Palad Vol. 20

palad

1

2

3

About the cover Kung minsan, may nalilikha na tayong mundo sa ibayo ng ating kamalayan upang makaalpas sa mundong ating nakagisnan. *** Hayaan mong dumaluyong ang haraya tungo sa iyong mga mata. Mananatili ito sa iyong puso—ang kaibuturan ng wala, at ng lahat. Doon mo lamang matatanaw ang isang pares ng mga bisig na inaabot ka—isang imbita ng marahuyo na kumakatok sa pagal mong diwa. Doon mo lamang matutuklasan ang mundong hindi abot ng agham at pangangatwiran.

Abutin mo. Humakbang ka sa mundong naghihintay sa iyo. Tahakin—hanggang sa ikaw na mismo ang maging mundo.

4

palad

Literary Digest of Heraldo Filipino

Jason Christopher Paz Palad Editor Anri Ichimura, Jazmine Estorninos, Bianca Isabelle Lariosa, Kelsey Telo, Ralf Dugan, and Jomar Villanueva Writers Denise Valentino, Crisselda Robles, Marie Anthonette Gadon, Rochelle Rivera, Danielle Vince Capuno, Yngwie Eusebio, Hannah Relanes, and Anna M. Contributors Mikaela Torres, Justine Bea Bautista, Camille Gallardo, Lynoelle Kyle Arayata, Marco Belarmino, Christian Mateo, Stephanie Arreza, Sheka Ignaco, Jean Quinto, Pia Marantan, and Leonor Thel Gomez Artists Anri Ichimura Layout Artist

5

Message People once thought that the world was flat—that the sun and the stars revolved around the earth and all the celestial beings within it. That’s what we believed because that was all we could see—which is a valid notion. Yet the more we see, the more we realize how much we don’t know. We’d be committing the same error if we thought this world was all there is.

The most basic understanding of the universe is that it encompasses everything, yet a better definition would be that it can encompass anything. The universe expands beyond what our telescopes can detect, so who’s to say there’s even an end? I doubt we’ll ever know. It is exactly in those unchartered stars that Palad, Volume XX, has come to fruition.

Exploring worlds beyond worlds and worlds within worlds, this volume of the literary digest will discover the true insignificance of human life in the total cosmic flow of things. Where infinite realities are created from every possible outcome that could ever be manifested—where different universes lead to different histories and different stories.

Perhaps the reason the concept of the multiverse is so enthralling is because we read and write to live in these worlds in order to escape our own. But hopefully, in these infinite realities, we come to learn how to create a better world than our own.

And perhaps in another world, we already have.

Anri Ichimura Editor in Chief

6

Foreword Buksan ang iyong mga mata. Haraya’y paliparin mong malaya sa pagbuklat nitong Palad. Amuyin ang bawat pahina habang tangan-tangan ng mga palad mo ang Palad na ito.

Hawak mo ang mundo—ang mundo na ginawa ng agham at ng mga batas upang maintindihan at matawag na “atin.” Ngunit ang ating pagkakakilanlan sa mundo ay isang ilusyon, isang tanikala, isang kahibangang lumalapat ng taning sa ating kaalaman. Subalit may mundong ating hindi nakikita sa pagpikit ng ating mga mata, sa pagpinta ng kadiliman sa himpapawid, sa ilalim ng marahas na karagatan, at sa makapal na usok na bumabalot sa ating mga baga.

Hawak mo ang mundo—ang mga kuwento at tula ng mga manunulat na ginawa nang buhay ang pag-aalay nila ng sarili nilang buhay para ika’y mabuhay sa kanilang mga mundo. Hindi ginawa ang Palad para lang makita mong nakabalandra sa iyong kolehiyo at lagpasan. May dahilan kung bakit kami nagsusulat; at tangan-tangan mo ang isa sa mga dahilan.

Sa edisyong ito ng Palad, layunin naming ihandog ang magkakaibang mundong lingid sa ating kaalaman. Sa labas ng apat na sulok ng silid aralan at ng ating tahanan, may mga mundo sa labas ng ating mundo—nakakubli man o lantad. Isusulat, bubuhayin ang mga kuwento ng iba’t ibang sektor ng lipunan hanggang ito ay marinig at makarating sa inyong kamalayan.

Nais naming basagin ang inyong kaalaman tungkol sa mundo at palitan ito ng mas malalim na kamalayan. Nawa’y ang aming haraya ay maging katotohanan.

Ituloy mo lang ang pagbabasa. Naka-isang hakbang ka na patungong kamalayan. Ngayong nabatid mo na ang aming mundo, bumisita ka paminsan-minsan. At kung makarating ka man sa dulo ng aklat na ito, nagawa na namin ang aming tungkulin.

Jason Christopher Paz Literary Coordinator

7

Table of Contents

8

12

Shortcut Crisselda Robles

37

Preamble Anri Ichimura

13

Oyayi sa panganorin Jason Christopher Paz

38

Panimula Jason Christopher Paz

15

Galos sa gunita Jason Christopher Paz

39

Bakunawa Danielle Vince Capuno

21

XX Bianca Isabelle Lariosa

41

Marahuyo Jason Christopher Paz

26

Tumbang preso Leonor Thel Gomez

47

Doppelganger Jason Christopher Paz

28

For now, baby soup Marie Anthonette Gadon

50

Bermuda Jason Christopher Paz

31

Shameless Bianca Isabelle Lariosa

51

Bright Yngwie Eusebio

34

Biyaheng Katipunan Jazmine Estorninos

54

Spaceman Rochelle Rivera

57

Abstract Anri Ichimura

78

Scarred Yngwie Eusebio

61

ABaKaDa Ralf Dugan

79

Pagyao Kelsey Telo

65

Trail of shadows Jason Christopher Paz

82

Summer sale Bianca Isabelle Lariosa

71

Pula Yngwie Eusebio

85

Sitio Ma-i Jomar Villanueva

74

Tubig Hannah Relanes

91

Void Marie Anthonette Gadon

75

Lost voice Anna M.

92

Solace Anri Ichimura

76

Eulogy for a bookworm Bianca Isabelle Lariosa

94

Why I don’t believe in ghosts Denise Valentino

77

Kandado Jason Christopher Paz

95

Last log Denise Valentino

9

10

“Psst, bata. Halika. May sasabihin ako sa’yo—isang sikreto.”

11

Shortcut CRISSEL DA ROBL ES

Iniunat ang kamay, nais na abutin ka. ‘Di inakalang tatagos sa iyong panahon, tungo sa’yo na hindi ko pa nakikilala.

12

Oyayi sa panganorin JASON CH RISTOPH ER PAZ

Maingat kong tinahak ang puno sa aming bakuran na hindi ko inakalang tutubo hanggang langit.

Natanaw ko ang bunga, kung gayo’y ilang sanga pa ang aking nilagpasan upang maabot ito.

Ngunit hindi ang bunga ang aking sinadya, kundi ang sanga sa pinakatuktok, kung saan natatanaw ko ang lahat.

Pinikit ko ang aking mga mata, hinayaang haplusin ng hangin ang mga talukap na inakala kong natanaw na ang lahat.

13

14

Galos sa gunita JASON CH RISTOPH ER PAZ

T

atlong katok lamang sa pintuan ang kailangan upang mapatingin si Karina mula sa kanyang papel. Natigil ang kanyang isinusulat. Nang kanyang buksan ang pinto’y bumungad si Dr. Anastacio para kumustahin ang kalagayan niya. Nginitian niya ang doktor at itinuloy ang pagsusulat.

Naalala ni Karina noong unang araw na pinuntahan niya si Dr. Anastacio sa kaniyang klinika. Tirik na tirik ang araw sa labas nito, pintado ng mga alapaap at nakapapaltos ang sikat ng araw. Ngunit nang pinagbuksan siya ng pinto ay halata sa mukha ng doktor ang pagkagulat.

Sino ba namang hindi mabibigla; hindi makatingin ang babae sa doktor sa mga mata at natatago ng buhok ang kalahati ng kaniyang mukha. Ngumiti si Karina ngunit pilit, na parang may bumabagabag sa kaniyang dibdib na nais niyang mawala. Pinapasok siya ng doktor at pinaupo habang sa kabilang upuan naman umupo si Dr. Anastacio. Napansin ng doktor na nanigas ang kaniyang katawang tila estatwa habang suot niya ang isang puting bestida at maikling pantalon. Nagmukha siyang basang sisiw sa doktor. Inayos ni Dr. Anastacio ang kaniyang salamin. Napatingin ang babae sa kaniya. Sinimulan ng doktor na tanungin ang pangalan niya.

Ngunit umiling lang ito na parang batang tumatangging magpakilala sa klase sa unang araw ng pasukan. Naisipan ng doktor na kumuha ng isang pirasong papel at panulat. Nang hindi pa rin kinukuha ng babae ang panulat, sinulat ni Dr. Anastacio ang kaniyang pangalan.

Ako si Dr. Anastacio. Kaibigan mo ako. Mapagkakatiwalaan mo ako.

Taimtim na pinagmasdan ng doktor ang babae habang dahan-dahan niyang inabot ang panulat, at tumingin sa kaniya na tila naninigurado. Tumango ang doktor bilang isang senyas na hindi siya nagsisinungaling.

Karina.

Madiin ang pagkakasulat at magkakalayo ang bawat letra. Siguro’y hindi siya sanay na magsulat, naisip ng doktor. Kinamusta niya si Karina. Ito ay magandang simula para malaman kung anong nangyari kay Karina at nang matulungan siya.

Nagsimulang magsulat ang babae.

Tulong.

Naramdaman ng doktor na may pumipisil sa kaniyang puso. Napatingin siya sa mukha ng kaniyang pasiyente. Halata ang pagkabalisa sa kaniyang mukha dahil sa namumuong luha sa kaniyang mga matang parang ilang segundo na lamang ay babagsak na.

May kamag-anak ka bang puwede nating makausap?

Nanginginig si Karina habang isinusulat ang kaniyang tugon.

Hindi ko alam. Wala akong maalala.

Sunod-sunod na luha ang tumulo sa papel.

Nagsimulang umiyak ang babae at dito unang narinig ng doktor ang kaniyang tinig— kung maituturing mong boses ang kaniyang hagulgol na umaalingawngaw sa apat na sulok ng klinika.

Sa unang araw ng pagpasok ni Karina sa mental hospital ay wala nang humpay ang kaniyang pag-iyak sa kwarto, ayaw nang kumain at mas ninanais na lang na mapag-isa kaysa makihalubilo sa ibang mga pasiyente at doktor. Ang tanging paraan lang ng pakikipag-usap niya ay sa pamamagitan ng papel at panulat.

15

Sa mga nakaraang araw na binisita ni Dr. Anastacio si Karina, may namumuo na siyang kaalaman tungkol sa babae sa pamamagitan ng mga pagsusulit na may kinalaman sa kaniyang katalinuhan at pagsusulit upang malaman ang kaniyang pagkatao. Sa mga nagdaang terapewtika nila, totoo ngang wala nang maalala ang babae tungkol sa buhay niya; maski ang kaniyang buong pangalan at kung saan siya nakatira ay tila nakaligtaan na ng panahon. Pero sa kabutihang palad, sa tulong ng isang speech therapist ay unti-unti na siyang nakakapagsalita datapwat nahihirapan pa siyang bumuo ng mga pangungusap. Kahit na ganito, ito’y isa pa ring malaking pagsulong upang malaman ang nararapat na pamamaraan sa kaniyang kaso.

“A-ako s-si K-K-Karina.” Tugon ni Karina sa doktor nang tinanong siya kung ano ang pangalan nito. Kahit na siya’y nabubulol pa rin, malaki ang naitulong ng speech therapist.

Nagagamit ito ni Dr. Anastacio para mas madaling makipag-usap sa kaniya.

Hindi lang ang pagsasalita ni Karina ang bumubuti pero gayundin ang kaniyang alaala.

Binibigyan siya ng doktor ng mga terapewtika na makatutulong upang kaniyang maalala ang nakaraan. Napangiti ang doktor sa kanyang progreso. Sa mga nagdaang araw, unti-unti na ring naaalala ni Karina ang kaniyang apelyidong Andiong, at ang kaniyang pamilya ay— “P-patay na sila.” Naibulaslas ni Karina sa sesyon nila ngayon. Napansin ni Dr. Anastacio na humingang malalim ang babaeng parang kinailangan niya ang kakarampot na hanging iyon upang ipagpatuloy ang kaniyang sinasabi. Nagbabanta ang mga luhang tumulo sa kaniyang mga pisngi. Kapos ang kaniyang hiningang parang lobong umiimpis sa kakulangan ng hangin.

“Puwede naman tayong tumigil, Karina. Sabihin mo lang—umiling si Karina.”

Kahit na minungkahi ni Karina na kaya niyang ipagpatuloy, tiningnan muna siya nang matagal ng doktor upang makasiguro. Nang nakita ng doktor na kaya pa naman ni Karina, nagtanong siya ng tatlong bagay na kaniyang naaalala. Binalot ng katahimikan ang klinika nang sinikap niyang may maalala. Hinukay niya ang kayamanang nakatago sa kaibuturan ng kaniyang isip.

“I-Ilaw…Usok…Mata…” *** “Ilaw…Usok…Mata…”

Nakakatakot ang mga ilaw na galing sa mga sasakyang pangmilitar at tangke, naisip ni Karina habang nagtatago sa likod ng isang gusaling nasira dulot ng mga bombang nagliliparan sa kanilang siyudad.

Ito na ang Marawi ngayon.

Tinakpan ng makapal at maitim na usok ang dating maputing langit na parang lonang nadumihan ng itim na pintura. Nagkalat ang mga bangkay—ng mga bata’t matatanda, at parang naging pangalawang suson ng lupa. Nabalot ng maarighang usok ang kanilang mga baga. Ang mga dating nagtataasang gusali ay naging yagit na lamang upang tapak-tapakan.

Ang mga bahay na puno ng pagmamahalaan ay naulanan ng mga balang hayok na may matamaan. Hindi na niya makita ang kaniyang asawa at dalawang anak na naglaho sa kaguluhan—nang walang katiyakan at pag-asang makikita niya pa ang mga ito.

Hindi makapaniwala si Karina sa kaniyang nakikita, ito’y parang isang panaginip na hindi niya aakalaing magkakatotoo. Bangungot, kung maituturing—isang bangungot na nilalamon siyang buhay.

Ang dating mga batang naglalaro sa kalsada ay napalitan ng mga sundalo at terorista.

Pero kung susuriin, para rin silang mga batang naglalaro sa kanilang mga laruang baril—nag-uunahang maubos ang kalaban, nag-uunahang matikman ang matamis na 16

pagkapanalo. Hindi ito ang natandaan niyang lugar kung saan siya lumaki, kung saan siya gumawa ng mga alaalang akala niyang hindi makalilimutan, subalit ngayon, ang mga bagay na minahal niya ay unti-unting dumudulas sa kaniyang mga daliri—kahit anong kapit ay bumibitiw.

Hindi na niya mababalik pa. Nawala na ang lahat ng kaniyang pinaghirapan sa makapal na usok at malakas na putukan.

Bumalik lang si Karina sa realidad nang maramdaman niya ang pagkislot ng kaniyang apat na buwang gulang na anak sa kaniyang mga braso. Siya na lang ang tanging dahilan kung bakit siya’y humihinga pa, naisip ni Karina habang pinagmamasdan ang sanggol. Ito ang bunso niya. Sarado pa ang mga mata nito, pero mas mabuti na hindi niya nakikita ang kaguluhan na bumalot sa Marawi; mas mabuti nang ignorante kaysa madamay sa gulong hindi nila ginustong pasukin.

Sa lahat ng giyera, walang mananalo, pero may katumbas itong hindi masusukat na poot at pighating mag-iiwan ng marka na maaalala ng lahat.

Hindi na alam ni Karina ang gagawin, nalulunod siya sa dagat ng mga taong gustong makatakas sa peligro. Sari-saring mga katawan ang nabubunggo ng mag-ina pero titiisin niya ang lahat para ilayo sa kapahamakan ang dalawa. May isang sundalong nagtuturo kung saan sila dapat pumunta, at para silang mga langgam na sumusunod sa kanilang pangulo. Parang toreng gumuguho ang mga binti ni Karina sa pagod kakatakbo sa lugar na walang katiyakang kaligtasan. Ang mga matang pumapalibot sa kaniya ay sumisigaw ng tulong, nagdadasal sa kung anumang diyos na nakikinig sa kanila—kung may nakikinig man.

Dapat ay naglalaro ang mga bata, nagtatakbuhan at naghahabulan kasama ang kanilang mga kalaro—hindi nagtatakbuhan para sa kanilang mga buhay.

Naputol ang kanilang linya nang may nahulog na nag-aalab na puno. Sumunod ang takot na sigaw galing sa mga tao. Nagulat si Karina nang may lalaking nahulugan nito, at ang dugo at laman nito ay puminta sa kalsada.

Hinigpitan ni Karina ang yakap nito sa anak. “Walang mananakit sa’yo, anak, hangga’t nabubuhay pa ako,” bulong nito sa kaniya. Hinalikan niya ang noo nitong siyang ikinangiti ng sanggol.

Nagkagulo ang lahat ng tao nang may dumating sasakyang pangmilitar na humarurot sa kalsada. Lahat sila ay gustong makasakay at masalba sa kaguluhan. Itinaas na ni Karina ang kaniyang sanggol upang hindi siya masaktan at baka sakaling may mabuting kalooban na kunin ang anak niya at isakay sa sasakyang pangmilitar.

Kahit siya na lang, Diyos ko. Kahit siya na lang mabuhay, dalangin ng ina.

Nang may makakita sa anak ni Karina na nakataas sa langit, lahat nagtulungan para siya ay ipasan papunta sa sasakyang pangmilitar. Iniabot ang sanggol na parang isang tuwalyang pinag-aabot sa Pista ng Nazareno para makaabot sa karwahe. At nang nakuha na siya ng isang sundalo, nakahinga si Karina nang maluwag.

Ngunit nabulabog ang mga tao, isa na rito si Karina, nang may malakas na pagsabog na nangyari sa malapit ng sasakyang pangmilitar. Isang makapal na usok ang humarang sa kanilang paningin. Tanging naririnig niya ay isang nakakarinding ugong sa kaniyang magkabilang-tainga na napalitan naman ng mga sigaw at iyak. Dinaing niya ang sakit na gumagapang mula sa kaniyang binti paakyat ng kaniyang tiyan. Bumulaga kay Karina ang nagliliyab na sasakyang pangmilitar.

