Theys Constant, Geschiedenis van Drogenbosch, Brussel, 1942, 144p

THEYS CONSTANT, Geschiedenis van Drogenbosch, Brussel, .1942, 144 p.

GESCHIED- EN OUDHEIDKUNDIGE KRING VAN VLAAMSCH-BRABANT

GESCHIEDENIS VAN

DROGENBOSCH door

Constant THEYS

1942 D RU K K ER Ij A. HESSENS BRUSSEL

VOORWOORD Hi·er is het tweede boek van Constant Theys, in de 'reeks geschiedkundige monografieën van de dorpen tusschen Zenne en Zoniën. Zooals het vorige, dat gewijd was aan Ruisbroek, is dit weder.om een uitgebreide herwerking van een bijdrage destijds versehetten in « Toerisme », met benuttiging nu van alle beschikbare archiefstukken. Het is ook wederom gewetensvolle en nauwgezette arbeid. Niets komt in dit werkje voor dat niet .kan veraniwoord worden door documenten, al verzwaart de schrijver zijn tekst niet met citaties .en r.eferenties.

Theys heeft zin en aandacht voor alle bijzonderheden die den nieuwsgierigen lezer over het verleden van een gemeente kunnen belang inboezemen. In een dorpsgeschiedenis vindt ge imm•ers zelden gr.oote, schokkende historische .gebeurtenissen te beschrijven. Maar het zijn de vele kleine détails die de atmosfeer scheppen en U over het leven van de v.oorbije geslachten - en ook hun namen - kunnen inlichten. En is het dàt niet wat ge juist ~aat zoeken in een boek als dit ?

Wij wenschen schrijver geluk met zijn nieuw boek en hopen dat hij, in afzienbaren tijd, -· wij weten dat hij nu volop bezig is aan Dworp-· zijn reeks tot een goed einde zal kunnen brengen.

Dr. JAN LINDEMANS, Lid der Koninklijke Vlaamsche Acaaemie, Voorzitter van den Geschied- en Oudheidkundigen· Kring van West-Brabant.

EEN CITAAT EN EEN PAAR OPMERKINGEN ...

De weemoed, die het verleden is, op te ro.epen, ar is het maar voor één oogenbllik, is als het trachten, in de armen de hyacinthen. kleur van de verten 1n te sluiten. Maar als men er eenmaal in geslaagd .is, welk een zoetheid - als de teede're; vluchtige geur van lentebloemen, gedroogd met bergamot en laurier. Hoe wellen de tranen bij het lezen van een ·oud perkament... of van vergeelde brieven... Dat l'evendige heden van hen, hoe uitgewisebt wordt het I Het verleden is slechts het heden, onzichtbaar en1 stom geworden, en omdat het ~onzic·htbaar en stom is, zijn de herinnerde flikkeringen en de murmelingen .ervan eindeloos kostbaar.. Wij zijn het verleden van morgen. Op dit eigen oogenblik slippen wij weg zooals die figuren, geschilderd op de bewegende wijzerplaten van oude klokken- een schip, een hut, zon en maan, een ruiker. De plaat draait, het schip stijgt en daalt weer, de gele geschilderde zon is onder en wij, die het nieuwe waren, winne'n al gaande aan betoovering. Het snorren van bet spinnewiel heeft uit in onze kamers en wij hooren niet langer de voetplank van het weefgetouw, het sneUe, zijden geluid van de schietende spoel, het bonz·en bij tusschenpoozen van de Lade. Maar de verbeelding hoort ze en hunner is de melodie van het romantische.

MARY WEBB in « Kostbaar Gif ».

Bij het samenstellen van deze dorpsgesc·hi·edenis ben ik

niet veel étfgeweken van de methode die ik voor die van Ruisbroek aangewend heb, nl. de rangschikking van de feiten naar ·hun ·onderwerp. Ik ·had er een synchronistisch doorloopend verhaal kunnen van opbouw·en. Maar, -·en gesteld dat voldoende materiaal aanw~ezig is - kan alleen een meester in het vak zich daaraan met succes wagen.

Aan beide methodes zijn trouwens bezwaren verbonden.

Bij de .eerste spreekt de critiek van onmacht of van compilatie, terwijl de tweede vaak een warboel wordt. Per slot van rekening meen ik dat de lezer 'het meest gebaat is met de eerste; ze is de klaarste en de -eenvoudigste.

Op lijsten van pastoors, meiers, burgemeesters en schepenen wordt ook wel eens gesmaald. Waarom toch? Zijn deze inlichtingen dan niet zeer dienstig voor de geschiedenis der familiën?

Ik had mijn· werkje kunnen inkleeden met brokken uit de algeroeene geschiedenis, maar waarom die algeroeene feiten tot in den treure in al de dorpsmonografieën opdisschen ?

De lez,er moet de feiten vanzelf of aan de ·hand van ·een alge... meen ges·chiedenisboek in het historisch tijdstip kunnen thuisbrengen.

Uitvoerige verwijzing naar de bronnen heb ik gemeend te mogen achterwege laten. De ingewijden kennen immers de vakliteratuur en de gewone lezer vraagt er niet om.

Het materiaal heb ik ·hoofdzakelijk opgediept uit de volgende stukken. Algemeen Rijksarchief t Schepengriffies; Re-

8 kenkamer; Kerke·Hjk Archief; Kaarten en. Platteg·ron~~n; Registers van het Le·enhof van Brabant; ArchJJef van het Dt]ledepartement. Koninklijke Bibliotheek : Hands·chrift·en; Kaarten en Plattegronden. Aartsbisdom : Kerkelijk Archief:. Gem·eentehuis : Parod:tieboeken; Registers van den BurgerltJken Stand; Notulen van den Oem·eent.eraad en van het Schepenco,Hege; Kadasterkaarten.

Uit het archiefmateriaal ·meen ik alles uitgehaald te hebben wat er uit te halen was. Daardoor heeft mijn opstel misschien wel een meer anecdotisch karakter gekregen, maar is het •meteen ook ·dichter bij ihet volk gekqmen.

Voor een namenregister ·heb ik gezorgd. Dit zou in geert enkel geschiedkundig werk, hoe bescheiden ook, mogen ontbreken.

Ten slotte dank ik uH ganseher harte onzen geleerden en geliefden Voorzitter, Dr. jan Lindemans, die ·mijn pogen steeds met raad en daad steunde ·en, ev·enals. voor mijn monograf·ie van Ruisbroek, het plaatsnamenmateriaal ·met zijn bekend en erkend gezag bew·erkte. " C. T.

Geschiedenis van Drogenbosch Oorsp.,ong ~en beknopt geografisch, geschiedkundig en sociaal overzicht. · Het grondgebied van de gemeente Drogenbosch, in '·t kanton Ukkel, bestaat uit een smalle strook grond, 4.000 m. ·lang, op een kl·ei-nste ·br•eedte van 150 m. ·en ·een grootste van 900 111., van Beersel tot Vorst, langs den rechteroever van de Zenne, zoodat deze 'er ·nagenoeg 4 km. loop heeft. Ongeveer in het midden van die s·trook van amper 248 hectaren oppervlakte, sl?~in.gt ·een drieh?ek.ige spi~e ér van ov;~r de Zenne, tot KleinBt]gaarden (St-Pteters-Lereuw), voorbiJ het kanaal van Charle:roi en den spoorw·eg naar Halle.

Op het smalste noorde.Jijke uiteinde ligt het grondgebied van Drogenbosch begrensd tussohen de Zenne ·en •een OO'r.aude

•

\ ~

Het groodgebied van Drogenbosch.

(CUché Vlaamsche Toeristenbond)

-10v·er~e·ersbaan

(heerweg) van Brussel naar Ha'lle die de rivier ' overschrijdt. aa~~ de Mastellebru~.

Het zutdehjk gedeelte, dat tetwat breeder is, strekt zich uit ·tusschen de Zenne en de Fleur-· of Zandhee·k -een wat·erIoop ~ie de hooge waters va~ Linkebeek en Bee:sel opvangt en, btJ de Vorster beemden, m de Zenne uitmondt. Een ·heel stel van minder·e grachten werd aan.gelegd om het aanvankelijk Zenne-moeras tot vruohtbar·e beemden te herscheppen, zooals op geheel dez.en- loop van de Zenne kan waargenom·en worden.

Het noordelijk en zuidelijk uiteinde van dez·e strook werd él;fgebakend door rechte grenslijnen, evenals de spie op den hn~er Ze~ne-oe_ver, dwa!s door r·eeds ouder aangelegde akkerof beemdmdeehngen. Dtt zegt ons dat er iets kunstmatiO's en relaHef Jongs is in het tot stand kom·en ván het afzond~rlijk grondgebied van Drogenbosob.

Drogenbosch was inder·daad~ ttOt op 't e:inde van 't Oud regi~ne, een afhankelijkh~id van de parochie Ukkel, en werd, pasJn 17.98, tot zelfs.fandtg·e g·emeente verheven. Het primitieve ~kkel retkte dus we;J tot de Zenne en Drogenbosch was er een uttkant van. Op den link·er Z.enne-oever (Ruisbroek St-Pieters-Leeuw) en verder zu~dwaarts, op den rechter Ze~ne-oever (Beersel, Linkebeek, Rode) lag het domein van St-Pi,eterskerk van Keulen. .

Het gebied ~rogenbosch dankt ziJn ontstaan ni·et aan het opkom·en~ par.oohtew,ezen, maar is een feodale oprichting, die kan opklimmen tot de 11'8 ·eeuw ·en die blijkbaar bestond uit het beheerschen van de Zenne over een gedeelte van ·haar loop. Het behoorde bij de. domeinen van de Eerthoud's die zoowat overal in Brabant de waterwegen -onder hun macht zochten te verkrijg·en.

In het zuidelijk gedeelte van Drogenbosch rijst de bodem op tot een steHen' ·heuvel die, met zijn toppunt van 54 m., hoog boven de va~lei uitste~~t (Zénne, 24 naar 20 meter). D·eze heuvel was, In oude tiJden, geheel bebosebt : een uitlooper van ·het ~oniën;voud. Een gepaste naam daarvoor was drogen bosch (stcca szlva), daar het een verhevenheid was in 't ·m-idden v~n d~ moera~~en. Maar ook .deze benaming ,houdt haar dateer!~g tn : ~~ hjden waarop het woord hout mondgemeen was ZlJ'U voorbt]; de plaats heet bosch (uit Middellatijn boscum, buscum = struikgewas). De naam zal dan ook wel niet ouder zijn dan de toe of 11 19 eeuw.

Aan den voet van dit bosch, denkelijk op de ·plaats waar we thans nog de kerk vinden, had, omstreeks 1100, de kluiz·enaar Herman ·een kapel gebouwd, waar omheen zich eenige boeren kwamen vestigen die, in den loop van de 12'~~ eeuw een gedeelte van het bosch rooiden e11 grachten aanlegden i~ het moeras dat de gemeentebeemd werd. Aldus stellen we ons den oorsprong van het dorpje voor.

Vóór dien tijd zal het hier wel een woeste, onbewoonde streek geweest zijn. Wij zullen hier dan ook niet gewagen van Nerviërs, Romeinen, Franken. Er werden trouwens geen oud-

-

11

beidkundige vondsten gedaan, noch uit het s·f,e,en- of bronstijdperk! noch uit den Romeinsehen of Frankischen tijd'. Er zijn geen oud!e plaatsnamen, als b. v. -heem- of -kouternamen.

De eers·te bewoners vonden er niet Vieel anders dan de moerassi·ge laagten ·langs de. Z.enne ·en de Zandbeek. De eerste bedrijvigheid zatl dan ook wel bestaan hebben in 'de schapenteelt d~e t~ot in de xvn~ eeuw in zwang bleef en zelfs aanleiding gaf tot ·een spedaJ,e · r·egeling zooals we verder zullen zi·en. Gaandew,eg w·erden. door die schaarsche bevolking de kleine hooger .gelegen deelert tusschen de Kattestraat en de kerk ·en op het Kouwken t·ot vruchtbaar land herschapen. Tot bij het einde van het oud regime bestonä er in elk geval alleen landbouw ·en veeteelt.

Het Ji.gt voor de ·hand dat het overschi:etend deel van de voortbrengst al' vroeg naar de betr·ekk·elijk dichtbij g·elegen groote stad -op de markt gebracht werd. Die niet zeer groote hoeveelheden werden aangevuld door aankoop,· op de markt van HaUe, zoodat zich hieruit de boter- ·en kaashandel ontwikkelde. .

De plaatselijke handel was niet noetnenswaard. Reeds vroeg echter waren er v~eel herbergen die zondags druk bezocht werden door Brusselaars en Ukkelaars vooral.

Mastellebrug.

(Cliché Vlaam3che Toeristenbond)

Toen eenerzijds het nabije Brussel hoofdstad werd en tot groote ontwikkeling kwam en anderzijds de groote nîjverheidsbed~ijven. zich 1n de Zel!nevallei langs . kanaal en spoorw.eg vestigden, nam de bevolkmg sterk toe, met in de ·eerste plaats door eigen geboorteov-erschot maar door inwijking. Een treffend beeld daarvan vinden vve in het feit dat op de 1294 mannelijke ·kiezers voor het jaar 1937 er slechts 199 te Drogenbosch zelf geboren werden. _De volgende cijfers, nagepluîsd uit de kiezerslijst van ...

-12evengenoemd jaar, geven ons een tam·elijk juist beeld van de huidige sociale verhoudingen. Waren werkzaam in. de ijzerconstructie 180 personen; in het bouwbedrijf 180; fabriekarbeiders 185; met een vrij beroep of zonder 105; in den handel 95; in het voedingsbedrijf 85; in het kieederbedrijf 60; in de openbare diensten 65; in het transportbedrijf 70; allterbande bedienden (niet nader bepaald) 85; in het bakkersbedrijf 20; het electriciteitsbedrijf 30; in de kunstbedrijven 65 en de papiernijverheid 4. Het aloude landbouwbedrijf was er nog slechts vertegenwoordigd door 20 personen. De kaas·handel met slechts 1, terwijl de modernere tuinbouw beoefend werd door 19 « boerkoozen >>, 18 « moeshoveniers· », 9 « hoveniers ».

1 « groenboer », 1 « groenfenkw•eeker >> ·en 1 « dritivenkwee-: ker ».

Heerlijkheid.

Oorspr·onkelijk was Drogenbosch een domein behoor·ende aan ·het geslacht der Eerthoud's en later maakten het kasteel en de. aanhoorigheden er van een leen uit afhangende van de heerlijkheid van M.echelenJ zoodat .men in de akten ui·t dien t·ijd steeds l·eest : Drogenbosch in het Land van M·eche.Jen. De Herthoud's waren de machtige heeren van ·het Land van Mec.helen en van Grimbergen. Hun naam is een der me·es·t beruchte in de geschiedenis van Brabant. Hun oorsprong is onbekend. Volgens sommige schrijv·ers stamden z·e af van de Graven van Haspengouw, Brabant en Leuven. Hoe en wanneer Drogenbosch in hun bezit kwam is niet geweten.

Men weet alleen dat W·outer Eerthoud IV, heer van M·echelen, zijn testament in 1305 opmaakte ·en aan ·he·t klooster van Groot-Bijgaarden 300 pond naliet op zijn goed t·e Drogenbosch.

Een met vark·ensleder ingebonden en mooi op perkament geschreven cijnsboek uit 1524 draagt als opschrift « Staet van den leene toebehoorende Janne Herdewyck heere van Draogenbossche te leene gehouden van den lande van Mechelen geheeten gemeyne·lyck van Arckele ».

• Een ander « cheynsboeck. .. consisteerde in 12 gansen in 2 deelen van een gansch ses brooden Lovens 17 1/2 Vlamsch dry penninghen payements 16 sisters payem·ents ende 60 eyeren ende noch dry besundere partyen van leen·en ·bij den selven boeck bevonden met appendentien ende dependentien soo ende gelyck de selve heerelycke ende geannexeerde rechten te leene gehouden wordt van S. M. Leenhove tslants van Mechelen ».

In 1435 en in 1469 werd in de belastingboeken nog een omzetting opgemaakt die achter die van het land van Grimhergen voorkwam. In 1500 werd ze echter en met meer reden bij de andere dorpen van de hoofdmeierij Ukkel gevoegd.

In· 1545 bedroegen de inkomsten van de heerlijkheid 148 pond. Zij had leendienst rn·et een krijgsman te paard en een ander te voet.

'~

13-

..•

De heeren van Drogenbosch ·hadden het recht van aan te ste·Hen « ·mei.er" schepenen ende greffier ende ander·e officieren.» en de « collatie van de cappelrijè inde kercke ».

Zij heften er de boeten sa•men met den vorst, elk voor de helft ·en genoten ·het «recht van pontpenninghen t~n advenant den XXn penning voor aUe goeder.en aldaer g·elegen verhandelt ofte bewaert wordende ». Verder bezaten zij << noch eenen cheynsboeck bedragende soo buyten als binnen de parochie 18 ponden Lovens, tw·ee honderf 85 cappuynen,' 13 S·isters ter. we .ende 11 sisters ev·ene ».

De heer van' Drogenbos·ch had ook e·en laathof voor goeder·en hoof:dzakelijk gelegen te Linkeheek en voorts t·e Moorse!, t•e St-Martens-Lennik en te St--G·ertrudis-Pede. De laatste akte van het .J•aathof dagteekent van 11 September 1793.

De schepenen van Drogenbosch waren doorgaa.ns tev.ens . erflaten van het hof.

De heer·en van Drogenbosch oefenden a~lhier het hoog-, middel- ·en laaggerecht uit (hooge, l1eeg-e ·ende midde·I Jurisdkfi.e). << ln de prochie van Drogenbosch. onder de bancke van Uck!eJ.e toehoerende HenTic Herf.ewyc al t·emal~e toten ]dve ende dat lev.ert hy ons-er genedigen vrauwen in ·een paer 'linnen cleeder·en ... alsoe hy se~ght >>, voegt de hoog-meier er ~evenw.el b~j ( 1404).

• In VO'lg·end feit1 dat zich te Beersd in 1520 voordeed, ko.mt een geval van l·evering « in ·een pa er linnen deederen » voor.

Marie Colove, uit Dworp, werd voor het gerecht gedaagd << om dat se te Braechen (Ei.gerubrakel) eenen man g•estolen hadde 40 ellen ·Iinen lakenen, 7 eHe wytesen lakenen, vijf vierendeel esele lakens, ende noch ander ,haveleke goide.n, ~ende hadde heere henrk van Wittham gevaen (gevang-en) de voirs. Marie te Beersel. Ende leverde se den voirs. ·meyer (den hoogm1eier van Rode) in een paer linnen clederen ende behielt de voirs.

Henryc al tgoed dat de voirs. Marie gestolen :hadde. » Op 1 M·ei 1284 verleenden de kastelein van Brussel, Hendrik, heer van Marbais en van Breuch, zijn vrouw Mahaut en hun zoon Geeraard OiUon of Gilles Berthout aan de abdij van Terkameren toelating de « Cappelweide » en de weiden gelegen te Drogenbosch te verkoopen. Dit werd bekrachtigd door hertog Jan, daags na den f.eestdag van St. Pieter, in het begin van Augustus.

Het Brussels.che geslacht der Hertewyck's verkreeg vervolgens de bezitting vanr D·rogenbosch. l·n 13-97 beloofde ·heer Jan Van Schoonhoven, heer van Dormaal, aan Hendrik, zoon van Hendrik, en klei.nzoon van Jan Hertewyck, hem te begiftigen m·et het vierde van het dorp van St-Niklaas re Drogenbosch.

T<>en di.e Hendrik Catharina van Buys·eghem huwde, schonk hij haar als bruidschat het goed « Ter-Oiorietten » te Ei-genbrakel, bestaande in 3 bunder vijvers, 12 bund-er weiden, 12 :bund-er land en bosch evenals 50 andere bunders aiha111k.elijkbeden, en eindelijk zijn banmolen te Groelst, het "'

-14dorp van Drog.enhosch, om dit zijn .Jeven1 g·e~·~ren?·e te genieten (5-1-1430-1431). Die molen gold jaarlijks m pacht 18 Rijnsgulden « maer daervüeren soe moet de heere van Dr. de vs. moelen op s·inen cost onderhouden van allen wercke behalv·e van raderen ende spiHen ».

Hij had tot erfgenaam zijn nicht, Made Hertewyck, die achtereenvolgens Jan van Guttichoven, g~enaamd van den Berge, heer van Stevele, en omstreeks 1439, Godfried le Hauthomme van Sombr,effe huwde.

De eerste schonk haar ·een zoon, Jan, aan wien, WiHem, zoon van Renaat van Herz·el·e, op 14 Juni 1456, de brieven, chijnsboeken en rollen ov·erhand}g~e betreff:nde de güederen van het g·es.Jacht Hertewy;ck en dt·e 111 1het beztt g·ebleve!l war·en van zijn vrouw, de weduwe· van voornoemden Hendnk. Guttichoven verzaakte zijn heerlijkheid t·en voordeele van Katharina Hertewy.ck, vrouw van meester Geeraard de Ja Roche, meester van de schatkamer van den Hertog, onder voorwaarde dat~ indien beide echtgenooten stierven zonder ·wettig'e kinderen a·ohter te laten, D.rogenbosch zou toebehoor-en aan de erfgenamen van Karharina, en dat deze er vrij zou moge~~ over beschikken m·et een voogd door haar gekozen (20 Apnl 1476). .

In 1499 werd de bastaard van Drog,enbosch in hechtenis genomen te Assche onder beschuldiging van moord. Hij w·erd veroorde·eld om een bedevaart (pelgrimstocht) naar Rome af te leggen, missen en dertigsten voor de ~~elerust van zijn slachtoffer te laten celebreeren, een composttiegeld te betalen, waarin het deel van den Vorst 7 pond 10 grooten bedroeg.

Na Jan Hertewyck, broeder van Katharina, bezat A~dr.eas van Doverijn, de Douvrin, S·chrijft A. Waut~ers, .maar 111 :~n oorspronkelijke schepenakte uit 1533 staat Andnes DovenJn, de heerlijkheid. Dez.e had het goed gekocht van « Joncker Thomas Herderwyck heere was van Draogenbossche zone wylen Jans >>, en werd gebracht in ·« alle syne heerlyckheden t sy huyse, schuere, stallen ende toebehoerten, hemden, weyden landen, wateren, tollen, we·chgelden, moelen ende alle .. . rechten die hy heeft liggen binnen die heerlyckheyd van Dr .. . in den eersten een nieuw huys metten torre daer a·en staende, stallen, schueren, wagenhuyse... coolhoven ende cruythov·e gelegen ... tegen de goeden toebe·hoerende Jannen de Vaddere ... loopende te berselwert. .. tegen .de goeden die waeren Willemen de Valck nu toebeh. Peteren Snelen. Item •een stuck Iant groot 3 dw. achter den bogart... Item een weye geh. den Schossart groot 7 dw... boven de vs. heerI.; de weye geheeten loekgat hierna beschreven ... oommende aen de vs. Berselstraete ende beneden tegen de straete geh. de meerstraete... Item een weye geh. dlockgat groot 7 dw. nu bekert in weyde en lande... aen de goeden Jan Volekarts nu toebehoerende ... wylen Jan van Vreckhem ... aen de heerselstraete ... Item den bempt geh. de meer 5 dw... item 1/2 b. bempts... tegens het ·bygaert strecken •.• Item 1 b. bempts gel. op dandere zyde van voer... Hendrick

-

15 __.,

Ouedens ... 1/2 b. bempt gaende f.e bruggen werdt geleg,en in den stert... ». · In een register van het leenhof van Brabant uit 1542, Algemeen Rijksarchief, nummer 356, komt e~n akte voor betr·eff.ende .de heerlijkheid. « Voire heeren Adolfve van der Noot riddere als stathoudere van den leene van Brabant ende voere Janne de Greve Wilieme Snoeck Anthonyse Middelborch ende Daneele van Bakele als mannen van leene compar·eerden Jouffrouwe jehanne van Douvrin weduwe wijlen Jonekeren Joos van Zondernaere ende wettige doc:hter Jonekeren Andries van Douvrin ende jan van Douvnn natu.erlyk · soene desselfs jonckere Andries ende dat ter saken van der heerlyckheyt ende hunne toebeboerten van Drogenbosch. » Het geslacht van Doverijn was toen zeer verspreid en allen stonden in dienst van de ingewikkelde hofhouding van de Boergondische en later van de Spaansche Vorsten, welke laatste de gebruiken van de eerste overgenomen en zelfs nog aangedikt had. << Huggen (Hu go) van Doverijn, oudt schiltkneC'ht >> van Karel den Stoute die van zijn ouders het Hof te Steenvoert, te St.-Genesius-Rode, geërfd had, verkreeg op 8 Februari 1483 van Maximillaan van Oostenrijk de toelating om in bet Zoniënbosch zes paarden, twaalf koeien, vier en twintig varkens en 200 schapen te laten weiden, ·zonder eenige betaling.

Andries van Doverijn, vermoedelijk dezelfde als de heer van Dr.ogenbosch, alstoen kamerridder van Karel V, verkreeg in 1512 voor zes jaar een dergelijk voorrecht voor zijn hoeve te Galmaarde onder Terhulpen.

Een latere Hugo was « gentilhomme de bouche » ot tafeledelman van Hertogin Margareta van Parma.

In ·een « loting >> van goederen van 16 Juli 1544 vóór schepenen Joos v. d. Recke en Aart van Lathem van Brussel, komen, benevens Jan van der Thomen, priester kanunnik der Collegiale kerk van St.-Pieter te Anderlecht, zoon van Jan van ·der Thoroen en Lysbetten Ofhuys, ook twee priesters van Doverijn voor, nl. « Philips van Douverijn, priestere, ende Jan van Douverijn profbonotarius des Stoels van Roomen ende canoniek der Collegiale kercke van Sinter Goedelen ».

Na Dov.erijn kwam het domein in het bezit van Adriaan Dubois, ridder, en van zijn vrouw, Margareta de La Forge.

Adriaan was vleugeladjudant van Keizer Karel·, en zijn vader, T~homas, kapitein van het kasteel van Bapaume gedurende meer dan tien jaar. Jan-Baptist Dubois vervulde dezelfde functi:es als zijn vader Adr.iaan, bij Philips II; toen hij later in de Nederlanden teruggekeerd was met de instemming van den Koning, werd hij kastelein benoemd van Weert, ,en. bewees in menige omstandigheden schitterende diensten, onder meer hij een krijgsverrichting op Eindhoven, wat hem den titel van ridder deed verwerven (28-5-1587).

Hij ·huwde Maria de Linde, alias Bereiie, die vermeld

-16wordt samen met ·haar dochter Oharlotte, vrouw van Frams de Padilia, ridder van St. jacobs.

Heer Jan Niklaas Dubois huwde Luc·r.ecia Bruno Coradinp en maakte zijn laats~e wHs'beschikking op den 22n D'ecember 1642, waaruit wij ·eeu paar ·eigenaardige bepalingen lichten. « In den iersten aen Joncker Alexander Ou Bois sfjnen oudsten sone de heerlijckheijt van Droogenbossche met hooge ende Ieege ende middele justicie, met alle de jhuijsingen, gronden van erfven, :bosschen, landen, bempden, waeteren, heerelijcke cheynsen, visscherijen der Zenne, waetermol.en ende alle andere sijne appendentien ende dependentien onder de vs. heerlijckheijt resorterende ende tot dien noch het groet huijs met sijne gaelderijen, somerhuyS:e, hove ende andere huysen daer beneffens gelijck alle deselve gestaen ende gelegen sijn 'binnen de stadt van Brussele ·bij de Jadetrappen bij

Drogenbosch. Kerk, kasteel en dorpskom.

(Penteekening van Leo Theys, naar een plan uit de 18e eeuw van Jahdmeter Everaerts) (Cliché Eigen Schoon en De Brabander).

soo verre dese nyet en worden vercocht volgens den octroije daer over verworven in den Souvereynen Raede van Brabant... ende tot dien noch het heerlijck Laethof van Steene metten pachthove, schuere, stallingen, heerelijcke cheynsen, vijveren, bosschen, landen, bempden, visscherijen op de Zennen paelende aen de voorschreve visscherije van Draogenbossche met oock het recht van administrateurs collatie van de Cappelle van. Onse Lieve Vrouw tot Calevaort onder Uccle gelijck hij heere testateur alle het selve heeft vereregen in den jaere 1615 ende andersints.

Ende geviele dat iemanden van sijne voorschreven kinderen quaemen aflijvi~h te worden ende souder achter te laeten wettich kindt oft kinderen, dat in dezen gevallen hun paert

-17ende gemàeckt de·el sa I succederen op d' andere sijns testateurs kinderen int leven blijvende, inden verstande nochtans dat den. oudsten sone van hem tes·tateur o.ft sijne representanten di·e alsdan int ·leven sal w~sen alsulcken verstorven deel sal oft s.uUen mogen aenveerden niits aenden o'udsten sone vercompense van dien alleenelijek laetende proffiteren ende genieten een geheel jaer innecomen van .alsulcken verstorven deel so·nder meer daermede hij hem sal moeten genoeg·en ende· te vreden houden oft soo gebeurde dat iemand en vart sijne vs. driJe sonen hun quaemen te begeven totten geestelijcken staet te weten van Jesuit oft M-onnick dat in suleken gevalle alsukken sone oft sonen ·hun sullen moeten contenteren· ende genuegen in plaetse van de vs. succ-essie met de duysent Rinsguldens eens sonder meer de vs. drije sonen inder manieren voorschreven ende op de vs. conditien noemende ende ins.tituerende sijne get'echte erfgenaemen jure Institutionis ~midts desen, op expresse conditie nochtans dat niemanden van de vs. kinderen hunne vs. paerten oft deelen en sullen m·ogen vercoopen, belasten, verthieren oft veraBnieneren in eeniger manieren, om wat noodt tselve soude m·ogen w.esen ·ma.er sullen die naer hunne doodt ende aflijvicheyt met vollen rechte moeten succederen op hunnen kinderen. » · · Buiten de reeds vermelde heerlijke en andere r~echten, bestqnden de bezitti·ngen van dat heerenge:slacht uit : « Item het heerelyck huys met syne walle ende savoir·en., stalling·e, schudnge met e.enen grooten hof ende boomgaert tsamen 3 bunderen 3 dw. comende ter eenre aen het kerckhof, ter tw·eede 1net den. uytersten teg-en de stra·et ter 3{! den heer Santande(u)r de Sanguam ... (San Juan) >>. ·Item ·e·ene vriJe herberg.e tegenover het casteel genoemd het bomgat met hof als boomgaert groot 1 b. commende t' sheer·en sh'aete ter 2e de goederen van iheere van Steen ter 3e den heere Baron van Carloo ter 4e desselfs heere van Drog.

Item ·een ·huys met ·eenen boomgaert groot 1 b. paelende de straete... Jaspar Crockaert. .. Baron va.n. Carloo. Item 6 dw. onder de prochie van Uccle geheeten het Eist. Item .een huys m·et boomgaert ènde Iant 10 dw. ·paelende de straete ... het ~traetk.en loopende na-er de Z·enne, bewoont door Jan Wau.ters.

Item een huys soo boomgaert als lant 4 dw.- de boomgaert behoort de kercke. Item 3 dw. lant aen de straete naer Beersel.

Item .eene herberge gel. op den HaHewegh genoempt den Bieshouoht. Jt.em 1/2 b., 6 dw., 1/2 b. op het Coucken. Item een huys boomgaert lant... 7 dw. waerva.n een bunder gelegen op het Claesblock pa.eiende aen de straete loopende naer BeerS·e1. Item 3 dw. hofstede. Item eene hrouwerije ofte herberge gen. den Willecom paelende tegen de Jurisdictie van Beersel, Linckenbeke ende Uccle (Kalevoet). Item een. huys in de Stertstraete. Item 1/2 b. cammende in de ·hertstraete ende aen de gemeynte van Vorst. Item een huys Ende boomgaert 2 b.- m~t denboschvan de garavie gem. gen. het ploechgat.

Item een senneweyde gen. de Meere 6 d\v. op de straete naer

-18--

-19-

Beersel. Item een s.enneweyde g·en. het hor.ek:en· - 1 b. paelende aen de Zenne 1ende de straet·e loopende naer de Mastelle hrugg·e. Item ·een w'eyde bij de Calsbempt- Q dw. paelende de straete na-er Q.en Kaijbempt ·ende de Stertstraete.

Item .een vveyde gen. de Mo.J.enweyde 3 dw. padende aen den Waetermolen van Steen. Item ·een helsenbosch 3 ·ctw. opt Caucken aen de St·ertstraete. Ite·m een eyckenbösch ende elsen 1 lf2 dw. opt eaueken aen de bemptstraete.ltem 3 dw. ·eyckenbosch op ploeghat, aen de meerstraete. Item een Eisenbosch 3 dw. opt C.laesblock. Item 1 1/2 dw. lant opt eaueken aen de Stertstraete.

Nog 7 stukken land << opt eaueken aen de Stertstraete ». « Wesende alle dese boven geschreven parceHen va.n lant gen. de Cauckens groot 9 à 10 bunderen. » Item alnoch een block groot 2 b. op het ploeghgat. lanxhenen het meerstraenen loopende na,er Beersel. Item block Iants gel. bij de Caucket1s lancx de Stertstraete. Item eenen watermol~en wesende 1een van syne t.oebehoerten stallen schuere hof ende hopstal gen. den mol·en van Steen i·n hueringe by Franciscus Herincx ende alnoch eenen chynsboeck gelegen onder Liqckenbeeck jaerl. plus minus 30 guldens wesende vs. heerel. chynsboeck molen ende alle de goederen ... vrij suyver ende onbelast. » Ten slotte, war~en ·er no.g tal van goederen in Luxemburg, Namen enz.

De ·huurders van de huizen van den heer moesten die huiz·en « van onder tot boven .onderhouden soo van pl·ecken, decken, latten, vitsen, nagelen als andersints midstgaeders alnoch andere kleyne raparaHen van binnen ende buyten. des ... selfs huyse als van sloten, grendels, vensters, cribbe, draeyboom enz. » ( 1742) . · Volgens een rekening uit 1641 opgemaakt door « Jan de Karper geheef.en pieremont », rent·m~ester van den « Ede!.en heere Joncker Jan Niclaes du Boys » bezat deze zes huiz·en te Brussel aan de Jodentrappen.

Het ·eerste van « madame de Borgia di•e in hur·e heeft genomen... het groot huys op de Jode trappen te vooren bewoont zijnde geweest bij den pagadoor Emmanuel T·homas Lopes de Ullva ... ».

Het tweede was bewoond door den << oomparadoor » Adriaa·n Vits. Het 5e werd genoemd « den si1veren rea.el ».

Het Iaatst•e « huysken » Het de heer voor niet .bewonen door een arme vrouw.

In 1634 wèrden die huizen met een muur gescheiden, waartoe 23 vaten kalk, 14 karren zand en 120G baksteenen gebruikt werden ..

Op een van die huizen stond een toren naar blijkt uit een post uit de rekening : « Item, Mathys Bosmans scaiUedecker voor dafnemen van de schaillien in Julio 1634 van daecke comende boven den trap .van den toren naer ter arcken ... » D·e Jodentrappen waren gelegen in de wijk waar bet hoflel Ravenstein thans nog J.fgt. Het was in de middeleeuwen de

Joderiwijk. Op het einde van de ·XIIe :eeuw, toen de hertog het St-Gorikseiland verliet, Vierhuisden de }oden •met hem mee, om bij hem bes-cherming te vinden. Zij bezetten de steile ·hèlling van den Koudenberg •en bouwoden vier· trappen in de helling, waarvan 'er nog twee bestaan, de trap van de VHia-Hermosastraat ·en die van Ravenstein. De beide andere Iag~en aan de P.enningensiraat, de 0. L. V.-trap en de St-Roohustrap. · .

Dat ghetto pleef bestaàn tot in 1370, toen deJoden verdr·ev·en werden. Na het vertr-ek der Joden wat.en enkele Brabantsche ·edel,en,. onder meer de du Bo·is' véltn. Drogenbosch zich :aldaar komen vestigen. . .

Buiten die huizen huurde. de heer voor eigen g·ebruik van Godevaart van Saeftingen een deel van een . groot huis ... « gelyck het selve gestaen is op d:e hoogstraete » (te Brussel).

Later huurde hij het hee'le huis ·en Het er groote v·erand~ringen aan foebren:get:J..

Uit dit alles zou men kunnen hesluiten dat de •heer van Drogenbosch schatrijk was .. Jawel, hij had veel inkomst·en, maar alles kwam zeer onr,egel·matig binnen, hij had vrij groote verplic-htingen en de rek,en.ing.en sloten haast regelmatig met een tekort.

Onder de uitgaven vermelden w·e : << M·ertinus Serstevens van .g·elev·erden baey voor myn heer Alexande~ de Boys tot een roodt cleet ende voor myn ·heer van Drogenbossche een braeek tsamen 4 7 Rynsgulden. Aen Ingel van der Kaleken Cremer voor diverssche cremerij en dienende tot de deederen.

- Betaelt franchois beaufort als getrouwt hebbende die weduwe Jaecques de Buri van geleverde stoffen bij ·mevr. Coradin Saliger.- Huybrecht Broetens Cleermacker van deederen gemaeckt voor den he·ere. - E.Jias de Behalt Cleerma,eker van de hertoginne van Aerschot d'oude van seckere deederen by hem .gemaeckt voor myn heer ende ·mevr. van Dr. - Mertinus Serstevens laeckenvercooper van lae·cken gelevert. Joos Claes insgeL 1aeckenvercooper voor 7 ellen root carmosyn Iaecken tot een cleedt voor myn heer Alexander volgens de begeerte van myn heere 75 Rg. - Phflips de kempener van seckere m·edicam.enten g·elever·t s-edert 1632. - Item 6 Sept.

1638 voor ·eenen silveren croes ·bij den rendant gekocht €nde bij (door) myn heere gesch.ancken aen den sone van den pachter (Jan Vereertbruggen) van Moersse! 15 Rg. (de hoeve van Moerssel onder St Geertryden pede (goed van den heer).

- Betaelt ten 2 reysen aen hoppe om te brouwen voor den heere. - 28 Jan. 1639 voer den schilder hebbende uytgetrocken mijns heerens tweeden sone Thomasken.- Aen Jacques Buelens coopman van visch op rekeningh van tgene myn heere ... aen den selven schuldich is de somme van 324 Rg. Aen Joos. Crohey speder om de leveringhe van sekere spece... rije ende bancketterye. - Aen Mr. Jan Houtman scherprechter voor het cureren van het gequetst been \an den caroetsier met eenen steek (?) 6 Rg. - Voor gebrande wyn voetspuel voor de vercken.en.- Aen Jan Wets, kuysschetl van boomen, grae-

•

-21-20ven in den· hof, dorschen van de graenen ende die meskerre helpen laden. » D1e .buizen o:p de Jodentrappen waren bepan·d. Hi,er en daar was g·eld g·eleend, ·onder me.er van generaal Ambros-ius van Oncle. De rekening sloot m·et meer uitgegeven dan ont... vangen .de somme van 3753 gulden ... Ook in den Berg van Barmhartigheid waren zaken verpand : « in den berg.e van bermherticheyt ten begeerte· van den heeree·en sHv·er·e lampet schotel metten pot ~een silver·e vergulde tonne ( ?) een sHveren soutvat 6 silvere lepels ~ende e·en sBver·e scbaeL. >> In 1635 was er nog een « cleynen paigen jan » (schildknaap), maar het was· de laatste. Op een gegeven oogenblik valllen aHe uitgaven voor kleederen w1eg ·en de uitgaven aan de huizen beperken zich tot de kosten voor het ruimen van de gemakken.: << hetaelt aen Hendrick de Wilde schindaelsnijder over het doorsteeken van ·de secrete ... 23 cuypen vuylicheyt geruymt ... 14 stuivers voor bier en kaarsen ... >> M·en kan, in 't voorbijgaan, opmerken hoe door ·én door Vlaamsch Brussel en de landadel toen nog waren..

Vo·J.gens Wauters liet Jan Alexander drie zonen na. Dit geg·even is onvolledig, want vo1lgens de parochieboeken werden hem de volgende kinderen geboren : 1o Thomas Frans Alfons (11-19-166·3); 2° joanna Jos·ep.ha (17-10-1664); 3° Jan Alexander ( 16-2-1668); 4° Carolus Jan-Baptist ( 15-4-1669); 5° Joz·ef Hyacinth ( 1-3-1671); 6<> ... ( ov.erleden vóór de ·doopplechtigheid 9-5-1672); 1° Maria Petronilla (29-5-1681); 8° Hendrik Jozef (16-5-1682), beide laatste onwettige. Hij ze1f overleed op 31-8-1689.

Over den zoon van Jan-Baptist, Jan Alexander du Bois, vindt men weinig vermeld, alleen dit dat hij in 1674 een half bunder w·eide tegen den gemeenen beemd te Drog.enbos·ch, een half bunder « lants te Linckenbeke op het Scheewegen a ent lindeken paelende a en de W eynberchstraet » verpandde tot het aanvullen van een lijfrent van ·een bedrag van 20 Rijns:.. guldens 's jaars, ten behoeve van een « sufficienten titel sacerdotael » v·oor Laurentius van Orasdorf » « van intentie met de Oratie Oodts te outverden de heylige orders als subdiacen, diaeen ende pristerdom » en wiens ouders, « meest~r jan van Orasdorf met Barbara de Fre syne huysvrouw » gesteld hadden << eene drooghe weyde van 3 dw. te Alsenberghe ten broecke... tusschen de Meulebeecke ende Leugenbeecke ende 1 dw. lants wesende een besloten bleek... te S. Peeter Leeuwe achter S. Ouieckx capelle paelende aen het cure geet ende het arme goet... ».

Thomas Frans huwde Barbant Caproens. jozef Hyacint Dubois de Fienn·es, majoor in Hollandsehen di·enst) verkocht het patrimonium van zijn ouders in 1717.

In 1710 ontving Thomas Frans, als erfgenaam van M'her Cornelis van Reynegem, vóór s·chepenen Frans Crockaert ende Sirnon Hermans en van Fre.derrk Peetereens « in den naem van vrouwe Joanna Caproens - elders leest men ook Ca-

pruyns -,-, douariere van Joncker Franciscus .Thomas Du Bois de fiennes heere van Drog.,, major int Regiment ·van· heere Marcquis Wes:ter!oo, uyt handen van priester Guill. van Reynegom; executeur testamentair : 20.000 guldens· wisselgelt, d~n schellinck t?t 6 stuyvers ende den ducaton tot 3 gqldens wtsselgelt, daermne begrepen een capitael van 6.000 guldens afgeloste penninghen beseth op de goederen van .Drog.; 3.000 g. wisselgeldt van de afgeloste rente erfgen. van T~ N. Eernaerts beseth geweest op een huys gen. St. Cristoffel gestaen op de Munte te Brussel; 200 guldens op ·de Henden vah Stalle; 300 guldens op Sr. Parys, borger van Brussel, op ·een wey.de geleghen in de gemeynte van Laecken ».

In die jaren was Perdirrand de Wargny, << meyer van de stadt ende lande van HaHe », rentmeester van hef goed, van Drogenbosch. In 1748 was het de h., Paridaens, evene·ens uit Halle. · T'homas Frans had de volgende kinder·en, alle te Drog-enbosch geboren : to jan Alexander (3-8-1686); 2° Filips Jacobus (4-9-1692); 3° Thomas (1693); 4<> Philippina Joanna (23-8-1~698; 5° Tho·mas Jozef (10-8-1701); 6° Anna Clara · josèpha ( l-8-1703).

-Ten slotte kwam de heerlijkheid in het bezit der familie van Arenberg. .. Maria Hendrika de Carettoy qrana, weduwe van hertog Fthps Kar·el Frans van Arenberg, dte in een gevecht tegen de Turken op 2.8-jarigen leeftiJd sneuvelde en wiens hart naar 'het klooste;· der kapucijnen te ~dingen overgebracht werd, was de eemge doc·hter van Marktes van Grana, di·e de Nederlanden op niet onverdienstelijke wijze bestuurd had. Over hem lezen we in de Oeschi,edenis van Vlaanderen, V, blz. 81 : « De nieuwe gouverneur, markies van Orana, de vroegere ambassadeur van keizer Leopold, in April 1682 aangekomen, bracht nieuwen moed, nieuw geloo·f, maar geen nieuwe middelen. Wel had men versche troepen, en bleek men v.ooral te steunen op Oostenrijksche hulp, maar het land zelf, rle bevolking was uitgeput en onwillig, zooals uit alles bleek. .

Den 12n October 1683 riep Orana de Vlaamsche Jbevolking opw tot verweer tegen de Fransche aanmatiging, nadat reeds in September de Fransche plunderaars waren binnengevallen; later werden Kortrijk en Diksmuide belegerd en ingenomen : het Fransche leger, dat alles verwoestte, boekre natuurlijk overwinningen, vooral door zijn meedoogenloos optreden. Stelselmatig worden de steden beschoten, de bevolking opgejaagd : Oudenaarde wordt gebombardeerd en ruim de ·helft van de woningen vernietigd; in Brabant ontsnappen de abdijen niet aan de plundering, evenmin als het platteland; de omgeving van Brus-s·el wordt wreed geteisterd ... ze beroe... men zich erop, dat ze de « mooiste dorpen, die men ooit ter wereld zag » hebben verbrand. » De markiezin liet een prachtig « speelhuis· :. oprichten waar thans het kasteel Calmeyn prijkt. Haar maatschappelijke

.

-22-

-23-

rang evenals haar rijkdom, haar deugdzaam en -voorbeeldig leven dedèn haar in ho_oge vere,ering stijgen. .

Zij nam bij zich op haar_dochter, Marie-Anne, vrQuw van François-Eglon de la Tour d' Auvergne, de zoogenaamde prins d' Auvergne, erfgenaam, van moeder~zijde, v:an het markiezaat van Bergen-op-Zoom en van het graajsc,hap ·van ·waihain, luitenant-generaal in den dienst van Pr;:tnkrijk,. die Ül l710 te Do waai overleed, en Het geen· andere erfgename. . na:rdél;n een nog zeer jeugdige dochter, Marie Henriette de la ·:T;Qur d' Auvergne, markiezin van Bergh~s. Deze huwde·· op 15-:-2-1722 Jan Christiaan, Paltsgraaf van Sultzbach, overleden in 1733.

Uit dat huwelijk sproot onder meer op 10-12-l724, eèn zoon, Karel-Theodoor, die, na zijn jeugd doorgebracht te hebben bij zijn overgrootmoeder, in 1742; .Pa1tskeurvors1t we·td door zijn huwelijk met zij11 nicht; en later în 1777, hertog van Beieren, na den dood van Maxiruiliaan Jozef II, laatste afstammeling in rechte lijn van het Huis van Wittelsbach.

Aan Karel-Theodoor, die bijna onze koning geworden is, heeft Dr. Em. van der Linden, de gelèerde weerkundige en geschiedvorscher van Ukkel in « Ciel et Terre », jaargang 1906, een zeer lezenswaard artikel .gewijd; waaraan wij de · volgende belangwekkende bijzonderheden ontleenen : . Karel-Theodoor werd als z;oon van Prins Christiaan van Sultzbach en van Hendrika van Auvefgne, markiezin van Bergen-op-Zoom, op 10 December 1724 te Drogenbosch geho:ren en er zonder ceremoniën - geen peter of meter ·worden v~er­ noemd - en zonder opgave van doopnamen (.dit werd soms toegelaten en gebeurt nog, schijnt het, maar uiterst zeld.en), gedoopt door pater de Steenhault, abt van de abdij van Cambron i11 Henegouwen. Hij studeerde te Leuven en te Leiden en stierf kinderloos te Munchen l-6-2-1799.

De keurvorst was een groot bevorderaar van de wetenschap, vooral van de sterrekunde en was de stichter en beschermer v.an ·het weerkundig instituut van Mannheim. Hij cteed ongemeen veel voor de tlitbreiding van het gebruik van bliksemafleiders.

Drogenbosc·h mag hem dus als een van zijn reemrijke kinderen opeischen.

De oude hertogin van Arenberg •ontsliep .op 22-2-17 44 in haar uitverkoren kasteel en werd biJgezet in den grafkelder van haar familie in ·het Kapucijnenklooster te Bdingen.

Drogenbosch, de << visscherije op de riviere van de Zenne ten overstaen van mayer en de schepenen metten stockslagh ende · hooghen ».

Toen was de visscherij verdeeld in negen partijen : « 1. van boven de hrugge van Lot, geheeten den Slachmettlen, op de zijde van Beersel tot aan de weide geheeten de Neerbist t·egen die hofweyden; 2. van daar tot a en de weyde geheeten peert dyssel, comende tegen die muelevelde; 3. ·van daar tot aan de weyde genaemt den trawant; 4. van aan den trawant tot beneden de brugge op het eynde van den heekelere in de fleur ofte Santbeke; 5. tot aan de weyde genaempt cten reynvaert tot by .den opstal van juffrouw van der Haegen; 6. tot tegenover het gat van de Zuene in de w·eyde van Tercameren, daer de 'heerlychheit van Droegenbosch scheydt; 7. op de andere zijde naar Ruisbroek, van benedenwaerts, van in den Moonaert tot aen de brugge van Ruysbroeck; 8. van aan die 'brug ge tot in den troutsaert, tegen .de bempdekerts; 9. van den voors·creven troutsaert tegen die vier bunders. daer Ruysbroeck ende Leeuw scheyden. » De verhuring geschiedt voor een termijn van « drij jaeren waervan den eersten sal comm·en te verschijnen dry kon~ngen dach van af 1662 ».

De huurders moeten stellen « suffisante borge » en de k~osten van de « weth >> betalen « maecken van conditiën, ende schrijven ende pleeken van biljetten ».

Zij mogen hun huur niet overlaten zonder consent. ~< Item en sullen die voorsereven ·huerlingen niemant moegen consent oft oorlof geven op hunne gehuerde partije van visscherije te mogen gaen visschen in eenige manieren. « Item zullen die vs. huerlinge niet vermogen te visschen met eenighe soorten van netten dan mette gene welcke in den conditien ·worden g.especifieert te weten met jaegsaeck, trecksack, cruysneth ·ende balnetten, die welcke oock allen sullen moeten wesen gemaeckt van behoorlyck maes te weten daer eenen ouden dry stuyvers soude doervaHen -op pene van confiscatie van desselfs netten met alle hunne gereetschap ende daerenhoven noch geslaegen te worden in eene amende. » Item en sal den eenen huerlinck op des anderen ·huerlinck partye niet mogen commen visschen ten sij met hun consent ende ·hunne presentie op pene van confiscatie van hunne nette ende amende als vooren ende dat telcker reyse als onderbevonden sal worden. » Item niemandt, en sal vermogen meer dan een partije te hueren om wederom aen een ander te verhueren dan wel die selve gehuert hebbende sal terstont voor het scheyden van de weth moeten verciaren v-oor wie hij die selve heeft gehuert mits goeden voor hem borge stellen. » Item reserveert den voorsereven heere tsynwaerts die vry visscherye van eynde tot eynde soo voor syn officieren als domestique sonder aensien van imanden. » Item sullen allen die vs. huerlingetl• hun soo moeten

Heerlijk jacht- en viscbrecht.

De heeren van Drogenbosch hadden « het recht van warande van alderlije wilt als conijnen, haesen, patrysen,. t~r exclusie van alle ander ende het recht van visscherije op de riviere van de Zenne beginnende tot Loth van de vaste brugge aldaer, ende eyndende tot Beygaerden onder den watermolen ».

In 1662 verpachtte Jan Alexander du Bois, heer van

-24in 't visschen gedraegen datten eenen den anderen niet en interessere int visschen. » Item soo wanneer eenigh different oft geschil .quae~m te gereysen tusschen eenige der vs. huerlingen over het visschen oft andersints sullen staen ter judicature doeset weth. » · De partijen werden onderscheidenlijk verhuurd aan Wiltem Smoens preter, Bertel Hanneet, Hendrik Borremans, Joos van Seghbroeck, Hendrik de Smeth, Karel de Oreef voor een bedrag van 3 guldens.

