Everaert L en Bouchery J, Geschiedenis van Dworp, 1877, 100p.

).

EVERAERT L. ~n

UCHERY J., Geschiedenis van Dworp, 1877, 100 p.

t

..

1 ;

j___

'"I • i~"~ ·r,~~.~-:~~-i:

__:_____

/

I

~··.~,··;'~~

~"-··-------~--·----·--·····----------·-··-~

~

.

GESCHIEDENIS

.· I .

Ir,: I

· DBR

GEMt~RlNTE

I

Leop, EVERAERT en JaQ BOUCHERIJ, l.lfl VAN !JEN OU[)HEID:\KUND!IlEX l:f;!Na VA!~ BE~GEN,

1 LITl I•ER

l

ZUWNE11EI~UNDS.:HE ~IAATSCHAI'f'IJ

\'AN TAALKUNDE,

Schrijvers van de GES.OHIEDENIS der STAD HALLE, en van de GESCHIEDENIS

del~

OUDE VRIJHEID LEMBEEK.

~nttt1trpeu 1 DRUI{l\:F.Ttf.T L.

TIJ~

COR.T, :\fr\R.TWRA. YEXS'I'RAAT, H.

..

·,

G.ESCHIEDENIS DEH

GEi\fEg~Tg

DWORP ,t

DOUR

Leop. EVERAERT. ·èn JaQ BQ UCHERIJ, SCHRI.TVERS YAN DE

GESOHIEDENIS der STAD HALLE, en: GESCHIEDENIS der OUDE YRIJHEID LEMBEEK:.

~ntwrrp~tt 1 DRVKKERIJ

r.•

OR C'ORT, MARKGRAYl~XSTRAAT. \1.

1877.

EXG~N:CO~-

De vereiseliten clea~ 1.cet ~ijn volb,-a,cht.

(iESOHIEDENIS der

Gemeent~

D"W"ORP.

-;

\-".

4•

\

~;

~::r--~~,:"'-

{

.._-..::;~ ""

....

_.-~·

~-

·~·

~

•'-_,-....;:..~~~,

r

.

~.

·,~

.i

))'