Kung saan nakasakay ang kaniyang sanggol.

Nalulunod. Nalulunod si Karina sa kanyang mga luha habang may sakit na pumipisil 17

sa kaniyang puso at hinihila siya pababa ng lupa. Ilang segundo ang lumipas habang siya’y paralisado, kasabay ng paghinto ng oras. Wala na siyang nagawa kundi sumigaw—tawagin ang kaniyang anak, ang kaniyang walang kamuwang-muwang na sanggol.

Hindi siya makapaniwala. Kahit na may saklolo na dumating sa kanila, kahit na siya ay buhat-buhat na ng mga sundalo patungo sa ambulansya—hindi niya maiwasan na tumingin sa labi ng sumabog na sasakyan. *** “Ilaw…Usok…Mata…”

Nakabubulag na mga ilaw—makukulay na ilaw, ang bumungad kay Karina sa paglabas niya ng entablado. Pintado ang kaniyang mukha ng kolorete. Binigyan niya ng matamis na ngiti ang mga lalaki sa dulo ng entablado na sumisipol at nagbabato ng barya. Ang mga mata nila ay kumikinang ngunit hayok, na tila isang tropeo si Karina—tropeo para angkinin, pagdamutan, at ilagay sa isang aparador na gawa sa kristal. Nakatitig lang ang mga lalaki sa manipis na bestidang pula ni Karina—na kasing nipis na ng kaniyang dignidad.

Nagsimulang gumiling si Karina habang ang kaniyang kurbada ay humahampas at sumasabay sa musika. Lumakas ang hiyaw ng mga manonood na puminta ng kulay-rosas sa kaniyang pisngi. Lumapit siya sa dulo ng entablado kung saan nagwawala ang mga kalalakihan habang itinuturo ang isa nilang kasama. Bumaba si Karina ng entablado at gumiling sa harap ng lalaki, ang mga kamay niya ay nakapalupot sa leeg ng lalaki na parang sawa. Nilapit niya ang kaniyang mukha sa lalaki, sa sobrang lapit ay naaamoy na niya ang hininga ng lalaki— amoy ng sigarilyo. Napakagat labi ang lalaki.

Tila hindi nakayanan ng lalaki ang kalibugang umaapaw sa kaniyang katawan at kaniyang hinila si Karina patungo sa isang bakanteng kuwarto. Hindi na dinaing ni Karina ang kirot mula sa mahigpit na pagkahawak ng lalakisa kaniyang braso.

Pera ‘to, Karina, ilang oras lang naman e, kumbinsi ni Karina sa kaniyang sarili. Inisip na lang niyang makatutulong ang pera sa pagpapagamot ng kaniyang tatay. Tinanggap niya ang ganitong trabaho para kumita, kahit na ang kapalit nito’y pagbaboy sa kaniyang katawan.

Sa halip ng mga luha na nagtatangkang tumakas sa kaniyang mga mata.

Kandado ang pintuan, malakas ang tugtog sa labas kaya imposible na may makarinig sa kanilang siping. Sinamantalahan—nagpakasawa ang lalaki sa katawan ni Karina. Sumayaw ang kanilang katawan sa ritmo ng musikang bago para kay Karina, hindi na siya nakasabay— parehong kaliwa ang kaniyang mga paa.

Pagkatapos ng lahat, nakatulala lang si Karina sa hubad niyang pulang bestida. Hindi siya makagalaw dahil sa sakit na bumalot sa kaniyang katawan at sa kaniyang pagkababae. Wala ng saysay ang kumot na nakabalot sa kaniyang hubad na katawan, lantad na ang kaniyang kaluluwa. Bakas pa rin ang mga hawak ng lalaki sa kaniyang balat na parang tatung hindi na muling mabubura—pang-habangbuhay nang nakatatak sa kaniya. Para siyang ginagapangan ng mga hindi makitang insekto, kahit anong pagpag niya sa kaniyang sarili ay tila padami ito ng padami.

Umalingasaw siya ng laway—ng kasalanan na kahit banal na tubig ay hindi makakalinis ng kaniyang pagkatao.

Magpakatatag ka, Karina. Ikaw lang inaasahan ng pamilya mo, inisip ni Karina. Apat silang magkakapatid pero si Karina lang ang naghahanap buhay simula nang inatake sa puso ang kaniyang tatay. Maliliit pa ang kaniyang mga kapatid at nag-aaral. Ang kaniyang nanay naman ay umalis patungong Amerika.

Ang buong kuwarto ay binalutan ng usok galing sa lalaking naninigarilyo sa paanan ng kama. Nakatalikod siya sa humihikbing dalaga na binubuhos ang damdamin na parang 18

alapaap na hindi nakayanan ang bigat ng dinadalang ulan. Tila nagpintig ang tainga ng lalaki, at sinigawan siya nito. Isa ring malakas na sampal ang inabot ni Karina.

“Ano bang magagawa ng pag-iyak mo?! Akala mo ba, mababalik mo ang pagkabirhen mo? Madumi ka na! Kagaya mo na sila, mga puta!” Bago umalis ang lalaki ay binato niya ang bayad kay Karina. Tapos na ang lahat, pero bakit ang sakit pa rin para kay Karina?

Limang daan—kapalit ng tawag ng laman, kapalit ng kaniyang dangal. Ito na ang buhay ngayon—kapit sa patalim, hanapan ng sarili sa dilim.

Subalit masakit, pinilit na tumayo si Karina sa harap ng salamin, puno ng mga pasa at sugat ang kaniyang katawan. Pero wala pa ring katumbas ang kaakibat na sakit na ito sa kaniyang nararamdaman. Pinagmasdan niya ang kaniyang sarili.

“Ito na lang ba buhay ko?” Tinanong niya sa kaniyang sarili, pero iisa lamang ang kaniyang sagot. Datapwat hindi sigurado, kailangan niyang magpakatatag. Kailangan niyang lunukin ang sarili niyang suka.

Hanggang sa matiis na lang niya ang sakit—hanggang sa tuluyang lumisan na ang kirot sa kaniyang puso sa bawat oras na titingnan niya ang kaniyang sarili sa salamin. *** “Ilaw…Usok…Mata…”

Tanging tunog lang galing sa telebisyon ang maririnig sa bahay ng mga Andiong. Ang ama ni Karina ay nakaupo at nagbabasa ng diyaryo, nakakunot ang noo. Ang kaniyang ina naman ay wala pa sa bahay dahil nagtitinda siya sa palengke sa kanilang bayan. Dating pulis ang kaniyang ama pero natanggal siya sa trabaho nang nahuli siyang nanghihingi ng pera sa mga bumabiyahe kahit wala silang nilalabag na batas.

Tahimik na sinasagutan ni Karina ang kaniyang asignatura nang marinig niya ang kanilang pinto na bumukas. Bumungad ang kaniyang ina na dala-dala ang kanilang uulamin ngayong gabi.

“Mabuti naman at umuwi ka pa! Ang tagal mo e! Gutom na ‘ko dito!” Bulyaw ng kaniyang tatay.

“P-pasensya na, marami lang ang bumibili—” hindi na naituloy ang sasabihin ng kaniyang ina nang sumabat ang tatay niya.

“Oo na! Dami pang satsat!” Umupo ang ama sa hapagkainan, halatang naiinip na hinihintay ang ina na kumukuha ng plato at kubyertos.

“Kain na, anak,” mahinang sabi ng ina ni Karina sa kaniya. Kita sa kaniyang mga mata ang takot at pag-aalala. Ngunit alam na ito ni Karina. Hindi na lingid sa kaniyang kaisipan na mapusok ang kaniyang tatay. Nasisigawan niya ang ina ni Karina at minsa’y napagbubuhatan niya ng kamay kapag matagal itong umuwi, o wala pang nakahain na pagkain. Makikita na lang ni Karina ang kaniyang ina na lumalabas ng kanilang kuwarto na tinatago ang mga pasa sa kaniyang katawan. Luhaan man ang kaniyang mga mata, pero ngumingiti pa rin ito.

Parang isang kandila madaling maubos ang kaniyang ama—ang pagkit ay niluluha ng galit, habang ang kaniyang asawa ay nasa kaniyang paanan. Tila bungkal ang kaniyang asawa, sumasalo sa kaniyang galit, napapaso ng kaniyang galit hanggang matakpan ng pagkit ang kaniyang mga mata—nabubulag sa katotohanan.

Sasabihin ng ina na hindi niya maiwanan ang kaniyang asawa, kailangan daw siya umano ng asawa. Pero pag-ibig pa rin ba matatawag ang isang relasyon na nabahiran ng poot at sakit?

“Magkano ang nalikom mong pera mula sa trabaho?” Tanong ng ama ni Karina habang sumusubo ng kanin at tuyo.

Umiwas ng tingin ang ina ni Karina. “S-sapat na para sa matrikula ni Karina.”

19

“Hindi ba sinabi ko sa’yo na hindi ko pa nababayaran si Noel? Nakalipas na ng isang buwan ang utang natin sa kaniya! Malaking pera ‘yun, Karina! Nag-iisip ka ba?!” Sigaw ng ama ni Karina na dinabog ang kaniyang kamay sa lamesa. Kung makakapatay man ang tingin, malamang burol na ng kaniyang asawa. “Kailan mo ba isusuksok sa kokote mo na mahirap lang tayo, sa elementaryo pa lang ni Karina ay mas mahirap na tayo sa daga! Ang hirap kasi sa’yo na ang laki ng ambisyon mo sa anak mo na nakakalimutan mo na namumulubi na tayo!” Panduduro niya sa asawa.

“Bakit?! Hindi ka nga nagkukusa na tumulong dito sa bahay! Parati na lang ako!” Bulyaw ng kaniyang ina na mabilis na tinakpan ang kaniyang bibig. Hindi niya sinasadya na sagutin niya ang kaniyang asawa dahil alam niyang mabubugbog nanaman siya nito. Pero huli na.

Sinuntok niya ito sa pisngi, at sa sobrang lakas nito ay nahulog ang kaniyang asawa sa sahig.

Pulado ang mukha ng kaniyang asawa—nanggigigil sa galit na parang bulking nagtatangkang sumabog. Sinabunutan niya ito at kinaladkad papunta sa kanilang kuwarto.

Pilit na inaalis ni Karina ang mahigpit ng pagkakahawak ng kaniyang ama sa buhok ng kaniyang ina. “Tama na, ‘tay!” panawagan niya pero hindi ito dininig. Nang nakatanggap si Karina ng malakas na sampal galing sa kaniyang ama, tumayo ang ina at kinuha ang kutsilyo sa lamesa. Tinutok niya ito sa asawa. Kumaripas ng takbo si Karina sa likod ng kaniyang ina, sa takot sa kaniyang ama.

“P’wede mo ‘kong saktan—bastusin, pero hindi kita hahayaan na saktan si Karina!”

Nag-iintay ang kutsilyo—kung mailalapag ba ito sa lamesa o isasaksak sa dibdib ng ama.

Ngumisi ang ama ni Karina, hinahamon ang kaniyang asawa na ituloy niya kung kaya niya. Nanginginig ang nanay ni Karina.

Pero mahigpit pa rin ang pagkakahawak sa kutsilyo, at hindi pa rin ito binababa.

Sadyang mabilis lang ang mga pangyayari na hindi inakala ni Karina. Noong tinangka ng ama niya na hawakan ang kaniyang ina ay nakatanggap siya ng kutsilyo sa kaniyang dibdib.

Sinalo ng sahig ang katawan ng kaniyang ama, pati na rin ang kutsilyo na may bahid ng dugo—dumanak ang dugo sa sahig.

Naging lawa ng dugo ang pumalibot sa katawan, namantsahan ang puting sapatos ni Karina.

Naging kasalanan, namantsahan ang puting sapatos ni Karina ng dugo na mula sa kaniyang ama. *** “Ilaw…Usok…Mata…”

Bumalot ang katahimikan sa klinika na nagmistulang kampana sa isang simbahan na pinalilibutan ng mga malilinis o makasalanan—kumakapit man sa rebulto, sa pera, o sa patalim. Isang hampas lamang nito ay yuyuko na ang mga tao na parang mga asong sumusunod sa kanilang amo. Nais na may makamtan o ‘di kaya’y pampa-init lang ng sikmura.

Dahil sa hirap ng buhay, nakakalimutan na ang prinsipyo at dangal—isasantabi o ikukubli sa kanilang mga dibdib ang mga kasalanan hanggang hindi na nila kaya ang batingaw nito at isusuka ng buong-buo.

20

XX BIA NCA ISA BEL L E L A RIOS A

H

er tito pinches a chunk of her cheeks like a fat ball of dough. He says her parents should watch out for any suitors she might have in the future. Though she was only eleven, with her straight jet-black hair and wide eyes, everyone assumed she would be a looker when she grew up. Her parents laugh along as she blushes bright red. Her cheeks flush as she grows aware of how others would see her, as if their entertainment depended on the number of boys “man” enough to ask for her hand. She replies with a shy grin, unable to hide her bashfulness.

After the fine china had been tucked away and the guests had ruffled her hair or pinched her cheeks goodbye that night, there remains her uncle’s voice and her parents’ approval echoing in her mind, and for the first time, she truly looks at herself in the mirror, her pre-adolescent body staring back at her blankly.

Your body can be canvass—and people will paint it however they wish if you smile back at their strokes. *** Electricity crackles in the air as the teacher separates the boys from the girls during fifth grade Science class, claiming today they will be having a “special lesson.” She is twelve now and can’t help but feel a tingle of excitement as the girls giggle at the words “menstruation” and “reproduction.” The discussion ends with the teacher telling them that they will soon become women, and they must prepare themselves for their time of the month soon. She knows this talk all too well. Her mother even showed her how to put on a napkin a few months ago, its cotton surface a foreign feel to her. Yet that “special lesson” felt like it needed trumpets and an entire commemoration to mark the event, as if her womanhood is defined by her ability to bleed, birth, then bleed again. There’s a definite awkwardness in the air when the boys come back with their pursed lips and smirks, as if they’ve just learned a secret they’ll never share to them. The girls feel the same as they huffily give the boys cold shoulders throughout the day. She stares wide eyed at this divide. Just a few hours ago they comfortably laughed and sat close together; what more divisions should she expect? Looking into the mirror that night, her ripe naked body is on the cusp of adolescence and staring back at her with quiet ecstasy, like lightning about to strike.

Your body can be a dictionary—the definition of “woman,” “girl,” and “mother” plastered on the cover before you even begin to explore the pages. *** She is older, but still wide-eyed and wondersome. Now fifteen, she constantly rummages through her mother’s makeup kit to coat various blushes and creams onto her still-youthful face. It’s not like she needs it, but the idea of improving her features for herself excites her every time. Suitors have come and gone, each a shooting star aiming to be a meteor, but not quite reaching her universe. As she walks to her friend’s house for a school project one afternoon, the cool air whips her hair and hanging top. Her father warns her of her “revealing” outfit, but teenage rebellion trumps just about everything. A few meters away from her friend’s house, she hears the voices that would be the first of many—the gaze that has been lingering over her shoulder for as long as she can remember. “Ganda ni miss ah! Ngiti naman!” Eyes 21

frozen in fear, she soldiers on with her legs almost buckling amidst the hollers of the tricycle drivers. That night, wiping away the make-up from her face in the mirror, she remembers their smirks the most—the same ones the boys kept when she was twelve. She tells no one, but buys pepper spray the next day. Just in case.

Your body can be prey—with the hungry predators and their vicious eyes scanning you for any sign of weakness. And though you’d never admit it, you adjust to avoid their desires. *** Take it easy, she instructs her boyfriend. She is eighteen and in a motel outside of town, the two of them gleaming with teenage perspiration, acting out the scene they’ve only imagined in their heads—or watched in private browsers. He adjusts himself on her, then violently thrusts. Pain immediately shoots from her inner thighs. She keeps silent and still; each lunge like a knife puncturing her lower stomach, his sweaty body trembling on top of her. Flashbacks run in her mind of when she was younger and reading up on how a girl’s first time is supposed to sweep her off her feet—but it’s never like this in real life. Her boyfriend is no prince charming, and the rattle of the cheap air conditioner is no symphony. Hell, she even paid for half of the room. With her boyfriend thrusting and groaning to his desire, her mind floats away. She begins to notice the little details of her naked body, the miniscule features she hadn’t thought to notice before—how her left breast was slightly larger than the right, the stretch marks on her lower hips, and how her spread thighs look like flying eagles at a certain angle. Throughout her life, she’s observed her naked body in the mirror before, but never like this—not this peculiarly exposed and utterly raw. In an angle she had never thought to gaze upon, an angle that many men had desired to see themselves. When merged with another’s, her body transforms into a strange new being, and, at that moment, she wants nothing more than to explore it on her own.

The pain never turns into pleasure, not during the first time anyway. She looks at her body in the dusty bedside mirror as he sleeps, his arm lazily draped around her. The blinding fluorescent lights shed a harsh light on their tangled bodies, as if God himself is mocking their decision. She tries to convince herself that she’s a changed person, that losing her virginity had indeed been a life-altering experience, that maybe this is what it finally means to be a woman. But she never convinces herself—not this time, and not with the next ones either. It would take her years and many peculiar angles to realize that the female orgasm isn’t as analog as a man’s.