In 1703 rees er een geschil," tusschen de gravin va.n Egmont, vrouwe van Beersel, en Anna van Oindertaelen, weduwe van Paulus Floris, heer van Ste·en, omtrent de visscherij op de Zenne. De -eerste beweerde « dat het recht van visscherije int beginne heeft gecompeteert aen de souveraine princen der Nederlanden ... » en dat de he·erlijkheid van Beersel het van laatstgeno·emden i·n 1440 verkregen had krachtens de volgende akte : « Ie Henric va_n Wittham van Braecheneygen houde te leene van mijnen genedighen heere den Hertoge van Bourgondien ende van Brabant, t'slot te Bersele metter gracht viveren, nederhave ende lande metten toebehoirten al in eenen stuck gelijc dat den wech dair doirgaet groot omtrent VII buenderen gelijc mijn voirders dat gehouden hebben, met allen heerikheid rechten profiten ende :bedrive gelijc vairscreven steet met Ilc (200) hoepen ·houts LX (60) mudde colen die men hem van ons genedigs heren s'Hertogen wegen -jairlix levert op Zoni-en jairlix ende erfelic versebinende altoes te bamisse metten waranden van bosschen, boschages, hagen, heiden, haverweis.en ende andere costumelike waranden dair aen clevende beginnende aen die zelve int Swertbroeck aen die heerticheit van Draogenbossche streekende al die Zenne op tot aen die goede van der Zittert ende soe aen den Zittertbosch op ten hove van Meygem toe ende soe den dorpsehen wech ter wachtwilligen toe ende van dair den wech te molen ten Broecke (Alsenberg) toe ende soe die beke op çi-oir Alsenberge te Rode te sijnder ander warande toe ende soe neven sijn warande vors. te vivers te Scavey toe ende soe over die goede van Dweerbosch doir Calevoirt ter heerlicheit van Draogenbosch toe ende van dair langs Draogenbosch tot int voirs. Zweertbroeck. » Daaruit besloot de gravin dat << aen die vrouwe van Beersele is toecamende de visscherije op de riviere .soo verre als deselve is loopende binnen ofte teghens het bedrijf van Beerssele ».

Daarop antwoordde de verweerster dat « wijlen Jan Corradin in 1653 publieckelijck metten uytganck van der herrende kerse had de innegecocht gehadt thof te Steene ... met het heerlijck laethof, de vis;scherije ende andere dependentien ... groot 53 b. onbegrepen met veel verachterde renten welcke vercoopinghe was geschiet bij de weduwe van wijlen den heere van Droogenbosch ... » dat de heerlijkheid van Steen « sich was extenderende onder de prochien van Uckele, Drooghen-bosch, Beersel, Alsenbergh, d'Worpe, Linckenbeke,

"

-

2~-

Stalle, .etc ... ~ dat het r·echt van visscherije op de Z.enne van achter het casteel van Draogenbosch tot aen den anderen cant van de brug ge tot l'hot (!). » strekte.

Diè grens steunde op een stuk uit 1530 waarin Victoir Ofhuys aangeteekend stond als << man van der visschery,e op .der Senne ende begint van aen den molen wylen Heer Henriek van StaUe ende alsoo streekende tot int Swertbroeck ünder Draogenbosch »; maar hier beweerde de tegenpartîj dat die molen niet gelegen was te Lot, maar te Stalle zelf en dat het bewuste visscherijpand dus lag tussc~en Stalle .en Drogenbosch. De heerlijkheid van Steen gaf zich daarmee echter niet gewonnen. Oude ingezetenen van Lot verklaarden bij eeae .dat aari << de brugge van Laeckt ofte Loth op dander syde van de Laeckbrugge ... aldaer op de Zenne naer den candt van Sinte Peeters Le·euw plachte te staen eenen watermolen die reeds hondert en meer jaeren was te nyet ... dat over ettelycke. jaeren verscheyde perso·enen die de Zet:J.ne geruymt hebben aldaer in de Zenne noch hebben gevonden ende. gesien verscheyde gecapte steenen .ende andere steenen gedient hebbende tot het fondam·ent van een en molen ... dat die steen en werden gebruyckt in de wegen ... ende dat ·er ook werd g·evonden een stuck van een en molensteen .... >> Daarmee was· het nog niet bewezen dat deze mo~en die van heer Hendrik van Stalle was, des te minder daar Beersel ·beweerde dat het een molen was die « ten titel van Dorpe » in zijn heerlijk cijnsboek aangeduid was als volgt : « Item Roelant van der Moezen die men heet die slaehmolder van eender watermolen ~eheeten die slachmolen metten huyse ende stallen ... met alle instrumenten gebruyckt ende toe beboert derselver molen groot een halfhuender... in de parochie van Dorpe opte H-aHebeke tusschen den beempt des cloosters van Au dergem ende d' ander seyde OieHs van Cotthem · beempt. >> Vo.Jgens die van Beers·el dus behoorde het gedeelte tusschen de grens van Beersel en Dworp ·en de Lotbrug aan de heeren van Huizingen en Dworp. Pieter Teunis, officier van den heer van Huizingen, oud 70 jaar, verklaarde ten andere dat hij aldaar met « differente soorten van netten gevischt hadde soo in de·n claeren dagh als bij nachte ». In een akte uit 1530 stond ook aangeteekend dat « Hendrick de Kegel meyet van Berssele is man van der visscherije op q~ Zenn~ van daer Brabant ende Henegouw scheyden bij Halle tot Heer Heynricks molen van Stalle ».

De v-erschill-ende perceelen zouden ten slotte geweest zijn als volgt : « De ierste partij e van boven die brugge van Loth geheeten den slagthmolen op de syde van Beers~I tot aen d~ weyde geheeten de Neerbist tegen die Rosweyden tot aen de weyde gen. peertdijssel toebeh. den heere van Beersel commende tegen die Meulevelden; de derde van aen d·e Meutevelden tot aen den Trouwant ·Op Droogen·bosch ». Anderdeels zou « Fredericus de Kegel 73 jaeren ouqt ende 53 jaeren

~

-26meyer van Beersel altijd voor den heer van Beersel gevischt hebben op de Zenne van het Zwartbroeck tot aen de btugge van L'.hot evenals sijn vaeder insgelijckx meyer ».. Ook de preters, rentmeesters, meiers, officieren vah. de vrouwen en heeren hadden ·er altijd g·evisc~ht « geheel cuypen visch ».

Daar de tegenpartij o. m. beweerd had· dat zij er had ge-·. visebt met booten, haalde Beersel daaruit een argument : « het is oock impertinent te s.egghen dat men op de vs. riviere souden connen visschen met booten ... niet alleen om dat -hetselve impratica'bel is :door de groote rapiditeit ( ?) van de vs. riviere n1aer dat alsdan no-otsaeckelyck soude sijn voorder te comen op de aerde van Beersel om die schuyte ofte boot op ende af te treeken ». Dit laatste lijkt ons nochtans onjuist, daar men dit kon doen op den anderen oever, die niet tot Beersel . behoorde. ·Maar tegen al die bewijsvoeringen stelde Steen dat 'hij in elk geval de aan Beersel palende visscherijpanden verhuurd had. Mogelij'k, antwoordde Beersel, maar dan werd er ook bekeurd en ten bewijze haalde ze aan dat van de « gecalengierden » netten afgenomen werden « die twee jaeren op het casteel gestaen hadden ende door volckeren van oorlogh ontvrempt » werden ... Kortom, het was een ingewikkelde zaak, waaraan advocaten en procureurs een flink stuivertje moeten verdiend ·hebben.

Hoe het geding ·eindigde weten we ·niet; wellicht kreeg· Beersel gelijk,· want in de verhuring van 1_709 is er nog alleen kwestie van de « visscherije tot tegens Beersel. >>, t·ooals we verder zullen zien. Vermoedelijk had Beers.el zijn recht in den loop der jaren wat laten verloopen, terwijl de heeren van Steen, wellicht te goeder trouw, meenden te kunnen steunen op de termen van akten van verhef of verkoop ·en op den zg. molen van heer Heinric.

In 1707 bij de verhuring van een « huys met landt, boomgaerf ·ende hustkant. .. 5 dw. ter plaetse geh. het ploeghgat. .. » voor 9 achtereenvolgende jaren aan Jaak Anneet, die het huis moet onderbouden van « pleeken tot den tweeden richel opperwaerts » en << den boomgaert moet laeten beweyden sonder te mogen ~hoyen » en de verhuurder, de heer, het ·huis moet « bevrijden van water ende windt », geniet de huurder tevens de « visscherije op de Zenne ·bestreckende van aen de weyde den Trauwant tot tegens Beersel om die te genieten ende te visschen met alle soorten van netten die hem sullen goetduncken... als met de handt te visschen, haeken te &teken ... ». Buitendien mag hij « gaen met de ·bussche om leysters te schieten, soo verre deselve visscherije duert ie weten Iancx de Zenne tot tegens de meirstraete... tot tegens het Swertbroeck sonder te moghen commen in eenighe bosschen ». De huurder heeft, ten slotte, het recht « te calengieren al de gene die ·hy sal vinden te visschen, te schieten opt district van deselve visscherije mits de calengie overbrengende aen den meier ... » Hij trekt een derde van de boete.

27-

Een enkel geding betreffende een overtreding op het vissc·hen mochten w·e vaststellen nl. op 1-6-6-1781, toen Niklaas de Coster en N. Waterkyn door officier Caudron zonder oorlof op viss-chen betrapt werden. Hun « nette ende andere instrumenten » werden afgenomen. , · -·In 1845 rijzen de eerste klachten ov·er de verontr·einiging vah de Zenne. Op een schoonen morgen was de rivier met doode visch bedekt. Een werkman had er zonder veel moeite in eenmaal 20 kilogram uitgehaald. De klachten worden al talrijker en talrijker maar het helpt niet. Veel van de betrokken nijveraars waren tevens burg~meester. of andere invloedrijke menschen en de ·klachten kwamen bij hen terecht. Trouwens het was de .opkomst van . de moderne nijverheid die het menschdom redden moest. Tegen de waterbezoedeling was geen kruid gewassen. In 1862 zien we nög visschen, maar het is het begin van het einde.

Het oud kasteel.

(Penteekening vati Leo Theys, cliché Vtaamsche Toeristenbond)

In zake het jachtrecht waren de beteûgelings·maatregelen niet van de poes : « de wiltstroopers de gene hun zullen vervoorderen van sigh te versaemelen oin te gaen jaeghen in benden van drye ofte viere ofte in grooter getalle te saemen sullen gebannen worden voor den tydt van 10 jaeren met de ge·hoorsaemheyt van haere majesteyt (haar goedvinden) ».

Dit belette officier Gillis de Ridder, die gelast was de jacht te bewaken ... niet« den 21 Mey 1771 tusschen 11 en 12 uren van den feestdagh van Ste Ursula te gaen jaeghen met fusiecken met Jaak van Haelen, Francis Hermans i·eder met 1 fusleck of te bussche ... » !

Ook op het kappen van hoornen was men streng. Op 5 Mei 1757 meldde rentmeester Paridaen·s uit Halle aan den meier dat « in onze plantagie van Drog. soude gecapt syn eenen schoonen bueck dienende voor meyboom aen de capelle

.

..

-28-

-29van Laeck ». Die boom was afgezaagd gew'Orden in de Sinnebeekstraat aan het Horeken « op den op·stal van 's 'heeren straete ».

""

Kasteel.

In ·het hoofdstuk « Heerlijkheid >~ hebben we vernomen dat onder ridder van Doveryn « een nieuw huys metten torre daer aen staende (dus er naast), met stallen, s-chueren wagenhuyse ... coolhoven ende cruy(hoven ... » gebouwd werd.

Het was dus onlangs opgericht, bestond eigenlijk uit een kasteelhoeve die in de plaats ~wam van de. bekende borchthoeve of versterkte hoeve der eerste ridders. Honderd jaar later, in 1642, zal het heerenhuis niet veel veranderd zijn in de hierna volgende beschrijving : << Item het heerelyck huys met syne walle ende savoiren, stallinge, schuringe met eenen grooten hof ende boomgaert commende ter eenre aen het kerckhof ... ». Deze laatste wo<Qrden « aen het kerckhof » brengen ons het bewijs dat de oude borcht gelegen was bij de. kerk, ter plaats waar thans nog een schilderachtig gebouw met trapgevels uit de XVJe eeuw in een mooie omlijsting van oude hoornen oprijst.

In een << manuael van de kercke en armegoederen », geschreven bij Miehiel de Ronghe doentertyt renteme~ster der vs. kercke ende huysarmen anno 1-619 » lezen we : << Ierst den heere van Drog. op syn huys geleghen aent kerckho·f ».

Op het einde van de XVIIe eeuw was « Jan van Zebroeck met syne vrouw ende 3 minderjarige kinderen het casteel in huur besittende ». Was het kasteel toen niet door den heer · bewoond of wordt hier de hoeve van het kasteel bedoèld?

Van Zeebraeek hield er onder meer 4 koeien. · Aan den toegang tot het kasteel staan vijf prachtige eeuwenoude lindeboamen die op, hun manier getuigenis afleggen voor de oudheid van het heerenhuis.

In September 1914 werd het kasteel door de koninklijke Commissie voor Natuurschoon in de 3e klasse ingedeeld.

Rond 1720 liet .de toenmalige<< Vrouwe »Maria Hendrika de Caretto y Grana, weduwe van hertog Philip-Karel-Frans van Arenberg, een prachtig kasteel oprichten.

Voor ·het bouwen van het nieuw kasteel en het vergrooten van het goed had de hertogin in 1720 te kennen gegeven dat ze « geirne soude den anclo van het casteel V·ermeerderen voor de hovingen totten nieuwen bauw aldaer te maecken... » Zelfs straten moesten verlegd of opgeofferd worden « sekere straete gen. de boven straete loopende alnu achter den hof van ·hetselve casteel... sonder welcke straete den V<Q·orgeroetden anclo ende hovingen niet gevoegelyck naer het wel"behaegen van haere voornoempde hoogheyt kan voltrokken worden ... » Al de « gemeyntenaren » moesten dien afstand van ·het dorpsdomein onderteekenen. Dit toont genoeg de belangrijkheid er van aan. Immers het gold zooveel als zeker de afschaffing van den weg van Beersel recht naar de

..

~

kerk van Drogenbosch toe. We meen en ons niet te vergissen wanneer we vooruitzetten dat die weg uitliep op het tegenwoordig O.ns-Heerstraatje, dat thans slechts een straé\tje,zonder eind of uitweg is en geen zin heeft. De hertogm was m_achHg en rijk en daarbij g·oedhartig : men kon haar niets weigeren... .

In 1724 had .er weer een grondwijziging plaats die de hertogin « ... noodigh heeft tot het volmaecken van den anclo vant nieuwt casteel, aldaer ·eene se'ker·e straete gen. het meerstraetien, gelegen tusschen haer.e goederen, beginnende van boven aenden donckeren hoonnek competeerende de kercke tot aen den hoeck van de orangerie van haere hoogh.' tegens het straetken 'Ioopende na·er de kercke.", groot 129 ro~den 18 voeten.~. gemangeld met 192 roeden uit het Swertbroeck... »

Het huidig kasteel.

(Penteekening van Leo Theys, Cliché Vlaamsche Toeristenbond)

Zelfs in 1744, vermoedelijk dus niet lang voor den d'Û'od van de hertogin, werd nog een stukje grond ingenomen dat zij << ••• alnogh noodigh was hebbende voor den enclo van haer nieuw casteel tot Drog. tot het maecken ende construeeren van eenen nieuwen bauw schure ofte houdthuys ...

21 roeden te nemen uyt de hofstede gen. den donckeren horinck competeerende den armen van Dr., beginnende boven aen den huyse den donckeren :horinck met eene rechte linie van aen de achterpoorte van hetselve houdthuys ... » Meestal werden de ingenomen perceelen verwisseld met andere stukken die de hertogin toebehoorden, zooals blijkt uit de vermelding uit 1722 over een « acte van twee paelsteenen wettelyck geseth aent voorschreven vermangelt goed».

Het « huys ende grond genoemd deh conninck alsnu begrepen in den enelos » werd onder meer hierin opgenomen .

-30Dit waren niet de eenige wijzigingen. Nog in 1875 vroeg de heer Rey de afschaffing van den weg nr. 17. De g~emeen­ teraad xrooeg 2400 fr. als vergoeding, hij bood 1200 fr.

De door de hertogin opgetrokken gebouwen stonden op hèt grasperk rechtover het toegangshek, versierd met twee paviljoenen, die thans nog bestaan. . · Nièts - zelfs geen beeld -:- is· er van het oud kaste·el ov:ergebleven, want bij het afsterven van de hertogin, op 22-2-1744, lieten de ·erfgena1nen het met een weinig loffelijke haast ten gronde afbreken; rneubileering en stoffeering en al wat eenige waarde had naar Edingen overbrengen ... » (Foppens chron. de. Brux. Mann. t. II, blz. 84).

In .1860 liet de nieuwe eigenares, de familie. Rey, er een klassiek kasteel met terrassen naar Italiaansehen smaak bouwen volgens plans van .den bekenden bouwmeester Jan-Pi·eter Cluysenaer, Noordnederlander van geboorte (Kampen 1811t Brussel 1880)~ Heel hoog steekt het, boven de omgeving, wit en hiëratisch uit, tus.schen stoere eiken en forsche beuken·.

Wijlen M. J. van den W·eghe, de bekende geschiedschrijver van Halle, heeft me e·ens verteld dat hij ergens, hij wist niet meer waar, gelezen had, dat Margareta van Parma (1522-1586), dochter van Keizer Karel, op het kasteel van Drogenbosch - en niet te Oudenaarde, zooals algemeen aqnvaard wordt- geboren werd ... De toenmalige heer, Anddes van Doverijn, bekleedde het hQoge ambt van « sommelier·», w. z. tafel- en keldermeester, in feite of ter eere, aan het hof van Ferdinand I, broeder van Keizer Karel.

PM-ochiJe. Over den oorsprong van de kerk en ·par·ochie is niets met zekerheid geweten~ De oudst bestaande akte dagteekent uit 1110; daarin schenkt ·Godevaard, hertog van Lotharingen, aan de kl·oosterzusters van Vorst een gedeelte van een bosch gelegen bij de « Glatbeke » te Ukkel (partem silve ab ecclesia Hermanni monachi usque ad rivurn Glatbeke ... »). Als getuigen traden op Amelrik van Bijgaarden en Wouter van Uilenbroek.

Op grond van ·het getuigenis van geschiedschrijver W auters in zijn « Histoire des Environs de Bruxelles » ( 1850), wordt in onze bijdrage over Linkebeek ( « Toerisme », van 1-2-1934) de vraag gesteld of de kerk van dit dorp de ·« kluis van monnik Herman » niet tot oorspr-ong had. In een latere bijdrage (Bulletin de la Commission Royale d'Histoire, VII, 1880) meent diezelfde geschiedschrijver dat de kapel van monnik Herman naast de Glatbeek, vermoedelijk niets anders is dan de kerk van Drogenbosch.

Drogenbosch, dat pas in 1798 tot zelfstandige gemeente verheven werd, ;hing in geestelijke zaken steeds af van Ukkel.

De tienden hoorden toe aan den pasfloor van deze parochie

-'3d-

Kasteel en Kerk voo Drogenbosch. . Naar een schets uit 1630, vermoedelijk van de hand van pastoor Hendrik de Lismont, in een parochieboek van Drogenbosch. Nageteekend door Leo Theys.

(Cliché Eigen Schoon en De Brabander).

te Beersel; een weyde te Dr. van 1/2 dw. voor 6 jaeren; 1 dw. w.eyde in de Schutstraete; 5 dw. bempt in den gemeynen bempt >>.)n renten : « de weduwe van Oicst moet 10 mijten 's jaers op haer goederen aen het Kauken (0-0-0-10); Philippine Sohoonheydt moet 2 sisteren coren 's j. op synen moelen te Steen onder Ukkel; sijn.e hoogheyt den hertog hetaelt jaerl. 5 hollandsche guldens en 3 blouwe cr·oonen voor missen; missen voor Jouffr. Catharina Herderwijck; op st Niclaes dag 2 g. 10 sch. over incorporatie van een partije erfve over vermeerdering van coolhof (18 g. 6); over het huys den koninck in den enelos van het casteel; Nic.olaes de Smedt op sijn huys den bieshoucht; J. B. van Haelen op sijn huys; jaspar de Broyer op sijn ·huys in de herstraete; Frederick de Palm op syn huys; Antoon de Genst op sijnen opstal; Gillis Postmans op een weyde; GilHam van Diest op sijn huys in de Schutstraete; Oeeraert Mus over een bogaert van 3 dw. voor jouffr. van Busleijden; Jacobus Struelens sijn huys aen de Mastelle brugge; Francis Wauters 2 b. \Veyde ende block; Sebastiaen Anneet huys aen de Cattestraete; jan van Haelen huys ende block aen de Oote; Tobias van den Driessche een hofstadt onder Uccle; Sirnon Herremans over den Canoniek Capproens

-3>2over een huys; Louis de Genst op den langen bempt; Ohris.,., tiaen van Achter op sîjn gelege in de Cattestraete; Jacobus Wittöuck voor bet jaergetijde van Heere Ereeekmans op het Claesblock ». Samen voor een bedrag van 202 guldens 7 stui... vers, 5 schellinge.n en 10 mijten. · · · Het kerke- ~en armenland werd ve·rhuurd voo·r neg·en jaar.

De huurders mochten het niet voortverhuren;. iP 9 jaar << twee reysen loffeBjek overmesten, de tweede reyse in de laetste dry ja eren >>; « ~het lant behoorelyck onderhouden ende te geven hunne viertijdige vooren, sonder in de leste drye jaeren te mogen verhandt saeyen », op pene van voor altijd te wor:.. den uitgesloten van buren. De huurders. mochten. ook niet « voorder hout cappen als t'hauwmes recht e·n permitteert ende in de laetste 3 jaeren noch cappen noch troncken ». Zij theesten de « riolen. onderhouden... mitsgaeders beleyde wercken ende straeten behoorelyck maecken, grachten ruymen... ». Op ieder dagwand boomgaard m-oeten twee « loffe... lycke peire of~e appelpoten » en op ieder dagwand land twee populieren of a:beelen geplant worden. ln een manuaal gehouden door pastoor Putzeys ( 17031771}, worden de bijzonderste ·kerkelijke gebruiken van DriQgenbosch nader omschreven als volgt :·De kerckwydinge van Drogenbosch is op den sondagh onder de octaven van het alder. ·h. Sacrament, alswanneer den pastoor van Uccle aldaer doet de hooghmisse ·en .daer naer de processie door den hof van het Casteel; in de misse en processie comparere.n de gulde van Droogenbosch, de groote gulde van Uccle en de gulde van Linckeheke, dewelcke in de misse comen ten offeren.

Op St. Nicolausdagh, patroon van de Capelle van Droogenbosch, doet den Pastoor van Uccle de hooghmisse aldaer, en.de wordt oock dien dagh getracteert van weghens de selve capelle, item op deynsdagh in de goede weke comt den pastoor van U~cle tot Droogenhosch, en hoirt aldaer de bichte van oude gebreckelycke menschen, ende geeft de paescommunie aen de selve onder de n1isse dewelcke hy aldaer singht op dien dagh, dit plagh te geschieden op witten donderdagh. tnaer is over de veertigh jaeren verandert met cons·ent van de overhydt.

Item .soo moet den Pastoor van Uccle tot Draogenbosch de kinderen der ingesetene comen doopen, en de doode begraven en op de begraeffenismis soo competeert de hellight der keersen van het baer aen de parochiale kercke van Uccle als moeder kercke; synde wel te noteeren dat de capelle van Draogenbosch noyt en is geweest eene parochiale kercke, macr heeft alleenelyck privilegie van vunt en Sepulture, soo nochtans dat de kinderen van Draogenbosch mogen gedoopt worden in de parochiale kercke van Uccle, en de doode van Droogenboscp mogen oock begraeven worden tot Veelef gelyek als blyekt uyt den Memorieboeck van henricus van Ophem (pastoor van Ukkel).

De l<erk.

(Clicht• Vlnamsche Tocristcnlwnd.)

-33-

Pastoor Davidts.

Burgemeester E. Van Leeuw.

In .datzelfde register staan ook de g.ebruik!en bij de kerkwijdin'g van de· kapel va-n Kalevoet vermeld. We nemen ~e hier over ter wil.le van een paar feitjes die belrekking hebben op Drogenlbosch.

De kerkwijding van de kapel van Kalevo·et viel op den derden Paaschdag.

Op dien dag reikte de pastoor. van Ukkel de Paasch- · communie in de S. Pieters ... kerk to·t 9 uur. baar.na ging h.ij naar 'Droogen-' bosch, waar ·hij proce$siegewijs het H. Chrisma op het kasteel, of uit het huis ,van den kapelaan afhaalde.

Hij << infundeerde » het H. Chrisma in de doopv-ont aldaar. Het water der doopvont was daags te voren door den koster van Drogenbosch te Ukkel in moederkerk . gehaald geworden. Ten slotte begaf de pastoor zich naar de Doopplechtigheid kapel van Kalevoet, waar naar een schets uit 1630, vermoedelijk van H. van hij de hoogmis zong •met Lismont, in evengemeld padiaken en subdiaken. Op rochieboek. Stelt de toenden feestdag van 0. L. V. malige kerk van Ukkel voor.

Visitatie deed de pastoor Nageteekend door L. Theys.

(Cliché E. Sch. en De Br.) ook de hoogmis te Kalevoet, waarop de schutters- . gilden van Li1111keheek en D~ogenbosch aanwezig waren en . waarna eén processie uitging « -op de gemeynte van Drooge.tf. . bosch tot aen ·een cappelleken ende niet vo-order ». Aldaar werd ·de zegening gegeven en langs denzelfden weg teruggekeerd. · De kermisdag (jaarlijksohe herdenking van de wijding der kerk) ·en de feestdag van St. Niklaas, patroon. der kerk, w·erden steeds m·et veel luister gevierd.

Op den << kermisdach » trokken den « custer van Uckel » en de pastoor 18 stuivers voor hun recht. « Op Ste NiCiaesdach 1618 (werd) naer oude cosiume ten huyse van Joos de Vleminck verteert metten priesters ende andere personen dyer gewoon syn te comen » voor 11 Rg. verteerd.

Telkens, en nl. in 1629, werd « aen Anthoon Coomans betaelt over net verteer gedaen bij de kerckmeesters, capellaen ende sangers op den kermisdach, 3 Rynsgulden 10 stuivers » en « over den maeltyt tsynen huyse gehouden op

-34St Niclaesdach 6 Rg. 15 st.>>. In een ander jaar wordt er 7 Rg. betaald op den kermisdag aan de kerkmeesters en zangers . ( 1632). << Item a en Merten van Wayenbergh over het verteer van den pastoor cappelaen ende coster ende sanghers op den kermisdach ». In 1638 wordt de « maeltyt gehouden door den pastoir predicant ende andere personen ». Twee bunde_Ien latten worden in 1705 gebruikt om « den autaer te pallee-ren ».

In 1715 oordeelde de landdeken dat de som van 11 gulden, di'e op St.-Niklaasdag verteerd w·erd, overdreven was. Voortaan mocht het nog slechts 7 gulden beloopen en mo·est de << res't tot laste der verteerders zijn ».

-35Uit verschillende stukken blijkt dat de geestelijke z·org in die jaren te Drogenbosch te w.enschen overliet, bij zoo verre dat de inwoners, zelfs op grogte feestdagen, geen gele ... genheid hadden om er te biechten, de mis te 'hoören en te oommunkeeren.

Op 5 November 1763 werd in aanwezigheid van Lan:né, meier, jan de Bue, Peeter. Miebiels en jan Wauters, schepenen, een vergadering gehouden waarop « syn gecompareert de notabelste ende principaelste gegoyde van de bancke, die in het generael geklaeg·ht hebhen dat sy eenen priester_ moesten onderhouden ... het gehuchte ·ende heerlyckheydt van

Huwelijksplechtigheid.

Naar een schets uit 1630, in een parochieboek van Drogenbosch.

Nageteekend door Leo Theys.

(Cliché Eigen Schoon en De Brabander).

Hoewel de goddelijke diensten door den pastoor van Ukkel werden verzekerd, toch was het geen afhankelijkheid van laatstgenoemde parochie, als blijkt uit een verklaring van den herder zelf van die parochie ( 1786) : « De prochie behoort niet toe tot eenighe vremde prochie maer staet op haer eygen, i~s enckelyck onvoorsien van eenent pastoor. (Dit is wel eenigszins in strijd met hetgeen in vorenmel~d manuaal vastgesteld w·ordt). Den pastoor van Uccle doet aldaer de pastoreel·e f.onctie dogh hy woont omtrent de 3 quartiers vere van Drogenbosch. Alle de inwoonders con:nen met gemack in alle tyden van 't jaer naer de kerck komen ».

De pastoor van Ukkel zond eiken Zondag en feestdag een priester om er de g-oddelijke diensten te celebreeren. In de 18° eeuw maakt de abdis van V.orst daarover moeilijkheden; maar een vonnis van den Raad van Brabant veroordeelde er haar toe de diensten te Drogenbosch te laten celebreeren zooals voorheen.

Later wendden de inwoners zich tot dezelfde rechtbank om een h.o·ogmis te bekomen op de Zondagen en de bijzonderste feestdagen, een catechismus, gevolgd door lof en vespers ( 1778).

BegraFenisplechtigheid.

• Naar een schets uit 1630, in een parochieboek van Drogenbosch.

Nageteekend door Leo Theys.

(Cliché Eigen Schoon en De Brabander).

Draogenbossche afgelegen van de parochiaele kercke van Uccle eene halve ure ende dry quartieren ... dat dese bancke de quantityt is van drye honderf communicanten (dit wil zeggen personen die communiceeren) >>. Ze begrijpen dat de toestand voor den pastoor van Ukkel moeilijk is vermits « datter maer eenen pastoir ende onderpastoir is tot Uccle die ten minste 1700 communicanten hebben te dirigeren' sonder dieghene van Draogenbosch mede voegbende dat de prochie van Uccle het meestendeel bestaet in afgelegen gehuchten resp. synde Stalle, Carloo, Boondael 1 VerrewiQ.ckel ende Calevoort, synde Uccle in syn selven niet meer bestaende als in

-

36 _,..

40 à 50 huysen ... ». Zij tne•enen << ten principaelen gefondeert te syn om eenen priester te hebben die alle sondaeghen ende heylighdaeghen misse soude lesen, ende te doen het catechismus in f·Orma ... ende in cas van noode de h. sacramenten administreren in de kercke aldae·r staende ... >>. Die << notabelen » waren : J. WiHouck, Seb. Anneet, J. van Haelen, judocus van Haelen, Jacobus Scholiers, Niklaas Meert, Niklaas de Bryel, Leonardus van Kelegom, Antonius Wouters, Matheus van der Elst, Guillam van Diest, Gaspar van Hamme, Jan de Bue, Peetet Michiels, Jan Woute;s, Guillam Anneet, Frans. Surkeyn, Sim on Kerremans. Op vter na kunnen allen hun naam zetten.

Tien jaar daatna was die zaak of wel nog nièt in or?e of wel opnieuw verloopen. In elk geval er bestaan verschtllende getuigenissen van oude menschen, kosters ~nz. '?m te bewijzen dat wat de inwoners vragen alleen het herstel ts van wat << alzeleven » bestaan had. Zoo verklaart koster Zeger van Antwerpen << dat hy binnen synen tydt gesien heeft ende geassisteert. .. de sermoniën op witten Donderdagh, goeden Vrydag ende paschavont, tot het wyen van de paschkerse, met deselve sermonien selfs tot de do neleer mettenen ... ende verclaert selfs aldaer beantwoordt te hebben, waer van den candelaer van 15 kersen aldaer in de selve kercke is noch te sien ... » Er waren ·ook bepaalde klachten : iemand verklaar~e ~~t hij den heer pastoor van Ukkel geroepen ·had om btJ ZIJn broeder te komen. De pastoor had beloofd te zullen komen, maar was niet gekomen, zoodat hij gestorven was « sonder te connen becomen eenighe kerckelijcke rechten ... ». jan de Bue « out omtrent de 86 jaeren verclaert inboorlinck te we sen der par. ende heer I. van Dr·oog. ende aldaer te hebben blyven woonen syn leven geduerend.e ende gesi.en te hebben in syne jonckheydt van acht negen Jaeren dat bmnen dese par. door de cappellaenen ofte pristers van \T.orst in de kercke van Droogenbosch sondaeghs ende heylighdaeo-hs wirde gedaen Cathechismus ofte instructie van de jon~kheydt, dat den declarant aldaer door .de selv.e heeren is geinstrueert geworden de christelycke le~nnghe, ~at sy daer wirden ondervraeght van den selve heyhghe leennghe ende. gesien te hebben dat in syne jongh.e jaeren Sondaeg~s ende heylighdaeghs in de selve kercke wtrde gedaen een mtsse ~ot gerief van de ingesetenen van Droogenbosch, als mede gesten te hebben in syne jonckheydt dat den onderpastoor van Uccle naer den noen quamp doen de instructie der jonckheydt, ende van syne kennisse te wesen dat voorteyden het H. Sacrament des houwelyckx aen den bruydegom ende bruyt wirde geadministreert oock gesien te hebben het welck jaeretyckx alnoch wort' geploeghen dat de kinderen aldaer worden gedoopt, dat in 14 daeghen van paeschen door den Pastoor van Uccle wesende dynsdagh ofte donderdaeghs in de goede

37 ..:_

-

weeke door densetven heere past·oor ofte synen onderpastoor tot gerief van ·het volck in deselve kercke quamen bicht hooren ende administreren de h. communie aen degene der ing-esetenen aldaer hun presenterende ende aldaer waeren houdende !hunnen paesschen, ende gesien. te hebben dat degene aldaer stervende wirden begrav·en op ·het kerckhof van Droogenbossche ». · . In de kerkrekeningen stellen we inderdaad vast dat het een oud gebruik was dat de parochianen. op Witten Donderdag hun Paaschoo,mmunie hielden : « om te ·haelen den wyn tot den Witten Donderdagh als wanneer d'ingesetenen van Droogenbos,söhe sijn gewoon te houwen hunnen Paeschen » (1626). << Item op den Witten Donderdagh voir de communicanten in wyn gesleten» (1618).

De pastoor van Ukkel, die in den aangeklaagden ·toestand vermoedelijk geen schuld had, vatte de actie van de parochianen van Drogen:bosc'h, tot het bekomen van betere kerkeJ.ijke toestanden, als tegen zijn persoon ge,ric·ht op. In 1773 kwam het zelfs tot spijtige incidenten waarvan het relaas hier woordelijk volgt : « Dat op den 29 Meert lestleden den heere Pastor van Uccle binnen de kercke van Droogenbossc:he is gekomen ten 9 uren 's morgens, tot ·het uytreycken van den paesch*ên a en de prochianen van aldaer.

Waerom eenigthe inges,etenen van aldaer, hebben versocht e·enen paeter minnebroeder van Bootendael tot het hooren van ·hun Biec·ht, ter oorsaecke 'het te Iaet was ende buyten oude gewoont, vreesende van niet gebicht te ·konnen worden op behoorelycken tyde.

Dat den heere pastor in de kercke synde, gevraeght heeft aen Judocus van haelen ingesete.nen der paroc:hie van Droogenbossche, waerom ·hy naer Uccle niet en quamp, vvaerop den setven van haelen antwo·orde, dat hy voordesen aldaer (nl. te Drogenbos,ch) synen paeschen heeft gehouden.

Waerop den heere pastor ·hem ges·eyt heeft, in verbis dat ·hy eenen judas was, ende hy van haelen antwoorde dat het redelyck was synen paesschen te ·houden in de prochie waer hy gedoopt is ende hoopt begraeven te worden.

Voorts den heere pastor eenighe persoon en gebiecht hebbende 'beeft de H. misse gedaen volgens gewoonte, comende dan tot het uytreycken van de H. Communie heeft hy deselve aen eenighe gegeven, ende eenighe geweygert naemenlyck aen degene die geteekent hadden in het proces die dit dorp genootsaeckt is uyt te staen vo-or den Souv. Raede van Brabant waer in den h. pastor geinteresseert is.

Selfs dat ·hy h. pastor de· persoon en alle nochtans op de H. Communiebancke sittende, uytgekosen heeft de gene die hem in het vs. proces mede waeren, waer op veele van de ingesetenen dit siende sigh hebben gepress~ert tot het ontfartghen van de· H. Oomrouniet waerop den heere ·pastor hun 1

-38-

_. 39-

seyde de verbis : doet gylieden dit om het proces te winnen sigh om keerende heeft hy hun laeten sitten ende syne misse voorts gecelebreert. De misse gedaen synde ·heeft. hy veelé a:bsurtheydt geseyt. besonderlyck aen Gillis Posmans sche... penen van aldaer in verbis : gy komt meer om den duyvel te ·Ontfanghen als om onsen heere, welcke diergelycke absurdi;_ · teyten ende woorden veroorsaeckt hebhen een gr·oot c·o·nfues soo voor kinders als vele andere personen, di.e uyt de ke.rcke syn geloopen van dit te hooren in het huys gödts. » Met Lichtmis werden vier kaarsen op ·het altaar geplaatst en kregen ·elk van de volgende personen een kaars : de heer van het dorp, de kapelaan, de koster, de kerkmeester, de arm-. meester en· de persoon die de << omhaling voor 0. L. V. » deed. In een rekening uit 1698 wordt ook aangestipt dat de vier kaarsen elk van een half pond m.oesten vervangen worden doordat ze irr de processie gebroken w·erden.

Te Drogenbosch bestond een « out herkommen (gebruik) dat men op den feestdagh ·des heer·en (d:e ·heer van het dorp) westende den 25 Mey jaerelyckx gewoon is naer het lof te reynighe ende kussen (kuischen) de kercke ... ».

Waarin het gebruik verder bestond en waarom die kerkschoonmaak na het lof plaats had, is ons een raadsel.

In elk geval in 1769 waren in de kerk « te dien ·eynde aldaer ... comende, jongthmans ende jonghe dochters om de selve kercke te wasschen, dat de selve kercke als dan gereynight sijnde, den dienenden kerckmeester, orn de gene die als dan mede gehölpen ·hebbende, was gevende acht potten bier, dat van de getalle deser is geweest Jacobus Crockaert, J. B. van Haelewijck, Ludo·wicus op de Grecht, Joannes de Mesmaecker, Josephus van Antwerpen, Maria dienstmaerte bij , J. B. van Haelen ende de dochter van Seb. Anneet... ». · Als die acht potten ledig waren hebben de helpers « nogh eenighe potten ten beste gegeven ende betaelt uyt eyghen sack » en verder den tijd gezellig doorgebracht. Toen ·het op betalen aankwam, kwam er kwestie met de bazin, die 12 potten aanrekende, terwijl de klanten er maar 11 telden en een die op zij gezet was omdat 'hij « niet drinckbaer en was ».

Onder de ruzie gaf de bazin een kaakslag aan een der klanten en daarna sloeg ze hem nog een stoel op het hoofd, zoodat het slachtoffer een diepe wonde opliep die door den chirurgijn moest verzorgd worden ....

Sedert het concordaat van Napoleon ·heeft de kerk steeds een pastoor gehad aan wien de gemeente zich verbonden had alle jaren 460 frank te betalen.

Een kerkeraad werd aangesteld, in 1819, en de kerk werd als parochiekerk erkend op 28.:.9-1825.

De parochie be:hoorde langen tijd tot de dekenij ·Kraainem.

Bij koninklijk besluit van 11--7-1842 en bij decreet van Z. E. Kardinaal Sterckx van 20 December van hetzelfde jaar

werd ze tot << succursale » en in 1849 bij de dekenij UkkeJ ingedeeld.

Wanneer werd de eerste parochietempel te Drogenboseli opgetrokken en hoe zag 'hij er uit? Was het de kapel van

+ N,

w.

0.,

il

IIHDJ---:. I&

•

011\~~,.,~k~ o

I

m=~

li•e.

.m•e

i ...

Plattegrond van d'e kerk.

(Uit 'een studie over de kerk van Drogenbosch door E. H. Thlbaut de Maisières.)

Overlangsche doorsnede van het kerkgebouw opgemeten door architect Veraart.

(Uit bovenvermelde studie).

monnik Herman die we reeds aangehaald hebben? Daarover is volstrekt niets tot ons gekomen.

Over de huidige kerk, toegewijd aan \len H. Niklaas, zijn we heter ingelicht, vooral dank zij een treffende studie,

--41-

-40-

Omstreeks· de jaren 1870, in een vers·lag van het « Bulletin de la Commiss·ion Royale d'Art et d' Arc'héologie », wordt die kerkversiering « une affreus~e chromolithpgraphie >> geheeten. Op een andere plaats echter, meent het briefwisselend comité van die Commissie dat << la polychromie intérieure, bien que n'étant pas irréprochable, ·ne doit pas être sacdfiée.

Elle a acquis une certaine harmonie qui manque à beaucoup de déoors de ce genre ». De gustibus et coloribus ...

De hoofdschikking van 1het gebouw bestaat uit e·en centraten toren rustende op vierlobbige pijl•ers, een naar 'het Oosten gericht ·koor bestaande uit twee vakken . en koorachterwand met drie vlakken, een schip. op zes pilasters met zijbeuken.

In de rekening van 1735 is ·er kwestie van het « repareren van den thoren ende maecken van het canteet van den gevel ».

Voor het « maecken en stellen van het Cruyswerck boven den thoren » wordt 9 gulden betaald.

Het kruis door pastoor· Davidts op 't koor geplaatst komt Drogooboscb. - _Dre kerk.

VOOrt Van de kapel Van Penteekening van Leo Theys. 't kaste·el van Beersel.

(Cliché Vlaamsche Toeristenbond).

die de E. H. M. Thîbaut de Maizières daarover liet Verschijnen in ·het « Bulletin de la Société Royal·e d' Archéologie de Bruxenes >> nr. 4 van Mei-Juni 1931, waaruit W·e ~et hoofdzakelijkste ov·er den bouwm·eester en den bouwtrant er van g_eput hebben.

De kerk van Drogenbosch is, te midden van een uiterst mooie omgeving een zeer merkwaardig gebouw, behoorend tot het beste dat de XJVe eeuw · qns nagelaten heeft.

De bouwm·eesl:er van het voornaamste gedeelte van het kerkgebouw is gekend.· Zijn naam staat op . leunhoogte gebeiteld in een . steen met fijneren korrel dan dien van den steen der muren, in de eigenaardige letters· uit de XJVe eeuw.

Het opschrift was door pastoor Davidts ontdekt geworden, maar deze had het niet voliedig kunnen ontcijferen. Prof. T'hibaut des Maizières was gelukkiger : de naa~m luidt JAN VAN LIRE. Meer is over dezen meester echter niet bekend.

Het is evenwel niet uitgesloten Drogenboscb. dat 'hij uit de streek z·elf zijn zou, De kerk naar een schets want in het reeds vernoemd cijnsop een plan van de t6e eeuw. boek uit 1524 wordt ·een van Lier (Teekening Leo Theys) vernoemd, die toen reeds overle(Cliché E. Sch. en De Br.) den was : « De huysar·men van Vorst over Dieriek de Frits van drie dachwant beems gelegen tussC'hen de Fluerbeke in deert zijde ende de goeden Beatriceh Pauwels nu Gielis van den Berge geheeten de Smet in dandere, commende metter derder zyden aen de goeden wylen Arobrosins Scotte dieroen hiet van Lyere ».

s

r

Naamteeketting van bouwmeester jan van Lire.

In den loop der tijden werd de kerk zeer verbouwd, vooral in de XVI13 en de XVIJe eeuw. Over die der XVI~ eeuw zijn ons geen bijzonderheden in de oorkonden overgebleven.

Binnen komt de oude ·bouwtrant meer tot zijn recht.

Alles is er echter sedert 1619 bepleisterd ·en de overdadige schildering, van 1886, is vrij onfrisch geworden.

'

In de muren van het schip en de zijbeuken werden verschillende soorten van bouwstoffen verwerkt, tot herstelling van dat blijkbaar minder degelijk uitgevoerd werk.

De witte steen van Diegem komt meest voor in het hooge schip en in den verbouwden gevel.

In de oudere deelen van de zijbeuken werd een grooter metselverband aangewend ·met geler steenen, die waarschijnlijk uit de streek van Dilbeek komen.

De talrijke bijgewerkte deel-en van de XJX-e eeurw : dic·ht gemets.elde westerdeur, herstelde noorderzijbeuk, zijn in tamelijk bedrieglijke kunststeen uitgevoerd.

Het belangrijkste gedeelte, dat goed gelijkaardig is en werkelijken kunstzin venaadt, is de toren in,. kruisverband met het koor en den I!oordkruisgevel.

-42-

-43-

Onder de herstellingen in de XIXoe eeuw vermelden we er eene uit 1810, wàarbij 200 sc'haliën, 662 « roode plavey à 9 duY'm », 19 vaten Walen kalk, 8 vaten Brusselsche kalk, 12 vaten Doorniksohe kalk en 900 baksteenen werden verwerkt. De kerk werd toen ook gewit.

De verschillende gebruikte bouwstoffen laten toe de onderscheiden bouwtijdperken te bepalen. · Het koor, de toren en de noor.derkruisgevel zijn opgetrokken in een mooi metselver·band van lichtbronskleurige lediaansche steen.

De zuiderkruisgevel, net als de noorderkruisgevel, werd in baksteen opgetr·okken, vermoedelijk na een brand of een andere verwoesting.

Tijdens een geweldig orkaan dat op 12 Maart 1876 woedde werd veel schade aan de kerk veroorzaakt. De herstelling vergde 7000 schaliën, veel timmerwerk,. metselwerk, zinkwerk, arduin en ... 12 fr. bier voor de werklieden, samen 1427.09 fr.

Het koor bestaat uit twee muurvakken en een ac·htermuur met drie vlakken. Het wordt verlicht door z·es venste'fs.

Het afsluithekken dateert van 1886. Dat van het 0. L. V.koor en van de doopvont van 1887.

Het gewelf van baksteen steunt op ta·melijk eigenaardige ogieven uit de XJVe eeuw, die neerioopen tot op consolen.

Aan de kredenstaf.el, die 40 cm. diep staat, kan men zien dat 'het oorspronkelijk peil van den vloer ten minste 75 cm. lager lag. Dit is vermoedeJijk gesc1hied in 1735, toen werken uitgevüerd werden voor het « sineken van den choor van 0. L. V. ende Sint Antonius als in het sineken van de autaeren en 'hersetten van de selve, toemetsen van vensters en deuren, af.breken van bancl~en, maecken van boghen, pavayen van de chooren... » · Vráeger waren er in het koor twee deuren.

In •het Zuiden, nu toegang verleenende tot de moderne sacristii (1844), diende ze tot ingang voor de priesters. Deze sacristij werd ontworpen door architect Briffaerts van LeuVien.

Tegenover de deur der sacristij bevindt zich die van de vroegere sacristii. Ze werd in 1860 dic·htgemetseld. Toen werd het orgel in het bovenpaneel van hetzelfde muurvak ingebouwd en de toegang naar de sacristij 'had plaats langs een deur in den noorderkruisgevet Het kruiskoor is eveneens het werk van meester Jan van Lier. Vier pijlers, hestaande uit zware kolommen ingebouwd in een vierkanten grondpijler, steun·en dat gedeelte van het gebouw. · De noordkruisgevel, één met het koor, schijnt het laatste deel te zijn dat door meester Jan· gebouwd werd.

Het gewelf, immerst werd nooit uitgevoerd en de zware steunbeeren wachten nog steeds op het masaal gewiCht dat er moest op rusten. ·

Tot 1856 was de kruisbeuk alleen afgedekt met een eenvoudige roos~tering. Toen liet pastoor Davidts het s·chijn. gew·elf aanbrenge-n dat t•hans nog beS'taat.

H·et 0. L. V.-'koor is verlicht door drie v·ensters. In de xvne eeuw W·erden ze dichtgem.ets·eld. Met brokstukken van r-aammiddenpostèn, teruggevonden in het raam naar 'het Oosten, werd het oud vulw·erk eÈmigS'zins getrouw hers-teld.

De zuiderkruisgevel·dagteekent grootendeels uit de XVIIe eeuw. Hij is opgetrokken uit baksteen, zonder veel kunstzin, evenwicht of stevigheid.

Een groote deur in de aslijn van het sc'hi·p werd ten tijde van pastoor Davidts dichtgemetseld. In den zijbeuk bestaat nog een oude deur, terwijl in den noorderziJbeuk in de verleden eeuw een d·eur gemaakt werd.

T·egen het koor werden op verschillende tijdstipperi twee vierkante sacristijen aangebouwd. Voor een er van zal dit in 1730 ges.chied zijn, toen voor de sacristij « opt kerckhof over het afvoer van de aarde » gew·erkt werd.

De vloer van de kerk bestond in het begin van de XIXe eeuw nog uit groote platen door de·n ouderdom vergeeld.

Die vloer moest uiterst oud zijn, vermoedelijk nog de oorspronkelijke, want in de rekeningen sedert de xvne eeuw wordt er niets ov.er vermeld. Alleen het « pavaysel van het choor der cappene van 0. L. V. » in 1696 en over 345 voet steen V·oor het koor en een betaling aan G. Everaerts, ·meester metselaar, voor !het verleggen van « paveysteen » in ·het koor in 1738 vindt men aangeteekend.

De 'huidige vloer van de kerk is van 1844 en is gel•egd met tegels van Basècles.

In den ouden vloer lagen twee zerken met de volgende opschriften : · Ici gist noble dame Margarita de Sacovespee, en son vivant espous~e de S. Francesco Corradin, en son vivant du conseil de gerre de S. M., Gouverneur de nostre dame de Hal, cap. de Jances arquebusiers et infanterie, et après· de la ville de Casteau de Weert, Laquelle trespassa te 12 Februarii 1621.

Prie dieu pour les ames. lei est enterré noble dame doussett Montens, en son vivant femm-e de S. Joan Conradin, de conseil de gerre de S. M., capitaine et serjant major de la ville et gens de gerre de Breda, laquelle trespassa Ie 26 d'aoust 1638, prie Dieu pour les ames.

Omstreeks dien tijd lag ook in het koor de grafsteen van de vrouw van René de Cerclair, baron van Fontaines, die in 1603, 'het graafschap-rloorn kocht, waarvan hij slechts korten tijd in bezit ·bleef.

Het opschrift luidde : Ci gist baulte et puissante dame Marie Dubois en son vivant femme epouse de hault et puissant seigneur, messite René de Cerclares, comte de Hornes, et elievalier de l'ordre

-

44 -..-

du Roi très ere tien, conseille en ses conseils d'Estat et gentilhorome de sa c'hambre, IaqueHe desceda, Ie pr-emier de mars .1624, ayant rendu vivante assuré tesmoignage par la fermeté de sa foy et enfin par la douceur de sa mort queHe est jouiSlsante de haut aus cieus d'une couronne de gloire eter·nelle·. Prions tous ·ce grand Dieu pour son ame et disons : ainsy soit-il.

In de kerkrekening van 1637 vinden we een betaling ·( aen den grafmaker ende aen den metser die het graf van den grave van Horen heeft gesloten ».

In dén vloer van het koor ligt nog een zerk van een heer .. van Drogenbosch. Jammer genoeg zijn de zeer mooi gebeitelde wapens,c'hilden en opschriften reeds half weggesleten.

Het wordt ~hoog tijd dat hij weggenomen en bij voorbeeld, staande in een muur bevestigd wordt, zooals de Commissie der Monumenten het in 1902, 1906 en 1916 nadrukkelijk aanbevolen heeft.

Zooals we reeds zeiden, onderging het kerkgebouw veel groote en kleine herstellingen. « Restauraties » ten tilde van pasfo,or Davidts joegen nogal stof op tusschen Davidts, een groot .vereerder van wat hij heette de « goddelijke gotiek » en verwoed vijand van« den verpestenden adem der hoova-erdige Renaissance », en de 1heeren van Brussel. In het dagblad <<De Tijd», van Zondag 14-12-1862, vers.cheen van zijn ~hand als feuilleton : « Eene wandeling naar Drog-enbosch >>, waarin echter alleen gehandeld wordt over de herstelling van de kerk. Over die herstelling verklaarde de h. Van de Weyer, voormalig distriktscommîssaris, in een van zijn gedrukte rapporten : « dat de kerk met kunstzin hers·teld is en gezien de geringe middelen waarover men beschikte, allerbest in haar ouden luister ·hersteld is (door Spaak, bouwn1eester van het centraal bestuur)».

Aan ·het einde van de t9e eeuw werden verschUlende ontwerpen van restauratie voorgelegd en door de Com•missie voor Monumenten onderzocht.

In 1876 e·en ontwerp tot herstelling door arch. Van Ysendyck.

In 1886 voor een afsluithek voor het koor.

In 1893 vo-or de gewelven volgens een ontwerp van bouwmeester Ramaekers.

In 1900 werd gunstig geadviseerd over een nieuw geschilderd raam voor het koor, naar cartons van Coucke.

