koor mcê hersteld werd.

Rond 1480 toonde Maria van Burgondië, dochter· van Karel den Stoute en gemalin van Keizer Maximiliaan I, zich jegens 0. [ ..

Vrouw van Alsemberg mild en godvruchtig. \'an 1480 tot 1501 was \VounR iWalter; Alsemberg.

KNAEP

pastoor van

1480. Muurschildering van S. Elisabeth·koor. De vloer van deze koor kwam toen omtrent zoo hoog als het autaarblad.

Onder dien vloer waseenen tijd lang de doopkapel, waar men met trappen in ging. Zie verder IIÎ.jb.

1480. - Aan den ingang van de groote koor plaatste men een rijk versierd steenen dokzaaL Daar stonden de btelden op van de HH. Hieronymus, Augustinus, Gregorius, Ambrosius, Joannes en Guillelmus.

1485. - Vanvoor in de nissen van gemeld doksaal plaatste men 1S steenen groepen, het leven des Zaligmakers verbeeldende.

N. B. Rond 1770 brak men dit doksaal af, en vcrscheidene groepen gingen tot de kerk van Drogenbosch over; 5 werden gelukkiglijk opnieuw voor de kerk van Alsemberg in I8<JS aangekocht: 4 versieren den in HJOii- I<J07 gemaakten hoogen-autaar, en een 5•1• (Het Laatste Avondmaal voorstellende) werd nevens de kandelaarsbank van Sint-Elisabeth-autaar geplaatst. Zie ook de jaartallen I5IIi, 177o, en verder Beroek in de kerk.

R_ond 1500 werden 2 aanbiddende engelen geschilderd, in ICJOIJ aan d kerk geschonken en in de s~kristij geplaatst.

Van 1501 tot Alsemberg.

1503. -

1512 was Ecwn;s

BRUYLANT

pastoor van

De toenmalige toren met gekroonde houten spil

(<]3 I/2 meters hoog) werd begonnen.

1512. - Aartshertog Karel, later Keizer Karel, gat· geld ( 100 ponden) om eene geschilderde venster te bekostigen.

1512. -

1AKOil KllEUlAN

werd pastoor van Alsemberg.

1514. - Men plaatste voor 1)o guldens e•.:n tabernakel met kunstig gcsmede deurkens.

N .. ll. liet kwam later, denkelijk met het maken van den !wogen renaz:'J'SaHce-autaar. in It)3t) geplaatst en in

JS{)i

rnet reien ,,

L:"·'-

gedaan, aan de kerk van Drogenbosch. Die kllnstige tabemakeldcurkens werden in 1 H~<i van de kerk van I lrogenbosch weergekocht en pr1Jkcn sedert 1<107 in onze doopk:rpel: het oud lief sleutel kc, in vorm van klaverblad, steekt er nog op.

1516.- Men plaatste boven het koor-,loksaal de houten beelden van ecnen gekruisten Christus, van de 11. ,\!aagd ,\Jaria staande rechts, en van Sint Jan links.

N. B. Met het afbreken van dit doksaal werd•·" ,Jic bcchlen cers buiten achter de koor onder een afdak gt:zt:t,

L'IJ

hebben in

den ingang der hooge koor hunne oude plaat,; hernomen.

1 S1lq

aan

.

1516 (!).-Volgens Lukas van l.athem, pastnor van 1\lsemberg van IIJ3<i tot HÎS7, vermeldden toen de thans niet meer hestaande kerkrekeningen van I5JIÎ enkel" het cnrycc met 0. L. \'rouw ende Sint-.1 an op d'oxael "· I I ij zelf in zijne ta.lrijke nota's gaande tot zijn vertrek uit Alsemberg in IIÎS7, schrijft n:cts O\'Cr het beeld van Sint Maria Magdalena: men zou eruit besluiten dat dit oude bceLi der 1(,de eeuw toch na IIÏSï door onze kerk werd aangekocht. Kunstenaars verklaren ook dat het van eene andere hand is dan van die der 3 beelden onder den trion'!.fbnog d~r hoogt: koor, en \·an wat

-6-

-

lateren tijd. flit zittend beeld van de heilige Maria Magdalena ziet men nu in de kruiskapel : achter het jaartal dat er bijgeleekend werd, staat. om reder. van gezeiden twijfel, een vraagteeken,

1516. - Een dief werd onthalsd, omdat de galg die aan den StceJibcrg stond, in te slechten staat was.

1517. - Maximiliaan [ gaf eene groote geschilderde venster voor den voorgevel van den toren.

1518.- Een vreeselijke brand, aangestoken door zekeren Hendrik Vaeck, verslond het groot deel van Alsemberg. Deze misdadiger werd voor zijne schelmstukken levend verbrand te Brussel.

1520. - De middenbeuk werd gewelfd en het dak vernieuwd: voor dit laatste werk schonk Keizer Karel boomen uit Zoniënbosch.

1527.- De toren met gekroonde spil, in 1)o3 begonnen, werd voltrokken. \'an 1531 tot omtrent 1563 was GovAART Alsemberg.

CI.AES

pastoor van

1550.- Jaartal der dood van Egidius van B~rlair, waar de zerk in Alsemberg"s kerk van bewaard wordt (noordbeuk). Zie hooger bij het jaartal '4';7, en verder Bqoek i11 de kerk.

1557.- Keizer Karel had voor opvolger zijnen zoon Filip I!, die meermuals te Alsemberg kwam, ook vr'Hîr zijne troonbeklimming. In 1 jt'"' vierde hij de Paaschfeest te Zevenborren.

Rond 1563. - Omtrent dit jaar overleed pastoor Claes. Zijn opvolger was \VtLLEM DRULA~T, die rond het jaar 1569 stierf.

1565. -

De Beeldstormers stolen de juweclen,

Van 1570 tot 1580 was BARTHOLOMEUS STORM pastoor van Alsemberg.

1571.- Jaartal der dood van Grudius, waar de zerk in de noordbeuk van bewaard wordt. Zie hooger bij het jaartal qG7, !'n verder Be:roek i11 de kerk.

7

1580. Bittere klacht van de Alsembergenaars aan den landvoogd Alexander Farnèse, over het garnizoen snldaten in de kerk gelegerd om deze te bewaken. Alexander antwoordde den 2r1 Oktober dat de soldaten, volgen~ zijn bevel, zich fatsoenlijk moesten gedragen en gP.ene hooge belastingen afeischen.

1580 (27 Oktober).- \'crkooping van het lloo."1wis, gelegen kortbij de kerk, waar de heeren van Beersel, die zich als de voogden van Alsemberg aanzagen, het gerecht uitoefenden. Op gezeiden d~tum \"erkocht .I an van \Vithem, heer van Beersel, het Hooghuis aan Thomas, zoon van Hendrik ·van Crasdorf; van daar kw<Jm het in bezit van de familie de Man, die ook nog een kastcel bezat beneden in 't dorp~ ;1an den zuidkant van de blek, op de tegenwoordige \'ischmerkt gelegen. liet flooglzuis werd in JHS4 afgebroken omdat l1et l'OLJWV<ill.ig was, en het kasteel, de eigendom geworden van de tilmil ie de Hol-de Nlan en later van :\1. Cnomans, en van in de helft der verledene eeuw als f'<JChthot verhuurd, werd np zijne beurt f.!eslecht in 11-)77·

1580. - Op Bartholomeus Storm vrligde HoLA,. DUS BAU\1 FNS als pastoor van Alsemberg.

Rond 1580. - Van dien tijd sch:tt men dat de twee koperen schotels (Duitsch werk) zijn, in de sakristij bewaard.

1583. - De Beeldstormers roofden eene allerschoonste schilderij van Miehiel van Coxcyen (Cox ie 1 en zeven klokken. Zij meenden ook het mirakuleus beeld van 0. r" Vrouw te verbranden, maar twee Alsembergenaars, ;>"!attheus Claes en N. Rombout, kochten het van de Geuzen at voor eene ton b1er.

N. B 1" Het is denkelijk in dien tijd geweest dat er in de kerk vuur gestookt werd : de sporen zijn er nog zichtbaar van <Jan den koorpilaar links, en in de kapel van 't 11. Kruis, reellts waar het Heilig Aanschijn hangt.

2° De schilderij van Coxie kwam later, volgens den geschiedschrijver K. van Mand er, in handen van eenen burger van Brussel, dan in die van kardinaal de Granvelle, en werd daarna gekocht voor Filip I I ; in J(i23 was zij geplaatst in de kerk van Sint-Laurentius-

-8-

-g-

klooster, te Escurial in Spanje). Toen de aartshertogen Albertus en lsabella in tGq te Alsemberg kwamen, werd hun gevraagd om die schilderij uit Spanje te doen weerzenden. Zij beloofd.:n het, maar er is niets van gekomen.

Rond 1590 werd t 0 de eiken kas gemaakt die in de kongregatiekapel staat, links van den autaar; 2° de schoone zilveren kelkvoet, die als stander dient voor de kleine rel i kw ie van 0. L. Vrouw.

Van 1610 tot 1638 (20 September) was EGmrus DE BECKER Alsemberg's pastoor.

1591. -- N. B. In die tijden van vcrvolging door de Geuzen ontbraken er dikwijls eigentlijke pastoors op de buitenparochies, en wenkn kloosterlingen of geburenpastoors aangesteld om die parochies te bedienen.

In 1591 stond DANIËL TYcK, pastoor van Dworp, tegelijkertijd voor Alsemberg, Huisingen en Sint-(1encsius-Rode.

1611. - Petrus van der Hagen, meier van Alsemberg, schonk ecne schilderij tot dank voor zijne schielijke genezing.

1614 I op Sint-Pietcrsdag).- De bliksem viel op den toren, en bracht eene schade van Goo guldens toe aan spil en kerk.

1614. - De aartshertogen Albertus en lsabella kwamen naar Alsemberg om peter en meter te zijn van cene klok zwaarder dan die in Ili3<) gewijd werd, Zie verder bij Ili3<J. Rond 1625. Doop van Je:pts.

Van dien tijd is de schilderij der doopkapel :

1636.- Twee relikwiekasjes op S. l•:Jisabet!c-Jutaar dagtee-

In 1592 werd FnANS RoELANTs, prior van Zevenborrcn, voor Alsemberg en Sint-Cicnesius-Rode aangesteld.

kenen van toen.

In 1595 was .lAs VAN DER M.:ur.EN, prior van Zevenborren, deservitor of bedienaar van Alsemberg.

1636. - De drij koorvensters werden toeg.~metst, en men richtte er in renaissance-stijl een nieLnven hoogen·aut:1ar v6('1r, die tot tegen het gewelf kwam.

N. B. In tSSg werden die vensters opnieuw opèngemaakt en die hooge· autaar afgebroken : de tabernakeldeur, De Discipelen va1z Fmmaiis verbeeldend·'· verdiende bewaard te blijven, en staat nu nevens de kandelaarsbank vanS. l~lisabeth-autaar, links.

In 1597 bediende vVrLLEM EECKELOO deze parochie, maar hij leefde slechts twee maanden in dit ambt.

In 1597, na de dood V<In Willcm Eeckeloo, werd JAN HollEMANS pastoor van Alsemberg, doch ook voor heel korten tijd.

Van 1599 (3 Augusti) tot 1604 zorgdeJAN VAN ÜNCLE, pastoor van Sint-Cenesius-Rode, voor zijne eigene parochie ~n terzelfder· tijd voor die van Alsemberg.

In 1604 nam ALBERT PALINUS de geestelijke zorg van de Alsemop zich. Reeds het jaar naderhand nam hij zijn ontslag.

bergen~ars

In 1605 I 1u Oktober) werd JAN FABRtnus pastoor van Al.;emberg; in 1IÎo7 ging hij naar ecne andere parochie over.

In 1607 kwam hier als deservitor van Alsemberg BAUDE\\'IJN VAN DER HACI!EN, die echter in 1IÎIO weer vertrok, en kanunnik werd te Anderlecht.

1636.- Van dat jaar is een zilveren vcrgulde kelk.

1637. - Sterfjaar van Tilendoor Rombouts, geboren te Antwerpen in ; 5~17, schilder van de Kruisafdoening, die in de lleilig1\ruiskapel hangt.

N. B. Men ziet dezeldc schilderij (beha! ve een drijvondig klein verschil) te Gent in de kruiswegkapel van Sint-Baats. De schilderij van Alsemberg's k,èrk wcr,J vroeger ten onrechte aan de Craeyer t<Jegeschreven.

1638.- Men heeft de muurschilderingen overwit.

1638.- Het Broederschap van den lleiligen Rozenkrans werd ingesteld.

-

IO-

1638. - l"a de dood van pastoor Egidius de Recker, werd deze parochie bediend door N. I'ARvs, kloosterling van Zevenhorren, Van 1639 (!<J April) tot 1659 (Kerstmis was hier pastoor VAN LATHEM, schrijver van de I!istoric der mirakuleuse kerckc Pan nnse I .. VroltJI!C tot A lsemberf{he, L!JKH

1639. - Wijding van eene klok van 3;8o pond : Filip de Surhon, abt van 't I I. Graf te Kamerijk, w"s peter; de mevrouw van Beersel, Ernestina van \Vithem, en hare dochter prinses van Art-nberg \Varen er de n1eters van.

16·40. - De aartsbisschop van Mechelen, Jakobus Boonen, beveelt dat het Broederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg, vereenigd met dat van den f-1. Rozenkrans, voortaan zal heeten: /Jn)('dcrschap Pan n. L. Vmllll' Pan A lscmberfi en l'all den !i, Ro;cnk1·ans.

1640.

H ongari0.

Van dat jaar is het beeld v:m de 11. F:lisabeth van

1\. B. De arme man die er hij voorgesleid is, werd er in 188S hijgemaakt door Lmrold Blanchaert (van Maltelmlgge, bij Gent), toen men het bedel, ontdaan van de kleederen, herschilderde,

1641. - Men verveerdig-:le het voet5tuk wanr het beeld van Sint Elisabcth wordt opgezet, als het onder den troon staat. Dit voetsluk draagt voor opschrift : S. ElisabetiJ, Fondatersse der kercke l'an Alsenberghe, Patronesse da Ghclwuden (J), Patro· nesse de1· Jlla!'chden, Pat1·oncsse der 11 'eduJIJen, 1641.

1643. - Uit vrees voor het Fransrh leger vluchtte men met het mirakuleus beeld vnn 0, L. V. van Alsemberg naar S, Magdalena kerk te Brussel.

1644. - De beste remonstrantie, in Leuvensch werk, eene der schoonste van de xvne eeuw in ons land, werd geschonken door (I)

Gellouwden (i/ gehuwden.

-11

-·

« Mevrouwe d'abdisse van Cameren ende andere persoonen ''· Op die abdij van Terkameren zal het opschrift zinspelen van deze heerlijke remonstrantie: "Splendeat Camera lumine tuo, anno Domini 1G44 "• dat de Kame1· glan;;e door uw licht, 'tjaar 0. !i. I6.J4·

1645. - De meeste schilderijen van zijbeuken en kongregatiekapel werden alsdan geplaatst, 1646 (2S September). t" De doopvont die beneden in de zuidbeuk nevens het groot portaal stond, verplaatste men onder de koor van Sint Elisabetl1, waarvan de vloer toen ongeveer op de hoogte kwam van het tegenwoordig autaarblad, zoocds nog te zien is aan 't voetstuk van den koorpilaar, rechts, en aan de opening van een deurken in den muur achter den nutnar. 2 De autaar van Sint Anna, tot dien tijd v(,(,r dat verheven koorken staande, werd alsdan weggedaan, om daar de tLtppen te maken voor de hger liggende doopkapel. 3o Den autaar van Sint Elisabeth, vroeger in den rechten hoek van dit \'erheven koorken, zetk men toen in 't midden.

N. 13. Gemelde doopvont kwam later weer beneden in de zuidbeuk, denkelijk rond IjjO, wanneer men, om de breem te plaatsen, den vloer van S. Elisabeth-koor verlaagcfc tot gelijke hoogte met de hoogc koor. In IIJOIÎ werd het noordportaaltje tot doopkapel ingericht. - De renaissance·autaar van Sint Elisabeth werd in tS8q afgebroken. De autaartombe bleef, met de gebeeldhouwde roz~n op, ter gedachtenis van het mirakel der rozen zoo vermaard 1n Sint Elisabeth's leven. Zie ve,·dcr Re;ock i11 de kerk• 1

)

1647. - Leopold.Vvïllem, aartshertog van Oostenrijk, landvoogd van België en Rurgondië, kwam met eenen stoet hnvelingen in bedevaart.

1648-1649. - Van der Schueren en Corten maken vier biechtstoelen, waar er nog twee van bestaan ; de twee andere werden in t8o; door den val van den toren verbrijzeld.

1649.- Van dat jaar dagteekent een zilveren vergulde kelk.

-

12-

Rond 1650. - 1° Aan den muur tegen den kommuniebank, langs den kant van 't Evangelie. hangt de ~choonste schilderij der kerk: zij is van eenen onbekenden meester en verbeeldt De Discipclell van Emmaüs. 2" Van dien tijd ook is een in ijzer gesmeed schapraaideurken in de doopkapel.

1650. - Van dit jaar dagteekent de schilderij in de doopkapel: kimfJe door Maria's !'oorspraak ,,ern':rel1 om gedoopt te

,,·en

-13Van 1665 tot 1666 (23 September) was hier pastoor PETRVs MATTHEI of MATriYs. Van 1667 tot 1679 (<i Oktober) was het PAlHALEON STRYKER, die het herderlijk ambt vervulde.

worden.

1669. -- Het l3roederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg werd in de kerk van Sint Waldetruclis (Sainte \Vaudru) te Bergen opgericht.

1651.- Sterfjaar van Jan van lloeckc, geboren te Antwerpen in 15<Jk, maker der schilderij 0. L. Vrouw met het Killd .le:;us, die aan den muur hangt tegen de kommuniebank, langs den kant van den Epistel.

1679. - De bedevaarders van Bergen schonken eene schilderij van Christollel Lcmens : zij verbeeldt het vizioen van pastoor Egidius.

1652 (21 Februari). - Paus lnnocentius X vergunde allaten aan het Broederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg, opgericht in de kerk van Sint Piatus, te Doornik.

De bliksem viel vanher op den tor~n: de houten spil en de dake11 der kerk verbrandde~, de horlo;;e werd vernield, de klokken gesmolten. Door de mildheid der meer en meer toestroomende be,levaarders kon men welhaast de kerk herstellen; maar de torenspil werd niet hertimmerel : men plaatste enkel een dak op het overgebleven steenen deel, zooals het op eene schilderij in de noordbeuk nog te zien is. In 1807 stortte dit steen en deel in. Zie 1807.

1653 (2:) Juni). -

1654. - \Veer was men verplicht met het mirakuleus beeld van 0. L. Vrouw naar Brussel in de S. Magdalena-kerk op de vlucht te gaan.

1655.- Men plaatste in de sakristij 1'1 geschilderde portretten der voorname personen die geholpen hebben tot stichting ot verfraaiing van de kerk. Het 11ie portret (van Maria Elisabeth, landvoogdes) werd geschilderd na haar bezoek te Alsemberg in 1732.

Van 1657 tot 1664 (4 Oktober) was J/.N toor van Alsemberg.

VAN

BISTRAETEN pas-

Van 1680 tot 1706 (Juni) is JAN-BAPTIST toor geweest.

DE

Cuwr! alhier pas-

Rond 1680 werd een klein houten beeldje van 0. L. Vrouw gemaakt, in l<jOI) van uit een der buitenkapellekens gebracht naar de snkristij, waar l1et, hersteld, in den hoek nevens de binnendeur staat.

1683. - \Veer moest men uit vrees voor de Fransehen met het beeld van 0. L. \'rouw naar Brussel vluchten.

1684 (17 Januari). - De Fransehen plunderden de kerk en verbrandden verscheidene huizen, onder andere het huis genoemd De dnf Kollillf!C/1 : dit werd heropgetimmerd, en stond ter plaatse waar nu het voorhofje van het Pensionaat der EE. Broeders is.

1684. - De bedevaarders van Bergen gaven eene tweede schilderij :zij verbeeldt Pastoor Agidius naar de kerk gaa11de.

1636. - Geschenk aan de kerk van de schilderij Het be;oek JJa11 kei:;e1·s en kollillf!C/1 voorstellende en gemaakt door eenen schilder van Brussel.

1689. - Nog eens z:<g men zich genoodzaakt om met het mirakuleus beeld van 0. L. Vrouw in S. Magdalena-kerk te Brussel te vluchten: het bleef er dezen keer tot in 16<17.

-- 151690. - De Brandeburgers, kortbij Halle gelegerd, plunderden t~ Alsemberg de graanvelden en schuren, en haalden van het kerkhot het vee weg.

1693. - InS. Magdalena-kerk te Brussel werd het beeld van 0. L. Vrouw van Alsemberg met eenen nieuwen troon vereerd.

1695. - Brussel werd met bommen beschoten en de kerk van Sint Magdale na verbrand ; de koster redde het mirakuleus beeld van 0. L. Vrouw uit Je vlammen, maar het vuur verteerde den nieu\ven troon.

1696. - Een nieuwe troon werd door eene jullrouw, woonachtig op den Zavel, aan het beeld van 0. L. Vrouw gegeven.

1697. - De vrede van Rijswijk (2o September) stelde een einde aan den oorlog, en den 1 en Zondag van Oktober werd het wonderbeeld van 0. L. Vrouw plechtig teruggebracht van Brussel naar Alsemberg.

Van 1706 tot 1752 was Eamms LE CoRBISIER pastoor van Alsemberg.

Rond 1700. - Van dien tijd zijn: I" twee hupsche beeldjes van S~nt Elisabeth en Sint Helena, in de sakristij bewaard ; 2° de schilderij der doopkapel voorstellende De H. Familie ; 3° een halfverheven beeldwerk (bas-relief) in hout, door eenen onbekenden meester : het hangt onder de venster op S. Elisabeth-koor, en verbeeldt 0. L. Vrouw met Jepts· lijk op den schoot.

1707. - Al de schuren werden door de I lollandsche soldaten leeggepluwlerd.

1710. - Dit jaar waren er te Alsemberg" 233 persoon en soo dijne als groote », en" 49 woonsten ofte huysingen. n De parochie bestond uit << 3u5 bun..lers een daghwant n.

Rond 1720 werd de kop~ren lavabo van de sakristij gemaakt.