Your body can be a machine, with only the most patient workers having the privilege to make it tick. But you must understand that you are the most competent of them all. *** The party lights make her dizzy, and the rush of the endless shots hit her like a deer in the headlights. She is 22 now and her friends have left her alone in the middle of a house party to run off to do their own biddings. The endless barrage of conversations around her pains her ears, and the dancing lights make her feel like she is inside a never-ending looping kaleidoscope. She leaves the crash site and passes out on the first couch she sees in an empty dark room. This lifestyle isn’t new to her—the college night parties, endless liquor, and regret over academics in the morning. She’s grown accustomed to the repetitive fast-paced movement of college ragers. The couch easily curves to her weight and she’s off to pass out in peace. In the midst of her flickering consciousness, she hears the door creak open and a warm body slides next to her. She freezes up, her body tensing as an unfamiliar figure moves its hands up and down her body. The alcohol weighs down her senses, and her cries are only happening inside her head. She feels his lips landing torrid kisses on her neck, sending 22

disgusted shivers up her spine. His breath smells of whiskey, and she would have gagged if it wasn’t for his index and middle fingers rubbing on her lips, in and out of her mouth. His hands reach down her hands, across her chest, then finally down her inner thighs. She lets out a soft but desperate whimper, but he mistakes it is as a sign of approval. His libido rises with each touch, a groan escaping his mouth every few seconds. He grabs her hand and places it on top of his erection. The feel alone triggers her enough to shoot straight up out of the couch, and despite the pounding in her head, dashes to the nearest bathroom. She looks in the mirror, and despite the alcohol and heavy pounding in her heart, she sees every version of the woman she’s become. From the little girl terrified of her body, to the teenager in the cheap motel room, to the woman she is now, the woman who could so easily be touched and groped without so much as a yes. Tears hit her cheeks before she realizes, each drop a black strip down her cheeks from her mascara. The man follows her to the bathroom and bangs on the door, apologizing profusely and claiming that he didn’t know; his speech slurring from the alcohol. Why was she crying? Why couldn’t she have just said no? She cries quietly on the bathroom floor, her soft whimpers echoing with each breathed gasp. She doesn’t notice him leave in a huff, and she doesn’t hear the banging of the door as her friends search for her.

Sometimes you think your body is a curse, their brutality is your mistake, and you are to blame for their wickedness. You stop looking at yourself in the mirror. *** Months pass, and she sees the same man in campus. He shoots her a small nod, and then smiles—that same godforsaken smirk that has followed her everywhere like a shadow in broad daylight, like a knife always ready to plunge her in the back. Out of instinct, she smiles back and immediately averts her gaze. Bright and fiery fury run through her. As if the reciprocated smile meant he was off the hook, as though his violation that night was a shameful secret they had to forget together. The anguish feels like acid running down her throat. Why in hell should she be the one to feel this frustration? All of her life, she had to be the one to steer clear of suitors, cover herself up, wait to become a women, make someone come, and Christ knows what more. She never crosses that path again, and tries to burn his face off her memory. *** She remains to be no one in particular. But she is you, and she is me.

Her body has been defined by many unsolicited writers and uninvited guests for long enough, and it is her turn to fill in the pages of the kind of woman she wants to be. It is her choice on what she wants to be written in her chapters. The story goes on, but this time on her own terms.

23

24

“Nakikita ko ang hindi nakikita ng mga tao—ang hindi nila nararamdaman. Nasa akin ang puwang sa kanilang mga pusong kay tagal na nilang minimithing matagpuan. Ngunit siguro’y nangyayari iyon sa mga tumatanda na kung imumulat lang nila ang kanilang mga mata.”

25

Tumbang preso L EONOR T H EL G OM EZ

Halos hindi ako kumurap nang i-angat ko ang aking palad na hawak-hawak ang isang madumi at tagpi-tagping tsinelas, hindi batid kung saan ito mapapadpad.

Nakikita ko ang aking sarili sa kinang ng lata, ang kinang ng hangaring bumabalot sa aking mga mata.

Walang kasiguraduhan kung saan lalapag ang tsinelas kung matatamaan nito ang lata na mistulang bantayog na nakatayo sa gitna ng giyera.

Maaring lumipad ito sa bubong ng bahay na bato, na matagal nang minimithi ng aking mga magulang.

26

O di kaya’y lumapag muli sa kalsada, kung saan malaya itong matatapak-tapakan, madumi-dumihan ng mga batang naglalaro o ng mga naglalakihang kotse.

Hindi ko pa rin nabibitawan ang tsinelas ngunit umiinat na ang mga paa ng aking mga kalaro— handa nang tumakbo.

Saan man lumapag ang tsinelas, susundan ito ng aking mga paa.

Pupulutin upang suotin, o ibabato muli, hanggang sa maitumba ang mga lata.

27

For now, baby soup M A R IA A N T HO N E T T E G A D O N

R

udy’s lousy arms have already been bumped by 10 people today since the moment he left their noisy compound in the morning—but that isn’t a big deal for a small child whose pie-chart is mostly spent in physical labor. Streets are always busier in harvest season than any other day of the year. It’s when everyone’s working extra jobs and maximizing their 48 hours a day, leaving just three to five hours at home to qualify their savings in purchasing gravity to take advantage of the nature Above. Even without looking up, Rudy can guarantee the abundance of fish in the sea just by hearing the slapping of their thick bodies with one another as they try to swim their way to an unoccupied—yet nonexistent—area. Even so, Rudy’s eyes still roll Above, and his head follows. He sees that many of the fish were being sent ashore by the waves, and wobbling to return to the water.

What these ludic oversized aquatic vertebrates don’t know is that, just at the right side of the highway where the petite child stands, people in different clothing—some even still in pajamas, but most wearing their work clothes—are cascading their way up Above to collect them for dinner. If you’re able to buy gravity that triples in price during harvest season and an environment full of massive fruits, bright-colored vegetables, a sea thick with fishes, and fields stocked with poultry to greet you first thing in the morning, you wouldn’t waste time worrying about how you look as long as you can run like panicking chickens scrambling for leftovers.

Little Rudy continues walking along the long, boisterous highway; the bumping of his arms goes on. Every day in his nine years of life, he always strayed the same streets, looking for a child near his age to play with, but most of them are simple laborers as he is, with the same output of a pie-chart. However, there were are some who don’t share the same fate as him, yet they don’t live in the same streets, so there’s still no chance for play. At this young age, the constructions are starting to bore Rudy. His father, a senior in the same job—a butcher—who’s always assigned to different towns, always tells him that everything he sees here is what he sees there. All are buildings, people, commercial areas, people, schools, and even more people. His father confirmed it when he showed Rudy the photos of different places in the world through a book he snatched from a garbage bin.

The only way he could experience other forms of life was just by enjoying the view up Above, or if you’re lucky enough, you could visit to buy something from there, his father said. Though Rudy’s eyes always glow the brightest when he thinks about it, the sparks don’t last more than a minute when he considers the price of gravity. He knows they can’t afford the price on an ordinary day, when the nature Above are not as alive. So he just tries to forget the thought when the harvest season knocks on his mind. “At least no one gets to live there. With that, I know we are all the same,” his father said one time, a sentence Rudy repeats in his mind every time he starts to worry.

Too familiar with the steps he takes in every day patrolling, little Rudy knows he’s near his workplace, even if his mind is somewhere else. He takes out his company ID to enter not as a worker but as a recipient of benefit. It’s his day off today and his mother plans to cook their favorite baby soup. As part of their contract, they’re bound to receive 28

three kilos of meat per quarter, which makes his innocent mind think that life is not bad after all. Entering their site with a wide smile on his face, he heads to the claiming area.

“Which part do you want, little Rudy?” asks a voice so sharp like ice being scraped.

It’s Martha, the oldest lady butcher in town, he thinks, not only because her voice scares him but the multiplying creases on her face tell everything.

“Can I have a kilo of assorted baby meat? Mom prefers girl. But if there’s not enough stock today, just mix it with boy. They taste just the same for me and my siblings anyway,” he says while looking at the fresh young meat, though most are just fats. But that’s what makes the soup tasty, isn’t it?

“And two kilos of teenager meat, please? You can put any parts, but don’t include fingers. There’s not much gold in it,” little Rudy adds. He’s starting to sound more like a regular customer than a child. Rudy grabs the plastic bag of human flesh and puts it in a box. Martha doesn’t bother to say “enjoy your meal” like she usually does to customers, as she could tell in the little kid’s eyes that he’s grown tired of the cheapest meat of all.

Human meat is the only fresh thing you can wake up to every day when you can’t get anything from Above. The rest are canned goods.

He leaves the butcher with a box of fresh meat in his firm thin arms. Journeying the same route home, he sees more people floating and falling back and forth to the bounteous nature Above. Some are the same ones he saw on his earlier walk, but some are fresh faces, each one of them carrying raw meat and gigantic colorful fruits in rare plastic bags. These people seem to have the funds to purchase such luxuries. The sight makes him a little sad, but he believes that a few more paydays will ready their savings to purchase gravity for one person on an ordinary day. Though the environment isn’t as blooming as his young eyes witness now, at least they’ll have a break from urban food—sustenance that doesn’t really help them live a longer life. Rudy’s eyes turns to the box in his hands.

He hurries home to leave the box with his mom and runs upstairs to look for a good spot on their roof where he can enjoy nature gazing—something he always does since that’s the most he can do for now.

29

30

Shameless BIA NCA ISA BEL L E L A RIOSA

Each morning, I make love to her.

I wake up, roll over to my stomach, and cling to the idea of awakening a new self, for once—with a smile on her face.

I undress all her shame as a soft whimper of helplessness escapes her lips to the caress of quicker fingers, softer flesh, and a better touch.

I grip the sheets at the idea of abandoning this body, this vessel that has long been empty each thrust a pang to her self-esteem, but each heavy pet a testament that a parallel universe exists after the collision.

She lets out a moan that echoes loud through the bedroom, beyond this dimension,

reaching me across the universe.

Wave upon wave of pleasure crashes.

Consuming who she is, who she was,

who she is really meant to be.

She is satisfied— until the next morning.

31

32

“Sisiklab ang apoy na hindi makikita ng iyong mga mata, ngunit makikita mo ang abo nito hakbang pumapatak sa kalawakan.�

33

Biyaheng Katipunan JA ZM IN E ESTORN INOS

Sinalubong ang bagong umaga nang may hapas sa mga mata dala ng maitim na usok sa daan na bumabalot sa mga sasakyan.

Ngayo’y lulan ang mga pasahero tungo sa iisang direksyon, bababa sa magkakaibang destinasyon, malayo ang tingin, tagaktak ang pawis, lahat ay tila abala.

Maalikabok. Nangangalawang.

At sa pagbaba mula rito, panibagong realidad ang bubungad.

Ngunit hindi lilipas kung ano man ang naranasan mula sa biyaheng Katipunan.

34

35

36

Preamble A N RI ICH IM U R A

We, the privileged few, imploring the aid of the Great Conglomerates in order to build a prosperous and growing economy and establish a Ruling Elite that shall embody our capitalist ventures, promote rising tariffs, conserve and develop our consumerism, and secure to ourselves and our posterity the blessings of bureaucracy and commercialization under the rule of law and a regime of labor violations, market mentality, and minimum wage, do ordain and promulgate The Capitalist’s Constitution.

37

Panimula JASON CH RISTOPH ER PA Z

Ang tadhana ng makata ay nakatakda sa kanyang mga inilathala.

Sa kanyang mga tauhang nais umalpas sa nakatakdang tanikala na inilathala ng makata.

Sa mundong kanyang hinulmang nakatakdang hamunin ang mundong kinagisnan ng makata.

Sa hangad niyang tuldukan ang kanyang mga inilathala hanggang sa dulo ng mga hininga ng kanyang mga tauhan at hanggang maging matayog ang kahu-hulihang gusali ng mundong kanyang inilathala.

Sa hangad niyang manatili sa mundong kanyang inilathala at lisanin ang kanyang mundong kinagisnan.

Nais na makilala sa mundong siya’y estranghero.

Nasa palad— nasa palad na ng makata ang kanyang tadhana, nakatakda sa kanyang panulat.

38

Bakunawa DA N IEL L E V INCE CA PUNO

Isang buwan na lamang ang natitirang ilaw sa aking kadiliman.

Lumalangoy na ang Bakunawa, papalapit, nakabuka ang bibig.

Eklips.

Naglalaho ang daigdig.

Apokalips.

Ilang sandali, batingaw ng dibdib.

Buhay pa ang mundo sa gitna ng gabi.

Kaya’t iniluwa ng Bakunawa ang nag-iisang buwan at lumangoy ito papalayo; mahihimbing.

39

40

Marahuyo JASON CH RISTOPH ER PAZ

2005 aakibat ng pagtanda ng mga gusali ay ang pag-usbong ng bagong henerasyon sa Sta Romana.

Naglalaro sila Antonio at ang kanyang mga kaibigan na sina Gabriella at Lucas.

Napatigil na lamang si Gabriella nang may nadatnan siyang isang anino sa likod ng mga puno na sumasayaw sa musika ng hangin. Mabilis ang galaw ng anino. Ngunit ang nakakapagtaka ay ang mga kuko ng anino na kasing tulis ng kutsilyo. Napatigil si Gabriella at dahan-dahang lumapit sa halamanan. Bawat hakbang niya ay nagpapabilis ng tibok sa kanyang puso na parang makina ng kotse. Hahawakan na niya sana ang puno nang may naramdaman siyang malamig sa kamay sa kanyang braso. Napatili si Gabriella pero ang kamay lang pala ay galing kay Antonio. Parehong napahalakhak sina Antonio at Lucas sa reaksyon ng kanilang kaibigan.

“Ano ba?! Hindi nakakatuwa!” Bulyaw ni Gabriella na namula sa hiya.

Kinailangan munang huminga ni Antonio bago matuloy ang kanyang sinasabi kakatawa. “P-pasensya na, Gab, pero ano ba ginagawa mo dito? Bigla ka na lang tumigil sa pagtakbo. Nakakita ka ba ng multo?”

“M-may nakita ako—” nanginginig na sinulyapan ni Gabriella ang puno kung saan nakita niya ang anino pero wala na ito, “isang anino. Parang tao pero sobrang tangkad.”

“Namamalikmata ka lang, Gab. Kung may tao dito, makikita natin agad.” Ang lugar na sinasabi ni Antonio ay ang malawak at madamong lugar sa harapan ng bahay niya. Hindi pa rin ito natatayuan ng iba pang mga bahay dahil sa malalaking puno na nakapalibot sa kanilang bahay.

Sa dami ng puno, maaaring isang sanga lang nitoang nakita ni Gabriella, at sadyang pinaglalaruan lamang siya ng mga puno. Pero sigurado si Gabriella sa nakita niya.

“O baka naman si Mang Ben na naghahanap ng kanyang susunod na biktima? Alam mo naman, kailangang kumain ang mga aswang,” sa pagbanggit ni Lucas ng aswang ay naramdaman nilang tumaas ang kanilang balahibo.

“Mas lalo kang nananakot, Lucas e! Sabi ng nanay ko hindi raw ‘yun totoo!” sigaw ni Gabriella na namutla sa takot.

“Talaga ba? Paano mo mapapaliwanag na pagkatapos niyang mamatay sa kanser, kinabukasan ay may kuwento na nabuhay si Mang Ben at kumain ng puso ng aso sa tabi ng Mahiwagang Puno? Pagkatapos ay umuwi siya sa kanyang bahay na walang bakas ng dugo o amoy ng patay na aso, na parang walang nangyari.” Nanahimik ang magkaibigan na tila may isang presensya na nagpapatikom ng kanilang bibig sa takot, sa kaba—sa mga kuwentong nababalutan ng hiwaga.

Ang Mahiwagang Puno ay matatagpuan sa mapunong lugar malapit sa bahay ni Antonio. Isang kasabihang ang Mahiwagang Puno ay ang pinakamatandang puno sa bayan ng Sta. Romana. Pinalilibutan umano ito ng mga paru-paro na kumikislap sa sikat ng araw at umiilaw sa gabi. Hindi ito maputol-putol ng alkalde dahil kasing-tigas nito ng bakal.

Ang karatig na mga puno at halaman dito ay tumutubo agad kapag tinangka itong putulin o galawin. Tila isang kalasag sa kung ano mang nakaabang na unos.

K

41

Mahihimbing na ang araw nang nanatili ang katahimikan na bumalot sa tatlong magkaibigan—walang nagtangkang magsalita na parang may bumabalot na misteryo sa pagbanggit ng Mahiwagang Puno at kay Mang Ben. Pero ang totoo ay isa lamang ang mga kuwento nina Mang Ben at sa Mahiwagang Puno na nagdadagdag misteryo sa bayan ng Sta. Romana. Naputol na lamang ang nakakikilabot na katahimikan nang may nagsalitang matandang babae sa likod nina Antonio—ang lola ni Antonio, si Aling Anastasia. “Ay mangkukulam!” Napasigaw si Lucas at napatawa naman si Gabriella na naniniwalang ito ang karma niya. Ang puting buhok ng babae ay umaabot sa kanyang mga talampakan.

Hindi man nakakakita ang matanda dahil nawala ang kanyang paningin sa isang aksidente ay tumalas naman ang kanyang pangdinig at pang-amoy.

“Antonio, tinatawag ka ng nanay mo. Kakain na raw ng hapunan.” Nagpaalam sa kanyang mga kaibigan na hanggang ngayon ay tulala. Habang pauwi ay pinaalam ng lola ni Antonio ang nangyari sa matalik kaibigan ng nanay niya na si Mang Tonyo. Namatay na raw ito, at nakaramdam si Antonio na may nabasag ang kanyang puso nang marinig ito.

“Paano kayang hindi natatakot si Antonio sa lola niya? Pagkatapos ng aksidente na—“ hindi natuloy ang sasabihin ni Lucas nang niyaya na siya ni Gabriella na umuwi. Hindi nakayanan ni Gabriella ang kakaibang pakiramdam na para bang may tumitingin sa kanila na mula sa mga puno—kung ang tingin na ‘yon ay galing sa aninong nakita niya ay hindi niya alam at ayaw na niyang malaman. Hanggang sa pag-alis nila ay hindi na lumisan ang kabang kumakatok sa kanilang mga puso.

Sa bahay ni Antonio ay tahimik na nasa hapagkainan ang mga Maraviles. Umiinom si Antonio ng kape na tinimpla ng kanyang lola. Pagkatapos na kumain ay pinatulog na si Antonio. Si Aling Anastasia ang palaging nagpapatulog sa kanya. Nakatulog si Antonio habang nagku-kuwento ang kanyang lola tungkol sa Mahiwagang Puno habang ang liwanag ng buwan ay iniilawan ang kanyang mukha na may taos-pusong ngiti sa labi.

Ngunit napalitan ito ng mapait na ngiti.

Sa pagyapos ng dilim ay maririnig ang bulong ng Mahiwagang Puno at ang mga bulong ng kalapit na puno at halaman na para bang nakikipagkwentuhan ito sa isa’t isa.

Ang mga paru-paro raw ay makikita na bumibisita sa mga bahay at inaakit ang mga tao nito para lumabas papunta sa Mahiwagang Puno.