t""'-~p,.._

I!'':.'

~~~~i~~>;</r:of~i;';t

UIT :B:rJZONDE:RE HOOG.A.CHT:rNG

WOltOT DIT BOEK

GI"laaf

R. CORNET

DE

GREZ,

OPGEDRAGEN DOOR

de

S~hrijvers .

...

.

GESCHIEDENIS DER GEMEENTE DWORP.

I HOOFDSTUK.

Oorsprong, Naam, Ligging, Grondverdeeling.

De gemeent~ Dworp, welke in het oud het•togdom Brabant gelegen is, behoorde vroeger tot de Ammanie (1) van· Brussel en tot de dekenij van Halle, . en mag onder de oudste plaatsen van ons land gerekend w01•den. Zij strekt zich uit tusschen de riviet' de Zenne en -het Zoniënbosch. De gansche oppervlakte van haar grondgebied bestnnd in vroegeren tijd uit bijna niets anders dan heiden en onvruchtbare velden, hetgeen wij heden nog terugvinden in de meeste benamingen baret• wijken, waarover wij later spt•eken zull~n.

Hed~n nog is er de oppervlakte des gronds zeer afgewisseld door hoogten en laagten, hetwelk een schilderachtig en eenigszins wild uitzicht geeft aan deze landstreken, voot•namelijk tusschen Dworp en Beersel.

(J) De Ammanie was eene zekere uitgestrektheid grond. waarvan Brussel de hoofdplaats was, en welke meest al de gemeenten van het tegenwoordig arrondis•ement bevatte. .

-8-

\'

De oorsprong van Dwo1•p kan, evenals die van zooveel andere gemeenten des lands, met geene zekerheid bepaald worden. Reeds in de 106 eeuw komt de naam van Dorpe voor in eenen akt van 950, waardoor Falquinus een pachthof, .te " Dorpe in het land van 81·abant " gelegen, aan het klooster van Gembloers afstaat. (1) · Daar nu de benaming Dorpe en Dom"))e ook nog in oorkonden van lateren tijd voorkomt, kunnen wij get•eeddijk aannemen, dat deze gemeente in de eerste helft der 106 eeuw en waarschijnlijk nog vroeger reeds moest bestaan. In het vervolg onzer geschiedenis zullen wij zien, dat in 1111 reeds spraak is van ridders, die den naam van Tourneppe (2) of Thornepe dragen, terwijl er in gehandeld wordt over den autaa1· van Dwm·p, dus over de kerk, een gebouw dat stellig als de g1•ondsteen van dorpen of steden mag beschouwd worden.

De naam de1~ gemeente heeft met den loop der tijden velerlei veranderingen ondergaan. Zooals wij gezien hebben fn den akt van 950, schreef men alsdan Do'ip of Dorpe. In 1111 worden de namen Tmwneppe en Thm·nepe gebruikt, misschien wel volgens de heeren van dien naam, die e1• alsdan waarschijnlijk hun verblijf hielden.

In 1138 ontmoeten wij de latijnsche benaming van Tornepia en in 1221 die van Dornepia. Rond 1400 schreef men Doirpe, hetwelk in 1435 reeds in Doreppeveranderd was en in 1561 nog Doreppe geschreven wet•d. In 1601 treffen wij opnieuw den naam aan van Doi'l"J:1e, terwijl wij eenige jaren later, in 1646, do benaming van Dor_pe of Dom"!Je gebruikt vinden. Het is eerst in de tweede helft der 18e eeuw dat de thans bestaande naam Dwmp te vom•schijn komt, mogelijk wel als eene vervlaamsclling van Doi1·pe, door verwisseling van het ft•ansche (1) " Ego in Dei nomini Fulquinus &a tt•ado et pel.'petualiter tr.ihuo ecclesire sanctre Dei genitricis Maria bentique Petri Apostoli apostolot·um pl.'incipes, atque S. exuperii, in loco, vocabulo Gemblours, ubi prresse dignoscitur illustl'Îs abba Erluiuus, quoddam juris m.ei prredium. in ·pago Bravihant (seu Braibant) iu loco qui discitur Dorp1 &a. (Mirreus in Dipl. Belg. Tom. I. Cap. 18.} (i} Fransche benaming \an Dworp.

.--9-

oi1• in UJor-. Ten lmidigen dage wordt de naam op twee verschilliga wijzen geschreven. namelijk D' Worp en Dzvorp, welke laatste ons voorkomt het best overeen te stemmen met de vroegere schrijfwijzen.

De fransche benaming der gemeente is heden nog Tou:neppe.

Waar de vroege~•e naam Doirpe, welke ons dunkens de oorspt•ong van het huidige Dworp in zich bevat, vandaan is gekomen, kunnen wij niet met zekeJ•heid zeggen. Die benaming is even raadsela.chtig als die van het meerendeel der gemeenten van ons land. (1) 'rhans zul~en wij eenige woorden mededealen over de ligging en de ~

grondverdeeling van Dworp.

Deze gemeente is op 5 kilometers afstan~ Zuid-Oostwaarts van Halle gelegen op de beek van Dworp, die opvolgentlijk de namen d1•aagt van Mee1·beek te Alsembet•g, Termeulenbeek te St-GenesiusRode en JJ:leulebeek te Dworp. Zij ontvangt de waters der beek van Zeven-Born~ der Essehenbeek en der Kesterbeek.

Dworp wordt ten Noorden begrensd door de gemeente Beersel, ten Zuiden door de stad Halle, ten Oosten door de dorpen Alsemberg en St. Genesius-Rode, en ten \Vesten door de gemeenten St. PietersLeeuw, Huisingen en Buisingen.

De ondergrond, waa~~op Dworp gebouwd is, 'bestaat· uit kwartsrotsen; ook treft men er kalksteen aan, welke dienstig is voor het bouwen, alsmede zandsteen, waarvan men gebruilt kan maken voot• "het plaveien.

Do ovet•levering wil en vele aantoekeningen bewijzen, dat et• alhier eertijds heuvelen bestonden, door menschenhandcn gemaakt. welke men hunebedden noemde, en die de begt·aafplaats bedekten van opperhoofden van sedert eeuwen verdwenen volksstammen. (.2) Deze hunebedden get,uigen eens te meer van de aloudbeid dezer gemeente ..

(1) Spitsvinnige naamafleiders hebben beweerd dat het woord Tou1•neppo voort• komt van drij torens, dle vroeger op heL dorp gevondeu werdent en die op het hedendaagscha wapen voorkomen. {t) A. Wouters : En'f>trons de Bru«Jelles, T. I. XXVIII.

-10.....!

De tegenwoordige uitgestreJdheid van het grondgebied det• gemeente Dworp bedraagt 791 bundet•s, welke vo.Jgenderwijze verdeeld zijn : 457 bunders bouwland: 137 bundet•s weide, 163 b. bosch, 11/2 b. vijvers en 32 1j2 b. heide, Voor wat hare bevolking betreft, in 1786 bed1·oeg zij 1757 in woners, doch tijdens de fransche overheersching daalde zij geweldig, zoodat zij in bet VIIIe jaar dei' Republiek (1799-180p) slechts tot 1157 zielen beliep. In 1831 telde Dworp er 2-!17.

In 1840 beliep de bevolking 2719 inwoners; er waren 87 geboorten geweest en 171 kinderen waren gevaccineerd geworden.

Volgens een verslag van 30 Aprill840 had Dworp 695 hectat•en bewerkt land, waarvan 7 hectaren met vlas bezaaid waren. 17 lijnwaadwevers vonden er bezigheid en wonnen een dagloon van 1 f1•. tot 1.30 fr. De spinsters gingen in de huizen arbeiden en kregen omtrent 80 centiemen en den kost.

In

hetzelfde jaar we~d de grootte de1• gemeente bepaald op 1 ~43 hectaren, 95 aren, 90 centiaren.

De hoogergemelde bevolking was verdeeld als volgt :

}

Kt•ing (centre) Vroenenbosch Grootheide Distelheide Rilroheide Keste1•beek Solheide Wauweringen Crabbosch

.

.

325 inwoners.

168 ., 245 395 " 284 " -689 229 " 188 196 ",

",

.

. . . .

'

•

.

. . . .

",

"

Te. zamen 2719 inwoners.

Op 31 December 1843 telde Dwot•p 2821 inwoners; et• hadden dit jaat• 106 geboo1•ten, 77 overlijdens en 72 huwel\iken plaats gegrepen.

Den 29 Mei 1844 was het getal gemeentekiezers 76..

11-

Volgens de briefwisseling det• gemeente bestonden in de verschilliga gehuchten de volgende hulzen, öp l Januari 1845: 51 huizen.

Kring (centt•e) Vroenenbosch Crabbosch. \Vau weringen Kasterbeek Solheide Destelheide Rilroheide Grootheide

ao 39 25 . 103 67 41 49

.,

32 Tezamen

" "

,.

"

"

" " "

437 huizen.

In 1876 treffen wij het volgend getal huizen aan met de aangeduide inwoners :

.

98 huizen met 498 inwoners.

Kt•ing (centre).

210 41 Vroenen bosch. " " 250 Grootheide 49 " " " Rilroheide.

77 " " 400 ., ".

395 Destelheide 76 " Meigemheide .

29 " " 150 " 350 Solheide 67 " " " 300 Bruineput.

53 " " " 600 Kasterbeek . 109 " " " 50 Kesterbeekbosch.

8 " " " 650 Breed veld {Loth) • • 142 " " " 25 " Loth " " 125 180 Wauweringen 38 " " " 350 Crabbosch.

58 " " "

.

.

Te zamen 870 huizen met 4308 inwoners.

Tusschen dit getal huizen zijn 70 herbergen.

..,...

... -:-

~

-12Zeven papiermolens zijn binnen Dworp in wel'king. Het bezit uitgestrekte en vruclitbare landerijen, welke, door den iever en de aanhoudende vlijt d.e1· landbouwers, eene steeds toenemende waarde

verkrijgen.

Door den steenweg van Halle naal' Waterloo, die eene vertakking is van dien van Bt•ussel naar Bergen, wordt de gemeente in verband gesteld met de stad Halle. en met · de gemeenten· Al~emberg en St. Genesius-Rode. Het bed van dezen steenweg werd gema~kt in 1827. Het schijnt dat Dworp niets betaald heeft in de onkosten van dezen steenweg, want wij t1•effen er niet het minste bewijs van aan in de rekeningen van dien tijd.

Verscheidene gehuchten en wijken, die afzonderlijke namen dragen, w01•den op het Dworpscha grondgebied aangetroffen. Wij laten hie.r hunne namen volgen: Loth, Solheide, Meigemheide, Distelheide, R~lenroo of Rilroheide of Ridderheide, Grootheide, Kesterbeek, Vroenenbosch, Hanenbosch, Zitterbosch of Kwaden Horinck~ Kestel'beekboscb, Crabbosch, Cloosterken of Kitsom, Bruineput en Woweringen of W auweringen·.

I

Eenige ve1•dere verklaringen betrekkelijk enkele dezer gehuchten zullen den lezer niet onwelkom zijn.

Loth is een gehucht, dat d~or de Zenne in twee deelen wordt gesplitst :het eene deel behoort tot de gemeente St. Pieters-Leeuw, het andere tot Dworp. Op dit laatste woont een onderpastoox•, die m• de godsdienstplechtigheden verricht, doordien do bewoners vàn dit gehucht te vert•e van de parochiekerk verwijderd ·zijn. Et• bestaat dan ook eene kapel en pastorij, welke in 1866 gest~cht werden. Den 1400 Januari celebreerde de Ee1•w. Hee1• Gootstouwers et• de eer·ste :mis, welke gezongen werd door de koot•zangers del~ parochiale kerk van Dwo1•p.

Deels op het grondgebied van Dworp en deels op dat van St. Piaters..Leeuw staat eene uitgestrekte fabriek, welke in 1844 door Mijnhee1~ Scheppei'S werd opge1•icht. Men :maakt en bereidt er alle

-13soorten van katoenen en wollen stoffen ; er is eene wolkamroerij, spinnerij, weverij en verver\]. paarcnboven t1•eft men er aan een• werkhuis van mekanieken, eene smederij, een werkhuis voor schrijnwerkerij en een magazijn van stoffen, zooals engelsche stof, fransche merinos en satijn.

De gebouwen met hunne afhankelijkheden beslaan eene oppervla.kte van ruim 13 hectaren. De schouw, wellee hooger isdàn de toren van Halle, meet 65 meters. Twee stoomtuigen, een van 300 en een van 175 paardenkracht, brengen alles in beweging. In 1848 . wa~·en er 3000 spillen of bobijnen, welk getal ten huieligen dage tot 10800 geklommen is. In 1865, .wanneer het gesticht in vollen gang was, vonden er 15 tot 1600 werklieden dagelijks bezigheid en thans '

nog zijn er omstreeks 800 werkzaam.

Twee scholen werden in 1863 door Mr Scheppers tot stand gebracht, namelijk eene fra'nsche, op het grondgebied van St. PietersLeeuw, en bestuurd door Mr De Grijze, en een~ vlaamsche, op het ·gebied van Dworp, welke tot in 1866 bestuurd werd door Mr Lacroix en sedertdien door Mr De Busscher.

In 1872 werd eene meisjes- en bewaarschool in dit gehucht opgericht. welke bestuurd wordt door de Zusters det• Voorzienigheid van Gosselies . . De fransche en vlaamscha jongensscholen tellen elk 75leerlingen: rle meisjesscl10ol heeft er 50, terwijl de bewaarschool, alwaat• men de kinderen tot hun 7 jaàt• aanvaardt, ruim 140 leerlingen telt.

Op het gedeelte dat bij Dworp behoort bestaat verder eene avondschool voot• volwassenen met 40 leerlingen, bestum•d door MM. Do Grijze en De Bussche1•, alsook eene zondagschool voor meisjes, alwaar 80 leerlingen onderricht ontvangen. ..

De onderwijsgestichten hebben voor hoofdbestuurder den Eerw.

Heer Ghysels, kapelaan.

Aan de scholen onder Dwor•p wordt jaarlijks eene toelage van 500 frs. verleend voor de prljsdeelingen.

•

-14De beek, welke te . . Loth haren oorsprong héeft, wordt de Laeck ·genoemd. In vroegere jat•en droeg dit gehucht dan ook den naam van Laeckt, en ten huidigeu dage wordt het door 'het volk nooit a~ders geheeten dan Loak, met de verbasterde uitspraak van den aa-klank.

In 1317 vinden wij geschreven : " te Lake ane de Lakeb'r'ttgghe ".

Men moest betalen om over die brug te gaa.n of te rijden. In 1474 was dit recht jaarlijks 4 rijngulden waard en het maakte een leen uit van Gaasbeek.

Solheide is een gehucht, dat naat• alle waarschijnlijkheid zijnen naam ontleent aan het woord sol of soleil, dat zon beteekent. Het ligt op den rug van een en berg en heeft eene Zuid-Westelijke ligging.

Een ander gehucht onde1• Dworp, }JIIeigemheide, heeft zijnen naam van Gwijde van MehengQem of Meyghem. die in 1570-71 de Tienden zijner heerlijkheid afstond aan Arnold van Rusebroek. Geeraart ~e Carloo, opperleenheer, stond toe dat het een vrijgoed werd, mits hem elk jaar 12 brusselscha denie1•s rent te betalen.

Distelheide of Destelheide is eene samentrekking van de Estel'!eide. en gelegen te Essele, tusschen Dworp en Alsemberg. Vroeger bezat het Kapittel van Nijvel alhier nog al uitgestrekte eigendommen,

alsmede eenen meiel' en schepenen. In 1253 beval hertog Hendrik III. die met de kanunnikessen in de wa1•lag, dat zijne baljuws de onderdanen des kapittels te Dwo1•p in v:'ede moesten laten. (1) Den 8 Aprill529-1530 werd aan het klooster van Zeven-Born toegestaan een hof van leenhouders te Essele te stichten.

Het gehucht Kesterbeek ontleent zijnen naam aan het woord castra of Kester, dat oud legQrkamp beteekent. Het is gelegen aan de beek, welke denzelfden naam draagt. Aldaar bestnat heden nog een zeet• oud pachthof, dat het hof van Kasterbeek heet. Ook treft men ei'

(1) ·Kt•onijk in handschrift der abdij van Nijvel.

-

15-

eene plaats a~n, genaamd 1'omdelveld, alwaar men vroeger een hunebed heeft ontdekt. (1) "' Vroenenbosch, op den weg van Dworp naat• Lembeek gelegen, beteekent zooveel als gerechtsbosch, plaats waar eertijds het gerecht uitgeoefend werd.

Zitterbosch of Ktvaden Borinck heeft dezelfde beteekenis als slechten hoek. Hier stond vroeger het versterkt Bof te Zitte1~t, dat een leen was van het het•togdom Brabant.

Het Kestm~beekbosch werd den 10 Oktober 1661 door de erfgena· men van Maria de Helt verkocht aan Ignatius Le Roy, zaakgelastigde van Ma1•ia Anna Nijs, huisvrouw van Zege1• Frans van Origor.. Den 14 Juli 1705 werd het door Karel Frans Landelin Le Roy afgestaan aan Farisean voor 5500 gulden wisselgeld.

Bntineput; vroeger Brunnenputte geheeten, staat waarschijnlijk in verband met bron of fontein. Sedert onheugelijke tijden werd op den Bruineput de oogstwaarheid of het oogstpleit gebonden. (2) Andere plaatselijke benamingen worden alhier nog aangetroffen.

Zoo vindt men er den Nekkersput of put der nekkers of watergees· ten; de Duivelsborre, 't is te zeggen de borre, born of bron des duivels; Kraaienbroek, waarvan de uitgang b1~oek een uitgedroogd moeras beteekent; verder Kraaienveld, enz. ~ Tusschen de oude hoeven treft men aan het Hof Platteborse, het Huis den Motteman (1601) waarvan ook de MottemansstJ~.aat voortkomt, enz.

(1) Zie verder : Heerllflcheiä Kesta,•lJaeh.

(2) De oogstwacerfl,ttà of· het tJogstplett bestond in de behandeling van al de rechtsgedingen. welke voo1• het eiude van September,. voor het feest van den oogst, niet waren afgedaan. In zijn werk : On-1 'Voorgeslacht, I, blz. 168, zegt W. Hofdijk : .. Er wordt alsdan onder de menschen een groot gerichte gehouden, en alle rechtszaken, die dan nog mochten zijn nagebleven, wol'den afgedaan; daarna komt het g1•oote feest \"an den Oo~st. "

U HOOFDSTUK.

Openbare Gebouwen.

DE KERK.

Niemand zal betwisten, dat ondet• de. oudste en bijzondersta gebouwen eener gemeente de kerken eene eerste plaats bekleeden. Hun oorsprong gaat· gewoonlijk samen met lwt ontstaan der plaats· zelve, en niet zelden z\jn die godsdienstige gehou\ven het vereenigingspunt geweest der menschen, die latm• de gemeente tot stand brachten. · Zoo ook mogen wij de eerste kerk van Dwot•p beschouwen als in de eerste helft det• 10e eèuw opgericht te zijn, aangezien wij vroeger hebben gezien, dat et• reeds in een en akt van 950 gewag gemaakt wordt Yan Dworp. Moeilijk is het echter den juisten oorsprong diet• kerk aan te halen, daar wij goene enkele oorkonde hebben aangetroffen, waarin haar ontstaan wordt vermeld.

Vóót• honderden jaren werd het patroo!lschap det• kerk van Pworp aan het klooster van het Heilig G1•af te Kamerijk gehecht, doot• eene gift gedaan door den klerk Godescalus en zijnon zoon Gilles, die van het patroonschap afgezien hadden mits de bepaling, het alleenlijk gedurende hun leven te behouden, en den abt Parwin en zijne opvolgers eene l'ent van 10 stuivers te betalen op St. Lucasdag. (1) In 1138 gaf de bisschop Nikolaas aan Parwin den altaar van \t) Opera Dipl. T. IV, p. S!l.

-17.Dw?rp en de bijkerk van Ruisbroek, (1) ,. zondet• het pet•sonaat. " (2) De geestelijke rechter (officiaal) van Kamerijk. die door den bis· schop gelast was voor de priesters des bisdoms het gewone inkomen aan te duiden, deed een onderzoek ovet• de middelen van Dworp, op aanvraag van den priester Amelrik. Na den abt van het Heilig Gt•af gehoord te hebben, en met dezes toestemming. schonk hij ~an de p:;tstoriJ al de inkomsten en rechten, welke het klooster in de parochie bezat en daat•bij nog l1et tiende op de lammeren, onder voorwaarde nochtans eene rent van35 brusselscha stuivers te betalen (1247).

Eene eeuw later ontstonden er moeilijkheden tusschen den " persoon " en Hendt•ik, den pastoor van Dwol'p, 't is te zeggen tusschen den titel voerend~n en den wezenlijken pastoor det• kei'lt.. Elk hunner trok de helft van het tienáe bij Alsemberg, enz.; een derde van het groot tiende; een v~jfde van het ~iende van Guy ; een zesde van het tiende van Roland ; een derde van het tiende gezegd Gangicla, Pommeriéi'e en de Slangenberg. Den pe7•soon alleen behoorden vijf deelen van het tiende op de weiden en geheel het tiende op de goederen van tet personaat. Den pastoor alleen behoot•den het zesde van· het tiende op de weiden en het tiende gezegd Ghisenbac.

In 1601 ontving de kerk de volgende .renten op huizen en erven (3) • 32 gl. 15 st. 3 den.

(1) Langen tijd was de kerk van Ruisbroek eene hulpkerk van die van Dworp, . hoewel zij meer dan eene mijl van elkander verwijderd zijn. Het was maar in het jaar 1650 llat de kerk van Ruisbroek doot· eene pauselijke bulle in pat•ochiekerk werd veranderd. (Zie: Het Pctvottenzand, blz. 34.)

(2) Het personant was een eenvoudig eeuwigdurend en wereldlijk beneficie, zouder ziellast noch verplichting van verblijf in de gemeente. Vele voordeelan en recllten waren er aan verbonden. (a) Archieven der kerk, RE>keniug 1601. " Renten totten lichte van den beylighen sacramente : ,. Op een huys alsoo datstaeten gheleghen es in die prochie van Linkenbeecke ,. geheetenden schoonen beroh. • • • VI st. " In den eersten der erfghennmen Jans Keynaert \·an hunne gheleghert aent.

Moltu't:tlt jael'lijx èen waelput smant. »

18 yoor licht. ' voot• smaut (olie) en wijn . in gelde . in den o:fftn•blok. . vom~ afgelegde renten . vool' verkoop van rogge. enz.

De uitgaven waren de volgende : Cijns aan de heerlijkheid Aa .

Beersela " " " 4 kapuinen en 10 st., te zamen Aan den hertog van Brabant

I

•

7 " 0 0 3 " 4 62 " 1/2 " 0 57 " 15 " 1 48 " 0 " 6 0 14 " 1

12 "

.

.

.

.

" lf

" "

" "

7 st. 6 den.

2 gl. 6 " 0 9 " 6

" "

Een derde deel vai1 het gemeente-tiende wet•d in leen gehouden van de heerlijkheid Aa door Gwijde 'van Bt•egie en dezes broeder Ni~olaas, aan denwelken Alice van Vleesembeek het verpand had.

In de maand Juli 1220 stond Walter, heer van Aa, toe, dat dit tiende tot het St. Jans hospitaal van Brussel overging. Hugo, abt van het H. Graf, gaf aan het hospitaal de toelating om dit tiende te behouden, doch behield aan zijn klooster bet recht voor het terug te koopen, mits de waarde van den grondpand weder te geven 1 hij legde aan het hospitaal eenen cijns van 5 vlaanderscha stuivers op.

Dit det•de deel van het tiende moet later aan de kerk gekomen zijn, vermits de rekenboeken van 1601 zeggen: " Ontvangen van Matteeus Putman voort tpaert onser kerken van Doirpe datze beeft int derde deel van der gemeynde thinde te weeten het deel và der gasthuyzen van St. Jansop den poel binnen B1•ussel, jaerlij:x. Xl gl. X st •••. " Op de Kruisdagen werden de goddelijke diensten met bijzonderen " Van Ghysels van synen gheleghe dateenen smautmolen te zijne placht by laest onder die procbie vä Doerpe jael'lijx: een quartie smaut. ,., .. De erfghanamen Matteeus de Nayere van hunne erve jaerlijx een quart rintlchen w,yn. ".

-19luister gevierd. Dit blijkt hiet•tdt dat de P1·ochiaen of pastoor afzonderlijk voor deze dagen betaald werd. (1) Op Kerstdag na de nachtmis wérd aan de guldebt•oéders van Huisingen en aan de priesters een ontbijt geschonken op de kosten der kerk. (2) Op Paascbrlag predikte men de Vet•t•ijzenis van Christus aan het Cappelleken onder die Pothen (~}. (a)

)

l

De oude kerk was in 1601 zoodanig slecht, dat de koor dreigde in te stor•ten. 0~ dit te voorkomen metste men de meeste venstet•s toe.

Door een bijschrift aan hun testament van 1 Aprill718 stichtten F:uiseau en zijne vrouw een geestelijk inkomen ten voot•deele eens priesters, die den catechismus aan de kinderen zou leeren en alle weken 4 missen en 2 jaargetijden zou doen. Tot dit doel schonken zij hem 260 gulden, op voorwaarde dat de gemeente et• jaarlijks 60 gulden zou bijvoegen. Men verhaastte zich de woonst van den beneficiaris te bouwen, maat• alles bleef daarbij. De erfgenamen van Farisea~ verklaat•den gereed te zijn de kapelanij te stichten, zoodra de t•ent van 60 gulden zou gewaarborgd zijn. Op 24 Januari 1734 gaven de bewoners van Dworp daat•toe hunne toestemming, en de -aa1•tsbisschop richtte twee maanden daarn~ het beneficie in onder de aam•oeping van den H. Pett·us en de H. Katarina ..