1720. - Dit Jaar werden er 17 kinderen geboren, waaronder een dnjling; de ouders van den drijling waren : Sebastiaan de Gheynst en Katharina de Bue. 1721). - Van dan dagteekent eene marmeren vaas op hoogen voet, die tot doopvont g~diend heeft van in de eerste h.;l!t der 1'.( eeuw tot 1<)OI i. Zie Bqoek i11 de kerk.

1732. Maria-Elisabeth, aartshcrtogll1 van Ooslènrijk en landvoogdes van België, kwam met eenen vorstelijken stoet het heiligdom van Alsemberg bezoeken.

1740. gel eg'!.

De steenweg va11 Brussel naar Alsemberg werd

1742. (23 Oktober). - Pastoor Egidius Le Corbisier stkhtte eene tweede kapelanie (voor een tweeJen kapelaan of onderpastoor,.

1750. - De schilderij, het kieeden verbeeldend van het mirakuleus beeld door treffelijke personen, en die welke eenc aan 0. L. Vrouw toegesc11revcn redding uit een zeetempeest voorstelt, werden geplaatst.

Rond 1750. - Van dien t1jd dagteekenen: I" eene zil,ere11 schotel, en 2° een zilveren scepter, beide in de sakristij bewaar..J ; 3o een klein houten kruis hangende op de deur der horlogiekas in de sakristij ; -+" de twee aanbiddende engelen op de hooge kuor ; 5° een schilderiJtje, als ex-voto voor de genezing van een kind, hangende boven de q• statie van den Kruisweg: 6" de relikwieKas die op den autaar van Sint Elisabethals voetstuk dient van het beeld dezer heilige.

Rond 1715 :de schildering van het sakristij-welfseL

1718. bewaard.

Van dit jaar is het groot zilveren kruis in de sakristij

1752. - Van dan is de beste kanten vool of hoofdsluier voor het mirakuleus beeld, met gemeld jaartal ingewerkt, ia de sakristij bewaard. Hij is 3 meters -+2 centimeters lang, en ti2 centimeters breed.

-16-

Van 1752 !met Sint-Jan) tot het einde van 1785 was te Alsemberg pastoor ANTONIUS BALTIIASAR SEGERS, van Antwerpen.

1756. _ Een zilveren vergulde kelk. in stijl Louis XV, Brusscisch werk, in de sakristij bewaard.

1759. __ Jan-Jozef van den Elsken werd te Alsemberg den 11 :\'ovember 17 s9 gedoopt. Zijne ouders, Jan-Baptist van den Elsken, meier, en Isabella Josina van Htrzele, bewoonden waa~.. 1·J·'· een huis ,gelegen waar nu het Duitsch klooster staat; SC h 1Jn I r. . . z ZIJn . J an- Adolf van Herzele , reguliere kanunnik van .evenpeter was barren; zijne meter Maria-Jozefa Dhandel. De beroe:nde pnester Alsembergenaar werd van 17<)0 tot 1797 Voorz1tter va~ t college.de~ Drij-Tongen te Leuven; hij was kanunmk van Smt-P1eterskerk ld 11 iJ. gaat door als scl1ri jver van Versamclmli c dc1· bnevcn van a aar. . · · d d' d den !zeer Keurcmemze,waar de godsdienstrechten vmmg _m ver e 1g werden tegen het Algemeen Seminarie door_ Jozef Il.. mgencht, ~~ werd daarom gevangen genomen den 14 Jum 17f'<). HIJ w~s pasta te I! om beek den 14 April 1fioo, en overleed er den I Apnl J8o3.

.

J

I

17-

1791.- In de kerkrekeningen van t;<p leest men t"aangaande het houten bekleedsel der sakristij : "Aan sieur van den Elsken voor de bouseringhe in de sakristye volgens specificatie: 1k04·1S·2"; 2o "Aen Lenoir voor het vermarberen der dry autaren: 3347·9-2 n; 3o voor de breem: " Item betaelt aan de sloot-maekers 555 gulden en 17 st., daerin begrepen den sta et van S 1• Del Motte over de groote restoratie a en de Eysere choor-deurcn" "; 4° voor 2 biechtstoelen : Aen P. F. de Notcr, schreynwerker tot Mechelen, ... ende aen G, Van Buscom ende .1. P. Van Geel, belt·snyders tot Mechelen : 11S')-4•0;" 5° voor den processie-hemel (zie Bcjock in de s,1!cristij).

1791 ( '7 Oktober). - De kerkrekeningen werden gcsloten op het kasteel (zie hoogcr 15801 en onderteekend door "jonckvrouwe Maria Barbara Josepha Gislena De .\Jan De Speelhoven, vrouwe dcser H eerelijckheit, als oppermomboiresse, " door den landdeken, den pastoor, de kerkmeesters, den meier, de schepenen en den rentmeester.

Rond 1770. - liet steen en doksaal aan den ingang van de koor werd weggebroken, en men plaatste er de brcem. Zie hooger het jaar qk5, en verder Be'i"elc in de kale.

\'an 1794 (23 Juni) tot 18l0 (Juni), was pastoor van Alsemberg 1'>-TRUS CnRTEN, van Tienen. Hij werd later pastoor te Ukkel, en overleed den "J December 1k1<1 te Brussel.

1777 ( 20 Oktober). Roelans,

1797. - ln den rampvollen Besloten Tijd werden vele kostbaarheJen gered door de zorgen van den pastoor Petrus Cortcn en van zijnen broeder Ftlip, eenen tl1eologant of student in godgeleerdheid.die op de pastorij woonde. Het mirakuleus beeld verborg men in den kelder van de Roodc Poort. Toen men vernam dat de Fransche soldaten gingen komen om de koorbreem te rooven en deze, zoo men zegt, aan den ingang van de \Varande (het Park) te Brussel te plaatsen, heeft men ze 's nachts, vtîcîr de komst van die dieven, begraven in den hof van de kapelanen (nu een deel va" het Duitsch klooster). - De. Fransehen waren al weg met de klokken, toen zes kloeke mannen de groote klok terug veroverden, en ze eerst in den Ast ( Meigtmheide;, en dan, toen een verrader dit te weten kwam, in den vijver van de pastorij bedolven. \Vanneer de kerk van Alsemberg in dien schrikkeiijken tijd door

Hergieting van eene klok door David

1780. _ De beenhouwers van Brussel brengen in stoet eenen troon voor het mirakuleus beeld :Zie dien stoet voorgesteld op ee~e door hen gegeven schildenj,hangend in de kongrega.tieka\el; kortblj: links van den autaar, staat diezelfde troon van Met tot ~ovember, in 't winterseizoen staat hij in 't midden der kerk.

Rond 1780. -

Van dien tijd is de spiegel in de sakri~tij.

Van 1785 (23 Juni) tot 1794 (16 Januari 1794) was te Alsemberg pastoor JAN I I ENDRIK VERHUYCK, v~n Mechelen, Hij liet ziJn goed aar. de ncodlijdenden van deze parochte,

-

-

18-

de Fransehen gesloten was, en de getrouwe priesters achtervolgd

g~dood w~rden of verba~~en, verwijderde pastoor Corten zich tocl; met van ~l)ne sch~pen. HIJ verborg zich gewoonlijk op het Hof van Hongane, kortbiJ den steenweg naar Brussel links ee k · d k k ' , n warher van e ·er. gelegen. In maaL! er verkleed, reed hij op eene karre van daa.r naar he_t dorp, om er voor de heimelijk verwittigde geloovigen de Zondagm1s te doen, hetzij in den voornoemden kelder v d R d• p oo t oo>·t o t'.In d e sedert 1903 afgebroken schuur van De an St.er.e

1799. - In de rekeningen van dit jaar wordt vermeld : « De k,ercke :U~~belen syn door de republicq publieckelyck vercoght. n Gelukk1gll)k werden ze terug ingekocht ! Immers daar staat : ,, De selve heeft men gecoght uyt de tweede hand " : Middenbreem . tjoo-o-o Twee z1jbremen (joo-o-o Hooge-autaar 3oo-o o Twee zijaulaars • • :~oo-o-o Kommuniebank en koorboiseering 250-t)·O Boiseering en schapraaien in de sakristij .

3oo-o-o Vier ei ken biechtstoelen met doksaal en orgel 200-0-0 Boiseering langs Je muren der kerk . !50-0-0

1807.- Hoe ellendig het toet) in de kerk gesteld was, blijkt onder andere uit de volgende rekening:" Geleven 7 ellen Iynwaert om te repareeren de seylen die gebruyckt waeren om de choor te bevrijden tegen de injurie des loghts 2-9-o n.

Van 1810 (Jun1) tot 1811 (12 Mei) was H.

18Q3. -

Wijding der klok van het koortoreken gegoten d

I• Ro e Ian ts: ZIJ.. weegt 10 3 k1.1os, en geeft den toon sol' (boven). oor

DE

PRETER pastoor

van Alsemberg.

Van 1811 (28 Mei) tot 1820 (27 Februari) was pastoor van Alsemberg JozEF-NtKOLAAS DE HouwER, van Mechelen. \'tî6r zijne komst naar Alsemberg, was hij van 1790 af pastoor geweest te Watermaal, waar hij den 23 September 1799 door de Fransche Sansculotten aangehouden werd terwijl hij de H. Mis celebreerde; zij sloten hem in 't gevang van de Hallepoort op tot den 8 Augusti 1798.

Hij schreef daar in 5 bundeltjes hetgeen hij bij zijne gevangenneming en opsluiting te lijden had (I). Hij gaf ook Vlaamsche liedckens in 't Jicht.

1818. -

Inrichting der Bedevaart van Liedekerke,

Van 1820 tot 1861 (3 Meert) was pastoor van Alsemberg JAN VAN HoYLANT, geboren te Overijsche den 1S September '774·

1823. _1799 -1800. - In de rekeningen van 't Bureel van Weldadigheld staat, dat er voor het afdoen der kruisen door p • .J . ·r·1que 11en j en 'oor Haelewyck hun betaald werd ~·;K\ guld.~n 4 stuivers, tn voor hun verteer nog 4 gulden,

19-

De in 1t'07 gevallen toren werd kloek maar zonder

eenigen kunstsmaak hersteld.

1 R23. - De bedevaart van de Brusselsche beenhouwers komt niet meer. Zie hooger t;So. Zij komt opnieuw sedert t891.

1833. - Stichting door pastoor van Hoylant van eene armenschool en van een pensionaat bestierd door de Zusters van 't Onbevlekt Hert van Maria.

1807 (1S Februari).- Om 3 uren van den namiddag valt het steenen gedeelte van den toren in, en vcrbrijzelt cene 0 ude geschil· , venster van den voorgevel ' de groot.c kl o k , h et orge I de bderde leC.Jts~oelen (behalve twee), en een deel da welfsels van de ~iddenbeuJ>: en van de zijbeuken, De plaatsen waar een deel van den neervallenden toren de welfsels doorbrak • zi . · 11t b aar aan · 1·,1 no g Zlc . . de klemere en anders gekleurde kareeltjes.

1833. - Wijding van de 1\fariak/ok en van de Elisabethklok, gegoten door A. van den Gheyn en A. L. van Aerschodt, te Leuven: Zij wegen de eerste omtrent t5oo kilo's en de andere 1000, en geven de tonen re en mi, lt) Ze werden nooit gedrukt ; ik bezit bet handschrift, mij geschonken door mijn geachten vriend Jozef l'cllier, Yan \\' aterloo :ik betuig er hem hier mijnt>n diepen

dank voor.

-

20-

-2!-

1834. -

42

koperen sterren werden aan het welfsel van de

1876.- Anna Elisabeth Mariën gaf eene geschilderde venster, verbeeldende De Blijde Boodschap: ze werd gemaakt door Hendrik Dobbelaere, en geplaatst in de kapel van 't Heilig Kruis.

kerk gehangen.

1836. _ Bezoek van koning Leopold I, van koningin Maria Ludovika en van dezer tante Mevrouw Adelaide.

1877.- Het oud kasteel (op de Vischmerkt) werd afgebroken.

Zie hooger het jaartal 1~8o.

1 !:137. -

De preekstoel, begonnen door J. F. van Geel, van Antwerpen, werd voltooid door J. B. van I looi, ook van Antwerpen.

1849. - Het nieuwe orgel werd door Anneessens van Ninovc begonnen en grootendeels afgewerkt ; ze is door hem in 1~57 volto~id geworden.

1878.- Van den beeldhouwer Frans de Vriend! (geboren te Lier) werden geplaatst: 1e De groepen l'en·aad van Judas en Fcc·e homJ (Aa12:;iet den mensch), in Heilig-Kruiskapel; 2e het kruisbeeld, op den r.utaar der kongregatiekapel; 3e het kruisbeeld op S. Elisabethautaar; 4e de groep van 't VageJJuw·, buiten, achter de hooge-kour.

1852. - De vermaarde orgelist J aak Lcmmens kwam, op verzoek van den kerkeraad, het nieuwe orgel bespelen.

1878 (3 November) plaatste men den Kruisweg, gemaakt door Frans de Vriendt,

1843. -

De kerk is opnieuw geplaveid geweest.

1854. - Het bouwvallig Hooghuis werd afgebroken. Zie hooger het Jaartal 1S~o.

1879. - Plaatsing van de roosvormige geschilderde venster boven den autaar van de kongrcgatiekapel, gemaakt door Hendrik Dobbelaere.

1857.- De toonkundige Edward Grégoir kwam het voltooide orgel keuren.

1880. - Men pla3tstc Je geschilderde venslér in den voorgevel der kerk (de venster van het doksaalî, verbeelde" Je .lfaria, troosteres de•- bedrukten ; ze werd gegeven door Baron de Man d'Attenrode, en gemaakt door Coucke, van Brugge.

Van 1861 (2:! Meert) tot 1884 (2~ April) was pastoor van Alsemberg P1ETER JozEF MARIÉN, in 1810 te Turnhout geboren.

1862. _ Een nieuw reglcment van het Broederschap van 0. L. Vrouw werd door kardinaal Sterckx goedgekeurd.

1880. - In de noordbeuk plaatste men de geschilderele venster voorstellende De Opdracht van Je)US in den tempel en gemaakt door Hendrik Dobbelaere.

1866. -Onder Je leiding van den bouvmeester Julius.Jakob van Y sendyck begint men de algemeene herstelling van de ker~ met 1o de meeste vensters; 2o de portalen; 3° eene JakgaanderiJ op de zijbeuken.- Tot dit jaar waser's nachts een bewaker in de kerk.

1870.

1876.

Van 1884 (26 Febmari tot 1887 :1 April) was pastoor van Alsemberg GusTAAF DENYN, geboren te Mechelen den 26 Februari

t831i.

Plaatsing van htt beeld van den H. Jozef.

Pastoor Mariën gaf eene geschilderde venster, voorstellende De Hemelvaart van ll.faria : ze werd gemaakt door Hendrik r:obbelaere (vader), van Brugge, en geplr.atst op S. Elisabeth-koor.

1885. Plaatsing van de twee koperen hangkandelabers nevens den hoogen-autaar.

I,

Van 1887 (25 Juni) tot 1907 (to April) was pastoor van Alsemberg JAN BoLs, geboren te Werchter den <i Februari 1S.p.

1887. - Inrichting van het Genootschap van 't Heilig Hert van Jezus, en herinrichting van het Broederschap van 0. L. V rou\\',

-

23-

1888. -~ Kerkherstelling: t" vollediging en scluldering van het beeld van Sint Elisabeth van Hongarië (zie hooger 1640); 2" plaatsing van het beeld van den H . .J oannes Berchmans ; 3o de vroegere Ro:naansche doopkuip (van rond 12oo) werJ uit een bronvijverken van de pastorij opgehaald om ze later tot hare eerste bestemming te herstellen. '

1892 - Kakherstelling : plaatsing in de noordbeuk van eene geschilderde venster, verbeeldende De lï12di"fi va11 !zet t•crluren Ki11d Je,us, en gemaakt door .Julius Dobbelaere.

1889. - Kerkherstelling; t'' Men bouwde de geveltjes op de zijbeuken ; 2° boven op de koor plaatste men cene dakgaanderij ; 3o het bo :en,leel van den hoogen~autaar en het houten bekleedsel der koormuren werden a(gebrokcn ; +" men rnaakte de drij toegemetste koorvensters open ; -"" het gcsmede tabernakel van 1 5 14 werd van de kerk van Drogenbos~h aangekocht.

1894. -Van dit jaar af begroef men niet meer rond de kerk: het nieuwe kerkhof ligt op den processieweg buiten de kom van het dorp.

Eene gothicke kapel werd, volgens het plan van Julius~Jakob van Ysendyck, aan den voet van den grooten buitentrap gebouwd. l~cne nieuwe gothieke archievenkas werd tn de pastorij gezet.

1890. - Kerkherstelling : 1° het bovendcel van S. Elisabcth~ autaar, het houten bekleedsel van de muren der zijbeuken en de twee zijdcelen van het doksaal heeft rner, afgebroken, en 2o den kruisweg leegcr geplaatst.

1895. - Kerkherstelling : 1" vijf steenen groepjes die in de nisjes stonden van het vroeger Jwordokzaal (zie hoog er 1480 en 1485) werden van de kerk van Drogenbosch aangeko.:ht ; 2° negen geschilderde vensters, gemaakt door Julius Dobbelaere, werden in de zijbeuken geplaatst: zij verbeelden 1. De Geboorte !'all Chn'stus; 2 • De Doodstrijd V all .Je;us ; 3. De Gecseli11g ; ·I· De Doorncnlo o~ uilliJ: 5. De Knl!sd,·agillg; G. De Kruisir;i11t;; Ï· De 'VciT(iSellis; H. De Hemelvaart, en 9· De Xe11di11g van de11 H. Geest.

1891. -- Kerkherstelling : 1" het mirakuleus beeld van 0. L. Vrouw werd in den vroegeren staat hersteld door den beeldhouwer Leopold 1\lanchaert, van Maltebrugge, en den kunstschilder Adriaan Bressers, van Gent: den laatsten Zondag van April en den eersten Zondag van Mei werd het beeld, door eenen buitengewoon prachti~ gen stoet nm Hoo deelnemers vergezeld en onder den toeloop van duizenden en duizenden vreemdelingen, plechtig in procc>sie rondgedrag<On; 2° dé ton;;-t werd hersteld in gothieken trant, en zijne hooge gekroonde spil, met de schitterende ster in top, voltooide de buitenherstelling van gansch het heerlijke gebouw; 3° den 27 December zag men de kerk verrijkt met de drij geschilderde koorvensters (de middenste !Je Kroning van lr-/aria voorstellende -de twee andere De Legende van 0. L. Vrouw va11 Alsembc,·g): door Julius Dob~ belacre (zoon), van Brugge. verveerdigd ; "t" het beeld van Sint Luitgaarde, door Laurnans, te Heist-op~den~Berg geboren, werd geplaatst.

De slachters van Brussel hebben de sedert t823 onderbroken jaarlij!<sche bedevaart hernomen.

1893. - Kerkherstelling: het leggen van een nieuwen gro"ten buiten trap, dit: met tï'i treden naar den zijingang der kerk geleidt.

1896. - Kerkherstelling : 1 o men plaatste eene nieuwe elektrieke torenhorloge, gemaakt door Edwar,~ Michiels, van Mechelen.

1897. - Kerkherstelling: t" gedeeltelijke vernieuwing van het dak der kerk ; 2o plaatsing van het beeld van den H. Franciskus van Assisië, ter gelegenheid van de inrichting der Derde-Ordelingen.

1898. - Een f'Cdenksteen van burgemeester August \\'inderickx werd in den muur gemetst achter de koor.

1899.- Binnenherstelling: bet afkrabben van muren. welfsels en pilaren.

1900.

Kruis.

Kerkherstelling : inrichting der kapel van 't Heilig~

-

z5-

1901. -

Ontdekking van eene neolithischestandplaats op den (lensteberg te Alsemberg. Zie hoogcr blz. 1,

1907. -

opschriften,

1901.- Den 17 lvieert overleed te Brussel Julius-Jakob van Ysendyck, geboren in t836 te Parijs, bouwmeester, cJie cJe herstellingwerken van Alsemherg's kerk bestierde : hem volgde cJaarin zijn zoon Jvl. Maurits van Yscndyck (Brussel) op.

1902. - Kerkherstelling : men plaatste 1° de kommuniebank, gemaakt door Pieter Peeters, beeldhouwer te Antwerpen; 2<> het tabernakel, gedreven door J. \Vilmotte, van Luik. Zie vcrder Be:roe!c in de kak, 1903. - Kerkherstelling: men zette geschilderde koorvensters in boven het gestoelte : ze werden gemaakt door J ulius Dobbe laere.

Zie vcrder Beroek in de kerk.

1904. - Kerkherstelling : de gansche kerk werd van binnen geplekt of gevoegd of hermetst.

1905.- Kerkherstelling: '" (<'l Augusti) wijding van de bromklok genaamd de groute August, gegoten door Marcel MichielsBols, te Doornik, en geschonken door Mevrouw August Bolle, ter gedachtenis van haren man zaliger; zij weegt 2ooo kilo's, en geeft den toon do; 2° het beeld van de H. Maria Magdalena wierd herschilderd en in de kapel van 't Heilig-Kruis ;:.;ezct; :i" al de beelden buiten de kerk (achter de koor) en binnen de kerk werden opnieuw geschilderd en verguld.

1906.- Kerkherstelling: 1 n voortzetting met schilderen en vergulden (Kruisweg, twee zijautaars, sakristif, processievoorwerpen'; 2° schildering op de koor der 16 wapens van de voorname personen wier portretten de sakristij versieren ; :io men timmerde het houten bekleedsel van het groot portaal; 4° men liet kronen drijven voor de beelden van 0. L. Vrouw en van 't Kindje Jezus; Sn het noordportaal werd tot doopkapel ingericht (zie verder Be'joek m de kerk); tjo B. van Utyvanck beeldhouwde de koorgestoelten; 7" de hooge-autaar werd geplaatst (zie verder Be:;oek in de kerk) ; 8° men zette, in kerk en sakristij, opschriften en datums op de meubelen, op de beelden en onder de schilderijen.

Kerkherstelling : voltooiing van hoogen-autaar en

Den 10 April 1907 nam pastoor Bols zijn ontslag, en ging als rustend pastoor naar Aarschot wonen.

