Link 1 2015 by henjuitgevers.nl

Magazine

I N N OVE R E N I N TEC H N O LO G I E, MANAG E M E NT E N MAR KETI N G

Magazine

februari 2015 | nummer 1 | jaargang 17

NL ONDERNEMERS IN LAND VAN DE (ON)BEGRENSDE MOGELIJKHEDEN ONDERSCHEIDEN MET TECHNOLOGIE EN DOORBREKEN VAN ‘JA EN AMEN’ FIELDLAB SMART BENDING FACTORY ‘PLUGIN-COMPANIES HEBBEN DE TOEKOMST’

THEMA FAIR FINANCE: VERDIENEN EN LATEN VERDIENEN

PATRICK GERARD ROMPA GROUP

‘AFHAKEN OF DOORPAKKEN, VOOR DIE KEUZE STAAN WE’

U wilt de laagste TCO. U wilt de TCO-waarde zichtbaar maken. Samen zorgen we voor die transparantie. WE ARE THE ENGINEERS OF PRODUCTIVITY.

Open Innovation TCO 2.0 Duurzaam innoveren begint met Festo. Met onze TCO inzichten en aantoonbare resultaten bieden wij u graag de mogelijkheid om uw kosten te verlagen en uw concurrentiekracht te vergroten. Transparantie is daarbij ons uitgangspunt.

Festo BV 015 2518759 www.festo.nl

Magazine

1/15

I N N OVE R E N I N TEC H N O LO G I E, MANAG E M E NT E N MAR KETI N G

THEMA

Niles, Michigan

Manteno, Illinois

Farmington Hills, Michigan

Lancaster, Pennsylvania

Chicago, Illinois

FAIR FINANCE: VERDIENEN EN LATEN VERDIENEN Het industriële mkb kan niet zonder financiering. Banken bieden die slechts zeer beperkt, terwijl prijzen onder druk staan en betalingstermijnen langer worden. In de keten – een serie onderling afhankelijke bedrijven – zijn partijen, als ze de cash hebben, geneigd die vast te houden, ook al zit innoveren, groei en voorsprong juist in het verdelen ervan over de keten. Zo ondergraaft de slechte betaler zijn eigen concurrentiepositie. Is er een oplossing voor dit hardnekkige en toenemende probleem?

Weston, Florida

STRATEGIE PATRICK GERARD (ROMPA GROUP)

‘AFHAKEN OF DOORPAKKEN, VOOR DIE KEUZE STAAN WE’ Tien jaar geleden was Rompa nog een volledig Nederlandse kunststofverwerker. Dat is passé: vandaag vindt alle productie plaats in eigen fabrieken in Tsjechië en China en bij een joint venture in de VS. En een samenwerking in de Mexicaanse border zone werd vorige maand beklonken. De Rompa Group voert al een poos een strategie van ‘follow the leaders’ – en vaart daar wel bij.

INTERNATIONAAL ZAKENDOEN NL ONDERNEMERS IN LAND VAN DE (ON)BEGRENSDE MOGELIJKHEDEN

ONDERSCHEIDEN MET TECHNOLOGIE EN DOORBREKEN VAN ‘JA EN AMEN’ Steeds meer Nederlandse producenten en machinebouwers vinden hun weg naar de Verenigde Staten. Daar is behoefte aan technologische kennis en efficiënte processen. Bovendien valt de Europese manier van ondernemen bij veel Amerikanen in vruchtbare aarde. Vier ondernemers over de toegevoegde waarde die zij overzees bieden.

INNOVATIE

PARTNERS

INNOVATIE FIELDLAB SMART BENDING FACTORY

‘PLUGIN-COMPANIES HEBBEN DE TOEKOMST’ Voortbouwend op ’t succes van zijn 247TailorSteel steekt Carel van Sorgen zijn nek uit om de ‘smart bending factory’ op de rails te krijgen. Het idee: met behulp van slimme ict de diverse metaalbewerkingsspecialismen aaneenrijgen tot een virtuele keten; tot een ‘plugin’-netwerk dat de klant, met een minimale inspanning van diens kant, ongekend accuraat en snel, en fors kostenbesparend, de gewenste plaat- en buisproducten toelevert – in grote, maar net zo goed heel kleine aantallen.

‘Graag die nieuwe solar-oven, maar wel snel’ Tempress en NTS slagen er samen in strakke deadline te halen Snel een samenstelling op maat Schaeffler bedient met strategisch verbond een bredere markt

34 38 49

Alle hens aan dek voor transitie visserijvloot Samenwerking tussen vissers, scheepsbouwers en techniekleverancier Ict-tool vangt criminelen en wint klanten Bredase ondernemer John Heins maakt business van TNO-innovatie Phenom goes XL Risicodragend meeontwikkelen hoeft niet meer

ZIE VERDER PAGINA 5

februari 2015

Accelerating the pace of engineering and science

Satellites that tango, using automatically generated code. That’s Model-Based Design. To achieve a breakthrough in two satellites performing DXWRQRPRXV IRUPDWLRQ Á\LQJ and rendezvous, engineers at 2+% 6ZHGHQ DXWRPDWLFDOO\ JHQHUDWHG YHULÀFDWLRQ WHVWV DQG WKH ÀQDO ÁLJKW FRGH IURP V\VWHP PRGHOV 'LVFRYHU 0RGHO %DVHG 'HVLJQ ZLWK MATLAB and Simulink DW PDWKZRUNV QO PEG ®

Image of satellite Tango WUDQVPLWWHG E\ 0DQJR © OHB Sweden

EN VERDER: 6

MARTIN

UIT DE MARKT

COLUMN Innovatie moet je niet willen sturen Laat cross-overs op natuurlijke wijze ontstaan

INDUSTRIEBELEID Er gaat niets boven HTSM Ook Noord-Nederland profileert zich nu, met smart factories, composieten en big data

PROCESINNOVATIE Tent on demand TenCate verwacht veel van duurzame en klantspecifieke digitale inkjettechnieken

MENS EN ORGANISATIE Alleen de mens kan omgaan met ‘de complexiteit van de realiteit’ Industrie 4.0 kansloos zonder sociale innovatie

KORT

REDACTIONEEL Fair tax Betaal belasting daar waar het hoort

AGENDA

GELIJK

Heeft en krijgt u ook zo graag gelijk? Ik in elk geval wel. Geen groter genoegen dan het (in stilte) uitspreken van de woorden ‘Heb ik het niet gezegd!’, als uitkomt wat je verwachtte. Vaak is het al genoeg als anderen je gaan nazeggen, voor mijn part zonder zich dat bewust te zijn. Zo vind ik al maanden dat Feyenoord de best voetballende ploeg is als na de wedstrijd tegen Ajax ineens elke commentator dat blijkt te vinden. En zo stond ik al in de jaren tachtig, namens Milieudefensie, op straat met teksten over ‘Amersfoort aan zee’, terwijl inmiddels ook de grootste sceptici erkennen dat het ontkennen van opwarming van de aarde op basis van de meerjarige weerstatistieken geen steek houdt; dan moet het weer weer minstens vijftien jaar achtereen te koud zijn. Ik had op dit punt dus al vijfentwintig jaar gelijk en zal dat minimaal de komende vijftien jaar nog hebben. Altijd fijn om op zak te hebben, voor als mijn schoonmoeder ineens ergens gelijk in blijkt te hebben. Nu zijn er natuurlijk ook issues waarin ik al jaren gelijk heb, maar nog altijd niet gekregen heb. Zo vind ik al sinds mijn studententijd dat drugs, juist de harde, gewoon gratis verstrekt zouden moeten worden. Althans aan al diegenen waarvan hun arts kan vaststellen dat ze serieus verslaafd zijn. Drugs legaal produceren kost hooguit een paar euro per gram en het scheelt enorm veel criminaliteit. Maar nee, nog steeds menen overheden, die van de VS en Indonesië voorop, hun war on drugs te moeten voeren. En zo vind ik ook al heel lang dat je alleen maar geld aan iemand moet geven als hij een tegenprestatie levert. Maar nee, onze overheid verstrekt nu al decennialang subsidies zonder zich ook maar een pietsje te interesseren in wat het aan omzet- en winstgroei en werkgelegenheid oplevert. Dus het was voor mij wel een enigszins emotioneel moment toen ik het verslag las van onze rondetafel over fair finance. Daarin bepleit Jasper Munier innovatiesubsidies af te schaffen – een sterke stelling voor een subsidieadviseur als hij is. Samen met de ondernemers Dennis Schipper en Edward Voncken komt hij tot de conclusie dat het veel beter is subsidies achteraf te verstrekken, op basis van veroorzaakte werkgelegenheid en behaalde winst. Zoals in Maleisië al jaren gebruik is. Onze overheid echter verstrekt het liever vooraf, op basis van een goed verhaal van de ondernemer. Tenzij er natuurlijk te veel goede verhalen zijn, dan wordt er gewoon geloot. Het belachelijke daarvan werd onlangs breed uitgemeten in het FD, door Phenom-World-directeur Emile Asselbergs. Ik kreeg dus de laatste weken het idee dat ik weer ergens gelijk in begon te krijgen. Totdat ik bij de persconferentie van de Hannover Messe aanschoof. Vorig jaar is er in een stevige presentatie van Partnerland Nederland zo’n twee miljoen euro overheidsgeld gestoken. Maar als je de organisatoren vraagt om kwantitatieve resultaten, in termen van – op z’n minst – leads, blijft het stil. Ik troost me met de gedachte dat ook u vindt dat ik helemaal gelijk heb.

MARTIN VAN ZAALEN Hoofdredacteur Link Magazine

COLOFON Magazine

COLOFON

Link Magazine is een managementblad over eigentijdse vormen van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven, (semi-)overheid, universiteiten en hogescholen. Link Magazine verschijnt zesmaal per jaar.

JAARGANG 17, NUMMER 1, FEBRUARI 2015 UITGEVER H&J Uitgevers Mireille van Ginkel Postbus 101, 2900 AC Capelle a/d IJssel (010) 451 55 10 06 51 78 41 97 (010) 451 53 80 (fax) www.linkmagazine.nl

REDACTIEADVIESRAAD J. Beernink MSc (Golden Egg Check), T. de Bruine (Brinks Metaalbewerking), ing. B. Draaijer (KLS Netherlands), ing. G. van der Endt (Trumpf Nederland), J.A.L.M. van Erp MSc (Holland High Tech), ir. J.F.M.E. Geelen (Océ), ir. R. van Giessel (voormalig ceo Philips CFT), ing. A.L. Goudriaan MBA (Bosal), prof. dr. ir. J.G.H. Joosten (Dutch Polymer Institute), ir. W. Jouwsma (Bronkhorst High-Tech), R.J.C.M. Kok (voormalig president OTB Group), ir. M.W.C.M. van den Oetelaar (Bosch Rexroth), ir. Th.J.O. Pehrson (Festo BV), dr.ir. D.A. Schipper (Demcon), E. Severijn (Siemens PLM Software Benelux), H.G.H. Smid (Variass Group), ir. W.W.M. Smit MMC (DBSC Consulting), ing. N.J.F. van Soerland MBA (Philips Healthcare), S.J. van Sprang (voormalig managing director Frencken Group), prof. dr. L.H.J. Verhoef (TU Eindhoven), W.B.M. van Wanrooij (Randstad), ir. S.J. Wittermans (ASML) HOOFDREDACTIE Martin A.M. van Zaalen EINDREDACTIE Pim Campman, Hans van Eerden, redactie@linkmagazine.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Marije Bakker, Jos Cortenraad, Erwin Riedstra, Wilma Schreiber, Toon van der Stappen COVERFOTO Erik van der Burgt GRAFISCHE VORMGEVING Primo!Studio, Delft

martin.vanzaalen@linkmagazine.nl @martin.vanzaalen #linkmagazine.nl

DRUK Ten Brink Offset, Meppel ABONNEMENTEN u 63,50 per jaar ABONNEMENTENADMINISTRATIE EN OFFICEMANAGEMENT Mireille van Ginkel mireille.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 51 78 41 97 (010) 451 53 80 (fax) ADVERTENTIE-EXPLOITATIE John van Ginkel john.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 53 93 75 89 VOLGEND NUMMER Het eerstvolgende nummer van Link Magazine verschijnt 17 april 2015. Het thema van dit nummer is ‘Arbeidsmarkt en onderwijs: afstemming industriebeleid op onderwijsbeleid’. ISSN 1568 - 1378 Niets uit Link Magazine mag worden overgenomen of gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Desondanks kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden bij eventuele onjuistheden. Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

februari 2015

UIT DE MARKT NEDERLANDSE INDUSTRIE WEER NADRUKKELIJK AANWEZIG IN HANNOVER Vorig jaar presenteerde de Nederlandse industrie zich met 240 standhouders en 6.000 bezoekers relatief massaal op de Hannover Messe. Het centrale thema dit jaar (13-17 april) past haar weer goed: ‘Integrated industry – Join the Network!’, oftewel Industrie 4.0. De digitalisering van de Duitse industrie is cruciaal voor haar concurrentievermogen op de lange termijn; die industrie zou er inmiddels veertig miljard euro in hebben geïnvesteerd. Nederland ziet daarin kansen, getuige de inzet van ‘Den Haag’ voor een Actieagenda Smart Industry. Maar ook gezien het stevige vervolg dat Nederland dit jaar wil geven aan de vorig jaar in Hannover versterkte gerichtheid op de industrie van de oosterburen. Tijdens de persmeeting van de beurs eind januari meldden Mikrocentrum, Nevat, Brainport Industries en Metaalunie te werken aan een

gezamenlijk paviljoen dat, in vierkante meters, 2014 gaat overtreffen. Ondernemingen als Nijdra, Jeveka en Blue Engineering geven (wederom) acte de présence. Het Dutch Industrial Suppliers Paviljoen krijgt een plek in hal 4. Daar wordt ook een Start-up & Innovatieplein ingericht als ontmoetingsplek voor starters en financiers. Op de vrijdag is er in hal 6 een Wissen-Tag, voor wetenschappers om in contact te komen met de industrie. De Duitse bondskanselier zal gewoontegetrouw zeker aanwezig zijn in Hannover, maar de komst van Mark Rutte lijkt onwaarschijnlijk, liet Micha van Lin van de meeorganiserende FME al doorschemeren. ‘Minister Kamp heeft echter beloofd zijn best te doen zijn agenda ervoor vrij te maken.’ Maar, zo ➤ LEES VEDER OP PAGINA 7

Brilliance in engineering

BKL is een kwalitatief hoogwaardige onderneming dat specialistische machines (o.a. hijs- en hefgereedschappen en testequipment) ontwikkelt voor gerenommeerde OEM-ers in diverse sectoren. Dankzij de combinatie van uitstekende productiefaciliteiten en de ervaring en creativiteit van vijftig professionals bouwen we deze specialistische machines zelf. Onze kennis excelleert in:

EXPERTS IN SAFETY

i Engineering

i Inspection

i Production

i Services

EXPERTS IN SAFETY BKL inspecteert en keurt “tooling’. Daarnaast ontwikkelt en levert het bedrijf uitgekiende hijs- en hefwerktuigen (IIA verklaring, CE) en assembleert deze op locatie in Nuenen.

Collse Heide 1 | 5674 VM Nuenen | The Netherlands T: +31 (0)40 2951444 | info@bkl.nl | www.bkl.nl

Mechatronic and mechanical solutions Inspection maintenance and repair Hoisting - & lifting tools, special machinery

februari 2015

Vorig jaar was Nederland ‘Partnerland’ in Hannover. Dit jaar zal de Duitse bondskanselier Angela Merkel gewoontegetrouw zeker weer aanwezig zijn, maar de komst van onze premier Mark Rutte lijkt onwaarschijnlijk. Foto: Hannover Messe

GROEPSREIS NAAR HANNOVER Voor de tweede keer organiseert psps consultants export & investment services een bezoekersreis voor Nederlandse bedrijven naar ’s werelds belangrijkste industrievakbeurs, de Hannover Messe. Vorig jaar was de tweedaagse verkenningsreis met zo’n twintig Nederlandse ondernemers een succes. Dit jaar worden veertig deelnemers verwacht. Voor een

tweedaagse reis met vervoer, overnachting, maaltijden en een matchmaking-programma geldt een bescheiden eigen bijdrage voor bedrijven die in aanmerking komen voor een SIB (Starters International Business) voucher van RVO.nl. quinders@pspsconsultants.nl (Carmen Quinders) www.rvo.nl

AAE INVESTEERT IN 3D-METAALPRINTER AAE High Precision Parts stapt in de wereld van het 3D-printen. Het Helmondse bedrijf kocht voor â&#x20AC;&#x2DC;enkele tonnenâ&#x20AC;&#x2122; een metaalprinter voor complexe onderdelen en compleet nieuwe producten. Directeur William Pijnenburg ziet een grote toekomst voor de 3D-printtechnieken, maar tempert tegelijk al te grote verwachtingen. â&#x20AC;&#x2DC;Iedereen roept dat het de wereld gaat veranderen. Voorlopig zijn de toepassingen echter beperkt tot vooral de kunstzinnige hoek en mondjesmaat de tandheelkunde. Zeker in de metaalsector moeten we nog heel veel stappen zetten en zal het nog lang duren voordat we industrieel en seriematig kunnen printen. Het is immers een compleet nieuwe manier van produceren. Traditioneel maak je een

onderdeel uit een stuk metaal, met printen bouw je laagje voor laagje een component. De vraag is dan wat de metallurgische eigenschappen zijn, hoe het product zich gedraagt. En ook of de ontwerpen die we bedenken daadwerkelijk in de gewenste kwaliteit uit de printer rollen. We hebben nog een lang traject te gaan.â&#x20AC;&#x2122; Desondanks investeerde AAE in een van de beste Selective Laser Melting (SLM)-printers. â&#x20AC;&#x2DC;Wij werken voor oemâ&#x20AC;&#x2122;ers als ASML, FEI en Philips, die steeds hogere eisen stellen. We gaan daarin mee en verleggen de grenzen. Dat is waar wij, behalve machines bouwen, goed in zijn: nieuwe, complexe onderdelen maken voor de high-end industrie. Daarvoor investeren we zelf in

â&#x17E;¤ VERVOLG VAN PAGINA 6

maakte hij ook duidelijk, los van de politieke support, zit het belang van de industrie voor de Nederlandse economie in een stijgende lijn. En dat heeft volgens hem alles te maken

met hightech kwaliteit van wereldtopniveau, met vorig jaar ASML en het omliggende ecosysteem van toeleveranciers als uithangbord. www.hannoverconsultancy.nl

kennis en techniek. Dat hebben we eerder gedaan met lasersnijden en -lassen en precisiebewerkingen. We lopen echter ook tegen grenzen aan. Sommige dingen kun je gewoon niet maken met de beschikbare verspaningsmachines en bewerkingsmethoden. Bovendien vergt de productie van ingeEen 3D-printer kan complexe zaken aan. Foto: AAE wikkelde onderdelen veel tijd, waardoor ze zoeken daarin samenwerking met kostbaar worden. Een 3D-printer onderwijsinstellingen, waaronder kan in principe meer complexe Fontys. 3D-printing zou op termijn zaken aan. Voor AAE is het dus een studierichting moeten worden. noodzaak zelf zoâ&#x20AC;&#x2122;n machine te Een veelbelovende techniek, maar hebben. Een extra productiemiddel niets komt vanzelf. Hoewel ik na de waarmee we onze voorsprong kuneerste vier weken draaien verrast was nen behouden.â&#x20AC;&#x2122; Maar hoe gebruik over wat er allemaal al kan. Protoâ&#x20AC;&#x2122;s je die? â&#x20AC;&#x2DC;Dat is de clou. Die machine bijvoorbeeld en titanium parts die kan alles, wij moeten ermee leren we tot nog toe niet konden maken. omgaan. Enkele zeer gemotiveerde We vorderen snel. Misschien hebben ingenieurs gaan hier pionieren en we de techniek wel eerder onder de experimenteren. Het gaat om het knie dan ik durf te hopen.â&#x20AC;&#x2122; ontwerp, niet om de bewerking. Dat is een andere manier van denken. We www.aaebv.com

CREATING MACHINES TOGETHER

produce a d n a p lo e v e d e W ers success m to s u c r u o f o part MTA is een innovatieve, flexibele en hightech System Integrator gespecialiseerd in het ontwikkelen en bouwen van complete mechatronische machines en systemen. Onze afdeling New Business onderscheid zich als ontwikkelpartner op het gebied van mechatronica, kennis van nieuwe productietechnieken en kennis op het gebied van dunne films en substraten. Onze afdeling Regular Business onderscheid zich als realisatiepartner in het produceren, assembleren en functioneel testen van machines en systemen binnen een optimale organisatie van kwaliteit, flexibiliteit, innovatiekracht en kostenbeheersing.

Waterbeemd 8 Ĺ&#x201D; Industrieterrein 8949 Ĺ&#x201D; 5705 DN Helmond Ĺ&#x201D; U +31 (0)492 47 49 92 Ĺ&#x201D; G +31 (0)492 47 45 10 Ĺ&#x201D; JOGP!N U B OM Ĺ&#x201D; www.m-t-a.nl

februari 2015

www.smcpneumatics.nl

European Central Warehouse (ECW) Antwerpen

Met ruim 33.000 verschillende producten op voorraad, voorzien wij 80% van de vraag van onze Europese klanten. Per maand worden bijna 150.000 artikelen binnen 48 uur on-time geleverd. Dankzij de ergonomische indeling van het ECW en de Japanse handling methodes, worden fouten tot een minimum beperkt, wat bijdraagt aan de klanttevredenheid.

Worldwide leading experts in pneumatics

ITâ&#x20AC;&#x2122;S PEOPLE... WHO DRIVE TECHNOLOGY WWW.TMC.NL

februari 2015

UIT DE MARKT SMART MOBILITY VERANDERT KARAKTER WEGENBOUWER HEIJMANS Heijmans wordt een bedrijf dat niet alleen maar wegen aanlegt en huizen en gebouwen realiseert, maar hiervoor ook producten ontwikkelt en wereldwijd vermarkt. Bij de producten voor wegen moet gedacht worden aan de Glowing Lines, belijning in het wegdek die zichtbaar wordt voor de weggebruiker als het donker wordt, of aan Dynamic Paint, patronen die oplichten als de temperatuur van het asfalt onder de twee graden Celsius daalt. Inmiddels worden daar al diverse proeven mee gedraaid. Maar er zit meer aan te komen, maakt cto Gerard de Leede duidelijk.

‘Denk aan lijnen in het wegdek die veranderen van onderbroken in doorgetrokken als de verkeersveiligheid daarom vraagt. Denk aan interactieve verlichting, die zich aanpast aan de aard en intensiteit van het verkeer, die zorgt voor lagere energiekosten, maar die ook van kleur verandert als sensoren iets verdachts waarnemen. En we zijn bezig met sensoren die kunnen communiceren met de sensoren en computers van langsrijdende auto’s, bijvoorbeeld om te zorgen dat er automatisch wordt afgeremd als er verderop, nog buiten het zicht van de weggebrui-

kers, een ongeluk is gebeurd.’ Het ontwikkelen van dergelijke innovaties verandert het karakter van het bedrijf. De Leede – door technologiedienstverlener TMC aangetrokken voor Heijmans – is daar zelf een exponent van: ‘Ik ben hier de eerste cto, die functie is nieuw in de bouwwereld. Maar er zullen ook elektronicaspecialisten, chemici en productgerelateerde ict’ers het bedrijf binnenkomen – zelf heb ik een natuurkundige achtergrond. Want als je bijvoorbeeld kunststof in het wegdek wil verwerken, kun je dat niet zonder kennis van polymeren.’

En Heijmans zal veel meer gaan samenwerken. ‘Want dit soort innovaties kun je gewoonweg niet alleen realiseren. Met Philips werken we al samen aan een verlichtingsproject, met de grote autobouwers hebben we contact rond de ontwikkeling van sensoren in en rond het wegdek. Daarnaast zetten we allerlei kleinere specialistische bedrijven in. Onze innovaties waren tot nog toe vooral projectgebonden; nu gaan we ons ook richten op het ontwikkelen van producten die we internationaal kunnen vermarkten.’ www.heijmans.nl

MET STERKERE ADVIESROL SLUIT TUMAKON DE KETEN Tumakon engineering & machinebouw is, zoals manager operations Robert Pelgrim het formuleert, ‘de kring aan het sluiten’. ‘Wij komen steeds meer ook in de rol van adviseur. En die rol past ons, met onze jarenlange ervaring in de machinebouw – in productietechnieken en -processen. Klanten waarderen dat; die willen worden ontzorgd.’ Tumakon vult die adviesrol op twee vlakken in: machineveiligheid/CE-markering en procesoptimalisatie. ‘Met de pragmatiek van de machinebouwer, onze habitat. Voor ons stopt het niet met adviseren over risicoreducerende maatregelen, we gaan ook met de operator aan tafel om oplossingen te vinden met de juiste balans tussen gebruiksgemak en geldende weten regelgeving.’ Naast de machine verdient ook de eindgebruiker meer dan advies alleen, aldus Pelgrim. ‘Het creëren van een veiligheidscultuur is essentieel voor een veilige en werk-

bare werkomgeving. Die ontstaat door de eindgebruikers te betrekken bij het beoordelingstraject en de reducerende maatregelen. Dit geeft organisaties een goed fundament voor het opzetten/waarborgen van de veiligheidscultuur.’ Bij CE-markering op basis van de Machinerichtlijn of het CE-waardig maken van machines is Tumakon niet voor één gat te vangen, vervolgt Pelgrim. ‘We kunnen verdiepende risico-inventarisaties en -evaluaties (RI&E’s) en de bijbehorende reducerende maatregelen conform de arbowet uitvoeren. En we treden regelmatig op als CE-coördinator bij de bouw of aanschaf van nieuwe machines/productielijnen.’ Ook aan ondersteuning bij procesoptimalisatie ziet Tumakon toenemende behoefte. ‘We hanteren een Six Sigma-model om de problemen van processen bij de klant te definiëren en analyseren, en theoretisch te verbeteren op basis

van de ‘no nonsense’-pragmatiek van een machinebouwer. Vervolgens implementeren we de oplossing. En, wat heel belangrijk is: de oplossing borgen in het proces. Gevolg is dat we opschuiven van puur machinebouw naar ook de processen rondom een productie in ogenschouw

nemen. We hebben twee consultants aangenomen, de ene gespecialiseerd in machineveiligheid/CE-markering, de andere in procesoptimalisatie. Die overzien het hele traject van advies tot realisatie en validatie – om klanten compleet te kunnen ontzorgen.’ www.tumakon.com

Govers Accountants/Adviseurs Onze klanten behoren tot de top in hun sector, of wij ondersteunen hun ontwikkeling daar naar toe. Dat doen we door een hoge kennis van de waardeketens, door focus op performanceverbetering, en door actieve oriëntatie op de ontwikkeling van nieuwe businessmodellen met aantrekkelijke verdienmodellen. Beemdstraat 25

T 040 2 504 504

5653 MA Eindhoven

F 040 2 504 599

Postbus 657

E mencke@govers.nl

5600 AR Eindhoven

I www.govers.nl

De tijd dat innovatie vooral binnen de muren van het bedrijf plaatsvond is voorbij. Veel innovaties zijn het product van samenwerking tussen meerdere partijen. Samenwerken klinkt echter makkelijker dan het is. Vaak gaat het mis, bijvoorbeeld omdat een helder businessmodel ontbreekt waar álle partijen van SURÀWHUHQ 2I RPGDW SDUWLMHQ KHW QLHW HHQV ZRUGHQ RYHU GH XLW GH samenwerking voortkomende intellectuele eigendomsrechten. Het loont daarom om in een vroegtijdig stadium een jurist te betrekken bij de opzet van strategische samenwerking. Iemand PHW HHQ VFKHUS RRJ YRRU GH EDODQV WXVVHQ KRRIG]DNHQ HQ details. Benieuwd wat The Law Factor voor u kan betekenen?

Kijk op www.thelawIDFWRU QO YRRU PHHU LQIRUPDWLH

februari 2015

HOW TO FORTIFY YOUR INNOVATIONS, IDEAS AND TRADEMARKS

Innovaties, modellen en merken zijn een waardevol bezit voor een onderneming. Ze versterken het onderscheidend vermogen, zorgen voor meer slagkracht, verstevigen de concurrentiepositie en maken het bedrijf aantrekkelijker voor investeerders. Alle reden om Intellectuele Eigendom een prominente plek te geven binnen de bedrijfsstrategie. Wij kunnen u hierbij ondersteunen door uw innovaties, modellen en merken te beschermen en te verrijken. Dankzij ons uitgebreide dienstenpakket en de expertise van onze merken-, modellen- en octrooispecialisten, die oplossingen vinden waar anderen niet aan denken. Wij zijn dan ook het grootste adviesbureau op het gebied van Intellectuele Eigendom van Nederland en een van de meest toonaangevende bureaus van Europa. Wilt u meer weten, kijk dan op www.nlo.nl

UIT DE MARKT MKB NAUWELIJKS BEWUST VAN CYBERCRIME-GEVAREN INDUSTRIE 4.0 De schade die industriële bedrijven wereldwijd lijden door georganiseerde cybercriminaliteit van overheden en bedrijven blijkt vele miljarden euro te belopen. Die schade, zo is de overtuiging van Taco Huizinga van advocatenkantoor The Law Factor, wordt ook in Nederland geleden. ‘Ik ken geen voorbeelden, maar ik weet zeker dat ook de industrie hier in Eindhoven en omgeving erdoor geraakt wordt. Een probleem dat groeit naarmate de industrie smart wordt en steeds meer machines en devices een eigen ip-adres krijgen.’ Het bewustzijn rond slechte cyber-

beveiliging is bij met name het mkb niet groot. ‘Multinationals hebben daarvoor wel specialisten, maar de kleinere ondernemingen kunnen zich die niet veroorloven. Tegelijk verbinden ze zich in contracten met klanten wel dat ze alle tpd-informatie ‘naar beste kunne zullen beschermen’.’ De vraag is dan, stelt Huizinga, wat ‘naar beste kunne’ precies inhoudt. ‘Want de achterliggende eisen worden snel scherper; tot voor kort was het voldoende als je je laptop niet in de auto liet slingeren en data achter een firewall opsloeg. Maar nu zowat elk stuk hardware

een eigen ip-adres heeft, wordt verwacht dat je veel meer doet om je ketenactiviteiten te beveiligen.’ En dan doelt hij niet alleen op it-maatregelen. Het vergt van de uitbesteder een goede inventarisatie van de essentiële, concurrentiegevoelige assets, de kennis en knowhow die beschermd moeten worden. Van de toeleverancier vergt het eenzelfde inventarisatie van de kennis en knowhow waarover een bedrijf de beschikking heeft gekregen van klanten, welke afspraken daarover met hem zijn vastgelegd en welke juridische risico’s hij

daardoor loopt. ‘Daarbovenop vergt het dat je die afspraken met je ketenpartners goed doorvertaalt naar (informatiebeveiligings)maatregelen voor de eigen organisatie. En het vergt een plan van aanpak, voor als het toch mis gaat: wie moet er bijvoorbeeld gewaarschuwd worden als er een lek blijkt te zijn, om de schade zoveel mogelijk te beperken. Dat alles hebben mkb-bedrijven niet voor elkaar. Hier ligt een taak voor management, bedrijfsjurist en informatiebeveiligingsadviseur samen.’ www.thelawfactor.nl

EPLAN BUNDELT BOUWSTENEN VOOR EFFICIËNTE ENGINEERING Eind vorig jaar heeft wereldspeler EPLAN Software & Service het EPLAN Experience-programma gelanceerd. De Experience is de kroon op de inzet van EPLAN voor verbetering van de efficiëntie in elektrotechnische engineering. ‘Onze klanten zijn continu op zoek naar optimalisatieslagen, ook in hun engineering, vanwege de druk op kosten en doorlooptijd, de toenemende concurrentie, nieuwe regels en ontwikkelingen als Industrie 4.0’, verklaart Harold van Waardenburg, directeur van EPLAN in Zevenaar. ‘Daar spelen wij al langer op in, maar nu hebben we het in een duidelijke structuur gegoten, met behapbare bouwstenen. De best practices zijn gebundeld in EPLAN Experience, dat modulair is opgebouwd en daardoor bereikbaar voor iedereen. Afhankelijk van hun mate van standaardisatie en van de uitdagingen in hun markt kunnen bedrijven bepaalde bouwstenen kiezen.’ EPLAN Experience is geïntegreerd in het bestaande EPLAN Platform en telt acht ‘actievelden’, werkgebieden die een bedrijf wil optimaliseren. Het gaat om softwaremodules, procedures en kennis. De acht zijn IT-infrastructure, Platform Setup, Codes & Standards, Product Structure, Design Methods, Workflow, Process Integration en Project Management. Bij de introductie lag de focus op twee actievelden: Codes & Standards en Design Methods. Dit vanwege de nieuwe standaard IEC 81346, aldus een EPLAN-persbericht: ‘IEC 81346 vormt de basis voor het structureren van producten, machines en installaties – voor zoveel mogelijk discipli-

nes en met consistente terminologie.’ Van Waardenburg licht toe: ‘Codes & Standards geeft richtlijnen voor instellingen en het gebruik van apparaat- en stamgegevens. Hierdoor kunnen bedrijven voldoen aan alle benodigde wereldwijde standaarden voor documentatie en productie. Dit helpt hen bijvoorbeeld de herbruikbaarheid van ontwerpen te verbeteren, documentatie voor onderhoudsdoeleinden te genereren of ontwerpen om te zetten van de

Europese naar de Amerikaanse norm. Design Methods gaat over de selectie en implementatie van de meest efficiënte ontwerpmethoden, hoe je naar een meer geautomatiseerd ontwerpproces kunt gaan.’ EPLAN onderscheidt drie niveaus: Basic Engineering (data automatisch uit engineeringdatabase halen), Design Automation (ook automatisch documentatie genereren) en Mechatronical Configuration (van componenten, machines en

systemen). EPLAN biedt alle acht actievelden al wel aan, benadrukt Van Waardenburg. De ontvangst door klanten noemt hij ‘heel positief ’. ‘De bundeling van ervaring en de structuur geven hun houvast en een onderbouwing van hun streven naar efficiënte engineering. Ze zien gemakkelijker het low hanging fruit. Als de stap te groot aanvoelt, is er een drempel om aan de slag te gaan. EPLAN Experience haalt die drempel weg.’ www.eplanexperience.nl

LOET!

februari 2015

ULTRA FAST AUTOMATION 1Âµs RESPONSE TIME www.br-automation.com/reACTION

< < < < <

Replaces dedicated hardware Freely programmable IEC 61131, Function Block Diagram Reduces CPU load Reduces machine cycle time

Find out more.

reACTION TECHNOLOGY

UIT DE MARKT NIET AFGRAVEN MAAR TERUGWINNEN Jaarlijks wordt er in Nederland circa veertien miljoen kuub beton gebruikt. Dat bouwmateriaal bestaat uit zand, grind en cement. Tot nog toe zijn dat hoofdzakelijk virgin grondstoffen, omdat het na sloop terugwinnen niet goed mogelijk is. Hooguit kunnen er, door breken en zeven, kleine brokjes beton van worden gemaakt die het grind kunnen vervangen. ‘Een laagwaardige vorm van recycling’, oordeelt Jan Schuttenbeld, directeur van Twee “R” Recycling Groep uit Hengelo (Ov). Dat terwijl de aanvoer van nieuwe mergel, de basisgrondstof voor cement, onder druk staat. Want om milieuredenen heeft ENCI uit Maastricht geen vergunning gekregen om na 2017 de Limburgse Sint-Pietersberg te blijven afgraven voor de winning van mergel. Daarom heeft de Hengelose recyclingspecialist, samen met ENCI en afvalverwerkingsbedrijf Twence, een consortium gevormd voor een hoogwaardiger vorm van recycling. Dat zocht een paar jaar geleden contact met Selfrag, een Zwitsers bedrijf

met veel ervaring in de EDF-techniek (ElektroDynamische Fragmentatie) voor het winnen van grondstoffen als goud, diamant en koper uit erts. ‘Het gaat om een vijftig jaar oude, uit Rusland afkomstige techniek waarbij heel korte stroomstoten door materiaal worden geleid, vooral langs de wegen van de minste weerstand: de scheidingsvlakken tussen de verschillende grondstoffen. Zo worden die van elkaar gescheiden.’ Met Selfrag is deze technologie inmiddels op laboratoriumschaal getest voor het recyclen van beton. ‘Daarna hebben we getest in een groter continu proces. Dat werkte wel, maar leverde nog niet het cement op van de zuiverheid die wij willen.’ Daarom deed het consortium een EFRO-subsidieaanvraag, die in december – mede dankzij bemiddeling van Oost NV – werd goedgekeurd. Hierdoor kon worden gestart met de uitontwikkeling van de EDF-techniek. ‘We hopen eind dit jaar een pilotinstallatie te hebben ontwikkeld die we in 2016 kunnen

gaan bouwen. Met de opgedane ervaringen willen we vervolgens een grotere, robuuste fragmentatieinstallatie gaan bouwen die meer materiaal per uur kan verwerken.’ Het consortium werkt nauw samen met onder meer het Zwolse waterlaboratorium Aqualysis. ‘Belangrijk is dat de te fragmenteren stoffen in schoon, niet-geleidend water liggen.

Zij hebben veel kennis van waterzuivering.’ Voorts zal de EDF-technologie gebruikt gaan worden voor het fragmenteren van asfalt en afvalverbrandingsassen. ‘En mogelijk ook voor het splitsen van composietmaterialen. Ook daar is een grote markt voor. Maar dat pakken we op na 2016.’ www.puinrecycling.nl

GOEDKEURING AFM VOOR FINANCIER MKB-WERKKAPITAAL Toezichthouder AFM heeft onlangs het prospectus voor de uitgifte van obligaties van Trefi Finance goedgekeurd. Trefi Finance wil het Nederlandse mkb, dat momenteel bij banken niet terechtkan voor financiering, van adequaat werkkapitaal voorzien én investeerders de kans geven te investeren in het Nederlandse mkb. Voor dit laatste gaat Trefi Finance kortlopende obligaties van TRFI Funding uitgeven. Deze zijn, aldus een persbericht, in

het bijzonder bedoeld voor de kleine(re) investeerder (100.000 euro) die een eerlijke, vaste rente wenst en tegelijk het Nederlandse mkb een steuntje in rug wil geven, zonder tussenkomst van de bankensector. Omdat het verkregen kapitaal risicogestuurd wordt verspreid over vele mkb’ers en hun afnemers, zal het risico op de obligaties laag zijn, aldus Trefi. www.trefi.nl

februari 2015

<ĂŶƐĞŶ ďĞŶƵƩĞŶ ŝƐ ŶŝĞƚ ǀĂŶǌĞůĨƐƉƌĞŬĞŶĚ /W> ĚǀŝĞƐ ďǀ ,ŝŐŚ dĞĐŚ ĂŵƉƵƐ ϵ ϱϲϱϲ ŝŶĚŚŽǀĞŶ

<ĂŶƐĞŶ ŬƵŶŶĞŶ ďĞŶƵƩĞŶ ǀƌĂĂŐƚ ŽŶĚĞƌŶĞŵĞƌƐĐŚĂƉ ĞŶ ĞĞŶ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟĞ ĚŝĞ ƐŶĞů ŬĂŶ ƌĞĂŐĞƌĞŶ ĚŽŽƌ ŇĞǆŝďĞůĞ͕ ůĞĂŶ ƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĞŶ ƐůŝŵŵĞ ĂƵƚŽŵĂƟƐĞƌŝŶŐ͘

DŽĞƚ Ƶ ŬĂŶƐĞŶ ǀŽŽƌďŝũ ůĂƚĞŶ ŐĂĂŶ͍ EĞĞŵ ĚĂŶ ĞĞŶƐ ĐŽŶƚĂĐƚ ŽƉ ŵĞƚ IPL͘ IPL ƌĞĂůŝƐĞĞƌƚ ǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐĞŶ ĚŝĞ ŽƉ ŬŽƌƚĞ ƚĞƌŵŝũŶ ƌĞƐƵůƚĂƚĞŶ ŽƉůĞǀĞƌĞŶ͘ ŽĚĂƚ Ƶ ŐĞĞŶ ŬĂŶƐ ŚŽĞŌ ƚĞ ŵŝƐƐĞŶ͙͙ IPL ŚĞůƉƚ Ƶ ĚĞ ũƵŝƐƚĞ ŬĞƵǌĞƐ ƚĞ ŵĂŬĞŶ͘ tĞ ŝĚĞŶƟĮĐĞƌĞŶ ŵŽŐĞůŝũŬŚĞĚĞŶ ĞŶ ǀŽĞƌĞŶ ǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐĞŶ ŝŶ ǁĞƌŬƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĚŽŽƌ͘ KŽŬ ŚĞůƉĞŶ ǁĞ ďŝũ ĚĞ ƐĞůĞĐƟĞ͕ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂƟĞ ĞŶ ŽƉƟŵĂůŝƐĂƟĞ ǀĂŶ ďĞĚƌŝũĨƐƐŽŌǁĂƌĞ͘

IPL ŝƐ ŽŶĂĬĂŶŬĞůŝũŬ͘ hǁ ďĞůĂŶŐ ƐƚĂĂƚ ĚƵƐ ĂůƟũĚ ǀŽŽƌŽƉ͘

lt u a a h r e Wanne ialist bij? spec n e e r e

WŽƐƚďƵƐ ϳϳϱ ϱϲϬϬ d ŝŶĚŚŽǀĞŶ d нϯϭ ;ϬͿϰϬ ϳϱϬ ϱϱ ϵϬ ŽĸĐĞΛŝƉů͘Ŷů ǁǁǁ͘ŝƉů͘Ŷů

COLUMN MARIJE BAKKER / ERWIN RIEDSTRA INNOVATIE MOET JE NIET WILLEN STUREN Marije Bakker - consultant funding & innovatie Erwin Riedstra - business developer EFRO

e ruime aandacht voor innovatie, als instrument om de maatschappij en economie op te krikken, is volkomen terecht. Eén dagje meelopen met een willekeurige incubator en je voelt het bijna tastbare enthousiasme van jonge wereldveroveraars. Niet denken in beperkingen, maar in ‘wat als’. Elke uitvinder, jong of oud, die zichzelf deze vraag stelt heeft het innovatiehart op de goede plaats zitten. En mooi dat dit door Nederlandse en Europese overheden wordt gestimuleerd. Eén puntje van advies aan de subsidieverstrekkers hebben we wel: wil je echt out-of-the-box innovaties stimuleren, houd dan de behoefte om te sturen op de uitkomst zoveel mogelijk in bedwang. To cross or not to cross? Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, EFRO, komt vanaf 2015 in Nederland subsidie beschikbaar voor innovatie. De regio West-Nederland – bestaande uit Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland – heeft een slordige 190 miljoen euro te ‘verdelen’. Dat is veel geld en het is belangrijk dat dit geld goed wordt besteed. Basisvoorwaarden om voor de EFRO-subsidie in aanmerking te komen: een innovatie moet marktpotentieel hebben en het mkb moet meer betrokken worden. So far, so good. Echter,

deze basisvoorwaarden worden aangevuld met cross-sectorale doelen. Hiermee wordt gedoeld op samenwerking tussen bedrijven uit verschillende topsectoren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een food-bedrijf dat samen met een health-bedrijf innoveert. Regio West-Nederland omarmt alle topsectoren – en dat is goed! Cross-sectoraal innoveren: het klinkt uitdagend. Stap over de grenzen van je eigen topsector en je krijgt nieuwe inzichten. Dat zal in veel gevallen zeker ook zo werken, maar uit de praktijk blijkt dat het lastig is om sectorspecifieke kennis op een goede manier in andere sectoren te verspreiden en vervolgens te transformeren tot innovaties. Ieder landsdeel was bij het opstellen van de innovatiestrategieën vrij om te kiezen voor bepaalde topsectoren, om deze zo extra te kunnen stimuleren. Regio West juicht cross-sectorale samenwerking juist toe door geen keuze te maken voor specifieke topsectoren. Hiermee laat men ruimte voor verrassende en innovatieve samenwerkingsprojecten die op een natuurlijke manier gevormd worden en cross-overs maken. Uiteindelijk verwachten wij dat dit zal leiden tot een grotere variatie aan aangeboden projecten en door de heldere beoordelingscriteria kan regio West alsnog op een gefocuste wijze de beste projecten selecteren.

www.pnoconsultants.nl

H I G H P R EC I S I O N PA RT S , P ROTO A N D S E R I A L SYST E M S , S P EC I A L M AC H I N E S , P R I N T I N G & A SS E M B LY AU TO M AT I O N

The Ar t of Mechatronics

AAE, The Art of Mechatronics, is an advanced high-tech machine manufacturer located in Helmond with an international reputation. With more than 190 highly motivated employees we make products which are subdivided into three business units: high precision parts, proto and serial systems and our own assembly and printing machines (Grauel). We also develop and produce special machines which are 100% customer specific. By combining knowledge of technology and pure craftsmanship with passionate people we are able to find solutions that always seamlessly meet the demands, require-

www.aaebv.com www.grauel.com

ments and preferences of our customers. Co-development means to think, dare and act together. This is our great strength.

A AE The Ar t of Mechatronics

februari 2015

‘CASH IS KING’ BEHEERST EN FRUSTREERT DE KETEN STEEDS MEER

THEMA FAIR FINANCE

VERDIENEN EN LATEN VERDIENEN

Het industriële mkb kan niet functioneren zonder investeringsmogelijkheden. Banken bieden die maar in zeer beperkte mate, terwijl prijzen steeds verder onder druk staan en betalingstermijnen langer worden. Terwijl de keten niets anders is dan een serie bedrijven die onderling van elkaar afhankelijk zijn. Hebben ze de cash dan zijn bedrijven geneigd die vast te houden,

Zou het? Een waardeketen waarin niet de grote oem’er of retailer het leeuwendeel van

ondanks de wetenschap dat innoveren, groei

de marge pakt, maar ook de (niet-)strategische toeleveranciers hun ‘rechtmatige’ deel

en voorsprong juist zit in het verdelen ervan over de keten. Zo ondergraaft de te late en te

krijgen. Informatie verstrekken over waarde- en kostenopbouw aan de klant lijkt een

lage betaler zijn eigen concurrentiepositie. Dit

probaat middel om ‘objectief’ vast te stellen hoeveel precies ‘rechtmatig’ is. Maar zichzelf

thema gaat over een hardnekkig en toenemend

bloot geven, dat durven veel toeleveranciers nog niet. Tegelijk vindt menige uitbesteder

probleem. Is er een oplossing voor en zo ja

dat zij niet de verantwoordelijkheid nemen die ze wel in rekening willen brengen.

welke?

Industriële ketens waarin elke schakel betaald wordt naar rato van de waarde die hij toelevert en het risico dat hij neemt, is misschien wel te mooi om ooit waar te zijn.

keten. Van tijdig en fair betalingsgedrag is, lijkt het, steeds minder sprake.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

e financiële nood van met name de kleinere toeleveranciers is de laatste jaren toegenomen. Enerzijds doordat de banken – vanwege de aangescherpte solvabiliteitsregelgeving – steeds minder geneigd zijn het mkb te financieren en, anderzijds, doordat de betalingstermijnen almaar langer worden. Hierdoor zit er in Nederland volgens Dinalog (Dutch Institute for Advanced Logistics) maar liefst veertien miljard euro aan werkkapitaal ‘vast’ in de

ren, ze proberen steeds meer ontwikkeling bij hun toeleveranciers neer te leggen, onder de noemer co-development, en ze trachten maatschappelijk verantwoord te ondernemen, door te zorgen dat in hun keten het milieu zoveel mogelijk wordt ontzien en de arbeidsomstandigheden goed zijn. Tegelijkertijd zetten ze zich ook steeds meer in om de financiële stromen beter onder controle te krijgen.’ Primair gaat het deze regisseurs om meer grip. ‘Daarom koopt Apple rechtstreeks iPad-componenten in bij de leveranciers daarvan en geeft die in bruikleen aan zijn contract manu-

KETENREGISSEURS De financiële druk op de toeleverketen begint bij de heel grote marktpartijen, legt Michiel Steeman, lector supply chain finance van de Hogeschool Windesheim, uit. ‘Wereldwijd gaat het om enkele honderden heel grote bedrijven. Denk aan Unilever, WalMart en Ahold, maar evengoed ASML. Zij voeren de ketenregie. Zij zijn bezig de inkoop en logistiek in hun ketens te optimalise-

LANGERE BETALINGSTERMIJNEN Oninbare vorderingen en achterstallige betalingen bereiken recordcijfers in heel Europa en dwingen bedrijven om een recordbedrag van 360 miljard euro, of 3,1 procent van al hun transacties, af te schrijven. De productiesector doet het in vergelijking met andere sectoren wat dit betreft relatief goed met een afschrijvingspercentage van 2,3 over 2014. De betalingstermijnen worden wel steeds langer. Bron: Intrum Justitia, ‘EPI 2014 Industry White Paper’

februari 2015

2010

63%

2011

65%

2012

60%

2013

2014

58% 52%

24%

13%

24%

11%

30%

10%

32%

10%

38%

10%

Illustratie: Josje van Koppen

facturers die de tablets produceren.’ Of een toeleverancier, in een keten van een regisseur die steeds meer controle wil, beter betaald kan krijgen, hangt wat Steeman betreft in sterke mate af van de positie die deze supplier inneemt. ‘De niet-strategische toeleveranciers hebben veel minder machtsmiddelen in handen dan een strategische. Als die laatste niet naar waardetoevoeging en risico betaald krijgt, kan dat voor de regisseur immers ingrijpende consequenties hebben.’ ‘In de kredietcrisis zijn tal van strategische leveranciers omgevallen doordat ze in de goede tijden te weinig marge hadden kunnen maken. De hedendaagse ketenregisseur wil juist dát voorkomen. Want hij zal ad hoc bij moeten springen en weet dan niet goed waar hij aan toe is. Het maakt hem ook chantabel; want de curator of de doorstarter heeft altijd heel goed in de gaten dat de schade die de regisseur lijdt door niet leveren, veel groter is dan zijn eigen schade.’ Door te zorgen dat deze strategische leveranciers over voldoende werkkapitaal en investeringsruimte blijven beschikken, kunnen de regisseurs dit voorkomen. Hoeveel de uitbesteder hun daarvoor precies moet betalen en op welk moment, is dan natuurlijk de grote vraag die menige industriële manager bezighoudt.

RISICOBEREIDHEID John van Soerland, vice president operations voor interventional X-ray-systemen van ketenregisseur Philips Healthcare, vindt – vanzelfspre-

kend – niet dat hij zijn strategische, first tier toeleveranciers te weinig betaalt voor het risico dat hij hen vraagt te nemen tijdens de ontwikkeling. ‘Want zij delen in het marktsucces. Afgelopen half jaar was relatief goed en dus hebben ook onze toeleveranciers veel hogere volumes kunnen draaien en meer verdiend.’ Hij vindt dat hij daarvoor behoorlijk wat risicobereidheid terugkrijgt, maar hij signaleert tegelijkertijd dat het werkelijk verantwoordelijkheid dragen voor de volledige keten uiteindelijk toch steeds weer bij Philips op het bordje komt. ‘We hebben het afgelopen jaar toch zeker weer vier, vijf keer meegemaakt dat een second of zelfs third tier supplier failliet ging of om andere redenen niet kon leveren. En in een aantal gevallen zeggen onze first tier leveranciers dan: ‘Jullie hebben ons voorgeschreven van die toeleverancier gebruik te maken, dus het is jullie probleem.’ Dat vind ik te gemakkelijk. We moeten toe naar dusdanige partnerships met onze strategische toeleveranciers, dat zij ook daadwerkelijk de verantwoordelijkheid nemen voor hun deel van de keten en zorgen dat ze problemen daarin tijdig signaleren en oplossen.’ Maar Van Soerland is bereid ook de hand in eigen boezem te steken. ‘Ook intern hebben we nog wel een missie. Wanneer we de verantwoordelijkheid bij onze toeleveranciers neerleggen én vragen om kostenverlagingsvoorstellen dan moeten we wel de bereidheid hebben om onze producten hierop aan te passen en de vrijgave te verzorgen (te zorgen dat voldaan wordt aan de eisen van

bijvoorbeeld de Amerikaans gezondheidsinspectie FDA, red.). We moeten streven naar een hecht ecosysteem van een beperkt aantal toeleveranciers die in een heel vroeg stadium van de ontwikkeling al instappen. Zodat ze de ruimte hebben modules te ontwikkelen die ze vervolgens eventueel ook kwijt kunnen aan andere spelers in de markt, zoals in de automotive industrie allang gebruikelijk is. Dat vergt aan onze kant ook een investering in leren meer ‘generiek’ te ontwerpen.’

OOK BIJ DERDEN Het Enschedese Demcon is al tijden op zoek naar opdrachten die de ruimte bieden de ontwikkelde kennis ook bij derden te gelde te maken. Directeur Dennis Schipper lost het nu in feite op door niet langer te volstaan met de rol van first tier supplier, maar door die van omm’er, original module manufacturer, te pakken. Het bedrijf heeft daartoe vorig jaar Macawi, de Eindhovense fabrikant van beademingsproducten, overgenomen en zo is de onderneming in de gelegenheid zelf de markt op te gaan met de medisch-technologische modules die het ontwikkelt. En daar ‘goed business’ mee te maken bij een groeiend aantal klanten, vertelt Schipper. ‘In Nederland doen we vaak of we het samenwerken in de keten hebben uitgevonden. Maar in de automotive, waarin de Nederlandse industrie een betrekkelijk secundaire rol speelt, is het allang gebruikelijk dat toeleveranciers als Bosch bijvoorbeeld het brandstofdistributiesysteem dat ze voor BMW ontwik-

februari 2015

THEMA FAIR FINANCE kelen vervolgens ook kunnen verkopen aan VW. Dán krijgen toeleveranciers wel de kans echt mee te profiteren van een innovatie. Maar in Nederland zie ik dat nog nauwelijks van de grond komen. ASML is daar met VDL ETG mee bezig voor de waferhandler, maar dat is het dan wel. Demcon is ook op zoek naar een dergelijke positie, maar die vraag heb ik nog niet gekregen. Vandaar de Macawi-overname.’

ALTIJD ‘NEE’ Waar Schipper wel en steeds vaker voor wordt gevraagd, is risicodragend mee te ontwikkelen, waarna Demcon zijn investering kan terugverdienen afhankelijk van het marktsucces: ‘Meestal door kleine, innovatieve ondernemingen. Dan vragen ze van mij in feite de rol van bank op me te nemen, want ik ben dan vooral financier die alleen invloed kan uitoefenen op het technologische succes maar geen enkele op het commerciële. Ik zeg dus ook altijd ‘nee’ tegen dat soort verzoeken, tenzij ik de markt goed ken, zoals de medisch-technologische. Want dan kan ik een veel betere inschatting maken van de mogelijkheden en ook mijn eigen netwerk inzetten.’ Theo Koster herkent de trend die Schipper signaleert, dat veel uitbesteders van hun toeleveranciers vragen akkoord te gaan met een gedeeltelijke betaling uit de marktopbrengsten later. ‘Dat vergt van hen dat ze voldoende werkkapitaal hebben, terwijl ze vaak niet de ruimte krijgen om de marktinspanning van de klant te beïnvloeden.’

Koster is directeur van Nevat, het netwerk van ambitieuze toeleveranciers, een club van suppliers die veel aandacht geven aan hun positionering op de markt, juist om hun financiële positie te versterken. ‘Een goed inzicht in welke waarde je precies aan je klant toelevert en welk aandeel dat heeft in de toegevoegde waarde van het eindproduct, is natuurlijk heel belangrijk voor de positie in de onderhandelingen over de leveringsvoorwaarden met de klant. Zo’n tien jaar geleden hebben wij onze Balanced Score Card ontwikkeld die bij onze leden aan de hand van ruim veertig ‘Veel eenvoudiger zou het natuurlijk zijn als de ketenregisseurs gewoon na tien dagen hun kpi’s meet hoe zij waarde leveranciers zouden betalen’, erkent Michiel Steeman, ‘maar dat is tegen de geldende mores.’ toevoegen. Daarmee kun- Foto: The Cool Connection nen ze al hun processen optimaliseren en tegelijk transparant maken, ook KOSTENOPBOUW naar hun klanten toe, welke waarde zij nu precies Kortom, betere informatieverstrekking aan de toeleveren en tegen welke kosten.’ Zo kunnen de klant kan de financiële positie versterken. En dat Nevat-leden tot betere afspraken komen over geldt niet alleen voor de strategische leveranciers, prijs en betalingstermijnen. maar evengoed voor de niet-strategische. Al heb-

Creating new business for OEM with Bridging Technology.

februari 2015

ben zij minder machtsmiddelen in handen om een tijdige en faire betaling af te dwingen dan de strategische collega’s, ook zij kunnen informatie uitruilen tegen betere en vlottere betaling. Lector Steeman: ‘Ook een niet-strategische toeleverancier kan de regisseur inzage geven in zijn kostenopbouw. Op basis daarvan zorgt een Unilever ervoor dat zijn petflessenleveranciers tegen lagere kosten petkorrels kunnen inkopen. Natuurlijk op voorwaarde dat ze een deel van dat voordeel vertalen in lagere kosten voor Unilever. Verder dan dat zal een ketenregisseur niet willen gaan voor een commodity-leverancier.’ Een reden te meer voor terughoudendheid bij de leveranciers, bevreesd als ze zijn dat de klant hun informatie gebruikt om hen uit te spelen tegen andere leveranciers, weet hij.

OVERHEIDSINGRIJPEN Aantrekkelijker is het dan de bank goed te informeren, door die garanties te overleggen van hun (grote) klanten, dat zij op een bepaald moment een bepaald bedrag neertellen voor een bepaalde levering. Waarop de bank, tegen een relatief lage rentevergoeding, bereid is na tien dagen de rekening te betalen aan de leverancier, om na zestig, negentig of zelfs honderdtwintig dagen af te rekenen met de grote afnemer. Om dit proces – van reverse factoring – goed op gang te krijgen, heeft VS-president Obama afgelopen zomer een aantal

grote Amerikaanse ketenregisseurs laten beloven hieraan mee te werken. En in Nederland heeft EZ-minister Henk Kamp afgelopen najaar, tijdens het Supply Chain Finance Forum, met een aantal grote afnemers afgesproken toe te werken naar het afgeven van garanties voor bepaalde volumes en bepaalde betalingstermijnen. Eerder al, in 2013, is de Europese Wet Bestrijding Betalingsachterstand van kracht geworden, in een EUpoging laat betalen tegen te gaan. Het is maar helemaal de vraag of die overheidsbemoeienis enige impact op de ketenfinanciering zal hebben. ‘Ja, veel eenvoudiger zou het natuurlijk zijn als de ketenregisseurs in kwestie gewoon na tien dagen hun leveranciers zouden betalen’, erkent Michiel Steeman, ‘maar dat is tegen de geldende mores. Zou een Ahold in een retailomgeving, waar een betalingstermijn van 120 dagen geldt, gaan betalen binnen tien dagen, dan zouden de financieel analisten daar niet blij van worden. Dat zou een negatief effect hebben op de beurskoers en de kwartaalcijfers.’

For all areas of the automation industry www.windesheim.nl www.philips.com www.demcon.nl www.nevat.nl

‘WIJ ZIJN GEEN BANK’ De verdeling strategische en niet-strategische klanten is voor Jeveka, leverancier van bevestigingsmaterialen, nauwelijks relevant, stelt Stephanie Veltkamp. De directeur van het bedrijf uit Almere ziet vooral een verschil in betalingsgedrag tussen de grote multinationale bedrijven en de mkb’ers. ‘Veel multinationals komen al voordat ze de eerste order plaatsen met hun inkoopvoorwaarden en daarin bedingen ze lange betalingstermijnen van gemiddeld 75 dagen. De kleine klant doet dat niet. Sterker nog, elke nieuwe klant checken we op kredietwaardigheid en als dat geen zekerheid oplevert krijgt hij eerst een bestellimiet. Alleen in het uiterste geval leveren we onder rembours.’ Veltkamp benadrukt dat Jeveka heel veel ‘keurige’ klanten heeft die trouw en snel betalen. Tegelijk signaleert ze dat de betalingstermijnen de afgelopen vijf à zes jaar steeds langer zijn geworden en dat ook de betalingsbetrouwbaarheid in die periode is afgenomen. ‘Maar wij doen daar niet aan mee. Wij betalen volgens de termijn die onze toeleverancier ons vraagt en wij conformeren ons aan de termijn van de grote klanten. Ja, wij passen ons naar beide kanten aan. Dat doen we omdat te laat betalen onze kredietwaardigheid aantast die ratingbureaus als Graydon toekennen. Maar we doen het ook uit principe: het is absurd dat leveranciers steeds meer als kredietverschaffer voor hun klant moeten optreden. Onze accountant heeft ons aangeraden onze betalingstermijnen zelf ook te verlengen, maar dat doen we dus niet. Nu weegt mee dat we ons zo kunnen opstellen omdat we een financieel gezond bedrijf zijn, anders zouden we er wellicht ook anders mee omgaan.’

SENSOR SOLUTIONS AND SYSTEMS

Directeur Hans Hagedoorn beoordeelt bijna negentig procent van de leveringen van KTR Benelux als ‘strategisch’. ‘Sinds we zelf in Nederland (in Hengelo (Ov) vanaf 2000, red.) aanwezig zijn en niet via agenten, worden we steeds vaker door de klant aan tafel uitgenodigd om mee te denken over de precieze specificaties van de aandrijfcomponenten die wij leveren. Voor al die strategische leveringen van niet-standaardproducten kunnen we ons zeker wat kritischer opstellen. Wij nemen dan toch wat gemakkelijker de vrijheid om tussentijds een prijsverhoging door te voeren. En als de betalingstermijnen worden overschreden, bellen we er achterheen. Als wij onze verplichtingen zijn nagekomen, dan mag je dat van de ander toch ook verwachten.’ Afhaken door die kritische houding van KTR doen klanten niet of nauwelijks, is de ervaring van Hagedoorn. ‘We leggen het ze zo goed mogelijk uit. We hebben wel een oranje logo van drie letters, maar we zijn niet de ING. Wij zijn geen bank.’ Desalniettemin moet ook KTR nogal eens voorfinancieren. Zeker in een sector als de maritieme is de concurrentie ‘moordend’, staan de prijzen onder druk – ‘moet er al gauw vijf à tien procent vanaf’ – en worden de betalingstermijnen tweemaal zo lang; ‘ze gaan naar zestig dagen tot soms zelfs een half jaar’. ‘In zijn algemeenheid streven we ernaar twintig procent aanbetaald te krijgen, dan hebben we onze materiaalkosten in elk geval al vergoed.’

As a global player, we stand for comprehensive system expertise, continuous innovation, the highest quality, and the greatest reliability. Balluff means technological variety and first-class service. Our 2450 worldwide employees are working to ensure this.

Systems and Service

Industrial Networking and Connectivity

Industrial Identification

Object Detection

Linear Position Sensing and Measurement

Condition Monitioring and Fluid Sensors

Accessories

www.balluff.nl

Balluff B.V. Europalaan 6a, 5232 BC ‘s-Hertogenbosch Phone +31-73-6579702

www.jeveka.com www.ktr.com

6/24/2013 4:12

THEMA FAIR FINANCE

RONDETAFELDISCUSSIE OVER ‘UNLEVEL PLAYING FIELD’

SCHEEF: SUBSIDIE VERSUS STRATEGIE Laten ondernemers zich in hun strategie leiden door de mogelijkheden voor subsidie of ander ‘makkelijk’ geld? Ook als ze daarvoor de grens over moeten? Of dient een subsidie alleen ter ondersteuning van de ingeslagen koers? En wat verwachten bedrijven eigenlijk van overheden en investeerders? Rond die vragen zette Link vorige maand in Slot Doddendael bij Ewijk ondernemers om tafel met een financier, subsidieadviseur, jurist, accountant en Duitsland-kenner. ‘Beloon de bedrijven die duurzame werkgelegenheid hebben gecreëerd, ongeacht in welke sector.’ DOOR HANS VAN EERDEN

e concrete case op tafel is die van Eelco Osse, directeur-eigenaar van de Osse Equipment Manufacturing Group (100 medewerkers), vooral bekend van Machinefabriek Boessenkool in Almelo. Hij ontwikkelde samen met enkele bedrijven en een zevental boeren een elektrische tractor, de Multi Tool Trac – met Europese subsidie. Eenmaal in het stadium van productie, c.q. het zoeken van een locatie daarvoor, stokte de Nederlandse ‘vrijgevigheid’. Toen dat in de publiciteit kwam, waren Duitse overheden er als de kippen bij om Osse de grens over te lokken met gunstige voorwaarden: Europese subsidie, goedkope grond en financiering, lage loonkosten, een bijdrage uit het stokoude Marshallplan. ‘Wat vinden wij’, vraagt gespreksleider Paul Mencke, partner bij het Eindhovense Govers Accountants/Adviseurs: ‘Als je een innovatie met subsidie in Nederland bent gestart, mag je dan naar Duitsland voor de productie?’ Eelco

Eelco Osse (Boessenkool): ‘Hier geeft de bank mij wel een fiets, een krediet voor de eerste investering, maar ik mag niet fietsen, want ik krijg geen financiering voor het onderhanden werk dat daaruit volgt.’

februari 2015

Osse: ‘Het is mij zelf wel een doorn in het oog, maar ik heb nog geen beslissing genomen. Als ik het doe, dan wel met Duits personeel.’ Waarmee het werkgelegenheidseffect van de innovatiesubsidie in Nederland dus minimaal zou uitpakken. Uiteindelijk moet Osse wel concurreren met Duitse tractorbouwers, toont Edward Voncken, ceo van KMWE in Eindhoven, begrip voor diens dilemma. Dennis Schipper, directeur-eigenaar van het Enschedese Demcon, zou vertrek naar Duitsland ‘vreselijk’ vinden. ‘Maar je kunt hem niet verplichten om hier te blijven. Als de keuze is tussen wel een onderneming in Duitsland en helemaal niet in Nederland, dan beter daar. In ieder geval heeft Eelco de bestuurders in Twente wel opgeschud.’

PROCESINNOVATIE NIET ERKEND Waarmee het gesprek op de overheid komt. ‘Heeft Nederland wel een industriepolitiek, de echte wil om de industrie vooruit te helpen’, stelt Marcel Westphal, advocaat en interimbedrijfsjurist bij Westphal Johansen advocaten in Nuenen, retorisch. ‘Vergelijk het met bijvoorbeeld Singapore, dat als een warm bad voor de industrie aanvoelt.’ Of met Turkije of Maleisië, vult Voncken uit eigen ervaring aan. Zijn KMWE (verspaning en mechatronische assemblage voor hightech en aerospace, 600 medewerkers) heeft vestigingen in die landen. ‘Daar willen ze je graag hebben, omdat de overheid er een bepaalde industrie wil opbouwen, zoals de aerospace in Turkije. Je krijgt er bijvoorbeeld de eerste jaren korting op de belasting of gunstige leningen.’ En ook het Duitsland dat aan Eelco Osse zit te trekken is een industrie-minded land, illustreert Niels Koekoek van DNHK (Duits-Nederlandse Handelskamer). Hij wijst op het beleid voor Industrie 4.0, de sterke concurrentiepositie dankzij loonmatiging, het aanzien voor de industriële familiebedrijven, de betrokkenheid van industriëlen bij overheid en banken, en het duale opleidingsstelsel. In tegenstelling tot Duitsland is de Nederlandse politiek meer van de korte termijn en bestemt ze subsidie vooral voor ‘sexy’ productinnovatie. ‘Het is hier bijna onmogelijk om proces-

• ‘Nederlandse politiek bestemt subsidie vooral voor ‘sexy’ productinnovatie.’ • ‘Subsidie moet een middel zijn, geen doel, en in de bestaande bedrijfsstrategie passen.’ • ‘De incentive moet achteraf komen; overheid, durf het positieve te belonen.’ • ‘Bankiers kijken alleen naar de balans, niet naar potentie.’ • ‘Veel ondernemers hebben meer financiële kennis nodig.’

innovatie erkend te krijgen’, signaleert Voncken. ‘Voor de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk, red.) hadden wij twaalf aanvragen gedaan, die in eerste instantie allemaal werden afgewezen, ook voor 3D-printen.’ Hetzelfde verhaal geldt voor de Innovatiebox, die een lager tarief vennootschapsbelasting over winsten uit innovatieve activiteiten behelst. ‘De fiscus zegt dat je intellectueel eigendom moet hebben’, verklaart Paul Mencke. Procesinnovatie wordt meestal niet in ip vastgelegd. ‘En als wij ip ontwikkelen, dan wil de klant het hebben’, zegt Voncken. ‘Hopelijk wordt in het kader van Smart Industry innovatie in productie opgenomen in het industriebeleid.’ Osse sluit zich bij dit pleidooi aan. ‘Bij een aanvraag voor subsidie op procesinnovatie kreeg ik een tik over de vingers: dat zou geen innovatie zijn.’

Dennis Schipper (Demcon): ‘Door subsidies ontmoet ik internationale partijen waarmee ik vervolgens een ‘normale’ relatie kan opbouwen.’

Rond de tafel in Slot Doddendael. Foto’s: Gerard Verschooten

LINTJE KNIPPEN Het Nederlandse subsidiebeleid schiet dus tekort, maar heeft wel degelijk z’n impact, erkent Osse. ‘Zonder subsidie zouden we de ontwikkeling van de tractor niet hebben gedaan; te hoog risicoprofiel.’ Ons land pakt het echter te ‘klein’ en versnipperd aan; durft geen keuzes te maken, waardoor de bescheiden hoeveelheid geld nog meer wordt verdund. Dat stelt Jasper Munier, manager markt bij ERAC (European and Regional Affairs Consultants) uit ’s-Hertogenbosch. ‘Het is de wet van de remmende voorsprong. Het gaat hier te goed, waardoor de overheid geen keuzes hóeft te maken.’ Het ontbreekt volgens Munier aan een ondernemende overheid en consistent beleid. ‘Brussel vraagt tegenwoordig om regionale specialisatie in het innovatiebeleid, maar in Nederland zijn er bij wijze van spreken 26 steden die voor 3D-printen kiezen. Naar Brussel schrijven we dat we alles willen.’ Getuige bijvoorbeeld de liefst negen topsectoren. Voncken: ‘Wij werken er voor wel vier of vijf. Waar moeten wij ons dan bij aansluiten? De regering moet bedrijven ondersteunen, maar het niet voor ons gaan invullen.’ Inderdaad raar als de overheid de strategische agenda van bedrijven gaat bepalen, beaamt Mencke. Munier: ‘Subsidie moet een middel zijn, geen doel, en in de bestaande strategie van een bedrijf passen. Het is wel zo dat het verkrijgen van bijvoorbeeld een Europese subsidie uit Horizon 2020 een kwaliteitsstempel is.’ Zo’n aanvraag vergt echter veel inspanning en subsidie is dus niet echt ‘gratis’ geld, zoals vaak wordt gedacht. Schipper heeft er bij Demcon (ontwikkelaar en producent van high-tech systems en medical devices, ruim 200 medewerkers) fulltime een medewerker op zitten. ‘In mijn wereld van onderzoek en ontwikkeling hoort subsidie er gewoon bij. Door subsidies kom ik in internationale netwerken en ontmoet ik partijen

waarmee ik vervolgens een ‘normale’ relatie kan opbouwen.’ Toch houdt Munier zijn twijfels bij innovatiesubsidies, reden waarom hij – ‘misschien wel gek voor een subsidieadviseur’– ervoor pleit ze af te schaffen. ‘Steun als overheid alleen fundamenteel onderzoek en zorg dat de kennis daaruit de bedrijven bereikt.’ En beloon de bedrijven die er duurzame werkgelegenheid mee hebben gecreëerd, ongeacht in welke sector, stelt Schipper voor. ‘Daardoor krijgen ze extra werkkapitaal voor nog meer groei.’ De incentive moet inderdaad achteraf komen, vult Voncken aan: ‘Zoals in Maleisië, waar de overheid kijkt hoeveel winst we hebben behaald en hoeveel werkgelegenheid we hebben gebracht. Overheid, durf het positieve te belonen. Maar controle achteraf is er niet in Nederland; hier ben je juist veel geld kwijt aan subsidieadviseurs vooraf.’ Controle achteraf gebeurt wel, met name bij Europese subsidies, nuanceert Munier. ‘Zelfs onevenredig veel, maar nagenoeg alleen gericht op de rechtmatigheid van euro’s en inderdaad vaak voorbijgaand aan de impact, de inhoudelijke effecten.’ Als de overheid vooraf een subsidie toekent, kan de betreffende politicus samen met de ondernemer een lintje doorknippen, verklaart hij de Nederlandse praktijk. ‘Achteraf, als de innovatie een succes is geworden, kan dat niet meer, want dan is de politicus allang weg.’

ken en uit 600 pitches wordt uiteindelijk slechts één bedrijf gekozen voor een investering. Ze doen aan cherry picking. In de VS accepteren venture capitalists dat maar één op de tien investeringen slaagt.’ Dat zegt Hein Kop, directeur marketing & sales bij Trefi Finance. Trefi is in dit financieringsgat gesprongen met een nieuw aanbod voor mkbbedrijven. ‘Wij zijn technisch gezien een risicomanagementbedrijf dat werkkapitaal financiert op basis van uitstaande facturen en ondernemers niet vooraf beoordeelt, maar gaandeweg hun prestatie beloont met lagere tarieven.’ Interessant, want andere investeerders willen vaak gelijk een participatie en mee aan tafel zitten bij de ondernemer, heeft Eelco Osse ervaren. ‘Als wij met onze tractor naar aantallen gaan, krijgt onze oem’er bij de bank moeilijk geld om de eerste

RISICO-AVERS Subsidie (voor de vroege ontwikkelfase) is blijkbaar eenvoudiger te verkrijgen dan bijvoorbeeld een krediet voor de latere fasen van marktintroductie. Dat geldt voor overheden, via hun professionele participatiemaatschappijen, maar ook banken zijn ‘streng’. ‘Bankiers kijken alleen naar de balans, niet naar potentie. Ze doen moeilijk, terwijl geld bijna ‘gratis’ is. Andere investeerders zijn ook risico-avers. Ze willen alles vooraf chec-

Hein Kop (Trefi): ‘Voor Eelco Osse zou crowdfunding een alternatief kunnen zijn. Een elektrische tractor is ‘sexy’.’

februari 2015

Edward Voncken (KMWE): ‘Het is hier bijna onmogelijk om procesinnovatie erkend te krijgen.’

serie voor te financieren. Daarvoor eisen ze mijn machinefabriek als borg, maar dat wil ik natuurlijk niet; die wil ik gescheiden van elkaar houden. In Duitsland lukt het wel, met achtergestelde leningen. Hier geeft de bank mij wel een fiets, een krediet voor de eerste investering, maar ik mag niet fietsen, want ik krijg geen financiering voor het onderhanden werk dat daaruit volgt.’ Een van de problemen van ‘Nederland bankenland’, verklaart Hein Kop, is dat ondernemers alle financiering bij één adres willen halen. ‘Ze moeten juist gaan stapelen en per fase financiering zoeken bij verschillende partijen. Veel onder-

februari 2015

nemers hebben meer financiële kennis nodig. Ze zijn slecht geïnformeerd en gaan niet op zoek naar alternatieven. Voor Eelco Osse zou dat bijvoorbeeld crowdfunding kunnen zijn. Een elektrische tractor is ‘sexy’, die leent zicht daarvoor.’

nen.’ Ook in Brainport Eindhoven ligt de focus te veel op starters, valt Voncken bij. ‘Iedereen is op zoek naar een nieuwe ASML. Maar de middengroep van bestaande bedrijven, kijk naar een Boessenkool, wordt in Nederland vergeten.’

BANKIER VOOR STARTERS

KETEN

Gevolg van de terughoudendheid bij investeerders in ons land is dat start-ups aankloppen bij (productie)partners. ‘Dan staan ze met een prototype voor de beruchte valley of death en vragen ze of wij willen meefinancieren’, schetst Edward Voncken. ‘In de traditionele klant-leveranciersverhouding mogen wij dan wel risico nemen, maar ons vaak niet met hun design bemoeien. Dat terwijl een start-up meestal niet goed is in industrialiseren en wij daar meer verstand van hebben.’ Dennis Schipper wordt eveneens regelmatig gevraagd om bankier te zijn voor een starter. ‘Wij brengen de financiering dan wel in uren in, maar ook dat is voor ons een risico. Wat echt goed werkt is overnemen: de startende ondernemer binnenhalen in ons bedrijf en coachen. De afgelopen tijd moest iedere student hier in Twente maar ondernemer worden. Ik mag het eigenlijk niet zeggen, maar het is goed dat het geld voor starters nu ongeveer op is. Veel start-ups komen er niet doorheen vanwege te weinig kwaliteit in hun ondernemerschap, uitzonderingen daargelaten. Hebben ze die kwaliteit wel, laat ze dan vooral starten als ondernemer. Maar anders kunnen ze kunnen beter bij ons of een ander gevestigd bedrijf komen werken en hun vak gaan uitoefe-

Duidelijk is wel dat financiering een zaak is voor de keten, met soms ongewenste effecten. Voncken: ‘Wij worden steeds meer een technische bank, moeten de ontwikkeling en onderhanden werk financieren en meer risico nemen, terwijl wij vaak slechtere condities voor financiering hebben dan onze grote opdrachtgevers. Dus schuiven wij weer een stuk door in de keten, maar daar zijn de condities nog slechter.’ Het zou juist omgekeerd moeten, zegt Marcel Westphal, onder verwijzing naar de bouwsector: onderaannemers moeten kunnen meeliften met de hoofdaannemer, voor financiering maar bijvoorbeeld ook voor verzekeringen. Dan kunnen alle partijen profiteren van de gunstige condities die de grootste speler kan bedingen. Uiteindelijk is het een kwestie van macht, aldus Paul Mencke: ‘In de keten heb je plekken met meer en minder macht. Ik heb het gevoel dat veel oem’ers bijvoorbeeld met ip de voordelen van de Innovatiebox naar zich toe halen en zo een meer dan evenredige marge weten te maken.’ Er zijn er ook die bij hun toeleveranciers proberen de WBSO-bijdrage zich toe te eigenen, weet Dennis Schipper. De discussie over fair finance vergt in ons korte-termijnland nog een lange adem.

HLM slag module

0,01

mm herhalingsnauwkeurigheid

SRU-mini zwenkeenheid

tot

1,15 Nm draaimoment MPG-plus Miniatuur grijper

25 % hogere grijpkracht

Uw geautomatiseerde handlingsysteem. Het is tijd om gebruik te maken van het volledige potentieel van uw machine. www.nl.schunk.com/potentieel-benutten Jens Lehmann, merk ambassadeur van het familiebedrijf SCHUNK

THEMA FAIR FINANCE

DAVID KEMPS (ABN AMRO) LICHT TRENDS IN FINANCIERING INDUSTRIE TOE

GROTERE MIX, PROFESSIONELER De tijd dat je voor bedrijfsfinanciering louter tot banken veroordeeld was, is wel voorbij. ‘We zien een mix van kredietvormen en ook -verstrekkers ontstaan’, zegt David Kemps, sector banker industrie bij ABN AMRO. Tevens signaleert hij dat steeds meer bedrijven, mkb’ers incluis, intermediairs in de arm nemen voor financieringskwesties. ‘Het wordt allemaal een stuk professioneler.’

DOOR PIM CAMPMAN

ij banken hoeven we niet meer aan te kloppen; die geven je toch geen financiering.’ David Kemps herkent dat – vooral in het mkb breedgedragen – sentiment. ‘We zien als ABN AMRO het aantal kredietaanvragen kwartaal-op-kwartaal nog steeds dalen; dat klopt. Maar het honoreringspercentage stijgt weer iets: van 31,6 in Q1 2014 tot 34,3 in Q3 2014. De Q4-cijfers heb ik helaas nog niet, maar ik verwacht dat het aantal verleende kredieten rond 1.800 zal liggen, weer hoger dan in Q2 (plusminus 1.600) en Q3 (1.700). Langjarig gezien ligt het honoreringsgemiddelde redelijk constant, op rond één van de drie.’

‘B

Koersen jullie op die één op drie? ‘Absoluut niet. ABN AMRO heeft gekozen voor een gemiddeld risicoprofiel. De wereld verandert snel, technologie wordt steeds belangrijker. Buiten dat zijn de risico’s voor banken fors toegenomen. Zekerheden die we hadden, zoals onroerend goed, zijn veel minder waard. Leg je beslag op een pand, dan heb je een berg stenen... We sluiten echter geen sectoren uit, maar zullen bij zeer risicovolle financieringen een hogere dekkingsgraad en rente-opslag vragen. Ook zetten we steeds vaker ons netwerk in. Start-ups zonder proof of concept, bijvoorbeeld, helpen we wel, maar vaak via een andere weg dan een lening; bijvoorbeeld door ze met informal investors of participatiemaatschappijen in ons private banking-netwerk in contact te brengen. We zien dat nog steeds te weinig gebruik wordt gemaakt van mogelijkheden om geld te lenen met een staatsgarantie. Direct van de overheid, zoals via het Innovatiefonds MKB+, WBSO, RDA en Qredits – of in samenwerking met een bank (onder meer BMKB, Groeifaciliteit en GO-financiering). ABN AMRO adviseert steeds vaker een financieringsmix.’ Werkt het heersende sentiment die daling van het aantal aanvragen in de hand? ‘Dat is voor ons niet te meten. Natuurlijk heeft dat te maken met de crisis van de afgelopen jaren, en met de verscherpte weten regelgeving

februari 2015

voor banken. Maar er speelt nog iets: het toekomstperspectief van toeleveranciers in de industrie is veel korter geworden. Oem’ers verstrekken minder langdurige opdrachten, waardoor suppliers in plaats van maanden – soms zelfs een jaar – nog maar enkele weken vooruit kunnen kijken. Dat maakt beslissingen als ‘ga ik die nieuwe machine aanschaffen, ja of nee?’ een stuk lastiger.’

OUTPERFORMERS Als sector banker kijkt Sector banker industrie David Kemps: ‘De ondernemer speelt een beslissende rol: die zorgt voor David Kemps naar een strak plan en helder verdienmodel, zodat het bedrijf goed marcheert – en grijpt snel en adequaat in als dat nodig is.’ Foto: ABN AMRO individuele bedrijven en juist ook sectoren; zodat hij kan vergelijken. ‘We zien het verschil tussen Wat kunnen jullie betekenen voor de minderhooggoede en minder goede bedrijven almaar duidevliegers? lijker worden. Bedrijven met prachtige groeicij‘Dat hangt ervan af. In een tijd van hernieuwde fers hebben we gelukkig veel. Bij die outperforgroei zie je de meeste faillissementen; een wetmers speelt de ondernemer een beslissende rol; matigheid. Je hebt geld nodig voor je debiteuren die zorgt voor een strak plan en helder verdienen om de voorraden aan te vullen. Heb je dat model, zodat het bedrijf goed marcheert – en geleende geld gebruikt voor verliesfinanciering, grijpt snel en adequaat in als dat nodig is. Zulke dan zullen de banken zeggen: je huidige rekening bedrijven klagen niet over de banken; banken courant van drie miljoen past bij jouw activiteistaan in de rij om hen te mogen financieren. ten, je hebt dat geld verstookt aan waar het niet Daar zien we de concurrentie tussen banken fors voor bedoeld was; daar kunnen we geen miljoen toenemen.’ bij geven. De eigenaar zal dan toch extra eigen vermogen in de onderneming moeten steken. Wil Lekker makkelijk; de underperformers kunnen dat zeggen dat wij niks kunnen of willen doen? het schudden... Soms zien we mogelijkheden. Denk aan een ‘Dat is echt te simpel. Wij beoordelen kredietaanfinancieringsmix, wat sterk in opkomst is. Bijvragen op basis van onze analyses van het bedrijf voorbeeld: je koopt die machine niet, maar least – financiële staat, businessplan, enzovoorts – én ’m – bij een bankdochter of een ander; ook GE, de sector: hoe staat die ervoor, hoe performt de ABC Finance, Volkswagen zitten in die markt. In aanvrager in zijn sector? Hebben we altijd al de resterende financieringsbehoefte voorzien dan gedaan; omdat we veel tijd in sectorkennis steken, de eigenaar, informal investors, kleinere particizijn we daar denk ik goed in. Uiteindelijk leidt patiemaatschappijen, banken en ook steeds vaker dat tot een goede afweging over het wel/niet crowdfunding. Met 29 platformen is Nederland financieren. Daar is het bedrijf het meest mee een top-drie speler in crowdfunding. De bedragediend én ABN AMRO.’ gen per project worden steeds groter; in 2015 ver-

wachten we dat via crowdfunding zeker 100 miljoen euro wordt opgehaald (2011: één miljoen). De mogelijkheden binnen de financieringsmix worden groter, al geldt natuurlijk ook daarvoor: geldverschaffers moeten het in je zien zitten. En de ‘ontvanger’ moet accepteren dat zij invloed op zijn beleid gaan uitoefenen.’ In de VS fourneren banken twintig procent van de financieringsbehoefte... ‘Een verschil van dag en nacht: hier wordt nog tachtig procent bancair gefinancierd. Die kant gaan wij ook op, verwacht ik. Waar je vroeger tot de banken veroordeeld was, heb je nu allerlei alternatieve bronnen; ik noemde ze al. Door die stapeling van allerlei financieringsvormen kunnen wij die mkb’er en start-up vaak toch helpen. Voor ons, als ABN AMRO, gaat het meer om de oplossing dan om sec het product. En die is steeds meer een mix. Via onze webtool ‘Het Financieringskompas’ op ons platform ‘Verder met Financieren’ komen mkb’ers en start-ups er snel achter welke mogelijkheden er zijn.’

INTERMEDIAIRS Steeds meer bedrijven, ook mkb’ers, zoeken niet meer zelf hun weg, maar laten zich bijstaan door intermediairs, die – omdat het vaak oud-bankiers zijn – het financieringswereldje goed kennen en weten hoe daar de hazen lopen. Kemps: ‘Die kijken wat nodig is en waarom, maken een plan voor de financieringsstructuur en leggen dat neer

KREDIETVERLENING AAN MKB BIJ ABN AMRO PER KWARTAAL Aantal kredietaanvragen

Aantal verstrekte financieringen

8000 7.810 6.546

6000

6.505 6.066

5.985 5.253

4.990

2.837

4000

(36,3%)

2.837 2000

In 2014 Q3 is het aantal aanvragen verder gedaald.

(36,3%)

2013 Q1

2.190

2.113

(33,5%)

(32,5%)

2013 Q2

2013 Q3

1.880

1.845

(31,0%)

(30,8%)

1.661

1.710

(31,6%)

(34,3%)

2013 Q4

2014 Q1

2014 Q2

2014 Q3

bij meerdere banken: ‘Over twee of drie weken graag jullie bod’. Een beauty parade, waaruit uiteindelijk de winnaar tevoorschijn komt.’ Niet leuk voor jullie... ‘Tegen elkaar uitgespeeld worden is niet leuk, nee. Anderzijds: door de interventie van zo’n intermediair komt de informatie professioneler en completer tot ons. Zodat we sneller kunnen schakelen en beter onze risico’s kunnen interpreteren. Al met al juichen we die toenemende professionalisering toe. Uiteindelijk leidt dat tot betere oplossingen, met een betere structuur. Heel anders dan vroeger, toen we vaak bedrijven aan tafel hadden

Het verstrekkingspercentage is echter licht gestegen met 2,7 procentpunt. Daarmee is ook het aantal verstrekte kredieten gestegen.

die zeiden: ‘Doe maar ’n lening en doe die maar lang, tien jaar of zo’. Is dat bedoeld voor werkkapitaal, dan krijg je zomaar een mismatch. Met die intermediairs erbij gaat dat niet gebeuren.’ David Kemps, tot besluit: ‘Voor de buitenwereld lijkt het alsof de banken op de schopstoel zitten. Moeten we ons aantrekken; daar moeten we vanaf. Maar als ik met klanten praat, dan blijkt dat niet het geval, gelukkig. Die zien onze toegevoegde waarde echt wel.’ verdermetfinancieren.abnamro.nl insights.abnamro.nl/category/sectoren/industrie

Always on the cutting edge of excellence

KMWE is toeleverancier en partner voor de High Tech Machinebouw en Aerospace Croy 11, 5653 LC EINDHOVEN / Postbus 7930, 5605 SH EINDHOVEN T: +31 (0)40 256 11 11 / E: info@kmwe.com / W: www.kmwe.com

februari 2015

THEMA FAIR FINANCE

DENNIS VAN BEERS NAAST THOMAS PEHRSON AAN HET ROER IN EEN STEEDS TRANSPARANTERE OMGEVING

FESTO PROMOVEERT TOT ‘WHITE BOX’TOELEVERANCIER VAN ASML Festo vierde op de valreep van 2014 een klein feestje. De ontwikkelaar en producent van aandrijvingen uit Delft ‘promoveerde’ tot ‘white box’-toeleverancier van chipmachinefabrikant ASML. ‘We gaan intensiever samenwerken op basis van het door ons ontwikkelde concept Total Cost of Ownership 2.0’, zegt een trotse managing director Thomas Pehrson. ‘We maken de waarde zichtbaar. Deze transparante vorm van samenwerking zal de trend zetten in de maakindustrie van de toekomst.’ DOOR JOS CORTENRAAD

e relatie tussen de oem’ers en de first tier suppliers verandert. De uitbesteders noden hun toeleveranciers steeds eerder en vaker aan tafel om mee te denken over innovaties en nieuwe producten. ‘Nog schoorvoetend’, zegt Thomas Pehrson, inmiddels al vijftien jaar aan het roer van Festo Nederland. ‘Ontwerpers en ingenieurs zijn nog altijd niet erg tuk op de inbreng van buitenstaanders. Net als het management. Begrijpelijk, ook uit het oogpunt van gevoelige bedrijfsinformatie en ip, maar niet altijd verstandig. Een oem’er kan nu eenmaal niet alles weten van bijvoorbeeld aandrijvingen. Wij investeren consequent in r&d, werken met de beste engineers en weten alles van aandrijftechnieken. Zowel pneumatisch als elektrisch. Deze kennis willen we graag delen met onze opdrachtgevers. Als onze mensen al in de ontwerpfase kunnen meedenken, levert dat snel resultaten op. En snelheid, time-to-market, is in de huidige industriële wereld nu eenmaal cruciaal.’

MASS CUSTOMIZATION Zelfs voor een ASML, onbetwist marktleider in zijn sector en daarom misschien niet gedwongen om in het hoge tempo mee te gaan? Thomas Pehrson schudt zijn hoofd. ‘De markt bepaalt. Ook ASML opereert in een zeer competitieve markt. Daarnaast vragen klanten machines met veel verschillende functies. Klanten wensen exclusiviteit. Een oem’er kan echter niet elke machine vanaf scratch ontwikkelen en fabriceren. Te duur en te tijdrovend. Mass customization is de uitdaging. Een basismachine dus, met een grote keus uit opties en functies. Aandrijvingen spelen daarin een belangrijke rol.’ Bovendien is er nog de kostprijs – en die weegt

februari 2015

Thomas Pehrson (links) en Dennis van Beers: ‘We zitten in een overgangsfase van oud naar nieuw. De traditionele engineer sterft uit. De nieuwe moet uit zijn of haar comfortzone.’ Foto: Festo

steeds zwaarder, vult Dennis van Beers, binnenkort naast Pehrson managing director van Festo Nederland, aan. ‘Nu is het meestal nog zo dat oem’ers componenten, modules of systemen inkopen. Daarbij hebben ze nauwelijks inzicht in de kosten. Misschien betalen ze wel te veel, worden hun machines daardoor te duur en eroderen de marges. Andersom verdienen de toeleveranciers soms te weinig. In ons systeem ‘Total Cost of Ownership 2.0’ leggen de partijen hun kaarten op tafel. Er komt meer transparantie. En niet enkel op technisch gebied. In de ideale situatie vormen oem’er en first tier supplier elk een team. Ontwerpers, techneuten, inkopers, verkopers, strategen en financiële mensen. Onder de streep levert dat innovatie en een faire vergoeding op.’

VERADEMING Dat is een vorm van samenwerking die betere resultaten oplevert, is de stellige overtuiging van Pehrson en Van Beers. Hoewel de transparantie ook vragen oproept. Waarom zou je als toeleverancier je marges laten zien? ‘Zo ver gaat ’t niet’, reageert Thomas Pehrson. ‘We laten zien hoeveel geld we investeren in r&d, hoeveel uren onze mensen in een project steken. In de huidige situatie zijn dat kosten die je niet kunt doorberekenen. Dat geldt ook voor risicomanagement. In het systeem Total Cost of Ownership 2.0 worden al die zaken wel meegenomen. De black box wordt een white box. We maken de waarde van een aandrijving zichtbaar, de functie. We hebben het dan niet meer over kosten. We werken samen aan

innovatie en plukken samen de vruchten. Onlangs hebben we de eerste gezamenlijke sessies gehad met ASML. Een verademing. Zet techneuten bij elkaar en het klikt. De andere disciplines belichten dan de commerciële aspecten. Dat werkt snel en efficiënt. De tijdwinst is aanzienlijk.’ Het concept Total Cost of Ownership 2.0 sluit naadloos aan op het QLTC-leveranciersmodel van ASML. Samen worden de kritieke prestatieindicatoren (kpi’s) benoemd op het gebied van kwaliteit, logistiek, technologie en kosten. In elke fase van de waardeketen, van concept tot en met servicefase. ‘Je maakt dus afspraken over de totale lifecycle van een machine, van ontwerp tot sloop’,

laboratoriumomgeving. We willen weten hoe het zit met vochtigheid, temperatuur, of met schoonmaken. Als we al in de ontwerpfase mee aan tafel zitten, kunnen we onze expertise inbrengen en rekening houden met de kpi’s.’

KOUDWATERVREES Het concept is niet zomaar toepasbaar op alle opdrachtgevers, weet Van Beers. ‘Nee, maar deze manier van samenwerken is wel de toekomst. Een groot aantal onderdelen kunnen we inzetten bij het gros van onze klanten, het midden- en kleinbedrijf. We zijn bereid onze kennis te delen. In ons personeelsbeleid zoeken we bewust naar engineers die willen samenwerken, die over de

‘In ons systeem leggen de partijen hun kaarten op tafel; er komt meer transparantie’

zegt Dennis van Beers. ‘Dat vereist ook kennis van de eindgebruikers. Daarom wil Festo precies weten waar die eindgebruikers zitten en wat ze doen. Dat geldt voor ASML en ook voor al die andere machinebouwers waaraan wij leveren. Een aandrijving voor een bakkerijmachine of een melkrobot moet niet alleen functioneren in een

grenzen van de techniek heen kijken. Samen met de klant de beste oplossing vinden, daar gaat het om in de maakindustrie. Helaas is er nog de nodige koudwatervrees bij zowel de grote als de kleine opdrachtgevers. Invoering van dit model heeft tijd nodig, maar ik geloof er heilig in.’ Pehrson sluit zich aan bij die woorden. ‘We zitten

in een overgangsfase van oud naar nieuw. De traditionele engineer sterft uit. De nieuwe moet uit zijn of haar comfortzone. Innoveren kan alleen als je kennis deelt en je kwetsbaar opstelt. Als je niet in hokjes denkt. We hebben bij Festo de eerste stappen gezet. Midden in de crisis zijn we met goede opdrachtgevers aan de slag gegaan met Total Cost of Ownership 2.0. We hebben kunnen investeren, dat is dan het voordeel van een familiebedrijf. ASML is meegegaan in die vernieuwing. Meer bedrijven zullen volgen.’

GROEIAMBITIES Zelf zal Thomas Pehrson dat op een afstandje gaan volgen. Hij blijft weliswaar managing director, maar draagt een aantal taken over aan Dennis van Beers. De vrijgekomen tijd gaat hij benutten om de activiteiten van Festo in Amerika te stroomlijnen. ‘Met name in Mexico’, nuanceert hij. ‘Daar gaan autofabrikanten en foodbedrijven de komende jaren miljarden dollars investeren. We zijn weliswaar breed aanwezig in diverse VSstaten en Zuid-Amerikaanse landen, maar de organisatie kan beter. Daarbij ga ik een handje helpen. Festo heeft groeiambities. We weten dat we op het gebied van aandrijvingen sterk zijn. Nu komt de fase van verzilveren. In Amerika is ons model net zo kansrijk als in Europa. Aan mij de taak om de weg te banen.’

www.festo.com/nl

Keeping you and your products ahead of the technology curve Today, technology evolves quickly, often out of sync with the planned lifecycle of a product or solution. Connect Group is an Electronic Manufacturing Services provider, serving companies in the professional industry. Through its innovative 'Technology is a Service' (TiaS®) program, Connect Group provides lifecycle management, solutions monitoring, reliability and logistics support. Entrusting the management of your product to Connect Group, will keep you and your product ahead of the technology curve.

www.connectgroup.com

CONNECT GROUP INTEGRATED SUBCONTRACTORS

februari 2015

STRATEGIE

ROMPA GROUP PRODUCEERT ALLES VER WEG, MET BEHOUD VAN SERVICE LEVEL

FOLLOW THE LEADERS Tien jaar geleden was Rompa nog een volledig Nederlandse kunststofverwerker. Dat is passé: vandaag vindt alle productie plaats in eigen fabrieken in Tsjechië en China en bij een joint venture in de VS. En een samenwerking in de Mexicaanse border zone werd vorige maand beklonken. De Rompa Group voert al een poos een strategie van ‘follow the leaders’ – en vaart daar wel bij.

worden dicht bij de grote klanten geproduceerd, op locaties waar de kosten laag zijn: in OostEuropa (Tsjechië) voor West-Europa en in China in de industriële maakcentra in het zuiden (Jiangmen), midden (Chengdu) en oosten (Shanghai). De joint venture in het noordwesten van de VS (Portland) werd aangegaan om een grote klant aldaar ‘om de hoek’ te kunnen toeleveren. De spreiding over drie continenten heeft twee motieven, legt Patrick Gerard uit. ‘Door onze kosten zoveel mogelijk in lagelonenlanden te maken, raken we weg van dat vechten tegen prijsverschillen tussen regio’s – en kunnen we nog iets verdienen.’ Ten tweede: ‘Wij moeten het vooral van grote, multinationale klanten hebben. Daar hebben we er nu veertien van – die voor 95 procent van onze omzet zorgen. Die willen op twee of drie continenten identieke spullen produceren: in Azië net zo goed als in Europa en Amerika. Dan helpt het als ze in al die regio’s kunnen werken met dezelfde toeleveranciers, waar ze van op aan kunnen als het gaat om productkwaliteit, leverbetrouwbaarheid en aspecten als engineering/ design for manufacturing, flexibiliteit en communicatie.’

BIJ ’T HANDJE

Rompa-ceo Patrick Gerard: ‘We willen jaarlijks minimaal tien en maximaal twintig procent groeien – met elk jaar een of twee nieuwe, grote klanten erbij. Dat lukt ons nu al een jaar of vier.’ Foto: Erik van der Burgt

DOOR PIM CAMPMAN

e ontmoeten ceo Patrick Gerard op het hoofdkantoor in Tilburg. De tien mensen daar zijn de enigen die het bedrijf in Nederland op de loonlijst heeft staan. Klein clubje? Toch niet: de specialist in spuitgieten en thermovormen groeit gestaag en is inmiddels ruim duizend medewerkers groot. Alleen moet je die, op de tien in Tilburg na, allemaal zoeken in de productiebedrijven in Tsjechië, China en Noord-Amerika. ‘We hebben onze structuur flink omgegooid’, zegt Gerard met gevoel voor understatement. ‘Al een tijdlang zien we op wereldvlak heel wat bewegingen. Daar pro-

W 28

februari 2015

beren we zo goed mogelijk op in te spelen. Vier jaar geleden zijn we gestopt met produceren in Nederland. Voor een business als de onze is WestEuropa helaas gewoon te duur geworden. En ook onze klanten zitten al lang niet meer in Nederland. Voor zover ze nog wel in West-Europa, bijvoorbeeld Duitsland, zitten, kunnen we ze prima bedienen vanuit Tsjechië – met dezelfde productkwaliteit en hetzelfde service level als ze altijd al van ons gewend waren.’

OM DE HOEK De Rompa Group volgt een uitgekiende strategie. De kunststofonderdelen, verpakkingen en assemblages (kunststof/metaal, kunststof/elektronica)

Laag kostenniveau, hoog serviceniveau; dat heeft Rompa stevig geborgd. De manager van de (drie) Chinese bedrijven is een Nederlander, die in Tsjechië een Brit. Het zijn stuk voor stuk standalone bedrijven, met eigen mensen voor engineering, finance, kwaliteit, customer service, maintenance, enzovoorts. Ceo Gerard: ‘Hier in Tilburg zijn we met drie engineers, plus een productdesigner; in Tsjechië hebben we negen engineers en in China tien. Die bedrijven bij ’t handje nemen – hen zeggen dat ze nu-dit-en-dan-dat moeten doen – is niet nodig. Keuzes over wat we waar engineeren en produceren, maken we in samenspraak met onze klanten. Waarbij onze insteek is arbeidsintensieve (assemblage)activiteiten zoveel mogelijk in China neer te leggen.’ Rompa stuurt erop een sterke, betrouwbare partner te zijn – in productie en ook in engineering, met name ‘design for manufacturing’. ‘Wij willen snappen wat klanten willen en hun kwaliteits-

LANGE, BEWOGEN HISTORIE Rompa, in 1881 door de familie Rompa in Terheijden (West-Brabant) opgericht, was zowat tachtig jaar een leerlooierij. In 1960 ging het roer om: Rompa werd kunststofverwerker, ging spuitgieten en thermovormen. Rond 1980 stapte de familie eruit. Onder de nieuwe eigenaar kwam er een handelskantoor in Hong Kong (1997). In 2003 werd toenmalig plantmanager Wim van Hoof via een management buy-out de eigenaar. Rompa moest internationaliseren om te kunnen overleven, stelde hij vast. In 2005 werd in Zuid-China een productie-

systeem ons eigen maken. Maar dat kun je alleen doen voor grote, multinationale klanten; vanaf circa één miljoen euro omzet loont dat de moeite. Zit je daar onder, dan leg je erop toe. Een klant als Bosch begrijpt dat. Die zegt: ‘Wij bestaan alleen maar omdat we ’n betere kwaliteit leveren dan onze concurrenten. En jullie, Rompa, passen in ons plaatje, snappen wat wij willen. Maar willen jullie met Rompa A-leverancier worden, dan moeten wij wel minstens tien miljoen euro bij jullie weg kunnen zetten.’ Anders gezegd: zij willen nog heel graag 6,5 miljoen euro bij ons kwijt. Afhaken of doorpakken, voor die keuze staan we.’

BORDER ZONE

© 2014 Siemens Product Lifecycle Management Software Inc. Siemens and the Siemens logo are registered trademarks of Siemens AG. All other trademarks, registered trademarks or service marks belong to their respective holders.

Het lijkt doorpakken te worden. Mede omdat Rompa een modus lijkt te hebben gevonden om

bedrijf (toen een joint venture, nu 100 procent Rompa) opgezet. En in datzelfde jaar werd een overname gedaan in Tsjechië. In 2006 volgde een joint venture in het noordwesten van de VS. Medio 2007 werd de huidige ceo, Patrick Gerard, de evenknie van Van Hoof. Na een brand, waarbij het kantoorpand verloren ging, volgde in 2008 meer tegenspoed: de crisis sloeg toe, de fabriek in Terheijden moest worden gesloten. In Tilburg werd spuitgietbedrijf Technoplast overgenomen. Maar halverwege 2011 viel ook daarvoor het doek. De food- en farma-activiteiten

‘Bosch wil nog heel graag 6,5 miljoen euro bij ons kwijt’

Bosch vanuit de Mexicaanse border zone te gaan bedienen. Patrick Gerard: ‘We zijn in gesprek met Transnav, dat op twee plaatsen in Amerika en in Noord-Mexico onder meer onderdelen voor kunststofbenzinetanks produceert. Transnav wil zijn vleugels uitslaan naar Europa en China, maar niet met eigen fabrieken. En wij willen ons, onder

en het pand werden verkocht. De rest van het machinepark ging naar Tsjechië: einde productie in Nederland. In 2012 startte de derde Rompa-fabriek in China, in Shanghai (oostkust). Begin 2014 droeg Wim van Hoof zijn belang over aan zijn medeaandeelhouders, midden 2014 heeft hij Rompa verlaten. In Tilburg werd een nieuw hoofdkantoor betrokken. In januari 2015 werd met een Amerikaanse partner een joint venture in Noord-Mexico gesloten.

meer voor Bosch, vestigen in de Mexicaanse border zone, liefst ook niet met een eigen fabriek. Zo ontstond het idee dat wij die onderdelen voor tanks in onze fabrieken in Tsjechië en China gaan produceren en zij hun fabriek in Mexico openstellen voor wat wij daar van plan zijn.’ De samenwerking werd vorige maand een feit. Het is een van de nieuwe initiatieven die voeding geven aan verdere groei van de Rompa Group. Patrick Gerard: ‘We willen jaarlijks minimaal tien en maximaal twintig procent groeien – met elk jaar één of twee nieuwe, grote klanten erbij. Dat lukt ons nu al een jaar of vier. Harder groeien zou best kunnen, maar dat willen we liever niet. Want we moeten het wel kunnen blijven managen.’ www.rompagroup.com

Make a breakthrough in machinery engineering. Siemens PLM Software: Smarter decisions, better products.

Deliver smarter machinery faster—with less risk. Machinery manufacturers face intense competition, increasing regulatory pressure and growing demand for custom machines. To stand out, you need to break through. You need to develop smart “Mission-driven Machines” that can

be customized easily, assembled confidently and delivered dependably. Our Advanced Machine Engineering solution helps you achieve faster systems-driven design, better upfront validation and streamlined manufacturing. Learn more at VLHPHQV FRP SOP

Answers for industry. februari 2015

INDUSTRIEBELEID

OOK NOORD-NEDERLAND PROFILEERT ZICH NU, MET SMART FACTORIES, COMPOSIETEN EN BIG DATA

ER GAAT NIETS BOVEN HTSM Het begon met het Innovatiecluster Drachten, vorig jaar verbreedde de samenwerking zich tot de drie noordelijke provincies. Ook Noord-Nederland wil zich als HTSM-regio profileren. Op hot topics als Smart Industry, Advanced Materials (composieten) en Big Data speelt de regio zich in de kijker. DOOR HANS VAN EERDEN

a Zuid (Brainport), Oost (Twente Board) en West (Holland Instrumentation) heeft de topsector High Tech Systemen en Materialen nu ook in Noord z’n ‘filiaal’: de Taskforce HTSM Noord-Nederland. Vorig jaar zomer werd een platform opgericht om de noordelijke regio een forse impuls te geven op het gebied van HTSM-innovatie. Er waren natuurlijk allang topbedrijven, zoals Philips Consumer Lifestyle in Drachten en Fokker Aerostructures in Hoogeveen, en op sensorgebied gebeurde er het nodige in Drenthe. Onder de noemer Smart Factory was voorzichtig samenwerking op gang gekomen, nu werd het tijd voor verbreding. ‘De regio heeft meer in huis dan je zou denken. Met wat extra energie kunnen we dat ombouwen tot een ecostructuur waarbinnen de maakindustrie weer kan floreren.’ Die opdracht stelde de nieuwe taskforce zichzelf. Eind november trad zij naar buiten om HTSM als de banenmotor van Noord-Nederland te presenteren. Een van de sprekers op een werkconferentie, Jan Post van Philips in Drachten, presenteerde het

PARTNERS TASKFORCE HTSM NOORD-NEDERLAND • Philips Consumer Lifestyle (Drachten) • Fokker Aerostructures (Hoogeveen) • Astron (radio-astronomie), SRON (ruimteonderzoek) en het Drentse sensorcluster • Innovatiecluster Drachten • Rijksuniversiteit Groningen • Hogescholen Hanze, Stenden en NHL • Provincies Drenthe, Friesland en Groningen • Ontwikkelingsmaatschappij NOM Voorzitter is de Drentse gedeputeerde Ard van der Tuuk, coördinator is Hans Praat van de NOM.

februari 2015

Scheerkoppen in de fabriek in Drachten, waar wordt gewerkt aan een foutloze productie. Foto: Philips

initiatief Region of Smart Factories (RoSF). Met zijn 2.000 medewerkers, van wie 600 in ontwikkeling, is Philips in Drachten – vooral bekend van de shavers – het boegbeeld van de noordelijke maakindustrie. Jan Post is er verantwoordelijk voor de strategische samenwerkingen. ‘Die hebben wij op Europees, nationaal én regionaal niveau. Regionale samenwerking is belangrijk voor onze hrm-agenda en de infrastructuur. Maar er zijn ook technologische argumenten. Het is handig wat mkb-spelers om ons heen te hebben waarmee wij makkelijk kunnen schakelen en ’n stuk early involvement creëren. Ook kennisinstellingen zijn belangrijk voor ons. Wij ontwikkelen productierobots en dat doen we het liefst in één keer goed. Een partner als SRON stuurt in zijn ontwikkeling voor satellieten ook op first time right. Hun kennis kunnen wij goed gebruiken, net als die van Astron voor het omgaan met big data, in hun geval van telescopen. In onze fabriek speelt big data, afkomstig van embedded intelligence, camera’s en andere sensoren, een steeds grotere rol.’

REGION OF SMART FACTORIES Dat Noord-Nederland zich nu pas manifesteert als HTSM-regio, vindt Post jammer. Maar hij is ‘blij verrast’ over hoeveel bedrijvigheid er aanwezig is. ‘Samenwerking komt niet vanzelf, die moet je faciliteren. Er is nu veel enthousiasme, volgens mij een reden dat ons RoSF-verhaal als fieldlab is aangewezen in de nationale Actieagenda Smart Industry.’ RoSF heeft tot doel te komen tot foutloze productie en ‘first time right’ producten procesontwikkeling voor een succesvolle, vraaggestuurde maakindustrie in Noordoost-Neder-

land. ‘Daar zit ook Overijssel bij. We werken bijvoorbeeld samen met TenCate in Nijverdal. De huidbeschadiging door hun kunstgras is vergelijkbaar met die door scheren. Verschillende applicaties waarvoor dezelfde kennis nodig is.’ Samenwerking tussen partijen die elkaars kennis goed kunnen gebruiken, maar geen concurrenten zijn; precies daar ziet Post een rol van HTSM: als enabler voor elkaar niet beconcurrerende applicatievelden waarop Noord-Nederland zich toelegt, zoals water, energie en sensing.

‘FOUTLOZE’ COMPOSIETENFABRIEK Fokker Aerostructures is het andere grote noordelijke maakbedrijf dat meedoet. Vice president Rob Goossens: ‘Hoogeveen is ons centre of excellence voor composieten. Daarmee sluiten wij aan op de trend naar lichtere vliegtuigen. Ons streven is bij de ontwikkeling van elk nieuw vliegtuigplatform betrokken te worden. We zitten nu met lichtgewichtonderdelen, van composiet maar ook titanium, in de nieuwe types van bijvoorbeeld Airbus, Gulfstream en Dassault. Van de bijna 1.000 medewerkers hier werkt het merendeel aan composieten. Wij zijn goed in het oplossingen voor lichtgewichtconstructies bedenken, maar in het aansturen van het productieproces kunnen wij nog veel leren. Dus toen Hans Praat van de NOM langskwam met z’n ideeën over de Smart Factory, hebben wij meteen aangehaakt.’ Met de noordelijke bedrijven Irmato, Langhout & Cazemier en S[&]T wist Fokker een ‘bijna foutloze’ fabriek te realiseren. ‘Hebben we veel van geleerd en dat willen we nu integraal invoeren.’ Daarom doet Fokker mee in het RoSF-project en is het project World Class Composite Solutions ont-

gemakkelijk LASERGESNEDEN BUIS & PLAAT ONLINE snijden is eenvoudig, Kwaliteit & betrouwbaarheid een kunst. staan. Daarin participeren dertien bedrijven en kennisinstellingen, merendeels uit Noord-Nederland. Onder leiding van Fokker werken ze aan de verdere ontwikkeling van innovatieve (thermoplastische) composieten én aan nieuwe processen om composieten te verwerken.

SAMEN SLIMMER Die samenwerking zoekt Fokker steeds meer op, vervolgt Goossens. ‘De betrokkenheid van de RuG bijvoorbeeld is voor ons een ontdekkingstocht. Wat hun Zernike instituut doet op het gebied van productieproces- en composietontwikkeling was ons onvoldoende bekend. Ook van bedrijven in de regio kunnen we veel leren, hebben we gemerkt. Er is hier best veel technologie en het is goed als dat onder het label HTSM breder wordt herkend. Een sterk HTSM NoordNederland is goed voor ons bedrijf. Met z’n allen kijken we goed naar wat er rond Industrie 4.0 gebeurt. In het Smart Factory-project hebben we al gemerkt dat door processen digitaal te realiseren je beter kunt bijsturen. Als je goed inzicht hebt in bijvoorbeeld de houdbaarheid van de verschillende rollen composiet die in de vriezer worden bewaard, kun je je productie beter schedulen en orders slim combineren, zodat je minder afkeur en dus onnodig afval hebt. De awareness dat er in productie nog zoveel is te winnen, zie ik bij onze concurrenten toch minder. Klanten waarderen ons streven naar foutreductie.’

VERWARRING OVER BIG DATA HTSM Noord-Nederland was een initiatief van

vooral (middel)grote partijen, maar inmiddels doen mkb’ers volop mee. Meten Zoals KxA in VisInzicht Dashboards vliet, een spin-off van het Lofar-project (gedistribueerde radiotelescoop met duizenden antennes) SMART CYCLE van Astron. Directeur Kjeld van de Processen Analytics Schaaf: ‘In Lofar hebben wij geleerd te werken met grote Begrijpen hoeveelheden Beslissen streaming data. De Model technologie daarvoor zetten wij nu In de Smart Cycle worden meetdata uit productieprocessen gebruikt om via analyse en modellering in om processen te slim te kunnen ingrijpen in het productieproces. Illustratie: KxA meten en data te analyseren. We zijn beslisregels te komen. Dat gaat richting kunstmanu met acht mensen en groeien. In projecten kijtige intelligentie; daarvoor doet de RuG mee. Wij ken wij ook naar de menselijke kant, om te zorzitten in dit project aan de menskant. In het pugen dat de eindgebruiker het werken met big data blieke debat over big data zie je veel verwarring, werkelijk accepteert. Daarom hebben we ook maar wij zien in de industrie zeker kansen.’ mensen die veranderprocessen kunnen begeleiden.’ De industrie is voor KxA nog een nieuwe wereld. ‘Om daar projecten te vinden, doen wij www.philips.com mee aan HTSM Noord-Nederland. We hebben www.fokker.com/fokker_aerostructures bijvoorbeeld al contact met Philips Drachten. Er www.softwareinnovations.nl (KxA) ligt een voorstel om in een productielijn door www.htsm-nn.nl meten en analyseren fouten te kunnen herkennen www.icdrachten.nl en zo min of meer automatisch met nieuwe www.nom.nl

februari 2015

INTERNATIONAAL ZAKENDOEN

NEDERLANDSE ONDERNEMERS IN HET LAND VAN DE (ON)BEGRENSDE MOGELIJKHEDEN

ONDERSCHEIDEN MET TECHNOLOGIE EN DOORBREKEN VAN ‘JA EN AMEN’-CULTUUR Steeds meer Nederlandse producenten en machinebouwers vinden hun weg naar de Verenigde Staten. Liberty Lake, Washington

Daar is behoefte aan technologische kennis en efficiënte processen. Bovendien valt de Europese manier van ondernemen bij veel Amerikanen in vruchtbare aarde. Vier ondernemers over de toegevoegde waarde die zij overzees bieden. DOOR JOS CORTENRAAD

FRENCKEN: SPECIALE KENNIS rencken Europe, producent van mechatronische systemen, sloeg drie jaar geleden zijn vleugels uit naar de VS met de overname van US Motion in het westelijke Liberty Lake. ‘Om verschillende redenen’, zegt managing director Henk Tappel. ‘Amerika is nog altijd het land van de onbegrensde mogelijkheden. De plek waar de meeste innovatie plaatsvindt; nergens is zo’n grote concentratie van talent te vinden. Dat lokt ondernemers uit alle delen van de wereld. Ten tweede is Amerika door de winning van schaliegas in snel tempo onafhankelijk geworden van externe energieleveranciers. Goedkope energie is een voorwaarde om te groeien. Ten derde zien we in tientallen staten herindustrialisatie. De overheid realiseert zich dat het de maakindustrie nodig heeft. Er worden miljarden dollars gepompt in nieuwe industriegebieden en TNO-achtige ontwikkelingsinstituten. Dat levert banen op, binnenlandse bestedingen en dus groei. Niet iedereen wil het zien, maar in de VS gebeuren goede dingen. Ik voorzie een stevige en stabiele groei.’ En daar wil het Eindhovense Frencken natuurlijk bij zijn. ‘Zeker. Wij engineeren, produceren en assembleren. Er zijn niet veel Frencken-achtige bedrijven in de VS. En al

februari 2015

helemaal niet op het gebied van onze speciale kennis, zoals van medische technologie en opto-mechatronica. Daarnaast hebben de meeste van onze grote klanten hun hoofdkantoren of belangrijke activiteiten in de VS. Bedrijven als Philips Healthcare, FEI, GE, ASML en Siemens zitten er allemaal. Als zij uitbreiden in de VS, willen wij daar bij in de buurt zijn, in hun eigen tijdzones. Wij brengen unieke kennis en ervaring mee.’ Tot afgelopen jaar vielen de resultaten in de VS enigszins tegen, maar volgens Henk Tappel is nu de groeispurt ingezet. ‘Het laatste halfjaar was veelbelovend. Ik verwacht de komende jaren heel sterk te groeien. Omdat we dus weinig echte concurrenten hebben. Ons kennisniveau is hoog en we werken in Nederland goed samen met collega-ondernemingen, zoals in Brainport Industries-verband. Daardoor kunnen we totaaloplossingen bieden en snel schakelen. Dat is al gebleken in Europa zelf en dat zal in de VS niet anders zijn. Er liggen absoluut veel kansen voor de Nederlandse maakindustrie in Amerika, maar je moet er wel vaste voet op de bodem hebben.’ www.frenckengroup.com

MOBA: VEEL UITDAGINGEN oba uit Barneveld was al wereldmarktleider met de ontwikkeling en productie van sorteeren verpakkingsmachines voor de verwerking van kippeneieren toen het in 2007 zijn Amerikaanse concurrent Diamond inlijfde. Na de overname ontstond een onderneming die driekwart van de markt in handen heeft. Elke dag sorteren, beoordelen en verpakken de lijnen van Moba ruim één miljard eieren bij honderden kippenfarms en handelaren in Europa, Azië en Amerika. Moba heeft machines ontwikkeld die elk eitje controleren op punten zoals breuk, bloed en rotting. ‘Daar komt veel technologie bij kijken. We maken alles uit roestvrijstaal en zijn gespecialiseerd in plaatwerk. We ontwerpen en testen ook alle kunststofonderdelen zelf,

VOORTMAN: FYSIEK AANWEZIG e Voortman Steel Group uit Rijssen belandde zo’n tien jaar geleden ‘per ongeluk’ in de VS, maar heeft er inmiddels een behoorlijke marktpositie opgebouwd. ‘Dat mag je stellen’, zegt directeur Mark Voortman. ‘Ongeveer veertig procent van de staalbewerkende machinesector in de VS werkt met een of meerdere van onze machines. De markt is momenteel erg goed. De economie daar draait uitstekend; met olie & gas en staalbouw als uitschieters.’ Voortman is behalve staalconstructeur sinds de jaren zeventig ook producent van computergestuurde staalbewerkingsmachines. Eerst vooral in Nederland en Duitsland, later in meerdere Europese landen. ‘Min of meer toevallig hebben we de stap overzee gemaakt. We verkochten één machine en dat smaakte naar meer. Het vinden van een goed verkoopkanaal was echter nog niet zo eenvoudig. Ik ben wel dertig keer op en neer gevlogen voordat ik de

Niles, Michigan

Manteno, Illinois

juiste partner had gevonden. Uiteindelijk hebben we samen een bedrijf opgezet en hebben we ons gevestigd onder de naam Voortman Corporation. Wil je in de VS succesvol zijn, dan moet je fysiek aanwezig zijn. Om klanten te werven en om goede after sales te bieden.’ De eerste jaren vergden de nodige investeringen, maar inmiddels is het in Manteno, Illinois, neergestreken Voortman een gevestigde naam. ‘Concurrentie volop’, zegt Mark Voortman, ‘maar wij zijn sterk in automatisering en robotisering. Met integratie van verschillende systemen zijn we verder dan de Amerikanen. Dat geldt overigens voor meer Europese bedrijven. Daarom liggen er ook kansen in de VS. Mits we de voorsprong vast houden. Je moet blijven vernieuwen.’ www.voortman.net

Farmington Hills, Michigan

Lancaster, Pennsylvania

Chicago, Illinois

Weston, Florida

maken de spuitgietmallen in eigen beheer en hebben onze eigen afdeling kunststoffabricage. Tevens wordt door middel van uv-desinfectietechnologieën het risico op bacteriële besmettingen (zoals salmonella) in de machines tot een minimum beperkt. Verder eist de markt steeds efficiëntere machines. De marges op eieren zijn bijzonder klein. Daarom worden onze lijnen steeds groter en sneller. Dit betekent weer een uitdaging voor bijvoorbeeld onze softwareontwikkelaars en elektronica-experts. Nee, we zijn nog lang niet uitontwikkeld en er liggen nog volop groeikansen.’ Dat geldt ook voor de VS, waar Moba de eierbreekmachines produceert en vooral de grote kippenboeren voorziet van volautomatische verwerkingslijnen. ‘De VS is een bijzondere markt’, zegt managing director Michiel Peters,

‘gedomineerd door enorme kippenfarms met soms twee tot drie miljoen kippen. Daar leveren we bijvoorbeeld sorteermachines, ‘graders’ in vaktermen, die 190.000 eieren per uur aan kunnen. De Amerikanen zijn veeleisend, verwachten steeds betere en snellere lijnen. Volautomatisch, turnkey. Daar zijn wij goed in.’ Moba is momenteel werkgever voor ongeveer honderd mensen in Farmington Hills, Weston en Lancaster. De drie vestigingen worden geleid door Amerikaanse managers. ‘De Amerikaanse en Europese culturen zijn totaal verschillend. In de VS is de hiërarchie sterker, de manager is de baas. Natuurlijk proberen we onze Nederlandse inzichten en manier van leidinggeven over te brengen. Het is belangrijk om goede mensen vast te houden. Daarom is er intensief contact

FONTIJNE GROTNES: EUROPESE NORMEN ouwer van metaalbewerkingsmachines Fontijne Grotnes is al sinds de jaren zestig actief in de VS. Eind jaren negentig opende Fontijne na een overname een eigen fabriek in Chicago en herhaalde dat kunstje begin 2013 in Niles, Michigan. De eerste jaren in Chicago waren niet gemakkelijk, zegt managing director Fred Weggen. ‘We zijn een kennisintensieve onderneming en dus afhankelijk van ervaren en goedopgeleide mensen. In de VS zijn de werknemers niet zo trouw. Hun rechtspositie is matig, het verloop is groot. Een Amerikaan heeft nogal eens de neiging om het meest wenselijke antwoord te geven. Kritiek op de baas, de waarheid zeggen; dat is in de VS niet vanzelfsprekend. Begrijpelijk, want het ontslagrecht is veel soepeler dan in Europa. Daardoor laat ook de betrokkenheid te wensen over. Dat kunnen wij ons niet permitteren. Daarom hebben we vanaf het begin Europese waarden en normen ingevoerd. We doen veel om onze werknemers te binden. Zo zijn we een aantal jaren geleden met het hele team een lang weekend naar New York geweest. Op kosten van de baas. Dat is in de VS ongekend. Een cultuur veranderen kost echter tijd. Nu pas, na ruim vijftien jaar, durf ik te stellen dat het bedrijf in Chicago precies zo draait als we willen.’ In Michigan is dat nog niet zo ver. ‘Nee, maar dat heeft ook te maken met allerlei juridische complicaties. We hebben daar de ip voor de productie van katalysatormachines voor de automotive uit een failliete boedel gekocht. De afhandeling is tijdrovend, klanten en toeleveranciers moeten worden teruggewonnen. Nu begint de zaak goed te draaien. Ook in Michigan gaan we onze Europese manier van ondernemen langzaam invoeren. Zeker, dat kost veel tijd. Ik ben gemiddeld één keer per maand in de VS. Ik wil kunnen praten met de mensen, iedereen in de ogen kunnen kijken. Dat is noodzakelijk om precies te weten wat er speelt. Ik heb niets aan mensen die ‘ja en amen’ roepen of vage mailtjes versturen. De communicatie moet goed en helder zijn. Een bedrijf op afstand leiden, dat werkt niet. Zeker niet in de VS.’ Bij de twee vestigingen werken momenteel ruim veertig mensen. Fred Weggen sluit verdere activiteiten in de VS niet uit. ‘Zeker niet. Er liggen hier voor Europese en Nederlandse bedrijven volop kansen. Overigens valt het met die ‘I will sue you’-cultuur reuze mee. Investeer in een goede advocaat, dan blijf je meteen weg bij de rechtbank.’

www.fontijnegrotnes.com

met het management; communicatie is belangrijk. Maar we willen de Amerikanen niet veranderen. We respecteren de cultuur. En passen ons aan. In de VS ligt extra nadruk op juridische zaken en heb je voor alles een advocaat nodig. Van ip tot en met arbeidscontract. Zo is dat nu eenmaal.’ Moba verwacht de komende jaren ook in de VS sterk te groeien. Er zijn echter geen plannen om er nieuwe fabrieken te openen. ‘Alleen de breekmachines blijven we in Farmington maken. Barneveld is de thuisbasis met onder meer honderd mensen in r&d. Hier zit al onze kennis en technologie.’ www.moba.net

februari 2015

INNOVATIE

SAMENWERKING TUSSEN VISSERS, SCHEEPSBOUWERS EN TECHNIEKLEVERANCIER

ALLE HENS AAN DEK VOOR TRANSITIE VISSERIJVLOOT In mei gaat het pilotschip van de Stichting Masterplan Duurzame Visserij (MDV) proefvaren. Een schip dat in alles afwijkt van de gangbare visserijschepen. Ondernemers in de visserij, scheepsbouw en techniek werken zij aan zij om met behulp van innovaties een economisch en ecologisch verantwoorde visserij mogelijk te maken.

Van links naar rechts Joeri ten Napel (Emerson), Philip ten Napel (Stichting MDV), Hendrik Romkes (MDV BV) en Klaas Hoekman (Hoekman Shipbuilding): ‘Om echt innovatief bezig te zijn, moet je mensen van buiten je bedrijf erbij betrekken.’ Foto: Jeannette Klarenbeek

DOOR WILMA SCHREIBER

a een voorbereiding van vier jaar moet het pilotschip in mei vis- en vaarklaar zijn. De komende drie jaar vaart het schip voor Stichting MDV om allerlei testen af te handelen en om te zien of het schip voldoet aan alle eisen. De bemanning wordt geleverd door de Urker visserijbedrijven van Hendrik Kramer en Hendrik Romkes, beiden tevens directeur van de speciaal opgerichte bv MDV, die hun nek uitsteken voor het project. ‘Ik heb een deel van mijn bedrijf verkocht om te kunnen investeren in innovatieve toepassingen. We moeten nog bewijzen dat je er goed vis mee kunt vangen en dat het genoeg geld oplevert.’ Daarnaast ontvangt Stichting MDV steun van het Europees Visserijfonds. Het pilotschip is anders, honderd procent anders. ‘Vooraf hebben we innovatiepijlers benoemd. Allereerst de energiehuishouding. Traditionele kotters gebruiken veel brandstof per ton

februari 2015

opbrengst. Ik gebruikte voor onze eigen twee schepen 62.000 liter in vier dagen tijd, dat moest anders, want anders gingen we het niet redden’, zegt Romkes. Samen met zijn broer probeerde hij het brandstofgebruik naar beneden te brengen. ‘Cruise control scheelde 3.000 liter per week. Alles wat goed uitpakte, pasten we op onze beide schepen toe. Zo zijn we van 32.000 naar 18.000 liter per schip gegaan; met dezelfde quota en verdiensten bespaarden we circa 7.000 euro per visweek.’

‘Hoe ga je bijvoorbeeld om met discards, want je wilt alleen vangen en meenemen aan wal wat rendabel is’, zegt Philip ten Napel, vice-voorzitter van MDV. Tot slot wordt aandacht besteed aan de energiehuishouding: gebruik van warmte en licht. Romkes: ‘Elk lampje op het schip wordt in de gaten gehouden.’ Voor het vangen van platvis worden traditioneel sleepnetten gebruikt. Er is veel vermogen en veel brandstof nodig om daarvoor de trekkracht te genereren. Om zowel op tong als op schol te kunnen vissen, combineert het pilotschip een alternatieve sleepnettechniek met pulsvangst (gebruik van elektrische pulsen voor het opschrikken van de vissen). Dit zorgt voor weinig tot geen bodemberoering en vijftig procent minder weerstand, dus een lager brandstofverbruik. Bovendien kan het pilotschip hierdoor volstaan met een motor van 600 pk in plaats van de gebruikelijke 2.000 pk. De implementatie van de pulstechniek binnen de visserij bleek een uitdaging. De elektrodekabel, die loopt van een lier boven op het schip naar het tuig onder water, mag niet over de bodem van de zee slepen om beschadiging te voorkomen. Ook te veel mechanische schokken

‘Innoveren betekent ballast uit het verleden overboord gooien’

DYNAMISCHE APPLICATIE Voor het pilotschip ligt de lat nog hoger: maximaal 6.000 liter per visreis, een brandstofbesparing van zeventig procent. Dat wordt nog een hele toer, aldus Romkes. ‘De eerste 1.000 liter is niet zo moeilijk, het gaat om de laatste puntjes op de i. Een ervan is de warmteaccu, die ervoor zorgt dat je de warmte kunt hergebruiken.’ Ook het vistuig, de visserijmethoden en de vangstverwerking aan boord worden onder de loep genomen.

kunnen de kabel doen breken. ‘Naast de continue trekkracht betreft het ook nog eens een heel dynamische applicatie’, verklaart salesmanager Joeri ten Napel (geen familie) van Emerson Industrial Automation in Sliedrecht. ‘Deze moet voorspellen wat het vistuig gaat doen en meteen reageren: laten vieren of binnenhalen.’

OMSLAG IN DENKEN Een groen winstpunt ligt ook in de diesel-elektrische voorstuwing. ‘Dankzij het ontwerp, de vangsttechniek en innovatie van elektrische energieopwekking kan de motor naar een lager toerental, wat eveneens brandstof bespaart’, aldus Klaas Hoekman, managing director van Hoekman Shipbuilding op Urk, die samen met Padmos in Stellendam optreedt als hoofdaannemer. Hij wijst nog op een andere reden voor de lagere weerstand van het pilotschip: het nieuwe lijnenplan van de romp. ‘Onze focus: hoe haal je maximaal rendement uit een gram brandstof? Daarvoor zijn we overgestapt naar een totaal andere scheepsvorm. Onder water lijkt het pilotschip sterk op een walvis: heel spits van voren, een grote buik en een grote schroef, de vin zeg maar. Een geringer vermogen betekende dat we ook een grotere schroef nodig hadden om het maximale voortstuwingsrendement te behalen. Uiteindelijk kwamen we uit op een diameter van drie meter.’ Romkes noemt het een logische vorm. ‘De natuur zit zo mooi in elkaar. Walvissen zijn de grootste beesten en ze gaan vlekkeloos door het water.’ Innoveren betekent ballast uit het verleden overboord gooien, aldus Romkes. ‘Als visser ben je grote, zware schepen gewend, met zo veel mogelijk pk. Dan vergt dit pilotschip een omslag in het denken.’ Hoekman beaamt dit: ‘Om echt innovatief bezig te zijn, moet je eigenlijk mensen van buiten je bedrijf erbij betrekken. Dit pilotschip is mede ontworpen door een externe partij met weinig kennis van visserij, maar veel expertise op

ELEKTRONICA IN DE SCHAKELKAST

het vlak van rompweerstand.’ Die andere denktrant is ook precies de reden waarom er al vier jaar over dit pilotschip wordt gepraat; de sector moest overtuigd worden. ‘Vissermannen en duurzaamheid, dat ging lange tijd niet samen’, lacht Romkes. ‘En nu zitten we om tafel met Artist impression van het pilotschip. Illustratie: Stichting MDV Stichting De Noordzee (die zich inzet vissersfamilies uniek, net als de bundeling van voor een gezonde zee, red.).’ Daarnaast heeft innovaties op het pilotschip. Het is een aanspreMDV te maken met voortschrijdend inzicht en kend project, waaraan ook andere bedrijven hun een techniek die zich razendsnel ontwikkelt. ‘Het naam willen verbinden. ‘Een verfleverancier kan best zijn dat het tweede (pilot)schip er nog belde met de vraag of zij hun innovatieve antiweer heel anders uit komt te zien’, aldus Philip fouling-laag aan de onderkant mogen verzorgen’, ten Napel. vertelt Hoekman. De partners geloven heilig in de transitie. Joeri ten Napel van Emerson: ‘MDV RENDABEL BUSINESSMODEL heeft een stipje op de horizon gezet. Daar kunnen Als het pilotproject is afgerond, zou de transitie wij over meedenken. Het is mooi om in zo’n convan de visserijvloot naar een economisch en ecosortium inbreng te hebben en samen de visserijlogisch rendabel businessmodel binnen vijf jaar sector duurzamer te maken en weer toekomstkunnen plaatsvinden. Philip ten Napel: ‘Dat vergt perspectief te geven.’ nog wel de nodige stappen qua financiering. Maar we kunnen niet stilstaan en moeten reageren op wat de consument wil: duurzame www.masterplanduurzamevisserij.nl visvangst.’ De gesprekspartners noemen de www.emersonindustrial.com samenwerking tussen bedrijven, werven en www.hoekmanshipbuilding.nl

INTERFACE

AANSLUITTECHNIEK K

I/O SYSTEMEN

februari 2015

INNOVATIE

CAREL VAN SORGEN (247TAILORSTEEL) WIL SMART BENDING FACTORY OVER VIJF JAAR OP DE RIT HEBBEN

PLUGIN-COMPANIES HEBBEN DE TOEKOMST Voortbouwend op het succes van zijn 247TailorSteel steekt Carel van Sorgen zijn nek uit om de ‘smart bending factory’ op de rails te krijgen. Het idee: met behulp van slimme ict de diverse metaalbewerkingsspecialismen aaneenrijgen tot een virtuele keten; tot een ‘plugin’-netwerk dat de klant, met een minimale inspanning van diens kant, ongekend accuraat en snel, en fors kostenbesparend, de gewenste plaat- en buisproducten toelevert – in grote, maar net zo goed heel kleine aantallen. Zijn vaste overtuiging: ‘Over vijf jaar hebben we dat voor mekaar.’

DOOR PIM CAMPMAN

arel van Sorgen ziet het helemaal voor zich: een machinebouwer uploadt op een internetportal de tekeningen van het plaat- en/of buismateriaal dat hij morgen nodig heeft. Een softwareprogramma slaat meteen aan het analyseren: kiest een productielocatie (dicht bij de klant), plant de klus in, regelt het transport en maakt een offerte. Alles foutloos, (kosten)efficiënt en ook nog eens supersnel: in pakweg vijf tot tien minuten is het gepiept.

SUCCESFORMULE Toekomstmuziek? Ja en nee. Nee, omdat zijn 247TailorSteel al heel wat jaren een internetportal runt waarop klanten volautomatisch, op elk uur van de dag, gesneden plaat en buis kunnen bestellen – met binnenkort een digitale ‘persoonlijke assistente’, SOPHIA (Sophisticated Intelligent Analyser), als intermediair. Een succesformule, aldus Van Sorgen. ‘We zien flinke groei van de bedrijven die van onze diensten gebruikmaken.’ Wat zich vertaalt in steeds meer medewerkers. ‘In 2007 zijn we met een handvol mensen begonnen, nu zitten we op 100.’ Verdeeld over vestigingen in Varsseveld, Bremen (D, plaatsnijden) en Winterswijk (buissnijden). ‘We zijn bezig steeds dichter naar de klant op te schuiven. Later dit jaar openen we onder Keulen onze vierde vestiging.’ En ja, toch ook toekomstmuziek. Want bij smart bending ligt de lat een stuk hoger. Daarbij praat je niet over alleen snijden, maar ook over buigen en, om het plaatje compleet te maken, over het hele palet van verbindingstechnologie tot oppervlaktebewerkingen. ‘Stuk voor stuk specialismen die je niet onder één dak kunt hebben’, stelt Van Sorgen. ‘Dat moet je ook niet willen. De generalist

februari 2015

die alles zelf doet omdat ie meent dat niemand ’t beter kan, krijgt het steeds moeilijker.’ De toekomst is, naar zijn vaste overtuiging, aan slimme plugin-netwerken van zelfstandige, gespecialiseerde bedrijven. Die aan één internetportal hangen, waar dan een geavanceerd softwareprogramma – op grond van de productspecificaties en het afleveradres van de eindklant – de geschiktste partijen bij zoekt. En dat tevens regelt dat die in flow hun deel van de klus afwerken.

Carel van Sorgen (247TailorSteel): ‘De generalist die alles zelf doet omdat ie meent dat niemand ’t beter kan, moet van gedaante verwisselen; van een rups een vlinder worden.’ Foto: Maarten Corbijn

KEIHARDE EIS De flexibele plugin-netwerken die hem voor ogen staan, bieden diverse voordelen. Zo kan de klant er staat op maken dat hij met specialisten van doen heeft; partijen die in één of enkele bewerkingen heel goed zijn – en erin investeren om dat te blijven. Hij krijgt dus steevast de beste spullen – en supersnel, want ‘on demand’ is steeds meer een keiharde eis. Carel van Sorgen, over de 247TailorSteel-aanpak: ‘In de tweede helft van dit jaar denken we zover te zijn dat we bestellingen die vóór vier uur ’s middags worden geplaatst, daags erna om tien uur ’s ochtends kunnen uitleveren. Nee, nee, geen producten die we op de

plank hebben liggen, maar die we ‘vers’ voor jou maken.’ Bij smart bending moet dat ook kunnen. En nog iets: het plugin-netwerk gaat het, meent hij, mogelijk maken dat de stuksprijs bij een bestelling van, zeg, twintig producten nauwelijks hoger is dan bij vijfhonderd of meer. Nog een enorme pre: eindklanten hoeven geen grote voorraden meer aan te houden. Wat ze morgen nodig hebben, kunnen ze immers vandaag bestellen, is het idee. Van Sorgen: ‘Duizend spare parts in je magazijn bewaren zodat die machine in het veld zo snel mogelijk weer doet wat ie moet doen – wetende dat 999 parts ooit op de schroothoop belanden; dat hoeft straks niet meer. Bij Industrie 4.0 en Smart Industry, want daar hebben we het hier over, draait het toch

vooral om één ding: digitale communicatie. Die gaat er, verwacht ik, uiteindelijk voor zorgen dat die plugin-netwerkindustrie er komt. Voor onze klanten, veelal machinebouwers, gaat dat betekenen dat ze een plugin-leverancier aan hun maakprocessen kunnen toevoegen als ware die een afdeling van het eigen bedrijf. En die ‘afdeling’ is heel veel efficiënter dan wanneer die van hem zou zijn – en dramatisch goedkoper. Want heb je die even niet nodig, dan heb je ook geen kosten.’

GROOT KONIJN Maximale kostenefficiëntie is een must om de virtuele smart bending factory op de rails te krijgen. Ook daarvoor biedt slimme ict de oplossing, zegt Van Sorgen. ‘Zaak is alle toegevoegde kosten in het proces eruit te halen.’ Waarbij hij vooral doelt op klussen als werkvoorbereiding en calculeren. ‘Je wilt niet weten hoeveel fte’s er gemoeid zijn met offertes maken die niet doorgaan. Onnodig, want dat type werk – altijd hetzelfde, alleen de cijfertjes verschillen – is met artificial intelligence te automatiseren. Laten we nu eens van dat soort werk, dat – wees eerlijk – doodsaai is, af zien te komen. Niet door mensen maar op straat te zetten, maar door ze vernieuwend werk te laten doen. In het beeld dat ik heb van Smart Industry, is dat er straks genoeg. Ik geloof niet in manloze fabrieken in Nederland, met alleen robots. Moeten we ook niet willen. Dan zitten we over vijf tot tien jaar met een geweldig groot konijn op schoot: honderdduizenden niet-werkende, on-

tevreden mensen. Een majeure uitdaging van Smart Industry is een goede combinatie te maken van technologie aan de ene kant en de sterktes en flexibiliteit van de mens met kennis aan de andere zijde.’

PIKETPAAL In die specialismen waaruit de plugin-ketens straks zijn opgebouwd, spelen in zijn optiek mensen een ‘geweldige sturende en bewakende rol’. Van Sorgen: ‘Die machines die hier en in China staan te draaien, zijn allemaal hetzelfde; in de

zich nog niet uitlaten. Uiteraard komt er een doordacht plan, maar nog niet met alle oplossingen paraat voor de problemen waar hij ongetwijfeld nog tegenaan gaat lopen. Wel heeft hij een piketpaal geslagen: over vijf jaar wil hij een werkende ‘smart bending’-oplossing in place hebben, waarin twee aspecten gerealiseerd zijn: een levertijd die is gereduceerd van weken naar dagen en, voor klanten, een reductie van de total cost of ownership met vijftien tot twintig procent. Resultaat zal zijn dat Nederland de competitie met Verweggistan weer aan kan. En dat, zegt

‘Mijn ambitie is niet met minder mensen hetzelfde te doen, maar met hetzelfde aantal méér’

kosten zal weinig verschil zitten. Met de kennis die we rondom zo’n machine activeren, kunnen we het verschil maken. Krijgen we dat met z’n allen voor elkaar, dan zijn we ijzersterk en hebben we China helemaal niet meer nodig.’ Carel van Sorgen heeft zijn nek uitgestoken om de virtuele community, die smart bending factory is gedoopt, op de rails te zetten. Welke partijen in de community zitting zullen gaan nemen, daarover wil hij

Carel van Sorgen, ‘maakwerk dat is weggegutst weer terugvloeit. En we niet met minder mensen hetzelfde doen, maar met hetzelfde aantal méér. De taart in Nederland wordt niet groter. Maar buiten ons land is nog heel veel taart. Laten we die nou eens naar Nederland halen.’ www.247tailorsteel.com www.smartindustry.nl/fieldlabs

februari 2015

INNOVATIE

BREDASE ONDERNEMER JOHN HEINS MAAKT BUSINESS VAN TNO-INNOVATIE

ICT-TOOL VANGT CRIMINELEN EN WINT KLANTEN Een vinding van TNO en een ambitieuze ondernemer in de petrol maken een eind aan het doorrijdersprobleem bij tankstations. Bovendien blijkt het softwareprogramma Match & Catch van Poseidon Security Systems in Breda een perfecte marketingtool. Andere ict-toepassingen lonken. DOOR WILMA SCHREIBER

ens per jaar organiseert TNO het evenement ‘Technologie zoekt ondernemer’, speciaal voor het mkb. Doel is perspectiefvolle vindingen te presenteren waarmee geïnteresseerde ondernemers de markt kunnen gaan bestormen. ‘We willen dicht op de markt en dicht op de ondernemer zitten’, vertelt Erik Ham, directeur MKB bij TNO. ‘Je ziet op vrij korte termijn resultaat en een blije ondernemer.’ TNO levert de technische ondersteuning en de procesbegeleiding. Het kost doorgaans twee jaar om een idee marktrijp te maken. Het evenement voorziet in een behoefte: de laatste editie trok 600 belangstellenden. Een win-winsituatie, aldus Ham. ‘Onze onderzoekers hebben de technische kennis, ondernemers kennis van de markt. Dan kom je samen tot een product waar de markt op zit te wachten. Als je elkaars sterke punten combineert en elkaar wat gunt, gaat een project vliegen.’ Jaarlijks bezorgen doorrijders Nederlandse pomphouders een strop van tien miljoen euro. Met het tanken van verkeerde brandstof gaat – voor de klant - nog eens 600.000 euro in rook op. Een doorn in het oog van John Heins, die met zijn bedrijf Poseidon Security Systems al sinds 1999 actief is in de petrol-branche. Als iemand doorreed zonder te betalen, had Heins al wel de mogelijkheid om het kenteken te herkennen en te

Pas op: doorrijder! Screenshot: Poseidon

februari 2015

scannen, de voertuiggegevens bij de RDW op te vragen en een incassobedrijf in te schakelen, dat via de RDW aan naw-gegevens kan komen. ‘Maar criminelen werken met gestolen nummerplaten, daar hadden wij geen oplossing voor.’ Via een tip uit zijn netwerk hoorde hij over de voertuigherkenningstechnologie van TNO. ‘Nadat ik de documentatie op internet had gezien, wist ik het zeker: dit is het ontbrekende puzzelstukje.’

CIVIELE TOEPASSING De voertuigherkenningstechnologie die ten grondslag ligt aan Match & Catch, ontwikkelde TNO oorspronkelijk voor Defensie, voor het controleren van voertuigen die terugkomen naar de compounds: goed voertuig of bomauto? Een civiele toepassing bleek interessant. ‘Pomphouders zien welk type auto er staat, model, kleur, bouwjaar, alle informatie die is gekoppeld aan de nummerplaat. Als het kenteken niet klopt met het type auto, geeft de pomp geen benzine uit. Al voor iemand zijn veiligheidsgordel afdoet, weet je of hij gaat betalen’, vertelt Ham. ‘Het is een briljant systeem, de analyse gaat razendsnel en levert heel veel informatie op.’ Poseidon Security Systems meldde zich via internet bij TNO aan om mee te dingen naar het recht om dit product te vermarkten. Geen sinecure. Heins: ‘Het kost tijd en energie, maar dit moesten we beetpakken. Ik heb altijd gedacht dat TNO niet bereikbaar was voor mkb’ers zoals wij; die mogelijkheid was een verrassing. We hebben ons ingeschreven, met als einddoel: winnen!’ Geïnteresseerde bedrijven werden doorgelicht door een onafhankelijke commissie. ‘Ze vragen bijvoorbeeld of je al eerder geïnnoveerd hebt. We kwamen door de eerste ronde en mochten een haalbaarheidsstudie uit-

• ‘Ik dacht dat TNO niet bereikbaar was voor mkb’ers zoals wij; deze mogelijkheid was een verrassing.’ • ‘Innoveren met ict is ons bestaansrecht.’ • ‘Dit is echt een brede oplossing voor de tankstationhouder, een compleet beheermanagementsysteem.’

voeren. Ook nog een hele klus. Wat wordt het echte eindproduct, welke resources heb je daarvoor nodig? Kortom, een heel businessplan schrijven.’ Kerst 2012 kwam het goede nieuws: Poseidon Security Systems kon aan de slag. ‘In januari 2013 zijn we gaan bouwen en in september 2013 hebben we Match & Catch feestelijk laten lanceren door André Kuipers.’ Daarna werd op een aantal pilotlocaties ervaring opgedaan met het systeem en werd onder meer de kentekenherkenning nog nauwkeuriger gemaakt. ‘Tankstations werken met verschillende opstelplaatsen van de pompen, daar moet je met het opstellen van je camera’s rekening mee houden. Verder hadden we voor voertuigherkenning de meest gangbare automerken en -typen ingevoerd. Duurdere auto’s hadden we in eerste instantie buiten beschouwing gelaten, maar die hebben we later toch toegevoegd. Die nazorg voor de database kostte veel tijd, maar nu hebben we dan ook een mooi stabiel product.’

TROUWE KLANTEN BELONEN Match & Catch heeft meer voordelen voor de pomphouder. Omdat ze met het systeem makkelijker traceerbaar zijn, zullen veel criminelen brandstofdiefstal wel uit hun hoofd laten, maar doorrijders hou je. In dat geval genereert het systeem automatisch een aangifteformulier. Ook voorkomt het dat klanten verkeerde brandstof tanken: dankzij voertuigherkenning weet de pomp dat een auto op diesel rijdt en geeft dan alleen die brandstof af; als de klant de europomp probeert, wordt deze geblokkeerd. Bovendien heeft Poseidon het kassasysteem van marktleider Tokheim volledig geïntegreerd in Match & Catch, waardoor alle transactiedata vanaf het moment aan de pomp tot aan het afrekenpunt beschikbaar zijn. Het systeem is volledig automatisch en gebruikersvriendelijk doordat het in samenwerking met gebruikers is uitontwikkeld. Heins: ‘Het is echt een brede oplossing voor de tankstationhouder, een compleet beheermanagementsysteem.’

Ondernemer John Heins ontwikkelde met TNO softwareprogramma Match & Catch: ‘Het kost tijd en energie, maar dit moesten we beetpakken.’ Foto: Poseidon

Na de integratie van de voertuigherkenningstechnologie in de eigen systemen bedacht Heins dat die innovatie meer doelen kon dienen buiten het oplossen van het doorrijdersprobleem. ‘Door in Match & Catch de voertuigdata te koppelen aan de transactiedata uit de kassa, kunnen we onze trouwe klanten identificeren en hen belonen. Als iemand regelmatig komt tanken, kun je hem een keer attenderen op de wasstraat, of als een klant altijd een flesje water haalt, kun je hem een aan-

kiezen waren voor mij het reduceren van fraude door doorrijders en daarnaast de mogelijkheid om klanten te identificeren’, verklaart hij. ‘Bij onze tankstations kunnen klanten tanken en hun auto wassen. Wie maakt daar gebruik van, hoe vaak komt iemand, welke aankopen doet hij, is het een nieuwe klant of een bestaande klant? Met andere woorden, het systeem levert ons belangrijke informatie over onze klanten dankzij de voertuigherkenning.’

‘Al voor iemand zijn veiligheidsgordel afdoet, weet je of hij gaat betalen’

bieding doen, twee flesjes voor de prijs van één’, zegt hij. ‘Of een gratis kopje koffie als ze voor de vijfde keer in negentig dagen komen tanken. Je kunt veel gerichter aan marketing gaan doen.’ Daarnaast levert het systeem ook belangrijke managementinformatie voor de pomphouder. ‘Het brengt de loyaliteit van klanten in kaart, biedt allerlei statistieken waardoor je inzicht krijgt in het rendement van het pompstation.’

RUITENSPROEIERVLOEISTOF Inmiddels werken circa 100 pomphouders met Match & Catch. Pieter Berkman is een van hen. Samen met zijn broer Jan runt hij zeventig bemande en onbemande tankstations in Nederland. Sinds vorig jaar zomer heeft Berkman op vier tankstations het systeem geïnstalleerd. ‘De belangrijkste redenen om voor Match & Catch te

Berkman is van plan om Match & Catch in de toekomst meer in te zetten als verkooptool, bijvoorbeeld om te zien welke acties hij aan welke klanten kan koppelen. ‘Zoals een waspas verkopen, mensen op rekening laten wassen, opwaardering wasbeurt aanbieden. Dankzij Match & Catch leren we onze klanten steeds beter kennen.’ Ook het in kaart brengen van de bijverkoop van andere producten als smeerolie en ruitensproeiervloeistof kan weer aanleiding zijn om die producten bij de klant onder de aandacht te brengen en zo de verkoop te stimuleren. Gevraagd naar zijn eerste ervaringen, geeft Berkman aan tevreden te zijn. ‘Het is gebruiksvriendelijk dankzij de koppeling met ons eigen kassasysteem. Ik kan nog niet precies zeggen wat de resultaten zijn als het gaat om doorrijders. Maar de kwaliteit van de dataverzameling is prima, we

krijgen goede informatie. En daar wil ik in de toekomst met marketingacties verder op inzetten.’ In verband met de Wet bescherming persoonsgegevens is het niet mogelijk om naderhand in het systeem te zoeken op kenteken of persoon.

DOORBRAAK MET ICT Heins richt zijn blik intussen ook op het buitenland. ‘We willen kijken of we onze software als plug-in kunnen verkopen aan marktleiders in security management-platforms als Milestone Systems en Genetec. Daarvoor moet je de lokale regelgeving kennen. Daarom kiezen we ervoor om niet zelf vestigingen te openen, maar te gaan samenwerken met gecertificeerde partners aldaar. Dit jaar gaan we dat in een paar landen uittesten.’ Daarnaast heeft ook de verdere uitbreiding van het systeem zijn interesse. Hiervoor gaat hij wederom de samenwerking met TNO aan en wil hij de mogelijkheden van het doorbraakproject ‘Ambitieuze MKB’er innoveert met ICT’ onderzoeken; TNO is daarin een van de partners. De gedachte achter dit doorbraakproject is dat nieuwe technologieën kansen bieden. Geen nieuws voor Heins. ‘Innoveren met ict is ons bestaansrecht. Daarom gaan we nieuwe technologie van TNO voor een verificatieslag via mobiele telefonie, Match & Pay, dit jaar samen uitontwikkelen. Dat klanten zich met hun smartphone legitimeren en vervolgens automatisch kunnen betalen.’ Aan ambities geen gebrek in Breda. www.tno.nl www.poseidon-industries.com www.match-and-catch.com www.doorbraakmetmkb.nl

februari 2015

PROCESINNOVATIE

TENCATE VERWACHT VEEL VAN DUURZAME EN KLANTSPECIFIEKE DIGITALE INKJETTECHNIEKEN

TENT ON DEMAND In zijn fieldlab ‘The Factory of the Future’ in Nijverdal werkt materiaaltechnologieconcern TenCate aan de uitontwikkeling van twee digitale inkjet-textielveredelingstechnieken. Twee zuinige technieken die mass customization ook mogelijk maken in de wereld van zonwering, tenten en technisch textiel. TenCate rekent erop dat ze, dankzij onder meer de logistieke voordelen, gaan bijdragen aan verdere groei van de Almelose multinational.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

e komende twee jaar moeten deze processen volledig operationeel worden gemaakt, zodat het volgens bepaalde specificaties printen (verven, decoreren) of veredelen van (technisch) textiel bij de gewenste snelheid betrouwbaar gereproduceerd kan worden. In de ene techniek, de Osiris, beschikt de inkjetmachine over een groot aantal, gefixeerde inktkoppen die elk een continue straal van inkt op het textiele substraat spuiten die elektronisch naar 24 posities kan worden afgebogen. De andere techniek, ‘drop-on-demand’, kent één bewegende set van inktkoppen die over de textielbaan heen en weer schiet en picodruppel voor picodruppel precies daar deponeert waar nodig. Deze laatste techniek is vooral bedoeld voor het aanbrengen van klantspecifieke decoraties; terwijl de

‘Met onze digitale inkjettechnieken kunnen we op termijn de klant precies dat aanleveren waarvoor hij de opdracht van de consument al binnen heeft’, aldus Frank Spaan, concerndirecteur business development van TenCate. Foto’s: TenCate

eerste is bestemd voor het op hoge snelheid aanbrengen van een bepaalde coating of impregnatie die technisch textiel bijvoorbeeld brand-, vochtof micro-organismenwerend maakt. Beide technieken zijn zuinig. Met de Osiris wordt al gauw tachtig procent minder water, energie en inkten/chemicaliën verbruikt, terwijl de ‘dropon-demand’-techniek nog maar een fractie van de inkt gebruikt die de bestaande analoge rotatiedrukmachines nodig hebben. ‘Minder waterverbruik betekent ook zeventig tot tachtig procent minder energie om het vocht te laten verdampen’, vertelt Gerrit Koele, die als business

TENCATE WORDT GEEN MACHINEBOUWER De Osiris-techniek is afkomstig van het Hengelose bedrijf Osiris, waarvan TenCate de activiteiten in 2011 overnam. Voorts heeft de Britse inktenproducent Xennia Technology, sinds 2008 onderdeel van het Almelose bedrijf, in belangrijke mate bijgedragen aan de ontwikkeling met onder meer zijn kennis van de samenstelling en viscositeit van inkten. De ‘continuous inkjet’-printkoppen worden momenteel geproduceerd door de Norma Group in Hengelo, terwijl Gemini Electronics in Beek gezorgd heeft voor de verdere ontwikkeling van de elektronische aansturing. Voorts participeren in de (uit)ontwikkeling Holland Computer Systems en Sintecs uit Hengelo, Metal Machinebouwers uit Nijverdal,

februari 2015

VDL ETG uit Almelo en Rosink uit het Duitse Nordhorn. De Italiaanse machinebouwer Reggiani Macchine zal de Osiris-techniek (in licentie) op de markt gaan brengen. Dat zelf doen is nooit aan de orde geweest voor TenCate, dat de focus wil houden op de ontwikkeling en productie van hoogwaardige composieten en technisch textiel. In dat licht moet ook de recente verkoop worden gezien van TenCate Enbi, toeleverancier van componenten en materialen aan de printer- en copiermarkt. Omdat de kennis van inkttechnologie van Xennia inmiddels goeddeels zijn weg naar de digitale technieken heeft gevonden, ligt het – naar verluidt – voor de hand dat geprobeerd gaat worden ook dit onderdeel te verkopen.

developmentmanager van TenCate Digital Finishing leiding geeft aan de technologische implementatie van beide technieken.

LOGISTIEKE VOORDELEN Maar, zeker zo belangrijk als zuinigheid is de mass customization die de twee digitale technieken mogelijk maken. Is het analoge rotatiedrukken van (technisch) textiel alleen kostenefficiënt bij grote hoeveelheden, bij digitaal printen is het aantal meters nauwelijks van invloed op de prijs per strekkende meter. Dat zegt Frank Spaan, concerndirecteur business development van de Almelose multinational. Hij en Koele zijn optimistisch over de kansen van de digitale technieken, juist omdat er een groeiende behoefte is aan klantspecifieke producten die toch snel en relatief goedkoop geleverd kunnen worden; en dat zeker niet alleen in de modebranche. Koele: ‘Ook als het om tenten of zonwering gaat, willen klanten zich kunnen onderscheiden en sneller met iets nieuws, in een bepaalde kleur of met een bepaald dessin, de markt op. En voor beschermende kleding zijn er ook steeds meer verschillende klantspecifieke producten mogelijk. Die trends verkleinen de seriegroottes. Digitale oplossingen zijn dan het antwoord.’ Want er kunnen grote logistieke voordelen mee worden behaald. Spaan: ‘Voorraden verdwijnen vrijwel, omdat productieprocessen aan elkaar gekoppeld kunnen worden en on-demand delivery mogelijk wordt. Een zonwering- of tenten-

refererend aan de omzet van het beursgenoteerde bedrijf die sinds 2009 is gestegen van 842 miljoen naar ruim één miljard euro.

fabrikant moet nu nog van elke kleur of dessin en elke kwaliteit weefsel een rol kopen met een bepaalde ordergrootte. Materiaal dat vaak lang op voorraad ligt en dikwijls helemaal niet op gaat. Met onze digitale inkjettechniek is het mogelijk op één baan die patronen of functionaliteiten aan te brengen die nodig zijn voor één tent en die door de klant volautomatisch kunnen worden uitgesneden. Op termijn kunnen we de klant precies dat aanleveren waarvoor hij de opdracht van de consument al binnen heeft. Juist deze logistieke voordelen gaat TenCate samen met klanten verder uitwerken, om ketenprocessen naadloos op elkaar te laten aansluiten.’

INTERNE CULTUUROMSLAG

GEEN SNELLE MARKTPENETRATIE Een dergelijke vorm van ketenintegratie vergt echter niet alleen de aanschaf van digitale textielprinters, maar ook de nodige investeringen in zaken als PLM-software en snijautomatisering. Een andere barrière is dat de klant nog vertrouwd moet raken met de mogelijkheden van ‘digitaal’; om die reden heeft TenCate een ontwerpster in de arm genomen die voor de zonweringmarkt allerlei dessins heeft bedacht die alleen met digitale inkjettechniek goed produceerbaar zijn. Kortom, van een snelle marktpenetratie van digitaal geprint textiel zal geen sprake zijn. Evenwel rekent TenCate erop dat de beide technieken zorgen voor een groei van de segmenten outdoor fabrics en protective fabrics, zodra ze volledig toepasbaar zijn in de productieprocessen, naar ver-

De Osiris-inkjetmachine beschikt over een groot aantal, gefixeerde inktkoppen.

wachting dus in 2017. ‘Op kostprijs kunnen wij niet concurreren met de lagelonenlanden. Maar door te blijven investeren in breakthrough technieken als deze slagen wij er steeds weer in onze marktpositie te versterken’, aldus Frank Spaan,

Overigens vergt het succes van de digitalisering ook een interne cultuuromslag. Want er zal op de werkvloer steeds minder behoefte zijn aan de ervaring van de vakman die op het oog kan beoordelen hoe machines zo moeten worden afgesteld dat het eindproduct de gewenste kwaliteit krijgt. Spaan: ‘In de analoge wereld kon een inkoper scoren met een goedkope partij katoen. Als die na het verven wat lichter kleurde, werd die nog een keer door het verfproces gehaald. Maar goedkoper inkopen was dan onder de streep niet goedkoper. In de digitale wereld verloopt het gehele productieproces volgens strikte standaarden. We hebben grafische mensen in huis gehaald, met ervaring in digitale printprocessen, kleurmanagement en vaardigheid in het instellen van de printer. Kortom, zoals in veel andere industrieën wordt het ook in de textielindustrie minder overgelaten aan het subjectieve oordeel van een vakman, maar wordt alles veel strakker georganiseerd. Het moet ook hier first time right, precies volgens de specificaties en binnen zeer nauwe toleranties – daar moeten mensen aan wennen.’

www.tencate.com

februari 2015

FMI MORE ADDED VALUE, MAXIMUM INVOLVEMENT

FMI biedt simpelweg meerwaarde aan haar -high tech- klanten. Uw wensen vertalen wij in turn key oplossingen: van engineering tot assemblage. Door onze ervaring met complexe verspaning en exotische materialen, zijn wij in staat om u gewoon tailormade de beste oplossing te bieden. De diverse vestigingen met ieder hun eigen kerncompetenties maken de stap van prototype naar serieproductie klein. FMI, uw partner voor grote modules, tooling en componenten, met toleranties in het mu-bereik.

Met betrokken vakmanschap bundelt FMI de krachten om met ruim 150 medewerkers u als projectpartner van dienst te zijn. Wij ontwikkelen en produceren voor diverse markten waaronder space, olie en gas, medical en high tech industrie. Gecertificeerd zijn wij conform: ISO 9001-2008, ISO 13485 en FDA geregistreerd. Voor meer informatie kijk op: www.fmi.nl

bel: 0164-213600

of stuur een e-mail naar: info@fmi.nl

MENS EN ORGANISATIE

INDUSTRIE 4.0 KANSLOOS ZONDER SOCIALE INNOVATIE

ALLEEN DE MENS KAN OMGAAN MET ‘DE COMPLEXITEIT VAN DE REALITEIT’ In de Industrie 4.0-toekomst is de medewerker niet minder, maar juist meer bepalend voor het succes van de onderneming. Vandaar dat de opstellers van de Smart Industry Actieagenda, naast een tiental fieldlabs (waarin bepaalde smart technologieën worden uitontwikkeld), ook een op skills-verbetering gerichte, ‘enabling’ actielijn Sociale Innovatie hebben gelanceerd. Want bij het op poten zetten van Industrie 4.0-activiteiten, zoals de Smart Bending Factory, is het human capital uiteindelijk bepalend voor het succes.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

e zou gemakkelijk kunnen concluderen dat in Industrie 4.0 (Smart Industry) de factor mens veel minder een rol gaat spelen. Immers, intelligente, onderling verbonden sensoren en actuatoren besturen geheel zelfstandig, flexibel reagerend op elke verstoring of verandering, het productieproces dat een zeer grote variëteit aan producten voortbrengt; foutloos. Klaas ten Have, senior consultant Sustainable Productivity and Employment bij TNO (en namens deze kennisinstelling een van de trekkers van de skills-actielijn Sociale Innovatie), erkent dat het totaal aantal mensen in fabrieken waarschijnlijk kleiner wordt. ‘Net als in voorgaande automatiseringsgolven zal het productiewerk verminderen. Maar het belang van het werk dat ervóór in r&d en engineering en erná in marketing, sales en services moet gebeuren, zal toenemen.’ Dat is werk om het hoofd te bieden aan ‘de complexiteit van de realiteit’. ‘Want de werkelijkheid is altijd ingewikkelder en anders dan voorzien.’

DECENTRALISEREN Om die complexiteit aan te kunnen, moet er vooral gedecentraliseerd worden, zowel technologisch als organisatorisch, stelt Ten Have, tevens lector coöperatief ondernemerschap aan de Hogeschool Utrecht. ‘De technologische intelligentie kan in een pallet zitten, die weet hoe laat zijn producten waar moeten zijn – en het

Om de complexiteit van de werkelijkheid aan te kunnen, moet er vooral gedecentraliseerd worden, zowel technologisch als organisatorisch, stelt TNO-man Klaas ten Have, trekker van de enabling actielijn Sociale Innovatie. Foto: Com-magz

navigatiesysteem van de vrachtauto een signaal geeft om een andere route te nemen om op tijd bij de klant te zijn. Alleen met dergelijke kleine, decentrale systemen, die perfect op de hoogte zijn van de actuele, lokale situatie, kun je die complexiteit nog beheersen. Voor de menselijke organisatie geldt dat net zo goed. Je zult gebruik moeten maken van de kennis en ervaring van de mensen op de werkvloer. Zo is in Rotterdam een proef gedaan met straatvegers. Daarin werd hun niet langer centraal opgedragen welke straat ze hoe en wanneer moesten vegen; nee, er werden zelfsturende teams geformeerd die verantwoordelijk werden voor het schoonhouden van een wijk. Dat werkte beter, natuurlijk omdat het motiverender is zelf je keuzes te kunnen maken, maar ook omdat zij ter plaatse zien waar het vuil zich dit keer, bijvoorbeeld door de wind, heeft opgehoopt; iets wat ‘centraal’ natuurlijk nooit kan voorzien.’

WEERSTAND Decentrale technologische en menselijke systemen zijn veel beter bestand tegen verstoringen en onverwachte situaties. Vreemd genoeg wordt alleen de noodzaak van decentrale technologie inmiddels alom ingezien. ‘Dat Industrie 4.0

• ‘De medewerker zal straks veel meer bepalend zijn voor het bedrijfssucces.’ • ‘Kom bij de gemiddelde mkb’er niet aan met de term ‘sociale innovatie’.’ • ‘Onderwijs reageert veel te traag op verandering van de realiteit.’ • ‘Alleen in decentrale teamsamenstelling kom je tot de goede oplossingen.’

inhoudt dat je ook je organisatie moet decentraliseren, roept veel meer weerstand op. Bij de gemiddelde mkb’er moet je echt niet met de term ‘sociale innovatie’ aankomen. Dat associeert hij vooral met ‘sociaal werk’ en de ‘sociale dienst’. Wil je die ondernemer daarvoor winnen, dan zal je het met hem moeten hebben over de voordelen ervan – over zaken als doorlooptijdverkorting en voorraadvermindering. Want dát kan decentralisatie teweegbrengen: hoe ze de problemen op de werkvloer kunnen oplossen, weten ze daar immers het best.’ LEES VERDER OP PAGINA 45

februari 2015

Schaeffler Technology Partner Industrial – Systems –

Synergie in Systeemtechniek Van gestandaardiseerde tot individuele systeemoplossingen. Wij bieden economisch en technisch perfecte oplossingen, ontwikkeld met onze sterke “Schaeffler Technology Partners – Systems” De nauwe samenwerking begint al bij het technisch advies en strekt zich via engineering en productie uit tot de inbedrijfname van het systeem. Benut de synergie in ons nieuwe netwerk, waarbij iedere partner staat voor Schaeffler kwaliteit! Bezoekt u ons op onze gemeenschappelijke stand op de MOCON 2015, 22 – 23 april a.s. Schaeffler Nederland B.V. · Barneveld · www.schaeffler.nl

VERVOLG VAN PAGINA 43

ONDERWIJS TE TRAAG De vraag is vervolgens hoe je die sociale innovatie realiseert. ‘In de industrie wordt dan de nieuwe decentrale, intelligente technologie als uitgangspunt genomen. Om daar goed mee om te kunnen gaan, zijn nieuwe competenties nodig. En daar zou het onderwijs dan voor moeten zorgen. Eén ding weet ik zeker: daar gaat het onderwijs níet voor zorgen. Daarvoor reageert dat veel te traag op verandering van de realiteit. Het zou nieuwe curricula vergen, nieuwe afstudeerders die, geleidelijk aan, de zittende garde moeten vervangen. Dan ben je dertig jaar verder en zitten we weer in een totaal andere realiteit. Dus moet je – in Duitsland en ook Vlaanderen hebben ze dat allang in de gaten – de zíttende beroepsbevolking veranderen. Als werkende leer je het meest en het snelst. Onderzoek bevestigt dat; de opleiding is voor vrijwel iedereen niet meer dan een aanloopje van zijn leerproces. Veruit het meest leer je op je werk, door kennis toe te passen, door te doen.’

MIX VAN JONG EN ERVAREN Lector Ten Have voorziet beroepsopleidingen in gebouwen met enerzijds klaslokalen voor de kennisoverdracht aan studenten en anderzijds werkplaatsen voor werkenden waar ze, in een mix van jong en ervaren, problemen onderkennen en

oplossen. De docent in die opleidingen is – veel vaker dan nu – iemand met veel hands-on praktijkervaring. ‘In het huidige beroepsonderwijs zie je dergelijke leervormen al ontstaan; daar gaan groepen studenten in bedrijven aan de slag om, samen met de ervaren mensen daar, problemen op te lossen.’ Een dergelijke mix zal er ook zijn in

MENSEN MEENEMEN Binnen die Industrie 4.0 zal de medewerker dus veel meer bepalend zijn voor het succes van de onderneming. En dus moet er bij het technologisch innoveren gelijktijdig sociaal worden geinnoveerd, aldus Ten Have. ‘Die smart industrie komt er alleen als je de mensen die er moeten

‘Die smart industrie komt er alleen als je de mensen die er werken meeneemt in het proces’

de teams die binnen de fieldlabs aan de ontwikkeling van nieuwe, slimme technologie gaan werken: ‘Dat zijn mensen van allerlei leeftijden, van verschillende disciplines en hiërarchische niveaus. Zo’n team goed laten marcheren gaat niet vanzelf. Bij TNO hebben we kennis van de methodes en ervaring met het begeleiden om dergelijke groepen toch goed te laten functioneren. Alleen in zo’n decentrale teamsamenstelling, met veel ruimte voor de kennis en ervaring van de werkvloer, kom je tot de goede oplossingen. Niet door die eerst elders of binnen een r&d- of stafafdeling te gaan bedenken. Die werkwijze is in Duitsland al veel langer gangbaar.’

gaan werken tegelijkertijd meeneemt in dat proces. Met deze actielijn gaan we zorgen voor de human resources – de skills, soms ook een hoger opleidingsniveau –, de human factors – de ergonomische interfaces – en de gedecentraliseerde human organisation die nodig zijn om van Smart Industry een succes te maken’, vat Klaas ten Have de doelstelling van deze actielijn Sociale Innovatie samen.

www.tno.nl www.smartindustry.nl

KLEINERE SERIES VERGEN MEER ZELFSTURING Thomas Regout International ontwikkelt en produceert horizontale telescopische slides en verticale balanceersystemen voor de b2b-markt. Zo’n vijf jaar geleden zag het Maastrichtse bedrijf de vraag veranderen, naar steeds meer productvariaties die steeds nauwer aansluiten bij de specifieke wens van de klant. En daarmee werden de seriegroottes steeds kleiner, verhaalt operations directeur Ruud Keulen. Daarop besloot de onderneming tot maatregelen die de flexibiliteit van de technische processen en de organisatie moesten vergroten, resulterend in hogere veiligheid en kwaliteit, in lagere kosten en in producten en services die beter aansluiten bij de behoefte van de klant. Het veranderplan dat in 2011 werd geïmplementeerd was gebaseerd op een aantal technische veranderprocessen, maar ook op een andere logistiek en it én een andere organisatie. Dat laatste hield in dat de stijl van leidinggeven moest veranderen, passend bij een productie- en facilitaire organisatie bestaande uit zelfsturende teams waarvan elk lid de verantwoordelijkheid zou dragen voor zijn eigen taken. Keulen illustreert: ‘Voorheen was een operator van een pers niet verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn perswerk. Maar nu was hij dat ineens wel. Dat vergde wel van hem dat hij in staat was die kwaliteit te beoordelen, dus dat hij een tekening kon lezen en een meetinstrument kon bedienen en uitlezen. Wij hebben heel veel geld en energie gestoken in het opleiden van onze mensen. Niet alleen om hun vaardigheden maar ook om de bereidheid verantwoordelijkheid te dragen te vergroten, want dat gaat niet vanzelf.’ Hetzelfde gold voor de leidinggevenden: ‘De voor hen vertrouwde werkwijze loslaten en aan de

Juist de Nederlandse cultuur leent zich goed voor het autonoom beslissingen nemen op de werkvloer, aldus Ruud Keulen. Foto: Thomas Regout International

slag gaan met dat wat hun eigen leidinggevende wilde, was moeilijk. Daarin vertrouwen krijgen had tijd nodig.’ Het is de bedoeling dat de verandering van de Thomas Regout-organisatie in 2017 is voltooid, met een positief effect op de veiligheid, kwaliteit, leverbetrouwbaarheid en efficiency van de organisatie. Vorig jaar ging het bedrijf al beter scoren op die indicatoren. ‘Terwijl we op die punten eerst achteruit zijn gegaan: in 2013 nog kregen we juist meer klachten van klanten. Want dat was de periode waarin de leidinggevenden de sturing hadden losgelaten, maar de teams nog niet voldoende zelfsturend waren. Er was een vacuüm ontstaan, waardoor er fouten werden gemaakt. Maar inmiddels laten de indicatoren, met name

op het gebied van veiligheid en kwaliteit, veel betere scores zien.’ Dat het proces naar zelfsturing lijkt te gaan slagen, is voor Ruud Keulen geen verrassing. Want juist de Nederlandse cultuur leent zich goed voor het autonoom beslissingen nemen op de werkvloer, aldus Keulen, met werkervaring in onder meer Duitsland en de VS. ‘Ik durf wel te stellen dat de Nederlandse industrie in het proces van modernisering een concurrentievoordeel kan ontlenen aan het ontbreken van een hiërarchie; die is in bijvoorbeeld België en Duitsland veel sterker aanwezig.’ www.thomasregout.nl

februari 2015

PARTNERS

TEMPRESS EN NTS SLAGEN ER SAMEN IN STRAKKE DEADLINE TE HALEN

‘GRAAG DIE NIEUWE SOLAR-OVEN, MAAR WEL SNEL’ De solarsector is door een diep dal gegaan. Tijdens die periode van laagconjunctuur heeft Tempress niet stilgezeten; de productiemachinebouwer ontwikkelde een oven met een hogere productiecapaciteit en een lagere total cost of ownership. Een klant wilde die graag hebben, maar wel snel. Vorig jaar moesten er twee in hoog tempo worden uitontwikkeld en gebouwd. Samen met NTS Systems Development is dat gelukt.

De nieuwe oven met de productdrager van anderhalve meter voor 1.000 wafers. Foto’s: Tempress

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

e solar is zich langzaam aan het herstellen van de forse dip die de sector enkele jaren geleden heeft beleefd. In de periode daarvoor zagen veel machinebouwers – in Nederland, Duitsland en daarbuiten – grote kansen in het ontwikkelen en produceren van zonnecelproductiemachines. Totdat, door de crisis, plots de subsidiestromen wegvielen en veel van die bedrijven verdwenen, met achterlating van grote voorraden aan zonnecellen en een grote overcapaciteit aan productie. Inmiddels zijn veel van die voorraden afgebouwd en zijn de fabrikanten van zonnecellen en -panelen weer op zoek naar productiemachines. Maar dan wel van een type dat sneller en goedkoper zonnecellen met

D 46

februari 2015

een hoger rendement kan produceren. Zodat er cellen op de markt kunnen worden gebracht met min of meer dezelfde kWh-kostprijs als voor elektriciteit die op een conventionele manier is opgewekt (grid parity).

LAAGCONJUNCTUUR BENUT Een van de bouwers van productiemachines is Tempress. Het bedrijf uit Vaassen ontwikkelt en produceert ovens voor de semicon- en solar-sec-

tor. Door een lean opzet van de organisatie, met een geringe overhead en een solide boekhouding, heeft het de stevige dip kunnen overleven. En het bedrijf heeft de laagconjunctuur benut om een nieuwe oven te ontwikkelen, met een twee keer hogere productiecapaciteit – van 5.000 wafers per uur – plus een hogere diffusiekwaliteit en een lagere total cost of ownership. Dit alles is mogelijk doordat de oven bestaat uit vijf in plaats van vier procesbuizen (stacks). Daarin worden batchgewijs productdragers met siliciumwafers behandeld; de productdragers in de nieuwe machine zijn zo ontworpen dat ze tweemaal zoveel wafers kunnen bevatten. Eind 2013 was de onderneming er dan ook helemaal klaar voor toen een zonnecelfabrikant twee van deze nieuwe ovens bestelde. Wel wilde die een heel korte levertijd. Tempress klopte daarom aan bij NTS Systems Development, een onderdeel van de Eindhovense NTS-Group waarmee het een paar jaar eerder had samengewerkt aan de ontwikkeling van de eerste generatie vijfstacks-oven. ‘Met de vraag’, verhaalt NTS Systems Development-directeur Eric Hezemans, ‘of het ontwikkelen productiewerk vóór augustus gereed kon zijn. Zodat het prototype daarna gebouwd kon worden en eind oktober kon worden verscheept. We zijn er direct mee aan de slag gegaan.’

VEEL GEMAKKELIJKER De nieuwe machine bestaat uit drie modulen: een loadstation, een ovendeel en een gaskast. Tempress zelf ontwikkelt en produceert de oven en de gaskast, en zorgt voor de besturing van de warmtehuishouding in de oven. ‘Bij NTS hebben we de mechanische engineering van de frames van de

drie modulen neergelegd’, vertelt Ruud Polmans, engineeringmanager van Tempress. ‘Een uitdagende klus, want tijdens de installatie bij de klant moeten die drie delen heel nauwkeurig op elkaar worden aangesloten. Immers, een productdrager van anderhalve meter met 1,000 wafers moet in een heel krappe ruimte, met een speling van een centimeter, uit het loadstation getild en in de oven geschoven worden. En na het diffusieproces er weer uitgehaald. Het goed uitlijnen van die drie delen kostte altijd veel tijd, wel twee weken. NTS heeft de framedelen nu zo ontworpen dat ze veel gemakkelijker uitgelijnd kunnen worden. De installatie was nu in een week gereed.’ NTS heeft voorts zorggedragen voor een goede warmtehuishouding buiten het ovendeel van de machine; ook dat was een lastige klus, weet Polmans: ‘Wij willen de temperatuur – die schommelt tussen de 800 en 900 graden Celsius – snel kunnen variëren. Daarom zijn onze ovens met opzet niet volledig geïsoleerd, met als gevolg dat de temperatuur in de rest van de machine kan oplopen tot 200 graden. Bij vorige generaties kwam die warmte gewoon in de procesruimte van de klant terecht. Dat gebeurt nu niet meer dankzij het recirculatiesysteem met koelwater dat NTS voor ons ontwikkeld heeft.’ Voorts heeft NTS gezorgd voor een re-design van de beladingslift en de frame layout. ‘Dat laatste betekent dat er geen losse kastjes meer zijn en alle apparatuur nu binnen de machinebehuizing is opgenomen.’ Eric Hezemans vult aan: ‘In feite

hebben we de oven een facelift gegeven om hem een meer sexy uitstraling te geven.’

HANGEN EN WURGEN In april vorig jaar moest NTS klaar zijn met zijn engineeringswerk, zodat de productie van onder meer de framedelen tijdig, in augustus, gereed zou zijn. Zodat Tempress op tijd met de eindassemblage kon beginnen om de eerste machine uiterlijk eind oktober op transport naar de klant te kunnen zetten, en de tweede begin december.

En dankzij het herontwerp van de framedelen is de installatie veel sneller verlopen dan normaal gesproken; in zo’n twee weken’, constateert Polmans. Hij rekent erop dat de nieuwe oven naar behoren gaat functioneren en een echte cash cow wordt voor Tempress. ‘We hebben orders ontvangen om dit jaar nog eens vier systemen uit te leveren. De overcapaciteit in de markt is intussen verdwenen. De vraag naar nieuwe systemen die hoogwaardige cellen kunnen produceren met een hoog rendement, trekt aan. Dat kan meer

‘In feite hebben we de oven een facelift gegeven om hem een meer sexy uitstraling te geven’

‘Dat is gelukt, met hangen en wurgen’, weet Polmans. ‘Want natuurlijk loop je altijd aan tegen zaken die we niet hadden voorzien. En gedurende de engineering zijn wij nog met aanvullende wensen gekomen. Maar NTS heeft zijn planning gehaald.’ Inmiddels heeft de klant de ruimte waarin de ovens worden opgesteld voorzien van alle benodigde faciliteiten, heeft Tempress alles geïnstalleerd en wordt er proefgedraaid. ‘De eerste resultaten zien er goed uit, de klant is tevreden.

Systeemdenken in de aandrijftechniek

productiewerk opleveren voor NTS, ja. Niet zozeer voor Systems Development, want het ontwikkelwerk is gereed, maar wel voor NTS Hermes.’ Met een lach: ‘Mits hun prijs goed is natuurlijk.’ Hezemans, optimistisch: ‘Het lijkt erop dat dat repeat-werk er komt. Daar gaan we dan als gehele NTS-Group een rol in spelen.’

www.tempress.nl www.nts-group.nl

Onze koppelingen koopt U niet alleen met een remschijf. Op uw verzoek projecteren en leveren we ook gelijk een passend remsysteem erbij - zowel in hydraulische - als ook electromechanische uitvoering. One stop shopping in Optima Forma !

februari 2015

Samen kunnen we iedere markt versterken met een compleet programma in aandrijving en besturing Parker Hannifin is wereldwijd marktleider in de ontwikkeling, productie en verkoop van technologieĂŤn, systemen en componenten op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing. Parker levert producten in negen technologieĂŤn: hydrauliek, pneumatiek, slangen&koppelingen, afdichtingen, procesbeheersing, filtratie, klimaatbeheersing, electromechanica en luchtvaart. Naast producten levert Parker ook complete systemen, aggregaten en power-units.

www.parker.nl

INNOVATIE

RISICODRAGEND MEEONTWIKKELEN HOEFT NIET MEER

PHENOM GOES XL Phenom-World legt de laatste hand aan de Phenom XL, waarin het bedrijf voortborduurt op het succes van de bestaande Phenom SEM-microscoop. Nieuw is de grootte van de preparaathouder: 10x13x7 centimeter. En ook het ontwikkelingsproces is anders; toeleveranciers hebben niet risicodragend geparticipeerd, want Phenom kan tegenwoordig hun uren gewoon uit de omzet betalen.

DOOR WILMA SCHREIBER

inds de eerste Phenom in 2006 op de markt verscheen, is deze scanning electron microscope (SEM) voortdurend verder ontwikkeld. Zowel qua systeem – bijvoorbeeld preparaathouders voor bijzondere toepassingen – als qua software om meetprocessen te automatiseren. In 2012 werd EDX toegevoegd, waardoor gebruikers ook chemische analyses kunnen uitvoeren. Bij de nieuwe Phenom XL is bewust teruggegrepen op het bestaande concept: handzaam tafelmodel, niet te duur en eenvoudig te bedienen. Directeur Emile Asselbergs: ‘Je zet het preparaat erin, drukt op de knop en ziet een landkaart van je preparaat; je bent ‘never lost’. En een minuut later heb je mooie SEM-beelden op je harde schijf staan.’ De investering (indicatie voor de Phenom XL: ‘ruim onder een ton’) verdient zich in zijn ogen snel terug. ‘Bij een probleem in de productie kun je met de Phenom in vijf minuten bepalen wat er aan de hand is, terwijl lab-uitslagen soms veertien dagen op zich laten wachten. Het productieverlies is dus aanmerkelijk minder.’

BAKSTEEN Ondanks alle pluspunten bleek de bestaande preparaathouder ter grootte van een twee-eurostuk voor sommige toepassingen te klein. ‘Als je in een museum werkt, wil je niet een stuk van je preparaat hoeven afhakken. Daarom is bij de Phenom XL de preparaathouder een stuk groter: 10x13x7 centimeter, de omvang van een kleine baksteen zeg maar. Je kunt ’s avonds een groot aantal preparaten inladen, die dan ’s nachts onbemand geanalyseerd worden. ’s Ochtends liggen de rapporten klaar en kun je meteen verder. Dat is productiewinst.’ XL geldt overigens niet voor de buitenmaten: de SEM is slechts 12 centimeter hoger

Directeur Emile Asselbergs van Phenom-World met de nieuwe, grotere preparaathouder voor de opengewerkte Phenom XL. Foto: Vincent Knoops

en 2 centimeter breder dan de bestaande uitvoering. Momenteel staan de bètasystemen klaar om getest te worden bij drie tot vijf klanten, die graag als eerste het systeem willen aanschaffen. Onder hen Synapse in Maastricht. ‘Wij gebruiken de SEM om de sterkte van bloedstolsels te analyseren. Nu gebeurt dat met platen van 96 samples, die er na behandeling één voor één uitgepeuterd moeten worden. Daarom hebben we Phenom gevraagd om een aanpassing, waardoor die plaat er in zijn geheel in past en we een hogere throughput kunnen realiseren’, verklaart ceo Bas de Laat. ‘Daarnaast biedt een grotere preparaathouder ons de mogelijkheid om hele bloedvaten te analyseren.’ Gevraagd naar de pluspunten van de Phenom XL, zegt hij: ‘Tijdsbesparing, omdat we de samples niet meer op aparte houdertjes hoeven over te zetten. Dat voorkomt bovendien manipulatie van de samples. En we kunnen meer samples analyseren, wat leidt tot betere studies en een beter beeld van stolsels in bloedvaten of daarbuiten.’

singsgebieden, waaronder musea, halfgeleiderfabrikanten, asbestonderzoek en de horlogeindustrie. In april wordt de SEM aan distributeurs gepresenteerd, eind dit jaar volgt de marktintroductie. De eerste tien bestellingen zijn binnen. Als netwerkbedrijf (25 mensen, omzet in 2014 zeventien miljoen euro) beperkt Phenom-World zich tot de kerntechnologie. Logistiek, distributie, ontwikkeling van software en elektronica en dergelijke worden uitbesteed aan een aantal vaste partners, waaronder NTS-Group, MI-Partners, Frencken, Fontys Hogeschool, TU Eindhoven en Sioux. Waar in het verleden nog een beroep gedaan werd op externe financiers, betaalt Phenom-World partners voor hun hulp bij de ontwikkeling van de Phenom XL gewoon het uurtarief. ‘ We kiezen ervoor om 25 procent van de omzet in ontwikkeling te steken. Dat maakt alles een stuk helderder en eenvoudiger. Als de SEM straks klaar is, is het intellectueel eigendom van ons.’

NETWERKBEDRIJF Naast de biologisch-medische sector is de Phenom XL interessant voor tal van andere toepas-

www.phenom-world.com www.thrombin.com

februari 2015

PARTNERS

SCHAEFFLER BEDIENT MET STRATEGISCH VERBOND EEN BREDERE MARKT

SNEL EEN SAMENSTELLING OP MAAT Schaeffler Nederland heeft een strategisch verbond gesloten met drie technische partners, voor het bieden van maatoplossingen. Begin dit jaar kregen de deelnemers het officiële certificaat overhandigd waarmee de samenwerking werd bezegeld. Exo Technology, Tebulo Industrial Automation en Radine mogen zich nu Schaeffler Technology Partner Industrial Systems noemen.

behalen. Dat doel kunnen we niet uitsluitend intern realiseren; daar hebben we technische partners bij nodig. Nu beleven we de kick-off in Nederland. In nog geen enkel ander land bevindt het programma zich in een vergelijkbaar stadium. Het is overigens ook niet gezegd dat uitvoering in deze vorm ook in andere landen mogelijk is.’ Jan Heuvelman: ‘Met de voorbereidingen zijn we een jaar bezig geweest. We begonnen met een lijst van mogelijke partners en een checklist met criteria voor partners. De belangrijkste zijn sales power, technische knowhow en flexibiliteit. Bovendien mogen de partners niet of niet te veel in onderlinge concurrentie staan. Ook niet met Schaeffler Nederland uiteraard. Uiteindelijk zijn we van elf kandidaten naar drie partners gegaan.’

RADINE Een logische partner is Radine. Dit Barneveldse bedrijf met dertig medewerkers maakt deel uit van de Schaeffler Groep. Tot 2004 vormden de activiteiten nog een afdeling van Schaeffler Nederland. Radine is specialist in het ontwerpen en bouwen van trilvullers, efficiënte systemen voor de aanvoer en positionering van kleine productieonderdelen. De trilvullers worden – al dan niet in samenwerking met machinebouwers – geïntegreerd in complete productieoplossingen. Philips, Nedcar, Brabantia, DAF Trucks en andere bedrijven van naam en faam behoren tot de klantenkring. ‘Daarnaast’, vertelt directeur Karel Begin januari werden Exo Technology, Tebulo Industrial Automation en Radine officieel de eerste Schaeffler Technology Partners Industrial Systems. Foto’s: Fotostudio Merjenburgh

DOOR TOON VAN DER STAPPEN

e Schaeffler Groep behoort met de merken LuK, INA en FAG tot de belangrijkste leveranciers van lagertechnieken. Mondiaal levert de groep ruim 225.000 producten aan meer dan 40.000 klanten. Met jaarlijks ongeveer 2.000 octrooiaanvragen is Schaeffler een krachtige innovator en met 78.000 medewerkers een van de grootste Duitse – en Europese – industrieondernemingen in familiebezit. In 1954 startte Schaeffler Nederland als eerste dochteronderneming, aanvankelijk als INA Naaldlager Mij. In Barneveld vindt nu naast distributie op kleine schaal productie plaats van lineaire geleidingen en maatwerkoplossingen.

COMPLEET EN OP MAAT Jan Heuvelman, salesmanager van Schaeffler Nederland, legt de achtergronden uit van het samenwerkingsverband: ‘Met ons enorme assortiment aan lagertechniek en lineaire lageringen richten wij ons op de grotere machinebouwers.

februari 2015

Maar daarnaast is er een potentiële klantengroep van productiebedrijven die wij niet goed zelf kunnen bedienen. Het gaat om eindverbruikers die eerder behoefte hebben aan kant-en-klare modules en maatoplossingen dan aan standaardproducten. Om deze bedrijven te kunnen bedienen, hebben wij flexibele partners nodig. Partners met uiteenlopende producten van Schaeffler op voorraad, waardoor ze snel complete of essentiële delen van productiesystemen kunnen samenstellen – inclusief besturing, bewegingscontrole, bekabeling, motoren en software.’

FOCUS OP EUROPA Het idee van de Technology Partners stamt van het Duitse moederbedrijf. Joachim Bockenheimer is daar productmanager Systemlösungen: ‘De Schaeffler Groep voert dit programma uit met de focus op Europa. De actuele markttrends wijzen uit dat de verkoop van louter componenten moeilijker wordt. We hebben ons als doel gesteld om 20-25 procent van de totale omzet aan lineaire geleidingen uit complete systemen te

‘De actuele markttrends wijzen uit dat de verkoop van louter componenten moeilijker wordt’

Schuitemaker, ‘vertegenwoordigen wij een aantal Duitse en Zweedse ondernemingen. Op die manier zijn we tevens een speciaalmachinebouwer voor het assembleren, monteren, verlijmen en lassen van diverse onderdelen. We waren eigenlijk al Technology Partner van Schaeffler, maar de naam bestond nog niet. Door nu nog beter gebruik te maken van elkaars kennis, kunnen we een paar stappen verder zetten.’

TEBULO INDUSTRIAL AUTOMATION Ook Rob Beentjes, algemeen directeur van Tebulo Industrial Automation in Alkmaar, is blij met de samenwerking. Zijn wereldwijd opererende bedrijf bedenkt, creëert en realiseert technische totaaloplossingen voor de (zware) industrie en

uiteenlopende branches, van food tot nucleair. Tebulo Industrial Automation is gespecialiseerd in mechanisaties voor extreme situaties. ‘De samenwerking verschaft ons een betere toegang tot mooie en hoogwaardige producten, die we overigens al toepassen. Schaeffler is al een van onze leveranciers. Nu komt daar het partnerschap bij; dit betekent toegang tot technische knowhow en het uitbouwen van het klantenbestand in meerdere sectoren. Door het op voorraad gaan houden van componenten, kunnen we deze snel integreren in totaaloplossingen. In eerste instantie hebben we intern wel discussie gevoerd over deze samenwerkingsvorm. Onze organisatie bestaat uit Tebulo Engineering en Tebulo Industrial Automation. Een engineeringbedrijf moet in onze optiek objectief zijn en zich niet te veel binden aan één partner. Daarom zijn we dit partnerschap aangegaan vanuit Tebulo Industrial Automation.’

EXO TECHNOLOGY De derde partner, Exo Technology in het Gelderse Elst, lanceert op korte termijn een webshop: een etalage en verkoopkanaal voor productieautomatiseringen, variërend van manipulatoren en bewerkingssystemen tot besturingen en logistieke systemen. ‘Voor de klant is het essentieel dat die de juiste keuze kan maken en dat de prijs en levertijd transparant zijn’, stelt bedrijfsleider Bram Willemsen. ‘Er zijn productiebedrijven die zelf een deel van de engineering willen uitvoeren

en bijvoorbeeld een ander gedeelte uitbesteden. De webshop geeft een helder overzicht van wat er allemaal aan direct toepasbare oplossingen leverbaar is. Hoewel we nog in de opstartfase verkeren, hadden we over de vraag naar deze samenwerking met Schaeffler geen moment twijfels.’

SYNERGIE De drie Technology Partners zijn er met Jan Heuvelman van Schaeffler Nederland (tweede van links): ‘De belangrijkste voorwaarden voor partners zijn sales power, technische knowhow en flexibiliteit.’ Rob Beentjes van Tebulo Industrial Schaeffler van overtuigd dat door bunde- Automation (tweede van rechts): ‘Het partnerschap betekent voor ons toegang tot technische knowhow en het uitbouwen van het klantenbestand in meerdere sectoren.’ ling van kennis, een gezamenlijke marktdat we ook geduld nodig hebben. Dit concept benadering en samenvoeging van specialismen goed in de markt positioneren is een kwestie van hun innovatiekracht en de interesse van klanten langere adem.’ De partners beginnen daarmee zullen toenemen. Karel Schuitemaker van Radine tijdens een gezamenlijke presentatie op Mocon vertaalt de ontstane synergie treffend: ‘Als je kunt 2015, de beurs voor motion control op 22 en 23 delen, pluk je de vruchten van vermenigvuldiapril in de Brabanthallen te ’s-Hertogenbosch. gen.’ Joachim Bockenheimer constateert tevreden: ‘Er straalt positieve energie en veel creativiteit uit deze samenwerking. Ik zie de toekomst www.schaeffler.nl vol vertrouwen tegemoet.’ Er voorzichtigheidswww.radine.nl halve aan toevoegend: ‘We moeten wel beseffen www.tebulo.com

Als eerste toegang tot hightech kennis? U kunt als bedrijf of organisatie betrokken raken bij een onderzoek dat gefinancierd wordt door Technologiestichting STW. In STW-termen heet u dan een ‘Gebruiker’ en zit u in een gebruikerscommissie. Tweemaal per jaar ontmoet u de onderzoekers, u kunt als eerste kennis nemen van resultaten uit het project en gezamenlijk streven naar toepassing daarvan. Gebruikers kunnen op verschillende manieren gebruik maken van de resultaten, met bijbehorende afspraken.

De missie van STW is het realiseren van kennisoverdracht tussen technische wetenschappen en gebruikers. Dit doen wij door het samenbrengen van onderzoekers en gebruikers, door het financieren en begeleiden van excellent technisch-wetenschappelijk onderzoek. STW begeleidt een breed sprectrum aan technologisch onderzoek, van Life Sciences tot aan ICT en Hightech materialen.

Contact STW: Postadres Technologiestichting STW Postbus 3021 3502 GA Utrecht T+31 (0)30 600 12 11 E info@stw.nl www.stw.nl

februari 2015

PRODUCT DEVELOPMENT & ENGINEERING COMPONENT MANUFACTURING HIGH LEVEL ASSEMBLY GLOBAL SUPPLY CHAIN MANAGEMENT MOTION CONTROL

SEMICONDUCTOR

HEALTHCARE

ANALYTICAL

WWW.FRENCKENGROUP.COM

GLOBAL HIGH TECH SERVICE PROVIDER.

KORT BKB PRECISION UIT DE STARTBLOKKEN BKB Precision heeft de afgelopen jaren het fundament gelegd voor verdere groei, zowel in binnen- als buitenland. BKB Precision? Ja, de nieuwe naam van Van den Berg Kunststofbewerking, gevestigd op het Science Park Eindhoven. ‘Intern noemden we ons al lang BKB, en sommige klanten ook’, aldus sales director Berrie van de Burgt. ‘En Precision drukt uit waar wij goed in zijn: het uitvoeren van complexe bewerkingen van high-performance plastics, soms met een micrometer nauwkeurigheid. Bovendien klinkt BKB Precision beter in het buitenland.’ Het bedrijf heeft een metamorfose ondergaan, legt de sales director uit. ‘We hebben een state-of-the-art machinepark aangeschaft. Waaronder vijf-assers en een portaalbank van 6,5 bij 2,5 meter die een nauwkeurigheid haalt van 0,02 millimeter en zijn eigen klimaatkamer heeft. Verder is de bedrijfshal geklimatiseerd, qua temperatuur en vochtigheid, en kreeg die een nieuwe vloer.’ BKB Precision wist de afgelopen

jaren gestaag te groeien, qua omzet en personeel (nu 55 medewerkers). ‘De harde kern van onze klantenkring zit in semicon, medical en de aerospace- en defensie-industrie.’ Groei blijft nodig om de noodzakelijke investeringen ten behoeve van de High Tech te kunnen doen. Die toekomstige groei moet niet alleen uit Nederland komen, maar ook uit het buitenland, vertelt Van de Burgt vanuit Zwitserland, waar hij (potentiële) klanten bezoekt. ‘We doen al interessante projecten hier in Zwitserland, Duitsland, de VS en nog mondjesmaat in Azië. Dat gaan we uitbreiden; dit jaar gaan we onze sales power nog wat versterken. Klanten kopen bij ons niet alleen accurate bewerking van een stukje kunststof, maar ook onze kennis en goede adviezen op het gebied van onder meer design for manufacturing en kostenreductie.’ Mannes Westhuis, de nieuwe algemeen directeur, zegt het zo: ‘De ontwikkelingen binnen de hightech zijn enorm. Niet alleen nationaal maar

Mannes Westhuis, de nieuwe algemeen directeur, eind januari tijdens de lancering van BKB Precision. Foto: BKB

ook internationaal. We zien de vraag naar specialistische bewerkingen toenemen, in Nederland en ook daarbuiten. Met onze nieuwe naam positioneren wij ons nadrukkelijker richting onze afnemers binnen de hightech.’ Erwin Claassen, die het bedrijf van oprichter Gerard van den Berg overnam en uitbouwde tot wat

het nu is, blijft aan BKB Precision verbonden. Berrie van de Burgt: ‘Hij wilde weer gaan doen waar zijn hart ligt: op de werkvloer mee zorgen voor technische vooruitgang. Daarin zijn we in Nederland leidend – en de ambitie is dat in Europa te worden.’ www.bkbprecision.com

slimmerik! Ritmisch heen en weer, fluctuaties voor rust en plezier. Rustig afwachten. Houd vast, adem uit, zwaai af op het hoogste punt. Link? Verstand met lèf! Vertrouw ons, kom verder èn land veilig.

Gewoon anders.

www.wjadvocaten.nl

februari 2015

Twente, de meest ondernemende hightech regio van Nederland. Neelie Kroes: Kennispark belangrijk in nieuw start-up plan Twente is een broedplaats voor start-ups. Dat werd afgelopen week benadrukt door Neelie Kroes, in haar nieuwe functie als Speciaal Ambassadeur voor Start-Ups. Kroes zal de komende anderhalf jaar leiding geven aan het StartupDelta initiatief om van Nederland de Europese hotspot voor innovatieve startende ondernemers uit binnen-en buitenland te maken. Kennispark Twente gaat hierin een belangrijke rol spelen. Als het aan Kees Eijkel, directeur van de succesvolle incubator ligt, wordt Nederland nummer 1 op het gebied van ondernemerschap.

Ten Cate opent Factory of the Future The Factory of the Future is officieel geopend. Het nieuwe laboratorium voor digitale inkjettechnologieën in Nijverdal markeert de overgang van analoge naar digitale bewerkingstechnieken. ‘De textielindustrie zal terugkeren naar Europa’, voorspelt ceo Loek de Vries van TenCate. ‘Er is nog een handvol fabrikanten overgebleven in Europa, waarvan TenCate er een is. Bijna alle grote fabrikanten zitten tegenwoordig in Azië. Maar als de productiekosten zoals verwacht sterk dalen, wordt het weer aantrekkelijk om vanuit Nederland de internationale markt te bedienen.’

Twente zoekt jou! 500+ vacatures HBO en WO

Pioneers in Health Care Innovatiefonds Medisch Spectrum Twente, ZGT (Ziekenhuisgroep Twente) en de Universiteit

Op zoek naar een baan, stage- of afstudeer

Twente starten gezamenlijk het ‘Pioneers in Health Care Innovatiefonds’. Doel van

opdracht? Twente.com biedt ook een

het fonds is samenwerking stimuleren tussen medisch specialisten van MST en

vacaturebank voor hoogopgeleiden met

ZGT en onderzoekers van UT-onderzoeksinstituut MIRA. De samenwerking moet

meer dan 500 vacatures!

leiden tot nieuwe inzichten en technologie die de zorg voor patiënten verbetert. De drie partijen stellen voor het eerste jaar gezamenlijk een bedrag van 400.000 euro

ƅ twente.com/vacatures

beschikbaar dat wordt besteed aan acht innovatieve projecten op het snijvlak van geneeskunde en technologie.

Meer weten over ondernemend hightech Twente?

ƅ twente.com

KORT

LINK REDACTIONEEL

HOLLAND PAVILJOEN OP MEDTEC Ieder jaar organiseert psps export & investment services een gemeenschappelijk Holland Paviljoen op de Medtec Europe. De vakbeurs brengt toeleveranciers van medische technologie in contact met potentiële opdrachtgevers. De Medtec Europe 2015 vindt plaats op 21-23 april in Stuttgart (D). Vorig jaar trokken meer dan 900 exposanten ruim 14.000 bezoekers uit 33 landen in Europa, Amerika en Azië. Een van de Holland Paviljoen-deelnemers was JPT (Jansen Precisie Techniek) uit Borculo. De speler in een nichemarkt binnen de medische toelevering en producent van fijnmechanische onderdelen wilde meer naamsbekendheid genereren in de medische

industrie en potentiële klanten vinden op – met name – de Zuid-Duitse markt. Medtec Europe is de enige medische vakbeurs waar JPT aan deelneemt en zal daar vanwege de goede ervaringen ook in 2015 zijn. Belangstellenden voor deelname aan het Holland Paviljoen kunnen zich aanmelden bij psps; ze krijgen een stand van 6 m2 en een gemeenschappelijke ruimte. Voorts worden practiviteiten, netwerkevenementen en matchmaking verzorgd als bedrijven in aanmerking komen voor een SIB-voucher (Starters International Business) van RVO.nl. www.medteceurope.com quinders@pspsconsultants.nl www.jansen-pt.com, www.rvo.nl

MTA GROUP INVESTEERT IN HUISVESTING EN MENSEN System integrator MTA Group in Helmond heeft in 2014 wederom een substantiële groei gerealiseerd. De omzet van de groepsactiviteiten New Business (ontwikkeling van mechatronische systemen) en Regular Business (realisatie van repeterende mechatronische systemen) steeg met ruim 25 procent naar totaal twaalf miljoen euro. Om met deze activiteiten te blijven groeien, wordt er geïnvesteerd in huisvesting met diverse (ver)bouwplannen. Dit voorjaar zal logistiek overgaan naar een nieuwe

locatie in Helmond en kort daarna zal productie een eigen locatie betrekken aan dezelfde weg. New Business zal een eigen afdeling proto-montage gaan krijgen, waardoor de interactie tussen het ontwikkelen en realiseren van nieuwe mechatronische systemen wordt geoptimaliseerd. Tot slot zal systeemassemblage, in het hoofdkantoor, verder worden uitgebreid. Naast huisvesting wordt er veel geïnvesteerd in de huidige en nieuwe medewerkers. www.m-t-a.nl

IMS PRESENTEERT ‘SMART INDUSTRY’PRODUCTIEMACHINE EN APP Het Almelose IMS, dat productielijnen voor kleine, complexe producten als sensoren en actuatoren levert, ontwikkelt een nieuwe, flexibele productiemachine die inspeelt op trends als smart industry, hyperconnectiviteit en big data. ‘Producten worden steeds vaker aangepast aan de wensen van de eindklant en marktintroducties van nieuwe producttypes volgen elkaar in rap tempo op’, verklaart sales & marketing directeur Markjan Vermeer. ‘Wij stellen bedrijven in staat om al deze producttypes te produceren op één lijn.’ IMS richt zich met de productiemachine voornamelijk op bedrijven die in Europa innovatieve, kleine producten ontwikkelen en tegen een beperkte investering willen produceren.

IMS’ flexibele productiemachine bestaat uit een basisplatform en procesmodules. Door het toevoegen of weglaten van platformen en modules wordt de productielijn eenvoudig geconfigureerd voor een ander product of productievolume. IMS werkt samen met zusterbedrijf ESPS voor de toepassing van roboticasystemen in dit concept. Daarnaast is een app uitgebracht, die met augmented reality een zeer realistisch beeld van de productiemachine biedt op verschillende smartphones en tablets. Tevens geeft de app inzicht in alle diensten die IMS voor de klant beschikbaar heeft. De IMS Product Automation app krijgt in de loop van 2015 nog meer functies. www.wwinn-group.com

FAIR TAX Het is een – hopelijk goedaardige – ‘afwijking’, maar met het betalen van belasting heb ik minder moeite dan veel landgenoten. Stel dat ik veel inkomstenbelasting moet betalen, dan heb ik blijkbaar veel verdiend... De belastingcenten van mij en mijn medelanders worden grotendeels zinvol besteed. Ons land is, naast een verfoeilijk belastingparadijs (daarover zo meteen meer), ook in positieve zin een soort van ‘paradijs’, in termen van ‘bruto nationaal geluk’. Maarten van Rossem, emeritus hoogleraar moderne geschiedenis en als ‘brompot’ bekend van tv, heeft daarover wel eens gezegd: ‘Sterker, uit de statistieken blijkt juist: hoe hoger de belastingen, hoe gelukkiger de mensen, want dan is de verzorgingsstaat het omvangrijkst.’ Zal niet iedereen het mee eens zijn, maar feit is dat de bewoners van Denemarken – in veel opzichten vergelijkbaar met Nederland – gemiddelde de gelukkigste ter wereld zijn, terwijl tegelijkertijd de belastingdruk in hun land mondiaal gezien misschien wel het hoogste is. Kortom, kom bij mij niet aan met belastingontduiking, vaak als ‘sport’ betiteld, en ook niet met legale belastingontwijking. In het kader van het thema van deze uitgave van Link, fair finance, is er weinig – naast de extreem lange betalingstermijnen die vooral multinationals zich menen te kunnen permitteren – waarover ik mij meer kan opwinden dan belastingontwijking. Denk aan belastingparadijzen, brievenbusmaatschappijen en praktijken als die van Starbucks. Dat brengt in veel landen z’n winst – en dus de te betalen winstbelasting – naar ongeveer nul terug door vanuit een belastingparadijs een afgepaste hoeveelheid ‘royalty’s’ te innen bij de diverse landenbedrijven. Ik was altijd groot fan van de Ierse band U2, maar sinds ze hun postbus om belastingtechnische redenen aan een Amsterdamse gracht hebben geplaatst, klinkt hun opwekkende muziek mij toch

wat vals in de oren. Al was het maar omdat Ierland, hard getroffen door crisis, hun bijdrage goed kan gebruiken. Ik bepleit daarom een fair tax, te betalen daar waar de bedrijfsactiviteiten werkelijk plaatsvinden – of waar een wereldwijd optredende band zijn roots heeft – en niet daar waar winsten slechts boekhoudkundig worden behaald. Mijn pleidooi heeft niets met ‘ondernemertje pesten’ te maken. Integendeel, de mkb’ers waar wij in dit blad bij voorrang over schrijven, zijn juist de dupe van die belastingontwijking (en trouwens ook van de lange betalingstermijnen). Want door de verminderde belastinggrondslag (door ontwijking) moet het tarief omhoog om de benodigde opbrengst te genereren. En dat wil zeggen: hogere belastingen innen bij die bedrijven en burgers die niet beschikken over ontwijkingsroutes of deze vanuit een gezonde belastingmoraal niet wíllen gebruiken. Laat ik daarom besluiten met een oproep aan alle bedrijven, groot en klein: houd u aan de Europees voorgeschreven betalingstermijn van dertig dagen en betaal belasting daar waar het hoort. HANS VAN EERDEN Redacteur Link Magazine

hans.vaneerden@linkmagazine.nl

februari 2015

NIEUW 2014

BOOST YOUR BUSINESS! Uw sprong in een nieuwe software dimensie.

TRUMPF Nederland B.V. | John Maynard Keynesstraat 301 | 7559 SV Hengelo Telefoon: +31 (0)88 4002 400 | Fax: +31 (0)88 4002 444 | www.nl.trumpf.com

GELEVERD GEINVESTEERD ASTRONOMIE

Link Magazine bericht over de toegevoegde waarde van leveranties en investeringen in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

VERPAKKINGSINDUSTRIE

Order Nederlands consortium voor giga-telescoop Een consortium van VDL ETG Projects, TNO en NOVA ontwikkelt in opdracht van ESO (European Southern Observatory) de ondersteuningsstructuur voor de hoofdspiegel van de European Extremely Large Telescope (E-ELT) in Noord-

Chili. De (vervolg)order omvat het ontwerp van de definitieve prototypes en de bouw van een aantal frames. De serieproductie start, na een nieuw tenderproces in 2018. www.vdletg.com, www.tno.nl, www.nova-astronomy.nl

Inmark vanuit West-Brabant Europa in Raamsdonksveer wordt voor Inmark Packaging uit Georgia (VS) de uitvalsbasis voor zijn Europese activiteiten. Deze eerste Europese vestiging van Inmark opent begin dit jaar, met tien lokaal geworven medewerkers. Het bedrijf levert

hoogwaardige verpakkingen aan onder meer de food- en healthcaresector. De keuze voor Brabant is mede te danken aan het Netherlands Foreign Investment Agency (gelieerd aan EZ) en ontwikkelingsmaatschappijen BOM en Rewin. www.bom.nl

AEROSPACE

INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

Weer order Landes voor Airbus A350

Vestiging JB Systems in Waalwijk

Landes High End Machining gaat private door locking systems (PDLS) voor de Airbus A350 produceren. Deze zorgen dat de cabinedeuren naar de cockpit en de cabin crew rest compartments goed gesloten zijn en automatisch openen als de

cabinedruk wegvalt. Met de order is, uitgesmeerd over zeven jaar, vier miljoen euro omzet gemoeid. Medio 2013 kreeg Landes al een grote order voor het leveren van sensoronderdelen voor de A350. www.landes.nl

in speciaalmachinebouw en procesautomatisering. JB Systems biedt totaaloplossingen voor besturingen, veelal gebaseerd op plc en Scada. www.jbsystems.nl

HIGHTECH TOELEVERING

KMWE op weg naar derde generatie automatisering

ICT

Cadmes in Brabants provinciehuis Ict-bedrijf Cadmes heeft als eerste externe huurder zijn intrek genomen in het Provinciehuis in Den Bosch. Op de vorige locatie in die stad was Cadmes uit zijn jasje gegroeid. Cadmes optimaliseert ontwerpen productieprocessen

Industrieel automatiseerder JB Systems opende begin dit jaar een nieuwe vestiging in Waalwijk. Het Vlaardingse bedrijf wil zo zijn positie in Zuid-Nederland versterken, vooral

met intelligente ict-producten (CAD, CAM, CAE, PDM en PCF), consultancy, training en support. Cadmes heeft ook vestigingen heeft in Almelo, Gent, Gosselies (B), Keulen (D) en Hannover (D). www.cadmes.com

KMWE blijft investeren in uitbreiding en vernieuwing van het machinepark. Onlangs werden een 5-assige Chiron Mill (bewerkt componenten tot drie meter), twee Armada kantbanken en de eerste twee (van in totaal vijf) Globe ver-

spaningscellen in bedrijf genomen. ‘Met die Globe’s maken we een stap naar de derde generatie automatisering met stand-alone machines die gerobotiseerd gaan worden’, aldus ceo Edward Voncken. www.kmwe.com

LEES VERDER OP PAGINA 59

februari 2015

Zet uw ambitie om in strategie! Met Pulse & Microsoft Dynamics AX

+31 (0)88 - 424 28 28 info@pulse.nl www.pulse.nl

GELEVERD GEINVESTEERD VERVOLG VAN PAGINA 57

WONINGBOUW

NOM participeert in De Vries Trappen De Vries Trappen heeft, na een voor de woningbouw slechte tijd, de weg omhoog hervonden. Het Heerenveense bedrijf wist de omslag te maken van een sterk productiegedreven naar een volledig vraaggestuurde (quick response manufacturing) onderneming.

Om de aanwezige marktkansen te kunnen pakken, zijn investeringen nodig. Het geld daarvoor is er, nu de NOM een minderheidsbelang heeft genomen. www.nom.nl www.devriestrappen.nl

PROCESTECHNOLOGIE

Flowid schaalt op in nieuwe fabriek in Limburg Flowid uit Eindhoven gaat in een kleinschalige fabriek op Brightlands Chemelot Campus zijn gepatenteerde spinning disc-technologie commercieel toepassen. Flowid’s chemische reactor is kleiner, veiliger, efficiënter en milieuvriendelijker dan conventionele reactors.

Met dit ‘Spin-in’ project is 1,7 miljoen euro gemoeid, waarvan 700.000 euro subsidie uit OP-Zuid (Operationeel Programma ZuidNederland). De fabriek moet eind 2015 draaien. www.flowid.nl/documents/ ReactorMP4.mp4

KUNSTSTOFINDUSTRIE

ELHI investeert in spuitgietmachine ELHI Polymer Moulding heeft een 50-tons spuitgietmachine (Engel

e-Victory) aangeschaft met een volledig elektrische injectie-eenheid en

geïntegreerde robot. De machine is uitermate geschikt voor het spuitgieten van kleine technische precisieonderdelen. De nieuwe e-move een-

knops-bediening vraagt wat oefening maar werkt daarna eenvoudig en snel, ervoeren ze in Eindhoven. www.elhi.nl

MACHINEHANDEL

NOM en Doefonds Fryslân steunen groei ZoCon Zonderland Constructies (ZoCon) in Joure denkt zijn landbouwmachines meer en meer ook buiten Europa af te kunnen zetten. ZoCon ontstond in 2010, toen handelsbedrijf Zonderland Machinehandel in een productie- en handelsorganisatie transformeerde. Om de export naar Afrika en Oceanië verder te vergro-

ten en naar Zuid-Amerika te kunnen exporteren, moet ZoCon uit voorraad kunnen leveren. Achtergestelde leningen van de NOM en het Doefonds Fryslân maken dat nu mogelijk. www.zonderlandmachinehandel.nl www.nom.nl

MEDICAL

PendraCare: sneller innoveren met lening NOM Katheterontwikkelaar PendraCare in Leek kan dankzij een lening van de NOM sneller nieuwe producten op de markt brengen. PendraCare (80 werknemers, dochter van Wellinq) verkoopt zijn katheters voor onder meer cardiologische, radiologische en urologische toepassingen in ruim 25 landen. Voor grote

strategische partners produceert het oem-producten. Samen met Sentron, een andere Wellinq-dochter, werkt PendraCare aan nieuwe, smart katheters. www.pendracare.com www.nom.nl www.wellinq.com

februari 2015

UW TOTAALOPLOSSING VOOR INDUSTRIELE AUTOMATISERING & AANDRIJFTECHNIEK Al sinds de oprichting staat Motion Control Automation BV bekend als specialist in het adviseren en leveren van elektrische en mechanische aandrijfsystemen. Het denken in klantoplossingen staat hierbij voorop. MCA is onderdeel geworden van Biesheuvel Techniek, totaalleverancier voor alle onderhouden productiebenodigdheden in de industriële markt. Daardoor is het krachtige werkterrein verbreed naar totaaloplossingen voor industriële automatisering en aandrijftechniek.

WWW.MCABV.NL

Aandrijftechniek

Pneumatiek & Hydrauliek

Flow & Sealing

WWW.BIESHEUVELTECHNIEK.NL

Tooling & Verspaning

Safety

Gereedschappen

Industrial Supplies

Lastechniek

Bevestiging & Montage techniek

Reiniging

KORT

PERSONALIA Willem Endhoven is Arjan Gelderblom opgevolgd als directeur van ver-

LOF VOOR VMO HIGHTECH TALENT MASTERCLASS Doelstelling was mensen uit het technisch middenkader voor te bereiden op de stap naar het (algemeen) management. Negen deelnemers van industriële bedrijven als Aebi-Schmidt (Nido), AFMI, Bouman, Drenth Gearboxes en Eaton startten begin 2014 met hun opleiding VMO Hightech Talent Masterclass. In het programma leerden professionals met een technische achtergrond effectiever en slagvaardiger te functioneren in hun eigen werksituatie. Het samenwerken aan door de deelnemende bedrijven ingebrachte praktijkvraagstukken rond technische en bedrijfskundige thema’s stond in de leermethode centraal. Tijdens de feestelijke afsluiting vorige maand bij STODT Toekomsttechniek in Hengelo (Ov) vielen er uit de mond van de deelnemers veel lovende opmerkingen over het programma te noteren. ‘Op het gebied van communicatie is een wereld voor me open gegaan’, stelde de een. Zijn

collega: ‘Ik ben er achter gekomen dat we allemaal te kampen hebben met dezelfde soort problemen, ook al is de tak van sport geheel anders.’ Weer een ander zag vooral de voordelen van het opgebouwde netwerk waar hij later als bedrijfsmanager veel baat bij zou kunnen hebben. En een vierde was blij zijn kennis van lean te hebben ‘opgepoetst’ en zijn zelfvertrouwen te hebben vergroot. Vanaf 2 april krijgt de masterclass een vervolg onder de naam ‘MidTech Netwerkgroep’. Dit kennisplatform wil informeren en inspireren door nieuws, visies van experts, interessante projecten en innovatieve producten, en met evenementen. Tegelijkertijd moet het platform een zakelijk netwerk worden van personen in het industriële middenmanagement. De organisatie is weer in handen van STODT en de Verenigde Maakindustrie Oost (VMO). www.vmo.nl www.hightechtalent.nl

in het eerste kabinet-Rutte, volgt per 1 maart Jan Willem Kelder op als voorzitter raad van bestuur TNO.

eniging High Tech NL. Gelderblom is benoemd tot Score external partnerships Het bedrijf ontwikkelt en promanager ergonomische bij Océ Technologies. duceert ‘zitoplossingen’ voor de bedrijfsomgeving. In het segment bedrijfsstoelen is Score Peter Overmann is aangesteld als marktleider Nederland. Het is ook vice presidentin technologiestrategie van op de Duitse markt actief. Maar, om TomTom. het potentieel van die enorme markt André Braakman is Marcel van Haren opgevolgd als branchemanager van FEDA, de branchevereniging van de aandrijftechniek.

Hein Gijsbers is de nieuwe locatie-

Bas Berkhout is aangetreden als

directeur van FEI Company in Eindhoven. Gerrit van der Beek legde die functie – en die van vice president technnology – onlangs wegens ‘verschil in inzicht’ neer. Gijsbers was sinds 2011 coo bij FEI.

new business director van ontwerpbureau GBO.

Paul de Krom (foto), staatssecretaris

Adrie van Bragt is benoemd tot coo

en lid raad van bestuur van Neways Electronics International.

Cor van der Graaf is vorig jaar

benoemd tot managing director van HARTING België, in aanvulling op zijn functie als managing director van HARTING Nederland en HARTING Manufacturing in Den Bosch. Robbert van der Kruk is aangesteld

Wim van Sluis is Arie Kraaijeveld

opgevolgd als voorzitter van Stichting Nederland Maritiem Land, dat twaalf maritieme sectoren verbindt.

als directeur development & engineering bij KMWE. Hij heeft onder meer gewerkt bij ASML, Agilent Technologies en Bosch.

februari 2015

SAMENONDERNEMEN Link Magazine signaleert fusies, allianties en overnames in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

OVERNAMES SEMICON

Kulicke & Soffa neemt Assembléon over Pick & place-machinefabrikant Assembléon is overgenomen door Kulicke & Soffa. De Singaporese bouwer van assemblageapparatuur voor halfgeleiders en leds verwacht synergievoordelen van de overname, met voor het Veldhovense Assembléon jaarlijks zo’n tien pro-

cent omzetgroei (omzet in 2014: 90 miljoen dollar). De overname levert investeringsmaatschappij H2 Equity Partners (tachtig procent aandeel) en Philips (twintig procent) 98 miljoen dollar op. www.kns.com www.assembleon.com

SOLAR

Amtech/Tempress koopt SoLayTec SoLayTec, de Eindhovense bouwer van solarmachines, is overgenomen door Amtech Systems, moederbedrijf van Tempress Systems. Het Duitse RENA had SoLayTec al een poos in de etalage staan. De technologie van SoLayTec (atoomlaag-

depositie) wordt geïntegreerd in die van Tempress (machines voor ntype zonnecellen, zoals PERC). Amtech verwacht van SoLayTec in 2016 een ‘significante bijdrage’ aan de omzet. www.amtechsystems.com, www.solaytec.com

OFFSHORE

Koninklijke IHC neemt SAS Offshore over Koninklijke IHC heeft SAS Offshore in Alphen a/d Rijn overgeno-

men. Dat ontwerpt en produceert dek-uitrusting (pijpenlegsystemen,

lieren en aanverwante) voor de offshore olie & gasmarkt. Ook SAS Offshore’s minderheidsbelang in het Noorse AXTech (ontwerp, installatie en onderhoud van heavy lifting en handling equipment voor ruwe, cor-

rosieve maritieme omgevingen) ging over naar IHC. Hiermee versterkt het zijn positie als leverancier van geïntegreerde offshoresystemen en schepen. www.ihcmerwede.com

ENGINEERING

Kristalliseerpoot Avantium naar Technobis Technobis heeft de activiteit kristalliseersystemen van Avantium overgenomen. Wereldwijd gebruiken diverse grote bedrijven die systemen voor onderzoek naar (nieuwe) geneesmiddelen. De combinatie van Avantium’s platform voor kristalliseeroplossingen en Technobis’ kunnen en kennen in optische,

elektrische en mechanische engineering zal naar verwachting tot snellere innovaties leiden. Technobis is al langer partner van Avantium voor engineering, ontwikkeling en assemblage. www.avantium.com www.technobis.com www.crystallizationsystems.com

CERTIFICERING

Dekra neemt QuieTek uit Taiwan over Certificeerder Dekra breidt met de aankoop van QuieTek Corporation zijn activiteiten in Azië uit. QuieTek (250 medewerkers, vier laboratoria in Taiwan en China) is gespecialiseerd in het testen van radio, draadloze technologie en elektromagnetische compatibiliteit

(emc). Daarnaast ontwerpt en bouwt het testkamers voor emckeuringen. De overname versterkt Dekra’s positie als tester en certificeerder van elektronische producten en onderdelen. www.dekra.nl

early involvement is one of our smart solutions “tbp is veel meer dan alleen een EMS-partner”

Vlakbodem 10 • 3247 CP Dirksland the Netherlands

februari 2015

T +31 187 602 744 F +31 187 603 497

I www.tbp.eu E info@tbp.nl

INDUSTRIËLE DIENSTVERLENING

INNOVATIESTIMULERING

Cepro International onderdeel van Indutrade

TU/e en BOM bundelen krachten voor innovatieve start-ups

Indutrade Benelux heeft Cepro International uit Rijen overgenomen. Cepro verzorgt complete projecten en levert kant-en-klare beschermingsproducten voor laswerkplekken. Indutrade Benelux, onderdeel van het Zweedse

Indutrade AB, vermarkt technische componenten, systemen en services voor industriële nichetoepassingen. Cepro wordt onderdeel van de divisie Special Products. www.indutradebenelux.com

De Technische Universiteit Eindhoven en de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij gaan het TU/e Science Park versneld tot een broedplaats voor innovatieve bedrijvigheid ontwikkelen. Doel is de overlevings- en groeikansen

voor start-ups te verbeteren. De focus ligt op projecten binnen de strategic areas van de TU/e: duurzame energie, slimme mobiliteit en gezond ouder worden. www.tue.nl www.bom.nl

METAALGIETEN

ENERGIE

MGG koopt Duitse aluminiumzandgieter

Cluster ontwikkelt roadmap energieopslagsystemen

MGG Holding in Tegelen heeft alle aandelen van het Duitse Metallguss Schiefelbusch overgenomen. Dochtermaatschappij MGG Netherlands en Schiefelbusch zijn complementair op het gebied van aluminium-

DNV GL, TU Delft en Berenschot ontwikkelen voor de topsector Energie een roadmap voor energieopslagsystemen in Nederland. Die moet aangeven waarop overheid, industrie en onderzoekers zich de komende vijftien jaar moeten richten. Lokale en centrale opslagsyste-

zandgieten. De nieuwe constellatie is goed voor een omzet van 100 miljoen euro en telt ruim 700 medewerkers in Nederland en Duitsland. www.mgg.com, www.schiefelbusch.de

ALLIANTIES

AEROSPACE

METAALBEWERKING

F. Hoffmann en METALCare samen in Hoffmann-Metalcare F. Hoffmann (machines en gereedschappen voor de spaanloze metaalbewerkingsindustrie) en METALCare (zaagmachines en zaagstraten) hebben hun krachten gebundeld in Hoffmann-Metalcare. De nieuwe onderneming is geves-

men voor duurzame energiebronnen als zonne- en windenergie zijn van belang om de energievraag en -opwekking in balans te krijgen. De roadmap wordt op 1 maart 2015 gepresenteerd. www.topsectoren.nl www.dnvgl.com/energy

tigd in Zwijndrecht en biedt een compleet programma producten en systemen voor bewerkingen in de metaalindustrie. Ook advies, service en onderhoud zitten in het pakket. www.hoffmann-metalcare.nl

KMWE en Fokker breiden samenwerking uit KMWE en Fokker hebben een langjarig contract gesloten voor de levering van vleugelonderdelen. De eerste testproducten worden medio dit jaar aan Fokker Aerostructures in Papendrecht geleverd. KMWE zal substantieel bijdragen aan de technologische productontwikkeling en

heeft geïnvesteerd in een 5-assig cnc-bewerkingscentrum met een bereik van 3.000 x 820 x 630 mm. Daarmee vergroot KMWE zjin productrange aanmerkelijk. www.kmwe.com www.fokker.com

februari 2015

Voorbeeldfunctie inbegrepen

Om het grootste voorbeeld te worden hoef je zelf niet groot te zijn. Integendeel. Zo verrast ons nieuw C 12 machineconcept met een compacte, uiterst ruimtebesparende bbouwwijze – en een reeds geïntegreerd gereedschapmagazijn. Dit gereedschapmagazijn kan worden uitgerust tot wel maximaal 71 gereedschappen. En dat allemaal in de beproefde, duurzame precieze Hermle kwaliteit, gecombineerd met de misschien wel beste 5-assige-technologie.

Bezoek ons op de MTMS in Brussel 25 T/M 27 maart 2015, hal 5, stand N°40

www.hermle-nederland.nl Hermle Nederland B.V. · Venloseweg 70d · 5961 JD Horst · Nederland · Telefoon 077-3961761

KORT RUIMTE VOOR VERDERE GROEI TRIOLIET Familiebedrijf Trioliet, producent van voertechniek voor de melkveehouderij, breidt fors uit. Najaar 2014 startte in Oldenzaal de bouw van een nieuw logistiek centrum en een extra montagehal. Volgens algemeen directeur Robert Liet – opvolger van de broers/oprichters (in 1950) Fred, Kees en Max Liet – is de uitbreiding mede bedoeld om in lijn machines te gaan produceren middels lean manufacturing. ‘Voor een bedrijf als het onze is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Want ons assortiment is breed en modulair. Zo’n 80-85 procent van onze omzet realiseren we door export naar meer dan veertig landen en elk land stelt weer andere eisen aan het product.’ Trioliet groeit gestaag en heeft vandaag de dag 230 mensen in dienst. Een dertigtal werkt in de productontwikkelings-/ engineeringsafdeling aan aspecten als vergroting van de capaciteit, reductie van het energieverbruik van de machines en verdere automatisering. ‘Met onze automatische voersystemen bieden we klanten de mogelijkheid om door te groeien in combinatie met een aanzienlijke reductie van

de benodigde arbeid.’ Onlangs ontwikkelde Trioliet de grootste voermengwagen ter wereld (inhoud 52 kuub) voor de Noord-Amerikaanse markt. ‘Daar heb je melkveehouders met een veestapel van 10.000 tot

20.000 stuks.’ Trioliet heeft niet heel veel last van de crisis gehad, vertelt de ceo. ‘We acteren in een redelijk stabiele markt, met in landen als China en Brazilië nog voldoende groeimogelijkheden. We werken bij

voorkeur met eigen salesmensen. Dat helpt je in je contacten met de dealers, want daar leveren we aan – en die moeten Trioliet bovenaan hun lijstje hebben staan.’ www.trioliet.com

DUURZAME ASSEMBLAGEHAL VOOR VALK WELDING Valk Welding heeft najaar 2014 een gloednieuwe assemblagehal (1.700 vierkante meter) in gebruik genomen. Het is inmiddels het derde pand van Valk Welding in Alblasserdam. De timing was uitstekend gezien de explosieve stijging van nieuwe orders in de laatste twee kwartalen van 2014. In de nieuwe assemblagehal zullen de grotere installaties worden opgebouwd. Er is meer ruimte voor de assemblage, waardoor er veertig procent minder tijd nodig is voor het oppakken en verplaatsen van installaties van de ene plek naar de andere. In de nieuwe hal komt ook het belang dat Valk Welding hecht aan maatschappelijk verantwoord ondernemen tot uitdrukking. Er zijn ‘grijswatertanks’

De nieuwe assemblagehal in Alblasserdam. Foto: Valk Welding

geïnstalleerd waarin het regenwater wordt opgevangen voor het doorspoelen van de toiletten. Voorts is de hal voorzien van ledverlichting en

een effectief klimaatbeheersysteem. Voorts is de luifel geschikt gemaakt voor het later plaatsen van zonnepanelen. www.valkwelding.com

MET ONS KUNT U ALLEEN DE GOEDE KANT OP!

U heeft een innovatief idee en heeft anderen nodig om dit te realiseren? Of u wilt voor uw business case samenwerken met andere bedrijven of kennisinstellingen? ERAC is uw partner! Heeft u de overheid nodig, bijvoorbeeld voor subsidie? Wij zijn op de hoogte van de nieuwste subsidieprogramma’s en helpen u bij de realisatie van uw business case. Innovatie vraagt om nieuwe partnerships. Wilt u eens klankborden? Wij maken graag kennis met u. Bel 073 7000 340 en maak een persoonlijke afspraak met één van onze adviseurs.

Vughterweg 47a 5211 CK ‘s-Hertogenbosch Tel.: +31 (0)73 7000 340 www.erac.nl

WWW.ZICHTBAREIMPACT.NL

februari 2015

...koud kunstje... ... containeroplossingen...

AGENDA 3-5 MAART 2015 RAPIDPRO 2015 (VAKBEURS + CONGRES) VELDHOVEN Over de laatste ontwikkelingen in snel ontwerpen en (kleine series) producten en prototypes maken. Voor aanbieders, productontwikkelaars en dienstverleners in 3D-printers, scanners, meetapparatuur en software. Zie: www.rapidpro.nl

systems en key enabling technologies. Zie: www.hightechsystems.eu

25 MAART - 1 APRIL 2015 AUTOMOTIVE WEEK - HELMOND Internationaal evenement over mobiliteitsinnovatie. Met demo’s, congres en opening landelijke innovatiecentrale voor verkeersmanagement. Zie: www.automotiveweek.nl

17-20 MAART 2015 EFFICIENCY IN IEDERE DIMENSIE (DEMOWEEK) - EDE/VEENENDAAL Open dagen over praktisch en doeltreffend produceren; met de nieuwste technieken op het gebied van productiesoftware, robotisering, machinebesturing, meten, 3D-printen en verspanen. Zie: beta.demoweek.nl

31 MAART 2015 ZIE 2015 (BEURS + LEZINGEN) - DELFT Vervolg op het Zuid-Holland Instrumentation Event, voor hightech ondernemers, onderzoekers, onderwijzers en investeerders uit de provincie. Zie: www.hollandinstrumentation.nl

13-17 APRIL 2015 18 MAART 2015 DAG VAN DE INGENIEUR - ENSCHEDE Rondleidingen, lezingen met als thema ‘Shaping the future’; met uitreiking eerste Prins Friso Ingenieursprijs. Zie: www.kivi.nl

HANNOVER MESSE (VAKBEURZEN) HANNOVER (D) ’s Werelds grootste industriële beursevenement, met tien vakbeurzen en actuele thema’s als Industrie 4.0, energieefficiency en lichtgewicht construeren. Meer informatie: www.hannovermesse.de

25-26 MAART 2015 HIGH-TECH SYSTEMS 2015 ’S-HERTOGENBOSCH Internationaal event over high-tech

15-16 APRIL 2015 EMPACK (VAKBEURS + CONGRES) ’S-HERTOGENBOSCH

Grootste verpakkingsbeurs van de Benelux; met het nieuwste op het gebied van verpakkingen, verpakkingsmachines en -diensten. Zie: www.empack.nl

21-23 APRIL 2015 MAINTENANCE NEXT (VAKBEURS + CONGRES) - ROTTERDAM Technologie- en onderhoudsexpo over de onderhoudsindustrie van vandaag én morgen; met de thema’s arbeid, innovatie en waardecreatie. Zie: www.maintenancenext.nl

22-23 APRIL 2015 MATERIALS 2015 (VAKBEURS + CONGRES) VELDHOVEN Trefpunt voor professionals betrokken bij de keuze, het toepassen en (na)bewerken van materialen. Met focus op de driehoek properties – applications – solutions. Zie: www.materialenbeurs.nl

23 APRIL 2015 IP CONGRES 2015 - KAATSHEUVEL Congres georganiseerd door Arnold + Siedsma; thema: ‘De waarde van IP’. Diverse sprekers en workshops. Zie: www.arnold-siedsma.nl

2-4 JUNI 2015 ELECTRONICS & AUTOMATION (VAKBEURS + CONGRES) - UTRECHT Platform voor laatste ontwikkelingen en innovaties in testtechnologie, elektronicacomponenten en -productie, design & engineering. Met waaier aan seminars. Zie: www.eabeurs.nl

3-4 JUNI 2015 PHOTONICS EVENT 2014 (VAKBEURS + CONGRES) - VELDHOVEN Inclusief PhotonicsNL conferentie. Gelijktijdig met Vision Robotics & Mechatronics 2015. Zie: www.photonics-event.nl

23 APRIL 2015 EUROPEAN CONFERENCE ON THE FUTURE OF BUSINESS EDUCATION IN PACKAGING ENSCHEDE Focus: hoe behoud en stimuleer je kundige werknemers voor het vak – en opleidingen in – verpakken? Zie: www.nvc.nl

3-4 JUNI 2015 VISION ROBOTICS & MECHATRONICS 2015 (VAKBEURS + CONGRES) - VELDHOVEN Inclusief RoboNED conferentie. Gelijktijdig met Photonics Event 2015. Zie: www.vision-robotics.nl, www.roboned.nl

VAKBEURS

‘s -Hertogenbosch Brabanthallen 22 & 23 april 2015

Bent u er ook bij?

Innovations in industrial motion control and drive technologies

vakbeurs MOCON @MOCONNL / #mocon2015

www.easyfairs.com/mocon-nl

februari 2015

Maakt u er een succesvol jaar van? De maakindustrie verandert: concurrenten komen van over de hele wereld, innovaties volgen elkaar in hoog tempo op en klanten eisen meer snelheid, flexibiliteit en zekerheid. Met meer dan 700 bedrijven die werken met onze business so ware, weten wij hoe een maakbedrijf van deze uitdagingen een succes maakt. Ook in 2015 ze en wij onze business so ware en medewerkers graag in voor uw succes.

DE NUMMER

Demo of meer weten? Kijk op isah.nl of bel 088 4724 000

SOFTWARE VOOR DE MAAKINDUSTRIE.