(1) Arch. der Kerk : " Aen den prochiaen voer de mettene. te singhene op de twee heyJige cruysclaghen . • • • . XII stuivet•s voer de missen. . • • • . . . • • . • XX " " " sermonen. . • • • .

• xvr " voer het siughene van het lof .

• • • . • XXIV (2) Arch. cler Kerk; "In den eersten aen den inbyt voer de priesters op den Kersmisdach. ... " " Item den selven daghe de guldebroede1•s van huysiughen. • XX st. '!.

(3) Arch. - Item op den paescltdagh aent Cappelleken oncler die Polhen doe men de verryss<>nisse preeckte, omnu.:.gltehaelt een en dertigh st. "

-20In de rekenboeken iran 1649 vonden wij, dat een pater der abdij van Zevenbarre (Sept-Fontaines) alhier des Zondags eene mis kwam lezen, en daarvoor 50 gulden 's jaars ontving.

Het duurde echter nog 1\uim eene eeuw en half al vot•ens :men tot bet bouwen van eene nieuwe kerk ove1lging, welke nog de tegenwoordige is. ·

')

Zij wet•d in de tweede helft de1• 1se eeuw opgm:icht en toegewijd aan den H~ Gaugerikus (S. Gery). Volgens opschriften~ welke wij hierondei' mededeelen, zou zij omstreeks het jaar 1760 moeten gebouwd zijn. Deze opschriften bevinden zich op twee vensters van het kom•. Zij luiden :

I.

j.

j·

Messire GERARD DE VamvEN'" conseiller du conseil souverain de Brabant, juge de la Chambre suprême de sa :Majtè Et dame • . . • de Cantillon, . . . . épouse. 1760.

II. PeriBustris Dominus GurLLELMUS FRANCiscos JosEPHus,. baro de Hernptines et de Dworp, Dominus de Jandrain, Jandrenquille, Kesterbeke, anno 1760.

III. Perillustt~is domina BARDAR.t.. Er.ISAB.ETH

DE Va.EVEN,

baronissa de Hemptines et de Dwo1•p.

IV. Perillustds domicella

Er.,rsABETH MARIA BARBARA,

baronitta de Bernpttnes et de Dwot~p.

-21-

I

•

Wij laten hier de vertaling dezer vier opschriften volgen : . I. Mi.jnheel' Geet•aart De Vreven, raadshee1• van den hoogen Raad van Brabant, rechter van de opperste Kamer zijner Majesteit, en mevrouw . . . . de Cantillon, .•. Echtgenoote. 1760.

II. Zeer Doorluchtige Heer GuilJelmus Franciscos Josephus, baron de Hemptines en van Dworp, heer van Jandrain, Jandrenouille, Kesterbeke, ten jare 1760. nr. Zeet• Doorluchtige Vrouw Barbara Elisabeth de VI·even, barones de Hemptines en van Dwo.rp. · IV. Zeer Doorluchtige Jufvt•ouw Elisabath Maria Barbara, barones de Hemptines en van Dworp.

Andere opf:cht•iften zijn vet•dwenen, wanneer men de vensterglazen des koors vervangen of hersteld heeft.

Volgens een opschrift, dat than§ nog bQVen de ingangdeur prijkt, werd de nn bestaande pastorij in 1768 door pastoor A. A: Milins gebouwd.

D~ eerste steen van den middenbeuk der kerk werd op 20 Juni 1785 gelegd door gt•aaf Cornet de Grez. Dit wordt op den voorgevel volgenderwijze vermeld: D. 0. Cornet ex comit8 De Elzius, toparcha de Gt•ez Dworp, Kesterbeke, Thimougies,. Rosiêres. · P. L. P. 20 Junii 1785.

Volgens een eerste bestek moest die beuk 23000 gnldens kosten, doch, daar zekere deelen des gebouws instortten, werd daat•voor eené verdere uitgaaf van 1306 guldens vereischt. Daarenboven werd ~an den beuk meer stevigheid bijgezet bij middel van vijf groote ijzeren ankers, ter•wijl men ook de grondvesten ve1•sterkte, door ze op zeket•e plaatsen tot 10, 11 en nog meer voeten dikte te geven.

De uitgeg~vene sommen beliepen aldus tot 25,054 guldens. Het plan des gebouws was door den bouwkundige Evera.Eu•t vervaal'digd, en werd onderworpen aan Lorlewijk Montoye1•, die er een ve1•sla.g 2

22over maakte (24 Maart 1785). Volgens de voorwaarden, door het magistraat van Bt•ussel .. goedgelteurd op 30 Maart 1785, en wellee door den ondernemer, G. J. De Camps, aanvaard wet•den, moest de kel'k uen l en December van hetzelfde jaar voltooid zijn, en men moest moortel gebruiken bestaande uit twee deel en kalk en een deel zand.

De kerk moF st in ka1~eelen gebouwd zijn, uitgezonderd de grondmuur, die uit b1•uinen arduin moest bestaan, en de vensters en de kornis der zijbeuken, die in blauwen steen van Felluy of van A1•quenne moesten gemaakt zijn. Het ijzer moest uit de werkhuizen van Andre Puissant uit Charle1~oi komen of wel uit die van ddn baron de Rosée, tet•wijl de schaliën moesten voortkomen uit de putten van Fumay of van Bertrix.

Ten einde haar aandeel in de onkosten te kunnen betalen, was de kerk verplicht 4000 gulden te ontleenen. (1) .

. .

'

Ten lmidigen dage bewaart men in de sakristij der kerk· eene wonderschoon gedPevcne koperen remonstl'ans, welke een werk der kunst en van bet geduld uit de xvre eeuw verraadt. Verder vindt men er nog eene zilveren remonst1~ans versierd met een wapenschild, waarvan do eene helft bestaat uiteenen tweelingbalk en 3 sehijven van zilver op azuren veld, en ·de andere helft uit 2 blauwe lelien en eene roode bloem op zilveren veld.

Ditzelfde wapenschild is met de hand :in zijde en metaald1•aden geborduurd op een velum, dat ook in de sakr~stij berust.

Op àe buitenmuren der kerk bevindèn zich <le.volgende. grafzerken: (t) Den 17 Oogst 1844 ve1•klnart l1et K•>llegie van Burgemeester en Schepenen, .. dat ûa. kerk veel te klein is om cl:e gelooçigen te bevatten op zon- en feesttla.gen.

~23-

lei <repose

Comte CoRNET DE GREZ, en son vi~ant memb1·e de la seconde chambre des Etats-Géné'raux du royaume des Pays-Bas et du corps équestre de la province de Brabant méridional, Commandant de la garde bourgeoise ~e Bruxelles, Décédé dansla ditte ville le 28 de Mai 1827, ágé de cinquante-cinq ans.

Bon époux, bon père, dévoué à sa Patrie, il sera à jamais pteuré par sa famitle inconsolable et regretté de ses nombreux amis. (1)

Monsieur.FaANÇots MARl2 GQMART

Op eenen anderen steen leest men : lei repose Madame RosE-GurLLELMINE-GHISLAINE née Comtesse CoRNET PE GREz, veuve de Monsieur CHARLES-FRANçors DELEVIGNE DEURWANDERS,

en son vivant conseiller au parlement de Douai, Décédée à Tournai le 23 de Novembre 1826, à l'äge de einquante-sept ans.

Mère des pauvres, alle consacra sa vie à reehereher .. .et à soulager l'infortune. (2) . (1) Vçrtaling: " Hier rust Mt Frans Maria Gomrnarus Graaf Cornet de Grez, in zijn leven lid van de tweede Karnet• der Staten-Generaal van het koninkrijk der Nederlanden en van het ruiterko~ps der provincie Zuid-Brabant, Bevelhebberder burgerwacht van Brns-sel 1 in die stad overleden den 28 Mei 1827, in den ouderdom van 55 jaren. Hij was een goede echtgenoot en vader, en aan zijn vaderland verkleèfJ, en hij zal altijd beweend worden door zijne ontroostbare familie en betreurd door zijne talrijke vrienden. " (2) Vertaling : "Hier rust. Mevrouw Roza Wilhelmina Gislena, geboren gravin Cornet de Grez, weduwe van Mt Karel Frans Delevigne Deurwandersr in zijn leven raadsheer in het parlement van Dowaai, gestorvén te Doornik den 23 No'fember 1826, in den ouderdom van 57 jaren. Zij was de moeder der armen; aij besteedde haar le'fèll om. de ongelukkigen op ta zoeken en te vertroosten.. •

-24Een weinig verdet• treft men nog den volgenden zerk aan :

D,

0.

M.

Hiet• ligt begt•aeven den eerweerdigen heer HUYGELEN, . . gehore~ te Ruysbroeck den 22 April 1802 in leven onderpastoor en pastoor to D'worp alwaar htj overle.len :is den 4 Janno.rij 1845. · vVeest uwe oversten indachtig Lie u bet Woord Gods verkondig· hebben en bid voo1• zyne ziele.

R. I. P. De volgende is een zem• schoone grafzerk in wit marmer, met arduinsteen omgeven :

D.

0.

M.

lei t•epose Ie reverend PIERRE Lours Go-..:TsTouwERS vicaire rèsident à Loth né à Essenene Ie 24 Novembre 1829 Décédé à Loth

victime de son Dévouement pendant l'épidémie cholérique Ie 24 Novernbre 1866.

R.

I.

P.

Hommage du persounel de réta.blissement de Ia société anonyme de Loth. (t) (1}

Vertaling~ u

Hier rust de eerwaarde Pieter Ledewijk Goetstouwers, ver-

_;,;_ 25 -

Tot in 1865lagen nog binnen de ke1•k in het koor, langs den kant van bet epistel, grafzerken, Wal}rop het volgende te lezen stond; sedert de nieuwe plaveiing der kerk zijn zij verdwenen.

D. 0.

M. Hic jacet Rdo adm. Dnus ANTONIUS A:RNOLDUS MILlUS

Antverpiensis sacrae theol. bac. form. pastor hujus parochiae per 19 .annos, qui fundato anniversaris obiit 18 Xbrïs 1783 Anno retatis sure 5Jo.

R.

I.

P. (1)

D.

0.

M. Sepultura Rdl ac pröenobilis domni ANTONH, DOl\IINIOI COURTOIS

pastoris hujus parochiae 23 annis Fundavit 2 anniversaria-obiit 18 Febl'i 1765 retatis sure 55 Reqniescat in Pace. (2) blijvende onderpastoor Ie Lotb, geboren te Essebene den 24 November 1829, overleden te Loth als sJachtoffe1• zijner zelfsopoffering gedurende de cholera, den 24 November 1866. - Hulde van bet personeel van het gesticht der naamlooze maatschappij van Loth. " , (1) Vertaling: u 'Hier rust de Zeer .Eerw. Heer Antonius Arnoldus .Milius, Antwerpenaar, formeefe bachelier in godsgeleerdheid, pastoor dezer parochie gedurende 19 jaren. Hij stichtte een jaargetijde en overleed den 18en Deetimber+ 1783) in het 5le jaar van zijnen ouderdom. " (t) Vertaling: u Rustplaats van den Eer\v. en W'el Edelen Heer Antonius,

-

-26---

•

Op dezen steen pl'ijkte het wapsn der edele familie Courtois, dat was: · Gouden veld met St. Andrieskruis van keel. Boven het schild een helm met gouden traliën en ránden versierd ; helmdekken van goud · en keel, en daarboven,. als topsieraad, een St. Andrieskruis van keel tusschen eene vlucht, eensdeels rood en anderdeels goud.

In den zijbeuk ligt nog de volgende blauwe steen, die zeer eigenaardi~ is : Hier leet begrave de eersame

l

~

:;

~e. ~

Dvset zesse hondart

~ en XII den VII dach ju

g

.S

Is: ~ ~

~

Bidt voor de sielen.

~

= ~

~

~

~

~

~

~

~

~

~ ~ 00

~ 0

~

!t

. ..

. . ..

~

Dominicus Courtois, pastoor dezer parochie gedurende 23 jaren. Hij stichtte twee jaargetijden ens,ierf den ls~n Februari 1765 in ket55e jaarvan zijnen ouderdom.

Rust in vrede. ,. ·

-

'27 _;_

De hegrooting dct• kerk in 1842 was 260û en de uitgave 2694 fr.

In 1870 bedroeg zij 6975,54 frs., terwijl zij vom• 1876 beloopt tot 5296,50 frs., voor 1877 tot 6473',01 fl•., en cUe van het armbestuur 8620,62 frs. bedraagt voor 1877. · In 1837 werd een tweede onderpastoor te Dworp benoemd.

Ten slotte laten wij hier de namen volgen van eenige pa~toors van Dworp : 1615. Egidius Breeck~ans.

1631. Cornil Irsteleins.

1651-1671. Jan De Bruyne.

1692. . . . Jan Aerts.

1742-1765. Ant. D. Gourtois.

1765·1783. Ant. A. Milius.

1783. . . . Van der Saeken.

Vliegen.

Embrechts.

Beeckmans.

Segers.

1839-1845. Huygelen.

Van der Hasselt.

HET. NIEUW KERKHOF.

In zitting van 23 Augusti 1874 werd door den Gemeenteraad het besluit gestemd, het kerkhof, dat rond de kerk gelegen was, door een nieuw te vervangen.

Den 7 Juli I875 had de openhare aanbesteding plaats, en Mr Antoon Hannaert, van Alsemberg, werd aannemer verklaard voor eene som van 11505,55 frs.

De st~at en de provinci~ verleenden voor dit werk elk eene toelage van 3492 frs.

Den 29 Augusti 1876 werd het nieuwe kerkhof plechtig ingewijd doot• den Eerw. Heer Deken van Halle. Het ligt ten zuiden der kerk en is er omtrent 5 minuten van vet•wijderd.

Den sen Nov~mber daaropvolgende w~rd het VOOl' goed geopend, om de pet•sonen te begt•aven, die in de gemeente overleden waren, en den volgenden dag, dus den 4en November, had er de begraving plaats van het eerste lijk, Jat van Petronelia Swalus.

-

28 __;,

HE'l" KASTEEL.

"

Het oud kasteel, ·waarvan wij ondet• plaat I het gezicht mededealen, werd gebouwd door Ignatius Le Roy, heer van Dworp, omtrent het midden der XVII9 eeuw. Het bestond uit het· heerenhuis ·en een groot neerhof, en was langs alle zijden met wa.ter omgeven.

Eene, ophaalbrug gaf toegang tot het kasteel. Boven de poort prijkten de wapens der familie Le Roy. Dit ou.d kasteel was, met zijne uitgestrekte waranden, een bekoorlijk verblijf, waarvan de achtergrond bestond uit eene rij van heuvelen, welke met struiken en gewassen waren begroeid.

De gebouwen werden door de Fransehen afgebrand; maar Jakob Landelin Le Roy, zoon van Ignatius, deed ze weder gedeeltelijk ophouwen, b~ina zooals z{i tegenwoordig nog bestaan. ~Zie plaat II.) Het neet·hof is verdwenen, en de waters der beek. welke vroeger tot bescherming der plaats. dienden, maken thans het schoonste vet•siersel det• warande uit; zij loopen in kronkelende bochten door den uitgestrekten hof, en veJ·eenigen zich in eenen schoonen vijvet•.

Een der geyels van het oud kasteel moet aan den brand ontsnapt zijn, daar _wij hem in het vroegere en in het tegenwoordige gebouw aantreffen. (Vergelijk de twee platen.)

. lil HOOFDSTUK.

II

Heeren van Dworp.

In verscheidene oude oorkonden wordt er melding. gemaakt van ridders, die den naam dragen van 'fourneppe, .(fransche benaming van Dworp). Zoo wordt er in 1111 gesproken van Berner van Tou"rneppe, en in 1191 van Guido of Gwijde van Tot•nepe. In 1221 leefden Geeraart Rufus van Tornepe, ridder, en dezes broeder Ragiuerus; later werd deze ook 1•idder geslagen en liet eenen zoon na, die zich Geeraart van Neerdorp (1) heette. In 1236 w01•dt nog Egeric van To!lrneppe vermeld.

In de tweede helft der 14e eeuw behoorde de heerlijkheid van Doorpe (Dworp) benevens die van Alsemberg, Linkebeek en Beersel toe aan den heet• ·Jan Van Wittham, drossaart van Brabant. Bij brieven van 9 Decembei' 1389 staat Joanna, hertogin van Brabant, aan haren trouwen raadsheer Jan Van Wittham toe eene schepenbank te ~vormen voot• de hooget• vermelde heerlijkheid, met het recht zich van een bijzonder zegel te niogen bedienen. (!)

De familie Van ~ittham bleef gedurende lange jaren aan ·het hoofd den heerlijkheid van Dworp staan. Zoo verkrijgt Hendrik Van Wittham, heer van Beersel, Doorpe, enz., ridder, raadslid en • kamerling, bij brieven van 12 Juni 1489, van Maxiroiliaan, koning der Romeinen, het hoog get•echt op deze heerlijkheid, ten einde hem (t) Men weet dat Dworp vroeger ook Dat"Pa or Doo'f'JI6 geschreven werd. Neerdot•p is een gehucht van Huisingen en paalt aan Dworp. (t) Hoott-l6enboe1f. 'VanBrmsez, tol. 280. (Rijksarchieven, Brussel.)

;

!

l l

-30schaèlcloos te stellen vom• de door hem gelcdene vel'Jiczon in de onlusten, waarin hij voor den koning partij getrokken had. Later, den 12 Mei 1495, wordt dit door Filips, aartshertog van Oostenrijk, bekrachtigd. (1) In 1558 treffen wij Pieter Boisot als heel' van Dworp aan ; hij had de heer1ijkheid verkrègen voot• geleend geld en had den 24 Januari 1559 daarbij het hoog gerecht gekocht voor eene som van ii04 pond Yan 40 v:laamsche grooten, ten voordeale van zijnen zoon KareL Deze ]aatste was a~miraal van ·Zeeland en goevernem• van Vlissingen; hi,j werd op het. eiland Schouwen in 1575 gedood. Hij was gehuwd geweest ~et Maria van Fonseca, die na Jmars mans overlijden in het huwelijk trad met 'Villem van Cats.

Ziellier op welke wijze Karel Boisot, den 5 November 1561, in het bezit der heerlijkheid werd bevestigd doo1• de~ koning : " Kaerle Boisot den V november XVcLXI bij doode weylen heere Peetere Boisot in synder tijt riddere ende tres01•ier gnàel van den finantien ons voirs: heeren des Conincx tot behoef van denghenen diemen n.amaels bevynden sal in de heerelecheyt oaegeschreven ge1•icht te syne,, houdt midts coope bijden selv~ heere Peeteren sijnen vader taghen onsen voirs: heere den Coninck gedaen, die hooghe, middele ende Ieege heerelecheden vanden dorpe ende prochie van Dorreppe metten kueren, bruecken ende rechte van den pontpenninghen die onse voirs: heère die ~oninck inde selve heereIecheyt gecompeteert hebben~ soe weyt, verre ende breet nis huer die limiten vnnden voirs: dm•pe ende prochie strecken ende extenderende syn. Behoudelyck onsen voirs: heereden Coninck get•eserveert den Clock.slach, beden, heergeweiden, resort, remissicn van overjaerde delicten, legittimatien, octroyen ende andere gelycke regalien our die bij den voirs: heeren Peeteren Boisot, sijnen hoiren (2) ende ~

(1) Hoort-leenboek van Brussel1 tol. 230. (Rijksarchieven, Brussel.) (t) Erf.genamen.

-31nacomelingen payselyck ende vroeclely~k gebruyct ende beseten te worddene. er.de die by hem ende synen voÎI's: hoiren ende nacomelin· gen van onsen Yoh•s: heere den Coninck, · als hertoge van B~abant, tot eenen vollen leene te houdene, soe lange ende totter tijt toe dat die wederomroe gelost zal wesen. " (1} De familie Boisot had voor wapens : Zwart veld met d1•ij zilveren ringskens, het bovenste deel van goud met drij azuren strepen.

Den ~en. November 1600 deden Albert en Isabella het hoog gerecht weder verkoopen voor de som van 1104 pond.

Bij opene brieven van 8 Oogst 1626 werd door koning Filips van Spanje de heerlijkheid van Dworp opnieuw in panda gegeven aan Nicolaas van Varick, ondergraaf van Brussel, voor de som van 4000 pond. (2) Hij was de zoon van Hendrik, markgraaf van Antwerpen, en van Anna Damant, ondergravin van Brussel. Nicolaas van Varick was l'idde1•, heel' van Boondale, Bouwel, Olmene en Duffel. Hij onderscheidde zich in den krijg, maakte deel van den krijgst•aad des konings van Spanje en was kolonel van een regiment voetvolk. In 1628 werd' hij bekleed met de waardigheid van markgraaf van Antwerpen, dom• het ontslag zijns vaders, en stierf in 1656. Hij was gehuwd geweest met Anna Maria Micault, vrouw van Huisinge~, Buisingen, Eisingen en Dorpe.

Bij patentbrieven van Filips, in datum 9 December 1649, werd eindelijk de heerlijkheid van Dworp verkocht aan Ignatius~Le Roy, mits eene somme van 4800 gulden, benevens de 4000 verpande ponden. (3) Ignatius wa.s de zoon van Jakob Le Roy, heer van Herbais, voorzitter der rekenkarnar van Brabant. Jakob we1•d ridde1• geslagen bij brieven van 27 Oogst 1639. Hij verkreeg twee zilveren arenden met ·roode bekken en klauwen voor wapenhouders, en eene

(1) Nieuwe ve't'crevuhen, fol. 26.·(Rijksarchieven.)

(2) Nieuwe re,·creyg1um, 1648, fol. 232.

(3) Id.

-32ltroon in plaats van eenen t•ingband bij andere b1•ieven van. 6 Octo?el' daat•opvolgende. Z\jne wu pens waren van zilver met een en band van keel, grond van het wapen boven het hof van Keste:rbeke.

Dom• andere brieven van Filips IV, gegeven te Madrid den 12 April 1653, ontving Jakob Le Roy de toelating om de wapens van de Dt•eux met de zijne te dt•agen. Iteze wapens zijn : Get•u_it van goud en lazum>, voprzien van t~ee arenden, welke twee banieren dragen; de eene ter rechterzijde met de wapens van Le Roy, de .andere ter linkerzijde met die van Dreux. Dezelfde vorst stond hem toe bij akt van 14 Mei 1694 zijne wapens alleen te dragen tusschen de twee banieren. Jakob Le Roy trouwde met Joanna Maes, uit welk huwelijk de hooget• vermelde Ignatiu.s geboren wet•d.

Deze laatste was heer van Het•bais en van Dorpe, raadslid. vervolgens voorzitter de1• Rekenkamer van Brabant. Den 25 Januari 1655 werd hij ridder geslagen. Hij trouwde in 1662 met ~uzanna . Katarina Nys. Het was hij die het kasteel van Dworp deed bouwen. · Rij overleed in 1667 en liet eenen zoon achter, met name Jakob Landelin Le Roy, die huwde met Anna Joanna van Origon. - ,' Dezen verkochten cle heerlijkheid Dworp. den 27 Januari 1701, aan Pieter Fariseau, ridder-1 heer van Steenokkerzeel, Humelgem, Wambeke, Vollant, enz., en aan zijne huisvrouw Katarina Rohyns, voor de somme van 26,000 guldens. (l)' Pieter Fariseau was zoon vanWillemen van Mal~ia de Plecker.

Hij was ondernemet~ van het legervoeder des konings en van de Bondgenooten in de Nederlanden. Hij werd edel verklaard bij bl'ieven van 13 Oogst 1698 en ridder geslagen bij andere brieven van ~

28 Aprill699. (!)

Pieter Fariseau en zijne vrouw ovetlleden zonder kinderen, en de {1) Lmtbrietmn1 1699, fol. 175. (t} Wapenader familie Fariseau: " Gekwartiertll eu 4 van zilver met tweeN Ungbalk van keel, waarinS gulden 1terren en verge~&ld van 8leeuweuwelpen van

kG&i met aztll'en klauwen en tongen. "

'··

-33heerlijkheid ·Dworp ging ovet' aan Pieter Robyns, wiens weduwe, .Joanna Maria Havet, l1et dorp aan haren tweeden echtgenootWîllem F1·ans Jos. de Hemptines naliet (1736). Deze de Hemptines was tot procureut• generaal in Brabant benoemd den 30 Maart 1722, en werd later, bij bt•ieven ~an 6 Juli 1737, cloo1• Ma1•ia-Theresia tot baron van zijnen naam verheven, met· toelating zijnen titel aan een zijner goecteren te hechten. (1) Alzoo kreeg Dworp de benaming van baronie of vrijheerlijkheid en de heer ontving den titel van drossaart.

De Hemptines stierf den 27 Juni 1770. Hij had in tweede huwelijk ·voor vrouw genomen Barbarn Elizabeth Vreven, uit welke vereeniging twee dochters geboren werden, die den 23 November 1770 de leenheffing der baronie van Dwo1•p doden. · De eerste, Elizabeth-Maria, trouwde met den onderg1~aaf de Roest van Alkemade; de tweede, Helena·Joanna, trad in het huwelijk met den :tiuantieraadsheei' Gommarus, Ignatius, Antonius, graaf Cornet de Grez, geboren te Bergen den 22 October 1755, heer van 's HeereliIzaak-bosch, Ophain, Tbimoug.:es en Rosiêres.

De familie Cornet de Grez was aangehuwd met de familie d'Elzius.