Isa na si Aling Anastasia ang nakaranas sa marahuyo ng mga mariposa at ng Mahiwagang Puno. Maliit pa lamang si Aling Rose. Dahil sa katandaan ni Aling Anastasia at sa iniinda niyang sakit na walang lunas sa probinsya. Pakiramdaman niya noo’y hinehele na siya ng kamatayang naging anyo ng mga nabibilang na oras at umiigsing paghinga.

Hindi ito kinaya ni Rose kaya tumakbo na lamang siya kasabay ng mga luhang bumabagsak sa kanyang mga pisngi. Naiwan na lamang ang matanda sa kama, hindi makagalaw, na tila mauupos na ang kanyang mga buto. Natanaw niya ang mga paru-paro sa labas ng bintana, na parang nang-iimbita. Sa hindi malamang paraan ng matanda, nakatayo ito, na tila nilisan na lamang siya ng sakit. Ngunit wala siyang kontrol sa kanyang katawan, na tila bang manikang kinokontrol ng lubid. Tumungo siya sa pintuan, at doon nakaabang ang mga paru-paro. Sinundan niya ang mga ito sa kaibuturan ng kagubatan. Ilang mga sanga at halamanan ang nalagpasan, natanaw niya ang Mahiwagang Puno. Totoo ang mga kuwento. Kumikislap ang mga paru-paro at ang ilaw na iyon ay nakikita sa lawa sa tabi ng higanteng puno. Tila isa itong diyos na namumuno sa kagubatan sa kalakihan nito.

Bumubulong ang puno sa kanya, tungkol sa isang mundo ng mga engkanto at diwata— ang Mariposa. Naaamoy niya ang halimuyak ng mga bulaklak. Pagkarating niya sa puno ay niyapos siya ng mga sanga at pinalibutan ng mga paru-paro. Sinundan niya ulit ang 42

mga paru-paro. Hindi niya nakitang patungo sila sa isang matinik na sanga hanggang sa natapilok siya at naramdaman ang mga tinik na tumusok sa kanyang mga mata. Ngunit hindi iyon ang huling nakita ng lola ni Antonio, kundi isang nakabubulag na ilaw na kahit ang liwanag sa langit ay magmimistulang kumukurap na lente sa karimlan. Pagkatapos ng karumaldumal na pangyayaring iyon ay nahimatay siya. Nagising siya sa mga sigaw ng pulis at ng kanyang anak, na kahit hindi niya nakikita ay may gulat at pagkasindak sa mga mukha nila. Tila nabura ang alaala ng matanda sa nangyari, kung sa gayon ay pinauwi sila kasama ng kanyang anak na si Rose pagkatapos ng ilang oras na pakikipag-usap sa pulis.

Noong gabing iyon, napanaginipan ni Antonio ang isang mundo na kahit ang haraya ng kanyang musmos na isipan ay hindi kayang lumikha ng isang mundong kinalimutan ng panahon—ang Mariposa.

1998 Nabuhay nang mapayapa ang mga diwata, mga halimaw, at iba pang mga engkanto sa mundo ng Mariposa. Mga aswang, lamanglupa, duwende, manananggal, at iba pa.

Kakapanganak lamang ng reyna sa kanilang anak na ipinagdiwang ng lahat. Nabalot ang buong Mariposa ng musika, sayaw, ngiti, at pag-asa sa kahilingang magiging maayos na pinuno ang prinsipe kapag siya’y dumating sa tamang edad para siya naman ang sunod na mamuno.

Naputol ang masayang pagdiriwang nang gambalain ng kidlat at kulog ang langit at nagsimulang mayanig ang lupang tila mula sa matinding galit ng diyos. Tila salungat sa pagkapanganak ng prinsipe ng Mariposa. Napalitan ng takot, luksa, at taranta ang dating saya.

Nakita ng hari na nagmamadaling tumungo sa harapan ng kanilang kastilyo ang isang kabalyerong animo’y may mahalagang mensaheng ipararating. Huminga nang malalim ang kabalyero pagkaharap niya sa maharlikang pamilya at nagsaludo. Tumango ang hari bilang senyales na binibigyan niya ng permisong magsalita ang kabalyero. “Ano ang nangyayari?” seryosong tanong ng hari.

“Mahal na hari—” sumilip ang kabalyero sa paligid niya at nakita niyang lahat ng engkanto ay nakatingin sa kanya na parang nag-iintay sa kanyang sasabihin. Siya’y napabuntong hininga, “ang Mariposa ay sinasalakay ng mga tao.”

Sumingap ang mga tao sa pagkagulat. Ang mga engkanto ay nagsimulang nagtakbuhan sa kanilang mga tahanan dala-dala ang kanilang mga anak. Pero bago makarating ang mga engkanto ay nagsimulang gumuho ng sunod-sunod ang mga gusali na parang domino na ikinamatay ng maraming engkanto at kanilang mga anak.

Ang mundo ng Mariposa ay makikita sa isang gubat sa mundo ng mga tao, ang mga bahay ay nakakalat sa iba’t ibang puno at punso, pero ang mga kapwang engkanto lamang ang makakakita at makakapunta dito sa pamamagitan ng mahikang nakapalibot sa Mariposa.

Ang gubat na ito’y walang anumang bahid ng sibilisasyon pero ngayon ay nalaman ito ng mga tao. Sa tabi ng gubat na ito ay isang bayan at ang alkalde dito ay nag-utos na magputol ng puno dahil tatayuan ito ng mga bahay at iba pang gusali.

Walang nagawa ang hari kundi utusan ang ibang kabalyero na protektahan ang mga natitirang engkanto at pumasok sa kanilang kastilyo kasama ang kanyang mag-ina. Tumungo siya sa isang kwarto na may isang malaking salamin kung saan makikita ang buong Mariposa at ang labas nito. Nakita niyang nilalagari ng mga tao ang mga puno at binubungkal ang lupa kung saan nakatayo ang Mariposa. Hindi mabilang ang mga tao na sumisira sa mundo—ang kanilang tahanan sa mahabang panahon.

43

Ang buong kastilyo ay nabulabog ng isang nakakarinding sigaw mula sa reyna. Nawala na lamang ito nang gumuho ang kalahati ng kastilyo. Bigla na lamang tumahimik ang kastilyong tila simbahang puno ng mga nagdadasal para sa kanilang kaligtasan. Tumakbo ang hari tungo sa kanyang mag-ina, ngunit huli na ang lahat—nasilayan na lamang niya ang sira-sirang kisame at napakalaking ulap ng alikabok. Nakahilata ang mga katawan ng mga kabalyero, mga tauhan sa kastilyo, ngunit gumuho ang mundo ng hari nang makita niya ang kanyang mag-inang walang malay na nakababad sa sarili nilang dugo. Nilapitan siya ng mga natitirang kabalyero upang palabasin dahil sandalian na lamang at guguho na ang buong kastilyo. Nang siya’y hinawakan ay nagmatigas siya at pumiglas habang isinisigaw na hindi niya iiwan ang kanyang mag-ina—mamamatay siyang nasa piling nila.

Pero nang nakita niya ang kisameng malapit nang gumuho ay wala siyang nagawa kundi sumunod sa mga kabalyero. Tuluyan na silang nakalabas ng gumuguhong kastilya, ang nagsilbing kaibuturan ng Mariposa, ay magiging alaala na lamang para balikan ng isang nakalimot sa nakaraan.

Sa labas ng kastilyo ay tila isang digmaang walang panalo, lahat talo. Lahat ng tao, kung hindi patay, ay nagsisitakbuhan para makaiwas sa peligro, may iisang dalanging matigil na ang pagdaloy ng dugo sa mga inosente, sa mga bata, at sa buong Mariposa.

Nakatingin lamang ang hari sa langit na napupunit sa gitna, nasisira na ang mahikang nilagay sa Mariposa. Isang unos. Natanaw niya ang mga taong naninira sa kanyang kaharian na nakangiti na parang mga nagmamalaking magnanakaw sa gabi. Inutusan niya ang mga kabalyero at ang mga malalakas na engkanto na atakihin ang mga tao, at ang langit ay napuno ng apoy at mga malalakas na mahika galing sa mga engkanto. Pero ang atake nila ay kagat lamang ng lamok para sa mga tao. Isang bungkal lamang ng bulldoser ay kumitil na ng kalahati ng mga kabalyero at engkanto.

Matanda na ang hari at kumukupas na rin ang kanyang mahika. Tinatak niya sa kanyang isipan ang mukha ng alkalde, isang mamamatay tao na walang awang pinagpapatay ang kanyang mga tao. Kung nakakalusaw man ang titig, patay na ang alkalde at kanyang mga tao. “Tandaan niyo ‘to, dadating ang panahong aahon at tatayo ulit ang Mariposa, at kapag nangyari ‘yon, kayo naman ang babagsak. Iisa-isahin namin kayo, buhay kapalit ng buhay,” At sa araw na iyon, nakita ng lahat—inosente man o may kasalanan, bata man o matanda, ang pagbagsak ng Mariposa.

“Aahon at tatayo ang Mariposa. Kayo naman ang babagsak. Iisa-isahin namin kayo, buhay kapalit ng buhay.”

2005 Ilang linggo ang lumipas at nabulabog ang bayan ng Sta. Romana sa mga sunod-sunod na balita ng pagkasawi ng iba’t ibang tao sa bayan. Nagkaroon na rin ng paliwanag sa pagkamatay at pagkabuhay ni Mang Ben. Ayon sa isang mangbubukid, sinundan nito si Mang Ben patungo sa Mahiwagang Puno. Sinusundan niya ang mga paru-paro. Pagkaraan ng ilang minuto ay lumubog ito sa lupa, at bumangon, ngunit iba na ang kanyang hitsura.

Kulubot na ang kanyang balat, buhaghag ang kanyang buhok, at nanglilisik ang kanyang mata na naging kulay dugo. Ang kanyang mga ngipin ay napalitan ng mga pangil. Tumakbo na lamang ang magbubukid nang nakita niyang sinunggab ang isang nag gagalang aso.

Gamit ang kanyang matulis na kuko, hiniwa niya ang dibdib ng aso at kinain ang puso nito.

Kahit pulis o doktor ay hindi maipaliwanag ang pagpatay sa mga residente na kinalmot na hindi magagawa ng hayop o namatay sa panloob na pagdurugo na walang sintomas para sa 44

sakit na iyon. Mas lalong kinabahala ng mga residente ng Sta. Romana ang pagbalik ng mga namatay nilang kamag-anak na parang walang nangyari. Walang bakas ng pagkamatay.

Kahit karamihan ng tao ay masaya, madaming tao ang nagtatanong kung paano at bakit ito nangyayari. Naging karaniwan na iyon para sa Sta. Romana—may mamamatay, mabubuhay, at may mamamatay muli. Paulit-ulit ang siklo na parang gulong na patuloy sa pag-ikot. Nabalutan ng takot ang mga tao sa Sta. Romana, ngunit wala silang magawa para mabigyang lunas ito. Nagkaroon ng kurpyo ang bayan. Pagsapit ng alas-nuebe ng gabi wala na dapat makikitang tao sa labas ng kanilang mga bahay. Dahil iyon din ang oras kung kailan bumabalik ang mga patay.

Nagising si Antonio sa isang liwanag galing sa kanyang bintana. Alas-nuebe sa kanilang orasan basa ang kanyang unan sa pawis. Kakaunti na lamang ang kanyang naaalala sa kanyang panaginip at napalitan ng mga gumagalaw na kulay na hindi maintindihan.

Nang kanyang sinilip ang bintana ay sinalubong ng kanyang paningin ang hindi mabilang na paru-paro. Sa tanang buhay niya ay hindi pa siya nakakikita ng ganito na parang isang batang ngayon pa lang nakakita ng mga palamuti sa pasko. Bumangon siya mula sa kama at nakita niya ang sarili niya na may dugo na dumadaloy sa bibig at nakamulat ang mga mata. Sa takot, kumaripas siya ng takbo palabas ng kanilang bahay at doon niya nakita ang libu-libong tao na sumusunod sa mga paru-paro. Puti ang kanilang mata at lubog ang mga pisngi. Para silang walang isip na sumusunod lamang sa mga paru-paro. Parang mga mangmang na sumusunod sa tinuturi nilang pinuno. Nagpatuloy si Antonio sa paglalakad.

Pakiramdam niyang nawalan siya ng hangin nang makita niya si Mang Tanyo, si Gabriella, at si Lucas na naglalakad. Ang hitsura nila ay kagaya ng iba na puti ang mata at lubog ang pisngi. Sa pagkarating nila sa Mahiwagang Puno, sumasayaw ito sa hangin na tila isang diktator na natutuwang may nakikita siyang sumusunod sa kanya. Nakita ni Antonio na isa-isa silang lumulubog sa lupa at bumabangon bilang aswang, manananggal, at iba pang engkanto. May nakita siyang isang babaeng mahaba ang buhok, puti ang mga mata, kulubot ang balat, at madaming nakasabit na pulseras. Hindi na kailangang hulaan ni Antonio ang babae dahil sigurado siyang ito ang kanyang lola Anastasia.

May nakaligtaang detalye ang kanyang lola tungkol sa pagbisita sa kanya ng kamatayan.

Noong sinundan niya ang mga paru-paro, nakita na niya ang kanyang patay na katawan. Nang makarating sila sa Mahiwagang Puno, nabulag siya noong natusok ang kanyang mga mata sa mga tinik ng sanga. Lumubog siya sa lupa at nagising na lang siya sa tunog ng kotse ng pulis at mga boses. Ngunit tuluyan nang nasira ang relasyon ng mag-ina, dahil kinandado ni Aling Anastasia ang sarili sa kuwarto upang gumawa ng mga gayuma. Pinagtangkaan din nitong lasunin ang kanyang anak sa pamamagitan ng kape na tinanggihan ni Rose dahil sa poot niya sa kanyang ina. Nalaman ng mga tiyahin ni Rose ang balita tungkol sa nangyayari sa Sta. Romana kung gayon ay isinama niya ito paluwas ng Maynila. Hindi manlang nakapagpaalam si Rose sa kanyang ina dahil biglaan na lamang ang mga pangyayari.

Ilang taon ang lumipas at nagkaroon na rin ng sariling pamilya si Rose—dumating sa kanyang buhay si Antonio. Ngunit naroon pa rin ang puwang sa kanyang puso na alam niyang mapupuno lamang pagkakita niya sa kanyang ina. At sinama niya si Antonio sa pagbisita sa mundong kanyang kinagisnan—ang Sta. Romana.

Noong sinira ng mga tao ang mundo ng Mariposa ay nilagyan ng sumpa ang mga engkanto sa lupa na pagbubungkalan para maging bayan, na alam natin ngayon bilang Sta. Romana. Isang sumpa na sobrang lakas, na gawa sa galit at poot ng mga engkantong nawalan ng minamahal, kasama na dito ang hari. Ito ang kapalit ng pangalawang buhay.

Habangbuhay ay kikitilin mo ang mga buhay ng iyong minamahal.

45

Subalit nakaiwas si Aling Rose sa lason, hindi nakatakas ang kanyang anak. Namatay si Antonio sa lason—lason na ginawa ng lola niya na kasama sa kape na kanyang ininom.

Ito ang kapalit ng pagiging makasarili, ng marahuyo, ng kasalanan.

Ngumiti si Aling Anastasia kay Antonio at hinawakan ang kanyang kamay. Nagsimula silang maglakad patungo sa Mahiwagang Puno nang may sumigaw, “Antonio!” Umiiyak na hiyaw ng kanyang ina. Sinundan nito si Antonio nang nakita niya ang paru-paro at ang mga katawan ng mga namatay. “Huwag kang sasama, Antonio,” hagulgol ng kanyang ina. Parang nababasag na salamin ang puso ni Aling Rosas; kahit puwede itong pagdikiting muli, makikita pa rin ang lamat. Naramdaman niya ang mga bubog na unti-unting bumabaon sa kanyang balat nang makita niya si Antonio—nang malaman niyang patay na ang kanyang anak.

“Babalik ako inay,” ngiti ni Antonio habang naglakad sila ni Aling Anastasia hawakkamay patungo sa Mahiwagang Puno. “Babalikan kita.”

46

Doppelganger JASON CH RISTOPH ER PAZ

H

indi ako naniniwala sa paranormal. Ngunit noong bata ako, ang pakikinig ng samu’t saring kuwento ng kababalaghan ang naging libangan ko. Ilan dito ang mga kuwentong kababalaghan ng mga bahay, eskwelahan, at malls na dati’y mga sementeryo. Parang lahat na lang ng gusali na makikita mo sa Pilipinas ay, kung hindi dating sementeryo, dating tapunan ng mga bangkay noong panahon na sinakop tayo ng mga Hapon. Hindi ko alam, pero may kakaibang pakiramdam ang pakikinig ng kuwentong kababalaghan. ‘Yung pakiramdam na lilibutin muna ng takot at kaba ang iyong tiyan paakyat ng dibdib at mananatili iyon hanggang humupa na ang takot at kaba. ‘Yung pakiramdam na tataas na lamang ang mga balahibo mo, aakyat ang kilabot sa katawan mo, at gagawa ang isip mo ng mga pigura at hugis ng mga tao, bagay, dildo (kung malibog ka) at sa sandaling iyon, magdududa ka sa katinuan mo. Ang totoong sagot kung bakit kinasasabikan ang mga kuwentong kababalaghan ay hindi ko alam; kasi sino nga naming tao ang may kagustuhang pasukin ng kahinaan?

Siguro, hinahanap-hanap natin ang sensasyong ito para maramdaman nating mas nakakikilabot pa rin ang makakita ng bagay na hindi mo karaniwang nakikita kaysa sa kutsilyo o baril na nakatutok sa’yo.

Hindi ako naniniwala sa paranormal, pero naniniwala akong may doppelganger. Ang doppelganger ay isang entidad na kahawig ng taong iyong kilala. Maaaring nanay, tatay, kapatid, kaibigan, o kasintahan—pero isa lamang ang pahiwatig nito: kamatayan kapag maaabutan ng doppelganger ang pinaggagayahan niya. Salamat sa impormasyong itong galing sa palabas ni Vilma Santos na The Healing at hindi ko malilimutan ang mukha ng doppelganger ni Kim Chiu na humahaba ang leeg habang umiikot.