Hem volgde op, den 10 Juni 1~Jo;, de eerweerde heer THEODOOR VERHAEGHEN, geboren te Aarschot den 2'i Juli 1~6S. God vergunne hem dat hij zijne deugden en zijnen iever gedurende lange en gelukkige jaren door de overvloedigste vruchten van zaligheid beloond ziel In 1909 werd rond de kerk de langbetrachte weg in schoonen kassei op uitmuntende wijze gelegd: dat hoogst nuttig werk doet de kunstwe(rde van den heelen bouw beter uitkomen en bekroont alzoo weerdiglijk degansche herstelling van het prachtig heiligdom.

REISJE VAN BRUSSEl. NAAI{ AJSE\IBERli,

f'T). EN

rijdt er naartoe van uit de zuidstatie van Brussel : men heeft eerst de statie van Vorst, dan die van Ukkel-Stalle, Ukkel-Kalevoet en Linkebeek, en men stapt af te .';int-GenesiusRode. Van deze laatste statie is er 2S minuten gaans tot ALSEMnERG: halfwege, links, komt men aan het groot papierfabriek van M. de Meeurs, en, 5 minuten verder, aan de kerk van Sint-Genesius-Rode.

Eenige stappen de kerk voorbij, verlaat men, aan een kapdleken, de kom van het dorp ; daar splitst de weg in twee : links g·1at de steem\·eg voort, rechts heeft men een smalleren weg, de Dreef genaamd.

~

Slaan wij de llreef in ! \V ij volgen de beek tot aan den ingang der kom van Alsemberg, vanwaar wij een verrukkelijk gezicht op Maria's heiligdom genieten: een reusachtige trap geleidt van de vallei naar de hooggelegen kerk.

lW KERK VAN Al SEMBFRCi. N. B. - De jaartallen, hif'r overal bijg-cYoegd, v~rwijzen naar dezelfde jaar~ tallen hooger in de A"lf'int (;rsc/;il'df'nt's van fl11·ml)tTg·',ç !.trk (blzz. I·25} opgegeven. Die dua wat meer uitleg wenscht, al,; hij hier een jaartal ontmoet, gelieve rlatn·llde jrtartal in de A" kine r ;f',\'rltf,·dn;is te r,1adplegen.

De bouw, gansch in witten steen, werd op het einde der x tv• eeuw met de koor begonnen, De spil van den eersten zeer !wogen toren (1508) \Ier,! ongelukkiglijk door den bl1ksem in 1653 vernield, en het steenen overgeblevene gedeelte stort~e ten Jare 1807 in. De tegenwoordige toren, met zijne slanke gekroonde naald, van binnen gansch in ijzer, werd naar het plan van Julius-Jakob Ysendyck volgens den vorm van den eersten toren en geheel in den bouwtrant der heerlijke gothieke kerk in 1891 opgericht. Op de spil schittert in het zonnelicht eene vergulde ster, omdat 0, L. Vrouw hier onder

-28den titel van Ster der ree aanroepen 11·ordt. In den toren is het schoonste klokkengelui (I) dat op de dorpen van uren in de ronde kan gehoord worden (1803, 1&33, 1905).

Om in de kerk te komen, kan men den klimmenden steenweg volgen tot achter de koor, ofwel, van aan de fraaie kapel nevens de pastorij (zie 1894 en verder Be;oek aan de kapellen), rechtop langs den grootentrap met zijne liS treden -de 5 treden aan den ingang meêgerekcnd- ( 1893), den tempel binnengaan.

De gewone ingang is langs het klein portaal (kant van den grooten trap).

Boven de 2"c deur in het portaalleest men : Hier is het /wis Gods en de deur des hemels (Gen. XXVII, 17).

(1; .Men heeft \Vel eens gemeend en geschreven rlat de kerk van .Alsemberg vroeger, benevens 7 klokken ( ~ 5 8:3 ), ook een en be/aard had : ten onrechte, meen ik. Daar is in de rekening-en spraak van bein·cn, maar dit woord beteekende enkel luiden md tn,ee of meer klokl.·fn !(eli; k, terwijl men door lm'dr:n het luide11 mi'! ééur: !dok ver-.;tond.

----~)-~~~E----

Mirakuleus 0. L. Vrouwbeeld van Alsemberg.

I

BEZOEK IN DE KERK. ~REDEN

wij nu het heiligdom binnen langs het klein portaal. Op

~ de pilaren kortbij den ingang zien wij twee opschriften. Op den 2'n pilaar luidt het : 1lf(jne oogen ;ullen fiCVestigd ;ijn en m(jne ooren aandachtig op het gebed van dengc11e die mif in de:re plaats :ral aanroepen (2 Par. VII. rS).

Op den I en pilaar: Jesus is hier! l!zï I'Oept u, en regt: " Komt tot (mij rnï allen die belast en beladen riJt, en ik ;al u wrkll'ikken. )) Joannes, X I, 2K; Matth. X I, 2K.)

Het mirakuleus 0. L. Vrouwbeeld. Na ccne vurige aanbidding van het Allerheiligste Sakrament des Autaars, dienen wij een kinderlijken groet te brengen aan het mirakuleus 0. L. V1·ou!1'beeld, dat Sofia, dochter van de in r23r overledene H. Elisabeth van Hongarië als erfenis van hare moeder naar Brabant meèbracht, toen zij er in 1242 met hertog Hendrik 11 trouwde. !let werd in Romaanseh-Byzantijnsehen stijl rond 1200 gemaakt. In de t6• eeuw had men erge verminkingen aan het beeld toegebracht, teneinde het gansch te kunnen kieeden en het in zulke houding te doen voorkomen, dat het staande scheen, dragende Jezus op den arm en cenen scepter in de rechte hand. In 1891 werd het, onder de algemeene toejuiching der kenners, in zijnen oorsprenkelijken staat hersteld door Ll'Opold Blancheert, beeldhouwer te Mallebrugge (1), en Adriaan Bressers, kunstschilder, te Gent overleden in rKg8. Zie! het staat in het midden van de kerk! Vrome pelgrim, is 't niet waar dat (1) ~-'let die g-elegenheid ondervond de beeldhouwer óat dit oude kunstatuk uit haagbeuk van Hongarië ver\'eerdig-d is geweest : een bekrachtiging der overlevering, die het beeld als een kostelijk geschenk van S. Elisabeth van Hongaril: aanziet.

-

3o-

de moederlijke glimlach van dit oud eerbiedweerdig beeld vertrouwen moet inboezemen aan allen die Maria's hulp komen aanroepen~ 0. L. Vrouw wordt hier vereerd onder den titel van Ster dc1· Zee, -- volgens haren naam Maria, die in den Hebreeuwsehen vorm llfiriam Zee-Ster beteekent, - als onze veilige gids en hulp, op de gevaarliJke zee van 't leven, naar de haven der eeuwige zaligheid.

Zie! ze :rit, ze zetelt gekroond, als Oppervorstin; zij stelt .Jezus, haar goddelijk Kind, op haren schoot ter aanbidding voor, als Moeder Gods; zij stelt Hem :regenende voor, als Moeder des Zaligmakers; zij stelt Hem met den JVereldbol voor, als Moeder des Scheppers !

Over de wondere gunsten aan 0, L, Vrouw van Alsemberg toegeschreven, over het vertrouwen in haar gesteld, over de dankbaarheid voor hare weldaden spreken wij verder meermaals.

Eene godvruchtige overlevering nopens den bouw der eerste kerk van Alsemberg staat afgemaald op de talrijke schildcrijen langshenen de muren, te beginnen van de 14e statie van den Kruisweg, alsook op tl\'ee der drij geschilderde koorvensters achter den hoogen-autaar. \Vij geven er hier den korten inhoud van : De 11. Elisabeth van Hongarië kreeg van Godswege bevel om in Bmba>lt eene kerk te bouwen ter eere van 0. L. Vrouw, en bevroeg zich daarvoor bij de hertogin Maria. Aan de hertogin ook vcropenbaarde kort daarna ren engel dat dit gebouw te Alsemberg moest worden opgcrecht, en denzelt;!en nacht verscheen hij aan drij gezusters van dat dorp, om hun te zeggen dat ze hun vlasvtld, alsdan nog in •:olie lentebloem, ter cere van de Allerheilige ,\hagd zouden afstè:an. Daar zij verzochten om te wachten tot na den oogst van het vlas, zei hun de engel : « Gaat er morgen vroeg naar zien! " En Jes :norgends vonden ze het vlas rijp, en zagen ook een zijden draad gcsrannen, die de riaats van de kerk op wondere wijze afteeken de.

Toeloop van pelgrims. Menigvuldige genezingen en andere gunsten, ;oegeschreven aan 0. L. Vrouw, deden het getal bede· vaarders naar Alsemberg toestroomen, De hertogen van Brabant en Burgondiè en de vorsten van Oostenrijk en Spanje, waar de beeltenissen i:1 de sakristij vu:1 tentoonhangen en de wapens stdert

-

3I-

1906 op de hooge koor geschilderd staan, stelden er hunne eer in om deze kerk met hunne giften te verrijken. Op hun voorbeeld hebben, in den loop der eeuwen tot heden toe, zoowel de Alsembergenaars als vreemde pelgrims, Maria 's heiligdom door altijd nieuwe geschenken milddadig opgeluisterd,

Wegwijzer voor het bezoek in de kerk.

Om alles nauwkeurig te beschouwen np korten tijd, ziet men de hooge-koor, de koor van Sint Elisabeth (kant van den epistel), daarna de zijbeuken (voor de schilde,·Uen, biechtstoelen, zerken, doopkapel en muurschildering;, de kapel van 't Heilig Kruis en de kongregatiekapel ; 2° daarna doorwandelt men de zijbeuken eene 2<ie maal, voor de geschilderde ramen en den kruisweg, te beginnen met de venster in H. Kruiskoor. de Bl!fde Boodschap verbeeldende, en met de Eerste Statie van den Kruisweg; dan komt men in de middenbeuk vóör den preekstoel; men eindigt met de sal,ristij.

I"

1.

HOOGE-KOOR, KOOR VAN SINT ELISABETH,

ZIJBEUKEN, H. KRUISKOOR EN KIJNGREGATIEKAPEL. Ea wij de trappen der hooge-koor optreden, hebben wij, links aan den koorpilaar, het afbeeldsel van het H. Hat va1z Je111S (met het opschrift : Ziet hier het hert dat de me11sche11 100 1eer bemind heeft!) en, rechts, dat van den I I, J()zcf: met het opschrift: Gaat tot Jo;ef! Gen. XLI, 55)

Hooge-Koor.

Hooge-autaar. Het plan is van den zeer eerwecr,!en hoogleeraar Dr Reimond Lemaire, en 't werd in 1906 uitgevoerd door B. van

Uytvanck, beeldhouwer te Leuven; het tabernakel in verguld koper, geschonken door Celestina van den Kerckhoven (overleden te Brussel in 1906), is door .J. Wil motte, van Luik ' 1902); hr"t ander koperwerk van autaartombe (.Je drij sakriti:ien van Abel. Al,raham en

-

32-

Melchisedech voorstellende) en van het gordijnstel, door Jozef Van Aerschodt, van Leuven; de schildering door Leo Bressers, van Gent.

-De 4 groepjes van den retabel hebben voor deze kerkeene bijzon. dere geschiedkundige weerde :ze zijn van 1485 en maakten deel uit van een in 1480 gebouwd en rond 1770 afgebroken koordohaal, gelijk aan die van Aarschot, Diksmudc, Leuven (Sint· Pieter;, Lier. Deze groepjes verbeelden de Kruisafdoening, de Begrafenis, de Verrijsenis en de Nederdaling in 't Voorgeburdu der helle : de twee eerste - de schoonste - komen van éénen meester; de derde en vierde van een anderen.

Op den steenen voet onder het tabernakelleest men het volgende opschrift: LaMdetur Jesus-C!zristus. Amen. De vertaling is: Geloofd 1!/ Je;us-C!u·istus, Amen.

Op den koperen band boven de gordijn staan deze woorden in blauwe en roode letters gebrandverfd : Heilig, heilig, heilig is de God der Legermachten! Hemel en aarde '(1}!1 vervuld met uwe heahïkhezd. Husamza in den hooge!

-- 33 der zuidbeuk (bijna rechtover het klein portaal), op de pilaren langs den kant der middenbeuk, alsook op en bij de gewelfsteenen.

Kommuniebank ( 1902), gegeven door het Broederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg, te Halle, werd gebeeldhouwd door Pieter Peeters, te Antwerpen: men lette op de voorafbeeldingen van het H. Sakrament, den voorkant versierec.de.

Godslamp ( 1891), gift van zaliger Celestina van den lürckhoven.

Twee lzangkandelabers, geplaatst in !1)8~ en gegeven door de bedevaarders van Liedekerke.

Gestoelten ( 1906), door den beeldhouwer B. van Uytvanck.

Langs den bovenkant bemerke men de vier gebeitelde zinnebeelden op 0. L. Vrouw van Alsemberg: Dew· des hemels, Gulden Huis, Lelie o1zderde doornen, en vlas- ezz alsembloemekcns.

Twee aanbiddende engelen van rond 1750.

N. B.- Toen men in Jlik() en 18<j0 de bovendeelen van den hoogen-autaar en van den autaar van S. Elisabeth, alsook de houten bekleedsels van koor en zijbeuken afbrak, vond men eenige muurschilderingen, namelijk 1° achter den hoogen-autaar : de schier uitgewischte lettersAVE MARIA menigmaal op de ruwe steen en herhaald, en r~gelmatig afgewisseld door de letters ALS (t) en de teekening van een klein heuveltje met vlasbloemekens op. Vóor de koorherstelling hl:eft men een drijtal steenen, met op elk een dezer schilderi ngskens, voorzichtig uitgenomen, om ze op de pastorij te bewaren ; 2° achter ::;, Elisabeth-autaar; 3° de merkweerdige muurschildering nevens de Eerste Statie van den Kruisweg. Al die schilderingen zijn van het einde der t5• eeuw. Zie hooger 1480 en verd~r Be1oek in de kerk. Toen de gansche kerk in z8g~l afgekrabd werd, ontdekte men nog hier en daar andere sporen van vroegere muurschildering, te weten : op den westelijken muur tegen het wefscl van S. E!isabcth-koor, op den pilaar langs den kant (r)

ALS: ecne verkorting \·oor .·1/srmhf',r;.

Geschilderde Penste1·s. Ze werden alle door Julius Dobbelaere, van Brugge, gemaakt,- de drij achter den autaar in 1891, die boven de gestoelten in 1903. De middenste der drij achter den hoogen-autaar verbeeldt de Kroning van Jfaria, hc:t IS• der vijftien Mysteries van den Rozenkrans welke de kerk c pluisteren ; de twee daarnevens links en rechts stellen ons de hoo;;ergemelde overlevering voor nopens den bouw der kerk. - l:'e geschilderde ramen rechts boven het gestoelte (kant van den epistel) vcrbeelden de patronen en patronessen der familie van de geefster, Celestina van den Kerckhoven ; in de ramen links staan afgebeeld, het kortste bij den autaar, 2 patronen en 2 patronessen der familie van den gever M. Frans Bosquet: deze heeft zijn kasteel te Alsemberg; -de pastoor mocht de 4 andere af te beelden heiligen kiezen.

J.fuursclzildering (1906). De zestien wapens van de voorname personen, wier portretten in de sakristij worden bewaard, zijn het werk van den kunstschilder Leo Bressers, en werden bekostigd door de daarevengenoemde gevers der geschilderde ramen boven de gestoelten.

3

-

3-t-

35-

Twee sclzilderije,z aan den muur lmks en rechts van de kommuniebank. Die langs den epistelkcmt, 0. L. Vrouw >net !zet kmd Je ·us verbeeldende werd in 1651 gemaakt door .Jan van Hoecke, 1 l' k geboren te Antweq1en in 1 )qll, Die langs den evange 1e ant IS ~an eenen onbekenden meester, en verbeeldt De Dzsczpele>z pan_ Lm_~ maiis ; ze dagtee k ent V "", n rond 1650 : 't is de schoonste schllderq 0

'

0

der kerk.

Breem ("rille) die koor en krubbeuk van de kerk afscheidt: allerkunsti;ste m;t den hamer gesmede afsluiting in stijl Louis_ XV I bezie eens dat bloemenlwrfje op de middendeur I Deze breem IS va~ . in 1791 werd ze door Delmotte, van Brusse, ron d 1770 , 1 s hersteld. 1., 1797 vernam pastoor Corten dat de Franse 1e ansculotten ze wilden komen roo'len o;n ze, zegt men, aan d~n lngan,g van de \Varande (het Park) te Brussel te laten d1enen, maar s nachts v<'>ör de komst van die dieven heeft men ze begraven 111 den hof van de kapelanen (nu een deel van het Duitsch klooster).

Kom·klokje, in I<ioS gegeven door M. Michiels-Bols, klokgieter te Doornik.

Koor van

s.

Elisabeth van Hongarië,

2<le

patrones dezer

kerk.

Gewelf. 't Is opmerkensweerdig dat het Heilig Aanschijn in 't gewelf gekapt staat, b · nog die van den vroegeren in marmer Autaar. De auta~rtom e IS .

46 welke tot tegen het ~eschildcrden renaissance-autaar van 16 ' · . I 88 9 werd afgebroken : de gebeeldhouwde vergewelf kwam en 1n . h stuk van den autaar hennneren ons et . gulde rozen op h et 'oor . b h \~'" .

IJ m1rakel der rozen, zoo ' 'ermaard in ht:t leven van S. Eltsa d • laten er ht:t verhaal van volgen : Op zeker<:n kouden winterdag, als de sneeuw hof en veld overlekte was de lieve heilige eens op weg naar de hutten van de arme ' :hen en droeg eetwaren onder heuren mantel verborgen, mens~ ' . t .. oo zorg Haar man kwam ze tegen, en toen hij wilde z1en wa ZIJ z · .ld'g 1 zocht te verbergen, trok hij haren mantel open en vond m vu · k en d e rozen • haren voorschoot niets dan frissche we 1ne

Het beeld van S, Elisabeth, in 't midden van den autaar, dagteekent van 1640; eene relikwiekas van rond 1750 is thans het voetstuk van het beeld; de twee gebeeldhou\\·de versieringen, dienende als relikwiekasjes en staande van weerszijden, zijn van 1636; het autaarkruis werd in 1S7K gemaakt door Frans Oe Vriendt (geboren te Lier, woonachtig te Antwerpen).

Oude muurschildering, Sint Miehiel vcrbeeldende

ze is van

1450. Zie hooger blz. 32.

.'>'teene11 groepje, Het Laatste Avondmaal voorstellende, staat, n,;vens de kandelaarsbank van den autaar, rechts tegen den muur ; 't is een van de vijf groepjes die in 1485 de nisjes van het steeoen koordoksaal vcrsierden; de vier and,;re staan nu op den hoogena·.Jtaar. Zie blzz. 3t-32.

Tabemakeldeur in eik, waar De Discipelen t•an Emmaiis op uitgebeiteld zijn, staat nevens de kandelaarsbank van den autaar, links, tegen den mu:.~r. 't Is een overblijfsel van den in 1636 verveenligJen hoogen-autaar. .'-J'childer!f, met de llemeivaart van Jfaria als onderwerp, hangt bo,·en den autaar : ze is van rond 1G.óo, Beeld l'an de 1-I. Jfoede•· Anna, gemaakt door Leopold Blanchaert, van ~laltebrugge, gegeven door de bedevaarders van Bergen in 18CJ.t.

N. B.- Vroeger kwam de vloer vanS. Elisabeth-koor omtrent tot op de hoogte van het tegenwoordig autaarblad, zooals nog te zien is aan 't voetstuk van den koorpilaar, en aan de opening van een thans verdwenen deurken, in den muur achter den autaar. Een autaar van S. Anna stond toen v(H)r dat verheven koorken, op de plaats ·.vaar nu de breemdeur is vanS. Elisabeth-koor. Die autaar van S. Anna werd in 1646 aîgebroken.

Ha!jl'erhel'en beeldwerk (bas-relief\ in hont, rechts tegen den muur onder de geschilderde raam, voorstellende 0. L. Vrouw met Je:;us' lijk op den schoot. Dat schoon gewrocht van eenen onbekenden meester is van rond 1700.

-

3G-

()f!àgiftoz hangen daarb<wen, breukbanden, krukken, zilveren en wa&sen geschenken aan 0. L. Vrouw, om haar te beclanken voor bekomene wddade•1 o{ om gewenschte gunsten te verkrijgen. Spijtig is het dat honderden soortgelijke blijken \·an erkentelijkheid en vcrtrouwen in den loop der tijclen verloren gingen.

Daar, ond~r de otlágiften, leest men de volgende opschriften : Bemi>zt Maria, dient .\/aria, en gij :pût :ralig worde11 ( H. Alfonsus). De ware dienaarvan ,\!aria 1al nooit verloren gaan (H. Sernardus). Gegroet, o Ster der Zee! (Kerkzang). Tot wie 1ullm wij, bedroefde )OIIdaren, beter vluchte>z dan tot "\! a~·ia? (H. Augustinus.)

Zijbeuken. Godvruchtige pelgrim, ga nu eerst in de kleine zuidbeuk (epistelkant: en daarna in de noord beuk, om vooral de schilderijen te bezichtigen.

Schilderijen. De eerste die uwe oogen treft is een klein ex-voto-

schilderijtj~ van de tR• eeuw, hangende boven de 14e statie. Dan volgt de reeks andere, schier alle van dezelfde grootte, die elkaar van hier opvolgen tot in de kongregatiekapeL De meeste zijn van 1645; de drij eerste, vaneeneonbekende hand, zijn de beste.

De bedevaarders van Bergen gaven twee schilderijen in 1679 en ,r,s~. handelende beide over het vizioen van pastoor E[iidius; ze hangen in de noordbeuk; op de eerste staat in 't Fransch dat ze uit dank geschonken werd omdat er geen enkel lid van het Broederschap van Bergen getrotfen werd door de pest, die in de jaren t6GR en t1ÏIÎ9 aldaar vreeselijk woedde.- De schilderij Het Be:roelc van kei)C1'S en koningen voorstellende is van tGSG; die van de doopkapel (Een kimije ven·qcn) is van 16So; zie verder het bezoek in de lcongregatielcapel, voor de schilderijen die daar hangen.

Biechtstoelen. Bezien wij in passant de twee biechtstoelen die rechtover elkaar staan: in tfq8-JIÎ.l9 maakten Van der Schueren en Corten vier biechtstoelen, waar deze twee nog van overblijven; de twee andere werden in 1807 door den val van den toren verbrijzeld.