Sigisbe,•t d/Elzius, in Duitseliland geboren, was gedurende 15jaren o:ffic~aal der duitsche staatssekretarij en begaf zich, als taalsekretaris, naar den landdag va~ Regensbet•g (Ratisbonne} in 1663, ~et den raadsheér Stockmans. In het volgend jaat• bekwam hij het ambt van sekretaris van den geheimen Raad en stierf in de parochie. van Ste Gudula te Brussel, den 9 Juni 16}'8.

Van zijne eerste vrouw. Anna Nettersheim, had hij 13 kinderen, waarondet• eene dochter rrheresia, die den 10 Februari 1697, in St. Jacabskerk op Koudenberg te Brussel, in den echt tt•ad met Frans Cornet, heer van Peiscbant, der Haboudans, van Gre.z, Wavenb1•oeck, en die in Meimaand 1670 te Werbe-s-le--Chàteau geboren werd. Hij was sekretaris van den geheimelil Raad en lid van den

.

{t) De Stein d'Altenste in: Annuait'e~ 1878.-0p het ka.,tedl bestnatheden nog

het portret van baron de Ramptinas en van :ijne dochter.

I

!I

-34soevereinen Raad van Henegouw. Hij werd ridder geslagen bij / brieven van 20 Oogstl724. Hij was de zoon van Jakob en van Maria Gt•egoh•e. Den ·21 Oogst 1739 ovel'leed hij en zijne weduwe den 20 September 1747. Beiden werden in het koor van Peischant begt•aven.

Hun kleinzoon Gommaat• de Gt•ez had eerst met veel talent het ambt bekleed van raadslid pensiona,r·is der Kame~ van gezworenen te Doornik. " .Hij behoorde, " zegt de geschiedachrij ver I>ewez, " tot het klein getal dier mannen, welke een volk den vreemdelingen met fiet•heid kan aanwijzen. Hij onderscheidde zich door strenge zeden en door eene groote openhartigheid, zelfs aan het hof. Hij zegde de waarheid aan HH. KK. HH., aan de Staten en aan de volksgezinden, en raadpleegde hierbij enkel de belangen zijns lands, terwijl hij zijne uitgestrekte kennissen in het burgerlijk, staat- en huishoudkundig ' bestU.ur der Belgische provinciën tot hetzelfde doel gebruikte.·" Gommaar de Grez behoorde tot de pa1•tij van Vonk of der Vonkisten. In 1790 strooide hij in Vlaanderen een ontwerp rond, volgens hetwelk het voldoende zou geweest zijn twee duizend guldens te bezitten om kiezet• te zijn, iets wat zijne staatkundige tegenstrevers natuurlijkeene afschuwelijkheid heetten. ·~ Graaf Cornet de Grez stierf te Brussel den 2sen Oogst 1811. Hij was in tweede huwelijk getrouwd geweest met Agnes Theresia Daneau, dochter des heeren van Thimougies. ·zijne eerste vro~w was den 14 1\rlei 1771 OVet•leden, t~ee kinderen nalatende, Frans-Marie: Gommaar en Roza-Wilh.-Gislena, die te Dworp begraven liggen. (1)

Uit het huwelijk van dezen aatste met Theresia Antonia Gislena, ondergravin van Beughemt ~proten een zoon en twee dochters. De eorsto, graaf FeJ?dinand de Grez, letelde ten jàre dertig in het nationaal Congres en ver-volgens in de Kamer der Volksvertegen-

woot·digers. Rij huwde in 1884 zijne nieht Eulalla, ba1•ones Snoy.

N Zte in bet h.oofdaLnlt II hunne grafzerken.

-35Hij was van 1821 tot 1868 burgemeestet• van !Jwot•p.

Na zijnen dood, welke in 1869 voot•vi~l, wet•d et• in de gemeente cene inschrijving geopend, ten einde de gedu.chtenis vanden ovet•ledene te vereeuwigen. Van den opbrengst werden drij pm•trett~ln gemaakt, een voor het g.emeentehuis, een voor de jongens~choo1 c~n een voor de meisjesschool. Deze beeltenissen dragen voor o1)sahrift : . " A la mémoire du comte Ferdinand Cornet de Gt•ez, Bout•gmestt•e de Tournappa de 1827 à 1868, La Commune reconnaissante.

Hetgeen beteekent : u

n

Aan de nagedachtenis van den gt•aaf. Cot•net de Grez, BuJ•ge-

meester·van Dworp van 1827 tot 1868, De erkentelijke gemeente. " De tegenwoordige heer van Dworp is de graaf Raimond Cornet de Gt•ez, zoon van den ·voo.rgaande.

Sedert 1869 is hij burgemeester der gemeente en sedert 1872 provinciaal raadslid voor het kanton Halle.

In 1865 is hij in den echt geti•eden met H.H. prinses Galitzinc. (1).

Aangaande l1et wapen det• edele familie C01•net de Grez d'Elzius, enz., hebben ~ij het volgende aangetroffen : F.rans Cornet, heer van Peiscbant, Saillermont, der Haboudans, enz., lid van den souvet•einen raad van Henegouw, verkt•eeg den . titel Yan ridder, wapenhouders. (suppot•ts) en eene kroon in plaats van eer.en ringband (bourlet) bij brieven van 20 Oogst 1724. Zijn wapenschild was: van keel met den gulden keper, vergezeld van 3 hoorns uit hetzelfde metaal, de mondstukken links. (!) (a) Zie rerder t Geschiedkundige da.ad?.nken. (a) NobUiaire des P.aya-Bas.. blz. 701.

u

a -.. -~ .,.~~-------·--

-36-Koning Filips V• in aandacht nemende de goede en aangename diensten van Leonat•d d'Elzius, lid van den hoogen Rand der·Nederlanden te Madl'id, en kanselier der orde van het Gulden Vlies, schonk hem en zijne nakomelingen den titel van g1~aaf van Elzius, bij brieven van 6 Juli 1711, met beding dat, bij gebrek aan nakomelingschap, deze titel zou overgaan aan zijne zuster Theresia van Elzius, echtgenoote van F1•ans C01•net, heer van Peischant, (w~arvan hierboven spraak is) en aan hare nakomelingen. ,!

Ziehier het wapenschild der familie van Elzius : van azuur met neergelaten keper onder eene ouderwetscha gulden kroon, vergezeld van.3 kruisen dubbel gekruist van hetzelfde metaal; eene grafelijke kroon boven het schild, dit laatste opgehouden door twee gulden leeuwen met omged1•aaiderr kop, klauwen en uitgastokene tong ~an keel. (1)

Leenheerlijkbed en.

KEST.ERBEEK.

Bet hof van Kesterbeke hing af van de heerlijkheid Clabeek, welke zelf een leen van Gaasbeek was.

Het bestond uit een liasteel met toren, zaal, heerenpoort, huizingen, neerhof, enz., en was nabij de Kasterheek gelegen, waaraan het ongetwijfeld zijnen naam ontleend heeft.

Vet•schillige deelen des kasteels bestaan ten huidigen dage nog, onder andere de twee ingangpoorten. Boven de eene leest men het volgende jaat>schrift :

{t} Nobilialre OOI Pays..Bas, blz. 688. -

Nouveatt rrai supplèment, blz. 196.

.......;. 37-

ooicooxx (1} .~ (1620.) ' Boven de andet•e, die rondbogig is 1 prijkt eene· vaas. In den boog ziet men een wapenschild, ~p welks veld drij leliën staan, door eenen dWai Sbalk gescheiden.

Het booge hof was omstreeks d1•ij bunders groot. Daarenboven bestond het leen uit 28 bunders zaailand, genoemd Willems coutere, verder uiteenen grooten vijver van 7 dagwant te Wauweringen, en een dertigtal bunders bosch, gezegd Kesterbeekbosch. Ook bad het eene warande van aan den berg Solheyde, den berg medebegrepen, tot aan de fontein Brunnenputte; eene heerlijkheid met leenen en achtet•leenen te Dworp, Eisingen en Buisingen, welke leenen vrij waren van alle schattingen aan den vorst. Het bezat leenhoud ers, die telkenjare kapuinen en havet•leveren en deniers betalen moesten, en 1

het had daarbij het recht den twintigsten penning te heffen, wanneer de goedere.n det• onderhoorigen op andere hoofden overgingen. (2) . Reeds in de XIII8 e~uw treffen wij eenen Willam van Kesterbeke aan, die het wapen der brusselscha patriciërsfamilie Sweerts bezat, namelijk :het bovenstuk van azuur beladen met drij gouden sterren.

In 1285 en 1288 was die Willem van Kestarbeke schepene van Brussel. Zijn zoon Willam bekleedde dezelfde wMn•digbeid in 1321, terwijl dezes zoon Willem, bijgenaamd de Jonge, schepene de~zelfde stad was in 1369, 1379, 1385 én 1390. Zijn broeder Florus treffen wij ook als zoodanig aan in 1384, 1389, 1401 en 1411, terwijl een

•

\1) In ditjaarschrift is geene rekening gehouden van de D. In de cijfers, welke wij romeinscha noemen, vertegenwoordigt D het geta1500, maar het is enke.I rond het jaar 1500 datd~ze waarde aan de letter D ~rkend werd. De Romeinen hadden duizend uitgedrukt door het teeken Cl:> ; in de eerste tijden na de uitvinding der boe'kdrukkunst zocht men om 500 door een ander teeken uit te drukken, dat kon aanzien wordea·al• de heJft van het eerste waard tijnde • .Eerst was het een I gevolgd van oone omgekeerde 0, letters welker 'Verbinding een teeken gaf in vorm van de hoofdletter D. (Namèche. Cours d'hbtoire nationale~ IV, 585.) (:t) Cattularis der hoorlijkheld Clabeek.

. .

-38andet'e Willem, zoon van WiUem .de Jonge, die waardigheid te Brussel bekl~edde in 1407, 1420, 1426, 1433 en 1441. Eindelijk waren Filips van Kesterbeke in 1409 en 1419, en Jan, broeder der.~ twee voorgaanden, in 1412 schepenen der hoofdstad.

Een van Kesterbeke. moet in den echt verbonden geweest zijn met eene bastaarddochter der hertogen van B1•abant, want in 1322 bezegelt een Jan van Kesterbeke het huwelijkskontr':l'kt van Joanna van Brabant met Willem van Henegouw, en betitelt .zich ter dezer gelegenheid als oom van hertog Jan 111.

Willem, zoon van Willem de Jonge, werd ook but•gemeestet• van Brussel in 1423 en 1429. Hij sto;nd _het leen, waarvan zijne familie haren naam droeg. af aan zijnen neef Jan, zoon van Filips en van Catharina van Bt•abant, die het omstreeks 1470 verkocht.

Rond dit tijdstip verloor de familie van Kesterbeke hare oude belangrijkheid. De heerlijkheid viel ten deele aan Joanna de Groote, echtgenoote van Antoon van Grimberghe gezegd van Assche, die ze aan hare dochtet• Marga1•eta van G1•imberghe naliet.

In 1701 verkoopt heer "Jacobus Leroy, de boofve van Kerstel" beke metter casteele by weylen den voirs. beere president Le Roy " daerop doen bauwen, metter landen, weyden, bosschen, bogaerden, " vyvers, boevingen ende andere appe?-dentiën en dependentiën van ". dyen. groot eenen viertig bunderen salvo-justi metten huyse, - ., schuere, stallinge ende andere edifitiën daaropstaende op 's Heeren " straete ende elders, wordende de voirs. hoefve te leen gehouden ." van den heere van Clabeeck, "(1) aan Pieter ·Fariseau, tot wiens voordeel de heer van Ciabeek de drij volle leenen tot een enkelleen • vereenigde (1703)~ Farisean en zijne vrouw Catharina Robijns koch-

.

ten ook het Kestet'beekbosoh.

Sedertdien ia deze heerlijkheid, tezamen met die van Dworp, aan den graaf Cornet de Grez overgegaan.

{t) Leenbrieven, anno 1609 &• fol. 175. •s Rîjks archieven te Br:ugsel ..

•

=- 39 _,.,..

"' SITTAERT OF ZITTER.T.

wij

Het vet•sterkte hof te Sittaert of Zittart vinden volgenderwijze beschreven : " Een boft' te Sittaert .gelegen in de bancke van Rode, in de. parochie van Doirp, tusschen Beersel en Laken (Loth) met allen sijnen toebehoet•ten met huysingen, wateren, bogaerde, bempde, lande ende bosschen al byeen gelegen ; metter cheynse daertoe beboerende ; jaerlyc:x: gevende eenen rinsgulden, eenen gél~ersgulden, s~ven en twintigh cappuynen ende twelf schellingen Payements ; met eenen slachmolen daerop die beke te Laken met den vliet van den watere daer den molen mede slaet met alle der heerelyck.heyt ende bedryve totten leveren toe,.alles ingevolge den Chief-register van Brussel, fol. 78. " (1) Dit versterkte hof was gelegen in het Zitterbosch of den Kwaden Horinck. Het hing als leen van het hertogdom Brabant af, en was ~eendienst met vier strijders te paard verschuldigd. Een oliemolen, eene rechtsmacht toten live, leencijnsen en achterleenen waren aan deze versterking gehecht, die vooreerst aan Hendrik van der Loebeke behoot•de en vervolgens door hem werd afgestaan aan Hendrik van Stalle, zoon van Ridder Hend1•ik (1375). Maria van Stalle liet . ze aan haren man, Roger van Petershem, na, en daarna kwam zij aan van Wittham.

Den 7n Aprill469, na Paschen, gaf Karel, hertogvan BurgondiiJ, een mandement aan den Drossaa1•t van Brabant, aan den Amman van Bt•ussel en andere gereéhtsofficieren der provincie, waarbij hij hun Iaat weten, dat Hendrik van Wittham, heer van Beersele~ uit oorzaak van het overlijden zijns vaders, ingesteld is als heer van Zittert, gelegen te Dorpe. Derhalve beveelt hij hun Hendrik van (1) Clapper van Brussel ~ Beersel, Dorp, &•, fo).l057..

----4-- -------··

-40Wittham pleehtig in het bezit van zijn leen te stellen, wannee1~ zij daartoe zullen uitgenoodigd worden. (1) In 1489 namen de B1•usselaars het kasteel van Zittart in, verwoestten het, en sedertdien werd het· nooit heropgebouwd.

In 164Q t1•e:tfen wij de leenheerlijkheid in bezitting aan van den heer lgnatius Le Roy, die tevens heer van Dworp was.

Den 21 Maart 1754 kwam zij in het bézit van Karel, hertog van Aren berg, ·prins van H. R. K., dooz• het afsterven zijns vaders.

Den 5 Novembet• 1778 was Lo'dewijk Engelbart van Arenberg er de heer van.

TER HEYDEN EN TEN

BROEC~.

De heeren van Stalle bezaten een slot en leenen op Dworp, welke de namen dz•oegen van Tez• Heyden en Ten Broeck.

In December van het jaar 1268 stond Hendrik van Stalle, zoon van sire Rohyn de Anglia, zestien bunder weiden en bosch van deze leenen af, onder voorwaarde, dat men hem eenen jaarlijksehen cijns van 32leuyensche deniers zou betalen. De opperleenheer van deze 1-eenen, Leo van Aa (2), keurde dezen afstand goed.

Door het huwelijk van !.{aria van Stalle met Jan, sirevan Wit•. . tham, gingen de overblijfsels van Ter Heyden en 'ren Broeck over aan de familie van Wittham. Hend1•ik, heer van dien naam, erfgenaam der voorgaanden, kwam .er in het bezit van den gn September 1404.

Den 23n Aprill473 kochten de ontvangers van Brussel aan Hendrik van Wittham een half bunder grond te D'worp af, ter plaatse (1) Register: Leenbrieven, fol. 57, Rijksarchieven.

(2) Aat een gehucht van Anderlecht. Deze familie waseene der machtigste van het land ..

-41--genaamd He·ryshem, ten einde er steen~n uit te graven voor het plaveien der straten hunner stad.

Om Hendrik van Wittham, heer van Beersel, te beloonen voor zijne trouwe diensten gedurende den inval der Vlamingen in Brabant, schonk koning Maximiliaan hem in 1489 het hoog gerecht in zijne eigendommen van Dworp, enz. Voor zijne leenheerlijkhede~ van 'fer Heyden en Ten Broeck ontving hij het middelbaar en het lage gerecht.

Op deze heerlijkheden bezat de meier van Beersel groote voorrechten. De heer hief e1• het recht van meilleur catel, hetwelk bestond in.het aanslagen van het beste stuk roerende have na den dood eens inwoners. Het derde van dit recht behoorde den meier, alsook het derde deel der verbeurtverklaringeii. Verder ontving hij als recht voor dienstv~rvulling: voor elk grondgflding, 21 stuivers; voor elk onderzoek, 10 stuivers, wannee1• hij dit binnen Beersel doen kon, en 21 stuivers, wanneer hij er zich moest voor verplaatsen.

Voor elk erfenisrecht kreeg hij insgelijks 21 stuivers. Elke pachter ~as hem een half sister tat•we e'n elke daglooner eene hoeveelheid graan schuldig, iti evenredigheid van de grootte der door hem bebouwde landerijen.

IV

HOOFDSTUK~

Bestuur, Ambtenaren, Gerecht, Gebruiken en Voorrechten.

Behalve de verschillende heeren, waarover wij in een vorig hoofdstuk spraken, .en d~e eene zekere macht over Dworp uitoefenden, bezat de gemeente in vroegere tijden nog eenen drossaart, eenen burgemeester, zeven schepenen, eenen griffier of schrijver, eenen ontvanger en eenen oificier van politie.

De burgemeester en de schepenen waren burgerlijke en somwijlen ook Iijfstraffel.ijke of crimineale rechters. Zij bezaten dus eene bestuurlijke en tevens eene rechterlijke macht. Daarenboven waren rlij openbare 'ambtenaren en vel'Vulden de piaats de.r hedendaagscha notarissen. Alzoo geschiedde vóór hen het sluite.n der 8:'iiten van verkooping of pand op eigendommen, en ook vóór hen werden alle verbintenissen of kontrakten aangegaan. Zij leverden aan de partijen het oorspronkelijke stuk af met hun zegel bestempeld, nadat het door den graffier in het boek der Goedenissenbrieven geschreven was. Ook de .verkoopingen, welke door het gerecht bevolen werden, hadden vóór deze magistrafën ·praats·. Verder waren zij belast met het opzicht over de voogden der weezen en met het naziebt van het beheer der goederen van de kerk en der armen. Eindelijk was hun het bestuur der gemeentegoederen opgedragen, alsmede alles, wat tot de eigenlijke politie behoorde.

Niet altijd werden er personen van goeden wil en bekwaamheid aangetroffen, welke deze ambten wilden of konden bekleeden. Alzoo in

-431551 treffen wi.i noch meie1• noch schepenen der gemeenteDw01•paan.

In 1572 vinden wij al de bestuu~·lijke en rechterlijke schriften ondet•teeltend door de schepenen van Huisingen, Buisingen, Eisingen en Dworp. Ook tt•eft'en wij er een zegel op aan, dat afzo~derlijk door deze schepenen geb1luikt wet•d. Dit blijkt daat•enboven klaat• uit de woorden: ~ Wij schepene der banke van Huyssinghen, Buyssinghen, Eyssinghen ende Dob•pe "waarmede de akten van dien tijd aanvan~en.

In het jaar 1600 stierf de btu•gemeestet• Gillis De Kegele, en zijne plaats bleef langen tijd open. Eindelijk vroegen de pastoor, de schepenen en de inwoners aan Pieter Aelb1•echts, dat hij "als de bekwaamste zijnde " dit ambt zou willen vervullen. Hij bleef in bediening tot in 1620.

Jan Parijs, meier van St. Ge~esius-Rode, volgde hem op. Laurens van Gindertaelen, insgelijks meier van Rode, werd in 1633 door den nieuwen heer He;ndrik van Yarick gemachtigd het ambt van meiei' van Dworp te bêkleeden. Zijn opvolger was Albert Wangerer, terwijl Jan van Schoonbeke in 1638 als bijzondere officier of drossaart van politie des heeren werd aangesteld.

Van 1627 tot 1649 werd~n alle akten opgesteld door de schepenen van l:Iuisingen. ~uisingen. Eisingen en Dworp, omdat deze vier dorpen aan denzelfden heer toebehoorden. De eerste akte, welke door de schepenen van Dworp zeiven onde1•teekend werd, is van 26en 1\fef 1651.

Van 1655 tot 1693 was Jan Antoon van Schoonbeke meier van Dworp.

De volgende meiers of burgemeesters hebben wij nergens aangetroffen. Wi.i weten slechts, dat in den fransehen tijd zekere Paesmans alhier meier was. In het jaar XII der Franse he Republiek (1804) bad men Bartholomeus Van der Kelen tot meie.t~ van Dworp. Na hem was graaf Gommaar C01•net de Grez burgemeestet• en na dezes dood, in 1827, volgde zijn zoon Ferdinand, waarvan wij hooger spraken, hèm in die hoedanigheid op. Hij stond aan het hoofd der gemeentetot in 1868.

-44Bij brieve van 27 November 1868 berichtte graaf Ferdinand Cornet de Grez den gemeenteraad, dat Z. M. de koning zijn ontslag van Burgemeestei• had aanvaard, en dat hij terzelfdertijd dat' van raadslid gaf. De gemeenteraad, overwegende dat Mr de gt•aaf met de grootste waardigheid de bediening vnn eersten magistraat der gemeente gedurende 41 jaren vervuld heeft~ aanvaar~ bij stemopneming en met a1gemeene stemmen het o,ntslag van Mr den graaf Cornet de Grez van zijn ambt van gemeenteraadsheer.

Vervolgens stemmen de raadsleden hem, bij toejuiching, de huldevan al hunne dankbaarheid voor de hooge welwillendheid, waarvan hij onophoudelijk de schitterendste bewijzen heeft gegeven en voor de krachtige ondersteuning, welke hij hun altijd verleend heeft gedurende zijne lange bestuurlijke loopbaan. De feiten zijn daar, welke getuige~ vanzijn edel karakter, waarvan zij een onverganke~ijk herdenken zullèn bewat•en. (1) Den 26 December 1868 werden de kiezers opgeroepen om in zijne vervanging te voorzien, en het is alsdan dat graaf Raymond Cornet de Grez, zoon van den voorgaande, door de bijna algemeenheid der stemmers gekozen werd·.

In zitting van 22 Fe~t·uari 1869 werd de nieuw gekozene plechtig . als burgemeester van Dworp ingesteld en heden nog vervult hij die bediening.

" " " "

Voor wat de rechtspleging betreft, 1•eeds in 1489 was " de heet•lyekhyt van Doorp roette hooghe, mîddele ende leege justitie gheleghen onder de meyerye van Rode {2) roette vissehet•ye, keuren ende breneken ende alle andere amenden crimineale ende ei viele, confiscatie van bastaarde goederen, &a, rechten van beleyde van (1) Getrokken uit het Register der beraadslagingen. (t) St. Genesius-Rode.

-45" gemeyne wegen ende straeten, metten cheynsboeck daertoe behoe" rende, met recht van te mogen planten op s' Heerenstraete ende " gemeyrie wegen, lege ende eydele pláetsen, &a &a. ~ (1) In Brabant bestond het hoog gerecht uit het onderzoek der misdaden, die tot lichamelijke stt;affen konden aanleiding geven, alsook uit het genot van den opbrengst der verbeurtverklaringen, der nalatenschap van vreemdelingen en van bastaards, der ongebruikte goederen, enz.

Het middelbaar gerecht, dat sedert de XIVe eeuw bestond, hield zich bezig met eenige hangbare zaken, alsook met de misdrijven, welke met geld en andere boeten strafbaar waren; verder was het gelast met de oppervoogdijschap der weezen, het regelen der maten en gewichten, het beheer der wegen, enz.

Het laag gerecht had voor bijzondere werking de wetspiegingen uit te voeren.

Het recht om d~ veroordeelden ter dood t-e brengen behoorde den hertogen van Brabant, die dan ook gratie mochten verleenen. (2) Het valt niet te ontkennen, dat in de vroegste tijden het gerecht binnen Dworp uitgeo~fend, werd in het Vroenenbosch, welks naam zooveelals gerechtsbosch beteekent, en dat tusschen Dworp en Lembeek gelegen is.

Evenals te Halle werd hier ook gebruik gemaakt van de pijnbank, ten einde den verdachte zijne misdaad te d<?en bel~den, wanneer hij weigerde bekentenissen te doen. Voot• kleine misdrijven werd de geeseling toegepast, alsmede de boetplegingt bestaande hierin, dat de veroordeelde met bloot hoofd en bloote voeten de processie volgen moestt om luidop van God en de menschen vet•gi.fl.'enis te vragen.

De ter dood ve:roordeeling werd uitgevoerd bij middel van bet t•ad of wiel, waarop de booswicht vastgebonden werd, of ook door de galg ofhet zweerd.

(1) Clapper van Brussel, fol. 1{)55~ - Rijksarchieven. (~) Zie De Faeqz, Antiert aro~t de Belrlirt«e.