Naranasan ko nang makakita ng isang doppelganger—doppelganger ng dating kaibigan ko. Acquaintance party naming magkakaklase noong hayskul sa Cabuyao, Laguna. Alas otso ng gabi dapat magsisimula ang programa ngunit 30 minuto na ang nakalilipas at wala pa rin. Filipino time, ano pa ba? Umaalingawngaw ang musika na masasalat sa iyong dibdib, sumasayaw ang mga ilaw na iba’t iba ang kulay, at may entablado sa may main hall kung saan magtatanghal at magtutunggali ang iba’t ibang seksyon dahil ang mananalo ay magiging exempted sa huling pagsusulit. Sinasarado nila ang ikalawang palapag marahil upang maiwasan ang anomang aksidente dahil tanging railings lamang ang harang mula ikalawang palapag o ‘di kaya’y ayaw nilang may pumasok at maisipang gumawa ng milagro na sasabay sa malakas na musika. Dahil ang aming seksyon ay lubos na competitive at mahilig makipagpataasan sa ibang seksyon—plinano naming mag-ensayo ng aming sayaw bago ang aming pagtatanghal.

Late ang dati kong matalik na kaibigang si Cheska, at hinihintay ko ang text niya sa likod ng entablado kung saan may backdrop. Paglipas ng ilang minuto ay nakita ko si Cheska na pumasok sa main gate ng aming eskwelahan, suot-suot ang maitim na longsleeves at pulang palda. May bangs siya noong araw na iyon. Inensayo ko ang sasabihin ko sa isip ko—Cheska, bakit ka late? Alam mo namang seven-thirty ng gabi tayong magpa-praktis, eight-thirty na!— pero sa halip na makita niya ‘ko noong dumaan na siya ng main hall ay nilagpasan niya lamang ako. Nagtaka ako. Hindi naman ganoong kadilim ang main hall dahil sa mga nagkalat na ilaw. Tumungo sa ikalawang palapag si Cheska na alam naman naming pareho na nakakandado. Sinundan ko pa rin siya. Tinatawag-tawag. Ngunit wala pa ring tugon. Maaabutan 47

ko na siya sa likuan. Inasahan ko na naroon siya—pero wala, ni isang anino. Napuno ang isip ko ng pagtataka, at pakiramdam ko ng gabing iyon ay nagkaroon ng mga mata ang pader na sinasalat ang bawat galaw ko. Binalewala ko na lang at ako’y bumaba. At naroon si Cheska— papasok ng gate. Itim na long sleeves at pulang palda ang suot niya. Naramdaman ko ang kalibot na umakyat sa balat ko. Imbis na salubungin ko siya ng mga tanong kung bakit siya late o kung pumunta siya sa ikalawang palapag at bumalik lang agad main gate na tila nagteleport, ay tumitig na lamang ako sa mukha niya habang siya’y nagsasalita. Hindi pa rin ako makapaniwala sa nangyari. Nag-ensayo kami nang lumilipad ang isip ko. Noong tinawag na kami sa entablado, nagtanghal akong hindi tumitingala sa ikalawang palapag. Baka kasi habang tumutugtog ang Tayo’y Magsayawan ng VST & Company ay makita kong nakatingin ang doppelganger si Cheska sa railings. Hindi kami nanalo noong gabing iyon.

Pagkatapos ng araw na iyon, bahagyang bumukas ang isip ko sa paranormal pero siyempre ako pa rin ay dakilang skeptic, bahagyang bumukas lamang upang makasuot ang mga haka-haka sa isipan. Science pa rin mga ulol, ika nga. Lumipas ang ilang buwan at umuwi si Papa galing Saudi. Hindi namin inasahan ang kanyang pag-uwi. Sa ilang linggo niyang pananatili sa bahay ay pinagmasdan ko siya. Dahil sariwa ang karanasan ko sa doppelganger ni Cheska, napagtanto kong doppelganger iyon ni Papa. Magbibigay ako ng mga teorya kung bakit nasabi ko ‘yon: Ang unang teorya—hindi man lang nagsabi si Papa na uuwi siya ng Saudi. 1AM na ng natanggap namin ang text niya na nasa McDonalds daw siya. Nagtaka kami pero sinundo pa namin siya. Matutuwa sana ako ng araw na iyon sa pagkakita sa kanya kung ‘di ako ginagambala ng mga katanungan kagaya ng “ilang araw nang nasa Pinas si Papa?” o “baka matagal na siyang nakauwi at nagbihis na lang siya na tulad ng isang OFW para linlangin kami.” Kaya’t habang umaandar ang kotse namin, tanging musika lamang mula sa radyo ang pumapagitan sa aming tatlo nila mama, habang tintitigan ko si Papa sa passenger’s seat. Hindi ganito si Papa, nasa isip ko, magsasabi naman siguro siya kung uuwi siya, ‘di ba? Alam kong hindi magandang pagdudahan ang sariling ama, ngunit sigurado ako noon na may tinatago siya.

Pangalawang teorya—nag-iba ang pakikitungo ng mga magulang ko. Kung may isang salita na maglalarawan sa relasyon ng aking mga magulang iyon ang salitang “bagyo”. Kahit pa man noong bata ako, parating umaalingawngaw ang away at taasan ng boses sa bahay kapag umuuwi si Papa. Maihahantulad ito sa bagyo dahil ilang araw mong mararamdaman ang hagupit ng isang bagyo, ngunit mawawala naman ito, at makikita mo ang iniwan nito sa ating kapaligiran. Ganoon sila Mama at Papa, pagkaraan ng kanilang away, walang iimik sa bahay, mismong kuliglig ay mahihiyang mag-ingay. Ngunit babalik sila sa dati—puno ng tawanan, asar, at mga ngiti na alam mong sila lamang ang nakakaintindi. Ngunit nagiba noong umuwi sa Papa ngayon. Kahit tinginan man lang ay wala kang madadatnan sa kanila. Noong gabing iyon, ang atensyon ni Mama ay nasa pagmamaneho, nakapokus sa daanang natutulog na ang mga kotse. At si Papa noon ay nakatingin sa selpon niya, nagtatype. Pinagpaliban ko muna ang namumuong teorya sa isip ko. Maghihintay muna ako ng ilang araw, baka naman kasi nahihiya pa sila sa isa’t isa kahit ilang taon na silang magasawa. At iyon nga ang aking ginawa. Napuno na ng iba’t ibang tao ang bahay—mga ate ko na at ang pamilya nila, mga kaibigan ni Papa na natutuwang umuwi siya, at ilang kasa ng bote ng beer ang inimbak sa basurahan ang nagdaan. Siguro mga dalawang linggo na iyon, ang tanging narinig ko lamang sa kanila ay mga pabor at utos. Tampok lamang ng “kakain na”, sabi ni Mama na sasagot naman si Papa ng, “sige”. Napansin ko rin na parating inis si Mama na umabot sa punto na hindi ko siya makausap dahil susungitan niya ako. Nawala 48

‘yung mga tawa. ‘Yung mga asar. ‘Yung mga ngiting sila lamang ang nakakalam. Napagtanto ko sa araw na iyong hindi lamang nakabibingi ang katahimikan—nakasasakal din.

Pangatlong teorya—bigla lamang umaalis si Papa ng bahay nang walang pasabi. Mga ilang araw na wala si Papa sa bahay. Aalis. Babalik nang kaumagahan. Mawawala ang kanyang mga gamit, at makikita ko na nasa orihinal na puwesto sa susunod na araw. Minsan hindi ko na nga nadadatnan si Papa sa bahay. Isang araw, narinig kong nagbukas ang aming gate at niluwa nito si Papa. Tumakbo ako palabas ng pinto. Ngunit tumigil ako noong nakita kong may katawagan siya. Nagtago ako sa likod ng pinto, nagbabakasakali na marinig ang kanilang pinag-uusapan. Ngunit mahina ng boses ni Papa, tila may binubulong. Narinig ko lamang ang tahol ng mga aso kaya’t bumalik na lamang ako sa kuwarto.

Ilang linggo ang lumipas, hindi nawala ang kaba sa aking dibdib na may mali sa pag-uwi ni Papa. Nanatili ang kaba na ‘iyon noong hinahatid na namin si Papa sa airport. Pabalik na siya ng Saudi. Tahimik na naman sa kotse. Walang balak na may umimik. Nagpaalam ako kay Papa noong papasok na siya ng airport. Kaway ang kanyang binalik.

Hindi ko binalewala ang mga teorya na ‘to, itinago ko lamang sa likod ng aking isipan, hanggang lumipas ang dalawang taon at bumalik muli si Papa. Alam ko rin naman kasi na babalikan ko rin ang aking haka-haka. Mas lalo na gusto kong malaman kung anong nangyayari kay Papa. At totoo nga, may nakuha na akong sagot sa natitira kong dalawang teorya.

Pang-apat na teorya—nagpalit ng relihiyon si Papa. Alam ko na isang Romano Katoliko si Papa, ngunit noong sinundo namin si Papa, kumain kami sa isang kainan malapit sa airport. Ako na mismo ang nag-order para kay Papa—sisig. Paborito niya ang sisig. Ngunit tinitigan ng ate ko si Papa at tinanong kung okay lang bang kumain siya ng baboy. Binalot ulit ako ng pagtataka, na hindi ko na mabilang kung ilang beses na nangyari sa akin. Hinintay ko ang sagot ni Papa. Ngumiti lang siya sa akin, at sinabing okay lang daw. Kinabukasan, pumunta kami ng Mama ko sa Jollibee at nagpaiwan si Papa sa bahay. Habang nguya-nguya ko ang buto ng Chickenjoy na pinupuntirya ko, bigla na lamang sinabi ni Mama na totoong Muslim na raw si Papa. Siguro nabatid niya ang pagtataka ko noong araw na iyon, at sinagot na lamang ako kahit hindi ko pa tinatanong. Pakiramdam ko noon hindi ko malunok ang pagkain ko, at kung hindi dahil sa baso ng Coke ay tuluyan na akong nabulunan. Tinanong ko siya. Naghanap ng paglilinaw. Pero hindi niya ako sinagot. Tiningnan lamang ako, at binaling ang tingin sa janitor na naglilinis ng mga lamesa. Sana nga ganoon lamang kadali ang pagpaliban ng atensyon, ng mga haka-haka, at ng paghahanap ng wala.

Panglima at huling teorya—nawawala ang singsing ni Papa. Sa buong pananatili niya sa amin, noon ko lamang nakita na wala ang singsing nila ni Mama sa daliri niya. Kundi isang singsing na hindi ko pa nakikita sa tanang buhay ko.

49

Bermuda JASON CH RISTOPH ER PA Z

Nilulunod mo ‘ko sa dagat ng iyong mapanghalinang along humahampas kasabay ng kumpas ng hangin, hinihila ang aking layag patungo sa iyong direksiyon, hanggang sa tuluyan mo ‘kong lunurin—‘di malaman kung saan patungo.

50

Bright Y NG W IE EU SEBIO

Know there are places where all broken promises turn into roses.

51

52

53

Spaceman ROCHELLE RIVERA

T

here was a man in a spacesuit. He descended from the sky, not with his spaceship but with a parachute (I wonder what happened to his spaceship). He walked toward me, ever so slowly, as if we were on the moon.

Were we on the moon?

He took off his helmet. Of all strangers, he seemed to have a face I could recognize.

Did he land here before? It could be but he doesn’t know this place. He asked me for directions.

I wasn’t good at directions but that was the start of our journey. *** I had a dream of a fisherman with a face like his.

He explored the sea and fell deeply in love with it.

I was by the shore, thinking how the sand collapsed under my feet every time the waves crashed and moved away.

I found his abandoned boat and sailed, following the waves to where they go back, but it led me to where he was drowning.

I was always afraid to swim, but in the dream I was able to dive. I wrapped him with my frail arms and swam toward the surface where we could both breathe.

Laying his body on the sand, I placed my head over his chest and listened. I heard nothing but an echo of emptiness. With all the air my lungs could muster, I inhaled and blew breath to his mouth. Finally, he was able to breathe. His heart pumped again and he opened his eyes.

I opened my eyes and woke up with the same man in a spacesuit, staring and studying me for a reason. I must be his first encounter of my kind. *** His words to describe me were alien.

Like the vast space, he traveled and mapped every surface of me, leaving traces.

When he was able to name every part of me, he looked at me in awe as if he just completed his mission.

I was terrified. If only I could grow another limb, a new heart, or a pair of new eyes— anything else for him to explore, I would have.

I don’t want him to discover other worlds. *** He loves experiments.

From chemical reactions to road accidents—the strangest kind of intersections where two unrelated cosmic consequences meet, he tried to combine matter to matter and relate them with how we connect with each other.

His findings, despite the studies on hand, were still theoretical; only time would either nullify or validate. *** 54

In my chest, he grew a terrain of unknown trees— keeping light away. *** What a tandem would it be like for a spaceman and a winged inhabitant of the woods.

Both could fly, but not on the same height and atmosphere. He was from another world and I was from another side—a realm not so easy to pass through with a timed portal counting down to a close.

What a chase it would be—if he was from the stars and I merely lift my feet a dust away from the ground.

Had I known the difference of a journey from precisely a tour—the lengths we faced, compared to the vastness yet to be explored, are just ideas passing through a thoughtless mind. *** The woods and the river we traveled make a beautiful ecosystem. But when the waters were tainted, the surrounding trees would have their leaves fall one by one. Flowers will grow weak, bees will get poisoned, and all life will falter.

Nature is as fragile as any other living being. I looked at him with sadness. *** I’ve always wondered what lies ahead of us. All this time I never thought I was lost.

Here I’ve learned that not all those who lead the way get to where they should be.

I sighed. He put on his helmet again so that I couldn’t see his face. Was he crying too or was he happy?

Because there—at the end of the road, at the end of our wandering, of all my wonderings—there lies his spaceship.

55

56

Abstract A N R I IC HIM UR A

The temporal paradox has come into question following the rise of quantum technology, resulting in innovations that have provided the opportunity to fine-tune the concept of time traveling in the 22nd century.

As such, the reliability of one linear timeline is affected by the possibility of a temporal paradox, or in layman’s terms: the Grandfather Paradox. This paradox in time travel is produced when inconsistencies or contradictions emerge in the past as the principle of time studies states that “a time traveler can only do what has happened, but not anything that hasn’t happened,” (Sudan, 2120). The temporal paradox is an area yet to be ventured by researchers in the College of Astronomical Studies (CAS) of De La Salle University – Dasmariñas (DLSU-D). Thus, the researcher aims to contribute to this area of knowledge in order to provide insights beneficial to the Lasallian community by utilizing the Grounded Theory to develop a new theory that applies the Theory of Temporal Paradoxes (Pax, 2078) to contemporary times.

Due to the immersive nature of the Grounded Theory, the researcher adopted a single case study design by utilizing his own lineage as a basis of the effects of removing a grandfather from the continuum. Based on the results of the study, the experime—

57

58

“Alam kong isa sa inyo ay magtataksil sa akin.�

59

photo pia

60

ABaKaDa R A L F DU G A N

N

aalala ko noon, kumukumpas ang anino ng mga kandila sa pader. Ang mga kuliglig sa labas ay patuloy na humihiging sa kalaliman ng gabi. Maging ang hangin na animo’y dumadalaw na bangkay ang lamig ay naglalakbay mula sa kanluranin. Habang ako’y nakaupo sa malamig na sahig, sinusuri mo ang mga pahina ng ABaKaDa. Ngayon, tanging ang alimuom na lang ng paligid ang dumadampi sa akin. Ang malagihay na lupang damuhan mula sa ulan kagabi ang aking inuupuan ngayon. Makinis pala ang marmol. Maganda ang pagkakayari rito. Mabuti naman. Kung dati, ang dalawampung letra ng ABaKaDa ang nakikita ko, ngayon, piling mga letra na lamang. Ang pagkakahabi ng mga titik na nakaukit ay mistulang notang nilapat ni Chopin—magkakapatong na suson ng mga emosyon at melodya na angkop sa kasalukuyan.

Kabisado ko pa rin ang tinig mo pati ang pagkumpas ng iyong bibig habang tinuturuan akong bigkasin ang bawat letra. Naging maingat ka sa pagtuturo dahil sabi mo, ang ABaKaDa ang una kong hakbang sa pagbabasa. Ilang libro at pahina na rin pala ang nabasa ko.

Nakapamuhay na ako sa iilang mga kuwentong isinalin ng aking kaisipan at hinulma ng aking imahinasyon.

Nananatiling mugto ang langit. Sa bawat bulong ng hangin, inaalala ko ang sariling ABaKaDa na aking hinabi. Ang kaibahan lang, patuloy ko pa ring tinatahi ang bawat pahina.

Umaandar pa rin ang makina ng bawat piyesa ng mga salita—ang mga enggranahe ng nakaraan maging ng kasalukuyan.

Pasensya na kung ilang tagsibol na ang lumipas, kung ilang dasal na ang aking nakaligtaan, at kung halos limot ko na ang bakas ng iyong kinalalagyan. Nagsimula na kasing umulan. Pinalinis ko na nga lang ito sa isang batang yagit na lumapit sa akin. Singkuwenta pesos. Mababang halaga para sa mga nasayang na oras. Pero ‘di bale, handa na rin akong magsalita.

A para sa arkeolohiya—ang aking ambisyon simula pagkabata. Ninais ko kasing masaksihan ang mga tagilo sa Ehipto at unawain ang sibilisasyon ng Gresya. Naalala mo, paborito kong maglagay ng mapa ng Pilipinas sa mga kahon ng Marlboro, tapos akin itong ibabaon sa lupa malapit sa puno ng bayabas. Makalipas ang isang linggo, huhukayin kong tila bang matagal nang nananatili ang aking mga obra sa kailaliman, naghihintay lamang na mahukay at matuklasan.

Ba. Sa aking mga balagtas nagkukubli ang bawat saknong ng mga tulang tuluyan ko nang itinaboy. Palagi mo kasing binabanggit na ang tula ay mas matimbang sa kuwento.

Ngunit sa totoo lang, mas nanaisin ko pa ang kabuuan ng isang talata kaysa sa kakulangan ng mga saknong.

Ka. Kabisera. Beijing para sa China. Ottawa para sa Canada. Tehran para sa Iran.