Zerken. \Verpen wij ook eenen oogslag op de twee in den muur der noorc~beuk gemetste zerken :

L -

11 et

inschrift van den eersten zak. dagteekenende van

1550, luidt: Bidt voir her giles van berlair priester die was canoîc tsente gorics te Camcrike speciale be .. .ü des cloisters ende fomlatii dese kerke, Dat is: " Bidt voor heer Egidius van Berlair priester die was kanunik van Sinte-Gocriks (Gaugericus) te Kamerijk speciaJen be ... or r1) des kloosters en fondator (stichter) dezer kerk. ,, _De kerk waar die man stichter van was, is Alsember"'s kerk ni 't Wier bouw rond t3So begonnen werd. Toen men zerk uit borreput.. haalde van de . . · vroeger ccnc b . herberg A la J>.)} .a:.;serte, r_o~l\verq (men we·'t niet hoc of van w:.tar hij er kwam),_ werd hq tn den muur langs de straat gemetst. [ n 1 Sq'i kocht men hem voor de kerk aan ( 1 ,c. ·

deze~

2. -

,:~ 1;

7-erk l'an Grudius.

.,.1 1en 11aa 1\:)t.:S · d Voor het volledig inschrift dat vol<>t scÎ1ri 1·r ik t Lh~~.. e 1etters der verkorte woorden en die welke door het brekc:n van den steen \\·egvielen. c

:;

•

.

D(eu) 0(ptimo) l'vl(aximo).

S:,epultus) ~kola~s Grudius Nicolai (lilius) Equ(es) Brabant,i:t:, Qu.t:,Wr Ord(tll)IS Lqq( ·= Equitum) ( \')elleris Au rei Scriba cum comugtb(us). . De vertaling is : " Aan God, den Hesten ( lpf'ersten ( 1-!ecre). (ll•er '!"

B · t ligt) · ,begraven Niko:aas (}rudius • zoon van Nikol·J·ts • ~ . , r·, l 11 l e , ,u 'ant s Schatbewaarder, schrijver der ridderorde van 't ( 1ulcle:l \!Jes, Inet ZIJne (twee) vrou\ven. )) . Deze Nikolaas, met tamdienaam J''ve 1·aerts en met bijnaam Grudws, geboren te Leuven, was tweemaal getrouwd geweest. hij was staatsman en ook Latijnsch dichter. Volge 11 s· som1111gen ' · '· stierf hij {r) !)ie Eg!dtus van ncrlair g:d ccne 14·eschiLlcrdf' w'n ·t · 1 k k . · horren, die men in I433 I.Jng-on te hou\VPn ( ). l· .(' ~·Pr m t c er \,ln Zt'\'CUges roken d f . . 11 ~ ,rutms, wa:Lr aanstonds van p WVf t, ~:1 f'f Cf'I1f'. /.te..:\. \\"Ol 1 [Ei;:-;, ('llViJrlflS rfr• h'ntll'f/ S, lJl, p. Ó0()·

-38te\ enetie in 1571. flij werd hegraven in de kerk v3n Alsemberg (kapel van 't H. Kruis).- Zijn grafsteen was versukkeld geraakt, en I:Jg als dorpel in de herberg De ZJJ>aan. In tk~ 1 5 werd hij vo<>r de kerk aaCJgckocht. - lle letters van dezen zerk zijn vroeger met l,;opcr ingelegd gc"·ee::;t.

JJoopk.lpci. Ze is een aandachtig bezoek overwcerdig. Boven de deur leest men : 0 chrisl~ll lllCilsch, l'ergcct nooit de beloften l'all llJP /)unpsc/: ((Ik vcr:;aa!l: aall den duiPcl, aan de 1011den en de aan!r;k:·;cf . ., der ïondc. l) Treden wij binnen! De RrmzeiHsclw doopkuip is van rond 1200; sedert de t'' helft der H( eeuw;,, onhruik geraakt en naar de pastorij gel,racht, pla;,tste men ze in 1888 terug in de kerk ; volgens de teekcning van Herman f.cmaire, bouwkt1ndigc te D11·orp, werden er in denzeilden stijl een ![~'Gilirtc/1 voet (door B. van llytvanck), een kopt' re/I deksel (,!oor .J. \\ïlrnCJtte) en een ij;ernz lz~[{el' (door den Alsember;êschcn kunstsmid Karel Smuldcrs1 in 1906 bijgewrocht. !~:ene fraaie marmeren vJ,l.\' op hnogen voet (van 1725) met tijn beschilderd kop<·ren scheel, dient nevens de aloude H.omaansche dnopkuip, om er het water onder het doopen van het !Joofdjc des doO)'Ciings te l:~ten invloeien (;e ziet er no,.: drij schildcrijen : ecnc Fc11 kindje door "Varia 's vr,rwsrr,wk vcrre;en 1!111 gc'doopt te n•ordcn) van 1650, eene tweede (Doop vaJt Je;us) v;~n rcn,J 1625, en cenc derde (H. Familie) van rond 1700.

Einddijk bemerkt ge linl\s in dc:n ITillllr t\vce sch;tpraaikens 1net lieve in i]7.tT gesn1L:dc deurkrns 1 het een (vrnL:ger een tahernake1deurken) van 1514, het andere \·an rond 1650.

l>luursc!zildcring. Nevens de t'' static \:ltl den Kruisweg staat ge cc:nc schordJC muurschildering v::n het einde dt.-r xv~' eeU\\': 0. L. l'rol!ll' met !zet Ki11d .!e;us, tussc!zc11 Sint Jcw den Doope1· en de IJ. liarbara. De echtelingen, beneden met hu::nc drij kinderen kniele•Jde, hadden denkelijk de twee vermelde heiligen als patronen, en zullen weldc)enLrs gc\ve<:st zijn van de kerk. <;:1 nu langs de linke dc11r der brcem terug op de ziJkoor. va11 ouds A.',1pclz•an 't Heilig Kruis geheetcn. vr')/q·

-

3g-

f)c k,lJ'd l'c?ll 't Heili![ Kl'uis. lle autaar van deze koor of kapel sLmd vroeger w:wr nu de brecde ingang is van de tegen\vnordige kongregaticknpcl, op de7.elfdc linie als de autaar van Sint Elisabeth, Links in dLn l1oek ziet men er nog de oude nette pi.\'Cinet van, stcenen fonteintje dienende om het water in te gieten, door den ceh:bntiit ~ebruikt 0111 zijne vingeren af te wasschcn. Achte1· dien \TC•egcrcn autaar w:1s er eertijds enkel cene smalle deur, waar een cenige overblijvende steen nog de opening vrtn aan\vijst, en langswaar men in de <>uck sakristij trad, thans in kongregatiekapel hercchapcn.

In deze kapel \·an 't Heilig Kruis ziet men nu, onder de geschil· derde YCnstcr, Jezus' Kruisiging en al de lijdcns\vcrktuigen /.OO getroU\V mogelijk n~gcbootst: Tlet kruis in dennenhout CIJ n1ct de \V~Htrschijnlijke afn1etingen van het ware kruis: 3n 11-o hoog. \\"aarvan ~o centnnet<:rs in Jen prond. en omtrent de~·" kilo's ZW:I<Jr : hj de Fijnlijke kruisdraging sleurde het onderste uiteinde Clp den grond. ~1nders zou Jez•Js dat niet hcl"'l•cn kunnen dn1~en. Z()ndcr door een mirakelzijne ;wakheid te ondcrsteU!lCll.

liet plank ...,)len nH:t het ()psLbriJt (' .lc-;us de ~\~a1a1Yncr. ko11in;.r der .lodcu ))~ nngen1n:dd vnlgens een deel van het echte (Jpsd1rift te Home l'c\vaard in de kcrl; v:m 'tI leilig Kruis van Jeruzalem; dat Of"chrilt w:>s in 't 11 eh·ceuwsch ('t is de bnvcnste rcf.!el), in 't Criebch en 111 't l.:11ij11. In 't l!eh·eeuwsch schrijti men l'aJl 1·cchts naar links. en na:n· die n1:111icr hL'eft men ook het (~rieksch en het Latijn geschreven.

De nl:l1ï11er.._ n kolonz der gce,\'cling, jui~t nmnaukse1 van de wnre, die te Rome in de kerk \'an de H. l'raxedis bewaard wordt, on1trcnt 70 .:entin1cters hoog, ,·oorzicn tnct een ijzeren ring, \vaar men den vcroordeelde derwijze aan vastbond, dat hij vPrplicht was de H.:hol'd<:rs en den rug voor dt: gecselslagcn aan te bieden. l':aast palmt:1kken gelijk HH!l die wanr men .Jezus meè verwelkomde bij zijne zegcpr:>lendc intrede in .Jeruzalem, hangen een gecscltuig van lcderen ricn1cn, cene doornC11kroon, een riet en \'Ît:r nagelen : de duor/IC/1 der kroon, de bic;c/1 waar ze meè \'astgebonden zijn, en het dik en sterk riet, dat in 't Heilig Land twee en dnj

-~I-

meters hoogte wast, dit alles werd te Jeruzalem in den l!of van Olijven voor de kerk van Alsemberg afgesneden.

Om het schouwspel eenigszins te volledigen, ziet men er links het beeld van den vcrrader Ju,Jas, rechts dat van den latTen Pilatus, beide beelden gemaakt door Frans de Vriendt, - en aan den voet van het kruis dat van de boetvcerdige ~!aria Magdalena (van 1416, of van wat later).

Lezen wij de opschriften ~ Links van den toeschouwer staat er: 0 mijn Polk, Jl'.:lt heb ik u nzisdaa11 Y An 1 u•oord mij 1 0 /lee,-, wU !ovr:n u! () Kruis, onre CCllÏ/{C ltuop, Jl!CL'S ,~rcpToet .'

(Kerkzang van (;oeden Vnjdag). Rechts sta:tt er: !/oe lief !zeeft God de11 me11sclz fielwd dat ff!j )ljiiC/1 anigen /orm 11iet l'IZ heeft fiCSpaard, m.wr !!cm .'relcl'erd heeft ter dood, j.1 tut de dood des kruises!(Joann, lil, di: Rom. VIII; Fii.IX,ti.J De inrichting dezer kapel in 1900 werd bckostigcl door de Bedevaart der Derde OrdeJingen (vrouwvoik) van Schaarbeek.

Rechts van den ingang der kongregatiekapel zien wij het Heilig Aanscluïn met de woorden : ncschouu• !zet amwe;icht van lti!'CJ! Ge1a!fdc (l's. LXXXIII, zo). - (;od, keer lil!' aanscluj11 ,tfz~<zn mijne )OHdc. , Ps. I., 1 ). Vcn!'erp mij Hiet van Uil> a.lllsc!njn. \Ps. L, !3).

En boven den ingang, hoog op den muur, hangt eene kunstvolle groote schilderij, de Kruisajdoenin,~;·, door Thcodnor Rombouts, geboren te Antwerpen in JS<jj, en overleden in 1637. 'VIcn ziet dezelfde schilderij (uitgenomen een drijvoudig klein verschil) in de Kruiswegkapel van S1nt-llaafs te (~ent. lle schilderij van Alsemberg werd vroeger aan De Craeyer ten onrechte toegeschreven.

De kOII!{regalickapel. De bouw is van rond 1525, en diende vroeger als sakristij. Bemerk op den a11tuar een kruisbecll, door Frans De Vriendt, en de roosvormige geschilderde raam (.Jo,)r liendrik llobbdaere, van Brugg.:, in u<ko gemaakt).

Links van den autaar staat in het zomer>eizoen .'van :-1 ei tot November) een troon in de zSe eeuw door de beenhouwers van Brussel aan 0. L. Vrouw vereerd, en in zqo.1 op kosten der bedevaarders v"n Liedekerke herstelcl; in hd winterseizoen wor,Jt hij in 't midden der kerk gezet om er als troon te dienen 1·oor het mira-

kuleus beeld. Daarnevens, onder de venster, een eiken kas, van rond 1590, dienende vroeger als bewaarplaats voor het schaalgeld. Voorts hangen op de muren nog vier schilderijen m·er 0. L. Vrouw van Alsemberg, die voorstellen : links, het aankieeden van het 0. L. \'rouwbeeld, - het brengen van den truon der beenhouwers van Brussel (rond 1770",; - rechts, ~!aria's bijstand in een zeetempeest (ze is van rond 1750, en draa,;t de wapens van "t edel huis van l!oorn , -en eindelijk de laat:;te. met de portretten der gcschiedschrij,·ers van deze kerk :Jan Gielemano;, onderprior van Roode-klooster ( l.J3;- qS;), 11 eribert H.osweyde, Jezuïet (t51i<I-Z(j2()!, c\ug1tst \Vichmans (in 't wit gekleed), abt van Tongerloo in !IÎ32, en Colombanus Vrancl;"\, abt van Sint-l'ieLr te Gent, die in 1tloo over Alscrnberg schreef,- of. vnlgens ~1~1deren, Lukas Yan Lathem, pastoor van Alsen1berg van 11j3~l tot I1)5~.

2.

DOOJZ\VA:-.!DEL EENE T\\'EEDE MAAL lll·: ZJJJ\J<:CKEN (voo1· de gcsc!zilderdc ramen en den kJ·uisJJ'erO~ uz be;ichlitr ddn IH: \lllllll•:NJ~EUK J<N 111: S.\KIUSTI.l.

Van uit de kongregatiekapel ga terug op

U\Ve

stappen; bezie in

de kapel van 't lleilig Ft·uis de z" der vijftien g~scliilderde ramen, die in de kerk den lleiligen Rozenkrans verbeelden : dè ze, De Bl.jde Iloodsc!Jap voorstellende, w-:rd gegeven door Anna Elisabcth Mariën, zuster van den E. I I. t\1ari2n, pastuor van Alsen1b.:rg van 1Kiiz tot zK~.f,- en gemaakt donr l!l!ndrik llobbelaere.

Kom nu opnieuw in de ztjbeuken, en beschouw terzelfdertijd de t-;escluïderdc V('Jlslers en den kruisJJ'eg~ te beginnen n1et de 1(' statie. [)c /-::c.•.;cluldcrdc JJt'JZ.•i!t.:rs. Deze \Ver den geinaakt deels do·1r I! en~ drik Dobbelacre (vader', en deels door Julius llobl'c•laere (zounl.

De Ie is dus /Je nt~jdc Boodschap, znoeven gen()~llld; lle 2": /)e Ne;oeki11g !>clll .va,.fa a,w Flisabi'tli, do<•r IJ endrik Dobbclaere, gegeven door het Broederscl~:tf' \"a11 0. I .. \'rouw \"<111 Alsemberg, te ll:.dle, in ,,<-;;1); De 3<": /)c (;eboortc Pan Jc;us. dour .lulius llobbclaere, gef~cvetl door .'vlevrouw llerman-Goens, in ,s,,s; De ·I": De Op.iracl:t l'an Je1us, dour llen.Jrik Dobl,cL!ere, bekostigd door de kerk

111d

hulp van Jen St<wt, in ~~s();

De _l•: /Je H'"edervnuiing J.>an .!r·ln'·, dol)r Julius l>()t~l""~daere. bcJ.;:~,stJp-d door de kerk met hulp van den Staat, i:; 1S~)2: Lle :>: De fJnodstr!iJ J!a>l Je;us, door .Julius llobbclacre, ~ege­ vcn dn(1r t\vec gezu~tcrs v:m A!seinberg. in 1<'1~ _;; 1 De-;·· (/)c Gccselill[:. deS" 1/)e Kroni>lp- met doornen) e11 de <l'' (/)e Knti.dra!-{ing), door .Juli<Js Dobbc]acre, l'ekostigd door de kerk rnct h<1lp van den S:a"t, in IS<J); De 1 n~' : /Je A.~,·uisigin,:"··~ door Juiius Dobbc!nerc, gcgcn;n door I )ésin~ \ï(Jcheq~s~ \\'00Il8Lhtig te Alsvin berg, in I s~)5; Ik I ( e: /)c Verrijscnis. dnor .lulius Oobhelaere, gegeven door

de: gL:l"~n~~.~dcrs :\ugu,-:t \\ïnderickx, burgcn1ec~ter, en Xavier \VinderiLk\:, nijvcr:tar, v:tn Alst.:rnbcrg, in 1•'1( 15:

lle

1 "":

/)e flnnc!P,7 zrt l'an Jc1us, door .Tulius Dobbelaerc,

gcp(".-c:: door .J :tn H()ls, pustnor van Alscn1berg, in 1.S~1) :

Ik

1:1··

[),.

Sederd.J!ing

p,JII

DIJhbelacrc, p:ept:Vul door het AlsL:ml·::r~. te IIallc, in 1R1 1 .~;

ilc

dc11 llcili;..,··cn r;,·esl, door .Julius

l~rnedcrs.:lwp van (). L.

VnJLI\V

van

/Je [l(:mefpaart 11011 .Varia, op S. Elis<~beth-koor, door

1 , •• :

IJ l'ndrii,: Dt)bbelaerc, pegeven duor den vroegeren p:Jstnor va11

Alsem!·Lrc:, 1:. 11. .\lariën, in 1S7IÎ;

De 1 ~f·: /)t' A.~nJ11ing J' ..?.ll Jlari~.1: 't is de tniddcnstc der drij vcnst~r" a...:h!t.:r dcr1 iJ,IrJgcn-uut:J:tr: ze werd gernaakt door .Julius ]Jubbcla~rc, en beknsti~d dnr1r de kei k met hulp vnn den Staat, in

1XrJ1.

[Je

~-ruisn•r,:" is het ~~Yr.:rL. van Franf-, (.L: \'riendt. Zijn ei.~en beeld

is np de j ' ~Lltie geb()ct~eerd : O}"' de;c statie is het de persoon 1nH.:t /\\';trf,_:JJ ba;trd en kne·.·el; ~lie het Incest litd-i.~; :-;taat. De Kruis\\l~g werd gepb:1tst lien :) Novernbcr Jk;;-).

1

I'\:; tt-n~e!l~krtij I den l<ruis\veg en de gesellilderde vcn~tcrs be-

wnndcrll te h(.+ht:!l. g·1 prellikst11l'l.

d:tn in 't rniddeiJ der kerk tot \.,·J(·,r den

Middenbeuk. /),• j'rl'..1/k•;tucf. hepr!TlJl{.'ll Juor J. j.'• VUil (ie~}. Vall 1\Pt\\'crpcn, t.:n v~~:t(Jr;id in 1.-..::.;~ dr1or v:tn 1-foul, ook van l\ntwcrpcu, zou in een<c ren;tiss"n,·c-kcrk beter pa,scn <LJn in dit cCJ gothiek heili.~dom;

J-3-

tnaar die Ievensgrootc beelden, die hro~·p n1cn;.:chcn ::wndacht:g luisterend naar tlen onderwijzenden Zali~maker, die sch;1pen e:: eekhnorntjcs, die eikestrunk en hooge palmboom, doen toch indruk op de tocsclwuwers; vooral het beeld van den predikenden .lezu' zit vol leven. Op den rand der kuip wordt een ontrold perkamenten blad atè;ebecld, waar men op leest: /alig ;ij die !tct !!'oord Gods

(T.uk. Xl, 2~'1.

I! erinneren wij bier dat de vroc~ere predikstoel vnn AJ,emhcr;.: in JK(i) aan den Stant vcrkucht werd: er zijn n1:1ar drij gnthirkë preekstoelen vnn de 15 1' ceu\\. en van de <lllcrcerstc j ~ren der 1 1)<' eeuw in ons heel land : die vnn l\ieuwpoort ( 1 ). die van Roucourt (l-lenegouw) en de verkochte van Alsemberg, thans een pronkstuk in 't }':deis l'all 't Jub··!j,wr 2) te BrusseL Op den oro<Jten olftrblok, v('){'Jr het n1irakulcus beeld van de Heilige 0-la:~d geplaatst, kan n1cn cc·nig(_· aanroepingen lezen. di~ wij vcrder ge\·cn n1ct andere (~cbe·lcn tnt 0. T.. \·rouw \'an Alsen1~ berg. \:oe~en wij hier eindelijk bij dHt de tr.,on \\·aar het \\.onderbceld van 7\lei tnt No\'ctnlwr ondL'r zetelt. do<lr l"'astoor À-'1arièn aan~e­ kocht werd rond '~ïn: ik heb niet ku:1ncn te \Veten komen wie er dl! n1akcr Yar1 is. aanhor;rcn r'lt er hun lcl'L'll Haar schikkol .1

f)oks'-Itrl. \Vcrpcn wij !l\1 nog ecnL'tl <1ngnpslag na;rr het doksaal.

J)e !.~·r·sc!tildcrde ra~vn in den \'OPrgevcl van de kerk YcrbL·eldt .'\l,__rri~. t,·nnsteres d('r bedruktcn: ze '.\'crd genlaakt dnnr >~. Coucke. van Hruggc, en geschonken ,]()(IJ" hartln de J\lan d'1\ttenrode in 1KHo. flt'! orgel. in J,'-; ~~-l d<1nr ,\nnccSS('t'.s, v:t!l i\:îr!n\'c, begonnen en grootcnlieels af~~cwcrkt. \Venl donr h('1ll in 1k~ï yoltonid; I-I_ubert van de r.nn, \·an Rotscla:-tr, heeft er l:tter nog een i ge Ycrhctcnngen aan toegebr::cbt.

( >nd~r de balustrade Janlis den kant ,·an dv kerk staat het opschrift: Looft dc11 !!eer nu·t gc;m.lg, luojl Item llll't orgclspl'i (l's. CL).

Ka!J'_7riegrrwp onder den triom{bon,s··. (~n,l\Tl_Jclltigl' hczneker, keer u. \·:m 11~ 't n1iddcn der kerl\, n:wr de {1) I )et:e i--. v;1n I lw~i11 dN Jf," ./!f ( I /1 ,•:t,l it/. )lfl/!'

(~; flo/1)/S

('C'll\\.

h(ll),(_;c-k(lOr.

en hef

-44de oogen op naar den triomfboog, boven de brecm :aanschouw daar den hertroerenden groep van den Gekruisten .Zaligmakc 1• hang·:nde van 't gewelf, met de aan de koorpilaren gehechte beelden ,·an "lfaria aan zijne rechte hand, en van Sint Jan, aan ~IJne linke. Die groep is van 1516, en werd gemaakt doorJudokus Sanda, van Mechelen Het beeld van 1 ezus' bedrukte .\1oeder 1s een meesterstuk. . De a:1<krc nog niet vcrmelde heiligenbeelden die wij in de kerk zten, ZIJn betrekkelijk nieuw. Aan de pilaren, links : S. Franciskus van Assiste en S Jan Berchmans; rechts : de H. Antonius van Padua en de I L Fran ~iskus Xaverius; viH'•r de koor van SintElisabeth, links: d~ 11. l.utgardis (1891).