'-46Ook de openbare tentoonstellingen behoorden tot de str·a:ff'en, welke den misdadigers ~erden toegepast. Over eenige jaren stond de schandpaal, welke daarvoor diende, nog in het midden der plaats van Dworp, en ten huidigen dage berust hij nog in de gemeente met zijne kettingen en halsbanden. · De gemeente Dworp volgde de " Costuimen " der meiel'·ij van St. Genesius-Rode. Wij zullen eenige det• voornaamste gebruiken medecleelen.

De overlevende echtgenoot bewaart het vruchtgebruik van de helft der goederen van de gemeenschap; de andere helft moet onmiddellijk verdeeld worden tusschen de erfgenamen der afgestot•vene.

Het echtelijk huis blijft ter beschikldng van den laatstlevenden ecbteling, uitgezonderd 't gheleghe sonder for-tresse, en met zijne afhankelijkheden mag heteenen halven bunder beslaan, wanneer de vruchtgebruiker een meyssenierman (1) is, en ten hoogste een dagwant, wanneer de vruchtgebruiker tot de cossaeten (2) behoort. Deze laatsten behouden enkel de helft der meubelen van de gemeenschap; evenwel kunnen zij de andere helft bewaren hun leven la~g, op voorwaarde dat zij eonen borg stellen.

De meer begunstigde meysseniersma.nnen hebben het vruchtgebruik van al de meubelen.

Al wat niet grondvast is, wat men verplaatsen kan zonder te breken, wordt als meubelen beschouwd. Zelfs do visschen der stilstaande waters worden tusschen de meubelen gerekend, maa.r die der loopende waters niet. · Na den dood der beide echtelingen wordt de w.oning de eigendom van hunnen jongsten zoon, tenzij de nalatenschap zoo gering ware, (1) Mevssertier's or Ten.anciers, die eene Manse of hooe met U of 12 bunders grond In gebruik hadden, mits den heere grondcijns te betalen.

(2) Cossaeten. (van casa =hut) waren lijfeigenen, die gedwongen wat·en de gronden des meesters te bebouwen en door hem gevoed werden; zij bewoonden ellendi~e

hutten,

-4:7dat deze woning, als erfenisgoed, ;ou moeten verdeeld worden. Aan de overige mannelijke erfgenamen wordt evenveel, dus eene oppervlakte van eenen halven bunder gronds ·of van een dagwant in vergelding toegestaan, nagalang de erfgenamen meysseniers of cossaeten zijn. ' Het erfdeel eener dochter bedraagt slechts het derde deel van dat eens zoons, en in plaats van grond ontvangt zij alleenlijk renten in graan, enz., terwijl zij in stede van huizen, weiden, bosschen, enz., niets dan renten krijgt, welke op een deel der erfenis gegr•ondpand zijn.

De meubelen wot•den tusschen al de kinderen zonder onderscheid verdeeld. Degene, die gehuwd zijn, moeten van hun erfdeel datge'ne laten aftrekkenl wat zij van hunne ouders als bruidschat gekregen hebben.

De stock- of patrimoniale goede1•en keeren altijd tet•ug tot de fàmilie, aan dewelke zij oorspronkelljk hebben toebehoord.

Wanneer een kind va:n een eerste huweiij~t.sbed zonder afstammelingen sterft, en noch broeders noch zusters achterlaat, dan gaan zijne goederen over tot de kinderen van het tweede bed, en bij gebrek aan deze, tot zijne ouders.

-Iedereen mag zijne kinderen bevoordeeligen, doch zulks moet geschieden in tegenwoordigbeid van twee bloedverw'a'nten des vaders en twee der moeder.

Bijaldien iemand de betaling eener schuld eischt en de schuldenaar overleden is, dan moet de scbuldeischer het bew~i~ leveren van hetgeen hij tegoeds vindt. Is hem zttlks onmogelijk, dan moet bij voor het ger•echt · verschijnen met zes andere personen, van welke zich drij aan zijne rechte en drij aan zijne linke zijde _plaats~n.

Vervolgens knielt hij ne:det• en ·zwee~t op de relikwieän ·der :heiligen dat zijn eisch gegrond is; zijne getuigen doen daarna öp ·dezelfde wijze, doch twee na twee • e"erst de twee dte "hQ~ ~chtst b~ h~tP. staant

-48dan de twee volgende en eindel\jk dè twee laatste. (1) Deze eed noemde men die dei~ ze~en handen. (~)

In 1848 werd binnen Dworp eene jaarmarkt ingesteld, welke den Dinsdag na den det•den Zondag van Oktobe1• moest gehouden worden. · In 1873 werd de vijf-en-twintigste verjaardag van dië instelling met allen luister gevierd. Ter dezer gelegenheid hadden er gedurende dr~j weken openbare vermakelijkheden te Dworp plaats.

Deze jaarmerkt wo~dt door de vreemdelingen d1•uk bezocht. In 1860 werden tei' merkt gebracht : (s) 97 koeien, waarvan 21 verkocht werden, 115 vaarzen, " 35 " " 35 groote zwijnen," 15 " 1165 kleine " " 1091 " " Wij laten ten slotte hiel' de namen volgen van eenige meiers :

i

I

)

1565. Daniël De Metsere.

1567. Van Drooghenbosch.

1580. Peetere A.berts.

1583. Gabriël Pauwels.

1585. Willam Van de Velde.'

1600. Gillis De Kegele. tot 1620. Pieter Aelbrechts.

1620. Jan Parijs . . 1633. Hendrik Van Varick.

1638. Albert Wangerer.

(1) Coutumes de Brabant, T, I, blz. 315. (t) Deze eed der zeven handen - Septuma. mant\ - waa een overblijfsel der frankisohe rechtspleging. (a) Volgens eene nota, gevonden in het register der beraadslagingen.

-491655-1693. Jan Antoon Van Schoonbeke.

. . • . Paesmans. ) • 1804. Bartholomeus Van der Veken. tot 1827. Graaf Gommaar Cornet de Grez.

1827. Graaf Ferdinand Cornet de Grez.

1867. G1•aaf Raimond Cornet de Gre~.

De volgende drossaarts hebben wij aangetroffen : 1638. Jan Van Schoonbeke.

1661. Christiaan Boon.

1779. F. Ilias.

Tot in 1830 was Frans Portaels sekt•etaris der gemeente. Van dit jaar tot 1837 was het een zekere Day van Buisingen, die opgevolgd 'werd door J~ B. Wah•avens, van Lembeek. Deze gaf in 1845 zijn ontslag en werd vervangen door Mr Frans De Greef, van Halle, die op 15 November 1845 benoemd werd, en in zitting van 3 Janua1•i 1846 den eed aflegde. In zitting van 19 Novembet~ 1870 stemt de gemeenteraad,. bij toejuiching, gelukwenschen aan den sekretaris Frs. De Greef, ter gelegenheid der vijf~en~twintigste verjaring van zijne benoeming te Dworp.

Den 2en Mei 1871 werd het ontslag van Mr De Gréef aangenomen en werd Mr Lemyer, hulponderwijzer der gemeente, in zijne plaats benoemd ..

Wij denken dit hoofdstuk niet beter te kunnen sluiten, dan met den oorspronkelijken tekst mede te deelen der eerste politieverordening, welke in Dworp afgekondigd werd na de stichting van het onafhankelijk Belgiê. Zij dagtoekent van 1838. Wij laten ze hier in hnar geheel volgen :

-50REGLEMENT VOGR DE)GE.MEYNE•RUST-VER.ZEKERI~G VAN D'WoR.P.

Den Gemeynten-Raed, Gezien de artikels 78 en 102 der gemeynte-wet, van den 30 meêrt 1836; Overwegende dat 'er om de algemeyne rust der inwooners te verzeker~en, maatregels behaoren vastgesteld te worden, en vermits eene goede policie ·de voornaamste beschermste1• is tegen de veylig:. beyd der borgers ; BESLUYT:

1

18 A.fdeeling.- PoUcie der Herbergen.

ARTIKEL 1. De ner van aftogt is vastgesteld, geduerende de rnaenden october•, november, december, januarins, febrnarins en m~êrt ten 9 neren 's avonds, en ·gednerende de gene van april, mey, junius, julins, augustus en september te.c. 10 neren 's avonds, tydstip dat de drank-hnyzen zullen moeten gesloten zyn.

Den aftog,t zal eene halve uer voor de bepaalde tyden door het geluy der klok afgakondigt \l!Orden.

ART. 2. Het is strengelyk verboden aen de huysvesters en hoegenaamde d1•ank-verkoopers, om dranken te verkoopen, na de ner van aftogt en tot vier ueren 's morgens, om in hunne huyzen gedronken te wo1•den, en om te gedoogen dat 'er door hunne kinderen, dienstboden of andere leden van het gestigt '\Terkogt worden, de welke gehouden zyn, alle de persoonenuyt de zelve doen te vertrekken die niet als vreémdelingen zouden gelogeért en ingeschreven zyp, op het daer toe bestemd register, te houden krachtens artikel475 § 2 van het straf-wetboek.

A.Rrr. 3. De drank-verkoopers of andere persoonen die zouden verlan.gen, voor het openbaar eenige schouw-spelen, danspartyen en vertooningen te geven, "zullen de zelve niet mogen bewerkstelligen al eer de scl1riftelyke toelaeting te hebben bekomen van het dollegie

-51van Borgerneester en Schepen, het welk ook bevoegd i's van om bezondet•e omstandigheden de klok van aftogt niet te doen luyden.

2e Afdeeling. -

Algemeyne Bep(J,elingen.

ART. 4. Alle hoegenaamde kans-spelen zyn verboden, zoo in de huyzen als in de openbaere plaetsen.

ART. 5. De persoonen die hunne wooning in de gemeynte willen vestigen, zullen gebouden zyn 'er de verklaering schriftelyk van te doen, aen het gemeynte bestiet• binnen de dry eerste dagen der aenkomst.

ART. 6. Geene doode dieren zullen mogen blyven liggen in gebouwen, plaatsen of wegen, zy zullen door den eygenaer in zynen grond gestoken worden ter diepte van twee meters.

ART. 7. De inwooners der gemeynte, zullen gecne vuyligheyd. mest, snaeyling, verlies der legurnen en hoegenaamde voorwerpen, mogen plaetsen voor hunne huyzen, en zullen des zaterdags hunne voor-pleynen moeten keeren.

ART. 8. Geene wagens, karren, ploegen, eggen, boomen, hout, mest, aarde-hoopen of andere voorwerpen zullen 'er in de straeten, op wegen en openbaere plaetsen mogen gesteld worden, ook is het verboden 'er gaten te graven, om 'zavel, leem en steen te nemen, ~ groesen te steken, als ook 'er kraemen voor spelen, of winkels te stellen, zonder de toelaeting van het Collegie van Borgerneester en Schepen, die de stel-plaets zal doen aenwyzen dnor een daer toe benoemd lid.

ART. 9. Niemand zal ter gelegenheyd van btuyloften of andet'e gevallen, zonder toelaeting mogen schieten, instraeten en openbaere plaetsen, met geweêren, vuer-pylen, klakke-bussen of andere vuer· werks.. getuygen.

ART. 10. Het is ook verboden : 1°.. Gedrnys, geschreeuw, oproer en gewoel te maeken, 't zy

-52-

~/

binnen of buyten de herbergen naest by de ke1•k gelegen, geduerende den godsdienst-tyd en a:ls dan op het kerk-hof te blyven staen; 2°. Honden in de kerk te geleydén, viervoetige die1•en op het .kerk-hof te latenloopenen weyden, alsmede aldaer en op openbaere plaatsen het gevoeg te doen ; 3°. Wanluydend muziek te maeken, i.et• gelegenheyd van bruyloften ·en andere oorzaeken ; 4°. De plak-schriften der overheyd te scheure~, overkladden, afterukken, de nommers der huyzen te vernietigen, en aen te plakken eenig schrift, berigt, plakkaart, zonder toelarting van het Collegia van Borgerneester en Schepen.

ART. 11. De eygenaers, willende bouwingen, veranderingen of reparatiën rnaeken aen hunne gebouwen, moeten 'er van kennis geven aen het gemeynte bestier al eer zy de werken aanvangen ; om de noodige afmetingen der straeten, wegen en plaatsen te kannen doen, ten eynde de innemingen en onregelmatigheden der bouwen te beletten.

ART. 12. De schouwen det• gebouwen in strooy of riet gedekt, zullen moeten hebben eene hoogte van eenen meter, boven het opperste des gE:bouw en geheelinstoon gemetzeld.

ART. IS. De huysvesters en drank-ver~opers Zijn gehouden..,een afschl'ift van het tegenwoordig besluyt ~by het gemeynte bestier aftehaaien en het zelve in hunne gestigten, ten toon van het volk aen-te-plakken. .

3e Afdeeling.- Geld-Boeten, e1u.

.

14. De overtreders der artikels vermeld in het tegenwoor:dig besluyt, zullen aanstonds gedaegt worden voor de l'echt-ba.nk. van politie des kantons, om gestraft te wot•den voor de ee1>ste ma.el en ieder pe1•soon in 't bezonde1~, met eene geld-boete van dry francs.

De huysvesters en drank-verkoope1•s die in overtreding aen den 2Gn en aon artikel van dit besluyt bevonden worden, zullen in "t bezonder voo1~ eene geld-boete van vjf:f1•ancs gestraft. worden~ ART.

-53Ingeval van het•valling ·binnen den lo?P van het zelve jaer, zullen de boeten vet•dobbeld worden, boven de kosten van proces, met het • J vermogen van een en dag ge vangen is en zonder nadeel aen alle ande1•e straffen en omstandigheden voorzien door de wet.

Indien de onregelmatigh~yd de1• gebouwen beroepen in den art. 11, van dit besluyt erkend word, zal de zaek aen de recht-bank overgedl•agen worden, ten eynde by vonnis, de afbreking der zelve bevolen te w01•den.

ART.

15. De ambtenaar van policie en veld-wagtet•s worden belast

met de. uytvoering van het tegenwoordig besluyt.

Vastgesteld in zitting, te D1 W01·p, den gen Meêrt 1838.

Tegenwoórdig: MM. C.te F. Cornet-de~Grez, Borgemeester; J.-B. Deneyer, G. Ghysels, Schepen; G. Debusscher, J.-F. Paesmans, F. Matton, J.-B. Deneyer, J.-B. Van Craenen, F. Van Hemelryck, Leden.

Den Vóorzitter, (Geteekend) C.te F. CORNE~l'-DE-GREZ. · Ter ordonnantie : Den Secretar'is, (Geteekend) W ALRAVENS.

_ In zittingen van 25 Maat•t en 233uni 1869 werd door den gemeenteraad van Dworp een nieuw " Reglement van Policie wegens de het•bergen ~ uitgevaardigd, bepalendè" de uet• van aftogt" voor de "herbergiers, huisvesters en hoegenaamde drankverkoorers "alsmede wat zij te doen hebben, wanneer zij .. voor het openbaar 'eenige schouwspelen, danspnrtyen en vertooningen " willen geven.

Eindelijk. heeft de gemeenteraad, in zitting van 13 October 1874, een nieuw reglement van politie gestemd, dat in de twee talen afgekondigd werd, en dat handelt over : L Herbergen. afspanningenen andere openbare plaatsen .. Uur van aftocht, enz.- 2. Over de vreemdeliugen. - 3 .. Openbare ~ei•lnsti­ .t

-54gingen; danspal•tijen; schouwspelen; charivar·is i leut'ders. - 4.

Openbare gezondheid; zuive1•heid der stt'aten;. maatregelen te1• voot•koming van hesmet~elijlte zieltten; verkoop van drogen.- 5. Opzicht de1• openbare wegen; veiligheid en gemak van doot•gang in de openbat•e straten en wegen. - 6. Maatregelen om den bt•and te voot•kotnen. - 7. Algemeene scl1ikkingen. - 8. Betettgeling der overtredingen, J)eze uitvoerjge verordening van politie houdt niet minder dan 83 ai'tikels in.

·l

V HOOFDSTUK.

Schoolwezen. - Gemeentewapen.

Aangezien de registers der be1•aadslagingen maar bestaan te rekenen van 1831, zoo is het ons onmogelijk bijzonderheden uit vroegeren tijd mede te deelen, aangaande den toestand ·van het ondet Wijs binnen Dworp.

In eene rekening van 1692 hebben wij nochtans gevonden, dat "aenMichiel de Genst, voor een jaBr de kinders te leeren, IIII gulden XVI stuivers "betaald werd.

Onder bët zoogenaamd Hollandsch bestuut• werd alhier school gehouden door Laurentins Denaye1•·, zoon van den koster. Die onderwijzer bezat een diploma van den derden rang en vertrok van hier in 1827. Hij werd dom• zijnen bt•oeder Petrus Denayer opge;. volgd, die den viet•den rang bezat.

Volgens eene briefwisseling van den burgemeester, in dato 8 Juni 1832, was er tijdens het Hollandseh bestuur, in verschillende keeren, in den Berg van Bermhartigheid eene som gestort van 1689 gulden bij de begrooting, doch zonder de toestemming van den raad, om te dienen tot het opbouwen van eene gemeenteschool.

Een gedeelte dezer som, en wel 500 gulden, wèrd gebruikt tot het bestrijden van den cholera in 1832.

In 1834 had de distriktkommissat,is inlichtingen gevraagd betrek, keiijk het bijwonen der school. Het q~stuur antwoordd.~ het volgende : "' In beantwoording van den cîreulah•e van den heer Goeverneur dezer pt•ovincie, dato 14 gber l.I. (1834) nr 250, nopens de optèlling van het getal ,,kindet~en die in de scholen niet verkeeren. Hebbe de eer UEd. te la.ten weten, dat er in deze gemeynte gee~ locaal en bestaat, maru.• dat er verscheidene- perooonen hier 't onderwys geven,.

1

-56en na een nauwkeurig ondet•zoek in alle woningen gedaan doot• den veldwachter, dat hetgetal der kindet'en boven de 7 jaeren die de scholen niet verkeeren beloopen tusschen de 60 à 70. " En op 3 Janua1•i 1835 werd aan denzelfden distt•iktkommissaris door den onderwijzer geschreven :

" Om te beantwoorden aan den cit•culaire \'·an den heet~ GouYet·neut• dezet• provintie, dato 13 Xbel' l.I. nr 279. betrekkelijk d~ optelling dm• behoeftige leet•lingen. Hebbede eer UEd. te onderr•ichten, dat lwt gctn;l der jongens als meyskens 1° die gratis· aangenomen zijn; g·een, 2° die er op de kosten van het bureel van Weldadigheid geplaatst zijn, 20, en ten 3° van 7 tot 14jaren oud in de scholen niet verkeerenten getalle van 110 à 120. " Hier valt op te merken, dat de onderwijzer• binnen Dwm•p geen ambtenaa1• was der gemeente noch van den staat. Dit blijkt ujt het volgende uitt1•eksel van ee.nen brief, gericht tot den Distriktkommissaris, op 2 Januari 1838. ~

Ik heb de eer u te laten weten dat et• geen onderwijzer is, door

de gemeente of het gouvel'nement benoemcl. Het onderwijs wordt hier gegeven door de zm•gen van Mr den Pastoor, die twee onderwijzers en twee onderwijzeressen onder zijn bestuur heeft. " Verder vinden wij in een verslag van het Schepenkollegie aan den gemeenteraad (20 Maart 1838) de volgende woorden aangaande bet onderwijs : u De gemeenteschool is in den bloeiendsten toestand; bijna 400 leerlingen der beide geslachten wonen de school bij. Het onderwijs wordt er gegeven doo1• twee ondet~wijzers en twee onderwîjzet•essen

onder het bestuu.r van den heet• Pastom·, die wa~wdig is den grootsten lof te ontvangen vanwege het Gemeentebestuur, alsook van de inwoners, om de zorg en den ieve1, die hij aan den dag legt voür de

opleiding de1~ leePiingen, welke de samenleving eens tot nut moeton strekken. Het is bewezen dat vt•oeger het viet•de {leel slechts vo..n ltef; getallC"et•lingeu vnn beden de sci1ol~n bij woonden. "

-51De pastoot•, waa1•van hooger spr•aak is~ was de Eerw. H. Beeckmanst die latet• plebaan te Antrwet•pen weJ"d. Op heden nog wordt alhiet• met allen lof ovet~ hem gesproken, Ron{l de 400 leerlingen woonden ~ndet• zijn bestuut• de dag- en zondagschool bij. De twee zonen van den kostel' waren zijne onderw~jzers, en hij bad twee ondel'wijzeressen van zeer deftige familie. Meel• dan eens betaalde l1ij uit z\jnc eigene kas de kosten van het ondet l•Lcht.

1

Den 11 September 1838 wordt aan iJen Raad voorgesteld den ondet•wijzet• eene jaarwedde van 200 fr. te vet•Ieenen, hetgeen aangenomen wordt.

Den 8 Juni 1839 zendt het .gemeentebestuul' naar den At•rondissements-Kommissaris eene petitie van den ouderwijzer G. J. Denayet•, ten einde eene bezoldiging te bekomen ten laste van den Staat.

Intu:::sehen ging het bestuur voort met de jaarwedde van den onderwijzet• te betalen. Eerst in 1843 werd G. J. Denayer als officiëele ondel'wijze1• door den Raad aangésteld~ on~er voorwaarde u dat hij z01·gvuldig de zittjngen zal bijwonen van den onderwijzel'skring, ten einde zich meer en meer de noodige kennissen aan te schaff'en en onder alle opzichten te voldoen aan de vool'f;chriften en onderrichtin· gen diesaangaande. " Reeds vroeget', en wel den 30 .Juli 1842 had het Kollegie den ~.onderw\jzet·s G. J. Denayer en Seb. Winderickx medegedeeld, dat er in de maand Septembe1• daaropvolgende een prijskamp zou plaats hebben te Brussel tusschen de ondei~wijzers, e[l. dat, indien zij et• wilden deel aan nemen, zij een getuigscht•ift van goed gedrag moesten inleveren en bewijzen ~ dat zij eene grond-s~hool (1) bestieren. " Den aan Oogst daaropvolgende werd lmnl1et volgende getuigschi•ift gegeven: "L'administration communale eel"tifi.e par les pl'êsentes crne lesieur ..... instituteur particulier, do:micilié~n cette oomrounel jouit do la meillem•e moralité etd'une conduite honnête et exemp1aii·e, qu'il dit•ige en cette commune une éeole primaire partienlière. Elle déciare en

-58oub·e qu'elle eroit que Ie concurrent rëunit les conditions d'admission J .

• au poncont\s entl'·e les institutent'S des écoles rurales du Brabant. " Deze prijskamp heeft te Bl~ussel plaats gehad op 19September 1842.

Op 14 Fehruat'i 1844 werd door den Raad Mej. Katat•ina Paasmans als onderwijzeres aangenomen. Door deze benoeming we1•d de jaa1•lijksehe toelage van 200 frs. tusschen den onderwijzer en de onderwijzeres verdeeld.

Tot in 1845 had de gemeente kosteloos gebruik gemaakt van eene plaats in een buis,. dat aan de kerk toebehoorde, om te dienen voor gemeentebureel, en van de gebouwen, deelmakende van de pastorij, Dit jaar weigerde de Bestendige Deputatie aan de gemeente de machtiging, om aan de ket•kfabriek de som van 670 frs. te betalen als bijdrage voor de jaarwedden va,n den pastoor en de onderpastoot•s, zooals altijd had plaats gehad. Het is alsdan dat de kerkfabriek als huurprijs voor het bureel vroeg de som van 100 fes. en voor de scholen 200 frs., zij te zamen 300 fr~;~., hetwelk. de Raad op 15 N avembar 1845 toestond.

om te dienen voor de· scholen. -

Dit jaar bestonden er te Dworp drij scholen, eene gemeenteschool voor jongens, eene aanganamene vool" meisjes en eene privaatschool voor de twee ges]achten. Gedurende den winter werden er door versebeidene personen bijzondere scholen geopend in de gehuchten.

In 1850 gaf de heer G. J. Denayer zijn ontslag als onderwijzer.

Na eene stemming en herstemming werd de heer Seb. Windet•ick.xt bij gelijkheid van stemmen, als de oudste· zijnde, benoemd ; doch het goevernement keurde de l1enoeming niet goed~ door dien deze onder~ w\i~et• niet gediplomeet•d was1 en de Raad stelde in eene volgende zitting de andere kandidaat, F. M. Van den Eynde, met a.lgemeene stemmen tot onderwijzer aan.

Toen deze nienwe ondet·wijzer in dienst tt'ad, waren er slechts twee lessenan.rs; de overige meubelen waren kleine kerkbanken. De onde,rwijzeres ha.d eenige lessenaars op eigene kosten doen vet•vaardigen. Borden of andere schoolmenbeien wa:ren er niet te vinden;

-59km•tom, het waseene sehool naar hetoude stelsel. Daarenboven werd et" gedurende den zomer geene klas gehouden. Mr Van den Eynde heeft dit onmiddell~k doen veranderen. Hij is des zome:•s met een twintigtal leet"lingen begonnen, heeft moedig doorgewerkt, en op korten tijrl wuren de bijscholen gèheel verdwenen. Ook bemerken wij dat op de volgende )