In 1902 besliste de kerkraad een algemeen ontwerp van herstellingswerken te laten opmaken, ·J5estaande uit : 1(1 Algeroeene herstelling binnen en buiten; 2° Herstel van de hoofddeur, waar ze zic'h vroeger bevond en afschaffing van de twee zij-ingangen die omstreeks 1860 geopend werden en een onuitstaan~baren luchttocht veroorzaken;

-453ó Openèn van een uitgangsdeur in de s·acristij ten einde de kerk niet door te moeten tijdens de goddelijke -dienS'ten; 4'0 Vooruitbrengen van de communi~bank naar den kruisbeuk, om. het ·koor te verruimen; . , 5° AfschaUen van het koorgestoelte, groote vormeloo.ze bakken die het koor ten deele versperren en vervangen door m•euhel~n in overeenstemming ~met den stijl van het gebouw; 6<> Aanpassen van.het doxaal, dat een bijgebouw inneemt aan den noor-dkant van het koor; vernieuwen van het orgel. en dit zóó plaatsen dat een voldoende ruimte ölijft voor de zangers die thans vooraan in het koor zitten. Voor het werk van dez; paragraaf moet een arcade opengemaakt worden in d~n noorderkrui,sbeuk ,o,m er het orgel te plaatsen, zoodat orgeltst . en zangers uitzicht hebben op het altaar.

Bouwmeester Symons maakte een ontwerp op, dat· aan. leiding gaf tot een bez.oek, op 26 April 1909, va~ de. heeren Hanon de Louvet èn Brunfaut, leden van 'het bnefwtsselend Comité. Dezen oordeelden het ~ontwerp veel te ruim. Noch de moderne s•teunbeeren noch de puntgevels mochten afgebroken worden. Het gebouw moest het voorkomen ~bewaren dat het bezat. Er bestond geen bezwaar een doopkapel bij te bouwen, die er ontbrak, maar dit bijgebouw ·moes.t zeer laag blijven. Ook een nieuwe sacristij bl~~k onmt'sbaar, f!laar zonder buitendeur. Binnen moet alles bhjven zooals. het ts behalve de opening voor het orgel en ·het plaatsen, te~~n .den w~nd ~n den zuiderkruisbeuk, van den zerk der famthe du Bms., dte trouwens ni,et op zijn oorspronkelijke plaats ligt.

In 1916 werd de vergr.ooting van de kerk overwogen.

De bekende bouwkundige Veraart, architect van de kerk van Lot, van de vergroofing van die van Beersel en van Ukkel St.-Pieters, van de St.-Remigiuskerk te Molenbeek, van St.-Lambertus te Woluwe en van St.-Alena te Vorst, maakte de ontwerpen op, waaraan echter geen gevolg gegeven werd.

Vensters en ruiten waren ook steeds een bron van uitgaven. De « gelaesemaecker tot Linckebeke Jacques Boddaert >> werkt aen de « gelasen », die met « calck gepleckt » worde·n. De << smeth van Uccle rnaeekt ysere royen totte gelasen vensters ». In 1618 worden << yseren geerden » in de vensters geplaatst en zet Boddaert ~< gelaesen venster~ inde kerck soo i'll den hoogen c'hoor als m 0. L. V. choor 111 den Bueck ».

In 1639 levert Cornelis Veldemans 6 « traillien, wegende 381 pont eyser », voor 52 Rg. In 1693. W?rden 151 ruiten voor de kerk gekocht en in 1738, 51 voet « meuwe gelaes-en ».

In 1642 worden 2 « wymen totte gelaese vensters » en in 1717 nog vier van die« w·eymen voor de glase »bekostigd.

Vermoedelijk dienden ze om sommige ran1en a~n den binne?kant te beschutten. Aan den buitenkant waren tmmers « tratiHen ». .

Rond 1770 werd in de kerk van Al9èpberg het mo()i-e

-46-

-47-

koordoxaal uit de 1519 eeuw afgebroken en gingen voerscheiden gebeeldhouwde s.teenen groepjes ov·er naar de ker~ van Drogenbosch. Pastoor Bols slaagde er in ·er daarvan vijf terug · te koopen. Vier .er van versieren het in 1906~07 gemaa~t hoofdaltaar en het vijfde, het laatste avondmaal, staat nu naast de· kandelaarkruk van het St.-Elisabethkoor te. Alsenberg. .

In verband met de kerk va.n Drogenlbos,ch wijzen w·e op het eigenaardig f.eit dat de zolders van de kerk verhuurd werden .om er hoüi, stroo, graan enz. te bergen, althans· in· 1708 en 1709, toen 7 zolders bepaald worden als volgt : « den solder boven onse lieve vrouwen coor; den grooten solder; het solderk·en boven de sacristeye; den solder boven St.-Antonius coor; het welfs·el boven d~n grooten autaer; den solder tegen den trab; het clockhuys met het solder ken, m·et conditie de passagi.e open te laeten ... ». In 1708 had de zolderhuur.

25 gulden opgebracht. Indien de « groote solder » boven den middenbeuk lag, dan vinden we daarin de bevestiging .dat die beuk een vlakke roostering had.

In 1715 liet .de kerk een « laeder » maeoken om op de solders te gaen ende naer d'oorlogie ».

In 1809 w·erd een nieuw·e dubbele deur voor de kerk geleverd die 178 fr. kostte.

De kerk was niet altijd n1et schaliën gedekt geweest.

In 1720 nog, was ze met tegels gedekt, zooals, blijkt uit een overe.enkomst gesloten met Servaas de Witte, ticheldekker, Deze had voor 7 pistolen = 73 gulden 10 st. het werk aangenomen « tot het maecken ende repareren van alle de groote ende dyne tkheldacken onser kercke met conditie datten setven de Witte tot hetselve werck moest leveren allen de tichel-en, latten, calcq al·s oock ter t'synen laste allen de dachueren ende !bier van syne wercklieden ... » zou hebben. Alleen het aanvoeren van het zand was niet voor zijn rekening. Het repareeren van alle de « fr.eyten » ( steunbeeren) van boven rontsom de kerck » was oock in de aanneming begrepen.

Het ·Onderhoud van de dakbedekking van een kerk, vooral van den toren, vergt voortdurend tamelijk belangrijke uitgaven. Dit zien we ook te Drogenbosch. De oudste bekende uitgave is van 1615 « aen Pauwel Mayné schailledecker van secker wercken by hem gedaen aen de kercke met tgene hij verschoten hadde aen nagelen, loot enz. ». Hij leverde ook 2000 daktegels.

In 1627 levert jaak Wullemire 1100 tichelen en 1200 schaliën voor het herstellen van kerk en toren. Waarschijnlijk waren de daken met tichels en ode toren met schaliën bedekt.

Toen werden ook 37 pond « tyckloot :. en 4 « yseren haecken waer de gothe aenhangt » verw·erkt.

In 1629 worden weer 1500 schaliën « met drije vorsten » bekostigd. jan Cortois « ticheldecker » trekt, in 1639, 85 Rijnsgulden «·soo over het leveren van tichelen als repare·ren

ende decken van de kercke ». Er worden 4 « kerren calck » en l 0 << boendelen dackroyen » aan verbezigd. Drie jaar later heeft Filip Mic'hiels afgenomen << eenen pant aen de ooor ende aen den toren ende de rest gerepareert ». Het werk ·w-erd << gevisiteert >> door den « .stadts schaliedecket » voor den prijs van 2 Rg. In 1682 wordt de kerk weer gedekt << S'OO met · tichelen als ·met schaillien ».

Een groote reparatie van kerk en toren wordt v.oor 149 Rg. i1n 1717 uitgevoerd door P. Buelinckx << meester schailledecker ». J. Fr. Kiekens levert 400 daktegels.

Het jaar nadien is er weer een « groofe reparatie van twee groote ticheldacken ... ende andere cleyne ticheldacken s'Oo op de choore van O.L.V. als ·elders, voor 73 g. 10. Tevens w.orden de « mueren · rontsomme » de kerk schoongemaakt.

In 1721 w·orden 200 sc'haliën en 100 « volle schaBHen » ·verdekt. In 1722 wordt 13 .dagen op den toren· gewerkt met << twe•e haemers » iedere hamer voor 28 stuivers daags en 4 potten bier. Vier jaar later z·ijn er weer 500 s.c·haliën en 1200 tegels noodig, die verwerkt worden door Antoon Vanhaelen. In weerwil van al die kosten moet de kerkeraad in 1730 vaststellen dat de « daecke van de kercke van Drog. in seer slechten staet syn als ten deele gedeckt met tichels, waeraen jaerelyckx valt gr.oote reparatie, ende niet tegenstaende van jaer tot jaer te v-eel plaetsen · compt uyt te regenen ende schaede aen het houtwerck het gene schandaleus is voor eenen tempel Godts ». Men beslist 10 à 12.000 schaliën te koopen om te leggen << een nieuwen pand ». Sieur Fr. Cocquette van Namen levert 12.000 « groote schaHen tot het maecken van de nieuwe daecke op de chooren van St. Nîcolaes, 0. L. V. >>. Ze kostten 121 ·g. Daarbij w·erd nog verwerkt: « 250 voeten abbeele schalie bert, 36 .vorsten, 11 'haecken, 31 pont anckers >>.

De eerste electrische verlichting van de kerk dagteekent van 1898, de tweede van 1938.

De merkwaardigste oudheidkundige voorwerpen in de kerk zijn : een steenen doopvont uit de xvn~ eeuw met wapenschild en opschrift « Adrianus Dubois Dominus temporalis de Dr.oogenbosch m·e fieri fecit anno domini MDCVIII»; een ijzeren deur van een wandkast in het koor, die vroeger tot tabernakel gediend -heeft, uit de XV9 eeuw; een houten beeld van Onze Lieve Vrouw met het Kind, dat in een bijbel bladert, dien de Maagd in de rechterhand houdt, uit de XVIe e·euw; een houten beeld van Sint Niklaas, patroon der kerk, 98 cm. hoog, uit de XVIe eeuw; een houten beeld van St. Antoeeuw. AI die beelden zijn, spijtig nius, 1 m. hoog, uit de genoeg, gepolychromeerd. Het 0. L. V.-beeld, op het hoogaltaar, stelt de H. Maagd voor met gevouwen handen en het hoofd aanvallig neigende.

Over de heelden vo11den we de volgende kleine geschiedkundige bijzonderheden. 1618 : « betaelt aen den Smeth van

xve

-. 48Ruysbroeck van gerepareert te ;hebben 'het slot van den ama... ris ende ·een· ijseren pinne daer Sin te Niclaes inne staet ». · · ·Nadat<< den geheelen buecke >> in. 1619 « bes~f » (he.,. pleis.terd) was gew·orden moest hij natuurlijk regelmátig gewit worden. Dit geschiedde o. m. in 1619, 1646 -en 1716.

Het koor was. geschilderd. Schilde~· Blondel ·hérsc.hilderdc het in 1647 ..De zijkooren waren geblauwseld (1682). , ln 1652 .werd V·ed aan .schHder·werk uitgegeven voor « grauws·el, oker, lijn1, borstels, potten ende andere sentermerten >>. In 1705 wordt « gra~usel ende blauwsel » bekostigd.

In 1721 werd de << lyokdore » hersteld. In Mei 17 41 werkten << steenhouwers 5 dagen @ffi te helpen stellen het_ hooghsael >>. · In 1615 maakte Pieter de Genst banken voor de kerk.

In 1618 werden geleverd« 3 vierendeel s.pinnekens, yseren geerden, werd een essehen boom afgehouwen op ~het tichel geleghe om te vetbesighen in de reparatie vän de kerk ... >>. De weduwe van den meier van Beers.elleverde 2000 kareel. ·In 1619 zien we ook personen betalen. « die de kerk · gewasschen hebben op 1 july midtsgaders de pilaeren· ges·ohuert van den hoogen choor ·end~ van 'het St. An~onis choor... ». In 1731 levert Petronelia de Oynst « 4 roode geschelpte delen voor de kerck >>.

In 1741 worden 920 voet abeelen !Jerd aan de ·ketk vetwerkt en tevens 70 .onvermijdelijke potten bier verdronken.

In 1646 werd het beeld van St. Niklaas geschilderd. Vermoedelijk door e·en schHder Blonde!, die op patzelfde tij.~·s·tip verm·eld wordt als hebbende het koor geschilderd. · In 1716 wordt de troon van 0. L. V. verguld door Cath. de Coster wed. Hendrik van W elle, en in 1729 wordt Lucas Sterckx, vergulder, helast met het « vergulden van den thro_on van 0. L. V ... met swerten voet met het c'f'uys ».

Het beeld van 0. L. V. .op het hoogaltaa-r is van 1737 en werd geleverd1 door Jacques Bergé voor « 5 guinées, 4 couronnes ·et 6 escalins... et ce à bon compte (de la stat:u.e de N. Dame de ~Iadite église en pierre de Bau'tthem) ». · Over de kerkornamenten vonden we de volgende aanteekeningen : . « Een root cangiant (&tof met een we·erschijn, Ver.daro) tot een autaercleet ende gordijnen tot den ·hoogen autaer ».

Dit kleed werd door de « nonneke-ns van. Ste Oeertruyen » gemaakt voor 4 Rijnsgiulden (1618). Anthonis de le Pré levert een overrok in 1632. Het vs. klooster van 8t. ·Oe·erirui... den levert voor 14 Rg. een albe en een overtok in 1641.

In 1635 levert Hendr. Pauwels «vaenen ende de stocken» vo-or 12 Rg. In 1638 worden een « tinne ravioor hmtryen ende eenen dwelier voor des·e kercke » gekocht.

In 1639 wordt « In den oproe-p van wijlen dm heer " Cantor Brulot eenen overrock gec.ocht ».

-49-

Oude figuren van Drogenbosch.

Het gezin van Burgemeester van Breetvyater.

Zittende : Vader van Breetwater, Pater Wlllebrordus, Moeder van Breetwater.

Staande van I. n. r. : Hendrik, Maria (Zuster Rosalie), .

Lonise (Moed~r van schilder de Boeck), Elisabeth (Zuster Leon1e), Jan-Baptist.

Oude kleederdraeht.

Gabde-l de. pape levert in 1643 << groen lynwaert voor een antependium geplackt. m·et papier·», gelevert door Anneken Beernaerts.

De huisvrouw van Joos du MouUn levert in 1653 « lynwae'ft voor het maecken van dwelen en handt doeeken >> voor dekerk. . . ·.i i·::ii~ Datzelfde jaar levert het klooster van St. Geertruiden alben, korporalen .en puriffcato.riën.

In 1684. wordt « een overtrecksel van 0. L. V. tot Drog. >> bekostigd.

In 1697 wordt « lint ende roo~emarijn >> voor St. Niklaas gekocht.

1715 : <<reparatie vant vendel, singel voor de (h)alben ende een bonnet». << Marîe van HeC!ht. .. maecken van twee (h)albens ende twee haltnitten (amicten) voor den cappelaen 1.5 gr. 10 st... maecken van eenen cassueffel 2 g. 11 st. » 1726 : « damasten vaen geleverf door .den h. Hospies· ».

1780 : « catoen en canten voor den hemel van 0. L. V. ».

Ook << maytiens tot verciersel ».

179 1 : B. Cattoir levert amicten voor 59 gulden: Over allerhande kerkelijke voorwerpen nog het volgende: ( den s·met·h van Linckebeeck rnaeekt eenen ijseren candelaere voor 'het tabernakel van he't heylich sacrament» (1618); « verwisseling van twee oude appullekens » ( 1618); « Jan Peper·man over d'leveren van eenen grooten dobbelen graduael van 16 Rg. » ( 1628); « eene Janterne » ( 1653); « reparatie van een tinne lavoor ende eene oude lauterne » ( 1653); « reparatie van eenen metalen candelaer die gebroken was » { 1637); « voor eenen evangelieboek om te besighen in het sermoen » (1637); « gecoebt voor 6 Rg. meyen » (1652); « eenen quispel >> ( 166.2); « F. Foppens. levert eenen missalen van 15 Rg. » ( 1666) ; « eene nieuwe schaele voor de kerck i> (1681); « eenen asperges, doos voor auwelkens, reparatie van het waywatervat » ( 1693 }; « een horne om keersen uyt t·e doen », << reparatie van vier haute candelaeren voor de ove-rledenen.» ( 1696); « 4 flambeelen wegende 17 pont 1/2>>, « aen Mons.ieur Caproens 14 guldens voor het besiJveren van vi•e-r candelaers; twee cassen van reliquien met eenen voet; twee draeghcandelaeren; ~twee cleyn voeten besilvert » ( 1698); aan Hmmerman Hendrik 6 gulden betaald om de vier houten kandelaars te herst·ellen die voor de lijkdiensten gebruikt worden ( 1698); bij die gelegenheid wordt ook een geschilderd raam in het huis van den kapelaan hersteld dat door d·e &o1daten gebroken werd; «vier nieuwe flambeelen elk van 2 po·nt » ( 1700) ; « caperen candelaer » ( 1705) ; « nieuw dweel voor den ·hooghen autaer » ( 1707); « een decks el met een en coperen covys boven op een en tinnen kelck voor gecon... sacreerde hostie »; twee wijnpottekens » ( 1708) ; « eene cartabelle » ( 1714); « aen de wed. Delcourt v·oor de reparatie van het wywaetervat ende caperen cruys » (17-16); « betaelt

-50-

-· 51-

a en F. Breug-el voo-r het versilveren van 4 candelaeren » ( 1716) ; « binden van eenen Roomsehen Missa el (door Trij tsaert in den Mortier op de Hoogstraat te Brussel), 1722; « twee ampultekens » ( 1723) ; « een en houten candelaer voor de pa~schkers-s.e » ( 1726); « een lyckberre ( Gillis Louckx), 1741; « 2 ebasubles rouge et yiolet av·ec gallons de soie, 65 g. 30 st. » ( 1809); N. Somers levert e.en koperen Christus en een koperen bel. B. van der Eist, steenhouwer, werkt 20 dagen met zijn knecht aan een « a.rduynen voet voor 't koperen kruys » (1813).

De oudste vermelding over de klokken is pas van 1618, toen een << hanckse1 voor den klepel van de clocke » gekocht werd.

In een kerkrekening van 1652 vinden we een post van 442 Rijnsgulden betaald « aen Pi·eter van den Oheyn doekgieter van gegoten te hebben ·een nieuwe clocke ». Om ze te wegen werd 2 gulden betaald. Het.. « eyserwerck van de nieuwe clocke » kostte 20 Rg. NatuurliJk ~erd het hangen van de nieuwe klok gevierd en bij Magdalena van Haelen w.erd 4 Rijnsgulden uitgegeven << over het bier tot haeren huyse gedroncken als men die clock gehangen heeft ».

Op Allerzielen 1734 was « 111 het luyden. comen te be~s.ten de clyne clock » en m.en oordeelde het 11:oodtg ze te herg1e!en en te ·herhangen ende vergrooten mits dten de tegenwoordige groote te laten dienen voor de kleyne ... ».Na onderzoek werd ook « bevonden dat de groote clock oock in peryckel was te bersten tenzij men ze d1iuijt (draait?) ende er hangt. .. ». Ste..; phanus Roelants, klokgieter, werd met he_t werk bel~~t, met een borgtijd van 3 jaar en 6 weken, zoomet moest ht] ze op eigen kosten hergieten (25-5-1735).

Volgens het << waegbriefken » van de stad Bruss·el woog de « spijs » van de gebarsten klok 498 pgnd; << de hooghe (oog) van de selve clock » 5 pond; van de stad Brussel ko.cht men voor 490 gulden, 700 pond « spijse van den gevallen bey~ert ofte do·cken van St. Nicolaes thoren ». Deze toren was in 1714 ingestort. Hoewel i11 1715 een ontwerp.. opg~­ maakt werd om hem opnieuw op te trekken, werd ht] noo1t herbouwd. Op een gedenkplaat rechts van de ingangsdeur van de St.-Niklaaskerk kan men zien waar die toren stond.

Roelants kreeg dus 1079 pond spijs. Voor «.locatie _en 5 percento » trok hij 54 pond. De kosten van 'hergteten beltepen 94 gulden 8 1/4 .en wijl hij 49 pond « s-pijs te veel genoot » restte er te betalen 45 gulden 8 1/4. Voor voldaan werd ge teekend door J oanna Maria Everaerts huysvrouw van Stephanus Roelants.

Niklaas Tiry, gr.ofsmid, leverde den nieuwen klepel en voor het« snyden van een wapen (Arenberg) voor de clock » werd aan « de huysvrouwe van jan Ries 4 kroonen » betaald. « Korneel de Pape meester smit » leverde het « eyserwerck tot het hanghen der clocke ».

Onder 'het · Fransche schri~bewind werd in Brumaire jaar 7 een kl.ok naar. Brussel gevoerd samen met di·e van Ukkel, St.-Gillis en Elsene.

In den toren. hangen thans· twee klokken. De grootste is 0. 75 m. hoog. Aan den Oostkant staat er een beeld van.

0. L. V. op en aan den Westkant een kruisbeeld. Het opschrift luidt : Donnée par M. H. G. R·ey 'et sa familie; J,e jour d.e leur rtentrée a.u chavera.ul·e 13 a.oût 1834. Parra.in : M. Li:edts, ministre d.es Finanoes ·et Gouv.erneur du Brabant. Marraine : Mlle Flor.e R·ey. Volgens. Pastoor Daelemans, in << Uccle Maria's dorp, werd deze klok te Marseille gegoten.

De kleinste klok is 45 c;m. hoog en heeft een lichten, doch z·eer zuiveren klank. Men leest er op : t Reeter V a.n dren Gheyn he.eft mij ghegot,en 1628. Op -den Noordkant staat een medaillon met vrouwenportret met er rond den moeilijk te ontcijferen tekst : Maria lrtena. depenair ... Aan den Zuidkant staat in :het medaillon een mansportret met een -opschrift dat niet leesbaar is. Aan den Oost- en den Westkant ziet men engelenfiguren. · De oudste vermelding over het kerkuurwerk ηS van 1629.

Joos van Seghbroeck. was toen belast met het« stellen van d~ horologie ende met den dienst der sondaeghsche missen ». ln 1641 wordt het uu.rwerk hersteld en in 1637 was het schoongemaakt en geölie.d geworden. In 1704 .ontvangt Fran.. cis Wouters 12 stuivers « voor den wijser der horologie gewidt te hebben ».In 1714 wordt een « catrolleende een coorde voor d' oorloge » gekocht. · In 1729 w·erd vastgesteld dat de « .oorlogie ende XVslach niet en heeft gegaen >>. Franciscus Tiele·mans van Brussel wordt gelast ze algeheel te herzien. Hij l·evert een nieuwen slinger, een nieuw « horlogeseel » van 18 1/2 pond en geeft een waarborg van 3 jaar voor zijn werk. Kerkmeesters Gillis de Crie en Frans van Haelen hadden het uurwerk naar Brus·sel gevoerd en vandaar ter-uggebracht.

Het huidig uurwerk is van 1901. . Oudtijds dienden de kerkgebouwen vaak tot toevluchtsoord voor de inwoners in geval van oor!.og enz. Dit geschiedde ook te Drogenbos·ch in 1665. Aan Jan Wets, ko-ster, w·erd toen een bedrag betaald << om die debvoiren van by daeghe ende nachte .de kerck t·en dienste van de gemeynte te openen ende te sluyten om die selve daerinne met hunne meubelen als andersints te vluchten ».

De inwoners namen aldus hun intrek in de kerk, maar de kostbaarheden der kerk werden te Brussel in veiligheid gebracht. Dit ges:chiedde in 1703 : « betaelt voor het kercke di·nghe dat gevlught geweest is aen t steen poort (Brussel).

1 g. 15 st. » Maar ook vroeger moest dit reeds gebeurd zijn want in 1693 laat de kerk door procureur Ledineurs een inventaris opmaken van de « ornamenten der kerck endè meubelkeus

-53-

---. 52 -

van den voorleden cappellaen de Fresne « gevlucht » tot Brussel. .. » Ook het « beeld », waardoor vermoedelijk het beeld van 0. L, V. bedoeld wordt, werd toen « gevlucht » : << Ae~n d:e . costersse van St. Pieters, binnen Bruss·ele (werd) de somme van 4 guldens (betaald) om wasse kerse te conpen als de prochiaen van Droog ..het Belt aldaer gevlucht met de processie hebben gaen bes-oeeken >>.

In 1786 schrijft pas·toor Van den Berghe van de St. Pieterskerk van Ukkel in een verslag dat de prochie van Drogenbosch heeft « e.ene kercke versien m·et eenen toren, op weleken tor·en worden. bevonden 2 kloeken ende :eene horlogie, een doopvont, heylige olie ende het Venera:bel rust er doorgaans; daer is oock 1 kelck, 2 remonstranUen, differente boe'ken ende ornementen, drij autaeD'ROq'tN.So..sc.H &G)) ren, predickstoel en biohtstoelen.»

(Uit een parochteboek).

In de rekening van 1691 lezen we dat « den kelck toebehoorende de· kercke van Droogenbosch verset is in den berg van bermhertigheyt om te helpen betaelen de verloopen... » Volgens een post uit de rekening van 17~0 werd « be.: taelt aen Gillis de Crie kerckmeester over vertier gedaen bt] de Hefhebbers die aen de kercke ge.offert hebben 2 silvere eysers ... ». Dat verteer beliep 4 guldens 4 stuivers:, een tamelijk ·hoog bedrag zoodat het niet verwonderen moet dat de landdeken laat opmerken : « sy voortaen de liefh~bber~ .niet meer getracteert ». Wat die « hefhebbers » en d1e « sllvere eysers » waren weten we niet. .

Vóór 1840 vindt men geen vermelding over het orgel.

Dat jaar werd voor 1500 fr. een orgel aa.ngekocht bij d~ Volder te Brussel. In 1877 werd het gr.ondtg hersteld en 111 het koor geplaatst. In 1930 werd .het andermaal hersteld ~n merkelijk verrrroot door het huts Delmotte van Doormk. Met Halfvastene werd het gewijd door Z. E. H. Deken Fierens en bespeeld door twee leeraars v.oor orgel : A. Desmet van Brussel en j. Cornelis van Brugge.

De oorkonden melden ons twee diefstallen met inbraak in de kerk. In 1843 werd met een ploegijzer het offerblok opengebroken en, naar raming, een bedrag van ongev·eer ~0 fr. gestolen. De deur der sacristij weerstond aan de pogmgen tot inbraak. De verm·oedens vielen op mannen die den dag der inbraak in het dorp leurden met naalden en uurwerken ...

De andere diefstal had plaats in 1852. De dieven hadden het ijzeren toegangshek uitgelicht en als ladder gebruikt aan

een kerkraam dat ze openbraken en waarlangs zij naar binnen gleden op een plank, die ze in de fabriek Stevens gestolen hadden. De buit was onbeduidend. ·

..

K!erkhof.

Het kerkhof ligt nog rondom de kerk. Men merkt er tal van zeer oude kunstige zerken. Hoe vr·edig, stemmig en troostend i·s het 'er! Wat is het netjes onderhouden. Jammer dat het zoo klein wordt. In een witten s~teen aan den westerkant van de kerk lezen we ·e~en ·eigenaardig opsc,hrift in gotische letter : God ziet U Doet uwe vuiligheid op straet De plaets is· heilig waer ·ge staet.

Ja, onze voorouders, rijken evenmin als armen, kek·en zoo nauw niet! · Tot in 1826 stond het kerkhof vol fruitboomen, waarvan de opbrengst openbaar verkocht werd. In 1615 o.m. « werd ontfangen voor 't fruyt dwelck opt kerckhof gewasschen is » 3 gulden. In 1639 werd het gras en het fruit respectievelijk v-oor 7 g. 18 st. en 7 gulden per jaar voor negen jaar verhuurd en in 1650 werden er « appel •en peerpoten » geplant, ter vervanging van de oude hoornen.

Ook in 1713 en in 1727 werden weer « appelaerepoten gepJa.nt » ·en werd tevens den « drayboorn van het kerckhof gerepareerd ». In dit laatste jaar werden ook 50 beukoehoornen op het kerkegoed -op den Boterberg te Beersel en 20 « Neerlanssche abbeeJ.en » geplant aan het groot kerkehuis. In 1722 bracht het fruit 10 Rijnsgulden ~en 15 stuivers ~en in 1727 24 guldens op.

In 1826 werd er nog een notelaar geplant die het niet lang trok want vi·er jaar later werden al de hoornen verkocht en. 181 guld. betaald voor het << insluyten » van het kerkhof.

Het kerkhof, dat nochtans. reeds vergroot werd door een gedeelte van den tui·n der oude pastorij, was vroeger veel groo·ter dan nu. In 1720 was· ·er een stuk afgeno·men geworden om het kasteelpark te vergrooten. Tot bij het einde van het oud regi·me ·betaalde de hertog van Arenberg jaa·rlijks << 10 stuyvers, payements ende twee guldens in geld over een partiJe ·erfve ingenomen van het kerckhof tot 'het vermeerderen van den enelos van het casteel... » Door den vluggen aangroei van de bevo-lking werd het kerkhof geleidelijk te klein. In de jaren 1916-17 werd het vergroot m·et een gedeelte van den pastorijtuin. Het vroe-ger kerkhof kwam tot aan het gedenkteeken der gesneuvelden, dat opgericht werd boven een gede·elte van den ouden kerkhofmuur.

Vrouwenkrakeel op het kerkhof.- In 1756~ zo-o vernemen we uit de notulen van een « ordinarls gerecht » door meier en scbepenen gehouden « In den Plezan.ten Hof~ te Drogenbosch, dat vrouwe Catharina de Bue de genaàmde Joanna

-54-

·

de Groot op het ke-rkhof aldaar « differ-ente reysen ter presentie van vers·cheyde personen ·ende met koei·en gemoede op 1het vileynigste uytgescholden 'had m~et enorm~e ende atroce iniuri.ën, onder meer dat « sy eene toveresse was ende (nota ben·e) dat sy haer kint sou de hetoovert hebben ... » Dat kon de beleedigde moeilijk over haar hart kriJgen en « Anthoon van der Eycken, ha,er man ençJ·e momboir », . << daeghde Catharina de Bue, huysvrouwe van Ouillam de Ore·ef », vóór de schepenbank. · De verdediger van de gedaagde trachtte de zaak te minimalis·eeren door te Z"eggen dat het « maer .ee·n vrouwencrackeet en was, waer inne d'een ende d'ander•e op 'hennen tour rnakarnderen hebben ·genoe·m·t gij ex, gij toeveresse, die naemen van ex ende toeveresse, van verck·en, van vuyl vereken, van 'hoer ende sl•oer syn gemeyn in de vrouwencrackeelen, dit syn vrouwoaemen waer aen si~gh doorgaens ni'etri.ant en stoort, niemant gelyck men s'eght en crauwt sigh als dengene die scheurft is, ·een ieder weet dat wanneer ihet feyt niet waer en is·, dien gegeven naem hetselve niet waer en sal maecken ende wan'neer het feyt waer is, dat dien naem geswegen o1te herroepen hetselve niet valsch en sal maecken, soo dat men v·erwondert is dat den aenleggere dien naem opnemt om te ageren daer den setven geseyt, geswegen ofte herroepen de saecke niet anders en rnaeekt nochte sal maecken als dese deselve in der daet is, de woorden syit maer windt waeraen sigh niemant ·en behoort te arreteren ... » Na eenige zittingen, en zooals het met die « vrouwencrackeelen » en ook andere meestal het geval was, kreeg de zaak haar beslag, « cum expensis » (met de kosten), door de plechtige verklaring, van wege de gedaagde, dat 'het feit « in coUerie » gebeurd was en de vrouw van den aanlegger « eene eerlycke vrouwe » was.

Kapelanij.

In de parochie van Drogenbosch bestond van ouds een « cappelrije castrael van St. Nicolaes ». Vermoedelijk is dez·e kapelanij te vereenzelvigen met de stichtin-g van de parochie zelf. Het is immers merkwaardig dat deze ook di·en heilige tot patroon ·heeft. Meer dan waarschijnlijk werd z-e door den plaafs·elijken heer gesticht. Deze was er trouwens de colla• teur van. Een zeer oude stichting is het in elk geval, want van den oorsprong er van is niets bekend.

Naar een « staet ende consistentie de.r goederen van de cappelrye ~ ·had deze de volgende inkomsten : een huys renderende 39 g.; noch een ander huys 29 g.; het cappelrye huys 36; jaersohaere van twee weyden a·1snu in hofstede bekeert ende bebaut ider met een huys 100 g.; rente op jaerscba:er op een block van 6 dw. onder Beersel 20 g.; l/2 bunder weyde renderende 2 voederen boy val et 20 g.; 2 b. weyde 18 g. 10; 5 dw. hempt 5 voederen boy = 50 g.; lant als

-55weyde 9 dw. ='40 g.; 1 b ..lan't 20 g.; op het huys van advocaet Slyp·ens tot Ucle 1 g. 2 st.; 1 b. weyde 5 voeder hoy val et 50 g.; v.erder nog 13 posten voor een bedrag van 12 g.

9 st. 1/2,· zoodat het totaal bedrag van de inkomsten 414 gulden 19 stuivers 1 oord beHep. De kapre-lrije. was « alleen belast met twee g~elesren miss·en ter weken, ~ende alle rnaenden ». De kapelaen trok « voor het doen van den dienst der miss·en sondaeghs ·ende heylighendaegths » : 100 gulden. Voor het Zondagslof, 21 gulden.

Enkele· kapelaans zijn bekend.

Daniel Tycke komt voor in 1614 ·en later. Hij trekt io RiJnsgulden en 3 s·isters coren. Latèr werd hij pastoor van AJ:s·en berg.

Adam Pontiani doet dienst in 1626-27 ·en ·bewoonde het ·klein << cappelenhuys ». Na hem 'komt Messire Nicolaes Nenneville. V·ervolgens Huibrecht Fabri. Huibrecht Chapeauville verschijnt in 1628. Antoon Wynants ·is kapelaan van 1629 tot 1632.

J,n 1628 worden de diensten verzekerd door Pater Masteleyn van het ·klooster van Zevenborren. Dit klooster wa& steeds veel in hetrekking met de parochie. Zoo zien we ·reeds den heer van Drogenbosch op 18 en 19 November 1618 te « Sevenbor'ren vaceeren om te ondersoecken de saecken van de kerck ·e.nde huysarmen ... >> Willem Wiekmans I·eest ·mls in 1640-41. Willem Fabri a·Has de Smeth van 1643 tot 1650. Jacobs in 1652.

Kapelaan Thomas van den Kerckhoven treedt in 1671 op als rentm·eester van de kerk en den arme voor den verkoop van de << drye mastenen », na vier zitdagen voor 150 gulden gekocht door Adriaen Van Haelewyck. Dat goed moest op dat oogenbHk nJèt veel waarde hebben. « Marcq Anthonio Provincal. » doet een jaar ·dienst in 1677. Casseur in 1679. Bouviers o·f Boviers 1681-83. Beide laatsten doen tevens dienst a~ls koster. ln 1689-91 1s « heer fonannes De Frem of de Fresne cappellaen soo in de 'kercke als opt casteel ». Dez·e kape,laan moest er op een gegeven oogenblik niet goed voo-rzitten, want in een opnemingslijst van de belasting voor ·het « hoofdgeld » staat te lezen dat hij « nu over een half jaer sieckelyck is ende luttel aparenti-e van genesen ende insolvent ».

Kapelaan Franciscus Thomas vinden we ver·meld in 1698, 1700-05.

In ·het sterfhuis werd het volgende verkocht : « 25 wissen houdt, 600 heyt&el, 1 bert met 2 ha.ele·n, rooster, vispaen, grepe, ketel, eyser-en pot, mermitte, boterpot, panne, hancheyser, moylle, spet, ysere ketel, vierpanne, cassoir, capmes, potosiemes, potleeste, schilderye, lepels, sautvat, comme, huyssel, tourtpann~, croone, 8 tenne lepels, 4 schotels·, 18 taUlooren, pispot, 2 taillooren, weywaetervat, braetpanne, eemer, 2 hoeden, pack gesponnen gaeren, 6 boute stoele, 3

--56-

-57-

servetten, 'hammelaeckens, eenige craeghen, 10 'hemdens, paer laeck·ens, 3 laeckens, stuck lynwaert, blaesbalck, lant,erne, spiegel, 2 paer schoenen, 4 tonnen sterck bier, 2 tonne middel bier, 1 tonne bi,er, 7 ijdel tonne, partye coren, schappraye met een cuype, Hweerte jupon, sweerte casack, partye hoye, taeff,el, vleesc'hblock, schappraye, 2 taffels, s·che,ersae, eken ende fles~sen, bedde ende huppelinck, cleyn ledican·t, 4 sto·elen. >> Kapelaan Rogier van Streeck, vermaa;kte_ bij akte van fundatie, in 1704, << op den last. van 18 geles·en missen van requiem s·oo tot laef·enisse van synen syne naestbestaenden vrinden ende aHe christene geloovige ·zi,elen te celebreren t'synder comparants h1tentie binnen de kercke van Droog., een bunder weyde ter plaetse genoemt den steerte, pael,ende aen den clynen Coninck en aen de Santbeke ». In 1758 werd· die W·eide, << nu in lant bekeert », voor 894 gulden verkocht aan Egidius Postmans. In 1702 had van Streek 2 koeien.

Kapelaan Alexander van der Haegen verschijnt in 1708, Smissaert 1711, de Fien of de Fen in 1711-12, Carolus van Meerbeeck in 1713-14. « Raplzaël van Ceulen capelaen van haere hoogheyt die Vrouwe Hertogin Douairiere van Arenberg ende Aerscho.f », verschijnt in 1721 in .een proces tegen kanunni'k Caproens.

Hij was << canoniek der Ordre P.remonstreyt ». Bij zijn vertrek in 1726 wordt hij ·opgevolgd door E. de Castr.o, waarna we Scaillet (1733), Nicolas (1738-40), N. Strotzy (1742), ·en Eg. Sterckx ( 1756) kriJgen.

Uit het feit dat de kapelanij zoo dikwijals van titularis veranderde en zelfs ·meer dan 'eens onbezet bl,eef, kan niet anders afgeleid worden dat dat het geen vette pr·ebende was.

Dit wordt nog bevestigd door den volgenden: post uit de rekening van 1677 « de Heer ende pastoor hebben het fruyt {op het kerkhof) niet laten verhueren ende gelaeten aen den cape... laen ter oorsaecken van synen goeden dienst ·ende kleyne gagie ». Die gagie had steeds 100 gulden bedra~e~, voor zoov.er de inkomsten ze konden dragen. Tusschen 1733... 37 had kapelaan van Ceulen een accoord gesloten om al de « inkomsten van de capelrij-e over te laeten aen kerck ende arme ende in stede daervan te outfangen voor zijn jaerloon 150 guldens ».

Van toen af was alles vereenzelvigd met de parochie zelf.

strate van Droogentbosc-h naer Calevoet ten 2e de Catte..: ' . . · straete ende ten 3e eene weyde ».

Naar geloofwaardige overlevering werd ze opgericht in \Tierband met de pest die in 1635 en in ·1668 in het Ukkelsche heerschte.

Er .bestond zelfs een bedevaartgang van kapelletje tot kapelletje over Kalevoet, de . huidig~e wijk de « Globe » en terug. Deze negendaagsche bedevaart werd later niet ·meer gedaan in verband met besmettelijke ziekten, maar ·wel, zooals te Ruisbroek en andere plaatsen, voor menschen in den doodstrijd, wanneer zooals men zeide, de zieltogende « niet sterven. kon ». Zulke bedegang werd voor de laats·te maal gedurende negeri dagen gedaan even vóór den wereldoorlog (1914-18). .De kapel zooals ze thans is vertoont de sporen van ·talrijke verbouwinen.

Er staat ·een beeld in van Kapel, hoek van de Groote Baan Q.L. Vrouw, van ·de H. Theen de Marie Collardstraat resia van Lisieux, van Sint (Penteekening van Leo Theys, Jozef en van twee knielende naar een foto van M. De Bille). engelen.

v;etdkapel.

Zeer veel kapelletjes zijn er te Drogenbosch blijkbaar nooit geweest.

Op dit o·ogenblik bestaat er slechts nog een : de straatkapel op de Oroote Baan, op den hoek van de Marie Collardstraat, de vroegere Kattestraat In 1791 vinden we ze vermeld in een akte betreffende een huis « achter het capelleken aldaer... p(telende voor de

Pastorij.

Het co·mplex van een paro·chiekerk omvatte steeds een stuk gtond waarop de kerk, het kerkhof, de woning van den bedienaar en die voor den koster en de school geleg€m waren.

Het is niet steeds gemakkelijk die verschillende de·elen te situeeren zooals ze het in de middeleeuwen waren. Voor onze gemeente meenen w·e het kerkcomplex te kunnen bepalen als volgt : De kerkegrond besloeg alles wat gelegen was tusschen de groote straat, kasteel en g·oed van den heer en de huidige Ons He·erstraat. Buiten .het kerkgebouw stonden er op dien grond, zooals in 1496 bij een telling vastgesteld wordt, « twee geestelike huysen toebehoorende der capellen van Sinter Claes tot Drogen•bossche ». Die twee huizen worden nu eens de « Capellenhuyzen », dan de « kerckehuyzen », maar meestal het groot en 'het klein kerkehuis geheeten. Een enkele maal, in 1680, wordt ·een er van de kluis geheeten : « acht dagen gewerckt aen het kercken·huys ghenoempt de cluyse >.

-59-

-58ToC'h wordt het woordje pastorij ook eens vermeld, nt in . zake een jaarschaar of erfpacht van 99 jaar, tegen 150 gulden voor den g.eheelen termijn, .ten behoeve van Jeronimus Mosselmans en Joanna Elisabeth Lauwerys « i·nneges.etenen der stadt Brussele, over sekere partye gemeynte gem. gen. den Krekelendriesch groot omtrent 1 dw. co·mpeterende de voors. prochie ende gemeyntenaren voor de pastorije commende teghens de rivi·ere de zenne... » Dit wil niet zeggen dat die huizen steeds door geestelijken bewoond waren. Neen. In ev·engenoemd jaar waren ze door « werlike persüenen » gebruikt. Het gebeurde immers dat er ge·en kapelaan t·er plaatse woonde, of dat er zelfs geen was. Het g·e'beurde ook dat h1j op ·het kasteel woünde.

In e-e·n stuk uit 1754 wordt een der huiz·en besc•hreven als volgt « het cleyn kercken ·huys alwaer den heere cappelaen placht te woonen met de camer, kel-der ende.1hovinghe. ~ 1 1/2 dw. gelegen tegens O'Ve•r het kerckhof ». Het werd verhuurd en de 11uur, verschenen op St-Niklaasdag, di·ende tot « v·er'hael van betaelinghe van 18 gelesen missen door den heer Eg. Sterckx genegHgeert ofte door hem niet gedaen ... en volkomen opgetrokken ... en gedaen door Paters van Boetendael ».

In 1698 was dat huis niet meer door den kapelaan bewoond. Het was toen gebruikt geweest door een zekeren Sander die zijn huur niet betaald had « et fait bancqueroute du res·te avec son viollont », schrijft de toenmalige kapelaan, die een Waal was.

Dat de dorpsschool in een van die huizen gevestigd was moeten W·e als zeker beschouwen. Uit een en ander dat in het hoofdstuk gewijd aan ·het onderwijs voorkomt blijkt dat duidelijk.

Volgens pastoor Davidts zouden dte 'huizen •haast nog ouder geweest zijn dan de kerk zelf. << De houwtrant der pastorij» zoo schrijft hij in een feuilleton « Eene Wandeling naer Draogenbosch » in het Brusselsch dagblad << De Tijd » van Zondag 14 December 1862, is die der laetste ontwikkeling van de Christene houwkunst en deze schijnt ·eenigen tiJd gezet te zijn geweest vóór dat de goddelijke gofhische stijl zich in volkomen luister ten toon spreidde in de ciaernevens pro·nkende kerk uit de XIIIe eeuw ».

Dit is mogelijk, maar uit de herstellingsrekeningen blijkt dat niet. Zoo werd in 1617 « aen jan van Waelschot timmerman betaeH voor ·het maecken van deuren ende vensters· in de kerckenhuysen ... ». Er worden nagelen, vitselroeden, latten gekocht, « cleem gekocht en·de gesteeken ». Pi·eter Ael·eets, stroodekker, dekt het « groot kerckenhuys » in 1634 met 200 « geluys » (stroo). Dat stroo werd door pachter Jan. Bree·ckmans « tot Brain » (Eigenbrakel) gehaa·ld. Jan Loockx « schudde » ·het.

De eigenlijke « Cappelen huyzen » mogen niet verward

worden met twee hui~en die in 1646 gebouwd w·erden op den

« Donekeren Hoorinck », eigendom van de kerk en die ook soms· de kerke'huiz·en genoemd werden. Over d·ez·e 'huizen vermelden we alleen dat, o. m., 11 gulden betaald w·erd « over gemaeckt te hebben... eenen OVierspronck van Vlaemsche eusen met twee cruys•vensters ». . De << Cappellenhuyzen » die bij de áanstelling van een et&e~ pastoor .t.ot pa~torij dienden, lagen ter plaatse van de hu1dtge pastortJ, •en hnks hiervan. Het beste gedeelte diende van. 1887 af tot gemeentehuis en W·erd ten s,Jotte ·m·et uitzondermg van het onderste gedeelte van den nog bestaanden voormuur afgebroken.

Reeds in 1840 werd een ontwerp tot v•ergrooting van de pastorij in~edie~d, maar wegens gebrek aan ·geld kwam daarvan n1ets 111 huts, hoewel vastgesteld werd dat « la cure tombe de vétusté ».

In 1884, eindelijk, wordt •een voorontwerp en in 1885 een bestek van 18.091.,45 fr. van bouwmeester Hansofte goe:dge!(eurd voor ·een m·euW:e pa~torij. Op een ruitvormigen steen tn den vo-orgevel staat gebetteld : « Deze pastorij is gebouwd door het gem·eentebestuur van Draogenbosch ten tijde van den Eerw. H. F.. R. De Becker, pastoor; M. M. J. Van BI-eetwater, burgemeester; P. Jacquemyns, J. Nivel, schepenen; J. Lammens, G. Loeckx, A. Schoukens, J. Van ltterbe·ek, raadsleden; J. Kestemont, s•ecretaris. 1885-1886. >>.

Op al de, marmeren., sc'hoorsteenen staat een Latijnsche spr~u~ in.ge~apt, 'zinspelende op het vuur. Onder andere : Benedz~tfe tgms .et aestus Domino; op de eer ongemakkelijke g?tht·eke stoelen onder pas-toor Davidts aanges·chaft : Sede

hzc bene.

Pastoors.

Tot in 1805 'had Drogenbosch geen eigen herder. De pastoor Vaij de St.-Pietersparochie van Ukkel was tev-ens pastoor voor Drogenbosch. Hierna de lijst van die pastoors die ' natuurlijk niet volledig is.

Petrus, die zkh plebaan heette, zooals sommigen onder h~n ~eden (1125).- Petrus van Watermale (1412). -· Egi-

dzus· t Serclaes (1447).- jan de Greve (1474).- Hendrik v.an Braeken (147~).- Gillis 't Serjans (1490).- jan Mailhet ( 1493). - Neklaas Byvoet (Byvotii) « erfprochiaan tot Uckele ·ende. Drogenbossche » (1496).- jan Binoti (1519).

-.fan de Hznne ( 1559). - Gillis de Ridder ( 15·62). - Hendr_zk Valkenburgh (1579). - joannes Bylle (1586). - jan Ozelemans {1600). -- Renier Heymans (1604).

Hendrik van Lismont (1629-1635). Op 28 October gestorven aan de pest die toen te Brussel en in den omtrek

woe~de. Zijn overlijdensakte. zegt van hem « vir affabHis et

h<;>~pttalis ». Hij w:rd in. St..:Piete~skerk van Ukkel begraven.

ZlJtl zuster GeertrUide, dte btj hem Inwoonde, ov~rleed 4 dagen daarna aan dezelfde kwaal en w-erd begraven « ante sacello

-60D. V. ». De onderpastoor van Ukkel, Octavianus de Wouters, overleed in 1636 op 8 juni in een .hospitaal te Bruss·el, ook aan de pest.

Willem Ardiers (165·6).- Willem van der Horst. BacheHer in de Godheid. Brusselaar.- Hendrik van Ophem ( 1698).

Hij was « baceJri.er in der Oodtheyt » en teek·ende « Henricus van Ophem pastoor van Ucke.J ende Drügenbo~sche ».

Gilbert Brenaert ( 1705). - August Blondtau ( 1712). ~ Mat/zias Putzeys (1713-1771). Bediende zij.n tahijke bijparochies steeds te paard.- Machiel van d~n Berghen ·( 17711803). Overlijdt 'Îl1 1805 als pastoor te Rutsbroek (Brabant).

Jan-Baptist Verlinden uit Mechelen (26-4-1805-13-121824).

Jan Loekhorst (20 Dec. 1824-4 Febr. 1828). Hij werd door leden van den ker.keraad te Bonlez afgehaald.

Philip Coomans (10 Maart 1828-28 Juni 1838). Onts.Jag. ne·mer.

Jozef Janssens, geboren te Antw·erpen 1-5-1800; pastoor te Drogenbosch 28-6-1838 en ·er overleden 12-12-1849.

Pieter SolZie (28 D·ec. 1849-22 Juni 1852), bouwer kerk Ste-Marie.

Mic/zielDavidts (25 Sept. 1852-9 April1875).

Aan Miehiel Hendrik Davi:dts, alhier pastoo·r van 1852 tot 1875, geboren 8-6-1808 te Leuven, die een zeer ijverig en kunstminnend priester. ·en ·een vurig Vlaming was, moeten we een paar woordjes wijden. Priester gewijd op 22-12:.18~2, werd hij eerst .onderpastoor te Waalsch Waver, waar hiJ z1ch onderscheidde door het bö.uwen van een hospitaal. In 1840 werd hij onderpastoor van St.-Oermanus te Tienen. Hij was een uiterst welhespraakt r·edenaar en schreef een 50-tal boekjes lectuur over Oodsdi·enst, Christelijke kunst en Vlaa~­ sche beweging. Hierna een brok van zijn proza, dat niet veel van zijn actualiteit ingeboet heeft : << Bij geen vo·lk der geheele wer·eld vloekt men zoo tegen de natuur gelijk in onze uitzinnige é~ole~ primaires, écol~s moyennes. Het is waar, de hoovaardtghetd der ouders wtl, zonder uitstel, dat hun janneke, hun Mietje, Fransch parleeren, declameeren ... D·e opl·eiders der jeugd zouden die pest moeten vernietigen met vlakaf aan de ouders de waarheid te zeggen : het is beter een vogel in de hand dan zeven in de lucht .. Laat mij aan uw kinderen eerst goed de moedertaalleeren, de Jonge boomen met den wortel, en niet met de takken in _den grond planten. » Het is er blijkbaar sindsdien niet veel op verbeterd. De ontvlaamschende hoofdstad beukt immers geweldig aan tegen Drogenbosch, waar de vloed reeds aan den voet vooruitgolft. ..

Komt er ook ·eens ebbe?

David1:s was een groot bewonderaar van dichter Loctewijk De Coninck, die dikwijls naar Drogenbosch kwam en waar ook d-ezes broeder woonde. Te dien tijde was Isidoor Teirl'.inck hier hulponderwijzer.

-

61..

In zijn Iaàtste l·evensjaren werd ·pas~toor Davidts bHnd, wat hem niet belette te prediken, dicteerend te schrijven en opgeruimd te blijven, waarvan zijn etgenhandig grafschrift " volmondig getuigt : Hier ligt Miehiel in 't graf Zijn ro.Jleken is af!

Hij 'heeft in 't werkzaam leven Gesticht, Gedicht, Geschr.even.

Nu is Miehiel van Loven Daar boven Aan God gaan rekening gev·en.

A·l lachend kroop hij in zijn graf, Terwijl· hij ·elk zijn zegen gaf.

Robert Frans De Beek er, geboren 25-3-1823; onderpastoor te L~nkebe·ek 10-1-1850; pastoor te Beissem 22-3-1867; pastoor te Drogenbosch 23-6-1875 en er overleden 30-51901. Zij.n 50 jaar priester en 25 jaar pastoor werd in 1899 luisterrijk gevierd. Pas·toor De Bi·e van Ruisbroek dichtte. een gelegenheidslied' dat door pastoor Jan ·Bols van Alsentberg getoonz·et werd.

Aloi's Herman Verdonk, geb. te Turnhout 23:..2-1849; pastoor te Drogenbosch 13-7-1901; er overleden 17-2-1923. jules Peilt (3 Maart 1923-26 Sept. 1923).

August. De Bremaeker, geh. Eikevliet Hing·ene 1874, pas:-' toor sedert 26 Sept. 1923.

Onderpastoors.

Jan V.an Eisen (26 Juni 1885-29 Juli .1892). Pastoor Lippeloo, aldaar gestorven 1936.