Bezoek in de sakristij.

Als slot van uw kunstwandelingskcn in Alsemherg's heiligdom bezoek de sakristij. Zelden of nooit zult ge er eenc merkweerdi<>c; ' h . h gezten ~bben. De bozol' is van de tj" eeuw, in den stijl van dien tijd, langs butten van geen bedied, - integendeel ! -,daar hij al te erg afsteekt tegen de verrukkeliJk gebouwde kerk : maar van binnen valt alles zooveel te meer meê. De sc/zildcrillg van /zet 11 ·elfsc/ dagteekent van rond 1775, !zet lzouteJI besclzutscl is van '7<Jt; 11ij(tien IJCSc/ulderde pr,r/rcttc/1 van vorstelijke weldoeners of weldoensters dezer k:rk zijn van IliSS; /zet :;cstiende portret is van de lam! voogdes Mana-l·.!tsabeth. en werd in 1732, na haar bezoek te Alsember<> gescl1ilderd; de twee geschilderde aa11biddende ClliJClcn nevens hrandkofTer-tabcrnakel, zijn van rond 1500, en werden in IC)o(j a:Jn de ke1 k gegeven door een en ongenoemde; het zielroerend b~eldjc Pan de .l!oeder l'an Smerte11 werd in tfijii door Frans de \ rtciH!t verveer,!tgd; twee koperen sc!zotels (lluitsch werk) zijn van rond 1550, en de twee zeer bevallige beeldjes bollen de knielballk!'ll, S. Elisabeth en S, Helena voorstellende, zijn van rond 1700; een beeld 1•au 0. 1-. Vrouw, boven de horlogiekas, is ~veneens van rond 1700 ; !zet kndsbec/d op de !zor!ogickas is van rond ljJO; het uurwerk (regulateur), door Edward .\lichiels (:\Ie~helcn) gcma"kt, is van ti'ql); het kleit. 0, l .. Vrouwbecldjc, in

h:;

den hoek nevens de binnendeur, is van ,(,Ho, en werd in 1~106 van uit een der buitenkapellekens naar de sakristij gebracht; de kopaen lavabo, waar de priester zijne vingeren wasebt vói>r en na de H .\I is is van rond t "'20 · en de spiegel boven den toog, van rond 17.So. De saluistij we;d o~nieuw verguld en opgeluisterd in I<)Oii. Het ware te lang om te melden, indien wij hier beschreven wat er verder in de kassen besloten is .

Voor het gewaad zullen wij die stukken noemen welke vooral in geschiedkundig opzicht onze aandacht verdienen : 1° een en velwn (om onder sennonen v<.ür het Allerheiligste gezet te worden),wer.! gemaakt uit een zwaar geborduurd kleed aan het 0. L. Vrouwbeeld vereer.! door de bedevaarders van Doornik: het woord TOU RNAY staat er in gestikt; - 2° de allcrl:ostelijkste kanten vool of hoofdsluier voor het mirakuleus beeld, met het jaartal t;52 ingewerkt: hij is drij meters twee en veertig centimeters lang, en twee en zestig centimeters breed; het eiken schrijn waar hij in bewaard wordt, is eene Meigift in t:-i<)IÎ door de Alsembergenaars gedaan; 3" het borduursel van den besten processiehemel (baldachicn) : 't is van tj(ll ( 1); -·I" in 1P~12 werd er eene koorkap versierd met het feestkleed van 0. L. Vrouwbeeld: sedert de herstelling van dit beeld in t:-i~11, draagt het enkel mantel en vool.

De beste remonstra11tie, in 1644 door de abdis van Terkamerenklooster en door andere personen geschonken, is eene der merkweerdigste van dien tijd in ons land. De twee beeldjes, van boven langs weerskanten van dit allerschoonste kunststuk, zijn die van den H. Franciskus van Assisië en van de H. Klara. - Over andere voorwerpen van dien aard zie men lwoger de jaartallen tj<)O, t636, 1644, tiÎ4<1, 171S, 17So, 1/j(). - Van de offergiften geschonken door de Gilde van 0. L. Vrouw van Alsemberg te (rJ Hrt ba\dachien ZC'lf staat in de bc\vaarplaats of 't mag<tzijn der processil'· voorwnpcn. In de rekcningC"n van I7!)I lezen wij (ik geef enkel dP voornaamste

bijzonrlerbeden): a acn van Geel, bcldhouder, voor het sneyden van den baldachin SR af'n den schr)nwerker De Notcr 71 voor de gouden fringen 170vJor het bordu,..rsel acn Ktndt . 420 -

4- o 14- o

o- o o- o, «

leperen (\Vest-Vlaanderen), welke van in de eerste helft der XIV'' <eeuw ( 1315) Jaarlijks alhier in bedevaart kwam, wordt er nog één in den schat der kerk bewaard, namelijk eene dubbele zilveren plaat of schild, die waarschijnlijk gediend heeft als sieraad van eenen missaal en die dagteekent van Ii)l\5. Het Broederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg bestaat nu nog te feperen in de kerk van S. Nikolaas, - De nieuwe kronen van 0. L. Vrouw en van het kind Jezus werden in 1<1nG vervcerdigd door Fcrdinand Caudron, gouden zilversmid te Mechelen.

Onder de relifcwies moet op de eerste plaats die genoemd worden, welke me,, sedert onheuglijke tijden in deze kerk vereert als zijnde de gordel (ceinture) e:1 een haarlokje va>z 0. L. Vr01ov. Er ziJn dus twee relikwies (die niet meègcrckend welke er in I:-188 werd bijgevo<egd) in dezelfde inlijsting saamgebracht: 1. In 't midden is een klein langwerpig vierkant lijstje of kadertje, van 6 I 2 centimeters hoog en 5 centimeters breed, met drij lzaarluh:fcs i11, 't één boven 't ander. Bij het onderste staat in gothieke letterkc:os: De cüe bëe kat/ze~' 'd. i.lzaar van de lleiligc Kathari11a); bij het middenste: De cÜe nza• magd (d.i. haa1· va11 Jfarüt Jfagda!cna); l'ij het bovenste: De cüe ma• t'{{ (d. 1. lzaa1· van de .'v/aagd .'v/aria). Het haarlokje, dat gezeid wordt van 0. L, Vrouw te zijn, ziet er bleek blond uit, en is eenen centimeter lang. Die Ietterkens schat ik van de xm• eeuw; het lijstje schijnt van later, misschien wei va:1 rond 1Soo. 2, De gordel is een plat uitgespreid bruinachtig lint van ruw gt!weven stof, zoodanig 1n de omlijsting tentoongeskid dat hij eene letter .\1 uit:naakt, waanan het middendeel als eene U open is en juist breed genoeg (5 centimeters) om er het kadertje tusschen te zetten. De gansche gordel is 7S centimeters lang en I7 millimeters breed; men heeft er later zilveren versiersels op vastgenaaid, die van rond I55o schijnen. De gordel met het kadertje erbij (alsook met eene derde relikwie, waar ik aanstonds van spreek) is vervat in eene omlijst:ng van rond IGSo.- In nog andere kerken vereert men ook gordels van 0. L. Vrouw : in de veronderstelling dat alle echt zijn, kan :nen opmerken dat de vrouwen in Palestina twee gordels droegen, éénen die de tuniek of onderkleed opschorste, en eenen

4-7

voor het bovenkleed, - dat Maria vermoetlelijk meer dan éénen gordel had voor elk gebruik,- en dat verscheidene kerken, evenals Alsemberg, maar een deel van eenen gordel bezitten.

Het is waarschijnlqk dat dezerelikwiesin 't heiligelom van Alsemberg reeds vc'Hir 1413 waren, toen de bisschop van Kamerijk schreef dat" Alsemberg r!fk was aan Pele sclwunc rehkwicn."

Sedert wanneer en hoe kwamen ze hier 1 Men weet het niet, :\!en mag veronderstellen dat het gelijk is geweest met het mirakuleus Beeld, dus door toedoen van Sint Elisab eth van l!ongarië en van hare dochter Sofia. Van Y<ior het huwelijk van Sofia met den hertog van Brabant Hendrik I I, bestonden er tusschen Sint ElisabetiJ en Brabant zekere betrekkingen : lmagina, hertogin van Brabant, werd immers eerste abdis van 't klooster van Eisena~h, toen Elisabeth 'J jaar oud \V'lS en van haar .; jaar ai het kasteel \V art burg, kortbij Eisenach, bewoonde. - Hoc Elisabeth zelve in bezit v:1n deze relikwiën zou gekomen zijn, daar ook kan men enkel gissingen over maken.

Toen ik in IèltiS deze relik wies door de geestelijke overheid liet onderzoeken en de stof vernieuwen waar ze op geplaatst zijn, heeft zij er eene der,Je stel !Jg echte relikwi.: van het kleecl van 0. L, Vrouw, die men nu boven in de omlijsting ziet, voor alle verzekering bijgezet, terzelfdertijd verklarende dat wij, steunende op de overlevering, den gordel en het haarlokJe als ware relikwiën mochten laten vereeren.

OVER ANDERE DAN TOT HIERTOE VERMELDE GJFH:N. Reeds vele giften kregen wij bij ons Be;oclc in kerk e11 sakn.stij onder onze oog en : het waren er, over 't algemeen, die een ige blijvende weerde -dikwijls eene kunstweerde - bezitten. Daar werden de laatste 3o-.;o jaren zoovele andere geschenken gegeven en diensten bewezen, dat wij ze allemaal in dit boekje niet kunnen aanstippen, Bepalen wij ons bij het noemen, be11evens de lzoogervernzelde, van de volgende :

1. Voor de groote plechtigheden in 1891 ter gelegenheid der herstelling van 't 0. L. Vrouwbeeld te Alsemberg plaatsgegrepen,

-49moeten gansch in 't bijzonder vermeld worden : de diensten en wéldaden bewezen door de leden van het feestkomiteit, de twee pensionaten van Alsemberg, en baron Theodoor de Roest d'Alkemade, in ''iens park de praalstoet begon.

2. Mei-giften van Alsemberg: Zilveren autaarbekertj~ voor hetwasschender vingeren na de H. Kommunie I tillî;), groote processielanterens, bloemenkeersen, gewaad, vaan van Sint Elisabeth, H. Aanschijn met omlijsting enz.

3. Giften van de bedevaarten van: Beersel: processielanterens, ampullen, kandelaber, velum-stander enz. ; - Drogenbosch : wijwatervatje in de sakristij, Mis- en Lofboeken, processiclantcrens enz.; - Halle: het vcrgulden der gewone rcrr.onstratie, ceremoniestok enz. ; - Liedekerke : twee hooge kandelaren, bloemenkeerl'cn, vaan van 0. L. Vrouw ; Misgewaden enz. ; - Li11kebeek: koorknielbank en koorstoelen, koperen blaker bij 't S. Antoniusbeeld, Missaal, stander voor vanen, al bc enz. ~!en weze niet vcrwonderel dat wij hier niet al de bedevaarten noemen : niet alle immers geven kunstvoorwerpen of kerkgerief; nu«•r alle tconen zich zoo mild mogelijk, verscheidene zelfs buitengewoon mild, hetzij door het ofl'eren van overvloedig licht, van kostelijke keersen, - zooals er v<'•<lr het \V onderbeeld branden of op ck koor tentoonstaan, hetzij door merke: itgaven voor plechtige Missen, sermanen en muziek.

4. Vanwege bijzondere personen van Alsemberg: Huog't gewichtige hulp vooral tijdens de kerkherstelling in l{J05, tgoti en .<Jo;, vanwege de overheid van 't S. Victors-Pensionaat); processiekleedsel en versieringen (overheid van 't S. Maria-Pensionaat) ; jaarlijksche aankoop van voorwerpen voor de processie (de processiemeisjes); kandelaars (El. v.K.); stof voor volledig gewaad (C. M.); mantel voor 0. L. Vrouw (J. R.- M. S.); kommuniekleed IC!, v. 1-1.); gewaad lwed. J. v, K.); herstelling van het mirakuleusbedd van 0. L. Vrouw in tilgt ; beeld van den Goeden Herder (pastorij); gouden ringen en soortgelijke juweelen (H. en anderen); enz.

5. Vanwege bijzondere personen niet te Alsemberg woonachtig : Kommuniekleed en stool (vr. v. L.) ; autaardwaal in haakwerk (Th, R.); autaardwaal in renaissance-kant (M. P.); groot tapijl (wed. H.-G.); borduurwerk voor gewaden (C. v. R.); autaarkussens (G, B.) ; stof voor koorkap (G. B.); kussens voor knielbanken (Cl. v. H.J; door11en, bie:;en en riet uit den Olijfhof te Jeruzalem , voor de H. Kruiskapel meegebracht door den E.P. Minderbroeder Daniël L.; gouden ringen, oorbellen, halssieraden, dikwijls door gansch onbekenden bij het Wonderbeeld gelegd, in den offerblok gesteken, of met verzoek van stipte geheimhouding overhandigd ... \Vij herhalen het, enkel een deel van de geschenken kunnen wij vermelden. Maar, vermeld of niet, al de giften, zoowel het geringe penningske der arme weduwe als de groote sommen voor de kerkherstelling geschonken, staan opgeschreven in het Boek des Levens, bij den Heer die niets onbeloond laat. Gelieve God, door de voorspraak van 0. I., Vrouw van Alsemberg, al de gevers en geefliters te zegenen in den liJd en in de eeuwigheid!

ROND DE KERK. Ga nu ook eem rond de kerk. Achter de koor staat het Vagevuur afgebeeld (doo. .s De Vriendt), met, daarboven, eenen Ka/parieberg (door \V. Geefs, van Antwerpen): beide werken wierden in 1~78 geplaatst. \Verp voorts de oogen op den heelen bouw, en bemerk het beeld van 0. L. Vrouw op den top prijkende van den zuidelijken gevel der kruisbeuk, er. dat van S. Elisabeth van Hongarië, den noordgevel versierende. Vóór de groote ingangpoort hebt gij den tweeden trap, die naar de vallei leidt. Terugkomende aan den zijingang boven aan den grooten trap, geniet gij een aanlokkelijk gezicht op den hof van de pastorij en het gesticht der EE. Broeders, op een deel der kom van 't dorp, op den steenweg die, over de vallei, heenklimt naar Terkluize : links ziet ge de heuvelen, waarachter, op anderhalf uur gaans van Alsemberg, de

+

-

5o-

Leeuw van Waterloo met dreigend oog naar Frankrijk blikt (t).

Nog meer links, maar kortbij, ligt Sint-Gene~ius-Rode, en ginder verre eene halve uur achter de statie, strekt z1ch tot tegen Brussel het g'root Zoniënbosch u1t. Een heerlijk gezicht, vooral van op Alsemherg's boagen toren. .

En nu, treed opnieuw het heiligdom binnen, om nog eens vung te bidden: na oog en verstand te hebben verzadigd, zorg weer voor hert en ziel!

WANDELINGEN IN EN RO:--JD ALSEMBERG. Die tijd heeft kan hier eenigc aangename uitstapjes doen : 1 • Processieweg en bezoek van de k~' pellen (de heele weg is omtrent 4S minuten gaans). Àchter de koor der kerk komt men op den provincialen steenweg van Alsemberg naar Brussel, en dan heeft men, links, den kloosterbouw, waar in 1833 de ~usicrs van het 011bev/ekt Hert van )}/aria' een Pensionaat begonnen; sedert den :ti April 1877 kwamen er de uit Duitschland verjaagde ~usters van de Clll-istelijlce Li:(de, Dochters van de Onb~vlekte 011tVaJl{{Cnis, wier moede~lm1s te Paderborn den 21 Augusti t8.!<J door de barones Pauhna von Mallinckrodt gesticht werd : langs de straat ziet me~ den ~oofd­ ingang en de kapel ; dit uitmuntend S. Maria ·l'ens!Onaat IS een bezoek overweerd. _ \Vat verder treft men beurtelmgs aan: e~n kapelleken met een in steen ruw geb ;iteld 0. L. VrouwbeeldJe (tegen De Roode Poort, 1797) ; een tweede (van 't jaar 1782). wa,ar men den grooten steenweg verlaat, om den weg rechts ~n te slaan._ eene kapel van Sint Jozcf(Itliî8j,links;- ecne klemere van L. Vrouw ( 18 7 5). rechts; eene van Sint Antonius, rechts; _het sedert den 22 December 18r 1S gewijd nieuw kerkhof, lmks;vlak in 't gezicht van de baan en tegen de schoone beukenlaan van 't kasteel links, de kapel van 0. L. Vrouw van Lourdes, met langs

(J.

(!)Om het slagvehl van \Vaterloo te bezoeken, rijdt men best met den trein tot l!.'t'gen-/JraÁ·el.

Sr binnen het opschrift« Door de f'Cll1C'1 vernietigd in IS;S. Hersteld in 1876. P • .1. 1lfarii'i1, pastno1· "• waar men den weg rechts inslaat; - een kapelkken van 1832 (links); een van z83_f (rechts);- een grooteraan 0. L. Vrouw van VII \Veeën toegewijd (rechts);- na eene holle, schilderachtige straat, met rotsachtige kanten geboor.l, afgedaald te ::ijn, heeft men : een kapelleken \links\;- aan den ingang der kom van Rode, een van IH3! ilinks tegen een huis);een van 1K ..p 1rechts); de kerk van Sint-Genesius-Rode (links);een klein kapelleke:! (links, bij den uitgang van de kom dezer gemeente);- in de Dreef van Alsemberg, een steenenkruis (links;, waar een Dworpenaar in 1koS verongelukte; - in de kom van Alsemberg (links) het bloeiend S. Victors-Pensionaat : waar nu hun voorhofje is, stond tot in 1825 tegen de straat cie herberg !11 de di-ij Km1i11{;Cil ( 1684) ; na ,·ele lotgevallen a Is jongensgesticht onder verschillendt.: bestuurders, werd het door i\lgr Scheppers (stichter in tt\3<) der Broeders va11 0. L. l-ro111v van Bcrmhcrtigheid) in !KI), aangekocht: alles is er puik ingericht; de kapel is een juweel; -de kapel aan de pastorij (links!, op kosten van de in 1910 overleden Barbara \Valschot, gebouwd in 189.1 en geschilderd in H)02, met een fraai oud beeld van 0. L. Vrouw (aanrovpen onder den titel van 0. L. Vrouw van Bzjstand);- en, eindelijk, op den klimmenden steenweg, rechts, een klein kapellek•.!n in den hoekmuur gcmetst van de herberg In de Stc1· ( 1797) met een 0. L. Vrouwbecldje, eigenaardig 0. L. Vrouw 11"111 den voerman geheeten, omwille van de snel dalende en voor rijtuigen gevaarlijk draaiende helling.

2.

Op den steenweg van Alsemberg naar Brussel.

Voor te beginne" neemt men denzelfden weg als daar aanstonds gezeid werd, maar men bi ij ti op den groe;ten steen weg: zoo gaat men, to minuten verder, \"Oorbij kasteel en park van l\1. Frans Bosquet (rechts), dan, na S minuten, rechts, voorbij Het Hof Pa/1 Hongariê ( 1797), en, wil men zijne wandeling nog 5 minuten doorzetten, dan komt men aan kasteel en park van baron de Roest d'Alkemade (links), en ziet men (rechts) het bekoorlijk landschap van T.inkel'eek liggen.

I

-52.-

-53-

3. Naar het bosch van Alsemberg ( 15 minuten afstand van de kerk tot midden in het bosch).

Men gaat langs het S. Maria-Pensionaat, men laat den grooten steenweg rechts, men neemt den aardeweg (Rollebaan) tot aan eenen weg links, men volgt dien tot waar hij in het bosch eerst links draait, de helling (altijd onder lommergewas) beklimt, en boven rechts keert, om dan verder. steeds onder de boomen, naar eene stille vallei te dalen, waar men zich als in een brokje van oudZoniënbosch bevindt : in den ouden tijd waren de bosschen van Alsemberg met het groote woud van Zonien verbonden; zelfs in Jtî86 waren er hier 81 bunders bosch, en nu nog duiden de namen van bebouwde landen' b. v. Eekelenbosch, 0. L. Vrouwbosch enz.) de vroegere bestemming aan. Niet waar, hier is het met een zonnig zomerweerken recht aangenaam en frisch? in de indrukwekkende woudplechtigheid die u omringt, ziet ge somtijds hazen en konijnen loopen, eekhoorntjes wippen van tak op tak, fazanten opvliegen met versc;1rikt geluid, een egeltje ritselen onder de struiken der kraakbeziën ( 1), of (vrees niet ! ) een gansch onschadelijk zilverhu1dig boschralingsken wegslibberen tusschen het gras (2). Zoo ge verder doorging!, zoudt ge in 't midden der gezonde mastenbosschen aan het Sanatorium op de Meighemheide uitknmen. ~·

\Vil men zijne wandelmg wat langer trekken, dan blijft men op de baan die nevens de school naar de Elsemheide loopt, en men gaat zoo die stille holle straat ten einde, tot waar een kapelleken staat: daar draait men rechts om, den hoogerliggenden veldweg in: dan komt men weldra aan het genoemde Wit Kapelleken uit.

5. Op den steenweg van Dworp (Dworp is 35 minuten van Alsemberg af).

In plaats van aan de herberg Het Kasteelt·echts achter het Pensionaat der EE. Broeders in te slaan, volgt men de beek tot het einde van eenen hof links : daar gaat men, door de weide, naar den steenweg van Dworp, waar men, rechts in de vallei, een kartonfabriek voorbijtrekt; 10 minuten verder aan eene kapel (1864) gekomen, ziet men een tweede kartonfabriek (ook rechts in de vallei l : beide fabrieken zijn van de achtbare familie \Vinderickx; nog t1en minuten wijder, en men is aan eene groeve van kwartsachtigen kassei, rechts tegen de baan ~elegen: daar staat men in 't gezicht van Dworp's fraaie kerk.

Een toertje in het dorp.