Kabisado ko ang bawat kabisera ng mga bansa sa mundo. Nalinang ko ang ideyang ang kalakasan ng isang nasyon ay matatagpuan sa kapital nito. Kasabay nito, napagtanto kong ang kalayaan ang buod ng aking pagkatao. Sa bawat mapagpalayang kaganapan, nabubuhay ang aking kalamnan. Tumitibay ang tindig. Gumagaan ang mga bisig.

Da. Ang kahel na langit ng dapit-hapon ang nagsisilbing tagapamagitan ng aking araw 61

at gabi. Sinasala ako sa init at lamig. Naroon ako kung saan umuurong ang mga umuusad.

Mga tahimik na panaghoy ang gigimbala sa iyong pandinig. Hindi ko na nga alam kung saan magpapahinga; o kung maituturing bang pagpapahinga ang pag-upo, pananatili, at pagsisisi.

E. Ang maging isang estranghero sa sarili kong pagkakakilanlan ay tila pagkaligaw sa nakasanayan na daan. Lagi mong pinapaalala noon na palaging kabisaduhin ang mga kalsada at lansangan. Pasensya na; nagbago kasi ang mga kanto. Ang dating mga aspalto, naging sementado. Lumawak. Lumiit. Sa pagkalulong ko sa aking memorya, ang dating tinatahak, sa ibang lugar na pala dadako; sa ibang alaala na tutungo.

Ga. Maraming nagtangkang patunggain ako ng gayuma. Ayon kasi sa isang albularyo, mahuhumaling raw sa’yo ang sinumang paiinumin mo nito. Iyon nga lang, nahumaling ako sa mga kasinungalingan. Ikinulong ako sa hawla. Hinulma ako sa kung anong ninais ng kanilang mga mata.

Ha. Nagsisisi ako sa mga gabing hinayaan kong ako’y lumayo sa hapag-kainan. Hindi dahil sa tuyo at toyo ang ulam. Kumakalam na kasi ang loob ko. Masyado nang gutom sa pagpapahalaga at uhaw sa pag-unawa.

I. Sa bawat dasal, naging bingi at bulag ang Immaculada. Lalo na noong na-ospital si Itay. Akala ko, sapat na ang luha at pananampalataya. Hindi pala. Kaya noong linamon ng lupa ang malamig niyang bangkay, inilibing ko na rin ang aking paniniwalang mabilis na inuod kasama ng katawan ni Itay. Walang kasing-bulok. Walang kasing-sangsang.

La. Alam kong hindi na ako kasing lambot ng lampin—kahit ang kulay, hindi na rin.

Ilang beses na kasi akong pinampunas sa mga duming hindi malinis ng iba. Ilang beses na akong pinambalot ng mga pagkukubli.

Ma. Ang iyong butihing makata. Ako’y sinulat ng pag-iimbot. Ang mga taludtod ay sinasaklaw ng pagkakamali. Mga tugmang kalianma’y hindi nagtagpo, at karikatan ng pagkukunwari. Sa mga talinhaga, aking katotohanan ay ikinubli.

Na. Sa Naic ko unang natagpuan ang kahinahunan. Kung saan nagtagpo ang dagat at kagiliran, doon ako sumulyap. Sinabayan ko ang kumpas ng alon at pagaspas ng mga ibon.

Isa lang ang narinig, naramdaman, nakita, at naamoy ko: mapagpalaya.

Nga. Pumipintig ang pulso sa ngalay dulot ng pagkapirmi. Mga ugat na hindi pinapahintulutang dumaloy ang mga dugo. Tinutusok ang laman, linilimitahan ang mga galaw. Nakakangalay. Nakakapanghina.

O. Tinangka kong buwagin ang oligarkiya ng memorya. Mahirap pamunuan ng mga munting alaalang nangyari noong hindi pa man nagsasalu-salo ang bawat alak na hinalo ng isang piging sa piyesta. Ang mga namumuno at naghahasik ng kalituhan sa aking isipan, patuloy kong itinaboy.

Pa. Panahon. Naalala ko ang mga panahon na nanginginig ang mga labi ko sa lamig.

Ang panahon ng tag-ulan na naging kanlungan ko sa pag-iisa. Ang payo mo, sundan ko lamang ang mga tala at makikita ang patutunguhan ko. Ngunit bakit ang panahon, dinala ako sa kung saan ang oras ay patay at ang araw ay lugmok.

Ra. Ang mga rason na aking sinambit at niyapos ang siyang gumugunita pa rin sa akin magpasa-hanggang ngayon. May rason kung bakit nakababad ngayon ang aking katawan sa alinsangan ng hapon. Kung bakit ang basang damuhan na aking inuupuan ay pinaghalong lamig at init. Kung bakit makintab ang marmol sa harap ko. At kung bakit umiinit ang aking mga mata habang dibdib ay sumisikip.

Sa. Batid ko ang kapanganakan ng isang santong hinirang upang magpunyagi at mabuhay sa isang depektibong realidad. Hindi perpekto. Hindi sakto. Saksi ang lahat ng dasal na aking sinambit sa kung paanong kaparaanan ko lininang ang bawat leksyon at sugat. Napagtanto ko 62

nga, kung rebulto lang rin naman ang kahihinatnan ko, mas mabuti pang maging si Hudas.

Nang sa gayon, hindi ako hahawakan. Hindi ako iiyakan. Hindi ako hahaplusin. Hindi lang ako lalapitan sa oras ng kagipitan. Hindi ako isang iskultura na gagahasain ng pag-asa, pagiimbot, pagpapanggap, at pagbabalatkayo.

Ta. Sa higpit ng mga tanikala ako’y nagpagapos at nagpadaig.

U. Ang mga uyayi ng pagpapasya ay patuloy kong naririnig. Ito ang naging musika noong malaman kong ang minsang entabladong aking kinalakihan ay magsasara na. Hindi ko man maalala ang uyayi mo habang ako’y nasa duyan, ang malinaw kong nababatid ay ang uyayi ng ating mga halakhak. Ang uyayi ng kahapon.

Wa. Wakas. Sana sa aking maikling pagbisita, naunawaan mong ang aking naging pamumuhay ay bunga ng mga poot, dalamhati, at kirot. Ngunit ngayong naramdaman ko ang lamig ng iyong kinalalagyan, nakita ko ang isang mapagpalayang pagpapalaya.

Ya. Ako nga pala, ang iyong yagit.

Malapit na magdampi ang mga labi ng araw at kagiliran. Naririnig kong muli ang paghiging ng mga kuliglig, ang hangin mula sa kanluranin, at ang lamig ng aking kinauupuan.

Kung dati, ang dalawampung letra lamang ng ABaKaDa ang naaalala ko, ngayon ay ang sarili ko na lamang. Nakatali sa mga titik na aking hinabi. Nakabuklod sa mga akda ni Neruda.

Humihimig sa sariling melodya.

63

64

Trail of shadows JASON CH RISTOPH ER PAZ

A

shes fell from the lit cigarette stuck between my fingers, staining the floor beneath me. The smoke billowed above the bathroom ceiling. On the sink was my gun, unthreatening when no fingers were wrapped around it attempting to pull the trigger. Walking out of the bathroom, I sat on the edge of my bed. The police radio buzzed to life. It was my partner, Jaime Santos, telling me to go to San Leonardo because of another murder. Putting on my uniform, I straightened the creases. My gun was in my holster. Before I stepped outside, I stopped by my daughter Mika’s room to give her a goodbye kiss on the cheek. She’s eight years old and likes to draw. She had school tomorrow and would be taken care of by the yaya in the morning. It was just the two of us now after my wife left us two years ago to start a new family with a different man. It used to keep me up at night—the memory of her walking toward the door with her luggage in hand and Mika mindlessly staring after her shadow, wondering where her mother was going. But it seems like a lifetime ago since then, and my daughter and my job are the only things on my mind now.

My wristwatch read 7 PM as I drove to the address my partner gave me. Camera flashes filled the crime scene in the little town of San Leonardo, Nueva Ecija. Police tapes were strewn all over the perimeter of the house, and as I stepped in, what greeted me was a woman lying on her front, blood pooling beside her on the kitchen floor. Outside the house, fellow policemen and detectives were gathering around the group of journalists and reporters throwing around their questions about the body. In the throng of people, Jaime handed me the new victim’s case file—another one to add to the growing shelf dedicated to the string of unsolved murders plaguing San Leonardo. At 6:30 PM, the victim, female, 22, was last spotted alive outside a convenience store by the cashier before being found dead in her house. My team had already interviewed the manager and the staff of the convenience store, yet they stated that she only bought a bottle of soda and some chips. According to bystanders near the area, she entered and left the establishment alone, with no one following her.

Stepping closer to the body, I examined it without a hint of disgust. 16 years on the force, I was already used to these kinds of murders. There wasn’t much that could turn my stomach or make my feet flee—until this. She was found dead on the kitchen floor, the only area contaminated with blood, yet the murder weapon that was used to stab her was missing.

Using gloves, I went to turn her body around and there I saw two, five, nine—shit, twelve stab wounds on her abdomen, arms, and legs. As gruesome as the sight was, the team went through the routine they’d mastered over the last few weeks—collect evidence, gather samples, disperse the crowd, and zip another body bag closed. A macabre rinse and repeat that they’d become accustomed—and numbed—to.

As we were preparing to leave, something caught my attention from the window—I thought I saw someone standing near one of the street light across from the house. It was a silhouette of a man—he wasn’t moving, still as a statue, just standing there like he wanted to be seen. And above him hanging under the street light was a CCTV camera.

“Let’s check the security footage,” my eyes still glued to the man, I told Jaime. But once we stepped outside, the man was gone. Goosebumps ran down my skin, but no matter what I did, I couldn’t shake it off.

65

Back at the station, we watched the footage, yet we spotted nothing odd about the scene— just people walking and cars passing by. At 6:15 PM, the woman entered the convenience store and carried some chips and soda to the counter. After paying at 6:25 PM, she left the building with no one following her. A dead end.

Something caught my eye, “wait. Stop the video.” We were about to thank the personnel for assisting us and leave when at the top left corner of the video, the silhouette that I’d seen earlier that day entered the frame and just stood there, looking at the victim as she walked by it. She must have not seen him.

“Look, there’s a man there. I saw him under the street light across from the victim’s house.

Do you see him?” Jaime looked at the video, even squinting his eyes, but said no. Even when I asked the personnel, he couldn’t see him either. Doubt spiraled inside my head as to why I was the only one who could see the shadow of a man.

“Come on, stop playing with me, Jaime. The man—Jesus Christ, he’s right there,” I pointed at the corner of the screen where the man was. Jaime scratched the back of his neck, apologizing, but he couldn’t see it. Yet as I looked again at the video, the man’s head was facing me, like he was staring at me.

I felt my heart rising to my throat. “Holy shit, Jaime. He’s looking at me.”

“Who?” Jaime widened his eyes, puzzled.

“The man, goddammit.” I shouted, unable to control the torrent of my emotions. It made both of them flinch.

“Look, there’s no man in the video, Horatio,” Jaime said, looking at me strangely. “Let’s get back to the Captain, he said they managed to get a witness.” I just nodded, not trusting my voice for once.

We returned to our desks to be greeted by old papers, and even the whiff of coffee couldn’t calm my rattled nerves. I poured some for Jaime and me. Just what I needed to calm down.

Gulping down the coffee like water, we entered the interrogation room where we interviewed potential witnesses, trying to milk them for information.

“Oh, Dela Vega, and Santos—good, you’re here. This is Manuel, he said he heard something in the direction of the victim’s house at the time of the murder.” My ears perked up at the information. Maybe he also saw the man beside the street light. “Didn’t you, Manuel?”

“Yes, I heard something near Eva’s house, like someone humming—” I cut him off, wanting to know the answer to my question.

“Did you see a shadow of a man? Near the victim’s house?”

“What man? I didn’t see a shadow.”

My forehead crinkled. “Under the street light, near her house—you saw nothing?”

“I just said, I didn’t see a shadow. I didn’t see a shadow anywhere.”

“You smell of alcohol. Are you sure you didn’t see anything? Or didn’t make up that you saw something?”

“What the hell are you saying? I’m not a liar.” He made a move to stand up, but immediately, Jaime and the Captain put themselves on either side of the witness, to ease the tension before it got worse.

“Alright, let’s cool off. I think we can take it from here, Dela Vega,” the Captain said sternly.

I knew I shouldn’t have pushed it too far, but my gut was telling me that there was something to the shadow—the man—under the street light. Frustrated that I couldn’t let it go, I stormed out of the precinct with questioning eyes following me as I left.

It was 10:56 PM on my car’s dashboard by the time I was on the road and there were minimal cars and people around. Only the typical jeepneys whose drivers were on their way 66

home after a long day of work. Just like me. I was fixing the rearview mirror while coasting down the highway when my heart almost escaped from my ribcage at the sight of a silhouette sitting very still in my backseat. Too still.

“Jesus fucking Christ!”

I turned to face whatever was sitting behind me just when the blare of horns rang in my ears and a blinding light hit my windshield and I swerved to evade the incoming truck. Shaken to my core, I pulled over to the side of the road to regain my composure. And I remembered what I saw before the light hit me—a shadow in the shape of a man sitting behind me. Now more rattled than I was at the near death experience, I felt a breath that was certainly not mine ghosting the back of my neck. Mustering my courage to look back, I was greeted with nothing.

There was nothing and no one there. First the shadow under the street light and now this. I was going out of my fucking mind.

Convinced the stress had just gotten to me, I soldiered my shoulders and drove home. My heart was still pounding in my chest that it felt like it was about to explode any minute now. I parked in front of my house and gave the rearview mirror another quick glance. No one was there. I slouched back and closed my eyes, and released the breath I didn’t know I was holding.

Outside, I could hear only the wind whistling and the leaves rustling.

“God, I am going out of my mind,” I whispered to myself as I stepped out of my car.

Fumbling with my house keys, I slammed the door shut and locked all the doors and windows in the house. Sure that the place was secure, I made my way to my daughter’s room.

The door creaked gently as I pushed open her pink door and glanced at her sleeping peacefully on her bed, enough to soothe my tension but not quite. I gently closed the door and went over to my own room. The soft mattress welcomed me as I sunk into cloud nine. But sleep didn’t come knocking at my door even once. My mind, without my volition, replayed the day’s events over and over again like a broken record player. Having enough of it, I sat on the edge of my bed and placed my hands on both of my temples. Drowning in a sea of my thoughts, I needed oxygen to breathe, to do anything to keep my head above the violent current.

I felt the walls closing in on me to mock me. That night, silence was screaming into my ears. *** I dreamed of the big house that my family lived in when I was five years old. I used to attempt to explore every room to waste my time while waiting for my parents to come home.

In the dream, I opened door after door, the sound of creaky wooden boards would follow me with each step. The rooms were nothing but furniture cloaked in white, cobwebs, and rusty metal. Whenever I dreamt of this familiar scene, peeking beyond the door was enough to jolt me awake, stopping the dream, but other times it just kept going. This time, I just kept going. *** The glare of the sun already peaked from the stained window glass. 6 AM—shit. My cellphone buzzed somewhere under my blankets. Grabbing the phone, I unlocked it to see a text from Jaime. He asked if I was thinking more clearly after what happened yesterday in the interrogation room, and if I was ready to get back on the case. After I replied assuring him that I was back to normal, I peeled myself from the bed to shower and get ready for my day. I was supposed to bring Mika to school, but I knew I didn’t have the time that day, just like most days. Her simple “papa” in response to my knock was enough to send a smile up my face, and all my worries and doubts were washed away. Yet I couldn’t stop the disappointment that settled on her sweet face when I apologized for not being able to bring her to school once again.

67

As I drove to the precinct, Jaime greeted me by dropping the case files of the recent string of murders on my desk. What a way to start the day. One by one, we poured through the files to find the dots and strings connecting them to each other. We didn’t even know if the four murders in Nueva Ecija in the last five weeks were caused by the same killer—but we had a hunch, and police hunches are always more than just a hunch. There seemed to be no rhyme or reason to each murder, apart from dark figures being spotted near each crime scene, but it almost seemed like the killer was practicing, with each kill getting more and more gruesome— and calling for more and more attention.

Yet throughout the day, my mind would wander back to the shadow under the street light and in the backseat of my car. So much so that eventually, it started to feel like the memory, or the shadow, was following me. *** My dreams continued to haunt me—with the same childhood home and the same set of doors I grew up in. It was as though I didn’t get tired, my legs didn’t weaken. I just kept going, peeking through doors upon doors, yet there was this door that held a particular room—my childhood bedroom with my little bed at the corner and a small dusted rug in the middle of the room. I saw my 7-year old self lying on his stomach on the rug and scribbling away on a piece of paper. I called him, but he didn’t look up from his drawing. I crept closer for a peek. There were old sketches of my family, my siblings, my dog, fond memories that I recall well. But there was a drawing that caught my attention: a rough sketch of younger me holding hands with a dark figure.

Younger Horatio was humming a familiar tune when he stopped drawing to look up from his drawing. Smiling at something just behind me, “you’re here.” *** I jolted awake, coated in sweat, my heart beating faster than a steam engine. It wasn’t just the dream that woke me up—but the fists that were banging on my door and the red and blue lights flashing through the windows.

“Detective Horatio Dela Vega, please exit your house,” said a deep timbered voice through a loud speaker. It almost sounded like— “Detective Horatio Dela Vega, we won’t ask you again.” Why was the Captain here?

Baffled at the police at my door and the ruckus they were making, I walked to the front door in a daze, and as I stepped out onto the porch, I could only stare down the barrel of guns all pointed in my direction. Surrounding my home were the policemen and women I’d been a part of during my years on the force—only now they looked at me as if I were a stranger and not a colleague.

“Dela Vega, you are under arrest for the murder of Emily Peralta, Nathan Delgado, Jessica Mendoza, and Patrick Cruz. We have a warrant to search your house and take you into police custody,” the Captain said into the speaker, Jaime standing beside him with an expression as hard as marble. The Captain might have spoken the words loud and clear for everyone to understand, but I could barely wrap my head around the words and sentences that he’d formed.

“What the hell? You’ve got the wrong guy!” I could barely get the words out of my shellshocked mind.

“Papa, what’s going on?” Mika jolted me back to my senses with her nervous tone, bringing me back of reality. I pushed her behind me and told her to go back to her room and cooperate with the policemen when they came.