Edward Claesen (29 Oct. 1892-18 Nov. 1892). Pastoor Wink:elomheide-.~Oeel ?

Pieter -Truyts (19 Nov. 1892-24 Sept. 1894).

Frans Dr.aulans (28 Sept. 1894-6 Nov. 1895).

Jaak De Hondt (12 Nov. 1895-26 Sept. 1896).

Frans Segers (26 Sept. 1896-17 juni 1898).

Joos Simons (17 Juni 1898-30 Aug. 1901).

Lo.dewijk Wens (30 Sept. 1912-18 Sept. 1915).

Emmanuel Van Volsem (18 Sept. 1915-28 Febr. 1934), a•ls pastoor van Watermaal (H. Krui·s) gestorven.

Frans Van Genechten (27 April 1934-).

Priesters uit Drogenboscb.

Carolus de Oeynst. Hij was de zoon. van de « eersame Anthoen de Oeynst ende Francisca de Bue gehuysschen innegezetene der prochie ende heerel., die bemerckt hebbende den goeden ij ever van... hunnen sone theologant binnen de universiteit van Loven om hem te begeven tot het order sacerdotael hebben verciaerf gelyck sy doen QY desen voor synen pdesterlycken tytel te stellen te affecteren sekere hof-

-62-

-63--

stede met den steenen huys·e daer op staende, boomgaert met de fruytboom·en ende b.lock daerachter gelegen .... gen. den leegen popelier groot 2 b. 1 dw. 16 1/2 r. >> ( 1754).

Zulke titel werd in 1758 'Ook op een goed gesteld ten behoeve van « Hieronymus Mosselman oudt borgem·eester eter stadt Brussele ende rentmeester derselver stadt... alsoo Anthonius Dominicas Mosselman theologant studeerende i.n de Godtsg·eleertheyt in het coollege Divei binnen de stadt Lo:ven van intentie met de gratie Oodts sigh te begev.en tot den weirdig·en priesterlycken staet, ende dat hy noch onversien is van suffisante tHtel sacerdotael... » Andre.as Michiels werd alhi~er g~e:boren 7 Februari 1871.

Hij was begaaf.d met een ongemeen vlug verstand. Op 27 Augustus nauwelijks 22 jaar oud, ontving hij de H. Priest·erwijding. Leeraar aan het Groot Seminarie te M·echelen, stichtte hij iedereen door zijn gezond oordeel, zijn kennis en zijn eenvoud. In juli 1900 behaalde hij op de Universiteit van Leuven den hoogen graad van Doctor en Magister in de Godgeleerdheid m·et zijn thesis « De Oorsprong van het Episcopaat ». In 1903 werd magister Miebiels verheven tot eerekanunnik en in 1906 benoemd tot deken van Halle, waar hij onder andere het alomvermaarde Mariaspel van Aloïs Walgrave op muziek van Alfons Moortgat liet opvoeren, dat reeds :duizenden en duizenden toehoorders naar Halle lokte. Hij overleed aldaar 4 April 1931, op Goeden Zaterdag. jaak van Breetwater, geboren 26-2-1866, bij zijn kloos-. ternaam Pater Willibrordus. Overleden in het klooster der Minderbroeders Franciskanen te Tongeren 26-12-1926.

Karel ·Deleax, geb. 28-5-1883, R·eg. Kanunnik van de Abdij Grimbergen, pas·toor te Dieleg·em (Jette) sedert 27-121930.

P. H. M. Calmeyn, geboren 1887, onderpastoor 0. L. V. van den Zav.el, te Brussel. j. H. Oh. M. CalmeynJ ·geboren 7 November 1897, leeraar aan het St.-Bonifaciusgesticht te Elsene.

lynwaat sohuren· der ca·ndeleren schoenmaecken tmde reynighen van de kercke tot goidts di·enst ... » (1615). Soms was ~et zelfs e~en yrouw. Barbara Neetens « custesse » ontvangt m 169.5 6 stu1vers voor het « paleren » van de kerk en het « verstren met rnayen » voor den St.-Niklaashoogdag. Zij is zelfs graf1maker : « heta·elt aen de oeustess:e v.oor het openen van e·en ~raf .?nder de 0. L. V. Capelle ... » . . . In dten flJ d ·deden de kos·ters van alle werk aan de kerk ..

Btj het << .paveye~ » van de kerk schuurde hij .het « pav.eyseol », « schalmde » hiJ den opgenomen voetsteen ,en « di·ende hij voor knaepe ». . . In 1698 staat als . « custos » ver·meld jan v.an Haelen.

HIJ trekt 20 gulden als Jaargeld en 6 st. om de kerk te v~ersie­ ren op den feestdag van St.-Niklaas. jaak van Haelen is koster in 1711. jaak Anneet in 1712 •en jaspar v~an Haelen in 1713 Theodosias Boschvogel was koster omst·r.eeks 1724 en tev·ens grafmaker. Zijn weduwe huwde later met Karel Card~n, den schoolmeester, .dien we in 1727 den dienst va·n: koster zten y-ervuHen. Zeg er van Antwerpen volg.t hem op en is het nog tn 1771. · · Jacobus Wittouck wordt als koster v·errneld in 1785 en l~!er. Voor ~·~t « ~~stieren en .opwinden van de orlogie » f.r,ekt h1J onderscbetdenhjk 35 en 6 gulden. . Sirnon jozef van Antwerpen wordt vermeld in 1813.

Wzllem va~ der Elst i~s koster van 1834 tot 1836. Aohtere·envolge?s knJgen we H~ndrik D~ Mesm'!ecker; P.A. Kestemont, 1876, j. Feyaerts, Pteter-Cynel Carlzer .uit ldegem, ·en thans j. Van Geyseghen; uit Ruisbroek-Sauvegarde.

In 1867 beshste de kerkeraad ·een « suiss·e » in de kerk aan te steHen. We gelooven echter niet dat ·er werkelijk een benoemd W·erd.

Kosters.

De oudst vernoemde koster is jan Mermans, in 1531.

M·eestal was de koster tevens koster te Ukkel : « den coster van Uccle ende voor Droogenbos ». Over het algemeen deed hij alleen Zondags en op groote feestdagen al-~ier den ~ienst « die custere van Uccle van des sondachs mtsse te dt-enen jaerl. 2 blauwe croonen» (1619). Buiten die dagen kwam hij met den pastoor mede voor de gestichte jaargetij den : « Den prochiaen van Uccle met den custer van diversche jaergetijden te weten Henriek Herdewyck, Heer jan van Steen.e, jouffr.

Lysbeth van der Leest ende jan Beerselman jaerl. 11 stuiv.ers ». De gewone kosterdienst werd gedaan door een kerkmeester of een kerkzanger : « Item betaelt voor nét luyen der clocke midts datter egeenen custer en is ende bij de kerckmeesters moet worden gedaen als oyck het wass.chen van het

Huwelijksmotief (bruidegom, priester, bruid).

(Nageteekend uit een parocltieregister, Leo Theys).

.

Bevolkirng. - q~gevens .?ver de bevolking onzer dorpen 1n vroegere eeuwen ZtJn tamel1jk schaarsch. Met i111gang van de 17e eeuw, van toen de parochieboeken gehouden werden zou de bev~Iking tamelijk benaderend kunnen opgezocht wo;den maar d1t zou al te veel tijd vergen. "' ' ~

-65-

;_ 64-

De oudste inlichting die we voor Drogenbosch zooals voor de overige Brabantsche dorpen bezitten, dagteekent ~it 1374, toen de Vorst de lijst van de volwas·sen personen het opmaken die drie jaar lang een jaarlijksche som van ten minst·e een gouden mottoen konden betalen tot het dekken van de kosten van den slag van Bäsweiler. Te Drogenbosch waren ·er 28 zulke personen. Oel·eidelijk ·krijgen we wat me·er inlichtingen. In 1435 zijn er 50 :huizen of ruim 200 inwoners.

In 1480 Stl·echts 14 huizen. Rond di·en tijd heerschte in de stre·elk een verschrikkelijke pestepidemie die duizenden menschen wegmaaide. Vooral BruS'sel werd getroffen.

In 1496 werd een tamelijk ernstige volkstelling bevolen die door de parochiale -overheid aldus vastgesteld werd : << Huizen : 'bewoende 12; arme 6; onbewoende 2. Hem ·een huys volle leen toebehaerende der Vrouwen van Drogenbossche. Item twee geestelike huysen toebehaerende der cappellen van Sinter Claes tot Drogenbos.sche ende bij werliken personen bewoent. >> « Overbracht ende geaffirmeert 27 a Maii bij heren Ciasen Byvotii, erf.prochiaen tot U ckele ende Drogenbossche, Go live Lyssen, meyere, Janne Bers·selman alias Ost ende Janne Petneele, beyde Heylichgeestmeesteren, Jacoppe Kersmakere ende WiUeme van den Hezen, beyde BedesettereJ;h >> Deze heide geestelijke huizen dienden tot kapelanij, kosterij .en school. Zeer dikwijls, echter, zooals hiervor·en het geval was, werden ze door wereldlijke personen bewoond. In 1698 o. m. waren ze voor 9 jaar als « het groodt kerckenhuys » voor 32 gulden aan Phil. Danckaert en als « het cleyn kerckenhuys » voor 15 gulden aan « Pyer de Bue » verhuurd.

In 1525 zijn er 37 huizen.

Volgens den Status Animarum omstreeks 1630 opgemaakt door pastoor van Lismant en mij medegedeeld door Dr. Em. Van der Linden van Ukkel, leefden toen te Drogenbosch de volgende gezinnen : Petrus Heymans + Magdalena; Henricus van Holeweghen + joanna ?; . Guillelmus van Hulleberg + Catharina Inyzels; ]aannes de Ghynst + Adriana de Beu; Lucas de Ridder + Catharina; Henricus Machiels + Josina Winterbeke; Aegidius van den Bossche + Lucia de Veust; Joannes· Wets Margaretha; Jacobus van Hullenberg +Maria Goosemans; Jacobus Haynet; Adrianus van den Brouck + Margaretha van Petra Bogaert; Lucas den Bossche; Judocus van Zeebraeek Anna Smolders; Dominus joannes du Bois van Halen Domina Lucrecia Coradin (heer van Drogenbosch) Lucrecia Joanna Pauwels; Henficus du Bois; Daniel de Strycker Beurremans + Maria de Haes; Judocus van den Bossche h\aria Wets; Ouillelmus v. Campenhout + Elizabeth Smault; Andreas Louckx + Margaretha de Beer; Balduinus van den Elizabeth Hullebergh; Petrus de Ridd-er + OerBossche truclis de Ridder; Lucas de Broyer Catharina Sveerens;

+

+

+

+

+

+

+·

+

Petrus Hauwaert + Joanna van der Strecke · Joannes van der Strecke + Anna Hermans; Guillielmus Haynet + Catharina Pauw.el.s·; Arnoldus Lamherechts Margaretha de De uwe.

Dyomsms van ~lewyck +Maria van Halen; Joannes van Ele~ ~yck + Cathatma de Deuwe; joannes Verhelweghen + Clara ubbe; }oannes van Halen + Barbar a W·outers · Andreas L~mbr,ech ts + Elizabeth Barremans; Jan Cooman; + LudoVI.ca Pauwels; Lucas van Elewyck + Catharina · Jan Lambt echts + Margaretha Caulsen. ' C In 1635 heerschte de pest in het U·kkelsche, vooral op arloo. Te ~rogenbosch waren er ook verschillende gevallen met. doode~tjken .afloop. Een paar jaar later brak de ziekte opnteuw tJ;lt. Butten de sterfgevallen in de parochi·ehoeken vermeld, vmde~ we daarover belangwekkende inlichtingen in de. Arm~en~elkeq~~gen. Sebastiaan J ennyns, apotheker, leverde de tned~CIJnen tijdens ·de « infectie ». Hendrik de Rosch, pe~t­ m.eestei, tr·ok 7 Rg. voor het « cureren van Frank van Segbtoe~k ende syne huysvrouw ». Hij en ook zijn broer Joos ontvmg.en van den arme ·hout, boter enz. en vooral bier « geh~elt n:tet den pot voor Joos van Seghbroeck sittende in d mfectte ... ». Ben « pestmeestersse » visiteerde de huis . · va~ Lucas' de Broyer in het kinderbedde. Aan .den << ba;~i~~~ wetd op last van de armmeesters voor 8 Rijnsgulden bi·er gegeven_ « .geduerende d'infectie ». Als ontsmettingsmiddel ?

Aan de hutsvrouw van Aart Lambrechts werd 37 gulde b _ taald « over 5~ daegen bijge~taen te hebben Jan Verh~yl:­ weghen den selven ·met 3 ktnder·en begraeven te hebben en:de voorts syne huysvrouw gedient ende thuys gecuyst te h.ebben. » Veel arme menschen zaten in de « contagîeuse Sleckte » en moesten. geh?lpen worden. Men verstrekte hen « payen casacken, kmppehnghe sargien, broecken ende wammaysen, onderrocken >>, enz.

Op 25 J_uli 1668 brak de pest opnieuw uit in het Ukkelsche en duurde tot Allerheiligen. Te Drogenbo·sch waren er ' zeven sterfgevallen.

Op 20 Augustus 1.635 overleed 2 jaar oud, « Barberina van Larrekvelt vondelm·ck opt Lanckvelt gevonden >>. Op 6 Novembe_r 1664 werd vondeling Nicolàes van der Straeten g.edvopt. N1colaas, omdat dit de patroon van de parochie was en an der Straeten omdat hij op straat gevonden werd De heer van Drogenbosch was peter. · · In 1686 worden 24 huizen, 1 kasteel en 5 herbergen e-

+

~eld. Naar een verklaring van -de schepenen en bedesetterfin

atum van 9-12-1693 telde het dorp toen 124 inwoners :aarvan 27 geh~wde mannen, 33 gehuwde vrouwen of we~ uw~n, en 64 ktnderen, knechten en m·eiden. Volgens een aangtfte van ~8-11-1698, bedroeg het aantal gezinnen toen ~8 en dat der tnwo:~ers 190. Buiten:dien bevonden zich op het astee!, de ·heer, ZIJn vrouw, hun 6 kinderen en 13 knechten en meiden. "'

· - 66Voor het ·einde van de

XVII~e

eeuw vinden we nog enkele De bevolking bestond toen uit 28 oft 9 ghehouden w·orden va~ den H. Geest (arme). 30 vrouwen waervan 5 w·eduwen. 9 km deren· onder de 26 jaeren. Men telde 50 koebe.e~ten, 7 kalvere~, 50 « kleyne verckens die men heet suyghehngen » ( andet e nog heet m~en << braet verckens »), 5 paarden. « Stneden ofte raymaeckers >> zijn er niet; ook geen << coopluyden van wat stiel het waere. Geen molders nochte hrouw~ers ».

Over eigenlijke ambachtslieden vonden we niet veel vermeld. In t'763 was e·en Hendrik de Mol de s·cho.enmaker v~n het dorp. Sebastiaan Anneet, ·he-rbergi~r, had hem een hUis verhuurd voor zes achtereenvolgende Jaren tegen 27 gulden per jaar. . . .

Onze schoenmaker deed w.elhcht g·een schttterende zaken want op een donkeren Septembe.rnacht ~rok hij er van o~der, aan zijn huismeester anderhalf Jaar hutshuur schuld achterlatende min 3 paar schoenen, ten hoogste 5 gulden en 17 stuivers' waard.

De verongelijkte 'huisbaas Het door notaris, Delcor van Ukkel in de aanwezigheid van koster Zeger van Antw,erpen, een inventaris opmaken van hetgeen de Mol «. geabandonneert had als eenen banqueroutier ».

Hoewelnaar de v.erklaring van Anne-et, de Mol had meegenomen « eenighe van sijn principaelst~ .meubelen en ·effe~­ ten >>, geeft die tnventaris nog e~en t~~ehjk beeld van wat 111 de woning van een ·man van de cond1he van de A:to.J voorhanden was.

Inventaris van de meubel-en ende effecten bevonden .ten huyse van Hendrick de Mol, inge~etenen van Dro?genhossche, door mij ondergeschreven Notans tot Uccle restderende, .genomen ten versoecke van Sebastiaen Anneet als huysmeester van den voorschreven Hendrick de Mol; ende bevonden als volght, Eerst in de keueken : Een withouten schapraye daer inne bevonden vier aerde tailloorkens- drij ijsere potten- ·een hou te verseyghbekken ende pollepel - eene aerde teyle, co·mmeken, schotelken, bierpot ongedeckt aerde treckpot, twee aerde pottekens, aerde soutvat ,end~ tw.ee creuxkens - spinnewi~l, soutback, capere panneken, copere lampe ende een cruyceftx.

In de schouwe : IJsere latte - twee ijs.ere traphaelen, ijseren bus,, ij_sere panne, schup, tanghe, blaespijpe ende vierijser - lante1rne, capmes, smoutpot - -op den hanck 12 tenue schotels - 8 tenne taUoren - tennen melckpot, mostaertpot - quaden tenuen treekpot - 14 tenne lepels 1 tenne commeken -.. 2 glase schotels met een glasen talloor - 6 fleskeus - 2 bterglasen- tafel ende 1 stroye stoelen-. eenen fledder, 2 baspen, spiegel - 67 soo cHjne als groote houte schoenmakers... belangw~ekkende gegevens. « cossaerden >> waarvan 8

'

leesten - 4 paer haetiens voor de vrouwsc·hoenen -.een clijn mandeken met eenigh snippeHnck van Ieir. .

In het kelder:l~en : Een 'half· tonne - schenebet m·et deckset . - boterpot, aerden m~oor ·ende lollepot..

In den w-inckiel : . Tw~ee was·cuypkens, corf, beyl, hac·k, ijseren brandelaer, ijs·ere stove met den haeck - 24 schoenleesten - ·eemer, assc,he tonneken sist~er pataten.

In de caemer na,est den winckel : Twee leederen- moille --'- 2 mandekens ende tempstvle·eschcuype - kaestonneken - ledige open kiste ·met 2 mandekens m.et daer inne eenige vodden - kafsack.

In d'acht•er camerken : boute beddecutse, kinderbedde. cutse, wercke sargie, laecken m·et quaede tijcke.

Op den solder : stroye graenmande, kindermande, veertel ajuin, eenighe Roomsche boonen in sluymen, viJf schooven err·ewet~en. --.::- Buyten aen de voordeure : houten leirblock. Achter het huys : eenigh brandhout bestaende in steeken ende s·truyckhout. - In den hof : plaetsken .m,et pataten, weinighe boonen staende aen den staeck, eenighe spruytcoo1en alle niet w~ee~rct.igh we·sende drij schellinghe, drij wassende appelboo.m·en, een cloecke m·et thien clijne ·kiec'kenen. Omtrent de 24 roeden pataten staende te velde op een plexken landt op het veldt geheeten het Cauwken met omtrent de 4 roeden raepcruyt. >> In 1737 bestond de bevolking uit 5 g~ezinnen van 1 persoon; 6 van 2, 17 van 3, 14 van 4, 12 van 5, 3 van 6, 1 van 7, 1 van 8 en 2 van 9 personen. De laatste twee waren de gezinnen van Jac.Qlbus de Haes en Matheus de Bue. Hierna nog enkele cijfers. 1786 : 433; 1831 : 546; 1837 : 470, 1846 : 592; 1896 : 1102, voo.r 204 huizen. 1935 : 3322 ·inwoners•.

Drogenbo.sch heeft thans bij de 4000 inwoners. Op amper 8 kilometer ten Zuiden van Brussel groeit het zeer snel : van 1840 tot 1932 vermeerderqe de bevolking met 577,6% !

D·e armen werden meestal geholpen met eetwaren en kleedingstukken. Een staaltje uit 1700 : « eenen justacors doen maecken voer Anthoen de Bue weesse... met net fatsoen ... eenen hoedt, schoenen ende paer blocke-n ... ».

Als barbier, chirurgijn, vroedvrouw enz. v-onden we de volgende namen : Frans Anthonij cureert de armen in 1652 en volgende jaren.

In 1700 w·erd « den barbier van Linckenbeke 18 guldens betaelt om gecureert te hebben eene arme dochter van Dr:oogenbosch ».

Bernard Ruyver is « mr. C·herisyn » in 1716.

Marie van Ha·m, Petronelia van Ham, vroedvrouwen, oefenen ·hun ambt uit in 1749 en de weduwe La Brayns, trad ook al eens op in het « achterwaeren ».

-68 ...

J. B. de la Peijer.e (P.i.erre ?) vinden we als « barbi,er ende cyrissyn >> in 1766. HIJ woonde tegenover de k~rk.

Omstreeks 1778 verzorgt Miehiel .van der Eist, utt Stalle, de armen van de parochie.

Tot 1918 hebben we Dr. Egidius Coosemans ( 18531918), die ook burgemees.f.er was vat: 1908 tot.1911; ..

Dr. Jozef de Preter, mt St.-Oenesms-Rode, 1s de hmdtge geneesheer ..

Onderwijs.- Men w·eet dat vroeg·er het volksonderwijs door de parochiegeestelijkheid geg.ev.en w.erd. Meestal was de koster daarmee belast. . .

Volgens de << placcaerten >> van 29 Apnl end~. 25 Se~.tember 1550 « ·mocht ni·emand van staet <:fte condttle hy. S1], openbare schoei houden, om de jonge km deren, . knechtlens ofte meyskens te leeren les en schrijven ·spreken m. wat ta~~ dat het sy ten sy dat hij eerst ·ende alvooren geadmttteert st] bij den principaelen ·officier .(meier) van de ple·cke ende van den proc'hiaen van de parochtekercke op pene van 12 Carolusguldens voor de eerste reyse ende 24 voor de 2e ende .~en eeuwigen daeghe gebannen te w.orden buyten de plaets.e st]n-der residentie ofte woonstede ... >> • .

Desni.ett·ege•nstaan~i:e !had Jan van den Putte m. ~ 71.1 « sigh vervoorderf » bmnen Drogenbosch « sonder pet mts~te van den heere der heerlijckheyt schoJ.e te houden ende kmderen te leeren ». Hij werd dan ,ook tot de gestelde 12 guldens veroordeeld. . .

Vermoedelijk werd de noodige toela.~mg gewetgerd omdat er reeds een onderwijzer was, na~1ehjk J. B: de Vadd.er; die in 1710, in weerwil van << vele mmnelyc~e m~erpellaher.. tot dien eynde gedaen » zic'h genoodza~kt Ztet ztch tot den « Coninck in Synen Raede geordonneert 111 Brabant » ~~ wen-den om betaald te worden. In zijn brief « verthoont hiJ revererttelijck hoedat 'hij in den Jaere 1704 door den heer:e van Droog. was a.ensogt geworden om aldaer te comen ..woonen ende exerceren het ampt van school-meester, terWIJlen dat men hier van sijn onversien d'w-elck soud~ wesen tot gr-oodt gerief van den gemijnte om te leeren de ktnd~!en lesen ende schrijven s.oo rijcke als aerme waar v~ooren htJ soude geerne hebben voor het leeren der aerme kt~de-ren mede oock tot sijne subsistentie 6 sistere~ coren..fsJaers. het fruyt dat_ op kerckhof staet ende oock SIJnen vnJdOm van alle dorps ende b Coninckslasten... » Al dez,e voorwaarden waren aangenomen geworden, ehalve het fruit op het kerkhof. Sedert twee jaar had hij echter niets meer getrokken en bovendien werd 'he~ een so·m van 8 g 1 st voor speciaal werk voor de parochte onthouden ... ·Af e~ toe vindt men een glimpje .over het bestaan van het onderwijs alhier. In 1727 staat Rogier van Haelen als sc~ool­ meester aan,geteekend. Schoolmeester Karel C~udron vtnd~n we vermeld van 1729 af. Hij bewoonde 1het groot kerkebuts.

-69DenkeliJk was ·er een speciaa·l schoolgebouw want in evengenoemd jaar werd << hetaelt aen Niclaes Loex tim•merman ende Bhilips Danckaert üver het :leveren va·n 536 voeten' hert voor des·chol·e ende de kerck ». Na Caudron is Seger van Antwerpen Sohoolmeester en koster. In 1741-1743 treffen w·e als onderw·ijzer aan m·eester A. De Ruydts in een rekening waarin hij s·chrijft « in mijne schole tot Dr .. -. 5 stuyvers ter ·maent m·et het vier ·comt ter SO·fl?me van 18 guldens... » voor het onderwijs der behoëftige -kinderen. Hij had een zeer net ges.chri·ft.

Dank zij een pro·ces, waari~n hij als getui·ge optrad, vernemen we dat in 1766 Hendrik de Ruydts << jong.hman oudt omtrent de 21 jaeren SC'hoelm,e·ester binnen dese proöhie » was.. We m.eenen te mogen veronderstellen dat ·hij zijn vader . a.Js onderwiJz.er opvo:tgde. In 1784 r,reffen we hem nog •eens aan.

Om een woordJe over dat proces te zeggen, den 26 October, Zondags van de kleine kermis, van gemeld jaar, was Hendrik de ~uydts komende uit den« huyse van Peeter ·Hanssens -op den Arm van Dr. om naer ·het lof te gaen tusschen 2 à 3 uren naer middagh het welck alre·eds begonst was », getuige geweest van een verschikkelijke vechtpartij tusschen kermisgasten van Drogenbosch en van Vorst, waar 'het kort daarvoren ganzekermis was geweest en waar de ruzie begonnen was, waar.op die van Vorst thans weerwraak kwamen nemen. Er werd geslagen ·met dikke stokken, « viereysers >> (uit den haard van de keuken der ·herberg), baksteenen en bo-uten van wagens. Als persoonsbeschrijving van een der vechters werd aangegeven dat hij « aenhadde eenen groenen trijpen casack ende een s~ert jupon ». De anderen ·hadden « lynwaerten » kielen aan. Chirurgijn Miehiel van der Eist van Stalle stelde vast dat de ergst toegetakelde << een wonde op het hoofd ·had fer lenghde van omtrent de 3 duymen naest de slincke s·eyde rechtover het os peristael, penetrerende tot het pericranium » en moest hem 3 weken lang « cureeren ».

Bij testament, verleden te Mantpellier op 18 Juli 1806, stiOhtte de « maire » der gemeente, Louis Victor Dammeville, een Fransche school, waarin moest ·onderwezen worden « à lire, à écrire, l'arithmétique, l'arpentage et les principes de dessin suffisant pour cette partie, les éléments. de géographie et de sphère, sous Ie rapport de l'économie rurale ». Het toeziêht op de instelling behoorde tot de « mairie » en de ben-oe... ming van den schoolmeester, die noch koster noch :herbergier zijn m·oC'ht, m·oest bij vergelijkend ·examen plaats hebben vóór het stadsbestuur van Brussel, op verzoek en in ·het ·bijw·ezen van den « maire » van J?rogenbosch. Dammeville schonk voor die stichting, di-e .hij « InSrtitutlo-n Isabelle » h-eette, naar zijn vrouw, Isabella Wittouck, een huis gelegen op den steenweg die van aan 'het ·kasteel naar den Alsenbergschesteettweg liep, (naast de huidige school; sectie B nr. 307-8-9... 10 en 11 van 1

-70-

het kadaster), en bovendien een k!lpitaal van 8.~0 fr., waar._ van e·en gedeelte diende t~t betahng, aa.~ jan Wtttouck, vat1 een derde van genoemd ~huts. D·e onderwtJ~er moest kosteloos 20 ktnderen onderwijzen onder de behoeftigsten van .J?rogf·nbosch en, indien er aldaar zooveel ni~t ~are?, van RUtsbt·o :>k Hij mocht tot eigen baat andere leerhngen, mternen of externen onderwijs verstrekken.

'Naar de beschikkingen van het testament, moest de school uitsluitend Fransch zijn, maar de onderwijzer 'had er het onderwijs van den g?dsdienst e.n de Vla~~sche taal aan toegevoegd « ·comme indtspensable a la locahte ... >~ .•• In ·een verslag uit 1836 vinden we een beschnJvmg va.n de klass.en : Er waren << 6 rangs de ta·bles en forme de ~Upt­ tres. divisés en 97 cases ... 4 planches noires pour ensetgne~ me~t de la grammaire, de l'arithm_étique .etc ... un ~ableau a cases mobiles indiquant les exerctces hebdomadatres.:. un calendrier... une pendule ... une série. compl~te de. potds et mesures ... toutes les cartes géograplhtques, necessatre~ ... un globe terrestre... La I eeture est enseignée par la methode di te de M. P.rincen... à bureaux typographiques et les tableaux de ledure y adoptés... l'ut; de ces ,burea~x auquel l'instituteur a donné plus d'extens10n sert a ense1g1_1er no~ seulement la lecture en français et en flamand, ·mats ausst Ia numération ara:be ·et romaine ... » Op dat oogenblik thad de s·chool 159 leerling·en, waarvan 53 kosteJ.ooze. In de Zomermaanden waren er echter slechts 70 tot 80. Veertien kinderen kwamen uit naburige do.rpen.

Het schoolgeld bedroeg 12 fr. voor ·bemiddelden en 7.60 fr. voor minder begoeden.

Van ·de vroegste schooluren weten we niets. In 1844 werden ze gesteld van 9 tot 12 e~ van 1 tot 3 uur het gansehoe jaar door. De gr.oote ( !) vacaf!tle duurde van 23 September tot 1 October ... Er was geen klas 's Zaterdags ·en op Zon-- en feestdagen. .

De volgende wijziging 'had plaats tn 1887. In den Zomer van 8.30 tot 11.30 u.; in den Winter van 9 tot 12 uur. 's N~­ middags van 1 tot 3 over gansch het jaar. De Paaschvacantle werd gesteld op Witten Donderdag tot den tweeden Maandag na Paso'hen. De groote vacantie van den eersten Zondag van September tot den eersten Maandag van October.

Het « gestel des schoollokaais en desselfs gebouw laat niets te betrachten », Wûrdt in 1825 v~rklaard en in 1829 v:rne:men we dat de scho·ol een behoorhJk en zeer wel gesctukt schoolhuis heeft met eenen tuin van 54 roeden 10 ellen e~.dat aan dit schoolgesticht en ten hepoeve van den onderWiJZer een jaarlijksch inkomen gehecht ts ~~n 189 fr. In. 1843 werd in de plaats van de ·haag een afsluthngsmuur gebouwd van 22 m. lengte en 2 meter hoogte. Stilaan begonnen de ~chool­ lokalen, een verbouwd complex van drie gewone 'hUlzen, te verouderen en onvoldoend te worden. De school w.erd. vergroot in 1872 en in 1901 werd door aannemer Capel utt Etgen-

-71brakei voor 51.000 fr. een nieuwe school opgetrokken naar plans van houwmeester Fernand Symons. Zi.f is ·opgedragen aan Prins Leopold, onzen lateren koning, die dat jaar het Jicht zag. Die nieuwe school was gebouwd gew-orden naast de oude die men dac·ht te gebruiken voor een meisjes·schoo.J. In 1905 werd ze echter met den grond verkoc.ht omdat men voorgoed ingezi·en ·had dat men ze niet noodig zou •hebben voor ·het gestelde doel. .

In· 1911 werd een derde klas bijgebouwd. Even later nog een vie·rde, tot het noodig bie·ek een totaal en moderner schol~ncomplex te bezitten. Die nieuwe scho-o-l dagteekent van 1924 en heeft 73.465 frank gekost.

De avondschool werd ingericht in 1843 en daartoe werd een « quinquet à suspension » en een « burette à ·huiJ.e » aan- · gekocht. In 1872· werd daarbij een Zondagss·chool, vàn 9.30 tot 11.30 uur, gevoegd. · .

D·e eerst·e onderwiJzer van de Isabe11a-sc'hoo1, die gaande-. weg de gemeenteschool werd, was PieterFrans Massy, 6 Mei 1787 te Arendonk •geboren. Hii werd aangesteld -op 3 December 1812 en bleef aan tot in 1864. Als -onderwifzer ·en opvoeder stond ·hij z·eer 'hoog aanges-chreven. Daarvan getuigt onder meer ·het ·opschrift van zifn grafgedeukteeken in den buitenmuur van de kerk, links van 'het ·koor = « t Zijne gedachtenis zal eeuwig in zegening 'blijven. Alhier rust Pi eter Frans Massy gedurende 53 jaar onderwijzer in Droog-enbosch en, ·er den 12en van Jezusmaand 1871 overleden. Ziin gedenkzuil door ziJn tallooze leerlingen opgericht is hier ·binnen de kerk aan den H. Nicolaus toegewijd. » Dit laatste betee-kent dat tot ziJn aandenken een nieuw altaar voor Sint Niklaas ·opgericht w~d. · Massy was niet alleen een begaafd man en een g-eboren -opvoeder, .hij was ook een ·ede1moedi·g mensch. Hij had de schoolmeubelen uit eigen zak 'betaald en aan arme kinderen versc·hafte hii kosteloos boeken en gerief en kleedde diegenen die het noodig ·hadden. Hij had ook te Dr.ogenbosch een « Société des Instituteurs du Canton d'Uccle » gesticht, die in 1842 een to·elage van 100 fr. van dén Staat bekwam. In een van de menigvuldige drukselties van pastoor Davidts komt ooik een .lofrede voor over Massy. Buiten het ambt yan onderwi.fz.er, vervulde Massy ·ook dat van gemeentesecretaris en -ontvanger. BH zifn aftreden in 18n6 had hii 53 iaar dienst als onderwijzer, 45 jaar als secretaris en ontvanger...

Z·iin opvolger was Frans jozef H eylemctns uit GrootBiigaarden, 'hulponderwijzer sedert 1844 ·en ook als een. voorbeel'di~e kracht aangeschreven. Hii had 10 kinderen. Constant Pierret. uit Herfelingen, van de normaalschool van Lier. volP'de hem als hu-lponderwijzer op. Deze neemt reeds on-t&lag- in 1871. in-~evol·ge zijn benoeming te B-eert. Men vond geen plaatsvervan-ger. Eindelijk bood zich aan ... lsidoor Telrlinc.k. d-e hekende &chrijver en folklorist. lid van de Kon. VJa:amsch€' Academie, vader van Herman. Teirlin-ck neemt ontslag in 1874 om

-73-

-72-

naar St.--loost-ten-Noode over te gaan. ZHn opvolg·er is Bex uit OeHnélen, die· reeds na ·een jaar voor. slecht·en dienst afgezet wo,rdt, tte St.-OHlis-Brusseleen benoeming ·kdjgt ·en opg·evnl'gd wo,rdt door Gustaat van Damme uH Voo·rde van de no-rmaalschool van St.-Niklaas. Bij den schools·trijd van 1879 neemt deze ontslag « par suite de la nouv~He ·l'Oi sur l'ensd·gnem~nt primaire, .condamné par l·e~ premters _pasteurs .?:e l'Etghse comme étant hostile à la rehgton ·Cathohque ». Htl gaat over ·naar het vrij onderwiis. Leopold de Cooman uit St.-Li·evensEssohe komt in zijn plaats~ blijft. alhier tot 188~1 en wor~.f vervancren door Bugeen Failon, d1e ·na korten hjd beschtkbaar gesteld wordt wegens « Ie peu de fréquentation de l'éco~e communal-e », die slechts 37 leer·Hngen telde. Er bestond tmmers sedert jar·en een vrije schoo·l die ·dopr ~~ gem·e~nte was· aangenomen geworden en waarva,n ünderwt1z·er Vtclor de Ceuster de bestuurder \Vas. Dank zij ·de oppensioensteHing van schoolhoofd Heylemans in 1885, ko~ met één s'la~ heel de zaak getegeld worden : de aannem•mg v~n~ -de VriJe ·sohoo,l· wetd inaetrokken. D•e Ceuster, de onderWIJzer ·er van, werd hoofd và~ de gemeenteschool 'benoemd en zoo kon Failon op zijn beurt weder in dienst gesteld worden. De Ceuster overleed in 1917.

FaHon bleef tot ·in 1900 tot bij zijn benoeming te St-OHlisBruss·el en werd vervancre,n door Pieter facobs, di·e in 1917 schoo.l,hoofd wordt. Inmiddels was Jan Joz. Schoofs uit Zepperen van de normaalschool van St.-Truiden benoemd geworded. Bij zijn onts1lagneming -in 1913 wordt hij opgevolgd door fan Rumold Bugeen Blavier, uit St.-Trui·~·~n van de n?rmaalschool van die stad. In 1918 aanvaardt hiJ ·de betrekktng van turnmeester aan het Atheneum van Leuven. Zijn opv0'1:ger is Bdgard Maria .fuliaan Haccuria, uit Jeuk, van de norm~al­ s·chool van St.-Trui den. Op 30 Augustus van hetzelfde Jaar werd hij tot school•hoo-fd benoemd. Veertien dagen later werd bok Jozef Aesseloos van Ruisbroek tot -onderwijz.er aangesteld.

Ook Frans van Haelen ui~t Ruisbroek wordt dat jaar benoemd. Karel Leopold Coudron volgde hem reeds in 1920 op en in 1921 werd Karel Lamarche uit Drogenbosch benoe•md.

De naaldwerkklassen voor de m·eisjes, in 1875 ~.ingericht en in 1898 afgeschaft, werden o. m. gegeven door Paulina Jacquemyns. .. . . . . .

Over het meisjes-onderwijs vonden WlJ mmder mhchtmgen.

We weten dat de heer H. Rey in 1864 in de gebouwen van het pachthof Keyaert, waarvan de keuken nog bestaat, een meisjesschool met bewaarschool oprichtte bestuurd door. de Zusters van Virginal. De groote klaslokal~n wer~en biJgebouwd in 1896. Bij het afsterven van den stichter het pa~toor Davi<:lts een blaadje drukken vyaarvan we den tekst ~terna opnemen omdat er een en ander 111 V'OOrkomt dat voor de mwoners van Drogenbosch en Ruisbroek niet zonder belang is.

•

t

GODVRUCHTIG AANDENKEN. Den 23 van Christusmaand

1870, is de heer H. Rey, heer van het kasteel te Droogenbosch, over-

leden, bediend met de H.H. Sakramenten onzer Moeder de H. Kerk.

Zijne talrijke vrienden en kenni·ssen zullen met droefheid maar -· ook met troost dit afsterven vernemen.

Wij· zeggen met troost, want de menigvuldige weldaden, welke hij langs zijne levensbaan strooide, zijn aan aUen bekend: T~ot stkhHng onzer lezers zuHen wij zegg.en, dat hij geen van die menschen was, welke, na eenen grooten rijkdom bekomen te hebben, hunne medemenschen trotsch ·over ·het hoofd zien.

OpgebJ.azenheid kende hij niet; integendeel, hij schiep zijn be·hagen in het dikwijls herhalen hoe hij tot die hoogte gekomen was, te weten : door de ·godsdienstige lessen •hem door eene verjaagde k1oosterntaagd, zijne tante, tijdens de kinderjaren ingeplant, en door· onvermoeibare zorg en werkzaamheid gedurende meer dan' een halve eeuw.. God zegende hem, en de heer Rey toonde ook aan Go.d dat hij niet ondankbaar was. Hij stichtte in Braine-·le-Oomte, zijne geboorteplaats, een gasthuis; în Ruysbroeck, waar hij zijn vermaard· fabriek heeft, een kloosterken voor he·t onderwijs van arme kinderen.

Ook in Draogenbosch stichtte ·hij een· dergelijk· klooster met hetzelf.de doei. · .

Die beide kl'Oosterkens zi.in door ·hem aan de engelachtige z-org der dochters van de H.H. Harten van jezus en Maria toevertrouwd.

Hij beminde van ha·rte de·n luister van Godshuis, de kerkversiering. Onder andere schonk hij aan onze kerk eene klük, eene groote geschHderde glas.raam en altaar. Bij al die edelmoedige daden voegde hij e·ene menigte andere, en wat wij niet mogen vergeten, het goede voorbeeld. In Ruysbroeck bewerkte hij de instelling van het Genootschap van den H. Franciscus-Xaverius, schonk aan dit genoots·chap, dat waarachtig tot verbetering der werkende klas in onze tijden door de Voorzienigheid is ingesteld. een prachtig vaan, en wat meer is, vermengde hij zich ootmoediglijk onde·r de broeders bij de algeroeene communiën te Ruyshro·eck en te Halle. Menschelijk opzicht kende hij niet, en schaamde zich nooit, wanneer het I-J. Sacrament was uitgesteld, het op zijne twee knieën knielend te vereeren, voor dat hij zich op zijne pl·aats begaf. Wij zijn zeker, dat zijn naam in de ·huisgezinnen der duizende werklieden, waarvan hij de oprechte vader was, en ook in de kloosters die ·hij stichtte, jaren lang zal in zegening bl1jven.

Wij zijn waarlijk blijde deze weinige regels onder de oogen der solidalren te kunnen brengen, wier l-ofspraken zich alle in deze zes heidensche, beestachtige woorden bepalen : « Que la terre vous soit Iégère », terwijl wij, Christenen, gewoon zijn en ons aan die gewoonte zulle·n houden, bij het sluiten van een graf te zeggen : Requiescat in Pace, dat hij in vrede ruste.

Deze veeg uit de pan is echt iets van Davidts : zonder een steek of een pijl naar den tegenstrever, kon hij ·het nooit zeggen of schrijven.

Buiten de ·hiervoren ·he·handelde -onderwijs·inrichtingen bestond er een instelling voor middelbaar onderwijs bestuurd door Eug. fan Dufresny, gehuwd met Serafina Lauw-ers en overleden op 28 Mei 1856. Hij werd hegraven op het kerkhof van Drogenbosch, waar zijn grafzerk nog bestaat : een liggende zerk van witte steen in gotischen stijl m·et opschrift Dufresnty MDCCCLVI. De lokalen waren gelegen in het oud kasteel aan de kerk. Naar inlichtingen ons verstrekt door den heer J. R. van Haelen, oudburgemeester, had Dufresny het kasteel met de aanboo-righeden in ·koop. Maar op het laatste oogènblik kocht de heer Rey bet eigendom en moest Dufresny verhuizen. Hij

-74·-.

heef•t dan nog eeni·gen tijd sohnol g·e·houden in èen huis bij Kalevnet, maar niet zeer lang, want naar het schijnt 'had hij zich den tegenvaller zeer aangetrokken en stierf hij van ver, driet.

Welke vakken er juist onderwezen werden weten we niet, maar in 1850 was er als leeraar werkzaam de te Moutcontout (CO.f:es du Nord) geboren Franschman Mathieu Jean Marie Rouillère, 41 jaar oud, profess-eur de langues au pensionnat de M. Dufresne. Rouillère ·moest een soort van univers~eel genie zijn want ~bij onderwees Fransch, Latijn, Grieksch, wiskunde,· aardrijkskunde, geschiedenis enz. Het Nederlandsch was hij echter niet machtig. Hij was gehuwd met een mei·sje uit ·een Brussels·che familie, verwant met die van schilder Teniers.

In het vorengemeld jaar werd ·hij benoemd tot leeraar aan het · Atheneum te Gent.

Later is er alhier ook een meisjespensionnaat geweest, bestuurd door de Zusters van Virginal. Deze hadden van de familie Loicq 'het eigendom gekocht waarin thans het gemeentehuis gevestigd is .en dat toen een oude herberg was die dnor de Brusselaars fel bezocht werd. Om de inrichting te vergrooten waren ze ook voornemens een d~~rac·hter gelegen weide te koopen, doch kregen daartoe, schiJnt het, van hun geestelijke overheid geen toelating. De toenmalige kard_inaal, Mgr. Mercier, was gekant tegen een overdreven vermemgvuldiging van kleine kostscholen e.n hoewel zijn twe~ zusters. t·ot de orde behoorden, maakte hiJ voor hen geen wtzondenng.

Zoo kwam het dat ze de -onderwijsinrichting in 1908 ophe-ften en het goed van de hand ·deden.

(Clichés Vlaamsche Toeristenbond).

Schepenbank.

Drogenbosch ·behoorde reeds vroeg tot een van de 23 dorpen van de hoogmeierij St. Genesius-Rode.

Van in het midden der t7~~a eeuw vergaderden de schepenen voor het houden van ·hun « genechten » of gerechts... zittingen achtereenvolgens ten huize van Jan Voets, pro ... cureur; in de herbergen den Bieshoecht, de Drij Mastellen;

- .. 75-. te~ huize van Jart van den Broeck, in den Rooden Leeuw; ten · hUiz.e van Jan van Eertbrugghen, in ~het Bomgat de Drie !<onmgen, den Dan:ckaert; bij Hendrik van den Pl~s· « w·eirt m d~ Mastelle brugg·e (1735), in den Gr·oenen Boomgaard, in de Lampe·, op de .Gote en op den Heytbempt. Voor ·het afs.Iuiten van de rekeJltngen met den -h~·og~n~ier van Rode, v·ergaderden z·e te Bruss·~I « In de Conmgmne van Sweden >>. De sch~penbank gebrutkte in 1295 een rond zegel, waarvan het schild ·het. wapen der Berthouts droeg. In den rand stond · S. scabinor. d~ sicca silva. Later, van 1392 tot 1574 kwa~ op dat zegel Smt ~iklaas, met mij'te·r en staf. Aan wee:szijden werd~n twee. schilden geplaatst,. het eers·te ·met een arend met wtgespr·etde wieken, het tweede, vers.i·erd me·t een gekauteelden toren. Het opschrift luidt : S. sca·binorum de Dr-oa~henbossche. o In het archief bevinden zkh de . vo·lgende zegels van ~rogenbosch : Charters van Brabant. nr. 231 ( 10.1.1311) _ gtet~orm 12017- Charters van de A·bdij van Vorst (kerkelijk archte~) ~7.9.1295; 12.12.1400; 28.3.1421). Arc·hief van de Com'mt·s~te van O~·enbaren Onderstand van Brussel - St-Pieters·~ospttaal - Jaar 1387 (gi-etvorm 27172). Archief der Jezmten. GoUege van Brussel nrs. 1077-1092 (jaar 1645 en 1659). Rekenkamer nr. 1378 - jaar 1696 - (gietvorm 15400). « Offi~ce Fiscal » ~an Brabant nr. 349, to 67 v<> _ 13.10.1781 (gt·etvorm 24061). 3e afdeeling Familiearchief fonds Carloo, doos der charters~ (8.3.1591 en 16.1.1624). ' Het door de gemeente te vorder.en zegel is dat van 1781 d.oordat de familie van Arenberg de 'heerlijkheid tot bij het etn~·e van het oud regime ·be·houden heeft. Het verbeeldt een sc:h1Id m·et. drie roz.en, omringd door een halsband van ·het Gulden Vhes, gep'laatst onder ·een met hermelijn gevoerden mantel met er boven een kroon der van Ar·enberg's. . De Hert~wyck's h::dden ook een cijnshof ·en wijl di~t geen zegel had, zegelden ZlJ zelf de vóór dat ·hof verleden akten ( 1420 ·enz.). De· misdadigers werden· gehalsrec·ht op de 'hoogte (Jbove~· ·Droogenhossche, 1526). Op een kaart van 'het einde van d1e eeuw staat de galg nochtans in d.e laagte, niet heel ver van de· Mas.te11ebrug. . .Hierna ver!ll~lde:n we de ons bekende m·eiers, schepenen, gr1fft.ers en offtcteren ( preters) van de ·oude schepenbank, ev:enal~. de burgemees~ers, schepenen, secretariss!en en commtssa~nssen van h-et n1euw regim·e.

Meiers.

Gollve Lyssen (1496); Hendrik de Kegele ( 1534... 1542) • Fra'!~ van den Bossche (1562-64); jan Bruneels (1593); Dam~l van der Kelen (1616-22); fan Weernaels (1628); Mathijs de Vleeseh-oudere (1638); Marten van Wayenberge (1?51); jan Ereeekmans (1652); Karel Havef {1661); Hendnk de Fra~cq (1662); jan Clerens (1663); Pleter Hauwaert (1664); Wtllem Ctaes (1664); Niklaas Crokaert tt665); jan

--· 77...

-76Brunneels (1666); V:an Kerckhoven (1672); Marcus de Ghynst ( 1673); Oill,is van der Vinnen, som·s ook van der Winden (1691); Ft~ans W.aufers (1693); David Teniers (1696); Melchior Teniers, substituut meier ( 1698); Adriaan Claessens ( 1702); zijn gezin omvatte zijn vr~ouw, drie kinderen· ·en een

meid. Zijn boerderijtje bestond uit 1 tkoe, 1 vaars, 1 kal1f en 1 varken.

Hendrik Frans Donck (1708); Boudewijn van der Meynsbrugghe ( 1722) ; Frans Lanné ( 1734), ·drossaard .te Carloo 1717. Was tevens mei·er va1n Vor·st •en g.rHfie-r van Ruisbroek ·en van Dworp. j. B. Lanné ( 1757). Frans Lanné ·neemt onts,Ia:g ten voordeel'e van zijn zoon J. B., << Greffier de la Chef Chambre »; woonde te Voorst.

Karel Lodewijk Delcor ( 1764) was landmeter en tevens tneier van Groot-Bijgaarden.

J. B. Lanné (1775).

Sirnon jozef Oiblet ( 1784), « notaris by den Souv·er-eynen Ra·ede van Brabant te Beersel residerende ». Sam·en met zijn vrouw, Bernardi·na PauHna Notaerts kocht !hij in 1793 van Hendrik Luckx van Brussel, een huis te << BeerS'e1 onder Caelevüet m·et de ca·mer da:er neffens a.Iwaér placht te zijn het compto,ir van den ·notaris Cattoir » griffiier van Drogenbos·ch.

Louis Victor Dammeville was « mair~e »·in den Frans·chen ti.t d. Hij fundeerde een mis met uitdee.Jing van 50 fr. ·en van 50 brooden ·half koren en half tarwe aan den arme, bezet op de weide den << Trawant ». Hij s·tichtte ook ee,n school. (Zie Onderwijs). Evengem·eld brood was het « 111astelui.n of gemengd brood als i~n deze gem·eente in gebruik z:ijnde ». De twee ander-e soorten waren 1het brood << van enkele rogge » en het brood «van ·enkele tarwe ». Die broodsoorten werden aldus in 1826 door den Raad ambtelijk vast.gesteld.

Georges Louis Stevens, papierfabrikant ,en ontvanger der belastingen te Brus·s-el, was burgemeester van 1818 tot 1836.

In 1830 had hij verzaakt aan zijn wedde van ]burgemeester.

Omstreeks 1823 is ook Geeraard Mus ·een tijdje ·burgem:ees·ter geweest. .

De ni·euwe ,gemeenteraad van 1830 was sam·engesteld als v-olgt : G. Stevens, 'burgemeester; J. B. Keyaert, te schepen; Maximillaan Destrée, 218 schepen; Hendrik van Haelen, Seb. Mommaert, Pieter Michlels, Hendrik }aquemyns, raadsleden.

Andreas L-oix is burgem~ester in 1836. Jacobus Berghmans in 1839. Karel Ladewijk De Pu)lsseZaer. in 1843. Deze was 11andelaar i'11 ijzerwerk, speeerHen e·n fabrikan~t van kaarsen. z,ijn erfgenam-en schonken ilfl' 1900 een gekleurd raam aan de kerk van· de hand van Fontana. Het st-elt den H. Carolus Borromeus voor, maar het is ver van een meesterstuk te zijn. hoewel bet bijgewerkt werd nadat de ,kerkelijke overheid had laten opmerken « que St. Charles avait une tigure par trop vu~gaire ~.

~n: 1857 wordt Karel Frans Stevens, burgemeester. Hij

n.~~emt ·o!:tslag in 1870 en wordt .op:g,evolgd door Jozef Loix

d~·~ op ztJn beurt .ontsla1g ind!·~nt i~· 1874. j. B. ~an H·aelen i~

z~~n

opvoJ,ger. Na dezes. overliJden 111 1884 komt pas in 1885 ·n z·tj1U: plaats Van Breelwater tot i•n 1888 .i~n w·elk ·aar Jfuber~ · bur~g·eme:estter wordt tot in 1897. ln l898 y,oJ: Jt 1 B V .Y ~aelen hem op tot in 1908. Egied. Coosemans ~s nΕeu!~ .urgemeester. _In 1911 wordt f. B. Van Haelen 0 ni'euw bur- · gem·ees~ter ·tot 1111 1921. Dan volgt Piet er Calmeyn pdie ontsl neemt ~:t:t. 1931 en V·ervangen wordt door Emiel 'van Le. ag. den hUldt,g•en bur-gemees·ter. · euw,

de

.