Men daalt den grooten kerktrap af, de pastorij en het gesticht der EE. Broeders voorbij, men slaat rechts in aan De Zwaan, rechts in ook aan Het Kasteel, men gaat zoo achter het Pensionaatden bouw langs, dan heeft men links, een beetje van de straat af, een oud met s:haliën gedekt huis (tot in 1740 bewoond door baron van Aa, die het alsdan aan de familie Beymans verkocht), en verder de gemeentejongens-school (links); aan het huis van den aalmoezenier der EE. Broeders, trekt men de zachtklimmende baan op tot aan een kapelleken,- het Wit Kapelleken ( 1728) genaamd,- men draait rechts om en men keert vandaar terug naar de kerk. (r) Te Alsemberg heet men dit zeer nuttig dierken eenen els.

(2) Dit lief en braaf beestje, alhoewel het den vorm heeft van een slangsken, is eene echte ltaJ:f'tÜs, wier niet-ontwikkelde pootjes onder de huirl bestopt zijn.

t

J

i

6. Naar Zevenbarren (Zevenborren ligt omtrent eene halve uur gaans van Alsemberg).

Van den grooten trap dalende, trekt men de smalle straat in, tusschen de herbergen De D•·eef en De Zwaan : zoo komt ge op de Vischmerkt, waar, links, vroeger het kasteel stond (1580 en 1877): ge stapt rechtdoor den steenweg op die naar Terkluize en Eigen-Brakel leidt. Na een kwartier gaans geraakt gij boven op de hoogte aan het park van graaf de J onghe d' Ardoy : woudt gij door gaan tot Terkluize, waar vooraan in 't dorp, links van den steenweg, het buitengoed ligt van Z. E. Kardinaal Mercier, inboorling van Eigen-Brakel, dan hadt gij eerst gemeld kasteel links, en, J5 minuten verder, kasteel en park van baron G. Snoy. Tusschen beide kasteeJen is de taalgrens ; Terkluize telt 2So Vlamingen die zich daar hebben neergezet, en sedert 1909, dank aan de geestelijkheid, door het hooren van Vlaamsche onderwijzingen in de kerk, door Vlaamsche gezellige feestjes en door het ontvangen van Vlaamsche boeken, gazetten en tijdschriften hunne moedertaal blijven onderhouden : een ook elders na te volgen voorbeeld ! - Maar om naar Zevenbor•·en te gaan, slaat gij aan den hoek van graaf de Jonghe

d'Ardoy's park de dalende straat rechts in, en zoo komt ge, na ee:-~e wandeling van 10 minuten, aan de vijvers van het dichterlijk gelegen Zt:venborren (1). Van de vroegere kloostergebouwen,op 't einde der xvme eeuw door de Fransche Sansculotten geplunderd en verwoest, bestaat er schier niets meer ... Op den wijduitgestrekten en visch· rijken grootslèn vijver kunt gij nu spelevaren, en onder een schilderachtig O'-'Cr het water getimmerd lommerhuis van uwe reisvermo·"inissen op waarlijk aangename wijze uitrusten.

Terug op den steenweg naar Al~emberg gekomen, zult gij, aan een en draai, verbaasd staan vö<!r een der bekoorlijkste landschappen van Brabant : van op uwe hoogte ziet gij de diepe groene vallei en netverzorgde akkers, rechts Sint-Gcnesius-Rode met kerk, huizen en fabriek, verder de statie, aan den gezichteinder het Zoniënbosch. links de heuvelen naar Dworp <ó>pwaarts, en vö<)r u - o hef vergezicht! - Alsemherg's blanke slanke kerk, a!s eene koningin halfwege den berg zetelend in hare volle majesteit. 't Is Loun1es in 't klein. (r) Xevf'nbon·eu is LevenliYOJtutn, in 't Fransch Seft-Fou!aines.

VERBERING VAN

0. L. VROUW VAN ALSEMBERG. ---------~*~---------

WAAR 0. L. VROUW VAN ALSEMBERG VOORNAMELIJK VOOR

AA~ROEPEN

WORDT.

Lieve Vrouw van Alsemberg wordt voornamelijk aanroepen door de clzristclle moedas voor de gelukkige geboorte en het behoud der kinderen; de landbouwers verzoeken hare hulp voor vee en oogst. De verder aangehurrlde generingen en ande1·e gunsten, aan 0. L. Vrouw van Alsemberg toege,chreven, zetten de geloovigen aan om Maria's bijstand in allen nood afte smeeken.

O

NZE

HOE MEN 0. L. VROUW BEST AANROEPEN ZAL. Men aanroept Maria best door het navolgen van hare deugden, - het naderen tot de HH. Sakramenten,- het bijwonen van de H Mis tot hare eer - het vieren van Mei- en Oktobermaand en. van hare feestdag~n, -door het bidden van den Angelus, den weesgegroet, de schietgebeden waar heur naam in komt, de Litanie van 0. L. Vrouw, den Rozenkrans, hare Getijden, door het bidden of zingen van den Magnificat, van de antifonen (zangen) Al~ Redemptoris, Ave Regi>1a, Reg i na Cceli, Salvt Regina, Ave Marzs Stel/a en van andere gebeden en gezangen in kerk- en kongregatie

-56boeken voorhanden, - door lid te worden van hare broederschappen en kongregatiën, door het dragen van hare schapuliers, door het doen van bedevaarten naar de plaatsen waar heure heilige relikwiën rusten of waar heure mirakuleuze beelden worden vereerd, enz.

TEREERE VAN 0. L. VROUW VAN ALSEMBERG

bestaan eenige biJrondere gebeden die wij hier laten volgen. W1j voegen daar nog eenige liederen bij.

GEBEDEN TER EERE VAN

0. L. VROUW VAN ALSEMBERG

LITANIE V.\:'\

ONZE LIEVE VROUW VAN ALSEMBERG

Heer. ontferm u onzer.

Christus, ontferm u onzer.

Heer, ontferm u onzPr. Christus, hoor on~.

Christus, vcrhoor ons.

God hemelscliP Vader, ontrcrm u onzer.

God Zoon, V crlosspr der wereld, ontferm u onzer.

God H. Geest, ontferm u onzer.

H. Drijvuldighcid, ĂŠĂŠn <tod, ontferm u onzer.

H. Maria, Moeder Go(ls, bid voor ons.

Allerheiligste Maagd, te Alsemberg op bijzondere wijze aamoPpen, 0. L. V. van AlsembPrg, vereerd onder den schoon en titel van Ste1' del' Zee, 0. L. V. van Alsemberg, die, om ons hemelwaarts te doen opzien, dezen berg voor begankenisplaats vcrkozen hebt, 0. L. V. van Alsemberg, die aan cenc doorluchtige vorstin, de H. Elisabcth van I-longarili, uwe bermhertigc inzichten jegens ons tocvertrou wc! hebt, 0. L. V. van Alsemberg, die op wonderdadige wijze aan drij gczustcr:< hunnen akker gevraagd hebt voor het bouwen van cene kerk,

-- 6o -

-61-

0. L. V. van Alsemberg, die, om de plaats van den bouw aan te duiden, hun vlasveld op éénen lentenacht hebt doen rijp worden. bid voor ons.

0. L. V. van Alsemberg, wier eeuwenoud beeld onze vorsten zijn komen vereeren, 0. L. V. van Alsemberg, die den berg van alsem verkozen hebt om ons tot het vereeren van uwe bittere smerten op te wekken, 0. L. V. van Alsemberg, die op dezen berg van bitterheid eene bron van vreugden en zoetheden voor ons hert hebt doen ontstaan, 0. L. V. van Alsemberg, die ons in Jezus hoop en vertroosting toont, 0. L. V. van Alsemberg, hoop <Ier christene moeders, 0. L. V. van Alsemberg. die de kleine kinderken~ bewaart en beschermt, 0. L. V. van Alsemberg. die alle soorten van krankI 0< heden geneest, 0 0. L. V. van Alsemberg, die de bedrukten vertroost, '"" 0 t:l 0. L. V van Alsemberg, die voor de arme zondaars 00 ten beste spreekt, 0. L. V. van Alsemberg, die de volherding der rechtveerdigen bekomt, 0. L. V. van Alsemberg, vereerd door arm en rijk, 0. L V. van Alsemberg, balsem voor de&tegenwoordige kwalen, 0. L. V. van Alsemberg, hoop voor de toekomst, 0. L. V. van Alsemberg, beschermster in de uur der dood, 0. L. V. van Alsemberg, die de velden bewaart en )r den oogst zegent, 0. L, V. van Alsemberg, roem van Belgiil,

Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, spaar ons, Heer.

Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, verhoor ons, Heer.

Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld. ontferm u onzer.

Christus, hoor ons.

Christus, verhoor ons. v. Bid voor ons, 0. L. V. van Alsemberg, ;,·. Opdat wij \veerdig worden der beloften van Christus.

LAAT ONS BIDDEN. 0. L. V. van Alsemberg, die op deze gezegende plaats zoovele blijken van uwe bijzondere bescherming gegeven hebt, op onze beurt komen wij ons nederwerpen voor de voeten van uw ccrbicdwccrdig beeld, en, u ons hert Pn ons leven toewijdende, ;;moeken wij u. ons hier op aardP uwen zoo machtigen bijstand te ver·leenen in al de gevaren naar ziel en lichaam, en ons in den hemel eene plaats bi.i u te bereiden. Door Onzen Heer Jezus-Christus. Amen. nii'lln!ATC!l.

:llechliniae, 4 Mazi 18flfJ.

J. TH\"S, eau., lib. eens.

GEBED TOT 0. L. VlWUW VAL\" ALSEMI{l<;!Ui.

(Het dagleekent van rond 16-iO.)

0 Moeder der Droefheid, die eertijds op den Kalvarieberg met alsem, dat is, met bittere smerten vervuld zijt geweest, bid voor ons, opdat wij, op den alsemborg en in

-- 63-

-62het trant~nd;d rlewr wereld bedroel'd zijnde, onze bittorheden ter liefde van u en van mnm Zoon geerne verdragen, en mogen vertroost en geholpen wortien tloor uwen machtigen bijstand.

0 :\loeder der lllijdschap, Ster der Ze!', die als eene zeesterf'e ons den weg naar den hemel toont, vPrleen ons, dat \lij. tusschen de stormen dPr driften en de gevaren der zonde, zonder schipbreuk en zielvet'lieil, mogen in de zaligP havPn en hemel~che blijd~ehap varen, doot· uwe voot·spraak bij uwen Zoon, die lcdt en heerseht met den \'ader· Pil den 11. Geest in alle C<'U\I'Cn dor eeuwen. Amen.

KO!{T riEillm TnT 0. L. VRrW \V V:\:"l ALSEMHE!{(; O:II

!JE:'\

\ïtEDE

TE

BEI\O~IE:-1.

(I)

(Het dagtrrkcnt van Hi4:l.)

0 wecrdige Maagd, Moeder van vrede maak dat wij den vrede, d ion nw r•.enige Zoon door zij~ testament aan zijne apostelen gegeven heeft, zeggende : « Ik laat ulieden vr·ede, ik geel' ulioden mijnen vrede», -ja, maak dat wij dton vredr~ met nod door de liefde, met ons zeiven door eenP geruste conscientie en met onzen evennaaste door minndi.ik akkoord mogen verkrijgen. Amen. lrl•:!lE[l TOT o. L. VROUW VA;'Ii ALSEMBEWi. · Jlrt dagtrPk!'Til \an rond li:?:.ï.)

Vr'clveJ•mogenrle .\loeder van Hermltertio-heid, die zoo dik wijl~ U\1·e macht hebt getoonrl ten gunste van hen die (IJ lid is gelrokken uit de 1/istoric der miraknleuse kc1·rke van on;;~ L: l"roll!ee tot .llsemberghc. sc~.lP\t n door L11kas van Lafht·rn, t();,f)), VCI'SCIJrf'JI in lti~3.

uwen bijstand te Alsembel'g afsmeekcn, gclicr on~ tP verhooren Pil bekom ons, o Moeder tier Smerten, de vcrduldigheid in onze droefheden en de genade om ons, tijdens ons ballingschap van dit tranend;tl. in alles aan Cfotls wil te onderwerpen. 0 Moeder van Troost, o Ster der Zee, vcrlicht ons, doe ons de zoetheid smaken van tien inwendigen vrede; wees onze beschermster, opdat wij aan de gevaren van tleze onstuimige wereldzee ontsnappen, en, zontler schipbreuk in de haven van zaligheid aankomende, daar voor eeuwig mogPn gelukkig zijn. Vol vertrott\\'en verhopen wij dit door uwe machtige voor~praak bij Onzrn Lieven Heer .Jezus-Christus, U\l·en Zoon. die CTod zijnde leert en heerscht mot den Vatier en den 11. CTPest in alle eeuWPil der PCtl\Vton. Amen.

Ilr te uitgavr van dit W('rkje, gepastoor van Alsrmherp: (van 1():19 tot

tmimD 0:0.1 TlWOST EN HUL!' TOT ONZE LIEVE VllOUW V.\N ,\L~EMI:EJU;. (I)

(ll('t dagtccktmt van I Hl \!I.)

\Vees gegroet, o Maria, Ster der Zee en bij~tand der bedrukten! wees gegroet, koningin van hemd en aarde!

Uw troon is in den hemel, waar gij rleel hebt in de glorie die daar door de H. Drijvuldighcid over alle engelen en heiligen worrit verspreid. Ik kan u daar niet zien met de oogcn van mijn lichaam, maar ik zie u daar met de oogon va.1 het geloor, en ik word u bijzonder indachtig als ik uw beeld aanschouw, bij hetwelk zoo vele ellendigen hulp en (I) Dil gebed staat ccnigszins uitgebreider in de llistorie der 1/ertoge/Uh·c Kerk van Alscmbery en van 't Wonderbeeld van On~c-Uere­ Vrowc aldaar bewaard. Brussel, IHG!l. - Het Voorbericht is onderteekend met de brginll'ltrrs V. D. B. : het boekje werd gemnakt door dt•JI geleerden .IPzuicl Victor de Buck, Bollandist.

-------·-

65 -

troost, door u we voorspraak, van onzen gemeerren Schepper ontvangen hebben.

Hier nedergeknield vóór uw Wonder beeld, getuige en werktuig van zoo vele mirakelen. gevoel ik mijn betrouwen op uwe goedheid en uwe macht bij God aangroeien.

Gij zijt de toevlucht der zondaren, en hierom, alhoewel ik mij door mijne zonden onweerdig erken om verhoord te worden, durf ik mij tot u wenden en u bidden dat gij uwe gebeden bij de mijne zoudt voegen, om voor mij hulp en bijstand van God te bekomen. nij zijt de moeder van God : « het vleesch van Jezus», zegt de H. Augustinus, « is het vleesch van Maria». Gij hebt hem gevoed, op uwe armen gedragen, voor hem gewerkt en gezorgd, om zijnentwil is uw hert meermaals doorboord geworden met een zweer<! van droefheid, gij hebt hem voor ons aan het kruis zien sterven en hem met uwe moederlijke liefde bemind tot de dood toe.

0 Maria, gPlijk gij Jezus hier op aarde bemind hebt ()n hem nog in rlea hemel bemint, zoo heminde hij u ook en lJ!ijft hij u beminnen. Hij is altoos bereid om u zijne liefde te bewijzen, met aan uwe heilige verlangens te voldoen.

Bid dan voor mij, o Moeder des Zaligmakers! In den hemel doet 1 {od u kennen '!geen hier op deze aarde geschiedt.

Gi.i kent dns mijne ellende, mijne bedruktheden en mijnen nood; gij weet hoezeer ik begeer er van vcrlost te worden, indien het mij r.alig is. Ik ben uw aangenomen kind : uw goddelijke Zoon heeft ons allen in rlen pe!"soon v;m den H ..Joannes op den 1\.alvarieberg tot uwe kinderen gPgeven. Vermits ik dus uw kind hen, kom mij door uwe machtigP voorspraak bij uwen Zoon ter hulp!

Vcrkrijg mij van hem een waar leedwezen over mijne zonden en volkomen verbetcr·ing van mijn gedrag, sterkte om in het vervolg aan alle bekoringen van den duivel, van

de werr~ld Pil van ltPI vleP"dl kloPI-i.moPdig tt• wPdCI'"laan. de g1·atie om lwilig ü~ l<•vpn en de Lijzondere gPnade om in de goddelijke liPI"de te sterv<:n.

Als hPt mij :mlig is, lH•kom 111ij ook. o heilig<: Moeder Gods, gPzondlicid des licliaa!ll~. tw.Hijding van a liP rampen, kwaiPn en Pllf'nrlcn. goedt~ll uitsla~ in mijne zakPn f'n nf' ring, peis Pn Hede op deze aard<\ gPrnstheid van gemoed, !:cndraclit in hPt liui~gczin ()Tl ckn l:cnwl~clien zpgpn over al mijn<' onderrwmingen. \Vpes ook al mijn!' hlor·dvP!"wantcn en vl'iPndcn indachtig; ve!"krijg li11n van Uod clezdfdc g·pe~telijkc Pn tijddijke goederPn, Pn bevrijd hen. door u\\·p gebPdPn, van alle kwaad naar· zi<'l en lichaam.

Wij weiPil het, :lil<' zaligliPid ntot't ons loPkomPn van (}od, de hmn van allP goed, door de veJ·clienslPn van uwen Zoon, Onzen ll<•e!' .)pzu~-C'hristu~. ni.i dan. o Maria., .Jezus' al!erliPl"ste ~lcwdPr', vrij van dP vlek dPr prf"zonde en hijge· volg van den eer·, ten oogcnhli k uws levens altijd aaugcnaam aan ilod, gij g·pdnrig vcrmeenled in dc11gdcm en verdiensten. gij veJ·I!even in den hemd hovPn alle Pngch:n en heiligen, wPes onze rniddelarPs h1j Uod clPn Vadc!" c·n hij uwen goddelijken Zoon' (}ij zijt allermachtigst Lij <iod om ons de toPpassing de1· ve1·diem;ten van onr.cn Zaligmaker te verkrijgen. nelijk de andere lieiligl'n zijt gij df' diPnares van Clod en dl' vriendin van Clod : maar· gij zijt bovPndien de MoedPr van nocl, en nif'ts kan u in dl'n hemPl gcwl'igPI"d wor·den. Smeek clan Cî-od den Vader dat het blocel van uwen Zoon voor ons niet vPrloren ga, maal' dat wij er de ePuwige zaligheid mogen door llf~komen. Amen.

-66-

EENIGE SCHIETGEBEDEKENS TOT O~ZE LIEVE VIWITW VAN ALt;EMBERG (l).

0. L. Vrouw, blijf Alsembet·g's weldoenster.

Wees gebenedijd boven alle vrouwen !

Moeder, bid voor de christene moeders.

Maria, bescherm de kleine kin<lerkcnR. Hoop der hopeloozcn, bid voor ons.

Troosteres der bedrukten, help ons.

0 Maria, genees onze dierbare zieken.

0. L, Vrouw, zegen onze stallen en velden.

Maagd der Maagden, maak on~ kuisch.

Maria, bchoud het Geloot' in Belgii•.

Htet· det· Zee, geleid ons naar den hemel.

Deur des hemels, geef ons de volherding.

Op den berg van alsem verzoet ons hitter leed.

Toon dat gij onze Mocdct' zijt.

(IJ Wij geven ze zooals ze op den groo!en otl'crhlok vi'>~îr het Wonderbcrld te lezen staa1J.

--·-~.J--~

LIEDEREN TER EERE VAN

0. L. VROUW VAN ALSEMBERO

PELGRIMSLIED NAAR ALSEMBERG

1 1).

Billied kan door twllt' hPtkvaarl bt·st !-\I'ZOII!-\1'11 wordc11 al,; o• iu 't zielil ktHlil \'all Alscmbt•rg.

3

315.310

Ginds, rond diPn liP- vnn

)I

6

5

4

3

1

o ~

2 •

ltPu- vel-top.

Daar

3

1

3

prijkt een dor'p zoo ,;choon : liPt l'Oept on~ : « Pcl-gr·ims,

(

ll

5

.

al-

H2

111]1

3

0

3

2

2

2

4

2

o2

I

a:~

--

3

1

5

5

te Q"e-moPt. En

on~

2

2

3

3

1

dod

.0

woon

3 I5 4 3 4 4 0 4 I 3

klinkt die stem on~

11 2 •

I

Ien op! Komt na.at· Ma- 1'1-

1

2

»Hoe

4

3[

IH•r·t zoo'u

5 4 3 4 4

o

4

goed ! Al~ ant-woo1·d g-al-m;:(tit vmom ge- mol'.d On;;:

(1) Het muzil'k l'an dit lied i:; l':lll (;u:<laar Bols.

I

!!

70-

ll

5

6

3 5 -4

.

I

0

t

6

6

3

4

4

.i .6

0

.4

.3 6 4

3

!?

blij- de pel- grimH- groet :

5

7' --

!?

!?

~ On-

~

2 •

. 3 7•

. 3 !? •

Vrouw, ge-groet, ge- groet, Ma- ri-

7:C

Hij noodt ons tot zijn autaarwoon En mint die Haar brmint. » Hoe klinkt ...

5.

Lie- ve

.0 !? . 0 ~ a!

3

« Nu. pelgrims, roept Maria aan : (tod geeft u wat Zij vraagt; Nog nooit zag men een kind vergaan Der lieve Moedermaagd. » Hoe klinkt ...

.0

2.

Daar schittert in den zonneglans De ster van 't heiligdom, En roept ons, van den torentrans « Weest hertlijk wellekom ! » Hoe klinkt ... :~.

« Komt, pelgrims, treedt den tempel in

Waar 't Wonderstandbeeld troont Van Haar die hier vol hemelmin Heur brave kindren loont! » Hoe klinkt ...

4.

«Aanbidden weeerst Gods eigen Zoon, - Maria's eigen kind ! -

« Moed, pelgrims, valt het klimmen zwaar Naar dezen heuveltop, Eens klimt gij hand in hand met Haar Naar Sions Heuvlen op. » Hoe klinkt...

AVE, MARIS STELLA !

Bij de inhaling van ecne bedevaart door de geestelijkheid van Alsemberg,__ klinkt de Ave maris stel/a in schoon en gregoriaansehen zang, terwiJl de stoet naar het heiligdom stapt. Dt> woorden daarvan luiden als volgt : l.

Ave, rnaris stella, Dei mater alma, Atque semper virgo, Felix coeli porta.

~.

Sumens illud Ave, Gabrielis ore, Funda nos in pace, Mutans Evae nomen.