begrooting het getal ingeschreven leerlingen met 52 vermeerderd is.

Zooals wij reeds gezien hebben bestond er tot nu toe geen eigenlijk schoollokaal, veel mindet• eene woning voot• den ondorwijzm•. Deze laatste kreeg 30 ft·s. als jaarH,iksche schadevergoeding voor woonst.

Zulke staat van zaken kon niet blijven duren. Het getalleerlingen groeide meer en. meer aan, en de Raad; in zijne zitting van 7 Februari 1852, bekende zelf dat " de lokalen te klein, te weinig verlicht en verlucht en derhalve ongezond waren. " Er werd dan ook in deze zitting besloten: eene nieuw~ school te bouwen met eenige plaatsen tot geme«:mtehuis. Reeds in zitting van 21 April daaropvolgende werd het plan ervan aangenomen, en de uitgave daarvoot• bep~ald op 11~800 f1·., waa1•van de gemeente 5,900 fr. zou betalen, terwijl inzit· · ting van 26Mei de Raad eene som van 1,125 fP. stemt tot het koopen van den noodigen gt.~ond. Het eet·ste plan werd echter doorbetgoevernement gewijzigd. zoodat bet bestek tot 12,200 fi•. werd yerhoogd.

Op 19Februari1853 neemt de Raad clit nhmwe I,lun met bestek aau.

H.et was eehte1~ eerst in zitting van 22 Februa1•i 1854 dut de Raa<l, voor 1,125 fr., een stuk land koopt van 17 aren 13 cential·en, tot het bouwen de1• nieuwe school. De algehoele uit.gave voor het maken van dit gebotlW vindJon wij later aangeduid als zijnde 14500,27 ft•.

Den 6 Novem bel" 1858 wordt het ontslag aanvaard van :Mej. Kat. Paesmans, als aangenomene onderwijzeres en Mej. Colet a Rosiers, • gediplomeerde looJ•linge der normaalschool van Herentals, wordt tot gemeentaondel~wijzeres benoemd, ambt dat zij heden nog bekleedt.

Ook de onderwijzer Mr F. M. Van den Eynde, geef~ den 2Februalyi 1859 z:ijn ontslag, en wordt in zitting van 23 Febt'uo.t•i daaropvol-

gende vervangen door W' J. A .. Vervoort, welke ten huidigen dage nog aan het ho,ofd der school staat.

-60Het wnsMl' Van der• Eynde, die alhiei' hetgroote werk van bescHaving met Vl'Ucht · begon, ~n die met dat doel geene opofferingen ontzag ·en geene moeite spaarde. Ook als onderwijze.r stond hij zeer wel te boek en te Dworp genoot hij de algeroeene achting.

Ofschoon het getal leerliragen in elke der twee scholen tot ruim 200 beliep, duurde bet nog langen tijd, alvorens de gemeente er kon toe overgaan hulponderwijzers te benoemen. Het was slechts in ·1866 dat de· eerste hulponderwijzet•es en de eerste bulpm•derwijzer benoemd werden. Hetzelfde jaat• besloot de Raad de jongensschool mot twee klassen te vergrooten, om er de meisjes een behoorl\jk lokaal te verschaffen ; maar· het Goeve1•nement wijst dit ontwerp van de hand, .en eisebt dat men een nieuw lokaal bouwe. In zitting van 16 Oogst 1~67 beslist de Raad eene meiSjesschool te bouwen met woonst voor de onderwijzeres en den 14 Juli 1868 keurt zij de aanbesteding goed, doo1· Mr Houbaar van Schaarbeek gedaan 1 voor de som van 22,875 frs. Het bestek bedroeg 26.093 frs.

In zitting van 12 Septembet• 1868 besluit de Raad in princiep het op1•ichten eener avondschool voor mannelijke volwassenen.

Op 26 Decembe1• 1871 worden e.en tweede hulponderwijzer en eene tweede hulponderwijzeres benoemd, aangezien het getal kostelooze leerlingen tot 278 voor de jongens~ en tot 273 voor de meisjesschool · geklommen is, .;..Î.nrbij nog een twintigtal betalende leerlinger1 moet gevoegd wm•den, zoodat er omstreeks 300 wat•en.

Het omfe1•wijzend personeel bestaat heden nog uit 3 onderwijzers en 3 onderwijzeressen.

Alvorens in verde1'e hoschouwjngen te treden; zullen w\i eene volledige lijst mededealen det• verschillige ,jaren. te beginnen met 1843, voor wat het getal leerlingen der beide scholen en de beg1•ooting of rekening van het onderwijs bet.eeft. Daarna zullen wij spreken over de adultensohool en over de prijskampen, welke tussohen de dagscholen van het kanton Halle(waarinDworp gelegen is) hebben plaats gehad.

-61JAAR'rAt.LEN.

1843-44 1844-45 1845-46 1846-47 1847-48 1848-49 . 1849-50 1850-51 1851-52 1852-53 1853-54 1854-55 1855-56 1856·57 1857-58 1858-59 1859-60 1860-61 1861-62 1862-63 1803·64 1864-65 1865-66 . 1866-67 1867-68 1868-69 1869-70 1870-71 1871-72 1872-73 1873-74 1874-75 1875-76 1876·77

I

Gelal LMrlingen.

JAAnt-

Jongens.j M-eisjes.

TALLEN.

43' I 64 I'

36 53

(!!)

07.

53 76 85 102 154 179 185 186 182

200 207 209 219 202{3) 182(3) . 174 181 186 178 205 214 230 25·5 261 278

284 290 294 294 297

75 76 84 107 109 115 138 134 121 122 .

101 103 110 174 186 193 180 192 185 182 198 228 240 265 282 273 281 288 293

296 297

1843' 1844 1845 1846 1847 1848 1849 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 1860 1861 1802 1863 1864 1865 1866 i867 1868 1869 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877

Begrooting of Rekeni11g. (t)

O~TVA.NGSTKN'.

447.36 ft·.

447 "

I

UITGAVEIS.

650 650

fr.

(2)'

950 1140 1090 1240 1391 1499 1136.71 1625.24 1622 1508 1492 1350 1512 1728 3255.50 3571.56 3809.40 3640.25 3580.75 4705.50 5910.10 6161.98 6527.52 6744.06 7157.42 7210.16 9600.51 9937.75 10789.48 10866.57 11693.50 11738.50

" "

" "

"

"

"

"

"

"

" " " " "

" " " "

" "

"'

"

" " " ",.

"

"

" "

1125 1140 1090 1240 1391 1499 1513.25 1627 1622 1488 1598.99 1347.05 1553 1810.42 3057.76 3241.85 3559.02 3669.33 3468.16 4613.80 5606.50 6165.14 6537 71 6739.58' 7001.13 7196.09 9587.73 9935.83 10755.98 10861.00 11693.50 11738.50

"

"

"

".

" "' "

"

" "'

"

" "

"

" " " " " " " " " " ~

" " " " " "' "' "

(t} Va.n 18-13 tot 18.':l geven wij de cijfers der beg:rooting, alsook van 1876 eo

1877. Yan 1854 tot 1875 deelen wij de cijfers d.e:r rekening mede. Uitgaven en ()ntvangsten in de t,egr<»otiog zijn altijd gelijk. (t) In 1845 werd het getal leerlingen noch de begt"Ootin.g aangeduid; zulks zal waars,cbijn~ljk vergetéll z~n door Veil'anderlng van sekreti!U"js.. (a) Bet getal leerlin,gen Îi$ gerin:gel" da.n bat 'V'OOtt"gaande jaar., omdat men een

J \ t

i

-62De getallen, welke wij hierboven hebben medegedeeld, zijn welsprekender dan· al de schoone woot•den, · die wij hier kunnen neerschrijven. Daaruit blijkt, dat in 1843 de gemeentescholen van Dworp werden bijgewoond dc0or 43 jongens_ en 36 meisjes, te zamen 79 leerlingen, op 2821 inwoners, dat is te zeggen, door bijna het veertigste deel der bevolking of 2.8 p. 0 / 0 , te1lwijl zij op ditoogenblik gevolgd wordt· door 297 kostelooze en 22 betalencle jongens en 297 ko.stelooze en 16 betalende meisjes, of 632leedingen, ~p 4308 in\voners. dat is te zeggen, door meer dan het zevende gedeelte der geheele bevolking of 14.8 p. 0 / 0 • Deze zoo merkwaardige opklimming van het getal leerlingen bewijst zonneklaat' den vooruitgang van het ondet•wijs, waarvoor de eerste eer toekomt aan het onderwijzend personeel, dat met zooveel iever en opoffering arbAid~ aan de zedelijke en verstandelijke ontwik.. k eling der Dwo r·psche jeugd.

Daarenboven bewijst de bovenstaande tafel de overgroote belangstelling van h~t geme(mtebestuur voor de zaak van het onderwijs.

Zoo zien wij dat in 1843, jaa1• waarop de eerste begrooting volgens de wet van. 1842 werd opgemaakt, de uitgaven voor het onderw\is beloopen tot 650 fl'., datis 0,23 fr. pe1• inwoner, terwijl voor 1876-77 de gemeente 11738.50 f~. bestemt,· hetgeen op 2.72 fi·. per inwonm• komt te staan. ~oeft e1• wel meer gezegd te worden om te bewijzen, hoezeer het onderwijs en de opvoeding dom• de Dworpenaars wordt ter harte genomen ~ Voegen wij hier ten slotte bij, dat het Gemeentebestuur 50 f1·. geeft voor de pri.isdeeling in elke dagschool, en dat de heer Burgemeester, GraafR. Cornet de Grez, er jaarlijlts eene som van 100 fr·. bijvoegt ..

groot getal behooft.ige onde1• de be,ta.lende leerUngen heeft gebracht. Hel getal leerlingen der school "'erminderde hierdoor niet. l

I

~·

-68SCHOOL VOOR VO:(..WASSEN EN.

Zooals wij gezien hebbtm werd dom• het Gemeentebestuut•, in

zitting van 12 September 1868, het oprichten va_n eene school van vol wassen en in grondbeginsel aangenomen.

Deze avondscholen werden in het gl'ootste deel der gemeenten tot stand geb1•acht onder de schoonste beloften van bet Staatsbestuu-t•.

Overal tieden zich clan ook een ove1•groot getal jongelingen inschrijven. Jammer maar dat al die schoone vooruitzichten, en voor de onderwijzers, en voot• de leer:H.~~en 1 na het einde van het eerste leet1.aar I'eeds te niet werden gedaan.

De ee1•ste beg1•ooting voor. de avondschool van Dworp was samengesteld als volgt : Vaste jaarwedde : hoofdonderwijzer .

150 frs.

" Schadeloosstelling ,. ,.

75 ,.

420 "

..

"

onderwijzer . : hoofdonderwijzer onderwijzer . · vom• brandstof . " verlichting " de boekerij.

're zamen.

• 420 "

vi " 50 " 100 " . 1266 fes.

Voot• 1870 wet'd de begrooting door den Raad vastge~teld op 1216 ft•s.; maal' het Staa~sbestuur vet•minderde de3é som tot op mee1· dan de helft, namelijk 521 frs.

Het is van dit tijdstip dat vele scholen voor volwassenen zijn te niet gegaan, doo1•dien de onderwijzers, in plaats van met de jaren bun traktement te zien vermeerderen, bet opeens merkelijk zagen verminderen.

In zitting van 6 Jnli 1870 kem•de de Raad de begrooting der adnltenschool voor 1871 goed 1 beJo,opende tot de som van 883.60 ft•s.

Dez:e som werd door het Staatsbestuur gebracht op 591 fl's. en bleef

-64:alzoo ook het volgende jaa1·. Voor 18'73 en de twee daaropvolgende jaren 1874 en 1875 bedroegen de uitgaven 725 frs., terwijl voor 1876 de begroeting gebi'acht is op 847 frs. Voor dit schooljaar zijn dan ook 116jongelingen als lee1·ling ingescht•even. Vot•geten wij niet te melden, dat de gemeente 40 frs. bestemd heeft 1 om &.Is prijzen in de adultenschool uitgedeeld te worden.

In 1870 we1•d de boekerij der avondschool tot stand gebt•acht. Z\j bevat heden 300 boekdeelen. Sedert hare stîchting zijn aan de volwassenen 2935 boeken ter lezing gegeven.

PRIJSKAMPEN.

Gedurende al den t~jd, dat Mr Van den Eynde de school van Dworp bestuut'd heeft, had geen enkele prijskamp tusscl1en de scholen des kantons plaats. Onder het bestuur van Mr Aug. Ve1•voort, de nog tegenwoordige hoofdonderwijzer, had de eerste prijskamp plaats in 1860. De school vau Dworp behaalde e1• eene loffelijke melding.

In 1862 bekwam zij eenen tweeden prijs, eenen vierden en twee emwolle meldingen.

In 1865 behaalde zij eerren derden en eenen vierden prijs en twee eervolle meldingen.

In IB69 wonnen d~ leerlingen der gemeenteschool de eeremedalie voor godsdienst en wetenschappen. met 150 2/3 punten op 160. Ver;. der : drij eerste prijzen en twee e-ervolle meldingen in godsdienst en zedeleer, benevens dt•ij ecn•ste en oonen tweeden prijs. alsook ecme loffelijke melding in het wetenschappelijk. onderwijs.

In 1872, na de afschaffing de1• eeremedalie, behaalde de school d1•ij eerste prijzen en een en tweeden in godsdienst en zedeleer, benevens twee tweede en twee derde prijzen in bet wetenschappelijk onderwijs. ~ Eindelijk in den prij,skarop van 1876 bekwamen de leerlingen van

-65 .Dwo1•p twee eerste en d1•ij tweede prijzen in godsdienst en zedeleer ; daal'enboven drij eet'ste, twee tweed,e en twee derde prijzen in de wetenschappen, alsook drij prijzen in den bijzonderen wedstrijd voor de fransche taal.

Deze verschilliga uitslagen mogen schitterend genoemd wo1lden, en strekken tot ee1• aan hem, die sedert achttien jaren de school van Dworp bestuurd met zooveel kunde als zelfsopoffering.

Reeds in 1872 werden de hoogeverdiensten van den hoofdonderwijzer door het gemeentebestuur erkend. In zijne zitting van 3 December stemde de Raad het volgende adres :

" De Raad, Ovei'wegende, dat de uitslag van drie· achteJ•eenvolgende prijskampen de gemeentescl10ol van Dworp op ·den eersten rang geplaatst heeft onder de scholen van het kanton; Dat deze uitsla~, alsmede de reg~lmatige en algeroeene b\jwoning der scholen toe te schrijven is aan de bekwaamheid, werkzaamheid en zelfopoft'ering, waarvan al de leden van het onderwijzerskorps bewijzen geven in de uitoefening hunner bediening; \Villende door eenen openbat~en akt de diensten erkennen, in de gemeente bewezen aan de gt•oote zaak van de opvoeding en het onderwijs de1• kinderen; Wi!lende, ter gelegenheid van den prijskamp van 1872, zijne blijken van achting en voldoening ve1•eenigen met die, door de afgevaardigden 'ran het hooger bestuut~ gegeven aan den heer Aug. Yet'Yom•t, hoofdonder•wijzer aan de scl10ol nr 1; Stemt eenpariglijk en in den naam der gemeente Dworp dankbetuigingen aan den hee.r Aug. Vervoort, voor den gewet.ensvollen ievel", waarmede hij 1•eeds veertien jaar de zending volbrengt, welke hem toevertrouwd is.

Het tegenwoot•dig besluit zal in het registei" der beslissingen van den gemeenteraad gescln'even en afse:hrift zal ervan overhandigcl wot•den in name flesRaadstaan den lu~er Ang~ V&l'voot·t~ ,.

I

\ .' !

•..,

-66 -Twee afdrukken dezer he.\:äadslaging, allel•ft•aaist gelithogt'aphieerd en t•ijkelijk ingelijst, werden dooi' den heet• Burgemeester, gt•aaf Cornet de G1•ez, aan den hoofdonderwijzer te1• hand gesteld.

Tet• herinnering aan den schoonen uitslag van den prijskamp van 1876, en (zooals hij er op schreef) als blijk van achting en erkentelijkheid, heeft de Burgemeester den hee1•e Verv.oort ~eil fraai ingebonden boek van t•uim 2000 bladzijden geschonken, namelijk : Dictionnaire universel à'histoi"l~e et de {/éographie, par M. J,J, Bouillet.

-De hoofdonderwijzer gaf aan zijne twee onderwijzers, als herinnering en dankbetuiging, ook een schoon boekdeel.

In 1874 had voor het kanton Halle de eet•ste prijskamp plaats tusschen de leerli~gen der avondschool. Met 5 mededingers behaalde ._\ de school van Dw~rp eenen prijs van godsdienst, vijf getuigschriften van bekwaamheid, een spaarboekje van 40Jrs. endrij van 30 frs.

In 1875 bekwamen de 3 mededingende ,..l~erlingen één bewijs van bekwaamheid eneenen tweeden algeroeenen p1•ijs. De twee ande:re leei~lingen mislukten, doordien zij de helft qer punten niet hadden

yoor godsdienst en zedeleer.

Eindelijk in 1876 wonnen de 7 medekampende leerlingen : zes bekwaamheidsbewijzen ;. (de zevende had er 1•eeds een) däj prijzen voor godsdienst en zedeleer; twee spaarboekjes van 40 frs., één van 30 frs., benevens twee tweede en twee derde prijzen in het wetenschappelijk ondet•wijs.

Voor de mei~es.scholen beeft slechts. ~en prij.skamp plaats gehad en wel in 1875. De Beerlingen der scho·ol van Dwm•p behaalden e1• : eenea tweeden prijs in godsdienst. en zedeleer., alsook twee. tweede prijzen eneenen derdien in de wetemsehappen ..

-67In 1873 verleende de Brusselscha maatschappij ter aanmoediging van het onderwij,s en de ·opvoeding der dochters en V1 ouwen eene toelage van 300 frs. aan de hoofdondet•wijzeres Rosiei•s, voor de algeroeene en regelmatige bijwoning harer school. Twee ha.t•er beste leerlingen kregen daarenboven iedet• een hulpgeld van 50 fr•s •.en een fraai ingebonden boekdeel.

De gemeenteraad ·achtte het zich ten plicht in korps ·die onder· scheidingen te gaan overhandigen.

1

Gemeentewapen.

Wij hebten reeds gezien, dat de "Schepènen det• banke van H nysinghen, Buysinghen, Eyssinghen ende Doirpe "' een afzonderlijk zegel bezaten, waarmecle zij hunne beraadslagingen bezegelden. Het bestond uit een wapenschild, in twee \takken verdeeld, waarvan het onderste eenen leeuw dt•aagt. Boven dit schild stond ~en helmet ruet vet•sierselen omgeven. Op het randschdft van heteenigszins beschadigd -zegel, dat wij gevonden hebben, staat nog te 'lezen: DE. HVSING : BVI X EYS X X •••• ·.

Het huidige gerne.entewapen van Dworp is van keel {t;ood) met drij opene torens van goud, gekanteeld met drij stukken ..

Gedurende het Hollandseh bestuut•, 't is te zeggen van 1815-1830, droeg bet zegel een Nedet'landsch opschrift, doch zonderling genoeg., de naam der geme,ente was in het Franseh. Het luidde : PLAATSELIJK BESTUUR VAN

Tou.n.NEPPE, Zurn-BRA.BANr.

Ten huidigen dage wordt dit zege1, met den fransehen naam Tourneppe, ttog gebruikt.

Den 9 Oog$t 1820 wercl bet wapenschild door den ·hoogen Raad vaD Adel gr~ilgekcurd . .

-68Behalve het hooger vermelde bezigt men bij het gerueentebestum· nog een zegel, dät voo1• randschrift d1•aagt .: Admon communale ae

Tourneppe. - Brabant. - {Gemeentebestuur van Dworp. Brabant). Het draagt eenen rechtstaanden leeuw, waai"boven te lezen

staat: L' Union fait &a force. (Eèndracht maakt macht), Den 11 e Augusti 1838 verscheen in het Belgisch s~aadsblad een koninldijk besluit, waarbij de geme~nte, op baa1• aanzoek 1 gemachtigd werd het wapenschild te voeren, dat zij tot dan tQe gehad had.

Hierondei.. laten wij het letterlijk afschrift van het oorspronkelijk diploom volgen ; MINISTÈRE PEL 'INTÉR.IJSUR ET DES AFFAIRES ÉTRANOÈRES.

LÉoPor.o, Rot nEs

BELG:Es,

}re Direction No 10977 • ...

--

Administration provinciale et communale.

A tous prestmts et à venir, SALU'r:

Nott•e Micistre de l'Intêrieur et des Affaire:s Etrangères Nous ayant exposê dans son rapport du 10 de ce mois; qne par délibération en date du 27 Jnin dernier Ie conseil communa1 de Tourneppe, pi'Ovince de Brabant,. a êmis le vmu d'obtenh' la vé1-ification et la rnaintenne des Armoiries octt•oyées anciennem~nt à eette commune, Considêrant qu'il e~st êtabli par des doenmens ,dïgnes de foi que la commune de Tourneppe est depuis nombre d'années en possession d'armoiries pat~ticulières dont les titres primitifs de eoncession sont

égarés ou détruits ; Vu Ie diplóme enda.te du 9 Aoftt 1820 par lequelle< conseil suprême de noblesse a mainten.u la commune re,quérante dans la possession de ses armes;

Vu Notre Arr~té en date du sceaux des communes ;

6 Février 1837 t r&glant

!a. forme des

Nous a.vons aocordê et aooordons à la commune de Tourneppè., les prèsentes lettres colltfirmatives, avoo autorisation de eont.in\ter à.

-69avoit1 et à pot•te1• les armoiries dont elle a usé jusqu'à cejour, telles qu'elles sont 1igu1•ées et colorées au mijieu d'icelles et qni sont :

tours ouvet'tes, d'ol',

de gueules, à trois

t1 1ois pièces.

crénelées de

Chargeons not1•e Ministre de l'Intérieu1• et des Affaires Etrangères de l'exécution des présentes, qui set•ont insérées au Bulletin otficiel.

Donné à Bruxelles, le 11 Août 1838.

(Signé) LÉOPOLD. Pa1•Ie Roi, Le Ministre de l'Intérieur et des Affaires EtrangÓres, (Signê)

DE THEUX.

Pour copie conforme, Le Secrêtait•e général du Ministèt•e de rintél'ieur, (Signé) DUGNIOLLS.

VI HOOFDSTUK.

Geschiedkundige Daadzaken~ Onder het eigenlijk his~oi•isch oogpunt beschouwd, leveren de kleine dorpen des lands gewoonlijk zooveel belang1•ijke voorvallen niet op, als de steden en gt,oote gemeenten. Dit is ook het geval met Dworp.

Het getal daadzaken, dat wij ove1, deze gemeente hebben gevon~ den, is dan ook zeet~ beperkt, voornamelijk daat• wij het als ongepast beschouwen hiel' nogmaals melding te maken van die algemeenheden, welke bijzondel'l\ik tot de geschiedenis des vaderlands behoorent en wau.rover wij in onze vroegere s.ehdften reeds genoegzaam hebben uitgewijd.

Voor wat cle eerste eeuwen van haar bestaan aangaat, hebben wij niets meldenswaardig opgateekend gevonden. In de middeleeuwen had zij, door hare ligging in het zuiden van Brn.bant, dikwijls te lijden van die menjgvuldige oorlogen, waarvan onze streken het · tooneel zijn geweest. Zoo wetclan binnen Dworp, in 1488-891 tijdens den aanval der stad Halle door de Brusselaars, eene menigte huizen vel'nield.

In 1537 moesten Dworp en de omliggende gemeent~n gedurende 4 dagen .de soldaten berbe1,gen van 1I. van 1\Iecklenbm•g, die er dan nog alle s.oo:cten van huitensp,o:righedon pleegden. Het is daarom (lat n:1;(3n ba3.r, den 10 October va.n dit jaat", afslag gtû van het vierde va.n het aandeel, dat zij in 's lands lmlpgelden moest beto.len..

Ook gedurende die lange reeks van opeenigheden, welke men met

-71.....;.

den naam ~an goàsdie;tstoorlogen heeft aangeduid. namelijk ondet' de regeering van FiHps den Tweede en zijne ·opvolget•s, we1•den alhiei' herhaaldelijk de woningen der ingezetenen vet~woest en uitge· plunderd; eenè brouwerij • onde1•e andere, wat•d alsdan tot den grond toe afgeb1•olt.en.

Nog meel.. had Dwo1•p te lijden gedurende de menigvuldige oOI•logen. welke de koning van F1•ankl•jjk, de heerschzp.chtige Lodewijk.

XIV, op verschilliga punten van België gevoerd heeft. Omtrent het jaar 1686 ve1•brandden de fransehe legerbenden alhier de staJUngen en andere afhankelijkheden van het Steynenho(, dat toebehoo1•de aan den heer van Halle, Jakob Bouton.

Van 1689 tot 1692 werden de inwoners om zoo te zeggen gei•uineerd door den onafgebroken doortocht of het herhaalde legeren del' fransehe strijd benden. De oorlog kostte hun meer dan 94000 guldens, en eenè menigte DWOt'penaars kwamen van gebrek om.

In 1691 vernietigdèn de regers der Bondgenooten, welke Dworp badden moeten verdedigen, 45 huizen en deden de daken van vele andere woningen instot•ten. In hetzelfde jaar verwoestten de vjjande~ Iijke soldaten bijna geheel het c101~p, en de kerk en het kasteel hadden alsdan insgelijks veel t.e lijden.

En evenWèl eischte men de betaling der menigvuldige helastingen met de gt•ootste strengheid.