Schepenen. -

De oudste schepenen die we

a~ntroffen

~Jn: J~n Beerselman, Ooien van Muers, Jan Crokaert ( 1531) .

endrtk Crokart, Steenberch en Ereeekman ( 1534) ; J erom i~ nus de Waelsche en Geeraard de Ridder ( 1538) · F de.nh~olsCschel, L(ucas de Riddere, Walraven van 'w~!fssc;~f te te oo s 1593). · ' Daarna yülgen. : Jan van Strecke ( 1629); Andries van Rossum ·et T Seraett_s (1688); Jan van Strecke (1651). Jan ~erheylewegen (165~); Antoon Coomans (1651); Joo~ van utsem. (_1?~1); Wrllem HuJ.lebergh of van Huldenher h ( 16 ~ 2 )' Phthp Offhuys (1659); WiHem de Vleminck (1660g). an Clerens. ( 1660) ; Pt·eter H.auwaert ( 1661) · Fra , ' Volcx·em ·Jan• o·Ifll-CX · ( 1662 ) ; A ugustinus van Cuts·em , van· . ' . (ns 1663) ~~anf' Ad~am ( 1664) ; Gui'll. Claes·, Guill. van Di·est ( 1665) ~ ~co.aas rok~ert (1674); Arnoud van Hael·en (1671)· Za~ c anas. de Kne (1675); Frans Wa,uters, Frans Crokaert (1681), M·erten de ~ue ~1690); Steven de Gheynst (1692).

N'kl Als «. ~chepenen adviseurs >> had de schepenbank in 1704 l aas F1hp de Plecker en Willem de Vlees·choudere bet'.rten a dv·ocaten. ' 'Ll J~n van Haelen, Philip PJaes ( 1707); Frans Wille-ma·ers. g~ 7.dr~k n den Kerckhove; Frans W~outerS'; Frans Crokaert~ I ts ·e r~ve ( 1700); Jan Ia Branche; Jan de Bue. Joos ' Hae~wyck;. Frans Crokaert ( 1701); Boudewijn 'verhe;l~~ w(lef15e)n·; WJtlle·m de Greef; Jan van Kelego·m ·of van Kielegem ' aspar van Haelen; Jan Anneet· Sirnon Hermans (1710~; Matheus de Bue (1719; Frans Crokaert (1711)· p· ter HOIIIeberch (1712). In 1721 werd namens de herto .' teArenberg, yrouw·e van de heerHJkJheid, door Ferdin~~~ v~~ War.ny, meter van H.aiie ~n rentme·ester van de hertogin den ~ed afgcenomen van de nzeuwe schepenen WiUem de dreef· rans .r.ockaert; Frans van Haelen; Frans Wouters. ' P~tl!P Danckaert ( 1722).

Odhs de Crie; Rogier Crockaert ( 1734).

Matheus de Bue; Aert of Arnoud de Vuyst Willem de Wandeleer, Oaspar van Haelen ( 1737 ). ' omd1f d![43 dwordt voorgesteld. _vijf schepenen te benoemen T h 1 d« e gewoon:e zou ZtJn 5 schepenen te ·hebben » oe wor en er maar vter ·benoemd : Jan Danckaert· Simeo~ Herremans; Jan Chevalier; Frans van Haelen. .. ' '

M

1

1

0

-·79 -···

-. 78In 1748 worden de schepenen « naer noen op ten kasteele » verzocht v;oor de ·eedaflegging. W·Otrden benoemd : Frans van Hael1en; Si·mon Herremans; jan de Bue en Frans van Ha•lewyck. jan de Bue was tevens << borgerm.eester ».

Pi·eter Miebiels ( 1760).

Jan W·outers; Niklaas de Bryel ( 1762).

Sebastiaan Anneet; Gillis PoS'mans, Paesmans of Postmans; j. B. van Hael·en ( 1772).

Pi eter Miebiets ( 1777).. WiHem Louckx ( 1787).

Jacabus Crokaert, Judocus van Hael.en, Jacobus Wauters, Oerardus Mus waren de laatst·e schep·enen van het oud regime. Zij hielden hun laatste vergadering op 5 Maart 1795 voor het v~erlijden van de akte van V·er:koop, door de ab.dij van Ter Kameren, waarin al de nonnen met hun klooster-· en familienaam verm·eld zijn, van 4 koopén beemd in den« Sinnehempt », onderscheidenlijk 2 bunder 50 roeden, 1 dagwand 86 roerden, 5 dagw. 36 roeden, 2 dagw. 36 roeden groot. De eerste drie perceelen werden gekocht door Willem Wittouck, licentiaat in beide de rechten en advocaat bij den souv·ereinen Raad van Brabant, en Elisa:beth Wittouck voor de s·om van 3210 gulden, en het Ll!e door Willem Steens ·en Anna Maria Hauwaert uit Brussel, voor 430 .gulden.

Griffiers.-]. Bruneels (1603). ]. B. Minne, « l1es't afgestorven griffi.er ... met cleyne reputatie» (1606). jan de Bruyn, 1606-1624. Johannes de Witte, 1628. Heuze (1638). Job de Witte, 1652, 1656 << wijlenn1·eester Job de W~tte insynen l·even greUier ». f. D. Mostinckx, 1659. Karel Havet, 1667. Hij was tevens rentmeester van kerk ·en arm·e. Hij volgde Broen M~m·maert ·Op, wiens weduwe de papi-eren ·en boeken niet wou afgeven. Het kwam tot ·een pro-ces waarin we v.ernemen dat Havet tot borg had << Anthoen van der Linden borger ende poorter der Stadt Brussele c-oopman van houdt woonende tot Obbrusser ( St-Gillis) in de herberghe genoe-mpt den Vos w·esende eenen man sustinent ende van middelen ». Dit was e.chter niet voldoende en zoo werd « Philips Offhuys chirurgijn van synen ambachte ende innegesetene poorter der Stadt van Brussele woonende neffens de Cappene kercke in syn eygen huys » tweede borg. jan Alexander Havet ( 1686); was notaris·. C. van den Kerck.hove (1672). j. B. Minnen (ook Minnens en Mi·nne), 1689. Dingemans1 1699. Pieter de Vadder1 1695. Willem de Vaddere, 1700, 1707. « Eed afgelegd ÏIJ.1: handen van meyer Melchior Teni·ers ». Hij woonde te Brussel. Carolus Magnus Delcor (1711). M. P. Delcor (1763). ]. j. Cattoir (1780).

Officieren. jan de Smet ( 1638). Andries Anneet ( 1666), « woonende rechtover het casteel). jaak van Haelen ( 1680). Als blijkt uit volgend stuk bracht zijn functie hem niet veel op : « De onderschreven schepen van Droog. attesteren als dat Jacques van Halen officier dersetver prochie synde

bel'ast met V·ier a vijf kinderen ct · · h ~on tie van. ~ff:i,der niet en bes:a~t·ei~:lJ:ni:J':vro~;ddtt sijne

~~n~:e~;~~:.~~~~~Jt~~~ si~~e ki~deren ~erlij~ ~a~: dee w~~l'~~

eenen su.bstt'·tut ( 1 t y g ntet en ts offlct·er al,leen. ·maer · ·· · P aa svervanger) · d d t · obJect ende ten uytterst·en faillant 1~· j!e :el~o~~·te~ny·;~~o~f.n geen sess·e guldens sjaers werdich en is· te jan D Oh . ... » Frans Cro%aert e~~~1 Ó)l69/~~ indrBze~ van Itterbeek ( 1691). · · . a rayns, ook La Branche ( 1711) B (1. 727): o/nfsw~z m~~erde(~73B5o)sch/ (k17H15). jaak Scholiers l ct ·· · aa eymans ( 1757) H" e& e ZIJn eed af samen m•et Daniel Belsack officie ct · IJ cht·e. van Beersel.·ende Hendr·ik Lab arr-e.;. tot h , r « .·~~ ~ro-

~=rJ::fJ• p~arag1e ende vi•ssoherije van Drogenb~s;ha~~e~~7~~

dron ( 1~~3). 760). F!ians de Bussclzer ( 1780). H endtik Cau-,

G·emeentesec~etarissen _ De . . . de -opvolg-ers van de griffie~s va .ffemeentese~retanssen zijn di,en we dn 'het ·nieuw r·e ime k n ·~t oud regime~ De eerste die na 45 ja . d', . t ~ ennen l'S Massy, die onderwijzer Loix, landbo~~e/e~se~~nn~e~~~, :ervangen wordt door Fran; wordt opgevolgd door Van Ni echter kort d~arop ont.sla:g en

Na laatstgenoemde komt Aug~;;eE~:~J~t~s te St.-Renel~e.

f,..

,

voorde, r-eeds s·ecretari's te Vorst usseyn van VtlBrU;gge v·ervangt ·hem in 1869 e bÎ"f/Jn broeder Frans uit !· K esten!ont in ziJn plaats hen~emiJ w~~~ttot 1878, wanneer m 1902, ts Ernest Clercx uit Beersel t . Dezes ?pvol.ger, J?,aymond van Li peveld d ·.. ' ervens secretans aldaar. ambt sedert 1939: e, e hutdtge secretaris, vervult dH Politiecommissarissen _Pi t J .

Erembodegem 1913-1928 J• o f De erW'?Z·ef van Ltppevelde uit · ze e Itte s·edert 1929.

. '! ••

I

•. • •• • ••

.

.

•

••

.

•• .

.

~~'I

.

..

•

•• "'

:":,,

•.

r·

••

.•

.

.

•• . .. . :.

I

.

l

•

...

•.

I ··: . .•• • .• . . . .• • •• • • I • I

•..

.

I

•..

•

I·

***

#

•

I •

I

I·

• •

'!

•

I .

•

.. ..

••

...

• .•

• ••

••

.

. ••

•••

.•

. ••

'.

.... .•.•

• ..

•

-80zooals w·e vroeger zeiden, in de eene of ~e andere herberg en de griffier verrichtte zijn schrijfwerk th~ts.

Het eerste wat we over een raadhuts ·ho01·en dag~e·e~ent uit 1825. De « eigenaar van ·9:et loka~l die tot raadsh~ts d1ent en di·e tot heden ko·steloos IS gebrutkt g·eworden VI aagt nu eenen. jaarlijksehen huurprijs van 10 gulden », :v~t wer.~ toe:estaan. Waar dat lokaal gelegen was valt moetl~Jk te ~1SS:~n. fndien dit lokaal tot in 1847 hetz.elfde geblev~n 1s - In dten tusschéntijd staat niets over het ge:me·entehuls geboe~staafd - lag :het naast de huidige jongensschoül. Immers. 111 een klacht aan den Minister van Openbare Werken, waarvan de Posterijen toen afhing-en, over het feit dat de br~evenbus aangebracht was aan den binnenkant van het hut~ van burgemeester De Puysselaer, zoodat men, om een bnef te posten, dezes winkel ·moest binnengaan, verneemt men dat De Puysselaer « rechtover het ge~meentehuis » woonde. Weh~u,. het goed van onzen burgem·eester was gele~~en ~< op het ut.te.mde van de gemeente tegen de waterloopen dt·e z·e schetden » ( 1887) nl. Drog:enbosch en UkkeL . .

Om op die klacht terug te komen, de burgem·.~·ester. dt~ er persoonlijk in betrokken was, antwoordde dat ZIJn huts Jaar in jaar uit van 's morgens vroeg t?t 's .avon~s laat open was ...

Tedoops weze gezeid dat 111 d1en tiJd de poststukk~n alhier besteld werden door een brievenhesteller ·van Brussel.

In 1837 had postbode Vollaert op zijn ronde bevonden dat het plankje met de lichtingsuren van voor.melde bus~ afgevallen was. · .. d Nadat het oude pastorijgebouw na de vo1tooung van e ni·euwe in 1886 vrijkwam, besUste ?·e raa.d 'het beste deel van dat oud gebouw tot gemee!ltehuts m te nchten. De overbrenging van de diensten gescht·edde m 1887. In 1912 w·erden door architect Symons plans opgemaakt voor den bouw van een nieuw gemeentehuis, maar niet uitgevoerd. In de plaats daarvan werden de gebouwen van de kostschool ~an ~e Zuste~s der Heilige Harten aangekocht en, na aanpassmg, m 1912 m gebruik genomen.

Brandw,eer. - In 1826 verlangde het Nederlandsch bestuur dat door al de gemeenten maatregel~n tegen brand zouden getroffen worden, o. m. de aanschaffmg van een brandspuit. Ons ge·me·entebestuur antwo·ordde daarop ~at het « onmogelijk is eene 'brandspuit a~n te schaffet; gezten d~n rengen (geringen) staet en het kletn getal der tn:voners dte zich maar luide heklagen over de zware 'belastingen .. · en voorts dat ·het niet noodig is een opperbrandme~ster, brandmeester of onderbrandmeester te benoell!.en vermtts.:· ·er geen spuit was ». Een i ge ladders waren ZIJ w~l beretd aan te koopen. In 1831 wordt in denzelfden zin o.pmeuw aangedrongen maar de Raad antwo·ordde dat burgem·eester Stevens een' ( pompe à feu » heeft die hij voorzeker graag zal laten gebruiken in geval van brand.

--- 81 ..,...__

Electriscbe vetlichting en waterleiding. - De ·electdsche verlichting werd aangelegd in 1922-23, de waterleiding in 1932-33.

· Landbouw en nijVJerbeid. - Door zijn ligging, grootenqeels· in de lage Zennebeemden, was Drogennosch, evenals ~ui.sb~?·ek en. Vorst, ll!eer ·aangewezen op veeteelt dan op eigenhjke landbebouwmg. Op de 215 bunder die het dorp groot. wa~, telde men in 1686 slechts 35 b. bouwland tegen 176 b. wel'land en 4 b. bosch. Veeteelt en landbouw waren dus tot- in den industrieeten tijd haast het uitsluitend bedrijf onzer g·emeente.

Uit ·een statistiekje van 1745 stellen we vast dat 46 gezinnen ten minste één koe bezaten. Twee daarvan hebben er de ~ene 10, de andere 12. Samen waren er 16 paarden, 115 . koe1en, 15 vaarzen en 1 os. M·eestal vonden die dieren hun voedse.l in .de beemden ·en op. de gen1·eene weiden, ·onder de bewakmg van « den~persoon di.e beesten op den be·mpt gaedesl.aet » ( 1726). In de rekeningen van de Abdij van Vorst heet dte persoon een « cayer ». Dr. Em. van der Linden vond daarvoor te Carloo het woordje « crayer ». In 1621 had de « Cayer.e » van de a!bdij van Vorst, jan van der P·ennen, 16 of 17 << koyen » op de geme·ene weide van Drogenbosch g-edreven. Dit gaf aanleiding tot een geding waarin men verneemt hoe vaak wegen vroeger van hun oorspronkelijken loop afwijken, «. dat den driest of herstraete lancx de gemeynte van Vorst 1~ gemeyn gemaeckt geweest aen de ingesetenen van Vorst di-e groote. ba ene van Brussel en na er Halle daer den voerschreven wech voortijden plach te loopen waervan den selven driest heeft behouden den naem van herstraete >>.

Waren de .menigvuldige overstroomi'ngen in de streek een vervelend gebeuren voor de inwoners., van een anderen kant kwa.men ze .de be·emden ten goede. Zelfs was er « bij e·en brugje g:ezegd den balk eene waterl·eiding (aangelegd) bestemd om tn de gr.oote waters de ge·meenteweiden te overst:oomen tot 'haere meerdere vruchtbaerheyd ». Voor sommlge gedeelten van d.e beemden die niet vanzelf onderwater~en, was er zelfs onder de verschillende eigenaars een regeling getroffen « voor het leveren van het water in hunne weyden >>. Daartoe betaalde onder meer de abdij van Vorst aan den heer 3 sisters rogge jaarlijks. In dit bedrag was ook « het passeeren .over de ~rugge tot Ruys.broeck » begrepen. Dit gegeven vtnden we 1n een plbces wt 1700 waarin de abdij harerzijds 70 gulden eischt « over het leveren van visch hoppe ende het weyden van een rindt ». ' De grootste plaag voor de landbouwers waren de ziekten van het vee. Daartegen was men ongewapend. Afmaken en afzonderen was het eenig middel. Zoo was « ten jaere 1734 omtrent de rnaent maye overgecomen eene sieckte ·onder de bestialen, welcke sieckte niet anders kennelijk eQ was dan voor eene rasernije, ende daer de beesten benevens de andere

-82-

-83-

waeren pasturerende ende door dijn stonden te be:de-rven alle de andere beesten ... d'welck soude geweest hebben ·eene totale ruïne deser :prochi.e so wast bij s-chepen ge.resolveert van deze beesten. doodt te s~mijten, ·ende deS'elv:e m de aerde te. beraev.en opdat .de andere daer door m·e~ en süuden. w~mden ~eïnfecte·ert, ~elcke sieckte nochtans m·et daer en bleke te wesen ra·sermJe... » . .. · .

In October 1770 brak er ·een vers~hnkkeltJke besmettelijke ziekte onder de « hoornebeesten mt ». Van welken aard Z'e was weten w·e niet. Schepen Ja~ Wouters w·erd naar Brussel gezonden bij den << agent t'Ktnt om regle•menten te doen maecken » betreffende « het pastureren van de beesten .

De hoornbeesten werden aan ·huis opgenom~n .« met hun signalement ·ende de s·taHen g•enombr·eert ». Btj dt·e g·elegenheid w·erden ook de honden « van :huys tot huys » opgenomen.

Hierna de lijst er van : « In de Dorpstraete loopende van Caelevoet voorbij de kercke 3; in de Beerselstraete 1 ; Vervolg van de Dorpstraete 1; op q·e_n arm .ofte casseyde van Droogenbosch 8; In de Camstraete 2; vervolg van de Dorpstraete 3 · achter de kercke 0; in de straete loopende naer. den Keybempt 1; in de straete 1; in de straete tegens den bempt van Vorst 1; op den Hallew.egh 2; over de. Mastellebru~ge ~· Al het vee van vier of vijf stallen werd 111 ·de aanweztgtheld van de schepenen « g.eëxe-cuteerd ende ·gedelft ». Voor he~t bewaken van de w•egen die toegang tot het dorp. verl~·enden waren er « prev·osten » v:an Brussel &~komen « ~te alhter .~e­ logeert hebben tot het vetHeer en ten tl]de van de be·smett.eh]ke sieckte der beesten ». · Niet alle·en de runderteeH, maar ook de schapenteelt werd er beoefend en deze laatste genoot een v~on:echt .dat sedert « in1memoriaele tijden ·binnen dese proch1e 1~ stn~te abservantien is geweest », en waarbij de inwoners Vrtjstelh.ng enoten van stand- -en marktgeld. Onder welke omstandtg~eden zij dat voorrecht bekwamen is niet bekend. V~rkr.egen zij dit doür de bemiddeling van een hunner heeren dte steeds een groot gezag geno·ten in het bestuur van de st~d Brus~71 en in den Raad van Brabant ? Stamde het n~g utt den hJd der heer en van Oritnbergen ? Men .weet het m·et.

In de eeuw betwistte Jaak B!~nckaert, pac~ter van den veetol, hun rechten en eischte hiJ de overleg~tng van charters. Ingevolge een onderzoek bekwamen. ?e mwoners van we e den Raad van Brabant de bekrachttgmg van hun oude vrnstellingen. Zij betaald~n· echter den tol voor hetgeen ze buiten hun dorp kochten, om te Brussel voort te verkoope~ (22 12 1441) De dieren die zij te Brussel verkochten, hetztJ ze i~ cÜe stad gekocht war~n, ~etz.ij z.e uit hun stallen voo~~­ kwamen waren niet tolphchttg, mdten ze ten mms~e dne maand ~ud waren (voor paarden 6 weken). Zoo b~shste de Raad bij wijze van verklaring op 13.2.1443. (Regtstre des sentences des années 1440 à 1540 to• 2 et 5 V<>). ..

Handelaars in vee uit andere dorpen zochten natuurhJk

xve

vo

die vrijstelling te genieten ·door hun kudden op het grondgebied van het dorp te brengen. Daardoor beconcurr•e.erden ze natuurliJk de inwoners, en d:e overheid verordende « dat d'in.ges~tenen derselver g.e·en voorder recht ·en hebben van ~ op den hempt te la·eten pastureren van schaepen weghen dan den nombr~ van 12 .met eenen ram o~!e lam w·elcke voorseyde s·cha:epen dt·e selve tngesetenen het SIJ voor hunne c·onsumptie der mgesetenen het selve vleesch binnen dese proC'hie moeten consumeren souder die te mogen vercoopen ofte alieneren aen. enighe afgesetenen ». In e~en stuk door schepenen Jan van Str·ecke en Jan Verheyleweghen afgeleverd « ten versuecke ende requis van de bedesetters der heerl. van Be·erssele in voldoeninghe van den vonnis·sen tusscl}en .hen ende Peeter NoJ.ens gewese~ in·d~n souv. Raede van Brabant üp ten 19.9. .

1661 » wordt uttvoenger verklaard « waerachtich te syne dat · d'usantie ende gem·eyn gebruyck is onder de vs. prnchie van Droog·enboss0he ende van outs aHois g·eweest te syne dat egeen c.ossaerts oft andere gemeyne huys1ieden oft ingesetenen alhter en vermogen te houden :eenighe oyschapen dan ~lleenelyck dat elcken Gossaert oft gem~ynen rbuys·man oft mge·set,ene ten tyde de gemeynte open is vermach te houden 12 schapen ende eenen sweer souder welcke schapen sy oock nyet en vermoeghen te vercoopen buyt•en dorps maer wel binnen dorps om die aldaer gesleten te worden naer oude maniere van do·ene waervan sij schuldich ende gehouden te betaelen d~ tauxten tot vervalling-he van de oncosten gestelt naer rate dte -com·en te beloop en sonder dat nyemanden binnen den vs. doirpe en vermach te · houden ·eenighe oys-chapen gelyck hiervoren is geseyd tensij hij is hebbende volcomen !ab.eur ten minste 7 bu.nderen ter vooren ende want Ooddelyck ts m allen r.echtveerdtghen sacken ... >>. Dit « volle labeur is als wanne.er eenen pachter jaerlycx heeft seven bunderen te vQoren, sulckx dat sijn bedrijf bestaet in 21 hunderen Iants ».

(Schepengriffies Dworp nr. 7167).

Dit belette niet dat er zich nog vaak overtredingen voordeden. In 1728 stond Matheus de Bue, de waard uit het B.omgat, vóór de schepenbank te recht. Hij kon zich nochtans mt den slag trekken, dank zij een bewijs dat de hotelmeester van de :hertogin van Arenberg hem afleverde en dat luidt als volgt : « Je soussigné maître d'hötel de S. A. Sérénissime Madame la Duchesse Douarière D' arenberg etc. etc. certifie d' avoir acheté de Mathieu de Bue 1' an 1727 vers Ie •mois d'Sbre quatre m•outons pour Ia consommation de la maison deS. A. Sme. Fait à Droog. Ie 9 7tbre 1728. » (Get.) Henrion.

Uit een schepenvonnis uit omstreeks 1700 lichten we daarover nog het volgende : « De aenleggere nomine officij concluderende contendeert ten eynde den gecallengierde geda,eghde by vonnisse definitief van... sal worden geduemt ende desnoodt geoondemneert in eene amende van vier pattacons over dat hy hem heeft vervoorderf tegens recht ende privilegie deser gemeynte te ver-

-- 84ooopen ofte over te houden acht schapen salvo justo het wekk niet en magh te geschieden mits alle de s·chapen der gemeyntenar~en pastur·eren op den gemeynen be·mpt alhier binnen dese prochie moeten geslagen ende geoonsumeert worden ·cum expensis ... » In 1735 was het de beurt aan Tobias Crokaert van Anderlecht die voor de schepenen mqest verschijnen omdat w·erd vastgesteld dat ·ongeveer 2~0 schapen. w~re? ~< pasturerende op seker strate ligghende bmnen dese JUnsdlC'tle gen. de Herstraete leydende van Bruss·el naer de Mastell~brugge tot groote prejuditie der gemeyntenaeren ». Daar dte gewoonte bleef voortduren een groot aantal schapen op het dorp te brengen - wat te begrijpen ~as wegens de « schoone en welige gemeentew·eide » (uit een brief van den Raad 1829) -werd aan den Raad van Brabant gevraagd om dat gebruik te verbieden. In die klacht wordt er op gewez.en dat o. m.

Geeraard Mus, Ni colaas de Coster en Miehiel de Vuyst. .. ·een groot deel schapen Jaten grazen die ~~oot ~.adeel berokkenen aen de inwoners dte sedert onheugliJke tijden hun beesten mogen laten weid~n, zoodat ze op den duur geen voedsel meer zullen hebben voor hun hoornbeesten waarvan ze moeten leven, aangezien wanneer een schaap op een plaats gegraasd heeft de koeien er zich van v~rwijdere~... ..

Met de opheffing van het oud regtm·e, vervtelen natuurliJk alle dergelijke voorrechten.

Door de nabijheid van de groote stad, met haar ~!ze·~­ gebied voor eigen gebruik en handel, ontstonden met!~rtl]d ~n de omgeving, dus ook voor Drogenbosch, ·de kaasmjverhetd en de boterhandeL Dit gebeurde reeds vroeg en we lezen dat de inwoners « ... insunderheyt alle mercktdaeghen na er des·e stadt van Brussele de coopmanschappen van boter, kaes ende andersints met de inande draeghen ende V·ercoopen ... ».

De eigen zuivelvoortbrengst volstond niet voor de vervaardiging van kaas en boter, die dan meestal opgek-ocht werd op de markt van Halle. In verband met de kaasnijverheid lezen w·e in het archief van de gemeente een antwoord op een brief uit 1860 van wege h~t .landsbestuur om. een streng toezicht te houden ~op~ de bere1d1ng. van alle voe·~mgs­ \.Varen : « La seule industne a laquelle s-e hvrent nos habltants consiste dans la fabrication du fromage sous Ie nom de fromage de Bruxelles. Cette substance alimentaire qui se vend presque exclusivement dans Ie~ marchés ~e la capita~e, .n'é~ant pas de nature à subir d'altératwn par slllte de sophts~tcatwn, ni la santé ni les intérêts des consommateurs ne sauratent être oompromi·s et rend par cela même illusoire la vigilance de notre police locale. » Waarlijk het gemeentebestuur liet zijn voornaamste nijverheid niet in den steek !

Wegens dien « fromage de Bruxelies » heetten de Drogenbosschenaren de kaaskrabbers of kaasdro.gers. De oude Brusselaars konden dat zeggen zonder te spreken : ze nepen

-85zic'h den neus dic'ht. .. , wat echter niet belette dat ze op dien kaas verlekkerd waren.

Onder de boeven vond men het Breeckmanshof dat een tam·~Iijk belangrijke winning moest zijn te oorde~len naar ?'e ltjst der « haeffelycke goeden ende soorten van bestiaelen >> ll1 1659 aohtergelaeten door de weduwe Jans Breeck·mans : << sw.erte blaere veers, s.werte veers, swerte bonte koe, roo g~ayse h~ae·f:e koe, roe blaer koe, swer~e blaer koe, swert ruy:fl prert, 2 baye m·eerren, bruyn :bay ·htncx, bruyn bay 'hinck v·eule. - wagen, keer sonder rad ers, ploeghe,. ·hede, boskeer, steutkeer, cuypken met twee tonnekens, cuypen ·met eemer, 2 melckvaeten, ·spoelcuypt, houten vee tel, 6 taelen ·en 1 schoetel, spinwiel, dra:echmaenen (manden) met kiekenkorf, een quaye ~mande ·met aut yser, vleescuyp, 3 stoelen, 2 oude keetels, s.etelstoel, keetel, fruytenirs. back, bayl, scupt, fricket, · .stoeck, 2 gaffels, st?eck ende ram pier, grepe, meshaeck, 'hang;·er, scrynhauten ktste, scrynhaute scapprie, 6 talloiren, 34 tmne schoetel, 2 gro~te s-choetels, bombesynnen wambes, laeken cassa·eck, dumtete wamlbes, 8 ·hemdens, 6 s·Iaeplaeckens, stuck lynwart. » • Onder d~e andere welstellende boeren k•onden gerekend worden An?_nes de Gr~~f en .Clara Ann.eet. Vermoedelijk « parefters >>. Bt] hun overhJden 111 1759 werd er publiek verkocht: t~mps-t met flessen - azijnpot - 2 pottekens - bi·erpot ptnt- gelasen- 30 teylen- 5 boterpotten~ 2 casseraHen - waetereemer pot- 3 cruycken - deel pluysmert - deel out yser - spyckelboor - wafelyser en yser·en spit -. byl · - gaffel - greep - fusick - f.ormoir - schup - mesth~ecken - gr.eep - yser cassoir en panne - 6 mande ende wts - capmes - rooster - hael - lange schup - 3 erabbers - 2 spinnewielen - 4 aerde schotels - pollepel balance - gewichten - 8 porcelyne tailloiren - mandeken met theetaskens - 2 lampen - copere lamp ~ende Iepelaer - copere panneke - candelaer - soutvat - mekkvat 2 melckeemers - ysere potteken - coperen ketel - 3 reckxkens- schoukleet en roxken- ijsere stove- 3 tenne oommekeus en deckset - aerde treekpot - deel tenne Iepels ende decksels - tenne waeterpot - mostaertpot - tennen treekpot ende peperbus - tenne tailloiren -·boute schaele met de gewichten - 2 pluyme bedde ende hooftpeulinck 2 corpslijven - 6 pa:er laeckens - 4 ammelaeckens - 6 setvettekens ,ende 4 witte doeckskens - deel grouwe doeeken - 10 servetten - 4 stucken verckenvleesch - 3 espen botervat - 14 cuypen - 2 taefels - craywagen - wandt ende vlegel -· botercuyp - 7 tonnen ende 2 ·half tonnen -· vl~·es-chcuyp - kesema~de ende korf - eegdeken - spinneWiel - leeder ·ende eentghe hout ende boonstaecken - coor.en sleun·hout - een buste - steenen mortel - het vi-erlJSer ende brandeleer - &chapraye -· spiegel - seel groote schapraye- kleerschapraye- moille- 'Wasvatstellinge - sisters pataten - keesbancke -, jafel - tafelken

-86-.

- 5 stoelen - laecken casack - 12 mandelen stroy - 2 sisteren bruyn coren - 8 s-isters coren - 2 sisters graen 2 veertel blouw ·errewete - 3 veertel roomsche tboonen 1· veertel hoonen- .9 veertel peerdeboonen -· l sister erreweten - swerte blaer koye - r.oode blaer koye - ·bruyn koye - swerte veers ... ». Uit dezen .!nb~ede! ka~. men wel · een en ander leer·en over de levensWIJZe m dten hjd.

De kaas- en boterbereiding is thans s·tetk verminderd.

Wat den ·kaas betreft, wellicht door het feit dat de Brussels·che kaas minder gegeerd wordt en in de plaats daarvan de fijnere vooral buitenlandsche kaassoorten v·erkozen W·orden.

Stilaan nam ook de groententeelt een aanvang in het vruchtbaarste gede·elte van de ge·m·eente langs de Zandbe~k en tegen Kalevoet Reeds in 1846 ~erden 9 ha. aan ·m,~·estum geteld, hoewel hier mo~! aang·estrpt worden dat da~:m alle moes•tuinen beorepen ZIJn. Pas toen de boerkoezert]en van St.-Gillis verd;enen door den huizenbouw en de geleideli}ke verdwijning van die van Vorst nam de groentente-eH er ·~en vrij groote uitbr·eiding. Een twaalftal families houden er ztch thans mee hezig. · Reeds -in de xv~ eeuw ··werd ·er aan g-edacht Henegouwen te water met Brussel te verbinden. Pas. in de XVIIe eeuw w·er.d dit ontwerp ernstig ;bestudeerd. Bij •<}otrooi van 6.4.1656 werd toelating tot uitvoering verleend en aartshertog LeopoldWiUem toen Gouverneur-Generaal der Nederlanden, stak de << eerst~ spade ». Verder kwam ·het ech~er nie! en all~s bleef hangen tot in .de XIX~a eeuw, toen Komng Wt!lem I tn 1826 een bestek liet opmaken. De w·erken werden Uitgevoerd door aannemer Thomas· van Nieuwenhuyzen en Cie van Antw.erpen.

Begonnen •op 5.4.182Twerd het kanaal op 25.9.1832 voor het verkeer opengesteld.

Hierdoor en even later in 1840 door den aanleg van den spoorweg, ontstonden belangrijke bedrijven in den noordelijken hoek der gemeente.

Vóór dien tijd bestond er slechts de papierfabriek waarover we reeds· een woordje zeiden en waar in 1847 de eerste stoomk·etel van de gemeente geplaatst werd. Thans is dit bedrijf uitgegroeid tot de groote Papierfabriek Catàla N. V., voor het vervaardigen van papier, karton, golfkarton en papie. ren en kartonnen voorwerpen. Een 600-tal bediençl·en en we!klieden vinden er werk. Omstre·eks 1810 werkte er een fabne·k van Indiennestoffen en burgemeester De Puyselaer had te Drogenbosch een kleine kaarsenfabriek. In 1843 kwam er een fabriek van suikerinpakpapier en een Iinnenbleekerij in de gemeente bij. : Buiten de reeds gemelde ·bestaan er thans de volgende in-dustrieën : een fabriek van verf, vernis en lijm met 40 werknemers; een fabriek voor r.oetblazers, snel'heidsregelaars, rolluiken, personen- en goederenliften met 140 werknemers; een fabriek voor scheikundige producten met 270 W·erknemers; een fabriek voor etectrische motoren en electrisch mat·erieel

-87met 850 werknemers; een fabriek van vulkachels en keuk<enf.ornuizen ·111et 60 werknemers; een fabriek van werktuigmachines voor ijzerbewerking met 180 werkne•mers; een linnen.wasscherij m·et 240 werknemers; een fabriek van artikels van staaldraad ·met 300 werknemers.

AI deze ondernemingen liggen gelukkig op het noordelijk uiteinde, van de gemeente, aan Zenne, kanaal en spoorweg, · zoodat de dorpskom haar landelijk ~temmig karakter vermoe. delijk in ·lengte van dagen zal behouden.

Brouwerijen en herbergen. - ·De archiefstukken van Drogenbosch toonen aan dat dit dorp steeds goed v·oorzien was van kammen of brouwerijen en herbergen.

De oudste vermelding van een brouwerij is uit 1537 «van een camme ·metten groende,. bivange enz. van Jan Dengod ». · Voor 1537 is er spraak van een « camme bogarde m·etten huyze ... cammegerecke ende met allen hueren toebehoorten met 1 .dw. 'bogardts uit tselve goed lanx liggende... commende ... hoven lanx de erffe Jans de Pape dat hier voertyden toebehoorde Petrus Wichmans... beneden de ·erffve wijlen Jan Tays alias Pauwels ... tegen den Wytheyden bempt ».We weten niet of het dezelfde brouwerij geldt als de eerste, maar het is wel dezelfde als. die bedoeld in een stuk uit 1539 : « GHiys Dassoneville zoen wijlen Neel DassoneviUe ... opgedragen ... ·een huys metter camm~n ende cammegerecke, stallen, gelenten ende bogart. .. tot Droogenbossche ... parochie· van Uccle tusschen de goeden Petrus Wichmans nu Rolandt de We•erdt. .. ende tegen e·enen bempt geh. Wytheyen 'bempt. .. nog een hempcteken 1 dw. daeraf nu bogart gemaeckt ende totter voors. cammen gebruyckt is... » ( 1539).

De daaropvolgende vermelding is van 1628 over « een hofstadt ... huys... stallinghe ... keldere dwelck een camme te syne plach ... boomg. ende bloke daerachter ... 5 dw. gel. bij de plaetse aende straete geh. de Cammestraete ». Deze brouwerij moest daar reeds lang staan vermits de « Cammestraete », naar welke :brouwerij deze straat genoemd werd, reeds in 1534 v·ermeld is (zie « Plaatsnamen »).Een schepen van 1628, Boudewyn Coomans, wordt ·als brouwer ver·m·eld.

In 1641 is de « camme », toebehoorende aan den heer van het dorp, verhuurd aan Antoon Coomans, misschien een zoon van evengenoemde. D·e huur was betaald « int leveren van bier » ~taat er in een rekening. « Guillam Borremans als getrouwt hebbende de weduwe jans de Dobbeleer (had) hernomen die huere van de vs. camme voor 80 Rg. per jaer ende ·eenen pot wijn aen mevrouwe van Droog. van 100 Rg. de huurlinck sou de hebben te decken het vs. huys met stroye op sijnen co sten... ende onderhouden van alle reparatien... daerto·e sal hem geleverf worden 5 espen ende een holle eycke ... hun synde geassign.eert die 3 espen tot onderstandt... ende 2 all'eenlyck te s.agen tot berdt om daer mede te solderen die spinde met die

-88-

--- 89 ---

k<oetsen te r-epareren ·ende sullen oock tot proffyte van den huerlinck we sen die oude tichelen. » ( 1636).

Zooals thans onts·tonden en vergingen de zaken. In 1718 wordt een goed verkocht dat een brouwerij geweest was en moet onderscheiden worden van vorengenoemde. Een << ·hofstadt metten huyse schuere stallinghe coolhave bo-omgaerde etc ... 3 dw. gelegen bij den bempt gem. geh. den Kyybempt, voormaals eene camme gewe~est hebbende ende paelende ... lancx teg-ens de hembeke ... ». In 1763 stond op dit goed een rente van 7 kapuinen 3 ·penningen « Lovens >> voor een kapitaal van 600 gulden van de Pr-edikheeren van Vilvoorde.

Tegen de Mastellebrug bestond ook een 'brouwerij, in 1777 beschreven als volgt : « Item alnoch s~eker. huys met stallinghe karurne met kammegereck dienstigh om bier te brouwen... sonder pr'eciese ~mate te moeten volgen ·maer wordt vercocht soo ·het selve aldaer gelegen iS' paelende Bruss·elwaerts met 2 s~eyden de herbaene van Brussel op Halle ende Ruysbroeckwaerts ter 3~ -en ter 4e de Mastellebrugge. >> Te Kalev-oet op Drogenbosch werd een brouwerij gebouwd in 1724 voor Antoon de Oheynst en Francisca de Bue, « omtrent de arcke bij Calevoet. .. om aldaer te bauwen ende te stellen een-e Io.ffelycke camme -met haere toebeihoerten ~ende gereck ». Is dit de brouwerij waarvan in den volgenden tekst spraak i•s? « In 1782 wer:d door<< Jouffrouw Gi·sl ena ·de Ruysschen Gravinne van Elise-m .» tot laste van Paulus Ev,eraerts jonghman » arrest gesteld op « een weyde met de Brouwerije daer op staende gel. tot Caelevoet ... met sijne ketels ende backen paelende tegen de calseyde van Als,enbergh groot 3 dw. 66 roeden paelende Oost de beke suyt den heere Santander ende -de wed. Corn. Le Page west de cals. van Als. >> Men mag zich over al die brouwerijen geen verkeerd gedacht vormen. Meestal bestonden ze uit een ketel en een weinig bijgerief. Op sommige tijdstippen was 'het haast niemendàl zooals op het einde van de xvne eeuw in een stuk te lezen staat : « Item is in desen prochie een clijn cammegereek welck in een bachuys is ghestelt waerinne maer dry à vier tonnen seffens connen gebrauwen worden, daer de-n eygenaer is innewonende staet op de jurisdictie van Beersel.»

Vorenstaande inlichtingen betreffen -eigenlijke brouwerijen. Hierna volgen nota's over « kammen » die tevens herberg waren, zooals dit oudtijds de reg·e·I was. Drogenbosch was, we hebhen het r-eeds gezegd, rijk aan herbergen, die haast alle een typische benaming droege11 die schril afsteekt tegen de nageaapte banaliteiten van thans.

De oudste vermelde is « De Koning » in ,een akte uit 1540. Toen verscheen Jan de Meyer « in properen p-ersoon » vóór Lucas de Kegele « in den naeme van zijnen vader Henctriek de Kegele » voor « een hofstadt metten bogarde, schueren stallen ende allen zynen toebeboerten gelegen bynnen de heerlyckheyt van Drog. geh. ge·m. den Coniizck ende nu toebeh. de erven wylen jan de Vadder ende Cath. van den Velde ».

In 1651 wordt ·de Koning weer vermeld als « gr,oot .in winnende lants 4 bun deren ... ende gelegen op de straete die van Drog. te Calenvort weert gaet ». In 1666 vindt men de' laatste verm·elding. · Toen bestond ook sinds jaren, althans sedert 1622 de ' herberg de Driekoningen, die aan de Zandbeek làg.

In een akte van 1685 ten behoev~e- van Gillis de Greef ende Elisa:beth Heymans wor:dt het goed nader bepaald als . volgt : « seker geleghe metten 'huyse camer kelder ·ende andere edificien daeropstaende gel-egen alwaer tegen woor-· cHch ·i·s uyf'ha.ng,ende d-e dry coninghen :g·root 1/2 dw... paelende sheeren stra·ete van Halle na·er Brussel·ende· Iancx de bek!e ... ».

In ·e-en ·twee jaar jonger-e akte wordt het nog v-erder omschreven als << ... genoempt de drij oo-ningen ende w·esende een en biertap omtrent de Santbe].{1e om te commen naer de bempden van Vorst op -den cheyns van eenen eyntvogel ende een half.pont geheelen peper onquytbaer aen den heere van Drog. sonder mee'r ofte ergerinckx ... ». . R~nd dien tijd war-en ~er « 6 biertappen waervan een huys led~gh ts ~ende d'ander herberghe den bies,hoec v-erclaert geen nennghe meer te doen, dus maer vier. .. ». In 1703 wordt het goed ten ov:erstaan van mei·er Mekhior Teni-ers verkocht aan Sebastiaan van Eyck en joanna Marchandt, « den commer van 1/2 pond ge·~eelen peper ende.:eenen entvogel » blijft er op sta~n, evenals 111 1!17, toen ·er btjgevoegd wordt<< tsij tam of~ wilt » en daarbtj « oock een antwerckens crauwyde tsJ.aers », welke laatste vermelding in de ver,koopakte va-n 1758 lwdt : « eenen handtwercker crawey.de aen den ·heere van Drog. ». Verdere vermeldingen tfieffen we nog aail in 1727 wa~rin spraa~ ·is van een « voetwegh loopende naer -de Drye contngen >>, ~n· 1731,. 1754, 1780. D·e Groote Koning, staat a~ngewezen 111 1628 1-n verband met een « stuck Jan·t bij den bteshoeck aen- de santbeke lancx den ·holenbempt ... naest den grooten Coninck ». · De best hekende herberg was wellicht « De Drie Mastellen», aan de even welbekende Mastellebrug (zie onze Korte G-es-chiedenis va-n Ruisbroek, 1940, bl-z. 68). In 1653 maar ze zal toen al jaren bestaan hebben, wordt ze ver·m·eld' in een t~elating om « a en den Sennecant liggende van haeren· huyse bmnen .de vs. heerlyckheyt omtrent de Ruysbroeckbrugge (de Ma-stei,lebrug) gem . .geh. de drije mastellen rontsomm-e in allen haeren straete aldaer aen den Sennecant te mogen. beplanten van aen het ovenbuer ».In 1657, 1690, 1698, 1702 worden de drie mastellen v:ermeld als volgt onders-cheidenlijk : « de drije mastellen omtrent de Brugge van Ruyshroeck »; Bastiae-n van der borcht. .. herberghe gen. de 3 ·masteUen ... tegen de zenne; 1/2 dw. tegens sheeren straete op den Hallewegh tusschen de herbe-rgen gen. de III Mastellen onder Drogenbosch ende den Herdt onder Ruysbroeck; alwaer is uythangende de drij Mastellen. In 1716 hadden « Lam:brecht van den Nieulen ende Elisabeth Cosyns meester groen visscher binnen de stadt

1

-91Brussel. .. sé"kere· rerite van 7 g. to· st. met"tw~ee· jaeren· ende eenige ma enden· opensta·ende ... op den huys·e ende herberge gen. de drij mastellen •tnet de brouwerij-e, staHingen, •enz. ».

De schepenen vergaderden er dikwijls, onder m·eer i·n 1718. Ze. was toen bewoond door P. Verheyleweghen en Frandsca de Backer. De zaak moest niet .erg bloeiend zijn want bij den dood van VerheyJ.eweghen in 1724, w·erd alles in arrest gesteld wegens aHerlei schulden. Door .de « bedezetters ·» werd de volgende inventaris opgemaakt : « Bevonden in de· Camere : schapraye met 2 layen - schutsel.- botervat - 3 tonnen 1met eene quaede cuype - 2 backen mette gothe van de camme. - In een camerken 6 tonnen met een spinne·wiel.

- In de ceuken : schapraye ·met coperen nage·ls - tenne tailloire - 2 tenne potten - 4 flesschen - 2 tenne lepels met ~een decks·el - latte van yser - hael ende royster m·oyllie - melêkvat - 2 ysere potten - melckeemer 2 tenne schotels opt han.chbert- vleeschblocq metten schael - hedde - schencbert - sautvat - wynpint - 1-antaerne quaeden hael - 8 stoelen - 6 potten. - In .den kelder : 2 steiHngen- vleeschcuype met ·eene wanne- back met 3 teylen - 2 'pollepels - teemsten. - Op den vloer : 1 leer 1 cuype, bancke, huyve. - In den stal : calf, coye sweert met een· blaer hooft, cleyn veulen, m•est op den messincq 2 leeren - tonne - 2 waeghens. - In de cam : -cuype met keteJ ,__ d·eel hout - 1 quaeden haem er. - Verder : 1 b. geerst ·ende saet op den Langen dries, kerre ploeg ende kammenoel. .. ». Zooals men ziet niets bijzonders, voor de « kam•me » tenzij ... tenzij het beste reeds weggehaald was ...

In 1749 waren « de 3 mastellen met de brouwerije enz. t·eghens de Zenne ende brugge van Ruysbroeck « ei.gendom van Suzanne van der Meulen en Hendrik van Dormaele. De laatste vermelding dateert van 1788.

Vóór de moderne tijden was· de omgeving van de Mastellebrugge, zonder verlichting en aan een kronkelende rivier en dito beken en grachten, vooral bij duisternis veeleer een naar oord. Meer dan een mensch sukkelde -er 'het water in, zooals -in 1761 op Driekoningendag Matheus De Windt uit Ruisbroek, die omtrent « de vier ure naermiddagh ten huyse was gecomen van Nicolaes de Coster herbergier in de dry Coningen ende er tsamen met Anthoon Plas sone Hendricx uyt de Mastellebrugge, Jan van BeHinghen van Ruysbroeck ende voormelden· de Coster met de caerte gespelt hadden ende aldaer gedroncken ieder op syn eyghen handt eenige pinten bier soo nochtans dat de Windt niet bij dranek sou gewe·est zijn t-ot omtrent den 9 en half uren s' avonts, ende want het heel doncker.en was heeft de Windt een stuck van een. keersse gevraaght om hem te lichten de selve stellende in eenen niewen bessem die hij van De Coster gecoebt had ». 's Anderendaags was De Windt vermist. Er werd overal gezocht en aan de Mastellebrug werden « hier en daar in de strate e·enige stoppelen van den bessem gevonden ende oock voetstappen

van een en persoon met leersen aen gelijck de Wit was· aenhebbende... ». Met een « vischhaeck » werd eindelijk het << dood liohaem » opgetrokken achter « het backhuys van · Hendr·i'k Plas· weerdt in de mastene brug ». Miohi·el van der Eist, << chirurgijn >> te Stalle, ging over tot « 'het visiteren van het doodt tichaem >> en verklaarde « naer rijpe examinatie het voors. ·cadaver, dat .dit geene de minste contusie, quetsu-re ofte steeken daeraen bevonden werd ... ·maer geheel opgebtas·en door het ~aeter, oor-deelende dat de doodt gevolgtht wa~s door de suffocatt~e van het waeter ... ».

De herberg « de. Klei'lle Sleutel » was in 1654 << een hofstede met huyS'e.- .. ·boo:mg ... coolhove ... van 3 dw. gelegen t~g·en de -cam'm-estraete ....gen. de· cleyne steuter ». ln 1780 vtnden we z·e nog v·erme.Jd. Van 1722 af treft men i'n de ·s~che­ penakten vers,chHlende ·malen den Welkom aan ab « Het huys genoeru-t .den Willecom gelegen op den opstal bij de Cappel1é van Calevoort verkocht aen Antoen de Oijnst ende Française de Bue op del) last van den heer.elycken cyns ende alnoch van 1 1/2 capp. voor den opstal ·ende het putset voor 150- 0 guldens courant ». Uit een akte van 1773 excerpeeren we : « 7 ·roeden landts geno·men uyt een en meerderen opstal. .. gel. onder Drog.... omtrent de arcke bij Caelevoet... Item een huys g~~; den Willecom gelyck .hetselve gel·egen is op den opstal btJ de Cappelle van 0. L. V. te Calevoert », en van 1783 << den wilkom ... alsnu wederom 2 'huysen gelegen deels op Drog. Beers-el en Linckenbeeck te Caelevoert tegen de kass-eyde van Al'semberg ende de beke ». Hi·eruit zou kunnen afgeleid worden dat die _herberg verdween, maar toch wordt het goed in 1786 nog « den Willecom » geheeten. Een andere herbe•rg te Kalevoet heette den Bisschop tlie een schoone hofstad was << ·met den steenen huys-e stallinghe schu-ere boomgaert tot Caelevoet gen . .den bisschop aen .de casseyde van · Brussel» (1793). Aldaer werd op« nieuwe jaer dagh » 1724 van wegens d'erfgenaemen van wylen de vrouw·e van Steen ... den gewoonelycken sittagh gehouden totten ontfanck van de h~erelycke cheynsen, pontpenninghen etc. ende dat in den btss,chop tot Calevaort van sm·orgens tot naer middagh ».

In 1704 wordt te « Calevoet » ook nog de « Nachtegaal » vermeld.

Een ander-e herberg was de Biesthoek, .in 1722 en 1777 ~< .genaempt ·den bieshoucht... op den Hallewegh a1daer m·et den opstal ofte ·hof ende bollebaene, soo verre den tochtene streckt ende met eenen hoeck ofte plecke op d'eynde van den tochtene te Brussel werts ... ter 3-e tegen de straete loopende tusschen deselve hofstede ende de riviere de Zenne ».

Kermissen zijn vaak het tooneet geweest van baldadigheden. In 1698 'had Frans van de Velde van Ruisbroek in « de herberge genaemt den biesbocht » zich vermeten t' agresseren ende met opsetten wille aen den persoon van Sr du Pont procureur ten lantrechte... ende soodanich te tracteren syn tichaem dat hy veel bloets is quytgewo·rden uytten hoofde

-92camende uytte neuse ende mondt ». Hij werd <~ gecalengiert ende gearresteert >>, ?och wa.s zoo « oultreguttant gewee~~ van hem daer tegens tnne te bmden ». Voor dtt all.es werd hl] g·estraft « te doen ame~1de honorabel ende profh~abel, voor honorabel dat hij sal hebben te compar·eren bmnen dese bancke met eene herrende keerss.e in syne handen hebbe~de, gaende tusschen twee officieren (veldwachters), tot mde kercke van Draogenbosch voor den grooten auta~r, ende aldaer Godt der justitie biddende den arres~ant (~metet Melchior Teniers) om vergiffenisse over syn mtsdaet, hem ho~­ dende voor eenen man van eere ... ende voor amende proffttabel te moeten uytrycken aen onse L. Vr·ouwe aldaer de quantiteyt van 25 pont geel was eh ... >>.

In 1725 en later hiel-den de schepenen hun << genecht » ook in de herberg « den Danckaert ». Philips Danckaert had in 1711 die « taverne ofte herberghe geopend sonder consent van officier ende wethouderen ». Hij was daar.door strafbaar de eerste maal ·met 50 gulden; de tweede maal « met het dobbel ende met vetbanning ten eeuwigen daeghe uyt desen lande ende hertogdomme van Brabant ». Voorts mocht « het consent ·maer gegeven worden naer behoorelijcke intannatie van conduit ende camportement » (van den waard) en was het verboden << eenighe uythanckberden ~e .·hebben voor den huyse s·onder speciaal consent van den offlcter der plaetse ... » Danckaert had « v.oor uythanckbert genomen het teeken v~n een en Danckaert... » 1 ). « 't Was wel waer - zoo gaat het 111 de schepenakte voort- dat hij (Danckaert) het teeeken van den danckaert had ingetrokken ... maer dyen nyetegenstaende had hij voor sijnen huyse laeten blijven staen dese woorden In den Danckaert, welck equivalleert met eenen uythanckbert. .. ». Philips Danckaert << die biertap is houdende » werd veroordeeld om alles « uyt te doen ofte te amoveren ... ». Onze waard had te zijner verdediging aangevoerd dat er nog << consent » bestond van den vroeg-eren biertapper, maar dit was ,meer ·dan drie jaar geleden en de verordeningen bepaal-· den dat << bij d_en l.aps va_n 3 jaeren al!~ bie:tappen ~~n platten lande het privilegte verhesen va~ vnJen btertap btJ sooverre gedurende densetven teyt daennne geen bter getapt en wordt. .. ».