-72-

....,

GEGROET, 0 STER DER ZEE

I. McHl~tra

te c~sc ;\htrcm, te ]li'CC('S. (_Iu i pro nobis natns.

Tulit esse: tuus.

~olvc

vincla. t'Pi~. l'rof'cr lurrwn ca<:c:i~.

Mala no~tra pdle, P,ona eu ncta po~ce.

I :.

~llfllat Jll:l'

...

(i .

Vit.am pt·:u·sl:l puram ltc•t' par:1 tututil l it vidPnic•s .Jp~nm, :-;PrnJH'I' coli;Jetcmur.

Virgo sin,;ul:u·is, lntm· otnn<:~ mitis.

Noscutpis solutos, MitPs f'ae Pl c:astos.

:-;it la.us L)(:o Patri, :-;ummo Christo d<'Cil~, :-;piritui :-;ancto, Tri l11ts hmtor un11~. Anwn. :'1. B. Tt· Lolll'lks !.iu;;PII Frausr,h1· IH'dn-aard,·rs diP woordc·u op eenc melodie· waar de· Lat.ijnst:IJ<' klenJiooJJ al',;rijsc·lijk hij gc·r:·,braakl wot·t:lt.

IIPL gaal mank vau 't I>Pgin lol 111'1 eiJJdc· : :iü· maris sl .. llii ... Dat dom rling is alrl1t.s ook in Vlaamseli Bt'lgil- 1·c:rsprt'id gc·raakt. lnt:lir:H, hij voorhc·,.Jd, kottf\l't'(.(a!liStPu or hednaardrrs dit voosken weusclwn te zilll;l'll, dan gl'iic•vc·tl zij ht'l tor.l1 nid lt: J.illg<m met de Latijnsclw woordc·u : 't is !.1· IPPiijk ~ -Daar die· nwlodic· zt>lve nogal wl'iluirknd is en J.illgi'!Jtl, kllllllf'll zij zr Ialeii liooreu met de voll-(l'ndc Vlaarnst:hPit'llt-rli,jkc· vc•i'lalillg van dl'll .tv:· rnaris stclla:

212:3.03

4)\ 0 0 ~

( }od»

g-roet. o

ll

s •

5

432 I

MoP- der mt-

ll

4 . 0 4

bli.i

7.

1

lH'-

.

o

smet,

al

!liP.

tijd

31 on>'

3 • 3 3 2

llen

ll 6 :o6 I 5."5 342 bli.i

54

1\i;;-;; ~·cl.

5.5

3

Den he md

(l·

pen

:-:ü

11 ~.d ~

llien ~chutHIPII AvP gToet Braeht (:abri i' I 11 mee~ : OcPJ ,;ij, nieuwe Eva. ons Bi.i 't I<•VPII ZOPll'll VI'Pt' I Bt't•nk onzen zontll'n hand ; ~ehaJ lichl aa.n 'l blind ,;emocd; .Ja<t!-i on:w mmpnn weg: Bd;.om on~ alle goPd.

Toon dal ge ons i\loe!!Pt· zijt : Hoor· lli.i on8 lJpdnn nu ])ie mensclt wet·d voot' den nwn~c\lt 1 En zoon wou zi.in van u

11

-- ; 5 -

-7411. -

0 wonderbare Maagd, Gij hoven allen zoet, Geef ons. van wnden vrij Een kuisch en zacht ge~~ed.

(fansch verdiept in stil gebed, Snelt gij naar Elisabeth : \Vaar wij drnk en kommer zien, Leer ons spoedig Lijstand biên.

Geer ons een rein gedrag, Ilat vast ten hemelleidt Waar wij eens Jezm; zien In vrengd voor de eeuwigheid.

.Jezus, Schepper v;tn 't heelal, Arm geboren in een stal, Dat dP geest van arrentoed' On::; onthecht' van 't aardsche goed!

Aan God den Vader lof!

Lof Christus Opperheer!

Lor Ood den heilgen Geest!

Aan God-rlrijoenig eer!

IV. -

(Y6or elk tientje zingt men l'en der volg1~11de stroofkens of koepletjes op elk tientje toepasselijk.)

Weenend zoekt gij, tot gij 't Kind In den tempel wedervindt : Leer ons in de kerk voort;tan .Jezus vlijtig zoeken gaan.

OE ~:oonscnAI' nEs Erii:Er.s.

Matig.

I

Hoe oot-

3 3 I 4 2 ll's en-gels blij-den 2 . ll pijn

I

3 2

2

mot~dig,

3

.

groet!

I

2

2\

?

Ma-ged

zoet,

DHOEVE MY8TE!UEN.

Hoort gij I. -

5

4 4

3

3\

<teef dat wij in vreugden

Ook als gij oot- moe-dig

Trager en met

I

9-

7 ? zijn.

lli'llHACllT \AN .!EWS.

llE VI~Illrlli VAN .IEZI!S,

\".

BLIJDE MYSTERIE!\'.

s)l ~ 9 I

DE

Lieve Vrouw. 1lie 't Kindje teer Opdraagt aan den Oppm·heer, Leer ons. tot <tods wil bereid, Leven in gehoorzaamheid.

ROZENKRANS LIED.

I. -

DE HI·:ZOEKIC\1; \ AN MARIA..

!li:

llOOilSTHl.lll VAr\ .!EZ\''·

ltitrlrukkinr~.

Jl

ll

3

3

I

1

7

Ach, wat doods-angst .Je-

zus

1

6 leed I

-

-77-

;6 --

t:LOIIIEI\I.IKE ~IY~TEIIIL\.

111/

ll

j

6

6

I

I

4 4

Zid Hem zwne-trn IJ! oe d ig

j

.I

;~,wed

j

! Zon

j tlaa1·~.

2 21 VTOolij/•.

weent met

!

ll

I1

. i 6

2 ,

1 6

1 1

6 •

ll Voor u, zotlilaars, wordt ge:-dagen duizPnd Zm-gt dat g-ij vr~1·stnrvingEn ;~,oo voot· 11w zondPil 111. -

lh:

ldlll\lt-il:

on-; !leer· kt'l'l' do()t IJol'l.

V\t-i .11-:/IJS.

.Jezus :u·ijgt, tot spot en hoon. llom·npn voot· l'l'n koning-skroon llij gPnPZ('~lllW ~u·me ziel, I li1• door eig(~nliel'dt• viel.

1\'. -

DL

"'"hili: \111\11

D::

ldli'i"II:Jt-ill

4 3

I 3 2i I

2 •

3

2

1- 2

2

3 • dood,

I

V\'

.IJ:I.t:,;.

.Jezus' lid'dP- onPindig groot Beacht. 111)111 lot de hiltl'e dood.

Toont uw liel'dt' tot dt•n lleet·'

Nooit. ncr•n, nooit g·pen zonden meer!

5

Hi.i~t

2

weer

I5

4

uit der aar-dP ~dwot: Zon-daat·s, 't voor-beeld dat I lij

ll 4~3

i

C? 4 3 3 gaf' \Vdi.-ke u uit 11w 11. -

zon-den- .~T:If''

llL IIUILJ:Y\,\I:T \',\, .11 l.ll,; •

.!\'zus klimt door Pigen m:tehl \Vaar de glot·iekmon liPm wacht l:eoril;-ook ons verlangen aan Om ten hemel Pens lP gaan 1

V\~ .IJ-:/.1'.,,

Zid nu rnd zijn kt·uis ht·l:uin .Jezus zijnen kl'lli:-meg _gaan : Laat ons lijd<•n md g-t~duld, Boeterlil vom· ons zondt•sclr uld. \, -

van dl'

.Je-zus, nwPs-tPr

rou-wmHJ ltpJ't: llij zi_jt dP om·- z:la.k van die ,;mert!

\V['(~i~d

2

5 ),

11

lleilgP <lPt~st, die ncderd:talt En 't apostlenliel't lwstraalt, nat dl' strm v:m 11 \\' g(~n:i Nirt voo1· ons Vl)l'lOJ'PJl ga !

1\'. -

1)1.:

IIJ-:~II:I.V.\.\1\T \cl~ JLIHI.I •

Viert 1\I:u-ia's Hmnelvaart, 't Loon van hal'C deugd op :tard lle volht'!'ding in de dnngd <leve ons ook dl' hemelvreng-d!

I

\', -

::::::=-

DE KIION!N(; VAN MAIIL\.

~~ 5 •• 0

!loog verhoven bij Uods. troon, Schittrend met uw gloriekroon,Moeder, sta ons allen bij, Dat we~ens zalig zijn als gij !

Maagd!

Maagd!

Maagd!

ll

DE HEILIGE ROZENKRANS (1).

Toegewijd aan 0. L. Vrouw van Alsemberg, hijgenaamd (), L. \'rouw van den ll. Hozenkrans.

jJ

il

5 3

2 • I

II

•• 0

Moe-der, wt;es ge- groet!

~I

I

I

I

2

3 4

• 0 0 0 2 Het Het Eens

I •

1

II

• 4 3 U te

I

3 2-415.2012 3 2.

Hel- der-groe-ne lila- den, Die elk twijgs-ken Zir de rlom·-nen ste- ken, Die elk sten- gel Prach-tig zijn de l;lve-men, Dirmijn lof- krans

I Oj23 2 6!7-455-163-421 draagt, nc- ven 't beeld te ra- den Van de blij- de draagt: Zin-ne- boeldig tee- ken Van de droe-ve draagt: Zin-ne- beeld der 1w1m- en glo-1•ie- rij- ke

6jl =

(i) Zie de be~rlriding op blz. 120

\3ll

I

I

11

het uitmuntend werk Geestelijke

56

54 I

7 7 6 35434 5 • 5 leven biedt ons som-tijds IJlij-lle tijden : Male-ven biedt zoo dik-wijls d1·oe-ve dagen: Maven :Makomt het eind van dit zoo bro- ze Ie-

ll

6 7

+

ri- a, als 't ge- luk mijn ziel ver- heugt, ri- a, al:<J de smert mijn hert ver- knaagt, ri- a, als mijn ster- vens-uur zal slaan,

H? ••

Liederkrnns, door

I

-4 • 5 0 5 5 4 3 5 I 4 3 • 2 2 ko-zen ! Met een kmns van ro-zen V al ik u te

Ma-ged uit-ver-

4 • 5 0 5 i 5 4 3 5 3 2 ko-zen!

Met een laans ran ,·o-zen Val ik

voet.

5 32.

11 •• 0\12341 Moe-der, wePs ge- ~roet!

Ma·ged uit-ver-

voet.

"f>

2

79

pp

}I

ll 4

3 2

i7 6s 15s- 6 o

1

i

2

I

Ah! leer me christ-lijk mij ver-blij-den: Nooit schei-dend Ah! leer me mij- nokrui-sen dra-gen, Vol hoop ~p Ah ! kom mij hulp en bij-stand ge-ven, En moge rk

ALI'I>NS Morum;AT ( 1!JO i;.

L_

8o-

2)

I5

6

7

3

2

I I ••• I =

van el- kan-dm· vrPug-d en deugd! ('od, die zalrtter-wijl hij slaa,gt! t;lo- ,·ie- rij/; ten hemei gaan !

5 3 2• I

I

li

Moe-der ma-ged

5

3

5 4

4\-4.50\5

Im-nwr· vlek- ke- loo- zn !

1.oPl.

2

3

3 -:-4

4

nog eens uw ge-

)\ I •• 0 i I 2

-

fJ'es

I'

11

1

-

- - --

4 •

6

1

ge-

ZP-

-

3

4

5

grnd-ste der

dn

5 6 0

\TOU-

Won- dre he-mel-

5ö 6 :6

tl'Ou- wen, 0

r1•n

Ij i

!

WP!l

I

4i3.22jl ••• j.oool ro-l.l'. \V ers ge-groet ! ne- groet

1 ~,

;V PELGRIMSLIED BIJ HET VERTREK UIT ALSEMBERG.

\

I' \

5 • 5

! !

6

5 •• o 3

.3

6 6

5 4

5 • 5

3 3 2 2

3 •• 0 3

.3

t t

3 2

5 • 5

! !

! .. 0 3

• 3

7

0 1\Ta- ri-a. toon al- tijd

+

rnf

I )\3 1.

.s[ i i

0

Ma- ri-

~' 6 5 4 3 hPI uit hert en

7

<t,

4 •• mond,

o

6\6.503.5

hoor ons !dan- ken Gal mend

4. 6

1

6 1

3 .0 5 .5 \ . • 0 5 .5 I 0 5 .5 \

7

5 5

5 5

()

3 3

!\Ia- ri- a, toon al

!I oor hoeweubij 't weer-gaan 1 i

6 3

-4 6\5 •• 05.5

dan- ken Voor uw wei-daan ons ge- jond.

Ze- gen

,,

5

5

7

5

5

\! 3 3

5

4

3

lir- VP !\fordP!'

6

9 9 ·9 9 lie-n• Moe-der

.0 7 . 6

. • 0 .- -4 02 . 2 4 4

/:i

tijd

dat gn om;

..0

2 2

\: 5

p

7 0 5 • 7

3

9

zijt!

I lat ge~ns

/,ij t '

..0 ..0 (j

\ .II

-~

-832.

Sterk en moedig door dien zegen Gaan wij weer naar onze plicht ; Zwaar en la~tig mag die wegen, Door uw hulp wordt alles licht 't I~ op u dat wij hetrou wen, 0 gezegendste der vrouwen !

Koot':

0 Maria, toon altijrl ~ bts. · llat g~ons lieve :\loeder zijt! :~.

't Leven is gedurig ~trijden, Maar gij helpt ons vroeg en laat : Zoeten troost bezorgt g;-in 't lijden, Sterkte g!~ert gij tegen 't kwaad.

Loon on~ kinriedijk vertrouwen, 0 gezegendste der vrouwen! /\oor ;

0 Maria, toon altijd 11ns. · I>at g!;ons lieve Moeder zijt! I

4.

Zegen Kerk en Paus en Koning, Zegen 't dierbaar vaderland, Zegen de onzen, onze woning, Alles waar ons hert voor brandt, Onzen handel, ons landouwen, 0 gezegendste der vrouwen !

1\om·:

0 Maria, toon altijd ~ . · I) a t ge on~ lieve Moeder zijt!

Jbis.

f>.

Zegen al ons levensdagen, Help ons in gevaar en nood Dat wij on~ getrouw gedrag~n Als uw kindren, totterdood!

Dan gaan we---;;_ bij CTod aanschouwen, 0 gezegend~te der vrouwen !

Ao01·;

l

0 Maria, toon altijd Dat gf':--üns lieve :Vloeder zijt ! bis.

VEREERING VAN 0.-L.-VROU\V VAN ALSEMBERG DOOl{ BEDEVAARTEN ALSOOK DOOR

BUITEN ALSEMBERG BESTAANDE BROEDERSCHAPPEN EN KAPELLEN.

1. De bedevaarders komen meest van den 1 Mei tot den 1 November, hetzij afzonderlijk, hetzij in gezelsch~p van anderen uit dezelfde parochie of stad.

Over de inhaling zei ik reeds een wood op blz. ti~.

Na hunne gebeden in de kerk gestort te hebben, gaan er vden de1z tVeg om, dat is, den processiewe!{, zooals wij hem op blz. 5o aanwezen. - Die den processieweg niet doen, gaan volgens god svrucht en beliefte buiten rond de kerk, en, na eiken toer, blijven eenige oogenblikkcn bidden achter de koor, waar het vagevuur afgebeeld is met, daarboven, een kalvarieberg.

2. Hier laten wij een lijstje volgen van de plaatsen waar men 0. L. V. van Alsemberg op zonderlinge wijze pleegt (of eertijds placht) te vereeren.

!

i

Een sterretje * vrîór den naam duidt aan dat er nu nog pelgrims uit die plaatsen jaarlijks of toch dikwijls het heiligdom van Alsemberg bezoeken. - Het cijfer '1652, achter sommige namen gezet, wordt door den geschiedschrijver SANDERUS opgegeven als het jaar dat er bedevaarders uit die steden en dorpen regelnutig naar Alsemberg gingen: waarschijnlijk kwamen die reeds van vàór ri1S2.

Tot vollediging van de wetcnsweerdigheden betrekkelijk de devotie jegens 0. L. Vrouw van Alsemberg op andae plaatsen bewezen, voegen wij er nog 5 of 1i namen bij, om reden dat er die godsvrucht sedert eeuwen bestaat, dat er een kapelleken in 't veld of eene zijkoor in eene kerk werd opgericht, of een broederschap ingesteld ..• Over sommige afgelegene en alzoo minder hier gekende plaatsen (Ieperen, Doornik enz.) deelen wij wat meer inlichtingen meê.

-86Alphabetische lijst van bedevaarten enz.

Arquennes, boven Nijvel, dekenij Seneffe, provincie Henegouw: daar staat een kapelleketer eere van 0. L. Vrouw van Alsemberg. *Beersel ( t652), dekenij Ukkel. Zie blz. 4S. Beert ( tGS2), dekenij Hal. Bellilzgen (1GS2), dekenij Hal. Berge11, hoofdstad van Henegouw. Ter cere van 0. L. Vrouw van Alsemberg wed, sedert tiÎ'Hi, in de hoofdkerk vanS. \Valdetrudis (Sainte- \Vaudru) een broederschap ingesteld : daar ook bestaatereene prachtige zijkoor te harer eer (epistelkant). In 1769 vierde men er plechtig het honderdjarig bestaan van het broederschap; den 2k Mei 18S4, in dezelfde kerk, werd een rijk vaan gewijd, door een godvruchtigen persoon aan Onze Lieve Vrouw van Alsemberg vereerd.

Boetsfort, dekenij Ukkel.

Bois-Seif{neur-lsaac ( 16'>2), dckcntj Eigen-Bnkel.

Bousval, dekenij Court-Saint-Etienne. Tusschen Bousval en de puinen van Villers staat er in 't veld (hameau du cérzsier) een kapelleketer eere van 0. L. Vrouw van « Ausemberg " opgericht.

Brugge. Daar en in gansch West-Vlaanderen was 0. L. Vrouw van Alsemberg van in de qe eeuw bekend. Op een loterijbriefje van

*

*

14.li ( 1) le< st men : Onse soete Vrauwc van Alsber;:;he en van Alle11 (2) Die moet ons wachten van mesvallen (3).

Brussel, Sint-Gillis ( t65z).

Brussel: het broeder,chap van Sint-Elooi I '7')'.1). * Brussel : de slachters. Zie hooger 1780, 1823, 1891. *Brussel, Schaarbeek-Laken. De Derde-Orde (vrouwvolk). Zie hooger blz. ,~o. *Brussel, SchaarbeekS. Sen,.:Jtiu.~. (r) Zie

{(! i'landrr', III, (I.J. (o) Hal. (j) I >ie moet ons bewaren \':lTI on~cvallen.

Doornik. In de kerk van S. Piatus \Saint-Piat) bestaat er nu nog een broederschap van 0. L. \'rouw van Alsemberg, waar Paus Innocentius X den 1 1 Februari 11iS2 atlaten aan vergunde. Aan den ingang (links) is er in die kerk eene merkwecdige zijkoor van 0. L. Vrouw van Alsemberg : op den autaar staat er een houten verguld 0. L. Vrouwbeeld ( 1), en in Je boiseering van deze groote zijkapel bemerkt men 8 schilderijen (van weerskanten vier) alle acht betrekking hebbende op 0. L. Vrouw van Alsemberg. Te beginnen van aan den ingang der kapd, langs den kant van 't evangelie, heeft men: 1. Vcr~ch[jning van eenen en~el aan de drU ge;usters 1-'GI'l Alsemberfi en van eenen 2c" en [iel aan S. 1-~'lisabeth vmz Honf{'arii'; 2. S. Flisabeth en d•·ij ge;usters :;ien het vlasveld op éénen naclzt rijp, en ce11 rooden draad errond fiCSpanncn; 3. De bouw der lce,,k Pan Alsember!{ JPor.:it door eene pri11ses (2) be:;ichtigd ; 4 . He1·tog Jan JIJ, doo•· vijanden overvallen, bidt 0. L. Vrouw cm hulp.

Voortgaande van aan den aèttaar, langs Jen kant van den epistel bemerkt men : 5. De geredde hatog Jan JIJ belooft de kom· der kerk te boliJven; 6. HU komt te Alsember!{, wam· hij het grondplan der koor door eenendraad afrrcspannen vilzdt ; 7· Verge:;eld van hovelingen komt hij llac11' de voltooiin;; der koor ;ien.

8. Fene bedevaart va11 Doornik wordt te AlsemberK processiegewijs IallfiS de11 M'roofe11 trap naar de kerkgeleid.-Onder de galmgaten van den toren heeft de sch1lder een klein ,·icrkant geleekend met het jaartal 1742.

Al deze schilderijen zijn van dien tijd en denkelijk door dezelfde

(I) Een ~~ lJC'el1l \'an 0 L. Yrou\v van 1\bcmlH·r~. ~ansch in zilver, omtrent t.5o m. hoog-. in de sakristij l>ewaard. wordt nooit tentllong-csteld dan in de plcchtigt• processic van den Zondag· n;J den t5 Augllsti. l >it beeld is, C\'C'nals dat van gemelde /.I] koor, in renais,;ance-stili; not·h 'teen noch 't ;tnder trekt op (\.1t van

Alsemberg.

(2) Ze is anders gekleetl 1L111 S. Elis:Llteth op de r• en 2'' schilderij

-

:I

,I

\I . I

iI

-

88-

hand gemaakt. Met d1e te bezien zou men waarlijk wanen in Alsemberg's kerk te zijn !

In de kerkrekeningen van Alsemberg lees ik nog: <r 16 Aug. 1710: item ootfangen vanwegens die confrerie van 0. L. V. binnen Doornick synde vier mans-persoonen in den naem van d'andre gekomen, thien guldens. " - De bedevaarders van Doornik bleven achter in 1.~23: eenige kwamen in 11'91 en HJOS, * Dngenbosch, dekenij Ukkel. Zie lwoger blz. 4~.

Duinkerke. De zeelieden van Duinkerke (haven op de Noordzee, in het N,orJer-D~fYHtè nent, Frankrijk) oiLrden in zilver na;:;ema~kte visschcn, lang v6nr den tijd van SANOERUs, die in lfî'i<i zijne geschiedenis uitgaf: dcz; las cilt toen, zoo schnjft hii, in de kerkar~'·,ieven van Alsemberg. Die ofkrgiften bestaan niet meer.