And then I turned to face the music of the world crumbling around me.

68

*** Again, I was transported back to my childhood bedroom. The sketches I’d seen in my previous dreams were plastered on the walls. But more were in their place—like a plane taking off, my parents waving goodbye, and my younger self peering out of the window of an empty house. I scanned the room, and there were ripped drawings scattered on the carpet. My younger self was kneeling down and crying, his little body wrapped around the arms of the man’s silhouette that was humming a familiar, soothing sound.

“You’ll never leave me like my parents did, right?” He sobbed. “You’ll always be my friend?”

The figure’s face had no mouth, yet I could still hear his bone-chilling words, “I will never leave you, Horatio. I will always be with you.” *** I woke up, my vision still in a whirlwind, and feeling the coldness against my cheek. I looked up and felt cold metal on my bare back. Waiting for the blurriness that covered my vision to settle, I was greeted by the iron bars in front of me. The handcuffs around my wrists stung— this bondage, I couldn’t imagine being in here, in one of the cell blocks of our precinct. Jaime stood behind the bars, holding a zipped lock bag containing a bloodstained knife. Realization dawned upon me—it was the murder weapon used in the death of Emily Peralta. The next thing he said made my blood run cold.

“Detective Horatio Dela Vega, this knife was discovered in the back of your car. And forensics have found traces of the other murder objects and victims in your home. The evidence is damning, Dela Vega, thanks to an anonymous tip that you were the monster behind the murders,” said Jaime, my partner and friend, in a tone I’d heard him use often—on suspects, but never on me. He then showed me a piece of paper I hadn’t seen in years—a child’s drawing of a little boy standing next to what looked like a shadow. My eyes could hardly believe it—or what was written in the top right hand corner. Don’t trust Horatio. Check his car.

My lips opened in disbelief over the accusation and the fact that they believed an anonymous tip over me. It must have been because I fussed about the silhouette of a man—and then the dots began to connect.

“N-no, no! I’ve been set up. I’m not the killer! Please, you have to believe me. Think for a minute—I was framed. I was framed by the man I saw at her house. The shadow—it was in my car the same day!” I exclaimed in incredulity.

“There is no shadow, Horatio. Look, you can plead not guilty by reason of insanity in court, but that’s the only defense you’ve got,” said Jaime, his eyes losing their hard edge.

“But I’m not crazy, the shadow was there!”

I could see that I was going nowhere—a dead end. He could only look at me in pity, but it was his sure belief in my guilt that pierced through my soul. *** In the darkness of my cell, I could no longer fight off sleep so I dozed off for a while. I dreamed of a familiar tune, the song my parents would sing me to sleep before they left. It was a tune I hadn’t thought of in a long time that seemed to be getting louder as the dream progressed. Until I realized it wasn’t a dream anymore.

As my consciousness faded back into reality, I kept my eyes shut and body frozen as I listened to the humming that wasn’t coming from me.

I knew what I was going to see even before I opened my eyes.

There, in the corner of the cell, was the shadow. Sitting very still, too still. I could feel it staring at me even though I couldn’t see its face, only the blackness that devoured him. The fear rising in my gut reached its peak when the shadow, for the first time, spoke.

69

“I told you I would never leave you,” said the shadow.

And then the dreams started to make sense—the edges of the puzzle pieces slowly pieced together. The companion of my childhood, a creation of loneliness, was the mastermind of the murders I’d been trying to solve, the unexplained dark figure that wasn’t a trick of the light or the mind—all of it meant to bring me here, alone in this cell, with him.

“Now, we’ll never be separated ever again.” *** “Dela Vega, a letter for you.”

Over the last few months stuck in this prison, letters from the Mika had become my saving grace—a reminder to stay sane for her sake. I opened the letter, excited to read what was going on in her life.

Dear Papa, I hope you’re okay. Don’t worry too much about me. Yaya Bea is taking good care of me. She keeps making me eat vegetables even though they taste bad, but I still eat it because I know you would want me to. School is good, but some of kids aren’t very nice to me. They’re bad, like the vegetables. But my new friend is helping me. She makes me not so lonely. We play together every day. She says everything will be okay. Do you want to see her? Here’s a drawing of her.

See you soon, papa. Love you!

Mika A piece of paper attached to the letter fell to the ground as I finished reading. When I picked it up, shivers went up my spine at the drawing my girl made. A black figure holding her hand. And I knew— It’s only a matter of time.

70

Pula Y NG W IE EU SEBIO

Pula ang ulan na humalik sa lupa, laspag ang katawan sa pag-ani ng tingga diretso sa merkado kung saan ang bentahan ay hininga.

71

72

“Huwag tumingin sa ibaba. Pumikit. Pigilan ang hiningang nagtatangkang tumakas.�

73

Tubig HA N NA H REL A N ES

Naranasan mo na bang malunod sa daloy ng agos sa mata?

Anurin sa bawat hampas ng salita?

Lumangoy sa rumaragasang alon ng diwa?

Sisirin ang kailaliman ng awa?

Tilamsikan ng dugo at bala?

Hugasan ang sugat na sariwa?

Banlawan ang pilit na pagtawa?

Huminga hanggang ayawan mo na?

Ulap ay nangungusap, sinta, bagsik ng ulan ay nagbabadya, pagpatak ay nararamdaman na, ambon pa lang naman, hindi baha.

Taimtim na pampang, nasaan ka?

Dating payapa, babalik pa ba?

Mababaw lamang para sa iba, sa pagkampay tila ay hapo na.

74

Lost voice A N NA M .

The urge of screaming surfaces, but my voice was silenced.

People wore masks of different faces, there was no more room for guidance.

Love became a deception— a cloak to hide the darkness, everyone made their own rules and exceptions twisting the truth of right and wrong.

With eyes shut and ears covered so tight, the noise around me worsened, there are too many battles for me to fight with pain creating so many versions.

Even light could be deceiving, the world is now misleading.

75

Eulogy for a bookworm BIA NCA ISA BEL L E L A RIOSA

I still mourn over all the worlds left on the shelf.

Each dusted hardbound a reminder of realities long forgotten.

I have long closed the books but I know they mourn for me too.

76

Kandado JASON CH RISTOPH ER PAZ

Salubungin mo ang palad ko sa salaming bumibihag sa’yo, na naghahati sa ating dalawa.

Subalit hindi tuluyang tatagos ang aking kamay upang ika’y maabot, madudungisan ang salamin, at panandaliang lalabo ang iyong paningin.

77

Scarred Y NG W IE EU SEBIO

Maybe I’m a tree, because each broken promise has been carved on me.

78

Pagyao KEL SEY T ELO

Adhikain kong pigilan ang bagwis ng panahon dala ng binilin ng lumipas na panahon.

Ang ‘yong kabuuan ay guguho’t lilipas, ang ‘yong mga naiwa’y mawawalan ng katumbas.

Ito ang alaala ng paghatid sa’yo sa karo nakangiti ka, nakapustura at nakabaro.

Sana nga noon hinatid ka lang sa karo ngunit tila ibon sa langit ka dumayo.

Musmos, walang malay.

Ako noo’y isang batang walang konsepto ng buhay, alam ko lang ay lumuha.

Sana nga noon sa kahon ka inilibing ngunit sa ngayon malayo kang nahihimbing.

Ngunit noon, tiyak ko na umidlip ka nang matagal, tumigil ang paghinga mo at ika’y isang mortal.

Sa ibang mundo ang iyong landas, ang kapalit nito’y pagkalipol at pagkaagnas.

Adhikain ko mang pigilan ang bagwis ng panahon, dinadala ka ng hangin ibinibaon ka ng panahon.

79

80

“Huwag kang magpalinlang sa gabi dahil kinukubli nito ang mga mukhang nalilimutan, mga ngiting hindi na maibabalik, mga kuwentong nababaon sa mga puntod ng mga pangalang kumukupas.�

81

Summer Sale BIA NCA ISA BEL L E L A RIOSA

W

ith cash in hand, women crowd the racks labeled “SUMMER’S HOTTEST FINDS”, giddily pushing queues to reach the latest collection. Diana buys Fuller Lips™ for 450 Php sincePursed Lips™ have gone out of style anyway. Sarah weighs the Larger Breasts™ in each hand—buy one, take one—for 800 Php. Tracy tries on the Thigh Gap™ for 2,000 Php, but she knows she needs to purchase the Flat Stomach™ and Bigger Butt™ pack first.

And from there, unseen by the hordes of customers were patience, balance, kindness, and heart—qualities that not a single jeweled finger touched—not because they don’t want it, but because they already have it.

82

83

84

Sitio Ma-i JOM A R V IL L A N U EVA

0031 akapapaso ang sinag ng tirik na araw. Nanginginig ang buo kong kalamnan habang pumapantig ang aking mga hita at braso. Nais nang humimlay ng pagal kong likod at ngalay na rin ang aking batok. Tagaktak ang aking pawis samantalang hapo ang aking mukha dahil sa pagsasanay namin dito sa tuktok ng kaburulan.

“Kuhain mo ang palaso at magsimula kang muli,” mahinahong sambit ni Tatang. Ang mga salitang pauli-ulit ko nang nadinig ngayong araw.

“Tatang, kailangan ko ba talagang matutunan ang lahat ng ito?” Hindi ko na kayang pigilin ang aking dila sa pagrereklamo. Atat na akong makababa sa kapatagan ng Mi-ennu upang makapagpahinga. “Hindi ko na mabilang kung ilang beses na akong sumablay sa paggamit nitong pana. Maaari bang umuwi na lang tayo?”

“Ganyan talaga, Pam. Hindi mo palaging matatamaan ang tudlaan kung hindi mo paulit-ulit na susubukan,” ang pangungumbinsi niya. “Kaya kailangan mong ipagpatuloy ang pagsasanay mo. Sige, magsimula kang muli.”

“Paulit-ulit na lang ito. Wala na ba itong katapusan?” Kinamot ko ang aking ulo habang gamunggo ang aking mga pawis. “Kung hindi dahil sa pagsasanay na ito, kasama ko sana ang mga kaibigan ko.”

“Naririnig kita.”

“Oho, ito na ho. Kukunin ko na ho ang palaso.” Binunot ko sa bugbog na puno ng saging ang mintis na palaso. Lumapit ako kay Tatang, at naghanda para sa panibago kong tira.

“Hilahin nang buong lakas ang pana. Ituon ang mga mata sa tudlaan at bitawan ang palaso.” Walang sawa sa pagpapayo ang matandang kasama ko—mga payong kinamulatan at kinalakihan ko galing sa taong itinuring akong anak at minahal kong parang tunay kong magulang. Siya ang tumayo para sa akin at sa aking kapatid nang mamatay ang aming ama at ina. Sanggol pa kami noon kaya kahit minsan ay hindi namin nasilayan ang mga mukha nila.

Binitawan ko ang palaso at lumipad ito sa manipis na hanging bumabalot sa kaburulan.

Napatingin ako sa tanawing nasa paanan ng burol.

Sa kasalukuyan, dito sa Sitio Ma-i kami naninirahan. Pinamumunuan kami ng mga Balantay na tumatayong pinuno ng iba’t ibang sektor ng aming lipi.

Si Tatang ang matalinong Balantay ng Mi-ennu, ang kinikilalang pinuno ng mga magsasaka at tagapayo ng lahat sa Ma-i. Sa tulong ng lahat ng taga-Mi-ennu, pananagutan niya ang pangangalaga at pagpapalago ng bukid. Subalit sa kabila ng kagalang-galang niyang katayuan, hilig niya ang pagbubungkal ng lupa bilang kanyang ambag. Kaagapay ni Tatang ang Balantay ng mga manggagawang Mi-ennu na si Hayag sa pananatili ng kaayusan ng kapatagan.

Ang mga manggagawang Mi-ennu ang nangunguna sa pantay na pagkakabahagi ng mga ani sa lahat ng taga-Ma-i. Madalas din silang matanaw sa bukid, nagtatali ng hanay ng mga tinabas na palay.

Si Apo Sut naman ang Balantay ng Kamatuoran, ang nayong binansagang lupain ng katotohanan. Pananagutan niya at ng lahat ng taga-Kamatuoran ang maayos at mabilis na pagkalap ng balita, at ang tapat na pagpapakalat nito sa buong sitio. Palagi silang matatanaw na humahangos dahil kagustuhan nilang makapaghatid ng kapaki-pakinabang na balita. Si Yantok

N

85

ang kanang kamay ni Apo Sut, ang tagahampas ng batingaw na hudyat ng isang mahalagang pagpupulong.

Si Avvi-ye ang Balantay ng Bayi-a-aki, ang tanging pook ng mga kababaihan at ang itinuturing na paaralan ng mga paslit. Dito nagtutungo ang mga dalaga maging ang mga babaeng asawa upang matuto kung paanong mamuno at ipagtanggol ang sarili at ang iba—lalo na ang mahihinang bata ng Sitio Ma-i. Ito ang dahilan kung bakit sila ang aming mga tagapagtanggol.

Si Tandang Rhe-jiya ang Balantay ng mga katutubo, ang ugat ng aming lipi. Bagamat walang nakaaalam ng kaniyang tunay na edad, pinaniniwalaang siya ang pinakamatanda sa Sitio Ma-i.

Nagagawa pa niyang umakyat sa kaburulan, at nasaksihan niya pa ang pagkakasilang ng apo ng kanyang mga apo. Pinaniniwalaan ring sa kanyang mga bulong na panalanging mas nahahabag ang aming Manlilikha. Dahil dito, siya ang iginagalang na tagapanguna ng pananalangin.

“Sablay! Hindi na naman tumama.” Humalakhak si Tatang samantalang tiningnan ko siya ng may panlilisik. “Hayaan mo. Matututuhan mo ring gamitin ang sandatang iyan.”

Napahinto kami ni Tatang sa pagsasanay dahil sa isang malakas na ugong—ang batingaw ni Yantok. Ngunit nakakakilabot ang ingay nito kumpara sa madalas naming marinig, kinikilabutan maging ang aking kalamnan sa nakakabinging ugong— tila hudyat ng isang unos.

“Tatang, bakit tila bigla tayong tinatawagan para sa isang pagpupulong?”

“Hindi nila tayo tinatawag. Binabalaan nila tayo.” Tinanaw ni Tatang ang pinanggagalingan ng ugong, kunot ang kaniyang noo habang natatanaw ko sa kanyang mga mata ang sindak niyang kaluluwa.

Mula sa kaburulan, dumaluyong ang hangin at nakita naming pinayuko nito ang mga nakatindig na palay. Matatanaw mula sa gubat sa kanluranin ng Kamatuoran ang pagdating ng laksa-laksang nilalang sa pangunguna ng isang dayo. Itim ang kasuotan nila gayundin ang salakot nila habang bitbit-bitbit ang kanilang kakaibang sandata. Hindi namin mapagtanto ni Tatang kung paanong bigla na lamang silang napunta doon.

“Magmadali ka. Kailangan nating lumikas.”

0022 “Ano Pam? Bumangon ka! Mahina ka pala.” Isinalampak niya ako sa maalikabok na sangandaan sa masukal na bahagi ng gubat. Nagngangalit ang araw sa kalawakang walang kaulap-ulap. Dumampi sa kumikirot kong mukha ang nakapapasong sinag ng araw habang tahimik na nakatindig ang mga punong pumapaligid sa akin. Umahon ako sa pagkakalugmok sa lupa. Bumangon ako kahit pa patuloy na dumadaloy ang dugo mula sa aking basag na mukha. Dama ko ang sakit na parang hinahati ang aking balat, subalit mas dama ko ang galit na tila lasing na dumadalaw sa aking mga ugat patungo sa aking puso. “Hindi ka naman pala kasing duwag gaya ng iniisip ko!” Namumula na ang mga mukha ni Ngen sa galit. “Hindi sana hahantong sa ganito ang lahat kung hindi mo ako isinumbong kay Tatang. Palibhasa’y ikaw lang ang mahal niya kaya ikaw na lang ang palagi niyang pinapakinggan.” Inilabas niya ang punyal na ibinigay sa kanya ni Tatang. Nagliwanag ito nang tinamaan ng sinag ng araw. “Hawakan niyo siya. At huwag niyong papakawalan.” Pinalibutan ako ng ibang kabataang Ma-i at hinawakan ako sa magkabilang kamay ng dalawang lalaki, samantalang may sumakal naman sa akin mula sa likod. Kinaawan ko ang aking sarili. “Hinding-hindi mo makakalimutan ang araw na ito dahil bibigyan kita ng isang magandang paalala.” Inilapit niya sa mukha ko ang punyal niya— namasdan ko ang kumikinang na talim nito na tila nagbabadya ng sarili kong katapusan.

“Tigilan niyo ‘yan!” Galit ang babaeng nakatindig malapit sa amin. “Ikaw! Hindi ka ba tinuruan kung paano ang gumalang?” Ibinaling ni Ngen sa kanya ang nanlilisik nitong mga mata. Itinutok niya ang punyal sa babae. “Huwag kang mangialam.”

86

Bigla nitong sinuntok sa dibdib si Ngen. Bumulagta ito sa maalikabok na lupang kinalulugmukan ko kanina.

“Kayo? Umalis na kayo bago ko pa kayo isunod sa kanya.” Binitawan nila ako sabay kumaripas ng takbo. Bumangon si Ngen mula sa pagkakasubsob at nagbanta. “Hindi pa tayo tapos Pam. Babalik ako sa takdang araw. At sa pagdating ng araw na iyon, duduwagin ka ng dumadaluyong na hangin.” Agad itong tumakbo patungo sa kapatagan.

“Ikaw?”

Nakatitig ako sa aking tagapagligtas—namamangha sa ipinakita niyang katapangan.

Hindi ko alam kung ano ang dapat kong sabihin at ikilos. Hindi ko alam kung paano ko siya papasalamatan.

“Bakit ka nagpapaapi sa kanila? Hindi mo ba kayang ipagtanggol ang sarili mo?” Naparalisa ang aking mga labi—naduwag pati ang dila ko. “Hindi ka ba marunong magsalita?”

Ninais kong makilala siya. “Magpakilala ka.”

“Ako si Rui.” Nagulat ako nang tumakbo siya papalayo sa akin patungo sa masukal na gubat. Napako ako sa kinalalagyan ko dahil sa pagkamangha, at tanging ang simoy ng hangin at pagaspas ng mayayabong na puno ang bumabasag sa katahimikan ng gubat. Hindi ko manlang siya napasalamatan.