In 1728 had in den Danckaert het volgende feit plaats.

Jacques Scholiers, officier van de schepenbank, had reeds « dickwils achter rugge tegen hem booren ro_n,cken veele enorme injurien geprofereert door Carel Loucx, jo~ghman », maar bij gebrek aan voldoende bewijzen, dezen ntet kunnen vervolgen. Op zekeren dag, echter, in de maand juni .1728, moest onze officier een akte laten verlijden vóór meter en schepenen, die vergaderd waren « ten huyse van Philips 1) Een dankaard is een oude maatpot ter grootte van ongeveer twee pinten. Het woord, evenals het Engelsch tankard.t schijnt ontleend te zijn, over het Oudfransch tanquart, aan het Grteksch kantharos.

-93 . . . . .

Danckaerts in dén .Danckaert w·esende eene herberghe ».

Loucx was « in de camer gecomen, maer in plaetse van te sprecken van syne affairens », is hij Scholiers << heginnen te insulteren •met veele injurien •ende verwytinghen ·ende dat _ pubHe·cquelyck voor de weth in de gebanne vierschaere, seggende ·onder andere dat hy was eenen dief... >>.

Nu was het w.elletjes geweest, en Scholiers daagde Loucx vóór de vierschaar. Dez·e oordeelde dat « die injurien onverdra·eghlyck sijn om dieswille dat niemandt ter wereldt op het conduitte des aenleggers als wel aengaende de bedieninghe synder functie in het minste niet en weet nochte en can segghen raeckende eenighe blame ... ende oversulckx behoorde gestraft te worden geconsidereert dat alle de J.evensmiddel1en des aenleggers van sijne reputatie en.de goeden naem sijn dependerende ... ende g.edaeghde is des te meerder. strafbae'r in aend~cht g•enomen dat hij gedaeghde de voerseyde injurien heeft temerairelijèk derv.en pr·ofereren in eene gebanen vierschaere tgene ongehoort is ... ». << Carel Loucx jonghman wer:d geconde·mneert met ongedeckten hoof,de te compareren alhier voor... de voUe wet:h ende gebanne vierschaere met opene deuren mede bij die persoonen al waer ·hij dese injuriën magh hebben geproffereert ende aldaer verciaeren dat de injuriën die hij van den aenleggere heeft geseyt sijn valsch ende •onwaerachtigh, dat het hem leedt is, geseyt te hebben, ende den aenleggere te kennen voor een eerelijek ·man, dat hij op sijne faem ende reputatie nyet het minste en weet te segg.en als oock op de bedieninghe sijnder functie, biddende Godt Almagtigh ende de justitie daer over vergieffenisse, midtsgaeders om redenen voerschreven in eene pene ofte amende van viertigh pattacons ten behoeve van den armen deser parochie... >> In di·en tijd vergaderden -de sdhepenen ook in den Groenen Boomg.aert, ·di·e in 17@ 1 ·en later nog vermeld wordt als hofstadt alsnu twee huysen ... 5 dw. - g-en. ·geweest· synde den groenen boom,gaert paelende aan de Fleurbeke ... het Bomgat... ende den arm .aft casseyde van Droog. >>. In 1733 brandde de Groene Boomgaard af.

Op 13 April 1777 had Jacobus van Haelen, de waard uit den Groenen Boo,mgaard, om volk te lokken en daardoor « meer ~even in de brouwerij te brengen », een wedstrijd uitgeschreven « om met de busse te schieten op het scheyf voor eene silvere sac horlogie ter weerde van drij pistolen... a en alle de liefhebbers dewelcke aldaer sigh wilde presenteren ende mits te betaelene .den inlegh daertoe staende ». « Arnoldus van Obbergen, innegesetene van Brussel », was er ook op afgetrokken, had in « den vs. inlegh gecontnbueert ende alvolgens met desselfs schietbusse de voorschreve horol·ogie t5ewonnen .bij middel dat hy de naeste bij de pinne op het s·cheyf had geschoten der presentie van alle de ommestaenders ..• ».

Maar daarmee had onze scherpschutter de «.. horologie »

-94--

. .,. "._, 95-

nog niet vast, want de herbergier << ·en vet·stond niet te behandigen sijne gewonne ·horologie ofte te betaelene de weerde daervan >> en zoo kwam de zaak vóór de schepenbank. Hoe het geding afgeloopen is weten w·e echter niet te zeggen.

In 1788 was de Groene Boomgaard bewoond door jozef van Haelen en Elisabeth van der Eist, maar ze was van naam veranderd, « .de herberge genaemt den Groenen Boomgaert alsnu den Hertogh van Arenberg ... ».

Uit een andet proces door .Engel Bos.mans ingespannen tegen « Guilliam De M•esmaeker weert in de Mastelle », blijkt ook nog eens -dat de herbergiers niet erg g.eneigd waren o·m de gewonnen prijzen af te lev·eren: Op de « ·Gansekermis van de prochie » had De Mesmaeker << te winne . gestelt twee gansen .. .' gelijck men si et ,dat dickwils door de weerden ges.chiet in silveren ijsers, kegelsoft ten (tin) op ende te winnen te stellen (met ·het kaartspel) en daerdoor het volck te attireren ·ende hunne nering·he te vermeerderen ... Het devoir van deselve herbergiers is die bij hun gestelde saecke directe >O~·er te leveren, aen de gene diese het leste gewonnen heeft~ sonder dat de eerste winders hun da,ermede voorder te be·moyen hebben gelyck bekent is dat dagelycx geschiet ende buyten de maniere is ... ». De waardin had ·het goed recht van d~n winner e·rkend maar dit wou de waard niet aanvaarden. Hier~ tegen voer.de de aanlegger echter aan dat << de weerdinnen geacht worden als coopvrouwen in alle ·hunnen handel de herberghe raeckende soo dank·h gequalificeert als hunne mans.... ». Het werd een eindeloos geding dat, per slot van rekening, het s·op de kool niet waard was.

Het was ook op e.en ganzenkermis, op Maandag 27 October 1760, dat een geweldige vechtpartij plaats hadr waarop « een sekeren Daniël woonende in de Oroone tot Stalle » en « pachter Cammaerts van het Gulden Casteel » te Ukkel aanwezig waren.

De ga.nzekermissen moesten in dien tijd een algemeen gebruik zijn, want w.e vinden er ook ver·meld voor Vorst in 1766 en M. J. van den W·eghe spreekt er ook van in zijn Geschiedenis van Lot. Een herberg met een passende naam was wel « ·het Bomgat », in 1759 gehouden door Matheus de Bue en Petrot1ella de G·heynst. Matheus was ook schepen en de bank vergaderde dikwijls in zijn herberg. Het was :een « tweewoonst », « liggende bij malcander·en d'.een het bomgat ende d'ander bew.oent bij ]. B. van halen ». Na den dood van de Bue in 1760, wordt het g·oed verkocht, als hierna blijkt : « vereregen bij coope tegens d'erfgen. van wijlen Matheus de Bue ... se~ere hofstede gàh. het Bomgat groot 3 dw. paelende aen sheerenstraet.e achter de Fleurbeke ... ».

In een akte van 1795 staat het Bomgat nog een laatst~ maal vermeld, maar niet meer als herberg : « seker huys met schuere stalle blyckers huys etc ... omtrent de kercke wesende alsnu eene blyckerije gen. het bonsgat ... achter tegens de

Fleurbeke ... met de servitueten van den voetw,egh door dit · gelege J,oopende naer Brussel ende Steen alsoock van den plancke ende handt have liggende over vs. beke ... ». Rond 1762 konden de Drogenbosschenaren zich gaan uitrusten en ' lav·en 1Î.flt den Plezanten Hof. Waar hij lag, staat nergens· vermeld. . Een andere Vier.gaderplaats va:n de schepenen was de ;herberge De Goot, die in 1768 omschr.even is als volgt : « seker g·eleghe m·etten ·huyse... boomgaert ende opstal ·ende boomgaert ... g:em. g-en. d~en Reybath ofte op de Oote ... teghens d~~e F·leurbeke ... paetende ten 3'8 de g-oeden .geh. den Slinckaert. .. ».

De Lamp, ·die nog bestaat als ]' Ancienne Lampe, stond in 1784 op een << weyde ten ·deel1e hof... met !huys'e schuere stallin.ghe wag·enhuys ... W·esende eene herberghe g·en. de l·a.mpe omtrent de drij koninghen groot 1 b. paetende aen de Zenne ». · In 9at jaar W?rdt in ·een akte gewag gemaakt van een vergadenng ten hutz·e van Geeraert Mus - die schepen was - in de herber.ghe de Lampe ». · . ~.en z·Ou allicht .gen~i,gd ûjn te ~enken dat dez·e !herberg etgenhjk doe vroegere Dme Mastellen IS. Toch is di.t niet zoo, want ·laat,stg·enoemde wordt a·ls dusdanig .nog verm·eld in 1788.

Om nader kennis te ·maken met het ·huis-, herberggerief enz. van e·en iherherg meer dan driehonderd jaar geleden volgt hier de lijst van de zaken die in een he,rberg te Droge~bosch - we weten spijtig genoeg niet welke - in 1616 verkocht werden, << achtergelaeten bij wijlen Wouter Lamhorechts endr Mergrieten van Overstraeten : 4 fijne bierpotten, 3 gro·ve bierpotten, 5 potten, 1 grove pot met scheel, 6 bierpotten, diversc'he potten, 3 schildereye·kens, 1 schildereye, 1 gelaesebert, 3 dryvoeten (driepikkels?), diversche gelaesen, 2 sacken met hoppe, 1 weynvaetken, vier schabellen (ruwe ·herbergstoelen), taefelken ».Als huisraad w·erd verkocht ; « musquet (geweer) met lonten, roester met pannen, 2 pannen, 1 spet, 1 •cruyshael, ijseren potteken ende heysken, ijseren pot, 2 brandelers, schuppe, haum·es, grepe ende pluys·merckt, bijl ende seisen, capmes ende 3 snotters, 6 herte (aarden) schotels, schotels, hantwet~ck, melckteylen, heemer en stoffken, hael ende pluysmerckt, cuypen ende taefel, ketel ende 2 vispaenen, coperen waeterpotten ende panneroen, coperen pot, eenige tenne schotels ende 2 lepels, 2 vlecke potte ende pluysmerckt, moelie ende pluysmerckt, 2 paer Iaeckens, 4 s:ervettekens, lijnwaert, 4 ·hemdens, 2 voerschoten, w:it lijfken, 1 huyck, swert Iaecken mansdeedt, schrijnhaute kiste, 1 coetsche van scbrijnhaut (bed), 1 quaede coetsche ende 2 gordijnen, 1 schauwcleedt, setel ende banck, ~bed met 2 cussens, bed metten hooftpolinck, ·e<:n. deel quaede cussens, deel etsel, een tasseken hoy ende wtshaut ende plancken, 2 banckens ende 2 stoelen, diverssche sparren ende ander haut, 6 staeken gesaecht haut, 1 tasseken etsel ».

Bij de « piaccaerten » van 1682 was het « s,trengelyck verboden de herberghen te frequenteeren ende in het publiek

-96-te spelen gedurrende de goddelycke dinsten op Zondaeghen ende heylighdaeg.en. In 1686, op 1 Januari weset1de den fe;estdagh van de besnydenisse Christi » - dus op Nieuwjaar bevonden jeroom van Campenhout, Joos van Haelewyck, Rogier van HaeLen, Ouillam van Dist en Alexander Lox (Loeckx) zic'h in de « ·herberge tegenover de kercke ten huyse van eerstgenoe·mde, ten tyde ·van de vesperen .. ;. die aldaer waeren drinckende met eenighe jonghe dochters ende op publick spel spelende ... ». Meier Van der Vinnen << calengierde >> ze en ze werden gestraft. In 1766. werd Seb. Anneet « herberg houdende ende tappende en vercaopende bi.er ~n

Oildevlag.

(Cliché Oemecentebestuur.)

Drogenbosch in de JBe eeuw. ·

(Cliché Vlaamsche Toeristenbcmd).

wyn » ook bekeurd wegens voormeld ve·rbo.d. Onder hef lof « gewoonelyck geschiedende door een E. Pater Minde:rbroeder van Bootendael tusschen 2 ende 3 uren was er bij Anneet eenen speleman spelende op de viole ende waeren dansende soo jonghmans als dochters ».

In 1940 telde men al'hier 42 herbergen.

Wegen, watertoopen, brug~.-- Tot in de 1& en ~elfs tot in het begin der 19- eeuw waren al .de w-egen aardebanen. De ·bijzonderste waren verhard met houten bal·ken of takkebosschen, die natuurlijk spoedig stuk gereden wa:ren, vooral In tijden van oorlog. Regelmatig verschijnen• er dMrvoor posten in de dorpsrekeningen, zoo b.v. « over leveringe Oildevlag. {Cliché Ocmcccntebcstuur.)

-97-

~

Groep Zusters van het Seminarie te Hoo~straten. . , ) ' de voorste rij, in het midden, Zuster Mana A,t~gust~nd, Id

111

. 1 i H Moonens geboren te Drogenbosch 1851, e wet e <~verÏedcn te f-l~Jogstraten :~ 1.1.19ZO. ( Cliche

Hoogstraten 1H:~5-19:i5 ,. dt~llf

J.

van ·howt tot repar~tie van de schitstrate » ( 1714); .<< maecken van den houtwegh der Bchutstrate aen het kerckenweydeken » ( 1738); betaelt aen joseph de Fiennes over het coopen van 6 wissen popeHeren ·ende willige hout tot !het maecken van de schutstraete » (1716).

Het oriderhou.d van de wegen, evenals van de waterloopen Viel ten laste van .de aanpalende eigenaars, di·e ·dat werk meestal niet of slecht uitvoerden, zooals ten overvloede blijkt uit de lange lijsten van << beleiden» die door de schepenen opge·maakt werden. In een ordonnantie van 1655 aan « Ons,en Lieven ende getrouwen Christoffel Hannosset raedt ende Rentm·e·ester generael van onze domeynen int quartier . van Brussele .. .- » w·o.r.dt er over geklaagd « dat vele en vers·oheyde plaetsen die stroomen, rivieren, waterloopen, beke,. leygrac'hten ende andersints ende insgelyckx de Herbaenen, ende alle andere gemeyne wegen, straeten ende grachten, soo binnen onse stadt van Brussele als buyten, ende ander niven bedrijve, niet geruymt, gewijt, gedipt, hermaekt, ende andersiuts gesteld en sijn soo behooren op haere oude .wijdekanten, bodemen, ruy.mingen ende diepten maer dat tot meer plaetsen die vs. wateren,· stroomen, Ley grachten, ende rivieren, dienende tot Molens, souder pegels... hooger worden ges telt, gesteyght dan de pegels ende water toelaten, dat oock de wegen naer dat men .die heeft begonst te maken somtijts quader sijn, dán die te voren waren ende dat oöck verscheyde Bruggen o·ver de rivieren, waterloopen, stroom.en, ende Ley grachten gelegen hebben door den voorleden oorloge syn afgeworpen oft van outheyt vergaen ende boven dien dat de vs. herbanen ende alle andere gemeyne wegen seer qualijck worden onderhouden, sijnde eenighe daer van verstopt oft afgespoelt oock eenige daervan toe gemaeckt ende bij particuliere geincorporeert, oft andersints alsoo gestelt, dat onse goede luyden .ende ondersaeten groot ongerief schade ende achterdeel .da(;;lr door lijden ende hu-ere goeden ende landen, bempden, bossche-n niet hequamelyck en konnen hanteren en besorgen, in groote versmaedenisse van de oudste geboden ordonnantien ende publicatien in voorgaende tijden daer op gedaen, ende tot grooten achterdeel van den gemeynen oirboire, profeyte ende welvaeren van ons ende onsen landen ende ondersaeten ... ». Er wordt bevolen dat binnen een maand alles ·moet in orde zijn « opdat men oock over ackerbaenen ende gemijne wegen te wagen, te peerde 7 ende te voet gevoegelyck vaeren, viiten ende gaen magh onbecommert, on-beschadigt ende souder belet. Ende t'allen plaetsen daer doolagen, diepten, putten, oft nederwegen gevonden de selve te effenen, ende te hoogen met hout, ende daer het van nooden is diepe grachten van beyde de sijden te maken... » Na zulke aanmaning, waarin strenge straffen V·oorzien - waren, ging het een tijdje beter1 waarna men opnieuw in den · ouden sleur viel. Vooral de « voerluyden van Brus~el op Bergen valten mits desen wel grootelyckx clachtich aen den

-98meyer van Droogenb?s om di~swil~~ datter op d:€ · selve prochie d' ordinaire batrbaenen met rt]ba.er e'll srn Ot~saecke wij moeten rijden op onbehoorelyGke wegen tot hunnen grooten intrest ·ende schaede versoeekende dat den selven meyer die vs. hairbaenen sal doen maecke~. ~nm be'hoorel~ck te connen passeren ende. repasse,ren of bt] faute van dten sullen ons'e dachten doen by hooger handt ... >> ( 15.4.17.00).

Moest ·een gewichtig persoon over .een w~g. -doorretze~, dan kw(lm de hoogmeier speetaal tus·schenbetde, zooals tn 1702 : << Besoudere goede vrienden alsoo sijne con. hoogheyt den hertog van Bourgnngien op Donde.rdagh toecamende 27 April sal pass~ere~ den w.~gh van Halle . naer .des-e .stadt (Brussel) toe, soo tst dat WIJ ul. ordonneren .. : yan ae~ston!s te doen repar.en alle de quaede plaetsen ·ende passagten dt,e op den vs. wegh 'bevonden worden... » . . . .

Het slecht onderhoud van de w·egen had soms tot g·ev.o.Jg dat de loop er van verlegd werd doordat de gebruikers .eenen er naast baanden, waf dan aanleiding gaf tot rechtsgedm~~n.

Alzoo had de heer van Drngenbosch de << hertstraete quah]Ck onderhouden soo dat de wech geleyd is geweest door de gemeynte (de gemeene beemden) van Vorst. » .

De w.eg die uit St.-GilUs-Bruss·el naar St.-Pteters-Leeuw voert over de MasteUebrug werd wat het gedeelte betreft dat tusschen Ukkel ·en Leeuw ligt pas in 1834 als ~tee~weg aangelegd. Die Mastenebrugge had steeds een:belangn]ke strategische beteekenis gehad. Het was de .eemge overgang over de Zenne tusschen Vorst en Lot. Vroeger ~~s ze ~an stee~ en heette « de Steynen Brug », maar wijl ze bt] de mmste knjgsverrichting in het ongereede geraakte, werd ze naderhand steeds met hout hersteld. .. .

In 1697 maakt Hendrik van der Linden een speclftc~tu:: . op voor « de Brughen aen Giie Mastelle afge?rocken te? tlj~e van oorlogh ~ende dat; aen het vrac~ten van h~t hout d we~ck is gehaelt op Soniën bos eh ». We· vtnden daapn de voUedtg·~ samenstelling van die brug « welcke brucke IS lanck 55 voeten : 12 stucken lanck 22 voeten dick 14 ·en 16 duymen; 6 » 16 » 14 » 16 » 4 » 55 » 9 » 11 » 2 » 57 » 6 » 7 » 10 » 11 » 5 » 6 » 12 » 6 » 6 » 8 . » 55 voeten bryde planeken lanck 13 voeten dtck 4 duym·en. · Smid Huibrecht Schouckens smeedd~ de spij'kers. In ~e dorpsrekeningen komen voortdurend betalmgen voor .over .dte herstellingen. Zoo in 1635 : « Item Paulus van den ·berge timmerman van 't repareren van de brugge te Ruysbroeck .mett~ houtte ende eysere nagelen daertoe gelevert ende het ~ter biJ hem gehadt om hem te ververschen ... ». Op 24 Apnl 1703 bev-eelt Leopold Ignace Ferdinand de Rifflart, baron van lttre,

-99de Mastellebrug af te breken, « de teUe sorte ·qu' on n'y puisse passer ni à ~beval ni à pied ». Drie .dagen daarop kümt er hevel « de fatre rétablir le pont pour pouvoir faire charie.r les , pierres ~et sables pour la chaussée à fatre de cette ville (Srussd) vers Mons » (beV'el van Graaf de Bergeyck).

Onder voorw.endset te « fourrage·eren », ging,en sommi.gen in Augustus de huizen van ~e streek plunder·en. Om dit t~ belettet; werden ·enkele personen van v~ertrouwen aangesteld om ·eemge planken van de. brug los te maken en w~eg ·te nem·en orrt den door~ang t~ v.erhmderen. Wanneer wagens .o.f karren ~an boer-en of voerheden door moesten, werden dan de plan.k~n teruggel,egd en na den ~oorrit onmiddellijk weggeno·men.

Dtt hevel was geteekend door Van der Linden « ·chef meyer » van. St.-Pieters... Leeuw. In 1830 werd de MasteHe'hrug door brqnd vernield.

Verschillende kleine waterloopen vinden te .Drogenbosch hun weg naar .de Zenne, waaronder de Gleisbeek of Glatbeek die ov.er Kalevoet uit Linkebeek komt, t·erwijl de Blijkersbeek of Dwersbosc~beek tusschen ~kkel en Droge•111bosch nabij de Ma.steHebru~ m de Ze~ne vloett. De o~dste vermelding van de Glatbeke vmdt men m den .tekst utt de in het hoofdstuk « Par?ohie » beh_andelde .akte uit 1110 « partem silve ab ecdest a Hermannt monac,ht usque ad rivurn Glatbeke ... >>.

Molen. - W aaJ: menschen woonden moest het graan gemalen worden en een van ·de noodzakelijkste inrichtingen in een dorp was ·een. molen. Waar waterloopen waren, was het een watermolen, m het ander g·eval, een windmolen. .: In 1647 was er reeds eèn molen verdwenen «bij de Bt]gart brugge daer den moe!~n J?lach te staen, nu eene w.eyde 1 bunder groot »w VermoedeliJk hep « seker straetken geh. het molenstraetken » er langs ( 1651). Van f!!Olens gesproken, in 1654 leverde <<Jan van Schelle meester muylder van syne style te}3russel a en jan de Geynst 9 pont bockwey blom ».

BJtJkbaar deden de molenaars niet steeds goede zaken, want In 1666 moest jan Clet~ens << m·eulder van synen stiel ende ~eertruydt Herinckx sijne huysvrouwe aen Alexander du Bots heere van Dr., alle hun meubelen, ende bestialen soo van peerden, coyen, verckenen enz. afstaan mitsgaeders 'het voyer soo boy stroy ende allen tgeene sy in hennen huyse syn hebbende egeene uytgesoheyden nochte gereserveert om daerae!l te Verhaelen die tachterheyt die sij aen den vs. Jl.e.ere S·chuldtch ende ten achteren syn van de huere van den molen daer sij ·tegenwoordich inne syn woonende gel. onder de heeri. van Dr. geheeten den ./Y[olensteen ... » In 1766 vroegen de staten van Brabant aan den hertog van Aren·berg de toelating voor .den ontvanger van de t.ol... bareelen de V·lest en Groote Linde, Gillis Nerinckx om zand te nemen «: dans Ie petit ruisseau venant de Drog.' de la rue venant du pont de la Mastene et montant Iedit ruisseau Iedit chemin de Drog. :.. Om die toelating te bekomen werd aan ...

101 -

100.evo.erd dat << de plus les persounes q.ui ont l~u~ ~rayries ~ontre ledit ruisseau n'y. savent pas tenu leur ?etat~ a cause de }'abondance de sable que Ie ruisseau amene JOUrneUe ... ment Voor ». de voetaangers, ~en later o-o k ·d e f'te t s-ers, wer d de fstand tussohen Drogenbosch en Ruisbroek fel bekort door ~en aanleg in 1792, samen m·et de oprichting van den mole:n Wittouck :1) _thans papierfabriek Catala- van. een brugJe over de zenne dat steeds nog << De Balk » ge'heeten. wordt omdat het e·e'rste brugje uit twee· ··zw_are houten ba_l~en bestond. Terzelfder tijd werd van aan dte br~g ·een vetbt_n·dingsw·eg aangelegd tot aan de. ge,meenteweide van R:uts-

broe~roeger bestond

dus enkêl de omweg over de Ma~telle­ brug langs den zoogenaamden steenweg van. S~:-Pt,eters~ Leeuw, het groote verkeerspunt, waar alles voorbiJ 1!1oest · legers, kooplieden, landloopers, bedevaartgangers, dte allen pleisterden in de « Drie Mastellen ». Op 24 October 1706 was daar ook gekomen omtrent den avond « eene arme vrou~ genoemt Lijsebeth in de drije Mastenen om al-da.er te l.ogteren pro .cteo, gelijck sij t'anderen tijd.e in passeren. memchma~l (gaende beewaerden voor sommtge persüonen). om God.s wille alwaer de vrouw~e t'saevens is bleyven_logter~n om te slae .en ... ». Nadat ze gedronken had « twee pmten bte·~ » was ze !mtrent den« 8 uren t'saevens (naer vele lam·~ntatte ende peynen) slaepen gegaan, seggende soo wanneer tck wd gel•egen ben dat sy smorgens niet vroeg ende sou de opstaen. · · Peeternelle Trousseau, de huisvrouw van Peeter Verheyleweghen, den waard van de Drie M~stellen, was smorgens ~e­ gaen op den solder outrent 6 uren, ·O·m gaen te haelen eemge caesen om mede naer Brussel te gaen, roep~!lde op de arm~ vrouwe twee a drije mael Lysebeth slaep gt], souder d~t SlJ antwoorde ». Daarna was ze bovengegaan « met 'haere terste mans moeder om gaen te sien naer Lysebeth ende vonden· haer daer doodt liggen noch warm sijnde ... verclaer.ende. oock dat sij menichmael had gesien de gaete ofte wo~de tn de slincke borste van Leysebeth, seggende dat haer nt~emant en coste genesen, maer dat sij v.~ees~e van d:ezen cancker soude doodt gevonden worden, gelt]ck IS gesch~~t. .. » . « Mr van -der Elst Cerusijn van stJnen süele » werd belast met het « aenschouwen ende visiteren van het doodt lichaem verciaerende dat de vrouwe was gesto.~ven van een caterne ende accident inde slincke horste bt] forme van cancker... » k Op den molen van Wittouck, waarvan zooeven spraa was werd reeds in 1794 arrest gelegd ten laste van joanna van Haelen weduw·e wijlen jozef Wittouck ·ende den heer 1) Op het goed zelf werd .nog een an®re brug gelegd < afLn. de communiquer plus facilement av« la route de Hal pour ·~ tranaport de la farine vers la Fran-ce :..

Ou1Ilelmus Wittouck; advocaat, beneffens Jacobus Wittouck ende Jw. lsabeHa Wittouck als borgen, en w.erd !het goed beschrev~enals volgt: << eene weyde van 3 dw. m~t drye eauten aen .de iiviere ~ende met de 4e seyde aen de Zinnestraete '. met den sc'hoonen neuwen graenmolen daet; ~op over de riviere gebouwt, hebbende drij raeders ende drij coppele ste~enen . ende alle de andere door des~e soo roerende als onroerende goeder·en wercken m~et het m·eU'ldershuys ende andere batimenten daer op staende ende alle syne voerdere toebehoerten... ». Stevens'-Deliagre kocht den bloem·molen in 1804 en voegd_e er een papierfa:briek bij. Een tijd nadien werd het brugje « den Balk » door het !hoog water vernield, maar de nieuwe eigenaar had die overgang niet meer noodig en het was per slot van rekening. een onaangename dienstbaarheid voor 'hem. Om de mens·c'hen aangenaam te zijn liet Stevens de brug ·echter ·hersteHen ·met een der balken die riog brQikbaar was. en bleef ze onderhouden tot in 1836, toen hij ontslag nam als burge·meester ... Inmiddels werd de brug echter bouwvallig ·en Drogenbosch stelde aan Ruisbroek voor ze op gezamenlijke kosten te vernieuw·en. Ruisbroek wou daar echter n~ets van. weten, in bet midden brengende, dat ze -die brug" ~Iet noodtg hadden en dat Stevens, die ze meer dan dertig J~~r onderhouden. had, verplicht was dit te blijven doen. Bij ZIJn ambtsronde, In 1837, 'beval de Gouverneur der provincie, den heropbouw van de brug. In 1838 maakte bouwmeester Spaak een bestek, maar Ruisbroek bleef tegenstribbelen, tot ze, ten slotte, tw.ee « schoone sperren » betaalde, die bij Lamal èn P.elseneer, .aannemers te Brussel, gekoc·bt werden.

Ten lange nleste was de brug in 1840 voltooid. Ze had 511,75 fr. gekost... · Bij hoog ~ater in 1850 werd de << Balk » weer wegge~poeld. Gedung ·was er hoog water. Het ·hoogst bekend peil ts dat van 1839, dat m~et dit jaartal en een streep op den muur van den m·olen Stevens aangeteekend werd. Dat peil lag 3, 77 m. boven den dorpel, welken weten we niet. Aan de Mastellebrug stond bet water toen 29 cm. ~hooger dan het toen hoogst bekend peil.

Zoo werd ~ook Drogenbosch, boewel in mindere mate dan de naburige gemeenten in de Zennevallei, af en toe ook ge. teisterd door overstrooming van de Z.enne. Op 15 December 172~. kon een schepen op de vergadering niet aanwezig zijn, « mtts het groot water beeft belet te comen ».

In een niet gedagteekende omstandige rekening uit 'het einde der 166 of het begin der 176 eeuw van « dachuren ende leveringe van gesaeght eycken hout ende gesaeghde planeken tot behoef van een groote langhe ghoet (duiker) gemaeckt bij mijn, Salomon de Laet, ·ende miJn ges-ellen op den boeck van den Velenbempt dienende eenen gemeynen waeterloop van (13) diversche erfgenàmen daeraen ende omtrent gelegen met andere bempden ende weyden om daermede het hemelwater uyt de weyden te laten ende den vloet oft opperwater

....-. 102-

-

uyt de weyden te weren >>. Daartoe werden gebruikt : « 250 voet·en planeken van 3 duymen; 324 voeten &~saeght 'hou~ rubsche wij se gemeten; 96 voeten rubs-che WtJ.s·e geme~en, 20 voeten eycken planeken ende eyck"!en ber~~t totte arcke; 3 schotels nagelen·; hetaelt aen Oheeraert de Rtdder ende aet1 Andries den weerd In den Ingel tot Vorst 2 waghenvracht·en; heschicken van het hout ende bij malcander.e·n te brenghe~. ende maecken ende legg'hen ende stellen van de ghoet en buyse m·et de.arcke, 2;3 dagen; een ijseren bouwt. (bout) »; voor vacaties van den ·meyer werd 6 gulden en dte van den preter 20 stuivers hetaa:ld. Het aardewerk - « de oude gothe ontgraven ende de nieuwe te vullen », kostte 106 gulden 11 stuiver. · Op Zondag 16 October 1763 werd ~onder « de brugge ofte plancke Iîgg~nde over de beke aen de weyde ~·~r Pa.te:s jesuiten in hure gehouden door de weduwe van Wl]len Outlliam van der Linden pachter op het W·eoerbosch de .genaem~e Philippus doodt bevonden liggende op syn aengestcht.: Chtrurzijn Jan Frans Ohapelle woonende tot Uccle gea~mltte·e:t .bij ·het Collegium medicum binnen Brussele ... heeft geexamtneert ende aenschouwt ende bevonden in den Tempel van het hooft op de slincke seyde een gat ter breede van eenen halven duym... oorde·elende dat den man van het brughsken moet gevaJlen sîjn dewelcke ten minste de diepte heeft van omtr·ent de acht voeten (?) ... dat den •man in de beke hadde gelegen soo dat hij door het waeter ende de modder die soo in sijnen mont als in sijn aensight noch is liggende moet versmacht sijn ... als oock dat hy waer~~hi~nlijck op een.e;n steen ofte kei je die seer veel in de beke SIJn ltggende met SlJn hooft 11_10et gevallen sijn ». In << sijnen broecksack werd eenen sohelhnck ende een plaquet » gevonden. .

Oorlogsfeiten. - Alleen me! ingang van d~. xy1~a eeuw vermelden de archieven oorlogsfet~en, hoofdzaktehJk m b~~r~k­ king tot de oorlogen van Loclewijk ~IV !o~ verwez-enhJkl~g van de politiek van Richelieu nl. de Uitbretding van Frankr:Jk tot aan den Rijn, zijn zg. natuurlijke grenzen (Jacques Bamville, Histoire de France). ...

Het volk zelf moest wel niet ten oorlog trekken, tenzlJ als « pionnier » of wag·envoerder, maar de ramp best~nd hoofdzakelijk in het « fourrageeren » of leveren van voedmg voor soldaten en paarden en het betalen van oorlogsbelastingen.

In 1695, na de inneming van Namen, plunder~en ~e troepen van Willem II, koning van Engeland, te B01s-Se1gneurIsaac gelegerd) Vorst, Ukkel, Drogenbosch, Lin-kebeek, Rode, Alsenberg en Dworp. Ov-eral nam·en zij de meubelen en het graan mede. . h . ct• Soldaten van alle nationaliteit bevonden ztc tn te legers. In een rekening uit.1697 iser spraak van « eene kerre int vervoer van de bagagte van Denemarckers » dewelke te

103 --

Drogenbosch ht~bben gelegen. ln 1745 houdren « Hongerssche hu·ssaren » de waoht aan ·de Masteilebrug.

Lang bleven de gevolgen· van die oorlogen nawerken. In l!45 o. m. wordt nog een « sethboeek » opgemaakt tot het vmden ·end~ bet~elen v~n 426 g .. 2 oorden courant, quote des·er prochle voor een Jaer contnbuHe aen de Ctoone van Vtanckrijk ... i·eder bunder lant wijde e·n hosc·h op 33 st. per bunder, teder ~huys 10 st., peert 1 gulden, veulen 10 st. koeye 10 st., v~·ers 5 st.; iede-r en J?ersoon tot :kinderen van 7 ja er 5 st. per hooft. .. ». Het deel tn de. beJastmg op zout ·en suiker bedroeg 96 guldens. In 1765 moesten << patrouUien » ingericht worden << i·eder ·mans·chap tot 20 ·mannen tot !het doen van hunne rond~ dry dagen bij dag •en nacht >>. Ev·en later werd «·de patroudie ~erandert in 16 corporaelschappen. Den 9 Juni · werd de patroutlle ·hersteld en den 20 Juni « verdobbe'Ieert >>.

In 1767 op 26 Juli vergaderden de schepenen met << eenen prevost ·ende de patroui11e om aen de Mastellebrugge ende aen de calsyde de wacht te ·houden tot dat 2 bataiUons waren gepasseert ».

G·edur·ende den Oostenrijkschèn Erfopvolgingsoorlog van 1741-1 !48 tusschen ~odewijk XV van Frankrijk en MariaTheresJa van OostennJk, ·hadden onze dorpen ongewoon veel a!lerhande proviand en prestaties te leveren. In de archieven vmdt men .daarover voor !?ro~:enbosch belangw·ekkende bijzonderheden, waarvan W1J hterna de voornaamste samenvatten.

In Februari 1746 w·er.d in hav.er geleverd « aent regiment van den heere graef D'asvelt Dragonders tot Uccle ten tyde van het belegh van Brussel 297 rantsoenen; in de abdije van Vorst door order van den heer marquis de Beaufremont 500· in de abdij van Vorst door order van den heere de Chibrou: 498._1/2; aen de wacht aen de Mastelle Brugge, 7 r.; in 'de abdlJe van Vorst, voor lieutenant cannet, 182; toen de trouppen gecamp_eert hebben tot Saventhem, 84; tot Tervuren, 252; tot Ter vuren, 210. f-!ooi : tot .Uccle, 350 ·rantsoenen; tot Vorst, 500; idem 304; t~em 96; Jdem 75; voor den convoy van ·broodt voor het reg1m·ent van Chartre, 15; a en de trouppen te Saventhem 154; te Ter vuren, 200; idem 100; id. 77; bij Sr. Mosselman~ aen de dobbel wacht aen de Mastelle brugge 40· 1'd 50· id. 120. ' ' . ' Stroo: tot Uccle 50 rantsoenen; te Vorst 400; id. 559; aen de Mastene brugge 400; id. 40,· id. 50· id 25· id 20·

•

id. 40.

'

.

'

.

'

Hout : a:en de wachten tot Vorst 19 wissen hout; aen de Mastene brugge 9; id. 60; id. 12; id. 13.

Beesten : « gelevert tot Laken 2 koybeesten »gemiddeld elk 350 pond; tot Laken ten tyde van het belegh van Brussel dry vette beesten van 500 ·pont. :.

Geleverd «.a-en de trouppen van syne majesteit de Croone van Vranckrijck begonst tsedert het ·belegh .. van Brussel

-- 1041 februari 1746 ». Aen de crouwaten gecantonne·erttot Ruysbroek voor de peerden van de officiers 50 rantsoenen haver; aen deselve crawaten ... vervoert naer den Colone·l Malmits to·t Brussel 50 rants.

Liste van -de vraghten gedae11 ter c.o·mt:nande ende orders van de Franse croone van Vranckrijck : 3 kerren ingespannen m·et 3 perden om broodt te ·halen ... tot Laken; om broodt te halen tot Laken 3 kenen; id. 3 keiren; een perdt met eenen man ... om dagelyckx de orders te ;halen ende te dragen naer Laken 6 Febr. tot 3 Meert; 11 Meert, 4 !kerren om te vervoeren hunne bagaD'ié naer Brussel; 13 Meert, 3 kerren om het boy ende haver te vervoeren naer Brussel; 30 Appril 1746 gecoromandeert geweest door den 'heere. de la ,Roissel de ~?villian­ cour haid marchal general de logts de 1arme du RoiJ tot het maken der wegen van aen de Mastelle lbrugge tot Ucde om de trouppen ende bagagie te passeren waertoe noodigh gehadt de naervolgende kerren om de fachinnen ·ende houdt te vueren in de quade straten, 18 peerden en ke~rren ..10 October geleverf een koy aen de crpuwaten gecantonneert hggende tot Watermael. In April en M·ei 1746 werden 59 pioniers· gelevert. door order van den commandant der Fransen om ·een. fort te maken aen· de Mastelle brugge >>.

Houtleveringen in Februari 1746 : « gelevert aen de wacht omtrent de dry torekens totVorst 19 wis; aen de Mastelle brugge 9; idem 12; idem 13; ~der~! 60; to~ Uccle 1.6. Ae~ de crawaten tot Ruysbroek 14 wts; td. 14; td. 12; td. 12, id. 12. ' . De vrachten om brood te halen werden meer dan- eenmaal gedaan. Op 4 Maart wordt ·ook brood gehaald naar Anderlecht met 3 karren. Af en toe werden karren en paarden geleverd om « fouragie naer het leger te vervoeren ». Op 24 Mei 1746 werden met 2 karren en· 2 paarden << naer Loven gereden om sike te halen ». Op 3 Juni « naer Tervuer·en o·m houdt te vervoeren naer Loven ». Op 15 Juni << met een ker en 3 perden ten 6 uren smorgens tot waterloo •Om houdt te vervoeren naer Brussel ». Op 22 dito « op den cassy van Alsembergh om houdt te vervoeren naer Brussel ». Op denz·elfden dag met « 10 pion.iers V·OOr 8 dagen tot tisselt op de vaert ». Den 25en « met 3 kerren m·et 3 perden tot Alsembergh ten 7 uren smorgens om ·houdt te vervoeren naer Brussel>>. Op den 29èn « tot Bastroij (Baasrode) op het veer met· 4 pioni~rs voor 8 da... gen ». 10 Juli : « 1 wagen met 3 perden om pahssaden te vervoeren naer Brussel ». 14 Juli : « 1 ker met 3 perden •OP den Cassv tot Waterlo om palissaden te vervoeren naer Brussel ».

29 Juli : « om graen te ·halen ». 9 Augustus : < op de Minte (Munt) om broodt te vervoeren naer het leger ». 25 dito : < op de minte met vier ledig'he perden met stringhen ende gareel :.. Op verschillende datums met karren en paarden op de Munt.

In April en Mei 1746 werden « op ·orders van den heer de Ia rochetle de bovitlancour haide marcha~I generael de

-

105-

logis. de I' armee. du Roij » tientallen pioniers opgevorderd tot 'het maken ende reparreren der weghen soo door het Iant als wyden en. bempden van aen de Mastelle brugghe t·nt Uccle >>. Ook m juh « om een fort ofte redoüt te maken aen de Mastene brugge ». · , _ . . In 'het jaar 1748 heeft de << parochie oock moeten tourmeren aen .de crouwaten van het regim·ent Mallinits d:î·e tot Ruysbroek 1l1 den Winter gecantonneed Iaghen. Daertoe beta~lt aenJo~ffr. Waeffelaer tot Bru~sel over 10 by haer·geieverde fourmturen ende matrassen d1e dese pa,rochie van haer heeft gehuert. .. » D·e << Staet der pa~ochie van Draogenbos meijerije van Rode over alle de .levennghe ende kosten door de selve gedaen voor de fransche » bedroeg : 3491 Fouragie in 1746 ; id.

1747 : 2887 - 16 id.

1748 en 49 : 2246 8 1./2 <<

8625-

41/2

.

De becostingen van wage ende ~kerre vraghten van treek ende sadelperden ende der sc!hipwrachten ... · ' voor de 4 jaeren... . . . . . 1484 guldens Voor de pioniers ende' guiderts te voet ·en te pert 736 Voor S?m·men van de Quartiren, pallisaden ende relattf tot de fortificatfen Voor de ·becostinghe van de ~eli~ialns 'cte~el~k~ geleverf geweest sijn . . . . • . . . 458 _ Voor Logementen van cryghvolkeren . • . . . 70 _ Voor « brandt ende licht geleverf aen de volckeren van orlogh » . . . . ~ . . . . . 796 _ Voor cantonnementen ten platten lande . . . 851 _

•

~ . .

In totaal : 14013 guldens In de « Cromcke van den Ciaoster van Vorst sedert den .

Jaere 1682 » lezen we dat « de Fransehen veel posten hadden gesteld langs de Zinne. Ende op de eerste advenue waren de m.aroudeurs van den Fransche met meer dan 500 over de Zmne gecommen aen de brug tot Ruysbroeck ende plunderden ·het casteel ende de kercke bi Drogenbosch met heel het dorp traeken vandaer naer Bersel, deden hetse1ve, slaende alles i~ stuck~n end~ deedende moedernaeekt alle de mensc-hen, sonder d1fferentl'e van S·eX'e oft ouderdom ... » . . De ~rabantsche o!llwenteling br~cht onze gewesten fel ur beroenng. Op 5 Jum 1790 werd u1t de gemeenten Alsenberg, Dvyorp,. Beersel, Ruisbroek, Vorst een opmarsch naar Bruss-el mgencht tegen Vonck. De greep bestond uit 3400 man, gewapend ·met geweren, stokken, zeisen, spaden, met trommel en vaande_l en aangevoerd door een pastoor te paard en e~n kruisbeeld m de hand. Ook Drogenbosch leverd-e zijn conhngent. ..

-

106 ._

Wat de Fransche .omwenteling voor onze streken mee ... bracht is voldoende bekend. De k_erken werden g·esloten en de kerkegoeder·en verkocht. . . . In het kanton Ukkel ev·enals ov·eral verz·etten de plaatselijke overheidspersonen zich tegen de maatregelen der Fransche godsdienstuitroeiers. J:?e volgende brief van << 1' Adt;tinistration de la Dyle », gepubhceerd door Dr. E. van der Ltnden, bewijst het andermaal : « 14 Ventös·e an VI ( 4 Maart 17.98).

Le commissaire du 4!6 Bureau fait un rapport sur les plamtes portées no•tamment par l·e com·missaire du directoire exécutif près la Municipalité, contr~ .Ie ci~oyen F~b_us, pr~sident, et plusieurs membres de l'admmtstratton mumctpale d Uccle, sur Ie peu de décense gu'ils obs·erv·ent dans leurs délibérations, Ie royaHsme gu'ils affichent et les entraves gu'ils apporte~t a~ service administratif en ne faisant point exécuter les lots; tl présente encore ·et fait adopter un arrêté par leguel Ie président et les agents municipaux des communes de Droogenbosch Alsemberg, Tourneppe, Rhode ·et Beersel sont suspendus de leurs fonctions; Hs seront dénoncés au Ministre de l'lntérieur pour provoguer contre eux telles mesures gu'il . comportera. » Uit Drogenbosch stuurde de· Fransc'~e ambtenaar d~n volgenden brief : << Droogenbosch, canton d Uccle ce 4 Fructtdor an 7 (6 Augustus 1799). Aûx administrations du Départem·ent de la ·Dyle. Citoyens ... L'habitant est en outre entouré et poursuivi par les furies du fanatisme. Vous n'ignorez pas citoyens que les ebapelles après avoir été fermées et abbatues sont ·rouvertes ·et r.elivré·es et fréquentées publiguement depuis longtemps telles ·la c'hapelle de Calevoet et de Droogenbosch etc. Ce n'·est qu'une ciameur publigue que ce canton est infesté de moines, de prêtres gui y Uennent dit-on leurs conciliab~les.

Aussi devez-vous êtr·e informé gue la plupart des fonchonnaires publies de ce canton semblent identifiés ou animés du même esprit ... Je vous propose donc d'arrêter par. mesure de salut public gu' aussitöt gu'une force armée au: a as~uré· la tranquilité de Bruxelles : to que tous les fonchonna1res du canton d'Uccle seront destitués; 2° que tout prêtre non assermenté sera recherché et déporté; 3<> que toutes chapelles seront fermées et démolies. Saluts, Dassonville. » De omwenteling van 1830 liep voor onzebevolking eer onopgemerkt voorbij. In de stukken van den tijd V•onden we geen spoor van vrijwillig:ers uit de gemeent~. Bij den overva! van de fabrieken ten zutden van Brussel, tn de ZennevaHet door de Brusselsche werkliedenbevolking die werk- en braodeloos was, had deze ook een aanval ondérnom·en tegen de papierfabriek Stevens, maar zij bliezen den aftocht op bet · zien van de kanonnen, die feitelijk maar gewone ijzeren buizen waren, welke in de vensters der fabrieksgebouwen opgesteld \Varen. Ten minste zoo wil het de traditie ...

De oorlog van 1914-1918 was een zware tijd, vooral wegens het nijpend gebrek aan levensmiddelen.

107.

VijfHen jongens sneuvelden, nl. Piet.er Devuyst, Wandre 6 Augustus 1914; Ka·rel Vandenbranden, Loncin 16 Augustus 1914; Domi~n vari Mol, Mar.~he-les-Dames, 23 Augustus 1914; Albenc Bongaert, Pervtjze 24 October 1914· Karel Detde, Oud~Stuivekenskerke, 29 October 1914; Filip s'erkej'n,· Ro~endaal (Noord-Frankrijk), 2 Nove·m:ber 1914; Edmond 'rhl'l·t;tont,"verd~enen in 1914; Will~m Budie, Calais, 23 Januan 1915; Emtel Schellens, Alvermgem, 16 Januari 1915· Alexander Barbé, Zeist (Nederland), 8 Augustus 1915; Robert Calmeyn, Hoogstade., 30 Maart 1917; Hendrik Dandoe Diksmui de, 16 Juli 1917;·ConstantVerelst, Boezingen, 8 Juli 1918; Karel Coudron, Zonneibeke, 29 September 1918; Willem Van-denherghen, Lendelede, 15 October 1918. · Hun :namen staan gebeiteld in een "plaat op den voor, gevel van ·het gemeentehuis, onder het m,o<fto : De gemeente Draogenbosch aan ;hare dapperen, voor 't Vaderland gevaHe~.

Medeburgers, gedenkt de helden die streden voor Vrijheid en R•echt!

Voor den oorlog van 1940 werden 270 soldaten binnen... g·eroepen. Ongeveer 150 personen gingen op de vlucht bij den aft~cht van de Engelsche troepen, die drie bruggen lieten sprmgen, waardoor 25 huizen beschadigd werden.

Gansch 'het gemeentebestuur, burgemeester Van Leeuw aan het hoofd, bleef op zijn post. · Tijdens den veldtocht van het Belgisch leger, die achttien dagen duurde van 10 tot 28 Mei, verloren 7.500 soldaten en 5.995 burgers ·het leven. Twee jongens van Drogenbosch sneuvelden. .In 1942 werden van overheidswege negen betonnen schutlkeldters gebouwd, nl. in de jongensschool, in de meisjesschool, ter •plaatse van het afgebroken oud gementehuis, op het Kouwken, te Kalevoet en de overige in de fabrieks.wijk (Pathéstraat). De kosten bedro·egen anderhalf millioen frank.

Schuttersgilde. - Te Drogenbosch bestond al vroeg e·en schuttersgilde di·e thans nog onder ·een aan den tijd aangepasten v.orm bestaat. Heel veel feiten vindt men ·er niet ov·er.

Toch genoeg om 'haar ononderbroken bestaan doorheen de tijden te kunnen vaststellen. Ze had St.-Sebastiaan tot schutsheilige. Noc·htans wordt de gulde in een akte uit 1627 geheeten « der gulde van Sinte Nicolaes ten Draogenbossche ».

In 1523 was ze gevestigd bij Jan Speckart, in zijn « ·huys ende bagart daermen gemeynelyck schyt mitten ·hantboge... ».

Evenals tal van andere gilden, was ze aanwezig op het luisterrijk haagspel te Brussel in 1565. Jaarlijks verscheen ze op den Zondag na St. ...Jan in de process.ie van Ukkel en vergezelde ze de processie van Ruisbroek, waarvoor ze telkens 10 stuivers ontving, als blijkt uit rekening·en van 1571 en 1596 van het kerkelijk archief van laatstgenoemde parochie : « gegeven der gulden van Droogenbossche ttin twee jaeren

-10820 st.; item denselven dagen insgelyckx gegeven aender g1;1lde van Droogenbossche ... 10 ~t. ». , . . , Het optreden v:an de gtldebroeders m de proccesste was blijkbaar wederkeerig,. want die van Li~k·e!Jeek kwamen ook naar Drogenbosch : << Item cin9ue ·e~queltns P.ourJes tam·~ours et chifloteurs (fijfelaars?) qu'tls dotvent av01; de la dédtcac·e . (kermis). Ce sont ceux du Serment de Lmckebeek ( 1 g.

10 st.)». In 1698 staan ze vermeld als dte « tamboers· :ende fluytspelders »; in andere stukken nog 'heeten ze de « troome-· leers ende fluytspelders van Linckenbeke >>.

Waarschijnlijk· dunde mettertijd het aantal gildebr?e?ers, want van 1714 af zijn ze nog slechts m·et twee nl. « Gtlhs de Haese ende Joos van Hael·ewyck feyfelaer ende tambour over het spelen ende verhuren van de processie met de gu!de ... » In verband met di·e fluiten en trommels lezen we tn « De Folklore van de Schutters » door Prof. Dr. H. De Vis (Eigen , Schoon en De Brabander, XII,. blz. 231-239, dat de oude gilden alle een trommelslager en fijfelaars hadden die in de ,processies en optoêhten voorafgingen. De fijfelaars hebben het 't eerst laten « schieten ». De trom·melaars hebben het langer uitgehouden, ·en nu nog z~jri er gildell: di·e hun. o~de trommels bewaren en gebruiken m de plechttge omstandigheden. Het waren hooge trommels die er heel eerbiedwaardig voorkwamen met hun blinkenden koperen romp, 'hun krachtige w·el opgepoetste lederen riemen en hun sterke witte kempen koorden. Nu zijn ze veelal verhuisd op de zolders van schuttershoven, liggen som·mige te treuren in de musea, terwijl eenige zeer z·eldzame antieke exemplaren nog soms wakker geslaaen worden in de processies ». In de rekening van 1726 staat « gegeven. aen speellieden op ~ert:t?isdagh van de processie te vereeren 1 gulden 10 .st. ».· Dtt .ziJn dus ge·en gildebroeders ·meer maar gewone muzikanten, dte -het volgend jaar wegvallen, vermits de landdeken in den rand aanteekent : << transeat maer voortaen niet meer » !

Voor 1638 vinden we in de kerkrekening : « Item aen den guldecnaep van dese prochie van Dr. 30 stuivers ». De << ,cnaep van de gulde van Ruysbroeck ende van Linckenbeke op den ker·misdagh » trekt dezelfde som. Wanneer de gulde een prijs won hadden kerk en ar~e daar~an hun deel. In 1f?~6 ontvingen ze 7 stuivers « voor ·het schtefen van een pnJs-voegele ».