Dworp, dekenij Hal : van in 177'i wordt er in de kerkrekeningen melding van gemaakt. * Rigen-Brake! (IIi52). * Esschellbeek, dekenij Hal. * Hal : daar bloeit het broederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg. Zte hooger blz. 4>:1. *Hoeilaart (1807), dekenij Ukkel. * Huisingen ( ,652), dekenij I-lal. * Karloo S!nt-Job, dekenij Ukkel. leperen (West-Vlaanderen). De gilde of rederijkkamer van U. L. Vr.mw van Al'iemberg (met titel De K01·enbloem) werd te leperen reeds in d 1S 111gesteld, en van d1en tijd af bvdmen er jaarlijKs, eeuwen aaneen, eenige leden van het broederschap in bedevaart naar Alsemberg. D~ gilde bestaat er niet meer sedert '79+• maar het broede•·sclzap (of geestelijk genootschap; bloeit er altijd in de kak van Sint-Nikolaas. [n de sHkristij van Alsernberg's kerk bewaart men twee zi !veren platen door de Iepcr,;che bedevaarders geschonken in tGH5 (1). Zi~ hooger blz. 46 -Het bla1oen der gilde bestaat nog: het maakt deel uit van de rijke verzameling oudheden op het prachtig kasteel van Beauvoorde, onder \Vulveringhem (arrondissement Veurne, in \Vest- Vlaanderen J uitgestald.

Kortrijk (West-Vlaanderen). Van in 1447 was 0. L. Vrouw van ( 1 ) Ik beschreef ze in mijn boekje : Hijdrage tot de I!!/H?rsche rrd.-ri/kkrun~r DE KORESBLOK\.J. Gent. bij Siffer,

~t:scldf·dem·s 'iJan dr J<:)03,

8g-

Alsemberg in Sint-Marlenskerk te Kortrijk gevierd, zooals blijkt uit de kerkrekeningen aldaar, Lembeek ( 16~2), dekenij Hal. * Liedekerke, dekenij Assche. Zie hooger blzz. -fO en .fS. * Linkebeek (16S2), dekenij Ukkel. Zie hooger blz. -t8.

Ma ransart ( 1tiS2 ), dekenij Eigen- Brakel.

Loth, dekenij Hal. * ,V:jvel: die bedevaart bestaat, volgens SA,DERUS, zeker sedert 11i-t 7.

Ophai11 ( llÎJ2), dekenij Eigen-13rakel. l'epingen : van in 17ii wordt er melding van gemaakt.

1'/ancenoit (16S,), dekenij Eigen-Brakel. *Ruisbroek ( 1iÏJ2) dekenij Hal. D" seJ.;rt lang gestaakte bedevaar: werd sedert 1Srp opnieuw in voege gebracht. * Sint-Genesius-Rode, dekenij Ukkel. * Si11t-Pieters Le·cuJV (16S2), dekenij Hal. * Te,·kluijC, dekenij Eigen-Brakel.

Tienen : van in '-+7-1 deed men er beèwegen naar Alsemberg.

Tw,·ebeek (Tubize) : in 171 G werd er een otlá ged~an door "i•1gcsetene »van die plaats.

Ukkel: 1GS2) :zie over d1e schoonc b,;d,;vaart Cccle, Jfa1·ia's Dorp (!Xe hoofdstuk, Pler;tige beicweg van Uccle nam· 0. L. Vrou1v van Alsemberg), dnor .J. lhELEliA!'IS (Brussel. I~SSJ. Vorst ( 1•îS 2}. \Vatennaal ( 1liS2).

*

*

Nog eenige namen van onregelmatig i;,o:11ende bedevaarten, b. v

Aarschot (kongregatie), Anderlecht (patronage), Brussel (DerdeOrde, mansvolk), Brussel (H. Familie), Bntssel (Fransche kongregatie), Brussel (jongenspatronage van den Zavel), 8uisi1zge•z, C:~nz:ères, G:~lmJa,.deJz (Kongregatie), Geest-Gérompont, H:~l (jongenspatronage), Hal (Derde Orde, mansvolk), lttre, Kasteel-Brakel, K.1ste•·, Laken (meisjes-patronage), Lebbeke, L~uven (.->int-Vincentius-genootschap ), Le:tve1z (socialiteit der heeren). "vfechelen (Kongre- · gatie-de Decker), !declzelen (Genootschap der Christene Moeders), Mo11t Saint-Je:w, Op wijk (Kongregatie), Parnel (Kongregatie), Sint-K!Vintens-Lennik (Kongregatie), \Vouter-B•·akel, eoz. enz.

GENEZINGEN EN ANDERE CIUNSTE:-l

I

I,

TOEGESCitREVEN AA~

'I

DE VEREERIKG VAN 0. L. VROUW \"AN ALSDlBERG.

-----路----路----In de kerkarchie,路en van Alsemberg en van vele plaatsen waar 0. L. Vrouw van Alsemberg op bijzondere wijze vereerd wierd en wordt, staan verwonderingwekkende genezingen en andere gunsten, aan l\laria's voorspraak toegeschreven, in groot getal aangehaald.

Zekerlijk mogen wij al die wel,iaden zoo maar setYens niet als mirakelen uitroepen : daartoe erkennen wij alleen het gezag der H. Kerk. Stellig toch is I\! aria onze beste en machtigste :\loeder; stellig ook is het d2t zij op sommige plaatsen meer dan elders het betrouwen der smeekenden beloont, en niet enkel de nog altijd zoo talrijke geotl'~rde dankmissen en dankgiften van allen aard, mqar ook de sedert zoovele eeuwen toestroomende bedevaarders uit Brabant, Henegouw, Oost- en \\'est-Vlaanderen, enz. komen met reden ons in ons kinderlijk vertrouwen meer en meer bevestigen en aanwakkeren.

Ten tijde van den geschiedschnjver Jan Gielemans, onderprior van Romie-Klooster ( q:l;-qS;1, vielen die feiten voor, welke de eerste met namen en datums verhaald staan. \Vij geven hierna alleenlijl路: met een paar woorden eenige voo!'vallen op, welke na aanroeping van 0. L. Vrouw van Alsemberg plaats grepen. q;3 (April), te Bavay (Noorder-Departement, Frankrijk), opwekking en doopsel van het doodgeboren kind der huisvrou\\' van Jan Soheer.

Lp3 (23 Oktober), te Ledegem (\Vest-Vlaanderen\, eene vrouw

genezen van het steen.

147H, een meisje dat eene lange speld had ingcslokken kan deze uitspuwen.

-- 9:],1490 (di .Juli), te Meileghem (Oost- Vlaanderen), een jongsken,Jan Gysels, ougenblikkelijk van eene erge wonJe genezen.

14~10, te Ieperen. Rogier Hollebeeck, van eenen windmolen gevallen en 5 urer: lang voor dood aanzien, geneest eensklaps. q(JS, de edelman Jan van Moffaert (bij Keulen), door booze bloedverwanten gekerkerd, wordt wonderlijk uit het gevang verlost.

14(JS, te Doornik, eeCJe arme huisvrouw, genaam,J Katharina Straet, wordt na doodsgevaar gelukkiglijk moeder.

1504, te Leu,·en, gebeurde een soortgelijk geval.

1504, te Alsçmberg, een d<ud kindje, reels gekist, herkrijgt leven en gezondheid.

1JO~I,_ te l:lroekseel, bij Sint-Omaars (Frankrijk), een jongeling van tiJ Jaar en een bejaarde man, op denzelfJen dag van eene z";are breuk genezen.

Een andere man van tegen Sint-Omaars bekwam dezelfJe gunst. t5t6, te Geeraards bergen, een verdronken kind, Helend Beerincks, wordt van de dood verwekt.

1'> 1li, hij Meenen (West- Vlaanderen) gebeurde een soortgelijk geval. tS17 (28 Januari), Ie liersele (tusschen Kassei en S. \Vinoksbergen, Frankrijk;, oogenbllkkelijke genezing van eene moedev. r5 ;g, te \Vezemaal (tusschen Leuven en Aarschot>, het vierjarig zoontJe van brou11-er (iillis Hertogen, ter herberg 't Hoefljr_e 1• in den brouwketel gevallen en er voor dood uitgehaald, herleeft. t51g, op denzelfden dag te \Vilsele (een uur van 'vVezemaal), viel een Jongsken van den zolder tot op den watersteen, en wordt voor dooJ opgenomen. Zes uren daarna wordt het gezond.

1S2 1. \ Verden nog van de dood verwekt : een meisken van Kwaad-Mechelen (Kempen),- Lukas Twoclf, een jongeling van Antwerpen,- Aart Pauwels, een jongsken van Hoei. t524: zoo nog herleefJe te Becrse, bij Turnhout, het dochterken van Hendrik Kerreman, dat, achterover in een ziedenden ketel gevallen, totterdood verbrand was.

1:'izS ( t5 Mei), te Berthem, bij Leuven, een verdronken kind oogenblikkelijk levend geworden.

1S2S, eene vrouw van Roosbeek ging op krukken naar Alsem-

-

g3-

berg : halfweg eensklaps genezen, heeft zij hare krukken te Als~m­ berg geotTerd. t525, \"erschillende in zilver nagemaakte visschen, in vroegere tijden te Alsemberg geotTerd, bevestigen het algemeen bekend gevoelen nopens den bijstand van Maria als Ster der 7ee aanroepen in de zeegevaren.

X. H. -In rle 2'" hrlJt van die-zelfde eeuw verslapte de bedeYaart tot 0. L. Vrouw van Alsemberg, ten ge\olge van de hertierten in 't land, van de beeldstormerij, enz. \Veldra toch herneemt de godsvrucht.

tlitt, j-'etrus Vander Haghen. meier van Alsemberg. geneest schielijk van den rooden loop. . rGz5, te Alsemberg, de 10-jarige Jan de Lauw, na drijmaal rond 0. L. Vrouwbeeld gegaan te zijn, geneest geheel van zijne gesletenheid. tfÏ2<J, Jan de Ridder, geboren te Hoeilaart, geneest van dezelfde kwaal, na eene bedevaart te Alsemberg.

1629, Hendrik Vander Straeien. van Brussel, \YOrdt na eene 3• bedevaart naar Alsemberg van eene zware breuk verlost. en laat zijnen band in de kerk.

1643 : toen men met het be~ld van 0. L. \·rouw van Alsemberg in de kapel van S. l\laria Magdalen·' te Brussel gevlucht was, liet ereene moeder, Katharina van Orten, aan het beeld het hemdeken van haar kind aanraken, dat op den stond van de koorts genas.

1643: een vijfjarig kind, Jan Hu,el, zoo mismaakt dat het zelfs met gecne krukken vermoe ht te gaan en enkel kon kruipen. genas geheel na de belofte van eene wassen keers. tiÏ4S. redding uit een zwaar zeetempeest van Jan lc Josrce. die uit Venetië kostelijke offeranden zond, en in rtîS5 zelf naar Alsemberg kwam. tfÏ52, An toniade J':auw. huisvrouw van Sirnon van Robbrock, geraakt door de pest. nadat 5 harer kindert.:n er reeds va:1 gestorven waren, werd bediend. en. na de belofte van eene wa;st:l keers door haren man. was zij 's anderendaaf;S !"enezen van de vreeselijke ziekte. tli5~. Hendrik Püstur. van Eigen-Brakel, hacht zijnen gebro~en zoon drij Zatenbgen n~ar Alsonl·erf". en z:Jg hete: toen genezen.

-941GS4, Lieve:1 Clerens, van Assche, ook genezen van eene breuk.

1GS 4 : hetzelfde gebeurde met Antoon \V&lravens, van SintPieters-Leeuw.

1GS4, Anna Tits, van Heikruis, komt 0. L. Vrouw te Alsemberg bedanken voor de gelukkige geboorte van haar kind.

1GS4, onverhoopte genezing van Kanunnik Sebastiaan Tichon, te Ieperen. Uit dank heeft hij het broederschap in d1e stad doen herleven, en kwam 111 1GSS te Alsemberg de H. Mis zingen.

1tjj) ( 2S Septemoer), te Ternath, het verdronken tweejarig zoontje van Ambroos-Adriaan de Valk en van Sara de Koninck herleeft. Uit dank werd aan 0. L. Vrouw een geschilderd portret van het kind vereerd.

1G55, te Nijvel, het Godshuis van Sint-Nikolaas wordt, na eene bedevaart door Katharina Pisnez, verlost van een boozen geest, die dat gesticht sedert 3o jaren met schrikkelijke verschijnselen verontrustte.

1G'ij, Regina Rentiers wordt onder de Mis te Alsemberg genezen van eene viermaandelijksche blindheid, door de pokken veroorzaakt.

1GG 7, toen men met het beeld weer naar Brussel gevlucht was, genezi,,g van Katharina \Vafelaers, het geheel lamme dochterken van den gretlier Zijner ~!ajesteits Vrijheden van Tervuren en Duisburg. U,it erkentelijkheid werd het geschilderd portret van het kind aan de kerk van Als~mberg gegeven.

1Gti'l. te Bergen, het kind van Bernard Perin, van eene breuk genezen. dit iS en 1G•ilJ. De pest woedde te Bergen, en geen enkel lid van het broederschap van 0. L. Vrouw van Alsemberg stierf ervan : uit d:ink schonken de confraters in 1679 eene nog bestaande schilderij zie hooger blz. 3G).

1G7S (29 Septemberj, Lodewijk, zoon van Frans Lacoirt en Eli· sabeth Lebacq. te Hal, geneest van eene erge oogziekte.

1682, te Doornik, Bon Ablay, ting1eter, viel van een dak 3G voeten hoog, aanriep onder het vallen 0. L. Vrouw van Alsemberg, en bleef ongedeerd. Met die gelegenheid werd de kerk met eene schilderij versierd : 't is waarschijnlijk die welke Het Be:roek 1•an kei,.ers en koningen voorstelt en in 1G~(j werd geplaatst.

g5 1718 ( 16 Januari), te Lembeek, Jan Clacs, ;G jaar oud, wordt van zijn peerd geworpen, breekt been en ribben, en geneest« mirakuleuzelijk "• zooals hij het zelf geschreven heeft en onderteekend.

174S. te Boetendaal, pater Frans van Cutsem, ~ Jinderbroeder en Vikaris, breekt de schijf van zijne linke knie, aanroept 0. L. Vrouw van Alsemberg en geneest.

1820 (8 September), Elisabcth van Pee, geboren te Piétrain, door zenuwziekte gekwollen, doet zich tot Alsemberg voeren ; den 18 Augusti 1822 komt zij te voet en gansch genezen naar Alsemberg om er 0. L. Vrouw te bedanken.

186G, te Galmaarden, wordt Martinus M. door den bliksem getroffen, en ontvangt het H. Oliesel ; de vader belooft eene jaarlijksche bedevaart, en zijn gebed wordt aanstonds verhoord, Die genezene kwam den 12 Juni 1906 te Alsemberg met de kongregatie van Galmaarden, en vertelde mij nog eens het geval.

1888 (Mei), te Saventhem, Mevrouw v.d. H.-P. was zoo ziek dat haar man, geneesheer, aan eenen geestelijke van Alsemberg schrect: « Mijne nouw is zoo ziek dat ik op geene menschelijke hulp tellen mag. Bid voor haar 0. L. Vrouw van Alsemberg, en vraag gebeden voor hare genezing." \Vij verzochten gebeden aan de parochiac.en die ·s avonds de Mei-oefeningen bijwoonden, en de zieke genas spoedig. >889 : na vele gebeden werd er door de Zusters van het Duitsch klooster te Alsemberg gansch onverwachts cene bijzondere gunst verkregen.

18~JO, te Ukkel, Hendrik de M., 22 maanden oud, valt uit een zoldervensterke, 3 meters hoog; zijne zuster ziet het en laat eenen schreeuw; de moeder vermoedt een ongeluk en springt buiten, roepende: "0. L. Vrouw van Alsemberg, red mijn kind!" Ze pakt haar bedwelmd zoontje op, en legt het in zijne wieg: het had bloed aan den neus en eene roode plek op het voorhoofd ; 2 uren bleef het in bezwijming, terwijl de moeder gedurig roept:« 0. L. Vrouw Van Alsemberg, red mijn kind!>> Het kind opentdeoogen: het had niets, ook geene roode plek meer op het voorhoofd, - en at en dronk. - Ik ben de plaats gaan nazien waar het kind gevallen ·Nas: op 33 centimeters van den muur stondeene bank, waar het kind als

-

g6-

natuurlijk bij den val moest op stuiken; dit gebeurde niet: tusschen die enge spatic lag het op den grond,- Uit dank is de godvruchtige moeder barrevoets naar Alsemberg gàomen en zoo den grooten processieweg gegaan.

11-i~ll (24 Mei), vrouw G. ''an S. Genesius-Rode, plaatste een ingelijst briefje bij het 0. L. Vrouwbceld, met vermelding van haren vurigen dank jegens Maria « die haardrijjarig kind van twee erge ziekten genas "· 1X~)l (September), te Elsene, de vrouw van eenen kerkbeambte wordt onverhoopt spoedig geuezen.

1X(J2, te Ukkel, L. C., na 12 jaa; gesukkeld te hebben mtt eene zieke knie, schrijft zijne genezing toe aan 0. L. Vrouw van Alsemberg.

18r 12, te Ruisbroek (bij Brussel), JU!lrouw M. P., door de doktours verlaten, wilde met de bedevaart van Ruisbroek toch meêgaan, niettegenstaande hare uiterste zwakheid : zij genas plotseling te Alserr.berg, en deed er in de kerk, uit erkentelijkheid, een marmeren steen plaatsen. !Xe,) ( 1+ Juni), te Di est, mevrouwM.M.-de M.laat te Alsemberg ectce plecht1ge Mis zingen uit dank voor eene «zeer groote weldaad door het aanroepen van 0. L. Vrouw van Alsemberg verkregen "· 1i'î'1~' (.Juni), te Brussel, eene bedevaarster naar Alsemberg werd gene;en van eene erge breuk.

1~<1 3 (l\ovember), te Lkkel, vrouw de M. geneest tot verwonderinr; v,;n hare twee doktoors, en schrijft hare herstelling toe aan 0. L. \'rouw van Alsemberg.

1807 (December). te Alsemberg, een jongeling, na sedert 3 Jaar door vier geneesheeren te zijn verzorgd geweest, onderstaat te Brussel eene operatie zoo wonder gelukt dat de hoogleeraar-heelmeester er ga:1sc:h verbaasd over was, den genezene v(><'•r de jonge doktoors der Brusselsche Uni\'Lrsiteit deed verschijnen en hun het geval uitlegde. De gelukkige jongeling schrijft zijne genezing aan Onze Lieve Vr<Juw \'an Alsemberg toe, aan wie hiJ v<'-ór de operatit: de gelofte deed \'an eene dankmis te laten zingen en den breukband in de kerk te hangen. Dit ~ebeunle.

\NHOUDSTAFEL.

Inleiding De oudste voorwerpen te Alsemoerg gevonden, Het oudste schrift over Alsemberg.

V

KLEINE GESCHIEDENIS VAS ÄLSEMBERG's KER:" :

Eerste kerkje of kapel gebouwd in 1 1SS • Tweede kerkje (lebou'' d rond 122S • . • .

De bouw der tegenwoordige kerk begonnen m de tweede helft der qll• eeuw . . . • • • • .

Sedert het jqar qoo Sedert het jaar 1Süü Sedl'rt het jaar 11ioo Sedert het jaar 1700 Sedert het jaar 18oo Sedert het jaar 1900 • • . . .

Reisje van Brussel11aar Alsemberg

2 2

3 3 ~

s

27

BEZOEK IN DE KERK :

Het mirakuleus 0. L. V beeld Gudvrucht1ge overleverz'~g nope1;s den. bo~w: Wegw!j:rer voor het be:ro•k in de ke•·k. . .

Hooge-koor: Autaar en andere meubels • Muurschilderingen • Geschilderde vensters Breem (grille) • • •

Koor van S. Elisabeth van H0ngane : Meubelen en versieringen

•

.

.

.

29 3o

_,

·_ 98

-99-

z• wandeling in de :rijbeuken : SchilJ~rijcn.

8iechtstoelen Zerken .

Doopkapel .

Muurschilderingen Kapel van 'I H. Kruis: Nagemaakte kruisiging en lijdenswerktuigen.

Kongre{iatiekapel . ze wandeling in de :rijbeuken: De gtschilderde vensters en de Kruisweg .

Middenbeuk: Predikstoel .

Doksaal Kalvariegroep a>zder den triomfboog .

Sakristij : Meubels en versieringen De beste kanten vool v«n 17S2 De feest-remonstrantie .

De groote relikwies .

Over andere dan tot hiertoe vermelde giften Wa11deling ro11d de kerk . \l.'alldPll!l,I!Cil i11 en rond Alsemberg: 1. Processieweg .

2. Op Jen steenweg van Alsemberg naar Brussel 3. Naar het bosch van Alsemberg 4· Een toertje in het dorp .

5. Op den steenweg van Dworp . ti. i'\ aar Zeve .borren

VEREER!NG VAN

0. L.

36 36 36 38 38

4t

~

'

'

i

I

So St St J2 33

53

VROUW VAN ALSilMBERG:

Waar 0. L. Vrouw vm1 Alsemberg bijronderlijk voor aan,·oepen zvo•·dt Hoe me11 0. L. Vrouw best aanroepenral .

~

Bijrondere gebeden ter eere van 0. L. V. van Alsemberg : Litanie van 0. L. V. van Alsemberg • • • • Gebed tot 0. L. V. van Alsemberg (van rond 1640) Kort gebed tot 0. L. V. van Alsemberg (van 1643).

Gebed tot 0. L. V. van Alsemberg (van rond 1725). • • • Gebed om troost en hulp tot 0. L. V. van Alsemberg (van z86g) • • • . • • • . • • • • • • • • • • Eenige schietgebedekens tot 0. L. V. van Alsemberg.

Bijrondet·e liederen ter eere van 0. L. V. van Alsemberg : Pelgrim10lied naar Alsemberg .

Ave, Maris Stella • Gegroet, o Ster der Zee. Rozenkranslied De Heilige Rozenkrans. .

Pelgrimslied bij het vertrek uit Alsemberg .

Vereering van 0. L. V. van Alsemberg door bedevaarten, alsook door buiten Alsemberg bestaande Broederschappen en kapellen. • • . . . . . . . . . . . . . .

Genering en andere gunsten toegesch•·even aa11 de vereering van 0. L. V. van Alsemberg.

55 55

m *

* *

*

*

63 66

85 91