Niettegenstaande een besluit van de Staten van Brabant, waarbij kw\1tsc1ielding van 'helastingen werd toegestaan aan al de dorpen, welke door den oorlog verwoest waren gewe,est, deed de algemeene ont"vamger Van de Velde, op 4 Mei 1693, den meier Jan Antoon van Schoonbeke aanhouden. Zelfs een vonnis, waardoor hem be,..olen werd %tdk.s uit te stellen, wederhield dien ontvangst• niet. Integen· deel vohhat•dde llij met mee1• sta~engheid, en dewijl Dworp nog 321 guldons sollUid ig gebierven was V{;JOl~ haar aandeel in liet koofàgeld, deed hij den 14 Oogs~ daaropvolgende den ooilepene Gillis de .. }4()smaekol" imsgel.ijlts gevamgen ll!emen ...

-:- 72In 1695, no, de inneming van,. Namen, kwamen de soldaten van Willem III, koning van Engeland, te 's Heeren,.Jzaa.k-Bosch legeren.

Zij pluwierden alsdan Dworp uit, en stolen de meubelen en de g1•aangewassen der landbouwers. Het volgende jaar deden de leger· benden der Bondgenooten hetzelfde.

In 1697 bezette een talrijk fransch lege1• de stad Aat in Hene· gouw. De inwoners der kastelenij dezer stad en van·l1et, land van Edingen, zich willende onttrekken aan de beleedigingen en mishandelingen der onbeteugelde ~enden van Lodewijl~o.. XIV, vluchtten naar Halle en omstreken. De reeds zoo dikwijls bep.roefde bevolking van Dwo1•p vreesde hal'O goederen en landouwen door deze vluchtelingen te zien verwoesten en verster~he daarom met schanspalen de door· waadbare plaatsen der Zenne; ook hield zij er de wacht bij. Op bevel van den goeyerneur van Brussel kwam eene kompagnie Spanjaa1·d~n haar hulp bieden.

Later in October en November van het jaar 1711 trokken de legers der Bondgennoten doOI' de~e streken, verwoestten de landet•ijen en plnnderden de pachthoeven uit. Al de booroen werden uitgekapt en tot b1•andhout gebezigd. Daarbij werden Dworp en de ovel'ige gemeenten der omstreken gedwongen hun aandeel te betalen in de som van 17718 pond doorniksch, welke som besteed was voor de ~ ratioenen der legersw In 1720 werd eene gelijke som geëischt vo01• het onderhoud van verschilliga troepen.

In 1714 was Lodewijk XIV verplicht den vre.de te verzoeken, en eenige jaren van voorspoed volgden op die van woeling en onderdrukking. Maal~ zij waren van korten dunt•. Nauwelijks was Maria Theresia in 1740 op den troon, of de Fransehen 'rielen andermaal in onze stt~eken, en b~.gonnen opnieuw hunne ve1•woes:tit1gen en plunderingen, terwijl daarenboven allerhande oorlogsb~lastingen betaald moesten worden. Zulks duu1•de tot 1749 voort, toen het verdrag van Aken de Fransehen voor goed uit ons land verwijderde.

De regeering vnn '.Ma1%ia Theresia en van haren s~choonbroeder

-73Karel van Lot•reinen, algeroeenen bestuurder van ons land, deed den voorspoed en den bloei dezer gewasten weel~ herleven ; maar toch wat•en verscheidenejaren van een vreedzaam en wijs bestuut• noodig, om eenigszins de overgroote sehade ie he1•stellen, welke hier door de Ft•anschen was aangericht geworden.

Intusschentijd schenen de beproevingen geen einde te zullen nemen.

In 1769 en volgende jaren mislukte de oogst, en. armoede C"n ellende waeen et' het gevolg van, zoodanig dateene menigte bedelaars deze streken doorliepen en alles stolen, wat zij maar ln•jjgen konden.

1Jaarenboven ontstond in 1771 de pest onder het vee te Dworp en omliggende gemeenten. De inwone1•s mochten noch met hunne dieren, noch met botel.. noch kaas naar de merkt van Halle komen.

Ook hierdoor hadden zij veel te lijden.

Matu.. cle veertigjaar lange regeering van Maria Theresia en Karel

van Lorreinen braehten toch den voorspoed en de welvaart weder in ons land. Koophandel en nijvet•heid herleefden, kunsten en wetenschappen verlcregen nieuwen luister, en het volk was gelukkig. Ook verwekte de <lood dezer twee geliefde vorsten, die in 1780 voorviel, een en algemeenon rouw in stad en à orp.

Met het ovet'lijden dezer weldoenet'S verdwenen ook voor langen tijd het geluk en de vrede van ons vaderland.

Jozef II, Maria Theresia•s zoon en opvo]get", volgde in ge,enen deele het spoot' zijner moc1de1' en deed ons al spoedig de scltoone vruchten

van hao.t' wijs bestuur verliezen.

Daarop volgde de Fransche Omwenteling met baren nasleep van onheilen, verdt•ukking en a,;fpersing, welke onze. pro'tinciën, onder den dekmantel van vrijheid, gelijkheid en broederlijkbeid, ten toppunt van armoede en ellende voe1•de.

Sedert het schrikbewind der Fransche Republiek hebben wij vo-or Dwot~p telf geene bijzondere g&Schiedk.undlge feiten meer aan te

--74teekenen. V~ul 1815 tot l830,;was België aan Nederlancl vet•eenigd, en sede1·t 1831 maakt ons vaderland een onafllankelijk koninltrijk uit, en genieten wij rust, vrede en 1"el vaat•t.

In 1837 werc1en alhier, in beantwoot•ding op het vet•zoek des goeverneurs, feesten gegeven ter gelegenheid der herinnering aan de " gedenkwaardige dagen van September 1830 ", 't is te zeggen, de Belgische Revolutie. In een en brief, desaangaande aan den Arrondissementskommissaris gericht, vinden wij : de klok, welke het uur van den aftocht aankondigt, beeft niet geluid ; in alle herbergen hebben danspartijen plaats gegrepen en prijzen zijn gegeven geworden voor het schieten op de wip.

Ten slotte deelen w\i hier breedvoerjg de bijzonderheden mede van eene plechtigheid, die in 1865 plaats had, en tot de hedendaagscha geschiedenis van Dworp behoort. Onzes dunkans mochten wij zulks niet achterwege laten, ten eerste, omdat gansch de gemeente daaraan heeft deelgenomen, ten tweede, omdat het betrekking heeft op den tegenwoordigen Heer en Burgemeester, en verder omdat het gebi'Uiken lee1•t kennen, welke binnen eenige jaren misschien gansch - zullen ~eranderd zijn. - Wij willen spreken over de :

Inhuldiging van den Graaf R. Cornet de Grez.

Deze plechtigheid werd op 22 Augusti 1865 binnen Dworp gevierd.

Weken op voorhand reeds hadden de inwoners besloten den eenigen zo.an va..n hunnen toenmaligen Burgemeester, Ferdlnand Cm~­ net de Grez, met allen luister te ontvangen, wanneer bij zich, na zjjn huwelijk. met de prinses Galitzin, op bet kasteel zijns -v.aders zon. komen vestigen.

De Dinsdag 22 Augttsti was daarto·e bepaald.

...... 75Alle1•hande mantregelen wat•en met dit doel genomen, en de volgende schikkingen we1•den door het kómiteit -van inrichting vastgesteld : I. Den dag vóo1• den 22 zullen 21 kanonschoten do ·plechtigheid aankondigen.

II. Den mm·gen van het feest zullen evenveel schoten gelost worden.

111. 'fe middag zo,l de stoet zich -vormen op de groots plaats der gemeente. Om half een zal hij zich in beweging stellen, ten einde om 2 um• aan den barreel -van Alsemberg te zijn. De eet)ewacht en geheel de ruiterij zal Mr den graaf te gemoet gaan.

IV. De stoet· zal volgendet•wijze samengesteld zijn: 1° Een opperbevelhebber ; 2° ~en koerier ; · .

3° Eene krijgsbende sapeurs, bestaande uit 23 man ; 4° De leerlingen der twee scholen, ten getalle van 400, -vaandels d1•agende met de kleuren van den graaf ; 5° Een tamboer-majoor ; 6° Twee trommelslagers ; 7° 50 grenadiers ; 8° Een bataljons-geneesheer ; 9° De wagen der Nijverheid, met 8 personen ; 10° De Fanfaren maatschappij van Waterloo, 50 spelers; 11° Een wagen met 31 in het wit gekleede maagdekens; 12° De koormaatschappij, bestaande uit 50 leden ; 13° Een trompetter ; 14° Eene k.rij,gsb<mde zouaven, samengesteld uit 53 mannen ; 15° Een wagen met 31 in het wit gekleede maagdek~ns; 16° De 1•uiterfJ~ 60 mannen te paard;.

17° Rijtuig van den Graaf, om:ringd van e·ene eerewacht, tezamen

6 personen;

-7618° Rijtttig Yan don Gemeentel'nud, met 12 personen ; 1 19° 1 wee veldwachters én een nar. (1) •

Y. Blj de aankomst van den G1•aaf zal de bevelhe bbet• l1em gelukwenschen.

VI. De stoet zal in orde staan aan de barreel van Alsemberg~ De oversten zullen de edele echtelingen insgeli.jks gelukwenschen en de leerlingen, eerst de jongens en dan de meisjes. zullen koren zingen.

Men zal eenige ruikers. aanbieden, en de fanfaren zullen spelen : Waar kanmen beter :zijn.

VII.· Op de grenzen van het doPp zal de Gemeenteraad den $toet afwachten, en een de1• schepenen zal eene kleine redevoering uitspreken.

VIII. Gedurende den optocht zal de fanfarenmaatschappij eenige m uziakstukken uitvoeren.

IX. De stoet zal doorgaan tot aan de eerste grille van het kasteel, alwaar de voetgangers rond het pa1•k de haag zullen vormen, terwijl de stoet binnentreedt. · X. Mr de Graaf en zijn gevolg zullen uit hun rijtuig stappen en plaats nemen opeeneestrade vóót• het kasteel. Daar zal de onderwijzer eene redevoet•ing uitspreken; de onderwijzeres zal eenige verzen lezen,. en men zal bloemtuilen n.anbieden ..

.

XI. De koormáatschappij zal twee of drjj kot'en zingen, en het harmonie-genootschap zal de plechtigheden sluiten. - Daarna zal · iedereen naar huis kee1•en om van ldeedsel te vel•ande1•en.

XII. Om 6 uur zal er een eetmaal plaats grijpen vom• al de personen, die deel zullen gemaakt hebben van den stoet.

XIII. Dit maal zal bestaan uit: y}e,eschsoep; gezoden rundvleesch met groensels; een halve liter bier; aardappelen met gebraad; ballakens; bro·od, boter en kaas; eene :flesch wijn.

(1) D-e: gansehestoet bestond derhalve tdt n.ie:~ min dan 784 personen.

-77XIV. Het feest zal gesloten worden mot een pl'achtig vuurwerk 'Vóór het kasteel, om 10 UUl'. · Al deze schikkingen werden trouw ten uitvoer gebracht. Ten bewijze danrvan deelon wij hie1•onde1• een verslag mede, dat destijds in een vlaarnsch nieuwsblad verscheen : co

Dinsdag, 22 August.i, was ga11sch onze gemeente in feestgewaad. Men vierde

er de inhuldiging van den edelen graaf Cornet de Grez en d'Elzeus, die, sedert eenigen tijd met de prinses Galitzin getrouwd, het kasteel van zijneu vader, onzen achtbaren burgemeester, kwam bewonen.

Reeds 's avonds tevoren kond·igde het gebulder des kanons de plechtigheid aan en 's anderenelaags om 5 ure des morgens, toen het geschut zich weêr deed hooren, was elkeen te been; overal wedijverde men tot het verfraaien der plaats en der straten, waar de stoet moest doortrekken.

Om elf ure was alles in orde ; de stt·aten waren heerlijk versierd; de praalbogen opgericht, de jaarschriften p1•ijkten op alle huizen en de driekleurige vlag wapperde overal. Het dorp krielde van krijgslieden, van ruiters en van meisjes sierlijk opgetooid. Om 12 ure vormde zich d~ stoet voor het gemeentelmis en trok de vet-wachtentegemoet tot Alsemberg, waar het korps bijlkappers en een zest.igtal :ruiters, die de jonge echtgenooteu tot op het kasteel van den heer baron Goethals waren gaan afhalen, hem om één uur vervoegden.

De opperhoofden des stoets begaven zich getamenUijk bij het rijtuig, waarin de achtbare burgemeester nevens zijne soltoondochter en zijnen zoon gezeten was, en de heer De }Ieurs, zoon, onder-voorzitter onr.es .zenggenootschaps, verwel_komde den jongen graaf en bood hem het eera-voorzitterschap aan, dat deze welwillend aanvaarde. lJe viel' honderd leerlingenonter beide gemeentescholen, dragende allen driekJeurige vaandels, zongen beurtelings eenen · gel~genheidskoo; en de stoetstelde zich op weg onder het zoetluidend geklank der fanfaren van Waterloo,

die welwillend genoeg geweest waren, zich blj huune vJaamscb,e broeders te voegen. De praalwagens, door den heer Rlcard, van Brussel, versiet-d, waren overheerlijk; het korps grenadiers en vooral de zouaven deden ziehopmerken; doch wat meer is, de stoet muntte uit door de welwillendheid en de goede orde, die er ove1•al hettrschte.

Bij de eerewacht ondersoheidde zich een grijzaard, de heet Ghysels, die voor de derde maal de inhuldiging eens lids dier achtingswaardige familie bijwoonde en ter dezer gelegenheid eene herinneringsmed.alie ontfangen beert.

t

\

..

-78Bij heL intreden van de gemeent~ deed de schepen, aan het hoofcl van het plantselijk be!:!tuur, eene gepaste redevoering eu'welhaast trok de stoet de dorpsplaats binnen, onder het juichend geroep van Let·e de Gtatt.f! Let:e de G'·at•in! De heer pastClor verwelkomde ook de nieuwe ingE:-zetenen, waarna mèn zich op het kasteel begaf. Hier wasbet ue beurtdes onderwijzers, die in treffende woorden afmaalde, hoe gelukkig elkeen zich ge\·oelde, van in hun midden te bezitten den eenigen afstammeling der familie, aan wie D'Worp ontelbare weldaden en vooral den vooruitgang van het onmisl.>are onderwijs te danken heeft. Op dit oogenbJik was d~ geestdrift onbeschrijflijk, de muziekgenootschappen voerden beurtelings hunne beste stukken uit; de ondet•wijzeres, omt•ingd van eeue talrijke schaar meisjes met bloemtuilen, verwelkomde insgelijks de nieuwe getrouwden en elk lceet·de ter gemeenteplaats om zich aan eene welopgedischte tafel te gaan vergasten.

Des avonds was geheel het dorp verlicht, tet•wïjl de heer Ricard op het voorplein des kasteels een heerlijk vuurwerk afstak.

Deze feesten, die slechts zondag geëindigd zijn, zullen nimmer uit het geheugen onzer inwoners . gewisebt worden. Ook hebben deze getoond door hunne daden en vooral door hun onberispelijk gedrag, wat al achting en eerbied zij hebben voor de waarde familie, die onder hen vertroosting, vrede en licht vet•spreidt. ••

A. V,

De gt•ijsaard pachter Ghysels, oud schepene der gemeente, over wien in bet hooget• medegedeelde verslag gesproken wordt, had aan zijne deur de volgende verzen geplaatst : " In 't jaar achttien honderd en tien, Deed pachter zich bij de inhaling zien; In achttien honderd dertig en drij Was hij er ook bij, En op den dag van heden Heeft hij als garde à'honneur gereden.

De graaf schonk hem daarvoor een drijvoudig chevron~ Doch Nelleken (zijne vrouw) zei : Mijnbeci•, hij is toch zoo bon; Want met dien laatsten regen, Heeft hij alleen ons ve1•ken uit 't water gekregen.

Hij heeft ook. in Napoleons slagen Zich moedig voor het vuur gedragen.

-79Gij moest hem nog een kt•uis opho.ngen,) Dan was voldaan ga.nsch on.s V'erlangen. · De edele graaf schonk hem dan ook het eerelint, En, sakkerloot, 't is door niemand beter verdiend t "

i' . I

Wij denken het niet ongepast hier dehijzondet•ste det' menigvu~­ dige jaar$clwiften mede te deelen, welke te dezer gelegenheid de huizen der inwoners versierden.

1. ALLE tm"\VoNERS

VAN

D'\VoRP ziJN VERBLIJD oVER UWE

LANGGEWENSCHTE INTREDE 1

2.

PROFICIAT CoRNET, PROFICIAT aALITziN, DAT

Is

MET sUsKEN ziJNEN ziN.

3 PACHTER MET ziJN PACHTERES, VERHEERLIJltT N·U DEPRINCES!

4.

VRIENDEN KOMT ALLEN niNNEN BIJ CATHARINE, 'T

Is HIER IN CoRNET,.GALITzlNE 1

5. DWoRPsCHE ARMEN, sNEL! CoRNET LAAFT NU FEL!

6. IK WooN HIER IN DEN INGANG VAN DWoRP! IK DRINK, IK ziNG : LANG LEVE CoRNET, LANG LEVE ziJNE VRoUW 1 Beneyens (\eze en andere vlaamscha jaat•schriften, bemerkte men

et nog twee in het latijn :

7. CLÈRUs CLAMA-r L.i!!TABUNDUs (De geestelijken roepen met vreugd) 8. CUNCTA D:ET C.t.ELUM FAUSTA 1 (Dat de hemel alle zegen u scher.:ke).

Vel'der telde men er verscheidene fransche, waaronder de bijzondersta waren:

1

-

'

-..l

-

80-

9. VENEZ, NOBLE CoRN.ET, VENEZ, soYEz HEUREUX PARMI NoUs QUE L'ANGE DU sEIGNEUR VEILLE sUn. VoUs! 10. CoMTE CoRNE'r, Pl.dNCEssE GALirziN INSIGNE BONHEUR DE TOURNEPPE.

11.

DIGNE CoMTE, CHÈRE PRlNCEsSE

soYEz LES nlENVENUs!

12. JoUR

nlEN LoNGTEMPs DÊslRÉ

TOURNEPPE CÉLÈBRE CoaNET-GALlTziN.

13. LEs ÊLÈVEs

DE MoN ÊCoLE VoUs RESPECTENT.

14. AUGUsTE VEn.VooRT-DELHEZ, INs·ri·rUrEUn., soUHAl'rE UNE VIE niEN JoYEUSE AU CoMTE CoR.NET·GA.LlTZlN. 15. LA FAMILLE C.R.ASSAERT soUHAlTE

UNE

VIE

DE

PAlX AUX

JEUNES NOBLES ÊPOUX. (1)

Daags na deze plechtige inhuldiging, dus den Woensdag, werd er om 9 uur eene groote mis gedaan tot dankzeggingt waarna er aan de armen omtrent 300 brooden werden uitgedeeld.

Ook de Dworpsche jeugd werd niet vergeten. 's Woensdags was het feest in de twee scholen, en de leerlingen ont-vingen wijn, taarten

en andere lekkernijen.

Den Zondag daaropvolgon,d~ hadden, in den namiddag, na het lof, de volgende volksspelen plaats, ~olgens het hieronder meelegedeelde programma : (1) Ziehier de vertaling der frans.che jaarschriften : 9. Komt1 edele Cornet, komt, wees gelnkkig onder ons, dat de engel des Heeren o\"er u waka.- 10. Graaf Cornet, prinses Galitzin, aanzienlijk geluk van Dworp.

- 11. Waarde graaf, lieve prinses, weest wellekom. - 12. Op dezen lang gew wenschten dag viert Dworp Oornet·Galir.zin. - 13. De leerlingen van mijne school eerMedi.gen u. - 14. August Vervoort-Delhe::t, onderwijz&r, wenJScht ~n zeer vroolijk leven a:an den graai 0o1'tlet-Gtüitzin. - 15. De familie Orassaert. w&nscht een lG•en van wede aan de jonge edelee eohtgenooten~

- 8l1° Om 3 1/2 uur zal men beginnen met sp1•iet te loopen ovet• den kleinen vijver aan Jos. Patroons, 2° Om hetzelfde uur zullen de meisjes in den zttk Ioopen aan Jos~ De Busscl1er. Elke me,dedingstei• zal haren zak medebrengen en laten onderzoeken do01• de overheid.

3° Om 4 1/2 UUl' zullen de jongons den mast klimmen nan liet Hooglmis. Om hetzelfde uur zal men paling steken aan de nrk van het gemeentehuis.

4° Om 5 1/2 uur zullen.de vrouwen hunne mannen vervoet•en op eenen ltruiwagen, aan de weduwe Hanssens.

5° Voor elk spel zijn 5 schoone pt'ijzen te V<Wdienen. Men kan zich van nu af voor e.Ik spel aangeven bij Egidius De Bussche1·.

De uitgeloofde p1•ijzen bestonden uit b1•oeken, vesten, halsdoeken, katoenen stoffen voot· kleedingstukken; enz., en werden allen door den heet• Graaf bekostigd.

VII HOOFDSTUK.

Handel en Nijverheid. - Maatschappijen.

Zooals in schier alle plattelandscha gemeenten is in Dworp de landbouw ook het bijz~:mderste middel van bestaan.

Yroegel' hebben wij gezient dat ook de nîjverheid, vooral op het gehucht Loth, aan talt•ijke familiën brood en onde1•houd verschaft.

Dan. hadden wij gelegenheid met lof te spreken ove1~ de uitgestrekte fabt•iek, welke aan de inwoners dezer gemeente zoo w~l te stade komt.

Thans zulleq wij nog eenige woord43n zeggen over de vroegere en tegenwoordige nijverheid van Dworp.

In 1551 werd een eerste papiermolen binnen dit dorp tot stand gebracht. Een genaamde Hendrik De N aeyer kocl1t er een stuk gemeentegrond, op den Molenbroek, bij Alsemberg, en bekwam de toelating van de rekenkamer om daarop. eenen water..papiermolen te maken, onder voorwaarde aan de domeineneenen cijns te betalen va~ 28 Brabantscha stuivers, en van elkjaar 3 pond was te leveren voor bet onderhoud van een licht voo1.. het H. Sakl~ament in de parochiale kelfk. Verder werd hij vet'plicht diegenen schadeloos te stellent welke door de oprichting van dezen molen nadeel zouden lijden.

Het rekwest, dat hij tot het bekomen del' toelating bad opgestuurd, we1•d eet•st ter inzage aan den pastoo1• en aan de kerk- en arm~ meeste1•s gezonden, die el' hun act vies moesten ovet• uitbrengen, daa1• de gemeente, zooals wij gezien l1e1Jben, in dat jaar geene schepen on bezat..

-,.83Volgens eene

volksopt~lling

van 1687 waren er ·alsdan te Dworp

6 watel'rnolens, narnelijk een graanmolen van 3,000 guldens waarde, en vijf papie1·molens, geschat op 600 guldens ieder. Verder bestonden er 3 brouwerijen en 4 he1•bergen. Et• woonden 1 .wagenmaker, 2 smeden, 1 schoenmaker, 1 schoenlapper en 1 tabakkoopman.

In 1741 bouwde men er een zesde papiet•molen bij, en in 1800 waren er zeven. Nog ten huidigen dage maken zij de voornaamste bron van den nij ve1•heidsrijkdom der gemeente uit.

De watermolen, die zich op het hoogste des dorps bevindt, wordt de molen van Ylenson geheeten.

Zangg~nootschap

Ste. Cecilia.

Toen in 1851 de kooPzangmaatschappij Rolanào-Lassus, van Halle, zich bereidde om deel te nemen aan den prijskamp van Antwerpen, waren e1• ecnige inwoners van Dworp, 'die uit nieuws.. gierigheid de repetitîën gingen hooren. Onder deze waren vooral de heeren Gustaaf Demeu1•s, destijels fabrikant van papier, en F. M. Van den Eynde, gomeenteonderwijzer. Die heeren waren zoodanig verrukt over de goede uitvoering der koot•en, alsmede over de broederlijkheid der leden, dat zij het gedacht opvatteden in Dworp ook een klein zanggenootschap tot .stand te brengen. Zij deelden hun besluit mede aan eenige vrienden en den elfden Augusti, dag der Gedurige Aanbidding, bad ereene voorloopige bijeenkomst plaats.

Den 15en derzelfde maand werd de eerste algemc~ne vergadering gehouden ter herberge " de Kroon "'• bij Egidius De Bussohel". Een algemeen rt'glement werd aangenomen en onderteekond, en de volgcndo heeren werden a.ls leden van het bestuur gekozen :

-84 -Voorzitter : Gustaaf Demeurs; Ondervoorzitter : Eg. De Bu$scher; Sect•etaris : F. M. Van den Eynde; Schatbewaardel' : P. Bart•y ; Kommissaris bij de lessen : Qme De mol; Kommissarissen det• feesten : Joseph Vanhem~lryck" P. J. l\farinus en H. Meerts.

De heer J. B. Walravens, van Halle, werd tot bestuurder en de graaf Fet•d. Cornet de Grez, burgemeester der gemeente, tot ee1·e. voorzitter uitgeroepen.

I

t

I

De heet•en Gustaaf Demeurs en Barry zijn tot heden toe, zonder onderbreking, leden der maatschappij gebleven.

De muzieklessen werden in den beginne gegeven in de oude school vóór de pastorij en later op het kasteel, dat te dien tijde onbewoond was.

Het was in dit gebouw dat de maatschappij op 23 Mei 1852, met de hulp van eenige welwillende artisten uit Brussel,. haar eerste zangfeest gaf. De· zuivere opbt•engst ervan beliep tot 228 franks, welke som besteed werd tot eene uitdeeling van brood aan de armen.