In 1628 koopt Jan Corradini « cappiteyn ende serjant major der stadt van Breda » van Jan van Schepdael « den huyse geheeten het Guldehuis oft coetshuys (?) ... om bij de gullebroeders gebruyckt te worden tallen tyde ... ». Vermoedelijk had dit gebouw, of althans een gedeelte er van tot dusver tot koetshuis gediend. In een akte van 1724 wordt het eigendom nog « het gulden of catshuys » geheeten. In een andere akte staat het trouwens vermeld als « .eene hofstadt metten huyse daerop staende wesende het gulden huys der gulde van Sin te Nicoiaes ten Droogenbossche... gemeynelyck

-109-

•

genoe~md !het coets;huys gestaen ... te'ghen over de kercke'... >>.

Het lag· op den hoek van de ·Groote Baan en de Kammestraat (nu Brouwerijstraat), daar waar een paar jaar geleden de herberg den Engel nog stond. Het goed hoorde later toe aan kanunnik Caproens van ·het kapittel van Sinte-Goedele te Brussel. « Item van Sirnon Hermans bij coope over den heere Can. Caproens den cheyns van eenen gulden s'jaers aen de kerck·e uytgaende op syn huys wesende het gulden huys met den bloke ·ende hunder·en weyde daer aen gelegen tegen over de ·kercke » ( 1791 ).

In e·en proces in de 17•B eeuw vinden we ·een allu~ie aa'n de gilde. Een der getuigen was « Peeter van. Malder JOnghman van 22 jaer en innegesetene van Carloo dte om 4 1/2 ueren bij GuiHam de Greef herberghier ·ende wincke'lier kwa~m om aldaer te sc;hieten op de wippe, ·en dat naer dien hij aldaer eenighen tijdt had de geschoten ·met syne compagnie is in .denselven huyse gaen spelen met de caerte ... ». · .

In een ander geding, in 1698, van Wille·m de Mesmaeker teg·en Jaak van Haelen vernemen w·e weer i·ets over de gilde.

Op Zaterdag, 3 Augustus van dat jaar « ende kermisse tot Linckenheke » was de Mesmaeker « aldaer met de Gulde van Draogenbosch waeronder hij gulde broeder was naer oude gewoonte gecompareert in de jaeriyckxsC'he processie ende ommeganck ». In den vooravond was hij teruggekeerd « met differ-ente andere gulde broeders en onder weghe hadde ze gediscourreert gelyck m·en seght van erayen ende duyven ».

Stilaan was er ruzie gek·omen over de kwestie van het « aenleeren van eenen stie'I >>. Aan de woning van Van Haelen gekomen, sloeg deze De Mesmaeker met een stok op !het ho~fd en beet hem in den vinger. Het ·moest nogal erg geweest ZIJn, want het slaC'htoffer moest zich laten « cureeren door eenen chirurzijn, de1icate spijzen >> gebruiken, « 3 potten brande- wyn » hetalen voor het « cur-eeren van de quetsuren » en le.ed « 3 weken -verlet van handtwerck ende coopmanschap mt ooopen ende vercocpen van beesten »; ten slotte rekende hij nog een vergoeding voor « pynen ende smerten ».

Zoo vindt men hler ·en daar een spoor van de schuttersgilde. Ook nog in 1775 in een proces waar~n « Philips Van der Eist inwoonder van Beersel. .. peerdensmtdt ... tuyght dat op den s~n October omtrent den dry uren naer middagh wesende e·enen s.ondagh hy vermeynde te gaen schieten met den ·hant Boghe ten huyse ende herberghe van Jacobus van Haelen ».

Aldaar was een twist ontstaan onder twee « guldebroeders » over g-eldzaken. De eeneer van had te « Neerstalle dry potten bruyn bier gedroncken in den M·eerlaen ».

In de toponymie heeft de gilde misschien ook sporen gelaten m-et den plaatsnaam « ter plaetse geheeten de Sc·hut... straete » ( 1758).

Eertijds werd vaak de prang van de wip op de wiek van een windmolen geplaatst of uitgestoken doorheen een opening van den toren of van het dak of den gevel van de kerk,

-

110-

zooals op tal van volkstafereelen van onz·e oude schilders kan nagegaan worden. Dit moet alhier .o.ok !het geval geweest zijn.

Op 'het hoogste punt van den Noorderkruisgevel van de kerk is nog een kra·tn aanwezig, die vermoedelijk gediend ·heeft om er de prang in te steken. In· den gevel bestaan ook drie v.enstertjes .of ·deurtjes waarlangs di.e kram kon bereikt worden.

Bij dekreet van den Raad van Brabant, dd. 2 October 1721, werd het gaaischieten op de kerkgehouwen. verboden : « verbiedt aen ieder-een van wat staet ofte conditie dat soude ·mogen wesen van voortaen in de buyt·en-Prochien ofte de Kerchoven ofte T'horens van de Kercken den Vog·el ofte Prijs te schieten, op pene van thien Pattacons. amende· tot laste van i.ederen Contraventeur, ende dat daer en boven d'Exercitie van de Gulde sal gesuspendeert worden, permitteert aen de Pastoors ende Kerckm,eesters de gaeten van de Kercken ofte Thorens daer uyt de Wippen worden gesteken te doen sluyten .ende de selve Wippen te doen afdoen ende be'handigen aen de Dekens van de Guldens ... ». (Sacré. De voormalige Dorpsschuttersgilden, 1929, bi. 3).

In de reeds aangehaalde keurige en pittige bijdrage over .. de « Folklore ~an de Schutters » in Eigen Schoon, schn]ft Dr. H. De V1s, dat de << oude schuttersgilden ofte broeders van den edelen handboog fier gaan op hun schatten, documenten ·en oude papieren, hun braak, tromm·els, gildevlaggen en andere oudheden. Dez·e stukken hebben eilaas in de meeste 1gi'lden ·ramps'Ppedige lotgevallen ondergaan. Toen v~or een vijfti~tal j_aren 'het schuttersleven begon te slabakken, ZIJn t~l van 'htstons~he braken terecht gekom-en in openbare of pnvate verzamelingen. Andere werden eenvoudig zonder verder;e formaliteiten door den laatsten bezitter ingepalmd.

Te Drogenbosch is dit niet het geval en m·et rechtmatige fierheid toonen ze nog een oud vaandel voorstellende SintSebastiaan aan een boom gebonden en met pijlen doorschoten.

Een ander vaandel uit 1629 is sedert enkele jaren verdwenen.

De gilde bezit ook nog een prac1htige braak die op de tentoonstelling van 1910 te Brussel, te Gooik en andere plaatsen te zien was. De braak bestaat uit een band van zwart fluweel, g·egarneerd met zilver, met er boven een verguld medaillon.

St-Sebastiaan voorstellende en waaraan twee vogels bevestigd zijn, .een van zilver en een van verguld koper, een •boog en een pijl. Jammer genoeg is een .oud register van 1750, vermoedelijk tijdens een verhuizing, verloren geraakt.

Onder de leiding van den heer Alexander Descotte, voorzitter, bijgestaan door de heeren Marten van der Smissen, ondervoorzitter; Karel de Leeuw, secretaris, .en Emiel Buysse, vaandeldrager, die dit ambt reeds een veertigtal jaren vervult, houdt de gilde flink stand. Al de met de tijdsomstandigheden vereenigbare geplogenheden worden in eere ge1louden. Het Gildejaar gaat in na den feestdag van St.-Sebastiaan. Pastoor Debremaeker. zorgde er voor dat de oude gebruiken, hoofdzaketijk die in de kerk, hersteld werden. Acht dagen vóór

· - 111 de kermis en de konin h: f door .den heer pastoor ::~ J.!n~~~e wordt. de .braak in de kerk

~a~digd, waarna een feestmaal

in

~~er :onmg plechtig over-

r ts ook een verplichte rïssch' :e o aal gehouden wordt. vrouwen afzonderlijk St~af d 't tetkn~ voor de mannen en de· gebruik ? In elk gevai ·m.en vo~ oo ~.~ verband met een oud sc-huttersgilden waarvoor d fudtJjds op som·mige dorpen w~ren. De vrouwen scho:eonowe zusters als broeders leden Wtp en gingen mee aan tafel fa~r t ee!l afzonderlijke kleine jaarlij-ks îs er ook een s ~ gll.d teerde. maal en vergezelt de gÜde dgt denlts &'ev:olgd door ·een feestbraak. e processte m vol ornaat, met de

.f

In 1940 werd een nieuw t 1 .

Van de inwijding ter. Wille v:nm~ a en Wlp oegericht, waar.. . en oorlog uttgesteld werd.

And~e volksVJet:eenigingen.

Zangvereeniging « La Fr, 1 . , werd opgericht 8 November 18;a7fr;zteh» .. -

.

Deze vereeniging op den Alsenbergschen Steenw en .Uize van den h. Deleux ~her Am i » in de Steertstr eg, en ~~ thans gevestigd .« A~ ntet vooruitgaat deinst . ~at. Haar zmspreuk luidt : « Wie Haelen, burgem~ester. ». e ·eerste voorzitter was J. B: Van Als doel wordt o e e . alle gezindheden bij deg ~eg « Kunst bevorderen buiten aangroeien ·en zuivere verm:k e urgersh het kunstgevoel doen zwoegen. » en verse_ affen na 't dagelijksch

J

Onder het hoofdstuk « Serenad . .

1905, lezen we wanneer en a . en », m de statuten van wordt: « toop Mei-avond a~ Wte een. s·erenade gegeven aanzienlijke personen; 2o :saan ~n vo?:zttter en aan andere voorzitters; 3'() aan de persone avd~n s voor den naamdag des kunnen bewijzen of reeds b n te d~or hun toestand diensten . dat door een roemrijke· daa~wd~zen ·ebben; 4o aan ieder lid aan zijn evenmensch heeft b tensten aan het vaderland of . , . ewezen. » D e vereentgmg nam i 1875 . :deel aan de inhuldiging van de tram te Ukk·el en kree ~ zwarte zijden klak blau~e ~~ )riJS v~or de schoonste kleedij: k~usen. Zij vierde 'in 1921 h::r' ge~ut~e broek en witte overlUister. In 1881 behaalde .. d 50-Jang bestaan met gro-oten :vedstrijd te Gent en werd ~J e~ eersten prijs op den zangmgehaald. oor et gemeentebestuur plechtig De « Fraternité » werd 1 k . k .. as omn hjke maatschappij erkend op 16-7-1910.

De kring bestaat thans uit 24 162 I~den, onder het bestuur va eereleden, 52 zangers en voorz~t~er; Frans Vervoort, voorzi~ted~ F. Calm.eyn, eerevoorzitter; P. Kestemont s-ecreta . :'K. van qe Velde, onderrts, arel Mtchiels, muziekbestuurder; J. Oovers ~ . aecretaris; M. de Kelv~r ph~~kgmees·ter; J. Vetsuypens .buip-

_fh·

Trullemans,

bezorgers,

vaandeldr~

ers·

asmee~ter; P. Crokaert eU Karel

en zesHen ra~dsi'ectL.e~Pandaens en Fr.... Philippus'

112 _..;;.

Sint-Niklaasfanfare ~

Deze vereeniging werd opgericht 1.. 1... 1897. Naar een vriendelijke mededeeling van ~pastoor Oehremaker; waren ·de stichters ··er van jan de Boeck, vader van kunstschilder de Boeck, ·en brouwer jan Michiels. De Boeck had er deugd van te vertellen 'hoe dat dit gegaan was. Hij had wel in zijn jonge jaren te Lennik de klarinet bespeeld in de fanfare, maar daar hij nu zijn handen vol had met zijn boerderij, dacht hij aan geen fanfare meer. Nu, op een mooien dag was hij met zijn kar. te Beersel aardappelen gaan l·everen en daarna een pint gaan drinkea in het lokaal der fanfare aldaar. De baas zegt :hem : « W·el, Wannes, hebt ge geen .goesting om een fanfare ineen te steken te Drogenbosch? -· Waar om? - Wel, de muzikanten van Beersel dat zijn vieze artisten, in plaats van muziek te maken, maken ze ruzie en z·e hebben beslist hun boeltje te verkoopen. Als ik een liethebber kan vinden, voor 100 frank zijn de instrumenten en al de rest daar in den hoek te koop.-· Ik ben liefhebber, zegt Wannes, en hij geeft een briefje van 100 fr.Opstaanden voet worden instrum·enten, trom en trommel, muziekboeken en lessenaars op de kar ge·laden en toen Wannes gereed stond om naar huis te rij den, riep de baas, die een zwanzer was : « Hé Wannes, nu moet 1 ge nog de muzikanten koopen en opladen, dan ware het Spel compleet ! » - Maar Wannes riep terug : « Die heb ik niet nood~g, Drogenbosch zit vol muzikanten 1 » Het lokaal is gevestigd in de herberg « ·In Sedan » op de Groote Baan.

Buiten het geven van openbare concerten, begeleidt de fanfare de processie en brengt zij op Mei.cavond een serenade aan pastoor en burgemeester.

Davidsfonds. - Een afdeeling van deze cultureel·e vereeniging werd alhier 12-2-1934 opgericht door Z. E. H. Debremaker, pastoor; de heer en Pi eter Loeckx, Albert van de Velde, Jan van Leeuw, Edgar Haccuria, Hendrik Jacquemyns, jan P.e,etroons. · Schrijvers en schilders te DrogenboSch.- Buiten pastoor Davidts vinden we alhier geen schrijvers of dichters van eenige beteekenis. Daarentegen. wonen of woonden er talrijke schilders. Zoo kennen we jan Baldauf, van Oostenrijksche herkomst maar Belg genaturaliseerd. Hij was landschapschilder en specialist in portretten van duiven. Louis Thevenet verbleef hier gedurende den oorlog van 1914-1918. Men noemde hem « Louis Natuur », omdat ·dit zijn slagwoord was.

Thevenet sohilderde landschappen en vooral interieurs. Later vestigde hij zich te Halle. Zijn broeder Pieter verbleef hier ook enkele jaren en vertrok later naar Brussel, waar hij een schoone beroemdheid verwierf. Louis overleed een paar jaar geleden. Pol Craps bracht bijna zijn gansche leven alhier door.

Hij was Ukkelaar en bekend aquafortist. Marie Col/art was de weduwe van een majoor van het Belgis dl leger. Vóór 1914

Gildebraak.

(Clichê Oemceentel.Jcstuur.)

~

Felix de Boeck (zelfportret).

(Cliché Hl't Laatste Nieuws).

:~t~:·#;~"

"; Schilder Felix de Boeck en toondichter Wiltem Pelemans.

(Cliché Hd Laatste ~icuws.)

113-.

had ze re•eds Drogenbosch verlaten. o·e straat waar zij woonde, de .oude Kattestraat, draagt ·nu ·haar naam. Van haar · werken bevinden ·er zich versobBlende in het Modern Museum te Br.ussel. Pol van den Broeck, leefde en sti·erf te Drogen- bos,ch nu een ti·ental jaren geleden:. Hij was een zeer knap lands·chap- en decoraties.childer. Albert Daenens verblijft sedert een drietal j~ar te Dr.o.genbo.sch. Hij heeft een veelziJdig talent : 'houtsnede, cadcaturen - vr:oeger in het weekblad V·. 0. S. - aan'P'lakïbrievel1, tooneelscher.men, enz. Hij is een n~ef van de tooneelspeelster Malvina Daenens. Kr.asnobaief, een Rus, verbleef :hier ·eenig.e jaren en schHder:de m.erkwaardige landschappen. · Een zeer hijzondere vermelding verdient schilder Felix c(e Boeck, alhier in 1898 g·eboren en ·er steeds verblijvende op çle hoeve van zijn ouders. Hij is trouwens in de eers.te plaats· boer, dus Schilder en Boer, de ·evenknie van Dichter en Boer van F. von Suppé, en de symbolische uitpeelder van de verheerlijking der « goede aarde », zooals Bert Peleman in 1938 in· de << Courant >> schreef. Ook Wies Moens wijdde hem in « Pogen » VI, 1923, een bijdrage waárin hij Felix .de Boeck e·en mystieker noemt, den schilder van het mysterie, tot wie het woor.d van Ruusbroec weer is doorgedrongen « Der creaturen menigvuldigheid maakt ons klein en kort, zoodat wij God niet Zien kunnen ». Zijn werk is kleurgeworden zielsmuziek, Gods verheerlijking in de schepping. « ·G.e kunt F·elix de Boeck ontdekken, vertelt J. Hadermann in « Het Laatste Nieuws >>, op den schoonen Erabantschen buiten, te Drogenbosch. Een smaHe weg voert u naar de hoev.e toe door e~n boomgaard... ·en ge vindt er Felix bij zijn minzame familie, bij zijn landvolk, zijn beesten en zijn· grond. Hij komt op u toe, op zijn klompen, in zijn werkpak, met uitgestoken hand. En in h_et streuvelend gewirwar van zijn haar ·en b(,lard me-ngt zich de geur van zijn trouwe pijp m·et den gezonden, sterken reuk der aarde. » Maar ga met ·hem naar hoven, de steile trap op, naar zijn atelier ... ·en hier staat ge plots in een nieuwe wereld.

Hier werkt, hier vecht hij met den kunstdaemon : de kleurentoondichter. » In << Theatra et Ciné » heet P. Vandendries hem « I'un de nos peintres les plus fameJ.Ix ». In tal van andere bladen, boeken en tijdschriften als I'« Horizon », de « Maasbode », enz., enz. verschenen de meest lovende beo.ordeelingen over zijn kunst.

Maar wat ·het wonderste is, onder al dien lof blijft Felix de eenvoud, de goedheid, de bescheidenheid zelf. « Hij be.. werkt de goede vriendelijke aarde, rookt zijn pijp, beschouwt de seizoenen, stopt den bezoeker zijn zakken vol kersen of pruimen en rijpe peren, en zwijgt. » (Wies Moens).

De Boeck heeft prachtige portretten gemaakt, o. m. dat van Pastoor Davidts welk Z. E. H. Oehremaker VJtn hem liet maken.

-

114-

We mogen ook, ·eindelijk, Poljacquemyns, den bekenden sportredacteur van Nieuwsblad en Sportwe;eld en gebore.n Dr.ogenbosschenaar uit een oud geslacht met vergeten, dte. dit jaar een zeer origineel opgevat en vlot geste~·? werk « Onze Voetbalfiguren » schreef dat een grooten btjval genoot. ·Slot. - Voor een wandeling in de streek is Drogenbosch e·en aardig pleisterplaatsje 1 ). Van op den Steenw. op Alsenberg naar Brussel, in 1734 aangelegd, volgt de « Groote Baan » uit den « Put van Kalevoet >> naar DrogenbosC'h, de kabbelende beek en ontmoet m·en een paar oude typische hoekjes. Links op de hoogte ziet men ketk ·en dorp van Beersel. De weg verder, eveneens links, op langs den ?Uden parkmuur van het kasteel in de richting van B:eersel ts ver van onaardig en v.oert naar de hoogte welke memg verrassend doorkijkje en aardig plekj.e biedt. ·. · Men komt ook te Drogenbos~h langs een straat dte beneden het spoorwegstation van Kalevoet op voormelden steenweg uitmondt aan de wijk -die « den Euzzel » heet, gewestelijke uitspraak voor << horzel » (hommel), eigenlijk het oude woord « .eusel » = beemd of weide, nu « Le Bourdon » geworden ...

De omweg over den Keienbeemd ·en de Sterstraat leidt ons langs de beek doorheen een allerliefst landschap waar oude watermolens -en ·mooigekroonde hoornen een teere stemming scheppe"t1.

Ook de boo·rden van de Zenne met aansluitende vlieten en beken tusschen groene beemden vol hooge populieren hebben hun eigen schoonheid. Log en loom, kronkelend, aarzelend kruipt de rivier er door de beemden voort, als duchtte ze het naderen der hoofdstad~ ..

Het menschenetend steeg·edrocht, Dat slindt bij honderdduizenden Den onbekenden levenstocht Der steewaarts in verhuizenden ! ( G. G.).

LIJST DER PLAATSNAMEN

l.

2.

3.

Aardebaan. Zie Heerstraat Andedechtstmat. Ni·euwe straatnaam.

Arm.

tegens den casseyde ofte arm van Drogenbosch, 0. 1751; op den harnz ofte steenwegh, 0. 1752; de calseyde van Draogenbosch 0. 1778. ' .

J

Ver.takking naar Drogenbosch van den steenweg BrusselAlsenberg; aangelegd rondom denzelfden tijd als deze ( 1741) meer ten g:rieve van den kasteelheer dan van .de dorpsbewo~ ners, verm1ts deze.« arm » recht op het nieuw kaste·el getrokken w·erd en met ·op het dorpsc·entrum.

4.

ArmenWieiken..

OJ?t armen weycken in de cattestrate, 0. 16Î9.

5.

Etgendom van den armen of H. GeesttafeL Balk.

Le So.mnzier, 1-847. · . · Voe~brug over de Zenne, tusschen Drogenbosch ·en Ruisbroek. Z.ie Top. Ruisbroek, nr. 2.

6.

Beemdstraat. het..Benzptstraetken, G. 1659; B,enzpt straet, Popp, Vdm.

7.

Straat naar de gemeene Z·ennebeemden.

Beerselstraat.

de straete die van Bruessele te Bersel werdt gaet g.eh. de berselst~aete, 0 .. 1536; de bovenstraete ofte Beerselstraete 0. 1722· le chemtn royal de Beersele, G. 1724. ' '

Str~at van Be·ersel naar Brussel, ·Over ·het dorp Drogenbosc~, 111 de 18e ·eeuw gedeeltelijk vernietigd door de ver-

grootmg van het kasteelpark 8.

Begijneweide. .

hofstede metten huyse ... gem. geh. de begeyne weyde bij Calenvort, 0. 1706, 1776.

Eigendom van het Groot Begijnhof van Bruss.el.

9.

Beleidebeek.

,de belijbeke, G. 1724; langhst de cammestraete mette hellicht van t vermaecken. va~ deselve strate ende beleydebeke, G. 1734.

Na.geteekend uit een parochieboek (Leo Theys).

1) In 1941 bekwamen de c Brusselscbe Tramwegen > de mrachti ... ging om tram 52 over Drogenbosch d-oor te leggen. Op dit oogenblik

·zijn de palen reed-s opgericht.

Onder « bele1den » van straten, waters, -enz. verstond men vroeger het schouwen er van, ·door de dorpsover beid, om n~ te gaan of de aanpalende eigenaars deze ·behoorlijk onderhielden. D~ar alle beken aan « beleide » onderworpen waren, kan ~~t dtt woo~~ ~~en bepaald~ beek aangeduid zijn. Het gaat hter waarscblJnhJk om een lezbeek, afl.eidin.gsgracht.

10. Berg. tegen het geleghe gen. den berch, G. 1662 · den beruh 0 1721 6 11. Bieshocht. ' ' • • hofstadt den bieshoecht ... lancx de bollebane so verre als den lochten str~t, C. 1524; hofstadt... omtrent de Ruysbroeckbrugge gem. geh. den bzeshoecht, 0. 1641; stuck lant bij den bieshapck aen de sa.ntbeke lamx den holen bempt, G. 1628.

Over. hocht, zi-e Van Lo-ey, Top. Elsene, nr. 14; de betee-

-

116kenis ds « struik >> (vgl. Els1hocht, Hulshocht, Honsocht, enz.).

Men kan zich voors,teHen dat dez·e .p'laats·en· hun naam kfiegen van e.en s.truik die voor· grenspaal diende. Kiliaan leert -ons echt·er dat in Brabant, hoecht ook beteekende « plaats· begroeid m~·t wild strui}(lgewas » (virgulta). Een bieshocht (plaats·en van dien naam o. a. te Gri'J?~'ergen ~en t·e W olv~r-· tem) kan dan hetz.elfde z.·ijn als een _bzest, « plaats waa-r b1es groeH ».

12. Bijgaardenbrug. aen de bygaertbrugge, C. 1524; de bijgaersche br~gge, ~· 1534.

Brug over de Zenne, waar .een weg over hep dte- o. a. .ook naar de priorij Klein-Bijgaarden leidde. Oie brug he,ette ook Ruisbroekbrug, Berdbrugge en, later, Mastellenbrug.

13. BijgaardstraatJe. aent tbygaertstraetken, C. 1524.

14.

Bleukens.

Wellicht ·e·en vorm met dubbelen ·meervoudsuitgang van

beloke (blok), dial. bleuke.

Boeksbeemden.

aen de bijgaertbrugge... ende sbocxbeemt, G. 1524; 3 br beempts ... aen de boxcksbempdetz, G. 1542; tegens de boecxbempden, G. 1756. ,

Beemd genaamd naar den eigenaar Bok. 17. Boekstraatje. tegen het boecstretken, G. 1534.

18.

"

Bogestraat. bij de bogestraete, P. 1706.

· Waarschijnlijk hetzelfde als· Bovepstraat. Een « boogstraat » zou een boogvormige straat zijn.

19. Bomgat.. de hofstede het. bomgat, G. 1760.

20.

21.

22.

Boomgaardstraat. Nieuwe straatnaam.

Boschstraat. Nieuwe straatnaam.

Bossebelken.

huys ende hofstadt. .. achter de kercke ... gem. geh. het bosselken., comende... met den heym ende verhef tegens het straetken loopende naer de kercke, G. 1789.

Oud diminutief van bosch.

23. Bovenstraat.

de bovenstraete ofte beerselstraete, G. 1722.•

24.

a en de heerstraet ,oft brockstraet, Q, 1534.

Brouw,erijstraat.

Nieuwe naam van de oud:e. Kamstraat 27. Doel,en.

26.

hofstadt ... gelegen tegenover de doulen, G. 1674· tegens over · ' de doelen, G. 1750, 1760.

Oefenplein voor de leden van het S·Chuttersgild. . 28. Buitenplas. velt buyten plasch aent vlercken,. P. 1531; Buyten Plas, V dm.

Popp; a en den Buytenplas, Guyot. - Plas straet Vdm. Popp · Buiten~ plasstraat. , ' ' '

Zu~n, vooral op het gr?ndgebied van St.-Pieters-Leeuw. Op

bempt oft weyde gr. br geh. de bleucke:tzs... tegens de Senne, G. 1677, 1751. .

16.

stichtte, in de kerk Vél!n Drog., tw·ee jaarlijksc·he missen de eene te doen i'n de wee~ na St.-Nik1aasdag; hij bez.ette d~ar­ voor 3 Rg. op het n:abtjgelegen Sinter-Klaasblok (nr. 142).

25. Brtoekstraat.

Groote partij land en ·w·eide, tuss·C'hen de Zenne en de

Bijl. prairie dite den bijl, P. 1842.

15.

'

117-

Breeckmanshof.

hof ende huysinghe, metten boomgaert daer aen gelegen, houdtgewasch, schuere, stalling ... gr. 1 br, gem. geh. breeckmanshof... aen de cattestraete ende de straete van Brussele naer Beersel, 0. 1719, 1780. b h

Een Breeckmans was in 1534 schepen van Drogen osc ; een jan Breeckmans, meier in 1632. Deze of een naamgenoot

Rmsbroek, ook op den Itn·ker Zenne-oever, ligt een partij weiland g.eheeten den Plas (Top. Ruisb. nr. 126). Te Beers·el vin'dt men den Zitterplas (Top. Beers·el nr. 191). Ben plas duidt hier een staande water aan, overgebleven van eren overstrooming.

29. Carnaust.f,e. van 'eenen bloke gel. tegen de carnaustre neven de goeden geh. de veleere, C. 1524.

Uit het Romaansch taalgebied alhier ingevo·erde naam.

Y~I. Aumàtre,.F~ankrijk (Somme), 1113 Ulmastrum; Nouàtre, tbtd. (Ile-et-Vtlatne), 1300 Nucastrum, vermeld bij A. Vincent, T·oponY'mie de la France, nrs·. 572, 573; Prunàtre, ibid. Somme, aan~ehaald door Petri 1 Germ. Volkserbe, bi. 676. In het e~rste hd van dez.e namen is een latijnsche boomnaam te vmden (olm, noteboom, pruimelaar). Zoü ook ia ons Carnaustre : carnus = 'hagebeuk. Wij zullen dan dezen plaatsnaam ·houden ':oor ee~. synoniem van Carnoy = « plaats waar hagebeuk groett ». WtJ kunnen Petri niet volgen in z.ijn poging O?J dez.e samenstellingen op -atre voor Germaansch aan te

uen.

30. Clutittck.

beemJ?t geh. den fluetitzck lancx de Fluerbeke, C. 1524.

Welhc'ht een etgendom van het Brusselsche patriciërsgesJacht Clutinck.

31. De Bruyck:e.rsweg.

Weg tusschen Zenne en kanaal, genoemd naar de metaaldraadfabriek De Bruycker aldaar.

32. D.eelft. op de deeljt, 0. Beerset 1557.

Diaie~tische vokaalverlengi·ng vóór 1 +.consonant. Delft (elders Dtlft) = plaats waar een delf is, een afleiding van delven, z.ooais gracht (graft) van graven. De plaats, is ni·et nader te bepalen-,. maar moet slaa:n op een van de m.eiitgvukfi,ge grachten d:i·e door de beemden alhier gedolven W<erden.

• 119-

11833.

Donk~en bodttk.

het straetken naer den doncker~n hori·nck, G. 1671; een half bunder la-nts van de kerck uyt sekere hofstede gen. den donckeren hoornick dinstigh tot het vermeerdeflen van· den anclo ( enelos) en hovinge 'voor 'den nieuwen bouw' (kasteel Are~.ber15), G. 1721.

Ee·n partij land of bee~md, gedeelt~l~tjk .m het park van het kasteel ingenomen, bij de vergroot•tng t:n de· 1& eeuw.

Horink = hoek.

34. Dooent. in de dor,ent bi der vleest, H. 1356, 1406; 18 dw. bempt geh. den doerent ... tegen €te loopende riviere geh. de zynne, G. 1540; den dorent, 0. 18e e. passim.

Partij beemd tussoben de Zenne en de Zuun, op Drogenbos·dh ·en St.-Pie,ters-Leeuw. Dorent = plaats waar doorn groeit; vaak voorkom·end toponi•em.

35. Dorpstraat.

de dorpstrate, 0. 1734, 1750.

Drlefonteinentaan. Nieuwe straatnaam.

37. Drieschklen.

36.

a en calevoet op het drisken (vercoop van 7 la yen teckhoudt), G. 1709. · b h

Pleintje, in den openbaren weg, op de .g·rens Drogen osc , Ukkel, Linkebee·k, Beersel.

38. Driest.

aen de rivierede Z.enne ... ·ende aen den drist, G. 1744; het terwenweyken tegens seker driststraete, 0. 1656; weyde, gr. 11 dw., met het geincorporeert drieststraetke17;, 0. 1779. .

• .

Hetzelfde als Krekelendrt·esch. De vorm Drzest ts 'lnteres... sant ( driesch + -t suffix; .dus : « p!aats waar een· dri~~sch 1is » of << waar verschillende dnesschen hggen »), omdat hiJ toe laat het vaak voorkomende toponiem triest (trist) als ·een, door assimilatie ontsta:ne samenstelUng met driesch ·te verklaren (z-ie o·ver Triest, o. a. Ob. Duyst, I 138 b.).

39. Drij Koningen. seker huysken gel. in de cattestraete tegens den hof in de drye koninghen, 0. 1699, 1784.

40.

Drij Mastellen.

buys ende herberghe de drye mastellen, 0. 1671, 1691, 1744.

Herberg <bij de brug over de Zenne, bekend al'S de Mastellebrug (Top. Ruisibr., nr. 105).

41. Droge eind. opt velt geh. opt drogehent, G. 1536.

42. Droogvetd.

opt het velt gem. geh. het drooghvelt, 0. 1771.

43.

Dweerboscb.

teghen den dweerbosch. C. 1524; tot caelevoet. •• aen de weyde ~en. den cleynen. dtveerbosch, G. 1784. . . •

Ligt op de grens Drogenboseh-Beerset Te onderschelden van een ander Dweerbosch op Beersel (Top. Beersel, nr. 47).

44. Eggelhuis, Eggloy.

stuck wevde... ter ptaetse geh. den eggeley, a en den bempdt

geh. den zen.nèbempt,

0.

1619; bet dlggelhuys, 0. 1657; 5 dw. gem.

gen. d'eggelhuys, G. 1658; s·eker bosken ... gr. 7 dw. gem. geh. d'eggelhuys, 0. 1665; sekeren bosch ... het eggelhuys; 0. 1716. ·

Bosch genaamd naar een vroegeren eigenaar uit het Bruss·elsch patriciërsgeslacht Eggloy.

45.

Eggergaten.

"

waeterloop de Heggergaten in de Kalevoetstraete, W. 1850· cours d'ealf dit trous de tarière, W. 1847; Eggergat, ruisseau, Mil. K.; verIeggtng van d~ Eggergatbeek in de Langestraaf, W. 1911.

Oraoht '1n de Zenneheemden, zoo geJheeten naar .de drie ·geboorde gaten in de schui·f van de é!'rk. Dial. egger = agger avegaar (groote boor, Fr. tarrièr:e). ' 46.

Etsen.

5 .dw. beempt gen. het beempdeken van Bissen, 0. 1621, 1700.

Zte Top. Ukkel, nr. 309. Beemd van de abdij ter Kameren, te ElS'ene (Van Loey). · 47. Etst.

5 dw. lant ... gen. d'elst, G. 1636; op de eist tegen de zantbeke .

I G. 1742.

Een gedeelte van de Eist lag op Ukkel (Top. Ukkel, nr. 374).

48. Emile Pathéstraat.

Nieuwe straatnaam voor ·een groot gedeelte van de oude He·erstraat (1910).

49. Fl·eurbeek. .

· 4 1/2 dw. beempts gel. ten drogenbossche op de florembeke neven den keyenbeempt, H. 1406; aen de florenbeke, P. 1420; 0. 1557; aen de fluerbeke, G. 1533, 1534, 1539; aen de fleurbeke, 0. 1718, 1724; de sant ofte fleurbeke, 0. 1772. - Van Loey, Top. Ukkel nr. 303 g·eeft vol'gende vormen : rivurn dictum de floernt, 1310; aen 'de floer~ beke, 1440; de florerzbeke, 1447; de fluerbeke, 1530. Wauters, Env. Brux., kent Floemt, Ploertbeke en Vleurbeke.

Naam van den ouden benedenloop van de Linkebeek (thans veeleer een zijbeek ·er van die ontspringt op Dac'helherg, Beersel); de grens uitmaakt tusschen Drogenbosch en Ukkel, en uitmondt, in de Zenne, te Vorst, ·bij de beemden f!:e'heeten. Ploert, Fluert, Fleurbempt ( 0. 1671). Dit toponiem ts afgel·etd van den beeknaam Florenbeke, op dezelfde wijze als ·het naburige, op den u,nker Z.enneoever gelegene (hof) ter '(leest, van..Vlesenbeke. Beide zijn samensteiHngen met het suffix -t en ZlJn op te vatten als « de plaatsen resp. bij de Plorenbeek ·en de Vlesenbeek ». Floren- 1s een waternaam dien we Q. a. ook aantreffen in Flobecq, Henegouwen ( 116 Florebecca, 1162 Florbech; de Vlaamsche naam van dit dorp Vloersberg, 1131 Floresberc, werd echter ontl-eend aan de~ berg op den oever van dez·elfde beek), Florebecq (gem. Isières, arr. Aat), Fleurbaix, Pas-de-Cal ais, Frankrijk ( l 024 Florbaîs), Floreffe, prov. Namen, en wel'lîcht Ploren noes, pr. Namen. De Flou, Wdb. XVI, 653, vermeldt een vaarwater, geheeten de Vloer (1252), in Zeeland. Wij kunnen dan in deze toponiemen, niet het mnl. .vloer, « platte landstr~ek » zien, maar veeleer een samenstellmg van (water-) vloed met S'Uffix .-er (-ara water) • .Florenbeke zal dan te ontleden zijn als

i

=

-

-

een opeenstapeUn·g van s-uff!xen, d·~~.. gewoo·n zijn in de hydtonymie, en die er, op ver~·cht·Hende tttden, moeten bilgekomen zijn. Vergelijk de onUedtng van Vlez·enbeke : *Fil-is-ina-b,aki.

50. Oaasbeel\.

*Flod-ar-ina-balä,

een bl·odc .. gel. bij calevoet geh. gaesbeke) 0. 1603; e·en huys ... aestaen ·ende getimmert op een bunder lants gel. achter de eaJpene ~an caelvoert gem. gèh. gaesbeckx, 0. 1724.

Naam der gemeente Gaasbeek; het verband m·et de plaats blijkt niet.

51. G~em·einenbeèmd, Gemeinte.

in den (!;emeynen bempt. 0. 1534; tegens de gemeynte, 0. 1784.

Zenne:beemden van de gemeente Drogenbosch, ook geheeten Orootenbeemd, Koebeemd. Lager af lagen de gemeene

beemden van Stalle (den gem·eynen bempt van Stalle geh. den Keybempt, 0. 1718, 1761) en deze van Vors!. Op .den overkant vond men de gemeene beemden van Rmsbroek.

52. Genstweide. seker partye bosch genomen uyt de geynste we~de, P. 1754.

Weide waar ginst (genista antgHca L.) gro·e1t.

53. Golden Hope... straat.

Nieuwe straatbenaming, naar •den naam van een bero,emd renpaard van den heer Wittouck, den nahurigen kasteelheer van Klein-Bijgaarden.

54. Goot. ·

huys gel. op de go te tegen den dweerbosch, C. 1524; huys ende boomgaert gel. op de goeie ... tusschen den langen lachtene .ende de santbeke gèh. de fluerbeke, 0. 1537; hofstede, coollochten, weyde, metten huyse gem. geh. de gote, G .. ) ?75.

•

Huis genaamd naar een nabt]l·tggende goot of dutker.

55.

121

120-

Greittaard.

bempdt geh. den glzrevnaert, 0. 1534; weyde gr. 7 dw. g·en. den grijnarrt ... aen de 7:enne, G. 1711. _1733. .

•.

Personificeermg, met suffix -aard, op mnl. prem. WtJ noteerden, te Beigem~ een « weide gen. ~de green » (Top. nr. 46). Ho,e grein (=zaadkorrel) een wet~enaam gewor?·en is, kunnen we niet verklaren. Zoo er dat Be1.g·emsch topom.em niet was, zouden we onzen toevlucht nemen tot een verklaring met Rrijnaard, griener, « iemand~ die schreit, pruilt of ~eurt » en dit als personificeering toegepast op een sl-echte Wel'~<e; of wel eenvoudig met den persoonsnaam ( ee~ _Jacques. Gnnaert v;as schepen te Karloo, !n 1704; of een fam1he van ~'len naam alhier in de 16e eeuw etgendom bezat kunnen we ntet bevestigen).

56. Groerten boomgaard. hofgtede met twee huysen ... met eenen welbeplanten opstal, gen. ~!ewecM :;ynde den groenen hoomgaert... a en de Ft.eurbeke... ende de hof~tede het hom~at. 0. 1760.

Groote baan..

1837. Naar den Steenweg op Alsenberg.

58. Orooten beemd.

57.

f1rrmte hempt, Vdm .• 1837, Popp.

De Z.ennebeemden ten N. W. van het dorp. Zie Oerm.einen beemd. .

59. Orooten Honing. lïeu dit den grooten coninck, P. 1719. -

60.

Zie Knning.

Haanblok.

· sekeren. block gen. het haen block ende voor desen herbaene, ... wycken, met huys ende edifide.n, ... paelende aen sheeren straete gen. de herstraete, ende voorts rommentom de riviere de Senne G. 1788.

rDit << ~~ok » (tbeluik) schijnt uit den openbar·en' weg genomen te ZtJn ( << voor desen herbaene »); het is weUicht de « aard >> (hert) gel~ gen tusschen de straat en de Zenne, rechtover de herberg « de Drij Mastellen ». Misschien is de goede spelUng aanblok ?

61. Halfbunder. eenen coop i.n

~et

halffbunder, 0. 1659.

Hallew.eg. Zie Heerst·raat.

63. .Hattdstraat.

62.

weyde in de hantstraete, G. 1706.

64.

's Heer.enboomgaard.

65.

Boomgaard van het heerenkasteel.

Heerstraat.

bogaert geh. sheeren bogaert cammende tot achter aen· 't steynen huys van den vs. heere, P. 1531.

op de zenne ane de herstrate jeghen vorster beemde, H. 1356, 1406; ae!l de heerstraet oft b.rockstraet, 0. 1534; aen de herstraete ... aen. de zmne, 0. 1711; 5 dw. tn de herstraete, 0. 1744; sheeren stra·ete gen. de herstraete, 0. 1788; - de lzerbaene gen. den hallewegh, G. 1777.; de a·erde baene van Draogenbosch op BrusseL.. west de riviere de Zernne, 0. 1784; - *Keere straet1 Vdm 1837 Popp·- rue de Hal 1870.

• . ' ' '

Gedeelte van. den ouden heerweg van Halle op Brussel, kom·ende van Rursbroek ~ver de E·~rdhrug of Mastellebrug (een eerdof hert aldaar, zt·e Top. Rmsbroek, nrs. 40, 66; van d~arde volks.etymologisc~~ vor·m·en herstraeteen aerde baene).

Dte vroeger ·meer helangrtJke verkeersweg geraakte in ·onbrui.k door het aanleggen van den st·eenweg Brussel-Halle-Bergen ( 1704) ·en, wat Dr.ogenbosch en Beersel betreft, van de·n Alsenber.gschen steenweg ( 1741).

66. Heideklen. seker stuck Iant gen. het eydeken, 0. 1701.

67. Hembeek..

hofstadt. .. groot 3 dw. onder Droogenbosch, gem. geh. den keybempt ... paelende langlts de hembeke1 G. 1700~ den key.enbempt regenoten de hembeke, 0. 1672, passim.

De ·hier ·bedoelde be·ek is zonder twijfel de Fleur- of Zandbeek, -op de grens Drogenbosch-UkkeL Het eerste lid van de sa1nenstelling is wellicht mnl. heyn, ~behei.ning, Bra·b. dial. ook heym en heymînge. Dus « de beek die voor hei.n·ing afgrenZiing dient ». ' 68. HQfstad.. block gen. de hofstadt, P. H53l; atuck lants geh . ..cJle hofstadt 0. 162~, 1715, 1777; 1 dw. lants geL op de hofstadt tegens den nieuwen wegh liggende tegens de ruueren van het ca.steel, 0. 1742.

-

-

122

Stuk beloken land, waar vroeger een hof· op ,stond.

69.

Holenbeemd.

stuck l1ant bij den bieshoeck a en de santbeke lancx den, holen~ benzpt, 0. 1628.

Uitg~holde beemd (door 't steken van graszoden?).

70.

71.

72.

Hoogen popuUer. Zie Populier. · Hooibeemdstraat.

123-

. sekere hofstadt met eenen huyse, schuere, stallinghe ... gr. 3 dw., Ornd·er Droog., gem.. geh. den keybempt, voorteyts een camme geweest hebbende ... pa etende langhs de hembeke, G. 1700.

80~

Kannneweide.

bo~mgaert ende coolhof geh. de camweyde omtrent de kercke, 0. 1698; ·boomgaert ofte weyde. gescheyden uyt een meedere plaetse gen·. de cammeweyde... la.ncx de cammestraete, 0. 1723.

·Behoorde· bij de boven vermeld!e··kam.

aender hoyenbempt straete, 0. 1694.

Hofieken.

, weyde gr. 3 dw. gen. het horeken paelende met drij canten aen de riviere ende aen de sinnestraei:e, G. 1671, 1786; *Torreken, Vdm.1837, Popp; het ~Toreken, 1847.

=

Weide in een bocht (mnl. horic, hornic hoek) van de Z.enne, waar later een papi·ermolen op.g·eri'cht werd.

73. Horiok van Aa.

3 dw. beempt g·el. in den horinck van Aa aen de beké aldaer, G. 1651.

Weide in een andere Zennebocht, dichter bij Aa (Ander-

lecht).

74. ljzerstraat. Nieuwe straatnaam, ter herinnering aan den slag bij den Ijzer.

75. Jozef Rodtstraat. Nieuwe straatnaam, genoemd naar e·en oud-schepen.

76. Kaakstuk. weyde gr. 3 dw., gem. geh. het cauckstuck ... htsschen· de bocxbemden, 0. 1664.

Evenals het volgende een perceel met « kaken » (di al. eaueken), lhooge kanten of barmen.

77. Kakaard. blocxken geh. den cackaert aent vlercken, P. 1531. · Personificeering, met suffix -.aard, op kaak; zelfde heteekeni-s als kaakstuk. Zie Top. Opwijk, nr. 665 en Top. Bekkerzeel, nr. 31.

78. Katevoet. hofstede ... bij calevaort onder Drogenbosch, G. 1538; weyde oft bempt gel. tot calenvort bij de capelle aldaer, 0. 1650; sekeren hoomgaert ofte wijde groot int geheel 2 bunder, gel. onder Beersel bij Calevoort1 waerop die van Drogenbosch pretendeeren een half bunder te liggen op Drogenbosch, 0. 1750.

Oehucht, met kapel, onder Ukkel, bij de grens Drogenbosch- Ukkel- Beers.el- Linkebeek. Z1e Top. Ukkel, nr. 362 (Calenvort 1220) en Top. Beersel, nr. 97. Te verstaan als óe «voorde, doorwaadbare plaats bij de ka1e plek » (Van Loey) of, eenvoud~ger, « de kal·e voorde, waarin de kanten niet met hout bewassen zijn ».

79. Kanunestraat. tegen de cammestraete. 0. 1534 en passim 17"-186 eeuw.

Straat van Drogenboseh-dorp naar Ukkel, verkeerdelijk

geïdentifi-ceerd door Van Loey (Top. Ukkel,.nr. 298) ·met den Arm of Kassei van Dr. Er was aldaar een kam of brouwerij. die reed-s verdwenen was in 1700 :

81. Kattestraat. . de cattestraete, C. 1524 en passim lfie-l&l eeuw· strate geh. de cattestate loopende van de dor•pstrate naar de boven~trate tot aen de beers~.l:st~ate, 9· 1734; Katte straet, Vdm. l837, Popp. - Aldaar· een v·erct]nzmg mt den o-penbaren· weg : « terve uytgeg·ev:enr ... een stuck ·erfs ... gel. in de cattestraete ende genomen uyter gemeyne cattestraete ... get.. tuss~chen de goeden etc. tusschen beide eenen burrewech van. r6 voetet;t; wijt sijnde ... omme daar op te stellen een goet woenhuys van drtJe gebanten met staltem etc. », C. 1524; later beschreven als volgt : « ·~.en hofstadt gr. 5 dw. metten huyse daerop staende, keuck~ne,. font1Jn7 oft borre, met. den opstal daeraenliggende met olmen beplant... m de cattestrate », G. 1682. ·

Een kattestraat is een s-traat op een, ·met palen en teenen vlechtWierk ·gevestigden aarden opworp (kàtte). Zulk ,een dijkwerk was noodzak!eliJk dn het ·g·edeelte van de s·traa.t omtrent de Zandheek · 82. cauwanstrate. de strate geh. de caawanstrate daer men te Beersel weerts uaet G. 1537.

b

,

Zie Kouwe.

83. Kerkenweiken.

opt kercken w.eyken tegens br,eeckmans hof, G. 1619.

84.

85.

Kerkhofstraat.

aen de kerckhofstraet, 0. 1707.

Kerkstraat.

aen de ~erckes~raete, G. 1741, 1758.- Kerkstraat, naam van een m de laatste Jaren meuw aangelegde straat, tegen de Brouwerijstraat

.

X~

86.

Klaasblok. Zi·e Sinter-Klaasblok.

Ktaver.enblok.

sekere weyde gel. uyterst de gemeynte va,n Vorst getr. het claeblock~ V dm. 1837, Popp.

verenblock, 0. 17•87; klaveren

87. Kleioe fleute.

sekere hofstede metten huyse ... bij de kercke gem. gen de cleyne ' ·

fleute, G. 1654, 1698, 1780.

Misschien een dialecti'sche vorm van vlote, ondiep kuipje X. Kleioe KoniiOg. Zie Koning.

88. Kleine meer.

?

de cleyne mefre, 0. 1724; -het streekken geh. cleyn meerstraetken, 0. 1536.- Zte Meer.

89. Koebeem:d.

bem.pt gem. gen. coybempt, G. 1660.

Andere naam van de gemeene Zennebeemden van Dro...

genbosch.

90~

Koestraat.

weyde gel. bij de koyestraete, 0. t698.

Straat naan den Ko,ebeemd.

-

124-

91. Koning·.

96. Langendriescb.

1. by den coninghe, 1434; by dèn beempde ·geh. den coeninck, 1440; den cleyne.n coeninck, 1451 (Top. Ukkel, ·nr. 177); - op den middelwegh van Vorst naer Brusse·l, wesende de middelste· va·n de dtij weyden gem. ge~. de drij coningen, K. 1712 (plaats. onder Vorst); den cleynen conznck ... aen de santbeke ende de steertstraet·e, K. 1544; aen de weyde van Vorst geh. den elijonen coninck, G. 1742.

. ad friscum dictum de .langendriesch, 1405 (Top. Ukkel·, nr. 176); den Langhendriesch, P. 1593, 0. 163,6; sekere weyde nu in landt bekeert geh. ·d,en lang.en dries, groot 3 dw., aen den gemey,nen bempt, G. 1724, 1772.

Naam van een drieledigen beemd, op de grens Drogehbos·c'h-Ukkel-Vorst. Het v·erband tus·schen naam en plaats is niet klaar.

huys... get.. op de goete... tusschen den langen tochtene... ende de santbeke geh. de fleurbeke, G. 1537.

2. een hofstadt metten bogarde, schueren, staHen eudè alle zynen tGebehoorten ... gem. geh. den Coninck, G. 1540; K. 1618. ·

92.

KouWken.

viere stucken in ·een vergadert zijnde ende is geh.. gem. het eauken, C. 1524; de goeden geh. tcauken, 0. 1588; lant gen. lkouken, 0. 1636; seker stuck, groot 5 dw., geweest sijnde bosch, daemaer bekeert m lant ende daernaer in weyde, ende waet alsnu een huys is st~e·nde van vijf gebonten ... gen. /zet cauken, G. 1731; tegens çle gemtjnte geh. het cauken, G. 1764; de goeden van den he.ere van Drog. gen. het cauken, 0. 1761; s.tuck landt ... op het eauken paeiende aen de beemptstraete, 0. 1786; Kaeke veld, Vdm. 1837, Popp; het Kuyken 1847; Ouyot; thans officieel Kuiken. - Het Caukenbosch, 0. 1731:

De naam geldt thans voor de geheele streek tus'Schen de Beemdstraat en de Steertstraat; aanvankelijk moet hij echter maar op een klein gedeelte ervan toegepast gew·orden zijn, nl. op .den hoek, aan de straat, dichtst bij de Zenne .. . d ·e F 1-o u, Wdb. VII, 420-427, deeH verschHiende topont·emen ·m·ede, waarirn .het woord kouw voorkomt Wij moeten hier tüet denken aan ·den vogelnaam. d e F 1 o u, steunende op een tekst van 1720, di,e luidt als volgt : « daer ;de caeue van teasteel gestaen heeft, welck·e .geplaneert is » meende dat met dit woord, de « mote » of grondverhevenheid waarop het' kasteel werd gebouwd, aangeduid werd. Er bestaat, 1Î'll onze taal, een woord kiouw, bijvorm van kooi ·e·n kevie, dat teruggaat op Lat. cavea, << groef, holte ». Een groef kan ook « geplaneert » worden, zoodat de tekst van d ·e F 1o u evengoed m·et deze beteekenis kan verklaard worden. Misschien was, hier te Drog., ook zulk een kleine gronduitholling; of stond hier mi1sschien de vogelkooi van den ·heer (een syno:n-i·em dan van het v·eelvuldig • voorkomend vleug)?

93. Krekelendriesclt. den krekelendriesch, G. 1724, 1787, Vdm. 1837.

Partij beemd, te voren woeste, onbebouwde gr-ond (dries·ch), tusschen de Z.enne en de Heerbaan. D·e samenstelling krekelendriesch komt vaak voor in de toponymie.

94. Lamp. weyde, ten deete hof, ... met buyse. schuere, stallinghe, wagen.. huys... wesende eene herberg.he gen. de Iampe, omtrent de drij koninghen, groot 1 br ... pael·ende ... de riviere de Zenne, G. 1784· - Ie qua.rtier de la Lampe, 1870; La Lampe ou Halleweg, Guyot. '

Naam van een herberg,_ later wijknaam geworden.

95. Langenbeemd. sekere weyde gen. den tangen bempt, 0. te66.

97. Langen locbten.

98. Lange straat.

Lange straet, Vdm. 1837, Popp.

99. Lan~e weid~.

7 dw. weyde g.eh. de lange weyde, G. 1715.

100. Langtand.

3 dw. weyde geh. dianeklandt in de herstra te... tussohen de bockbempden, 0. 1628.

101. Langstuk.

3 dw. weyde geh. gem: het lanckstuck, G. 1628, 1661. __,. Waarschij:nlijk hetze~fde als voorgaande.

102. Leegen ·popuUer. Zie Populier.

103. LekJe. tot Caelevoet tegens de ·casseyde paelende... ten tweede a en de leeke, ten derde aen de weyde gen. den cleynen dweesbosch G 1784. ' .

. Met leke W<Ordt hier bedoeld een kleine zijgraoht van de Ltnkebeek. Leke is ·een alhi,er ong.ewone biJvor.m van laak (kunstmati~ge afwateringsgracht). .

104~ Lijkoop. · br w·ey.de, met huyse, schuer ... gen. de leicupe, omtrent de dtij conin.ghen, G. 1782 .

.~eicupe is ·een dialectische grafie voor lijkoopj lijfkoop, o~dttjds « eetmaa!I, som gelds, geschenk, bij openbar-e verkooptngen of andere aangelegenheden door den kooper aangebode'n ». Hter : een stuk land dat eens voor « lijfk<>op » gediend heeft.

105. Lookgat. een block .... gr. 2 br, geh. d'lockgat, 0. 15'0 e.; aehter de kercke tusschen de strate alsomen van daer te Beersel waerts gaet in d'een zijde ende de goeden ... geh. d'loocgat in d'andere> eomm. metter derder zijden aen 't dein meerstraetken, C. 1524; mijns beeren van Drog. block geh. 't logat, G. 1536; goeden geh. d'bloetgat, 0. 1638.

Afzonderlijk ge~hei:nd s:tuk land (blok) bij den toegang (gat) van een gemeens-chappelijk geheinden -of beloken akker (loke).

106. Marie Collardstraat.

Nieuwe naam van de Kattestraat, ter eere van de kunstschilderes Marie Collard.

107. Mastellebrug. de herstraete leydende van Brussel naer. de Mastene tJrugge, 0. 1735; Pont dit Mastelle brugge, Vdm. 1837, Popp; le Pont des

Mastel/es, 1870; Aen de Maste/lebragge1 Ouyot.

""

Brug over de Zenne, genaamd naar d-e herberg « De Drij Mastellen ~. Zie Top. Ruisbroek, nr. 105.

-

127-

·- 126118. Ni,euwenbosch.

108. Meer. weye ... gr. 5 dw. ,geh. de' Meere ... aen de Meerstraet, 0. 1532; de Mere, 0. 1636. « gemeerd >>, afgesloten stuk weiland. Zie Af~onderlijk Top. Ruisbroek, nr. 106. - Er naast lag de Kleine me·er

(nr. 88).

109. Meeroohof. van eender idele hoistadt oft weye geh. den meeren hof, C. 1524.

110. Meerstraat. aen (ie meerstraete, P. 1420; huys, metten staHe, coelhöve, boga:erde ... tegen de gemeyne straete daer men te Bersel werdt ga et ... tegen de Meerstraet, 0. 1532.

Straat naar de Meer.

·

111. Meinigvetd.

5 dw. lant opt meinichvelt tegens de goeden des goidtshuys van 1629. akkerland, aanvankelijk wel in g·emeenSevenborre, GrooteG. partij

schappelijk gebruik (mein), op Beersel (Top. nr. 157).

112. Metkhorirnk. den melckhorinck in den horinck van Aa, G. 1651; een half bunder bempt in den melckhorinck, tusschen de fleurbeke ... tegens de goeden der cappelrije va:n Uccle, 0. 1654.

Prurtij heemd) vooral op Ukkel, bij de F·leurbeek. De ()\fds·te vot~m, door V a n L o ·e y (Top. Ukkel, nr. 169) •medegedeeld, luidt melckhouen ( 1530). Later werd melckerinck ( 1742, 1787) en melckerick ( 1742) gespeld. Op de mili tal re kaart leest •men Melkriek (naam aldaar van de .gradht, op Ukkelsch .gr.ondgebied, di·e paraHel loopt met de Fleurbeek).

De vor-m melckhouen van 1530 vinden we ·OOk in Melkauwen, een plaats te Berlaar-Lier. Het tweede lid van de samenste!Hng is ·het bekende -ouwe (=beemd bij een water, Mans ion, Voorn. Bestanddeel-en, 125). Wij kunnen het geheel dan verklaren als <<beemd die goede ·melkopbrengst verzekert ». Het suffix -ouwe, dat niet meer begrepen wetd, werd vervangen door ho rink (uithoek). Wanneer dit laatste ook uit de levende taal verdwenen was, werd het woord verder afgesleten tot

Melkerik. Melkriek.

113. Moernaard. weyde geh. den nwernaert, P. 1531.

Persoonsnaam of w·e~ pers-onificatie ·met suffix -aard, op moer (turf), en dan « perceel waar turf •gestoken werd ».

114. M~lenstraat.

1 br bempts gel. tusschen de riviere de Senne ... ende seker straetken gen. het molenstraetken, G. 1647.

115. Muisbeetttd. bempt geh. den muysbempt, a. 1628.

Misschien hetzelfde als Nijnsbeemd (nr. 120).

116. Neerbeemd.. een stuck erlfe lancx den neerbempt, 0. 1628.

117. Nreerweide. goeden ... geh. neerweye oft sleebeemt, C. 1524; ~yde gem. gen. de neerweyde, 0. 1650.

eenen bosch metten houdtwasch J.Yf7~'i'" bosch ... a:~d~e boomen, ende · gen. den nieuwen · gemeyntehaeghen van Droog

h

119. Nieuwstraat

.,

. tot het maecl~en van een . . . teel naer Beersel, 0. 1727. ·ch:Z::l:ud-f //raete loopende achter 't cas120. Nijnsbeemd Nuisbeemd . • zeuwe straet, Vdm. 1727. oft bo~art... aen ee~ t tk ga~t ·.·.weyde tegen den sleebraeek 0 s ra en dat ten nynsbem de

k':"

In

i536. 1537; straetken geh.

di>n nuysbempt, 0.

tsleeb~eksfr~~~~

.

Gedeelte van Oodsebroek een streek gelegen o de en Oodsrod, oude naam van de Z.enne. Zie To·p p Be grelns Drog.-Beersel-Ruisbroek op Ij sen . broeck, .Uysbr.oeck . ~enz ·erse) nr .T172 ( a.ld aar ook grafieën ' 121 Opb·· d ' . en .op. Rutsbroek nr. 118 • . . tJgaa1'1 ,en. . . onder die heerlîjckhe t

~:~tt e~e~~fen'\~;~fs~:. ~~ci~~f?~ t=~~~ae,;:~ f~;J~~by~~lc'k . .. Ithoek der gemeente Y ·en weye·u· weerts, G. 1621.

0

priOriJ van

te.~s-Leeuw

Klein-Bijgaarde~ .g;taam~. naar de nabij gelegen

(onderscheiden OpblJgaarden onder St.-Pie- .

Btjgaarden, abdij en parochi~)~ het verder afgelegen Groot122. Ons Heerstraat Hedendaagsche, blinde st ..

Beerselstraat die in ·het 'he·e r .;aat, oyerbhJfsel van de oude etymologie uit« 's heeren ~tiaaf~~ed tngepa1md werd. Volks· 123. Oodsrod. onder den drogenhos . doetsrot H 1406 .od (b h .. seh en mt osc rooung) · d ' · · R Ruis1broek nr. 118. - H~n oo sebroek. Zie nr. 120 en Top ·. ter wordt ·ee · ·d . .· van St.-Jans·-Hospttaal v B n e~gen om aangedUid nr. 141. an russel. Zie Sinf.-Jansbeemd

'

124. Opstal. den opstal van de bijgaersche b brugge, 0. {ii~~e,_!!·.d~r5è34; eelne·n hopstal ' ve vu g. nommée

~p;ta~l~n' Je· 17b2e0ygaerde · el

Opsta~ ·heeft hier de beteek . grond» : ·h1er het open pleinfe b'" ems van « onbeboUwde beplante toegangsweg tot ee~ ~~~rug. en een met boonlen :ers lS de opstal een uitgestrekte, met gras begroeide b . als gem.eenschappelîjk weila~d r~ak hgg.ende grond, gebruikt

hof

... 125. Pelkoosgat

·

aen pelkensgat, 0. 1539

126. Plankoobosch.

·

den planckenbosch 0 1633

127. Ploeggat

'

.

·

s~':l:;,rto~01~!~~e lanà··· gla 1;.'f:\~t ~fo~~g!Fker buyhs metten Hetzelfde ái:"fo:k g:f:. h~t ptoeggat, 0. 1198: aen et meerb

2 br dwelck men heet d lo l

volksetymologische verv~rt~i:gte vnarn. dt.Ot5; waarsdtijnlijk een 1 woord.

129128 """""'"

137. Scheut.

128. PopuUer. hofstede metten steenen huyse ... boomgaert,. fruytboomen ... gen. den hoogen popelier, gr. 2 bl' 2 dw., deels op Drogenb., deels Beerst:l. .. teghens den dagelenbergh ende de goeden geh. den leegen ·po peller, 0. 1727, 1770; hofs.tadt metten steen en huyse daer op sta ende, boomgaert, fruytbo.omen ende block gen. den leegen populier, G. 1770, 1780.

129. Pdeme. · gele~ge geh. de prieme, 0. 15·24; pièce de terre vu.lg. nommee de hofstadt (10 journ.) tenant ... au verger suiva•nt aussy nommé thof te Prieme... au grand chemin de Beersel... joindant le fossé dudit seigneur, G. 1720; den boomga.erd van don Santander de Sanjuan ... daer het hof te Priem gestaen heeft, G. 1721.

Verdwenen hof, ingepabnd in de hoving·en van het kasteel, genoe·md naar een geslacht Priem.

130. Quattroe. huys metten bogaert, coolhof... boven tegen de weyde geh. de quattroe, 0. 1538; bogart end~ huys ... daer .eenen borre inne staet geh. steen rot. .. aen de erve geh. de quatten, 0. 1538.

Een verplaatst Waalsch toponiem quatrou? En dan uit Lat. quadruvium (carrefour) zooal•s· Quaroux, Quareux? of eenvoudig quat' i rous (v.ier gaten) ?

13 1. Remvaan.

5 dw. beemts geh. den reynvane aen den vorster beemt, C. 1524; hofstadt metten huyse etc. gem. g,eh. den reynbaert alias de gothe, 0. 1647; seker gelege metten huys.e gen. Reybart ofte op de Ohote~ 0. 1759; huyse ... gem. gen. den reybath ofte op de gote ... paelend:e aen de fleurbelt:e, 0. 1762; den Reynvaert, G. 1793; Ryn vaert, Vdm. 1837; Reyn.vaerd, 1870.

Reinvaart (dialectisch voor reinevaar, plant) en reynbaert zijn volksetymolo.gische vervor.mingen van Mnl. reinvane ( dez·elf.de plant), ·gewoonlijk verklaard als ·een samensteMing van rein ( akkergr,ens) en vaan (vlag, wegens den hoog en groei van ,ct.eze planten, bekroond met schitterend gele bl!oemtui·len). - Vjgl. echter vaan put, Top. Ruisbroek, nr. 155.

132. Roost.

bempt gel. in den stert tegen den bempt geh. den roost, 0. 1534; stuck erfs dat een boechs geweest is ·ende nu uytgeroyt... gel. in den stert tusschen de strate ende den bempt die men heet den roest, 0. 1536.

Plaats waar roos ( riet) groeit. Zeer verspreià topo .. niem. Zie Top. Opwijk, nr. 1255; Top. Beert, nr. 113. ·

133. Roostgracht. over de roystgracht tegens den gemeynen gracht, 0. 1700.

Bocht (ingesloten ruimte) voor schapen.

d~e

'

,

·

,

;-

tn

Di al. vorm van schoot, schot, schut (afsluiting, schutting).

138. Schoonbeuk.

WW·ey~de groot 3 dw. gen. schoo,nbueck tegen de Zenn~, G. 1712. etde genaamd naar een boom.

139. Sobodsaard.

· scof'ssaert, bemptG.gel.' op de S.enne g· eh · d e11 scoe· tsart, 0. · 15e eeuw; den 1524.

« n·etPerhsonifkafi.e, 'met s,uffix -aard, op s.chods· (sche·ef). dus . s,c eeve peroeel ».

'

·

140. Schutstraat. aen de scutstraet p 1531· ae d S h. · schutstraete, G. 1722, 't75.4. , . n ·e . c tetstrate, P. 1618; bjj de 141. Sint-jansbeemd.

•aen een cleyn straetken gaende n S. t J de goeden·geh. (it'bloetgat 0 1638 ' 00:~~ tn ans b~.empt ... tegens 0. 1763. ' · · ' ' , empt gen. Stnt fans bempt"

1

Zie g~~:~~d,eitfr~n1~~ van St.-jans~Hospitaal van Brussel.

J42. SittterklaasbiOk. Jan Breekmans block geh s· t Cl block, 0. 153·1; aen de bovenstra~t ~~eebe aef8 tblock... tegen tswerte erse ' raet ... tegen het Claesblock, 0. 1759, 1791.

Fondatiegoed van missen op St N'kl d Ereeekmans gesticht. Zie Breeckmanshof: n~~~4~g, d(for jan 143. Sinterklaasdagwand. (petrce efl) gebeeten Sinter Claes dachwant c 1524 d ' · · · He ze1 de als nr 142 of fondaHe. Guyot ven~eldt ee ~·en tan ehr goed van dezelfde las >>. n uur ge · « a en de St.-Nico- ·

144. Sleeuwbeemd, Sleeuwbnoek. b.eempt geh. den sleebeempt c 1524 b · brouck~ C. 1524; tegen tslebroeck 'C .1524·; eemde gei. in den sleebempde wert gaet ende tegen

sle b

A' een stratken d:at ten nijns-

sleeuwbempt ,ofte sleeuwbrdeek Ó 7~{gr' GO. 117537; 3 1/2 dw. geh. sleeb.empt, 0. 1719. ' · ' · 44; weyde geh. den Broekland in Oodsebroek, tuss·chen den her 0

:~r d~!;:un;e·(wra~~t' e:~~~) .li<iJsusnieteensleesynomem (pr.uim )~ :a~r ,Je~f~ van « zuurl45. Sleeuwbroekstraat

ken.,

1837; prairie dite den Schapenboucks à Ia

Heerestraet, 0. 1834.

d t t de: s~he~faö !~3b4eelr7s7e61 weel:t,

hofstede... aen de scuete tussche weyde ... bij de kerck~ g:en. c eutstraete, O~ 1603.

o. s15:2h'4;

beemd ».

134. Ruisbroekbrug. bij de Ruisbroeckbrugge, 0. 1647.

Hetzelfde als Mastellebrug.

135.Schapenbocht.

Schaepenbucht} Vdm.

I

·

136.Se:havei.

een half br Iants opt Schaewaey oft Schaewege, 0. 1664.

Waarsohijnlijk volksetymol<>gische vervorm·ingen van schavei (steengroef). Zie Top. Beersel nr. 209.

Sleeuws~-t

t· d · ' ·u~ • 0.bemlgsJ? we cattestraete... aent straetken geh. tsleebroeckstraet-

0. 1718; he~ slee~~~~~äe:ke~~~e~~!~s~~:~h en~: het sleeuwstraetken, hantheeve b~gende over de fleurbeke 0 1 8 va.n den plancke ende

7g

park~}~~~;e~~:~~~e~~w~naettnesethraaoptgenÓmen in het kasteelnaar het Sleiuwbroek.

146. Slblkaard.

3 dw. ta'llts langs den Armen van Vorst geh.

den sllnckaert, te-

-- 130-

-131-

ghen sheeren straete g~ende van Dro·g. nae·r Calevoet, Q. .1652, 1689; · boomgaert geh. den slmckaert, 0. 1706. . .

IP.ersonif.icatie met suffix -aard op tak : «. het perceel begroeid of omzoomd met takhout >>, of « het perceeJ,met vertakkingen » ? V.gl ·ook volgend nr. t 56. Taikkerdek.

Persünificatie met suffix -aard : « 1het sl11nke (hnker) perceel ».

146bis. Spiegel, Spi,egelbosclt. . · . .

11 dw. gel. tusschen de goeden geh . .den spzegel, C. 1524, een dw. gel, te ker.cke werts dat men heet spLe!felbosch stuyckende aen ee.nen herseler.e ter cattestraete werts, P. 1531. .

. .

.

Vaak voorkomend toponie.m waa~van de JUl~te beteekems niet bekend is. Misschien « vlakke, Vt·erkante rutmte » ?

147. Steenenbrug. · ter plaetse gem. geh. de steene brugge, 0. 1694.

148. Steenroet . huys in de cattestraete daer eenen borre mne staet geh. den steenrot, G. 1537. d ct z· Rod (boschrooiing) waar steen « gepoel · » wer . 1e Schavei, nr. 136.

149. Steert. d .een half boender lants gel. i.n den sterf, a. t5e ·e.; een wey eken ... gel. in den sterf, tusschen de stertstraete ... metten• ee:nen hoe-

rynck tegens den bemp·t die men beet den. roest, G. 1536; erf ~at een boechs geweest is ende nu uytgeroyt gel. m den, sterf, G. 1536, stuck · · weyde geh. den steert, G. 1700.

Partij land en weide. In plaatsnamen beteek~nt steert, het achtereinde, het staartstuk van e·en bepaalde rutmte ( akke~­ of weiland). Hier : het uiteinde van de Zennelheem den. Zt·e Top. Ukkel, nr. 307.

150 Steertbeemd, Steertbroek. · int steertbroeck, 0. 1·622; seker stuck wisselbempt gel. op den sterbempt, G. 1666.

151. Steertstraat. . . de stertstraete, G. 1536; van ·eender weye ende es nu meuwen broeck tusschen de steertstraete etc., C. 1524; het eerste bosken aen de steertstrate, G. 1631; de straete gem. g.en. .de steertstraete, komende

van de dorpen van Draogenbosch ·en Bxersel, loopende naer d:e kayen kempt, G.-1696; aen de steertstraete, G. 1666, 1751, 1770, 17~0; de steenstraete, 0. 1758, 1780; Steert strGl!et, Vdm. 1837; rechtleggmg van de Steertsterstraat, G. 1913. - Heet nu Sterstraat en rue de

'tEfoile I Straat naar den Steert.

152. Steevaard.

paelende de cattestraete ende met der lancxter zyden tegen den steevart, 0. 1534, 1538; een weyde gen. den steynwaert, G. 1783.

Personificatie m·et suffix -aard .op Mnl. s~ev~ (zw~kken stamgraad van stijf, vgl. stevig) .. D·e ~beteekems 1:s wel·haht : « stevige plaats » of « stijve grond » ?

153. Sterstraat.

1 · ) Huidige naam van de Steertstraat (volks.etymo ogte · 154. Stichelgat. boven het sficltelgat, 0. 1731, 1755d, 1770t, .1780, t!J~i (~balie) Toegang tot een veld, afgesper ·me een s z • 155. Takaard.

9 dw. bempts •••. gem. geh. den tackaert, taccart, 0. 1651, 1660, 1663.

d t t en acaer 1

-

den ·

blocxken gel. daer men van Beersel te Bruessel W!erts gaet geh.

tackerdeck, P. 1531.

M-isschien te identificeer·en m·et voor·gaand nr.? Takker vertoont den dial1ectischen ,meervoudsvorm· !akkeren. Dek rvers.cl~ijnt in plaatsnamen ·met de beteekenis van « dkht ov·ergroéid hos·ch » (vgl. FranS·C'h c.ouvert). ·Zie Top. Beersel; nr. 33 Dekt ..

15 7. 'IierWïewe&en. het terwen weycken, - het terwe wijken, G. 1660, 1674.

158. Tichelgel,ege. weyde gel. in de Scheutstra~te geh. het tichelge,leg,e, 0. 1603; lani met huY's gem. gen. tichels, G. 1·677; 3 dw ... geh. tichelsgelegen,

G. 1715.

. Oude tegelbakkerij.

159. Tilendagwanden. ·de weyde gen. de thien dachwanden, G. 1756.

X· Tome:kJen. Zie Horeken, nr. 72.

160. Trouwant. . beemd gr. 3 dw. geh. deti trauwant aen tdeyn meerken c. 1524; i;hyns geh. den trawant groot 3 dw. tegen de Sen111e, G. 16S9; 3 dw. weyde ofte 'b!empts metten boomgewas ... gem. gen. den trouwant ... camende aen de riviere de zenne, G. 1785.

· Personificatie : « ihet perceel van een trawant ». Trouwqnt kan een familienaam zijn (vgl. jan Truwant, leenman te Tervuren, in 1389, Bolsée); kan ook ·een gem. ze.Ifst. nw. zijn, hier waarS<chijnlijk met de beteekenis va.n oudfrans.ch truand : « cijns'PlichHg.e ».

161. Trossaard. block geh. den trossaert, P. 1531.

Nog een personificatie op -aard. :Vgl. Top. Opwijk, nr. 329, meersch g-eh. den drossart ( 1541).

162. Treeft. een bogardeken dw~lck nu bekeert is tot wyn.nende .Jant gem. geh. den treeft... aen de berselstraete, G. 1536.

Treeft driepikkel. De tre·eft, ·te Stromheek, is ·een groot driehoekig stuk land (zie Eigen Schoon, XIV, bl. 56).

163. Tweebunder. ·een weycken gem. gen. het kerkenweyken ... tegens di·e twee bunder, G. 1619.

164. Vaartlaan.

Weg aan weerszijden van het kanaal Brussel-Charleroi.

165. Velenbeemd. een weydek.e.n gel. i·n den stert... tegen den. veelen.beempt, G. 1536; 5 br naergras ofte tommaert... gen. den velenbempt..• achter den bieshooeht, 0. 1724. .

Het eerste Hd is waarschijnlijk dia!. veel= vaat1 valuw.

=

-

·

166. V·eleefle.

c.

133 -

132 -·

blok gel. tegen de carnaustr·e neven de goeden g.eh. de veleeré,

1524.

Missobie-n ·ook ·een Romaans.che g·en1igr-eerde naam, zooals carnaustre, en dan wellicht een villers? Zooniet een personifi-catie : naan1 van een -eigenaar, de Vele~ere =·de Vedelaar?'

167. Vterberd ·gelege.

hofstadt dair voertij den huysinghe op gestaen · heeft ende naer:derhant afgebrant, wesende jegenwoordelijck -eenen boemgaert metten fruytboomen, houtgewasse ... gem. gen. tverbert gelege ... gr. 1 dw.

55 r ... tegen· de Berselstraete .. :ende ·het Kerkckstraetken, 0. 1~656.

Verbra·nd ·geleeg, af.g.ebrand huis. Mnl. verbern.en = verbranden.

168. Venijneveld.

Venyne Veld, Vdm. 183.7; Venijne weg, 1832. Alleen aldaar.

Bouwland hij het dorp. Waars·chijnlijk een corrupte grafie?

169. Verrebeemd.

weyde gen. den grooten ende den kleynen verre b.empt, gel. omtrent de drij koninghen, 0. 1724.

Mis·schien hetzelrfde als· Velenbeemd (nr. 165).

170. Vlierl(!en.

velt geh. den buyten plasch aent vlerken, int goet van die van Si·nte Helena (Atena) ... scheyden sou de op eenen kerselere staende opt goet van Sint jans (-gasthuis van Brussel), in den horick boven den mergelputte, -commendre soe op den vs. vlierstruyck ... den vs. kerselere tot op eenen ouden m·eer staende op de varrele van de grecht te Leeuwerts... hem nee-r werts recht streekende tot op een en anderen meer staende opt beddewater van Mr. Jer. van den Hamme, P. 1531.

Vlierstruik als .grenshoom.

171. Vorsterbeemd.

Eèn ·Peeter Wyckinan, « ·wis·s·elere

~'

wordt vennêld in

1524. .

178. Winterbeek. . f t hdofstede metten boomgaert, gen. Wintersbecx gelege, G. 1697; hos e 1e gen. Winterbecx, G. 1715.

Fa~milienaam

van W·interbeke.

179. Wijtbeienbeemd.

stuck bogarts ... gr. 1 dw ... gen. den wijtheyen bempt, G. 1536; een huys metter cammen ·~nz. tegen . een en bempt geh. wijtheyen bempt, G. 1538; a en den wtfheybempt, G. 1733, 1781; den witheyenbempt, G. 1781.

180. Witte Hoedstraat.

Straat loopende naar den Steenweg van Vorst geheeten ' ·· naar een vroegere hoedenfabri.ek aldaar.

181. Ziandbeek. aen de zantbeke, C. 1524; aen de santbeke, G. 1537 1724 1773· de Sant ofte Fleurbeke, G. 1772. ' ' '

Zie Top. Ukkel, nr. 303, citaten uH de naam van de Fleurheek 182. Zenne•

15~

eeuw. Andere

. loopende rivier-e geh. de zynne, 0. 1540 en -passim· de zenne passtm. ' '

183. Zenne. seker:en boomgaert, met eenen blocke daer aen gelegen, waerop een huys placht te staen, gr. 2 br., gem. geh. de· zenne, G. 1715.

184. Zennebeemd. den sennen beempt, C. 1524; den zennebempt tot aen den velenbempt, P. 1593; bempt geh. den zennebeempt paelende aen de steertstrate, 0. 1700.

185.-. Zennebekestraat. den gemeynen bempt ... tegens de zennebekestraete, G. 1753.

op veusterbempt 0. 1653.

Beemd, op de Zenne, van de gemeente Vorst.

172. Vranksbeemd.

186. Zennestraat.

Beemd eigendom geweest van den man· geheeten Vrank.

173. Vrijheidsstraat.

Hedendaagsche nieuwe straat.

. duö jorna1ia ... prati ... situm i·n ·parochia de Uccte subtus loco d1cto den droogenbossche, in loco dicto zevenbempde~ P. 1374.

1

den grooten vrancx beempt, -

den cleenen vr. b., C. 1524.

174. W aalscbe straat.

boven Calevoîrt op de Waalsche strate, P. 1619, 0. 1716.

Nu Steenweg <>p Alsenherg.

175. Weidestraat.

Hedendaagsche nieuwe straat.

176. Welkom.

seker huys, eerteyts twee huysen geweest sijnde, gen. den willecom, gel. ten deele onder Droogenbosch, onder Beersel ende Linckebeke, tot Caelevoet, paelende ... van voren de casseyde van Alsenbergh, ten tweede de leeke, ten derde de weyde gen. den cleynen dweesibosch a. I784.

177. Wijckmansb1ok.

het wljckman.s bleek, P. 1531.

de zennestrate. 0. 1752; aen de Sinnestraete, G. 1786.

Straat aan de Zenne.

187. Zevettbeemden.

188. Zi·eken. hof&tadt met den huyse enz.... in de cattestraete... aen de goed_eren nu gen. het sicken, 0. 1715; besloten blocxken 1ant geh het srckens, 0. 1752, 1778. · ·

Een oud ziekenihuis (pesthuis)? t 89. Ziekenweide• • bofstede enz... tegens tie cammestraete... Ianxbenen het go et .•. de slcke weyde, 0. 1739.

190. Zijdenbeemd. gemeynen bempt geh. den sljdenbempt, 0. 1534. t 91. Ziksebrug. van den zenneeante twee seree van den watere tot aen Willem

Crokaerts weyen streekende lanx neder totter susztenbrugge, c. 1524; de groote seste brugge op de 23en-ne,- de cleyn sestebrugge, a. 1695.

---:- 134 -

Een ophaalbrug op de Zenne, brug waarvan dé wip

(zikse) opgehaa.Jd wordt om S·chepen door te laten.

192. Zurendriesch.

wij de gen. den surendries,.. gr. 7 d\V ... · gel op de herstraete,

G. 1783.

193. Zwardbroek. onder den drogenbossche nevent swertbroec, H. 1406; a·en de zenne int zwertbroeck, L. '1486; d'overst.e swerfbroeck, C. 15:24; op het sweertbroek, P. 1531; in het swertbroeck, G. 1724, 17718.

Het eerste Hd is zward (zwoord, zwoerd), « 1gras·kant », « met gras begroeid stuk ».

REGISTER DER PLAATSNAMEN.

A Alsenherg, 20, 24, 45, 46, 55, 61, 88, ·102, 104, 105, 106.

Alveringem, 1U7.

Anderlec·ht, 15, 84, 104. '

Antwerpen, 60.

Assche, 14.

= CiJnsboek 1524. = Schepengriffie, A•lg. Rijksarchief, Brussel.

H. = Landboeken van St.-jans-Hospitaal, Arch. v.

C.

G.

d. Openbaren Onderstand, Brussel·.

P. = Parochiaat archi·ef.

Popp = Kadastrale kaart van Popp ( ± 1860).

Vdm. Idem, Ph. Van de Maele ( 1836).

Cb. Duyst == J. Lindemans en E. Van der Linden, Het CijnsbJek van Duyst, Vt Top. V·er., 'f.oponyinica 111 (1931).

Top. Beersel = J. Lindemans, Brabantsche P11aatsnamen V, Beersel ( 1935) .

Top. Beigem = J.d., VII, Beigem (1937).

Top. Bekkerzeel == Id., VIII, Bekker~eel (1940). ..

Top. Opwijk :::: Id., Toponymie v. Opwijk, Vla. Top. Ver. (1930).

Top. Ruisbroek = j. Lindemans en C. Theys, Plaatsnamen te Ruisbroek (1940).

Top. Elsene; TQp. Ukkel == A. van Loey, Studile over de Nederlandsche plaatsnamen in de gemeenten Elsene en Ukkel (19311). de Flou, Wdb.= K. de Flou, Woordenboek der Toponymie van Westelijk V·laanderen.

Mansion, Voorn. Best. == J. Mansion, Voornaamste. bestanddeeten der Vlaamsche Plaatsnamen (1935).

Wauters, Env. Brux. = Afph. Wauters, Histoire des Environs de Bruxelles.

=

77, 82, 84, 88, 98, 100, 112.

Herfelingen, 71. · Hingene, 61.

Hoogstade, 107.

L

Leuven, 12, 22, 42, 60, 72, 104.

Lier, 71.

Lmkebeek, 10, 13, 17, 18, 20, 24,

B Baasrode, ·104.

30, 32, 33, 45, 61, 67, 91, 99, Bapaume, 15. ' 102, 108, 109.

Bäsweiler, 64. · Lippeloo, 61.

Beersel, 9, 10, 13, 17, 18, 23, 24, Lot, 22, 23, 25, 26, 45, 94, 98.

25, 26, 28, 31, 41, 45, 48, 53, ·54, 76, 79, 88, 105, 106, 109, 112, 114.

GEBRUIKTE AFKORTINGEN IN DE LIJST DER PLAATSNAMEN

Hal·J.e, 9, 10, 11, 21, 25, 27, 62, 73,

Beert, 71.

Beissem, 61.

Bergen:..op-Zoom, 22.

Boezinge, 107.

Bois-Seigneur-Isaac, 102.

Bontez, 60.

Breda, 43, 108.

Brugge, 52.

Brussel, 11, 13, 15, 16, 18, 19, 20,

21, 44, 50, 51, 52, 60, 64, 69, 72, 75, 78, 80, 81, 82, 84, 88, 89, 93, 98, 99, 100, 102, 104, 105, 107, 109 ,110, 112, 113.

Buizingen, 13.

c Calais, 107.

Cambron, 22.

Charleroi, 9.

D Diegem, 41.

Diksmuide, 21, 107.

Dilbeek, 41.

Doornik, 52.

Dormaal, 13.

Dowaai, 22.

Dworp, 13, 25, 75, 83, 102, 105, 106.

E Edingen, 21, 22, 30.

Eigenbrakel, 13, 71.

Eindhoven, 15.

Elsene, 51, 62.

Erembodegem, 79.

G

Oelinden1 72.

Gent, lll.

Qooik, 110.

's-Oravenbrak~,

73.

Orlmberien, 12, 621 82.

Oroot-Bt.tgaardea, 12, 71, 77.

M

Mannheim, 22.

Marche-les-Dames, 101.

Marseille, 51.

Mechelen, 12, 60, Montpellier, 69.

Moorset, 13, 19.

Munchen, 22.

N Namen 18, 102.

0

Oudenaarde, 21, 30.

Oudergem, 25.

Oud-Stuivekenskerke, 107.

Pervijze, 107.

R Rome, 14.

Rosendael (Frankrijk), 107.

Ruisbroek, 8, 10, 23, 48, 57, 60, 61, 72, 73, 76, 79, 81, 89, 90, 98, 100, 101 104, 105, 107, 108.

Ruisbroek-Sauvegarde 63.

s

St.-Genesius-Rode, 10, 13, 15, 24, 6~ 74, 75, 102, 106.

St.~uertrudis-Pede, 13,

19.

St.-Joost-ten-Noode, 72.

St.-Kwintens-Lennik, 112.

St.-Martens-Lennik, 13.

St.-Pieters-Leeuw 9, 1O, 20, 25, 98, 99, 100.

T Terhulpen, 15.

Tervuren, 103, 104.

Tienen, 60.

Tisselt, 104 • Tongeren, 62.

Turnhout, 61.

Ukkel, 9, 10, 12, 13, 16, 17, 21, 22, 24, 25, 30, 31 J 32, 33, 34, 35,

36, 39, 45, 51, 52, ~) 57, 59, oo.

62, 64, 65. 66, 68, 71 t 74, 801 82, 8$~ 89, 91, 94, 99, 102, 103, 105, 1~, 107, 109, 111, tl4.

l37 _,.

136V

Vilvoorde, 88.

Virginal, 72, 74.

Voorde, 72.

Vorst, 30, 31, 34, 45, 64, 75, 76, 79, 81' 82, 89, 94, 98, 102, 103, 104, 105.

w

Wandre, 107.

Watermaal, 61, 104.

Weert, 15, 43.

Woluwe, 45.

z Zaventem, 103.

Zeist (Nederland), 107.

Zenne 11. 16, 17, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 87, 90, 98, 99, 105.

Z.oniënbosch 10, 15, 24, 98.

Zonnèbeke, 107.

A

77, 78.

Anthony, 67. v. Antwerpen, 36, 38, 63, 68.

Ardiers, 60. ~ v. Arenberg, 21, 22, 28, 56, 75, 77, 82, 99.

v. Asvelt, 103.

B de Backer, 90.

Bainville, 102. v. Bakele, 15.

Baldauf, 112.

Barbé, 107.

Beaufort, 19. de Beaufremont, 103. de Becker, 59, 61. de Beer, 64.

Beernaerts, 49.

Beerselman, 62, 64, 77. de Behalt, 19. v. Belle, 79. v. Belling-hen, 90.

Belsack, 79.

Berelle, 15.

Bergé, 48. v. d. Bergen, 40, 52, 60, 98, 107. de Bergeyck, 99.

Berg-hmans, 76. · Berthoud, 12, 75.

Bex, 72. de Bie, 61. v. Bijg-aarden, 30.

Biille, 59.

Biivoet, 59, 64.

Binoti, 59.

Blanckaert, 82.

Blavier, 72.

Bfondet, 48.

Blondiau, 60.

Boddaert, 45. de Boeck. 112~ 113.

Bogaertf 64.

du Bois, 15, 16, 18-22, 43, 45, 47, 64; 99.

.

Bols, 46, 61.

Bongaert, 107.

Borremans, 24, 64, 65, 87.

Boschvoge·l, 63.

Bosmans, 18, 94. v. d. Bossche, 64, 75, 77, 79.

Boschvogel, 63. .

Boviers, Bouviers, 55. de Bovilliancourt, 104. v. d. Branden, 107.

Breeckmans, 32, 58, 75, 77, 85. v. Breetwater, 59, 62, 77. de Bremaker, 61, 110, 112, 113.

Brenaert, 60.

Breugel, 50.

Briffaerts, 42. v. d. Broeck, 64, 75, .113.

Broetens, 19. de Broyer, 31, 65.

Bruiot, 48.

Bruneels, 75, 76, 78.

Brunfaut, 45. v. Brueken, 59. de Bruyn, 78. de Bryel, 36, 78.

Budie, 107. de Bue, 35, 36, 53, 54, 61, 64, 67, 77, 78, 82, 88, 94.

Buelens, 19.

Buelinckx, 47. de Buri, 19. v. Busleyden, 31. de Busscher, 79. v. Buysegem, 13.

Buysse, 110.

C (zie meeste namen onder K) Calson, 79.

Cannet, 103.

Capel, 70.

Cardon, 63. de Caretto y Orana, 28.

Carlier, 63. de Castro, .56.

Catala, 86, 100.

Cattoir, 49, 76, 78.

Caudron, Coudron, 27, 79, 107.

es,

Cocquett~,

47.

Collart, 112.

Coradini 16, 19, 24, 43, 64, 108.

Cortois, 46.

Crohey, ··19.

D

REGISTER DER PERSOONSNAMEN. v. Achter, 32.

Adriani, 77.

Aeleets, 58. v. Aerschot, 19.

Aesseloos, 72.

Anneet, 24, 26, 31, 36, 38, 63, 66,

de Cerdait, 43.

Chapeauville, 55.

Chapelle, 102.

Chevalier, 77. de Chibrou, f03.

Daele1nans, 51.

Daenens, 113. v. Damme, 72.

Dammeville, 69, 76.

Danckaert, 64, 69, 77, 93, 99.

Dandoe, 107.

DassonviHe, 87, 106.

Davidts, 41, 43, 44, 58, 60, 61, 71, 72, 73, 112, 113.

Delcor, 76, 78. · Delcourt, 49.

Deleux, 62, 111.

Delmotte, 52.

Dengod, 87.

Descotte, 79, 110.

Depenair, 51.

Destrée, 76.

Detrie~

107.

de Deuwe, 65. v. Diest, 31, 36, 77, 96.

Dingemans, 78.

Diricx, 77. de Dobbeleer, 87.

Donck, 76. v. Dormaele, 90. v. Doverijn, 14, 15, 28, 30.

Draulans, 61. v. d. Dries, 113. v. d. Dnessche, 31.

Dufresny, 73, 74.

E

v. Eertbrugghen, 19, 75.

Egmont, 24. v. Elewyck, 65. v. Eisen, 61. v. d. Eist, 36, 50, 63, 68, 69, 91, 94, 100, 109.

Everaetts, 43, 50, 88. v. Eyck, 89. v. d. Eycken, 54. p

Fabri, 55.

Faüon, 72.

Febus, 105.

Fercünand 11 30.

Feyaerts, 63.• de Fien, 56. de Fienn~ 20, 97.

Fletens, -52. ~.

72,

Floris, 24. de Flou, 124.

F·oppen!, 30, 49. de la Forge, 15. de Francq, 75. ; de Fre, 20.. de Frem, 55. · de Fresne, 52, 55. de Frits, 40.

0

v. Genechte·n, 61. de Genst, de Ghynst, de Gheynst, 31, 32, 48, 61, 64, 76, 77, 79, 88, 94, 99. . v. Oeyseghem, 63. v. d. Gheyn, 50, 51.

Oiblet, 76.

Oielemans, 59. v. Gindertael·en, 24.

Oovers, 111.

Grana, 21. v. Grasdorf, 20. de Oreef, de Greve, 15, 24, 54, 59, 77, 89, 109. de Groot, 54.

Ouedens, 15. v. Outtichoven, 14.

H Haccuria, 72, 112.

Hadermann, 113. v. d. Haegen, 23, 56. v. Haelen, 27, 31, 36, 38, 51, 63 tot 65, 68, 72, 73, 76, 77, 78, 79, 93, 94, 96, 100, 109, 111. v. Haelewyck, 38, 55, 17, 78, 96, 108. de Haes, 64, 108. v. Ham, 67. v. Hamme; 36.

Hansotte, 59.

Han'On de Louvet, 45.

Hauwaert, 65, 75, 77, 78.

Havet, 75, 78. v. Hecht, 49.

Henrion, 82.

Herinckx, 18, 99.

Herman, 10, 30, 99.

Hermans, Herremans, 20, 27, 31, 65, 77, 78.

Hertewyck, Herderwyck enz., 12, 13, 14, 31, 62, 75. v. Herzele, 14.

Heuze, 78.

Heylemans, 71.

Heymans, 59, 64, 79, SQ••

v. d. Hezen, 64.

de rlinne, 59. v. Holeweghen, 64. de Hondt, 61.

Hoorn, 43, 44. v. d. Horst): 00.

Hospies, 49.

Houtman, 19.

Huberty, 71. v. HuUeberg, M, 11. · 101

•

"' 139-

i38 i

v. Ijrsendyck, 44. v. Itterbeek, 59, 79.

J

jacabs, 55, 72. jacquemyns, 59, 72, 76, 112. janssens, 60. jennyns, 65.

K v. d'. Kalcken, 19. ·.

Calmeyn, 21, 62, 77, 107, 111. · Cammaerts, 94. v. Campenhout, 64, 96. · Caproens, 20, 31, 49, 56, 109.

Karel V, 15, 30. de Karper, 18. v. Cauwelaert, 79. de Kegel, 25, 75, 88. v. Kelegom, 36, 77. v. d. Kelen, 75. de Kelver, 111. v. d. Kerckhoven, 55, 76, ., 1, 78.

Kerremans, 36.

Kersmakere, 64.

J(estemont, 59, 63, 79, I 11. v. Ceulen, 56.

Keyaert, 72, 76.

Kiekens, 47. t'J<int, 82.

Claes, 19, 76, 77.

Claessens, Claesen, 61, 76.

Clercx, 79.

Clerens, 75, 77, 99.

Ciuysenaer, 30. de Coninck, 60.

Cools, 77.

Coomans, 33, 60, 65, 72, 87.

Coosemans, 64, 68, 77.

Cornelis, 52. de. Coster1 de Ceuster, 27, 481 72, 84, 90.

Cosyns, 89. v. Cotthem, 25.

Coucke, 44. .

Craps, 112. l<rasnobaief, 113. de Crie 51, 52, 77.

Ctokaert, 17, 20, 38, 76, 77, 78, 79, 84, 111. v. Cutsem, 77.

L Labarre, '19. · La Brayns, La Branche, 67, 77, 79. de Laetl 101.

LamaJ, lOL Lamarcbe, 72.

Lambrechts, 65, 95.

Lammens 59.

Ledineurs, 51. v. d. Leest, 62. de Leeuw, 110. v. Leeuw, 77, 79, 112.

Le Hauthomme, 14.

Leopo~d, 21.

Leopold-Willem, ·86.

Liedts, 51. · Lijssen, 64, 75.

Lindemans, 5, 8, 92. v..d. Linden, 22,: 64, 78, 81, 99, 102, 106. v. Lippevelde, 79. v. Lire, 40. v. Lismont, 31, 59, 64.

Lockhorst, 60.

Ladewijk XIV, 102.

Ladewijk XV, 103.

Loeckx, Louckx, Loix enz., 50, 58, 59, 64, 69, 74, 76, 78, 79, 92, 93, 96, 112. v. Loey, 115, 122, 126..

Lopes de Ullva, 18.

Machiels, 64.

MaiHet, 59. v. Malder, 109.

Mann, 30.

Marchandt, 89.

Margareta van Parma, 15, 30.

Maria-Theresia, l 03.

Massy, 71, 79.

Masteleyn, 55.

Maximillaan v. Oostenrijk, 15.

Mayné, 46. v. Meerbeeck, 56.

Meert, 36.

Mercier, 74.

Mermans, 62. de Mesmaecker, 38, 63, 94, 109. v. d. Meuten, 89. · de Meyer, 88. v. d. Meynsbrugghe, 76.

Michiels, 35, 36, 47, 62, 78, 76, lll.

Middelborch, 15.

Minne, Minnen of Minnens, 78.

Moens (Wies), J 13. · v. d. Moezen, 25. de Mol, 66. v. Mol, 107.

Mommaert, 76, 78. · Montens, 43.

M()ortgatt 62.

Mosserman, Mosselmans, 62, 103. · Mostinckx, 78. du Mouiin, 49. ·

v. Muers. 77.

Mus, 31, 16, 78, 84, 95·

Lann~1 33, 76. v. Lamem, l~.

....auwers, 13.

Lauwerys, 58.

N Napole:on, 38.

Neetens, e3.

•

Nenne:ville, 55.

Nic,atas,. 56. v. Nieuwenhuyzen, 86. v.. Nimtl)en, 79. · · ' Ntv·~l, 5f}. v. d. I'{oot, 15.

Notaerts, 76.

0 v.. Obbergeïl:, 93.

Othuys, 15;' 25,. 77, 18.

Op de Grecht, 38. v. Opbem, 32, 60.

Ost, 64. v. Overstraeten, 95. p Padilia, 16.

Paesmans, Posmans of Postmans, 31, 38, 56, 78.

Le Page, 88. de Palm, 31. de Pape, 49, 50, 87.

Paridaens, 21, 27, 111.

Pauwels, 40, 48, 64, 65, 87.

Peetroons, 20, 112.

P.eJeman, 113.

Pelseneer, 101. v. d. Pennen,. 80.

Peperman, 49.

Perneele, 64.

Petit, 61.

Petri, 117. de la Peyere, 68.

Philippus, 111.

Philips 11, 15.

Pierret, 71.

Plas, Plaes, 77, 90, 91. de Plecker, 77. du Pont, 92.

P.ontiani, 55. de le Pré, 48. de Preter, 68.

Princen, 70.

Provincal, 55. v. d. Putte, 68.

Putzeys, 32, 60. de Puyssefaer, 76, 80, 86.

R

Ramaekers, 44. v. d. Recke, 15.

Rer, 30, 51, 12, 73. v. Reynegem1 20, 21.

Ricbelieu, 102. de R!dder, 27, 59, 64, 77, 79. 102. de Rtfflart 98.

de la Roche, 14.

Roelants, 50. de Ronghe, 28.

Ro~on.. 79. de~.. ~.

Roulllère, 74.

d& R'U!dt&, 69. de Ru~ltett, 88.

s

de Sacovespee, 43•: v. Saeftingen~ 19.

Santandèr, 17, 88.

Scaillet, 56. v. Schelle, 99, 107. : v. Schepda.el, 108. · Scholiers, 36, 79, 92, .93.

Schoofs, 72.

Schoonheydt, 31. v. Schoonhoven, 13.

Schoukens, 59, 98.

Scotte, 40. v. Se·gbroeck, 24, 51, 65.

Segers, 61. 't Serclaes, 59. 't Serjans, 59.

Serstevens, 19.

Simons, 61.

Sleewaegen, 79. de Smet, 24, 31, 52, 55, 78.

Smissaert, 56. v. d. Smissen, ·110.

Smoens, 24.

Smolders, 69.

Soelen, 14.

Snoeck, 15.

SoUie, 60.

Some.r:s, 50.

Spaak, 44, 101. v. Stalle, 25.

Steenberch, 77. de Steenhault, 22.

Steens, 78.

Sterckx, 38, 56, 58.

Stevens, 53, 76, 77, 80, 101. v. d. Straeten, 65. v. Streeck, 56, 65, 77, 83.

Strotzy, 56."· · · · ·· Struelens, 31. de Strycker, 64.

Sultzbach, 22.

Surkeyn, Serkeyn, 36, 107.

Sveerens, 64.

Symons, 4~l 71, 80.

T

Tays, 87.

Teirlinck, 60, 11.

Teniers, 74, 76, 78, 89, '92.

Teunis, 25.

Tielemans, 51.

Tbevenet, 112.

Tbibaut, 79.

Thibaut de Maisières, 39, 40.

Thifmont, 107.

Thomas, 55. v. d. Tommen, 15. de 1a Tour d'Auvergnei 22.

Tousseyn, 79.

Trousseau, 100.

Trul1eman!, 111. ..

Tt'UY'ts,~ .CL.

Tycke, !J6.

-

t)

v. UHenbroek, Jö..·

v·

'~

·

··.

,!·

de Vaddere, 14, 68, 18, 88: · de Valck, 14. . . · Valkenburgh, 59. · . v. d. Velde, 88, 91,.11 r, 112.

Veldemans,-·45. · · Vetsuypens, 111.

Veraart, 39, 45.

Verdam, 48.

Verdonk, 61.

Vereist, 107.

Verheyleweghen, 65, 77, 82, 90, 100.

Veriinden, 60.

Vervoort, 111. de Veust, 64.

Vincent, 117. v.d. Vinnen, v.d. Winnen, 76, 96. de Vis,· 108, 110.

Vits, 18. de Vleeschoudere, 75, 77. de Vleminck, 33, 77.

Voets, 74. v. Volcxem, 77. de Volder, 52.

Volkaerts, 14.

Vollaerts, 80.

Vollaert, 80. v. Volsem, 61. v. Vreckhem, 14. de Vuyst, 77, 84, 107.

Waeffela~r,

141

~

w

lO!S; de Waelsche,. 77; ·

v. Waelschot, 58, 77.

Walgrave, 62. de Wandel'eer, 77. ·de Wargny, 21, 77.

Waterkijn, 27. . v. Watermale, 59. .

Wauters, 14, 17, 30, 311 35, 76, 77, 78. v. Wayenberg, 34, '15.

Weemaels, 75. de Weerdt, 87. v. d. Weghe, 30, 94. v. Welle, 48. .

Wens, 61.

Wets, 19, 51, 64. v. d. Weyer, 44.

Wichmans, 55, 87. de Wilde, 20.

Willem I, 86.

Willem 11, 102.

Willemaers, 77. v.d. Winden, 76. de Windt, 90.

Winterbeke, 64.

Witham, 13, 24. de Witte, 46, 78, 79.

Wittouck, 32, 36, 63, 69, 70, 78, 100, 101, 120. .

W·outers, 36, 51, 60~ 65, 77, 78, 82.

W uHemire, 46.

Wynants, 55.

z

v. Zeebroeck, 28; 64.

17 2lt

LIJST DER ILLUSTRATIES

•

9 Grondgebied van Drógenbosch 11 Mastellebrug . . .

16 Kerk, l~asteel en dorpskom .

27 Oud kasteel . . .29 Kasteel Calmeyn . . . . . 31 Kasteel, kerk en dqrp·sko·m in 1630 32-33 Kerk ·. .

32-33 Pastoor Davidts . 33 Doopplechtigheid . . 34 . Huwelijksplechtigheid .

35 Begrafenisplechtigheid . . . . . .

Plattegrond en overlangsche doorsnede van de ·kerk . 39 40 Kerk en handmerk van den bouwmeester . . .

41 Kerk . . 52 Kerk in 1635 48-49 Gemeenteraad 48-49 Oude figuren 57 Kap~l . . 63 Si erteekening .. 74 Oe·meentezegels . 96 Dorp in de tse eeuw .

96-97 Gildevlaggen . . .

96-97 Zuster Overste M. Moonens .

112-113 Braak . . . . .

112-113 Zelfportret van s·childer de Boeck .

112-113 Schilder de Boeck en Willem Pelemans 114 Sierteeketting . . . ~ Toponymische kaart (achteraan).

-· 143-

INHOUDSTAFEL Blz.

5 Voorwoord . . .

7 . . .

Een citaat en een paar opmerkingen .

Oorsprong en :beknopt geographisoh, geschiedkundig 9 en sociaal overzicht .

12 . . .

Heerlijkheid ~ . 22 Heerlijk jacht... en viscbrecht . . 28 Kasteel . 30 Par.ochie 39 K!erk . 53 Kerkhof 54 Kapelanij . 56 Kapel . . 57 .Pastorij . 59 Pastoors . . 61 Onderpastoors . .

61 Pdesters· uit Drogenbosch . 62 Kosters 63 Bevolking . 68 Onderwijs . 74 Schepenbank . 75 Meiers . . 77 Schepenen . 78 Griffiers . 78 Officieren . . . 79 Gemeentesecretarissen . . 79 Politiecommissarissen .

Gemeenteraad van 1940 79 . 79 Gemeentehuis Brandweer . . . . . . . 80 Electrische verlichting en waterleiding . . 81 Landbouw en nijverheid . 81 Brouwerijen en herbergen . 87 Wegen, waterloopen, bruggen . 96 M.olen . . 99 . 102 Oorlogsfeiten Schuttersgilde . . . 107 Andere volksvereenigingen . . 111 Schrijvers en schilders .

112 Slot . . . .

• 115 Register der Plaatsnamen . . 135 • 136 Register der Persoonsnamen .

Wjst der illustraties . 141 In'houdstafel • 143

Rvt.sbroekveld

KAART

VAN

DROGE.NBO.SCH 18~1

VANDE.RMAELE.N

0

'J! PlETERS-LEEUW

RUISBROEK

Middel beem.d

BE.ER5EL

(Vorste .. beemd)

VORST

..)t.,Lllel>un<~hn

(qtll\titte be~ntchn. Y.,l.rdl-<lll~)

UKKEL