0031 “Tatang, hindi ko maintindihan. Bakit tayo binibigyang babala?”

“Hindi ko rin alam, Pam.” Batid ko sa kaniyang mga mata ang pangangamba.

Sa hindi kalayuan ay natanaw namin ang paghangos ni Yantok. Hindi maipinta ang mukha nito sa sobrang paghikbi. “T-tatang, mahabag po kayo sa amin. Kailangan namin ang saklolo niyo.” Patuloy ang pagbuhos ng kaniyang luha at nakikitangis ang maulang kalangitan sa kaniyang kalungkutan. Hinalikan ng nakakangatog na simoy ng hangin ang aming kaluluwa at dumampi sa pagal naming mukha ang malamig na patak ng ulan. “Si Apo Sut—wala na po siya. Pinaslang siya at ang lahat ng taga-Kamatuoran ng mga hindi kilalang dayo. Ako na lang ang natitira.” Dahan-dahang napalugmok sa kanyang sugatang tuhod si Yantok sa nagpuputik na lupa.

“Hindi tayo maaaring manatili rito.” Binatak ni Tatang si Yantok at inalalayan niya ito.

Nagmadali kaming nagtungo sa Mi-ennu upang bigyang babala ang lahat subalit bangungot na ang aming nadatnan. Nagliliyab ang lahat ng kubong tahanan. Sinilaban din ng buhay maging ang aming mga kasamahan samantalang nakahilata sa kalupaan ang iba sa aming mga kalipi.

Nanlulumo ako na parang may pumipiga sa aking puso, at napundi ang aking tapang. Nasilayan ko ang sugatang si Hayag—nakasalampak sa lupa, hawak-hawak ang kaniyang punyal hanggang sa huli niyang hininga. Magkahalong putik at dugo ang umaagos ngayon sa aming talampakan.

Tila niyurak ang aking buong pagkatao nang masilayan ko ang mga ito.

“Tatang, wala nang natira sa kanila. Saan tayo magtutungo?” Hindi nakasagot sa akin ang nakatulalang matanda, tila nahimbing ang kaniyang diwa sa isang malalim na bangungot.

“Tatang, kailangan namin ng pangunguna mo.” Nagising ito sa kaniyang ulirat. “Tara. Humayo tayo sa Bayi-a-aki. Siguradong nailigtas ng ating mga mandirigma ang kanilang mga sarili.

Siguradong napangunahan sila ng dakilang Balantay na si Avvi-ye.” Agad kaming nagtungo sa Bayi-a-aki, humahangos kahit paika-ika—sumisilip ang araw sa gitna ng makulimlim na kaulapaan.

“Yantok, sabihin mo.” Nagsimulang magwika si Tatang. “Sino itong dayuhang ito na gumagawa ng lahat ng ito?”

87

“Hindi ko rin alam, Tatang. Subalit, iba ang kaniyang kasuotan, maging ng kaniyang laksalaksang kasamahan. Hawak-hawak nila ang kanilang mga armas na hindi pa namin kailanman nasisilayan. Walang anu-ano ay nagtungo sila sa nayon ng Kamatuoran at hinahanap hindi umano ang aming pinuno. Kaya kinaharap sila ni Apo Sut. Nagpakilala ang dayo bilang ang dakilang pinuno ng hinirang na lupa. Aniya, nakahimlay sa puso ng Sitio Ma-i ang susi upang mailigtas niya ang naghihingalo nilang sitio. Hindi maipaliwanag na bugtong para kay Apo Sut ang sinabi niya kaya pinalayas niya ito. Subalit sa halip na tumalikod at lumisan, ginamit niya ang armas niya at dito namin nasilayan ang kapangyarihan nito. Sa harap naming lahat ay naging abo ang aming Balantay. Dito kumilos ang aking mga kasamahan. Sinalakay ng ating mga kalipi ang mga kagimbal-gimbal na mga dayo samantalang tumakbo ako sa sagradong batingaw upang bigyang babala ang lahat. Batid kong dapat na malaman ng lahat ang lihim na pagsalakay kaya nilisan ko ang Kamatuoran upang ipamalita sa lahat.”

Narating namin ang Bayi-a-aki, at nagulat kaming makita na lahat ng natitirang Balantay at ilang kalipi ay naroon. Nakakahabag ang kanilang takot na mga mukha.

“Tatang,” hapo na si Tandang Rhe-jiya. “Ako na lamang ang natira sa aming lipi. Dumating ang napakaraming mananakop na may kakaibang pangikil sa aming lugar. Kaya napilitan kaming lumikas kasama ang lahat ng katutubo. Subalit hindi sila nakuntento sa pangangamkam ng lupaing katutubo. Hinabol nila kami sa kabundukan at doon kami sinimulang pagpapaslangin.

Nang nasa isang matarik na dalisdis na kami, itinulak ako ng ibang katutubo. Saka bumagsak ako sa katubigang umaagos patungo dito.”

Napatahimik si Tatang—habag sa kahambal-hambal na kinasapitan ng mga katutubo. Tila gubat na sinilaban ng apoy ang pagkalat ng balita ng pagdating ng dayo.

“Nang marinig namin ang batingaw, hindi kami nagatubiling naghanda. Alam namin ang hudyat ng unos.” Matapang itong winika ni Avvi-ye. “Subalit hindi namin inisip na ganito pala kalunos ang kinahantungan ng iba nating kalipi.”

Tahimik ang lahat.

“Subalit ang pinagtataka ko, ano ang pakay nila?”

“Sinabi ng dayo na ang Sitio Ma-i raw ang makapagliligtas sa naghihingalo nilang sitio dahil sa puso daw nito nakahimlay ang susi.”

“Anong susi?” Napatingin silang lahat kay Tatang.

“Nasa puso ng Sitio Ma-i ang yamang kalikasan—mga lihim na kayamanang makakabusog sa kanilang gahamang lipi.” Hinawakan ni Tatang ang nagpuputik na lupa. “At itong Bayi-a-aki ang puso ng sitio.”

Nanlaki ang mga mata ni Avvi-ye sa sindak. “Maghanda ang lahat. Salagin ang lahat ng masisipat na dayo! Ipagtanggol ang lipi! Ipagtanggol ang Ma-i!” Kumaripas ang lahat at pinalibutan ang buong nayon, samantalang nanatili sa kanilang kinalalagyan ang mga Balantay.

Maya-maya ay dumating na ang inaasahan—ang dayo. “Pagbati.” Nanahimik ang lahat sa sindak ng kanyang pananalita. Binalutan kami ng nakakarinding katahimikan na tila isang libingan. “Hindi niyo ba sasalubungin ang inyong dakilang pinuno?”

“H-hindi kami nangangailangan ng dakilang pinuno.” Nanginginig at hindi nagawang tumingin ni Avvi-ye sa mata ng dayo. “Lisanin mo ang sitio namin, kung hindi—” “Kung hindi ay ano? Banta ang karaniwang ginagawa ng mahihina.”

Hawak-hawak ang kanyang punyal, sinalakay ni Avvi-ye ang dayo para saksakin ito sa puso subalit ginamit nito laban sa kaniya ang kakaiba nitong armas. Naging abo si Avvi-ye sa isang kisap-mata. Dinampot ng dayo ang punyal niya. “Primitibo.” Walang anu-ano ay sinalakay niya ang mga natitirang Balantay gamit ang punyal. Sinalag ko ang aking sarili para sa kanila. Natitigan ko sa mata ang dayo. Kilala ko siya. Nagbalik na siya.

88

“Ako si Ngen, ang naglayas na ampon ni Tatang at ang nag-iisang kapatid ni Pam.” Walang bakas ng takot ang kaniyang mga mata, matikas na nakatindig habang taas-noo. “Narito kami upang minahin ang lihim na likas na yaman ng Sitio Ma-i.” Pinanginginig ng malalim niyang tinig ang tuhod ng mga Balantay.

“Hindi kami papayag.”

Ngumisi si Ngen. “Wala na akong magagawa.”

Tila kidlat sa bilis, nilusob niya at ng kaniyang lupon ang natitira naming mga kasamahan.

Nasaksihan mismo ng aming mga mata ang pagkakaabo ng mga kasama namin, samantalang isinasalampak naman ni Ngen sa maputik na lupa ang natitirang mga Balantay gamit lamang ang isa niyang kamay.

Maya-maya pa’y isinubsob niya na rin ako. Naduwag ang aking buong pagkatao—hindi ko alam kung paano ko ipagtatanggol ang aking sarili mula sa kapatid na matagal ko nang hindi mamamasdan at nayayakap. Pumiglas ako.

“Ano Pam? Bumangon ka! Wala ka pa ring pinagbago. Mahina ka pa rin pala!” Buong lakas niyang sinipa ang aking sikmura—muli ko na namang nasaksihan ang mukha niyang namumula sa galit.

“Mabuti na lang at nakatagpo ako ng bagong pamilya sa labas ng sitio—mga nomadikong nagpamulat sa akin kung paanong maging tunay na malakas at matapang, hindi kagaya niyo.

Wala kayong ibang inatupag kundi payabungin ang kalooban samantalang lakas at tapang ang kailangan ng sitiong ito. Alam mo—hindi naman hahantong sa ganito ang lahat kung hindi mo ako isinumbong kay Tatang.” Nanggigigil si Ngen—nanlilisik ang kaniyang mga mata na gaya ng isang mabangis na hayop na maya-maya lamang ay manlalapa na.

“I-Isinumbong kita dahil hindi tama ang iyong ginawa.” Nakatingin ako sa kaniyang mga mata, ipinapamulat sa kaniya ang katotohanang matagal na sana niyang maunawaan kung hindi lamang siya kinain ng sarili niyang kayabangan.

“Kailan ba naman kasi naging mali na makinig sa usapan ng mga Balantay—dahil ba mas nakakatanda sila sa atin? Isa pa, kasalanan ko bang madinig na mayaman sa ginto ang sitio, na meron palang lihim na kayamanan ang lugar na ito?” Humalakhak si Ngen gaya ng demonyong nagtagumpay sa masama niyang plano.

Napalingon ako sa paligid. Sinakluban na ng langit at lupa ang pag-asa ng aming lipi.

Nakadapa na sa putik ang mga Balantay—subsob na ang mga sugatang katawan at hapis na kaluluwa.

Mainit ang simoy ng hangin ng dapit-hapon kahit pa katatapos lang ng pagbuhos ng ulan.

Palubog na ang araw at mapula ang kalangitang pumapaibabaw ng Sitio Ma-i. Paikot-ikot na lumilipad sa kahambal-hambal na alapaap ang lupon ng mga uwak; samantalang abo at burak naman ang bumabalot sa kalupaan ng buong sitio. Narito ang ang aming lipi—nakasalampak sa maputik na palayang nadiligan ng sarili naming dugo.

Pilit kong ibinangon ang aking sarili kahit kumikiskis sa aking mga tadyang ang punyal na bumaon sa aking katawan. Nangangatog ang aking mga tuhod samantalang nilamon na ng magkahalong takot at pighati ang aking kaloob-looban. Kahit pa kinain na ako ng kahinaan at kaduwagan, sa huling pagkakataon, kinuha ko ang pana at palaso na malapit sa akin, itinutok sa ulo ng demonyo, at buong lakas na hinila ang pana.

Itinuon ko sa dibdib ni Ngen ang pana—hindi ako maaaring pumalya dahil hindi ako pwedeng maghintay na lamang kung sino mang maaaring dumating para iligtas ako at ang aking lipi.

Binitawan ko ang palaso.

89

90

Void M A RIE A N T HON ET T E G AD ON

Sa tubig ng kahilingan, inihagis mo ang tansong may samo na magising sa isang mundong ang bawat palad, may yakap na sinisilyo.

91

Solace A N RI ICH IM U R A

A quiet drive down a deserted lane cruising past gradient skies kissing the ocean’s horizon, the sun bids farewell over the edge of the earth as its last rays disappear from the rearview mirror.

With the tank full and the tires aching for the open road, I cruise— past old haunts that promise only regrets of lost and last chances, past crossroads that lead to dead ends on an earth led astray, past familiar faces with their smiles sinking like hope drowning in the current, —into the summer’s dusk and dust as the constellations overhead chart the course of this limitless road.

92

When the summer’s tears like dewy drops of uncertainty trickle down cold glass, the moon peaks out from behind the curtain of stars guiding the way under the blanket of darkness, solace directs my route into the night— a world of the great unknown best discovered on one’s own.

I cruise, with the windows rolled down —and the doors firmly locked.

93

Why I don’t believe in ghosts D E N I SE VA L E N T I N O

T

hey have always tried to make me believe in ghosts.

They would sometimes sit me down and show me the supernatural phenomenon caught on tape.

They would make me watch CCTV recordings of objects moving on their own accord, or of translucent shapes passing through the walls.

They would go as far as tell me scientific explanations that they thought would serve as proof that ghosts are real.

They would always remind me that energy cannot be created nor destroyed—that the fact that it can only be transformed from one form to another means that ghosts are the forms our energy takes the moment we die.

They didn’t mean to sound and seem pushy, I know that.

They were my friends, after all.

They just thought that I didn’t believe in ghosts because I was a bigot with no capacity to consider that things beyond the visible reality might exist.

They could judge me all they want, but I would never tell them how I used to be a believer of ghosts, of how I used to believe that our house was haunted because of the many times I saw my parents’ doppelgangers walking around the house.

They would never know how many times the house used to make my hair stood on its end every time I heard disembodied footsteps upstairs while I was downstairs.

They would never know about the phantom girl that followed me around ever since I could remember, appearing and vanishing, sometimes transparent and sometimes solid, aging with me as I grew up.

They would never know about the incident with the phantom girl that made me stop thinking that she was a ghost—their minds would not be able to understand it anyway.

So, I would never tell them the story of how one day, I saw the phantom girl point at me and asked what I was sure was my mother’s doppelganger, “Mommy, why is that boy always following me around?”

94

Last log D E N I SE VA L E N T I N O

C

,

Sorry to write on our window with a permanent marker, but you’ve left our room messy again so I couldn’t find our journal—log this in once you find it or else I’ll kill you in every reality I hop into. (GO TO NEXT WINDOW.) Where the hell have you been going these past few days? This is the third time in a row that you weren’t here when I hopped back. (GO TO YOUR DESK.) If it weren’t for the Baybayin symbol carved into the back of our bedroom door to help me determine if I was in our reality, I wouldn’t know that I was in the right one. Seriously, what’s going on? You haven’t answered my journal logs these past few days. Are you mad at me because my hops are longer than before? You’re well aware that I’m still learning how to control it, right? You—of all people—know that I never wanted this. If I had the choice, I’d rather have the power to absorb every pain you feel—all your suicidal thoughts, your depression, and your anxieties. If I had the choice, I would never just disappear while you were sleeping or while we were talking over dinner. If I had the choice, I would never leave you alone, especially after mom and dad’s divorce (do you know that there’s a reality where the Philippines doesn’t have divorce? They don’t even have bathtubs!). I know your fear of being abandoned skyrocketed through the roof when they separated, and you started worrying that I’ll leave you one day too. But you have to stop thinking that I’ll leave you. I know it takes me a long time to hop back to this universe, but at least I keep coming back, right? I keep finding my way back to our reality. I keep finding my way back to you.

So please don’t be mad. I’ll try not to accidentally hop to another reality until you get back from wherever you are. But if I fail, at least you know I tried.

Anyhow, I’ll sign off here because I can hear the water overflowing from the bathtub.

What have you done this time? Haha.

I love you (in every reality).

-R

95

96

"Kilala ko sila. Simula noong bata pa ako, kilala ko na sila. Napapanaginipan, nakakasabay pauwi ng bahay, pinagmamasdan akong matulog. Kilala rin nila ako."

97

Wri t er s

A NRI IC HI MUR A

JA Z M I N E E ST OR N I N O S

B IA N C A I S A B E L L E L A R IO S A

K E L SEY T E L O

R A L F DUG A N

JOMAR VILL ANUEVA

98

Editor

JAS ON C HR ISTOPH ER PAZ

99

Ar t i s t s

MI KAEL A TORRES

JUSTIN E BEA BAUTISTA

C AM I L L E GAL L ARD O

CHRI ST IAN MAT EO

LYNOEL L E KYL E A R AYATA

M ARC O BE L ARM I NO

PIA MAR ANTAN

JEA N QUIN TO

SH E KA IGNAC O

STE PHANI E ARREZ A

L EONOR TH EL G OM EZ

100

C o nt rib u t o r s

CRI SSELDA ROBL ES

DENISE VALENTINO M ARI E ANT HONET T E GAD ON

YNGWI E EUSEBIO

DA N IEL L E V INC E C A PU NO

HANNAH REL A N ES

A N NA M.

RO C H E L L E RI VE R A

101

The Official Student Publication of De La Salle University-DasmariĂąas Founded: 1985 Member, College Editors Guild of the Philippines

EDITORIAL BOARD AY 2017-2018 Anri Ichimura, Editor in Chief Jazmine N. Estorninos, Associate Editor Casvel Teresa A. Lopez, Managing Director Ma. Bianca Isabelle C. Lariosa, Copy Editor Glazel Ricci H. Noceda, Office Supervisor Naomi Lane E. Tiburcio, News Editor Kelsey Mae V. Telo, Features Editor Jason Christopher C. Paz, Literary Coordinator John Zedrick E. Simeon, In charge, Sports Mikaela L. Torres, Graphics and Layout Director Justine Bea V. Bautista, Photo Coordinator Kristine Mae H. Rebote, Video Coordinator Christian F. Mateo, In Charge, Web Dr. Lakandupil C. Garcia, Adviser

The Heraldo Filipino has its editorial office at Room 213, Gregoria Montoya Hall (Administration Building) De La Salle UniversityDasmariĂąas, Cavite, Philippines 4115.

Telephone: +63 46 481 1900 local 3063 Email: officialheraldofilipino@gmail.com Website: heraldofilipino.com Contributions, comments, suggestions, and signed letters should be addressed to the editor in chief.

102

palad is the literary digest of the Heraldo Filipino, official student publication of De La Salle University - DasmariĂąas.

The literary works published remain as properties of their authors.

103

104

105

106