1

{ ~

Thans zullen wij de bijzondersta feiten betrekkelijk St. Cecilia mededeel en. Verder verwijzen wij naar het slot van dit ~u·tikel.

1854. De eerevoorzitter, gt•aaf Cornet de Grez, geeft aan de maatschappij een prachtig vaandel.

1854. Op 29 October, ter gelegenheid van de. opening der nieuwe gemeenteschool, wordt et• een muziekfeest gegeven. De maatschap· pijen " Rolanda-Lassus " van Halle; de philharmonie van Brainel'Alleud en de harmonie " l'Union de Waterloo " nemen er deel aan.

Dit was een der ee.1·ste muziekfeesten, dat in het openbaar gegeven werd ; o·ok was de toeloop van volk overgroot.

Den 23511 November daa1•opvolgende stelden de leden van Ste.Cecilia onder elk.ande1~ eenen prijskamp in voor het zingen van hotschoonste ea Ve1•makelijkste zangstultje. De prijs bestond in eene11 praehtfgen

r

85-

zilveren eerepenning. Deze werd behaald doot• den voorzittet• Mr Demeurs, die hem aan de Maat.schappij schonk 1859. De maatschappij was alsdan, ter oorzake van het vertrek of afsttli'ven van leden, rneJ'ltelijlt ve1•minderd. De achtbare heer voorzitter Demeur·s deed eenen nieuweu oproep aan de bijzondersta ingezetenen van Dworp, Alsemberg en Huisingen, en op 8 September we1•d er eene talrijke bijeenkomst gehouden, een nieuw reglement aangenomen en de volgende heeren werd en tot leden des bestuurs uitget•oepen : Voorzitter : Mr G. Demeurs; Ondervoorzittet• : Ft•. Vanhemelryck, schepene, in vervanging van Eg. De.Busscber, ove1•leden; Best.uurd~r: J. B. Walravens; Secreta1•is : Aug. Vervoort, gemeenteonderwijzet•, (1) in vervanging van den l1eer Van den Eynde, die de gemeente verlaten had; Ondet•bestuurder en bijgevoegde secretaris, nieuw ingestelde bediening: J .B. Demunte1•, die ge-last werd met het geven van lessen van 'solfege aan 'de nieuwe leden ; Schatbewaarder : Gme DemoI; _ Kommissaris : Ch. Wintet..beek ; eri

Kommis~arissen der feesten : Jos. Va.nhemelryck, P. J. Mat•inus: Ch. Vancamps:.

In het najaat· van 1859 voert de maatschappij twee kooren uit op een concert, gegeven te Ste. Pieters-Leeuw op bet gemeentehuis.

Het was ook in dat jaar, namelijk op 21 Qctober 1859, dat de heer J • .B. Wah•a.vens, bestuurder, vervangen werd door den heet' Jan Oppers, leeraar van muziek te Halle ..

In 1860 deed de maatschappij een uitstapje naa1• Assche,

om haren

ouden stichter en seeJ•etnris, J.\.!11" Van den .Eynde, met een bezoek te v&reeren.

1862. Op 17 Augusti nam de maatschappiJ deel aan don p1'ijskn.m1} {t) Thans kantonale schoolopziener.

6

-86)

van Mercbtem. Zij behaalde· er den derden prijs met de kooren : Les Enfants de Pa1·is, door Laurent Derillé, en Blauwe Maandag, door Kiicken. Zij had ondet• de gemeenten, waarmede zij in strijdperk trad, duchtige mededingste1•s, ondet• andere Etterbeek, b\j Brussel.

Ter gelegenheid van .die overwinning had er in November daaropvolgende een prachtig a vondmaal plaats in de school.

1864. Op 18 Juli werd Mr Gustaaf Demeurs ondervo01•zitter gekozen, in vervanging van Fr. Vanbemelryck, overleden. ] 865. Den 22en Augusti nam de maatschappij deel aan de plechtige inhuldiging van den graaf Raymond Corn~t de Grez, en zijne echtgenoote Prinses Galitzin. Vóór het kasteel voerde zij twee harer beste kooren uit.

D~n

9en November gaf Mr Demeurs, vader, z\1n ontslag als .voorzitter, en werd in dio hoedanigheid vervangen door den hoogergenoemden Gt•aaf Cornet de Grez. M 1' Demeurs, vader, werd ter dezei' gelegenheideerevoorzitter uitget•oepen, en is zulks heden nog, immer bezield met den besten ijver en de grootste toegenegenheid voor de maatschappij, die hij jaarlijks, met nie~wjaara.vond, te Huisingen in zijne zalen ontvangt met de oprechtste gulhartigheid.

1806. Op 17 Juli gaf de maatschappij een groot festival, waarvoor de volgende maatschappijen waren ingeschreven : Kasteel·Brakel.

Ste. Genesius-Rode • Ruisbroek • Bt'aine-rAllend . • • Halle .

Virginal • Braine-l'Alleud . •

St. Gilles.

St.. Gilles.

Ittre .. .. ..

Ste. Cecilia.

La Concm·de .

La Tempérance • Pllilharmonie.

Roland de Lattre.

Les Artisans réunis .

Fanfaren. . Zangmaatsch. id.

• Zangmaatsch.

• Fanfaren.

• Za.ngmaatsch.

.. Amis réunis • .. Le8 Baf'des à6 la &nne. .. Bte.. Cécile .. ..

id~

id .. id ..

-88/

Fanfaren; 1. Alsemberg Ste. Oecile, Koor: ~- Beersel De Lustige J'Verklieden, Koor; · 3. Halle 4. Halle La parfaite Union, Koot•; Fanfat•en; 5. Linkebeek 6. Sta. Genisius-Rode La Concorde, Koor; id.

Les O!tassew·s de la montagne, Kom•; 7.

8. id. (Espinette) Fanfaren ; 9. V m•st, bij Brussel Société de Ch()3u'J•s.

10. Watet·-Brakel Fanfaren.

Dit feest, een det· bestgelukte, zal lang in het geheugen del' Dwm·penaren blijven.

1874. In September, concert te Water-Brakel.

In ~ctober van dit jatu• geeft de bestuurder Mr Huwaart zijn ontslag en wordt verYangen door !J. W. Verheyen, eerste hulpoqderwijzet• te Dworp.

1876. Den 28en .Mei geeft de maatschappij, ter gelegenheid van haat• 25jarig bestaan, een groot festival, waaraan de volgende kringen deelnemen ~ 1. Bierek 2. Brussel a. id.

4~ id ..

5. id.

6. Clabeek 7. Essehenbeek

Fanfaren;

8. Halle

R<Jlanà de Lattre, Koor ;

9.

.De Lustige Werklieden, Koo1•; La parfaîte Union, Koor; Fanfaren;

id .

. 10. id.

11.. Hennuyères

12. Huisingen

Les échos villageais, Koor ; L'Avenir, Koor; _ Le Cercle des gais amis, Koor; La lyre ouvrim~e; Koor ; Les petits Belges, Koor; Saciété pkilharmonique àu Progrès ;

id._

13. Laken

Moedertaal vooral,; Koot•;

14. St.Mart~ns-Lenniok, Fanfaren; 15. Loth (St. Pieters-Leeuw) Fanfaren; 16. Loth (Dworp) Fanfaren ; 17. Ruisbroek Ste. Oecilia, Fanfaren; 18. St. Joost-ten·Oode Cercle Momus, Koor; 19. Vlesembeke La vraie Union. Fanfaren.

Heze maatschapp\jen vareenigden zich te Wauweringen, hij de Weduwe Stt•uelens, in liet Z1vart Paard.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

Alsemberg Fanfat•en; Beersel Ste. Cecitia, Koor; Braine-l'Alleud Harmonie; KasteeJ..Brakel Ste. Cecîlia, Fanfaren; Linkebeke Fanfaren.; Ste. Genesius-Rode La Concm~de, Koor; id.

Les Chasseurs de la montagne, Koot•; id. (Espinette) Fanfaren ; Water-Brakel id.

Deze vereonigden zich ter het•bet·g~ De Steenput, op den steenweg an Als~mberg.

Het dor•p was fraai versier·d en de uitv·oering der muûe·~stukken g cbiedde op dt•ij kiosken. De toeloop van volk was zoo groot, dat .er es avonds in de herbet•gen des krings schiel' geen gereedgemaakt bic meer te lu•ijgen was.

I t f~est begon om 1 I/2 uut•, onmiddellijk na 't lof, dat, in plaats van~ 3llrc, om I UlW gedaan we1•d, evenals met'de twee andere tèstiv~s. Des avonds werd et• een pt>achtig vuu.t·werk afgestoken in de stralt boven bet gemeentehuis. die van dan af den Boulevard \ werd genoemd.

Den ]~en Augusti, dag der 25jat•ige instelling, wetd et~ een g.t•oot baukc ~ gegeven in de jongensschool. Dtv4e was door de onderwijzers heerlijk versierd met bloemen en na.tlonale vlaggen. Langs de eene

-90;

zijde hing het pol•tt•et van den overleden eerevoorzitter Graaf Ferdinand Cornet de Grez, waarboven eene immortellen kroon; langs de andere zijde het diploma van den kampstrijd in Merchtemt met eene laurierkroon. Behalve al de eere- en werkende leden, woonden nog het feest bij de hee1•en Van den Eynde en Demol, deze twee medestichters, die de gemeente hebben verlaten, doch wie~ den bloei der maatschappij nog altijd aan het herte ligt. De heildronken, ter dezer gelegenheid gedaan door de heeren G1•aaf Cornet de Grez, Demeurs, vader, Demeurs, zoon, Vervoort en Van den Eynde, verwekten den grootsten geestdrift. Die van den heer Demeurs, vader.. zinspelende op het klein getal stichters nog in leven, alsmede op het portret van clen ontslapen eerevoorzitter en op de laurierkroon, ontrulde een oogenblik de tranen del~ aanhoorders.

Dit·feest, dat waarlijk niet kon ovet•troffen worden, zalnimmet•uit het geheugen verloren gaan en sluit heerlijk het 25jarige tijtlstip. (1) Het bestuur der maatschappij bestaatthans uîtdevolgendeheeren: Voorzitter : Graaf Cot•net d~ Gt•ez; Ondervoorzitter : Gustaaf Demeurs, zoon ; Bestuurder: L. W. Verheyen; Secretaris : Houben; Bijgevoegde secretat•is: Jaak Debusscher; · Kommissaris: Aug. Vervoort; Schatbewaarder : Lemeyer; Kommissarissen der feesten : Aug. Winderickx, donck en Fr.. Vannerom.

1\ I·

{

l

(1) Dit prael:ltig maal, de festivals en de bultengewone uitstapjes Jl;atr Antwerp-en, Oostende, enz., zijn grootendeels te danken aan de milddadigheld van de hooren Graaf Co:rn&t de Grez en De.meurs, vader.

es gedaan door de Zangmaatschappij Ste. Ceèilta: Plaats.

__.--l)'atums.

28 Juni 185.'3

Festival

Overijsche

Juli 1854 30ogst 1856 17 Oogst 1856 14 September 1856 23 Oogst 1857 3 Juli 1859 18 September 1859 November 1859 1860 28 Juni 1860 15Juli 1860 5 Oogst 1860 19 Juni 1862 17 Oogst 1862

id. id. id. id. id: id. id.

Concert Uitstapje Festival Concert Festival Prijskamp

Mechelen Tuhize lttre Waterloo Ukkel Waver (Brabant) Kasteel-Brak.el St. Pieters-Leeuw Assche Overijse he Waterloo Virginal-Samme Kester Merchtem

24 Oogst 1862 26 Juli 1863

Festival id.

Ukkel Contich (Antwerpen)

1863

id.

Nijvel

id.

Aanmerkingen.

Ter gelegenheid der inhuldiging van het standbeeld vaa Justus Lipsius. Zij behaalde er eene 2de medalie voor verstkomende maatschappij.

~

De maatschappij behaalde et• den det•den prijs voor de buitengemeenten.

Ter gelegenheid van het 50jarig jubelfeest der harmoniemaatschappij.

n_a_t_um_s_·--~~~u-i_t_v_oe_r_i_n_g~-n~---P-1-aa_t_s_. ~ _ _...,.l____

____

10 Juli 1864 7 Mei 1865 28 Juli 1867· 1868 12 Juli 1868

Festival id. id.

Uitstapje Festival

Halle 's Gravenbi•akel Vîrgiual-Satnme Oostende Assche

27 Juni 1869 4 Juli 1869 1869 23 Juli 1871 13 Oogst 1871 28 Juli 1872 27 Juli 1873 1873 1874 26 Jnli 1874 September 1874 13 Juni 1875

id. id.

Uitstapje Festival

Braine-l'Alleud Edingen Ant\verpen Ittre Roosbeek Alsembet•g Hennuyères Oostende Elsene rrubise Wauthier-Braine Halle

1875 1875 23 Juli 1876 8 October 1876

id.

Uitstapje Festival

id.

Concert Festival Uitstapje Festival id.

Concert Festival

id.

· Laken Antwerpen Hei-Kruis De g1·oote Hut onder Ste. Genesitts-Rode

De maatschappij verkreeg er het e~wme­ taa:I vool' de verstkomende maatschappij ..

Inhuldiging van het vaandel der :fanfaren..

De maatschappij behaalde er eene premie van 150 franks-

Ter gelegenheid <ler inhuldiging van het vaandel der fanfaren. (De groote Hut, gemeenl\jk in 'tfra~sch gezegd: Z'Espinette.)

-93-

Muziekkring van Loth.

Op 1 Januari 1876 werd in dit gehucht eene fanfarenmaatschappij opge1•icht onder den titel: Fanfaren van St. Franciscus. Dit genootschap telt heden 30 we1•kende en 120 eerel(:}den.

De eerevoorzitter is Gt•aaf Cot>net de Grez. · Voorzitter: Jos. Van det• Gucht; Ondervoo~ittet• : Jos. Houwaert; Sekretaris : Jos. Demol; Muziekbestum•der.: Em. Delsinne, van Halle.

Op 28 Mei deed deze muziekkring een ·uitstapje naar• de gemeente Dworp, terwijl zij den 3 Scptembet• daaropvolgende deel nam aan het festival van st: Reneldis (Saintes).

Schuttersmaatschappij en.

HANDBOOGMAATSCHAPPIJ ST. SEB.ASTIAAN.

In 1868 WeL·d te Dworp eene schuttersmaat.schapp!j gesticht met den handboog, onder den titel van St. Sebastiaan. De voorzitter is Mr J os. Winderickx, de sekretat•is Mr Daniël Algoet.

De wip dezet• maatschappij staat op Destelheide.

Wij deelen hieronder de .namen der koningen mede : 1870. ~Iosselmans, J. B. 1871. AJgoet, Daniël f 1872. id. itl. ( keizet'.

1873. id. id.

1874. Mommaert, Frs. 1875. Van Hemelryok, J. Fr.

-94MAATSCHAPPIJ:

DE

WARE VRIENDEN.

Eene andere handboogmaatschappij, onder den titel : de Wa,-e Vrienden, werd den 21 Juli 1870 inde gemeente opgericht.

Zij houdt zich bezig met bet schieten op de wip en telt 40 schutters en 30 eereleden.

Jaarlijks worden vijf gtâ&#x20AC;˘oote schietingen gegeven.

Deze maatschappij heeft tot voorzitter Mr H. Van Haezendonck, en tot sekretaris Ml" J. De Busscher.

Wij laten de namen detâ&#x20AC;˘ koningen bier volgen : 1870.

1871.

1872.

1873.

1874.

1875.

J. De Busscher.

Eg.

Hanssens.

J. B. Van Obberghen.

J. B. Van Craenem.

P. Ollemans.

J. B. Van Obberghen.

JNHOUDSTAFEL;

I HooFns·ruK. Ootsprong. Naam, Ligging~ Grondverdeeling. Blz .. 7 II HooFDSTUK. Openbare gebouwen .

De Kerk. - Het nieuw Kerkhof. -

"

16

"

29

·Het Kasteel.

III HooFDSTUK. Heeren van Dworp .

Leenheerlijkheden: Kasterbeek; Sittaert ofZittert; Tet• Heyden en 'fen Broeck.

IV HooFDSTUK. Bestuur, Ambtenaren, Gerecht, Gebruiken en Voorrechten .

" 42

Y HooFDSTUK.

" 55

Schoolwezen. -Gemeentewapen •

VI HooFDSTUK. Geschiedkundige Daadzaken ..

" 70

VII UooFnsTUK. Handel en Nijverheid. ~Maatschappijen .

Zanggenootschap Ste. Cecilia. - Fanfarenmaatschappij St. Franciscus. - Schuttersmaatschappij St. &bastiaan.- Maatschappij De Ware Vrienden.

" 82

JNSCHRIJVINGSLIJST, Exemplaren.

t

I· !

' 100 Gemeentebestuur van Dwm•p .

10 Graaf R. Cornet de Gt•ez, Burgemeester • 1 Alberdingh Thyru. (Dr P.), Hoogleeraar, Leuven .

1 Algoet. Dan., molenaar, St. Genesius-Rode .

1 Asselbergh, J ., veldwachter, Dworp .

1 Asselbergh. J. B., landbouwer, Dworp • I Bamps·, J., leeraar, Antwerpen.

1 Barry, Pet., fabriekbestuurder, Dworp • 1 Bauduin, H., letterkundige, St. Gillis (Bt•ussel) .

1 Bets, p, V. (Eerw.), pastoor en oudheidskundige, Neerlinter , I Beynen, Aug., leeraar, Antwerpen.

1 Boga.et·ts, L. (Eerw.), ]eeraàr, Antwet•pen .

1 Bonnewyn, H., apotheker, Elsene-Brussel .

1 Bonnewyn-Van der Scort, handelaar, Halle .

1 Boon, Dom., landhou wei', Dworp .

1 Borgenon, C. L. {Eerw.), pastoor, Essehenbeek (Halle). • ·1 Boven, J nl., student, Mechelen.

3 Boven, V. (Eerw.), onderpastoor, Dworp.

1 Buys, J. (Eerw.), onder•pastoor, Halle.

Camber1yn d~Amongies (Ridder), Burgemeester, Pepingen 1 1 CantÜlon, E. E., ondet•wijzer, Halle • 1 Cantillon, K. L., hoofdonderwijzer, Bogaarden.

1 Carpentero, H., Bot'gerhout (Antwerpen}.

1 Cassiet•s, P. C., schoolopziener, Contich .

1 Charlier, Ft•. (Wed.), herbergierstel\ Dwo1•p 1 Christiaens, J. B., Iandbouwer 1 Dworp .

1 Coo,semans, Eg., studant, Leuven • 1 Cuvry, Ferd., koopman, Dwot•p 1 Daenen, H. (Eerw.), leeraar, Antwerpen.

1 Dams, Mej. Th., onderwij2:eres, Dworp • •

-97-

.

Exempl. )

De Beucker, Frs., hofbouwkundige, Antwerpen.

D-e Bt•ayl, P. J. (Eerw.), pastoor, Pepingen .

De Busschet•, Eg., ontvanger, Dwot•p .

De Busscl1et·, J .• beenhouwer, Dworp .

De Busschet', J. B., koster, Dworp.

De Coen, C. J. (Ee1•w.), onderpastoor, Pepingen . de Hody (Baron), prokurem• des·konings, Bt•nssel • De Koninckx, Ad., leeraar, Antwerpen -De Kapper, L., Antwerpen • Delwart, E., vrederechter, Halle De Manet, A. G., Brussel. de Meurs, Em., grondeigenaar, Huisingen de Menrs, G., burgemeeste~•, Huisingen De Mol, J., landbouwer, Dwo1•p.

De Mol, K.t blokmaket·, Dworp .

De Mol, W~. landbouwer, Dworp .

De Moor, Ph., hofbouwkundige, Etterbeek .

De Nayer, Em., landbouwer, Pepingen" .

De Nayer, G. J ., schepene, Dworp.

De Nayer, J. B., beambte, Dworp .

De Nayer, Jos., kleermaker, Dworp De Nayet•, K. L., landmete1•, Brussel .

De Neyer, Pet, herbergier, Dworp.

De Prins, J., boschwachter, Dworp.

-De Rauw, Fr., boschwachter,_ Dworp • De Ridder, J ., herbergier, Dworp • , De Sany, E. (Eerw.), ond~rpastoot·, Antwerpen . · • De Tailleur, V., bleeker, MeEmen . • De Veen .. V., lettet~kundige, Overijsche .

De Vleminck, Ph., landbouwer, Dworp • De Vos1 P.A., loeraa.r, Antwerpen.

De Vos, fabl'ikant, Halle . de Wouters d 10plinter (Riddei'}, burgemeestet•, Vertrljk De Wijze, D., onderwijzert Lichtervelde .. ..

Dupont, A.d., notaris, Halle • • • ..

Duson, G., onderwijzer, Dworp .

Eloy, W ., notaris, Brussel .. ,

1 1 1

1 1

1 I

1 3

1 1 1 1

1 1 1 1 1

1 1 • 1 1

1 .

1

• 1 1

.

•

.

1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 .. • l

L

-98Exempt.

'·.

I

Essemaekm·, J ., winkeliet•, Dwot·p .

Figeys-Paternotte, G., horlogiemal\.et', Halle.

Geens, W. (Ee••w.), leeraar, Halle .

Ghysels, J. (Eet•w.), onderpastoor, Dworp.

Ghysels, J. J., landbouwer, Dwot~p.

Ghysels, P., pachter, Dworp.

• Goetgebuer, A. L .• leeraar, Antwet•pen Guillaume, Jos., landbouwer., Dworp .

Harlé. J., leeraa1•, Antwerpen .

Hn.uwaert, Ft•ans, landbouwer~ Dworp.

Hauwaert, J., schrijnwerker, Dworp .

Havermans, Frs •• leeraar, Antwerpen~ Hendrickx, J. Fr. (Eerw.}, onderpastoor, Wilsela .

Het'J~emans, Th. Q., boekverkooper, Leuven .

Heymans. J. B., landbouwer, Dworp .

Heyse, J., nota.ris. Rine • Hinssen, V., gemeenteraadslid, Hal1e .

Hollemans, P.,Jandbouwer, Dworp.

Hoste, G., bouwkundige, Gent .

Houwaet•t, Jos .• winkelier, Dworp.

Hnygen, :Mej. El., ondex·wijzel·es, Tisselt .Janssen, H. Q., letterkundige. St. Anna-ter-Muiden (Nedel'land).

Janssens, Lod., letterkunclig.e, Antwerpen. .

Lamminneur, L., onderwijzet•, Essehenbeek (Halle) .

Leemans, Johan~ letterkundige, Borgerbout • • Leen, D., postbeambte, Antwet•pen.

Lemeyer, D .• sel{retat\is. Dworp.

Lorie. V., koster-organist, Heikruis • I .. nyckx, F. {Eerw.). leeraar, Antwerpen • Maatschappij àe Wa;~e Van Duyse's vrienden, Diksmuide. ." de Xaverianen, Dworp • Marcelis, 0., beambtet Esscl~enbeek-Halle.

Matton, B., bleeker, Dworp • • Michiels, Jos., landbouwer, Dworp.

Mussche-De Pauw, A.. , bu.idevetter, Halle. • Mylema.ns, F., Lier. .. • .. ..

Nerincx, Edm .. , advokan.t, St. Gillis...Brussel ..

• .. ..

1

1 l 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1

1 1 1 1 1 .1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1

1 .. • • 1 1

-99O~dens,

;

Exempl.

I. (Eerw.), onderpastoor, Halle .

Peeters, J., leeraar, Antwerpen.

Peetroons, J. B., landhou wet', Dwo1•p .

Peetroons, Jos., fabrikant, Dworp .

Peetroons, Pet., het•bergier, D'YOJ'p.

Piete1•s, J. • lettm·kundige, Schaarbeek .

Pm•taels, H., Dworp .

Portaels, J. B., boschwachter, Dworp.

Posso~, Em., notaris, Halle • Quintus. Mej. Hel., onderwijzeres. Halle .

Rosiers, 1\{ej. C., hoofdondet•wijzeres, Dwo1·p.

Roucourt, Tp. (Eerw.), bestuurder van het St. Not•bertus-gesticht, Antwerpen.

Simons, C., statieoverste, Jut•bise .

Smulders, P .• smid, Dworp .

Spt•ingael. W., landbouwer, Dwot•p.

Struelens, Wed. P .• herbergiers tel\ DwOJ·p .

Suys, J. B., onderwijzer, Breedhout (Halle) .

Teh·linck, I., leeraa.r, Brussel . ;t Feit, K., teekenaa~·, Antwez·pen . rrillot, Al., boekhandelaar, Leuven.

Van Acker, A,, sekretaris, Eekloo .

Van Bog.hout, F., letterkundige, Antwerpen Yan Boven, A., leet•aa1•, Antwerpen .

-Van Cutsem, D., landbouwer, Dworp • Van den Bemden·Cassie1•s, koopman, Antwerpen Van den Bergen, P., conducteur. Dworp .

Van den Bosch, F., hovenier, Dworp .

Van den Broeck, Mej. El., hoofdonderwijzeres~ Halle .

Van den Broeck, J. B., hoofdonderwijzer, Halle.

Van den Dael, F. (Eet'W.), onderpastoor, Halle • Van den Eynde, F. M., hoofdonderwijzer, Assche .

Van der Gucht, Jos., herbet•gier, Dworp • Van der Have, J .. L., o~derw,\}zet•, Alblasserd~m {N.-.Nedet•land}.

Van der Meeren, 0. • onderwijzer, Pepingen • Van der Poorten, N., landbouwer, Dworp.

Van der Velde,n, J., sehepene, Alsemberg.. • ..

l 1 1 1 1 1 1 ]

1 1 l

1 l

1 l 1 1

1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 l

.,r'

<\ •,

\

"'

I I

100Erempl.

Van DOI~mael, H., .Beet•sel-Rl1isbroek .

Van Dun, J., grifflei•, Halle_ .

Van Haezendonek, H., hoveniet•, Dworp .

Van Hemeh•yek, Frs., gemeenteraadslid, Dwm•p Van Hemelrycl~~ F.; sehi·ijnwerkei't Dworp Van IsteJ•da~l, S., landbouwer, Alsemberg • Va.n Laet, J ... B., stndént, D'Yorp _ .

•. .

Van Laet, Jan,. landbouwer, Dworp Van Laet, R., landbouwN•, Dworp.

Van Langenhuysen, F. C.L., boékhandelaar-drukker,Amsterda.m.

Van Lierde •. Lod .• Dwm·p. · ~ ·.

Van Nerom, Fr., koopman, Dworp. ·. : ··• ·• ·· Yan ~immen, Fel., sekt•etar.is.van.Ruisbroek, Halle • • ··• Van ~uland, Fr:, leeraat•, Antwerpen • · . .. · :: .. Van J:ioey, ./i,. (Eei~w.), onderpastoor,. Dworp. .. ~· . • Van :4oey, L., student, Mechel~;D .

• ·· Van ~oy, Jan, .schepene, Dwot•p.

Van ~oY., J: B., blokmaker,_ Dworp V~n Roy:, Will!., landbouwer, Dworp V~n ~intJan,, handelaar,.Dwot'P . .

•. •

eH

?

Van f?pilbeeek,. D.t l(}tterkundige, Aniwerpen

V~n f?tr~tum, J. .~ Antwe.rpen . .' L .~ . • . , V~n ~roY., E1., Jee~a.a~, Antwerpen ..... :~ , V~llÈupan, ~~~,f\.n~W:~~en ..• it~·.· . , .. . .

. ·'ve1'11a:ert., ~ej .. .r."· M~r.wij~eres, Dworp . · V~rheye~- ~·~ ~mderwijzer.; Dw.orp . ..

·!

W., scht'ijnwe1·ker, Pwm;p:.

•.

1 1

1

·a 1 ·1

1 1

1 l

i l l 1

• • • · •. -.. ~'· • · 1

.... .•

1

1 ' ·· i~

.. .

•..

..

...

;:

'• ··

t

1

V~rv~ltk~~t.,. J. "· ouder.wij.ze,t~, .Lembeek • ~ . ~~rvoo1:~.~ug. ,, ~cho~lopz~enèr~ D_~'orp • .• . \ ~rv~o~~t L .. ,:~tudent, Mecllelen.. • .. ~- : .' , ·.Vijt. -~~' .'~o~kp~ndela.ar, Gent ·•·. ~ · ·. ·•..; ~ •.• . • · Volk~bibliot.heek del" Zondagsch<:lol, Berrchem-Antwerpen Vqlk~bo~ket•iJ, Halle .. .. ··-. .::., ~. ·:. . .~ .• · Wall~buk,

1 1 1 2 1 1

•. -·1

·•

:1 ". I ..: 3 :r{~ · I .. ;. 1

·•

!·

·

1

· Wera, hoedt)lqma.ket-,, Antwerp~n·:: :-::, ~= 1 i W:ind.erickx., ·Jos.t.he1·bergier~Dw.orp: 11 -. •' ••• • •' • ~· · • • 1 ZnngQlaatsc.happij.St.. Cec't'lîa,. Dworp • • , , , · • ..~ • ·• ; ~· 1 f.

\

',

\

.. •

...

•

.. •

•

•

.,

•

: