Hm 3 389 kronproj

Kronika Projektu

389

B iu ro Pro jekt u

Angelika Lipka

(sekretarz Projektu)

Joanna Adamska (asystent Projektu)

Katarzyna Romanow (asystent Projektu)

Magdalena Gawrońska (asystent Projektu)

Sprawozdanie z realizacji Projektu, 1 V–30 X 2013 r.* 1. Organizacja prac Projekt naukowy Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja jest finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Jest realizowany od 6 III 2012 r., w ramach Polskiego Towarzystwa Naukowego. Jego kierownikiem jest prof. dr hab. Marek Derwich z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego. W Projekcie w różnym zakresie bierze aktualnie udział 191 osób. Ich prace koordynuje Biuro Projektu, w składzie (od 1 VII 2013 r.): Angelika Lipka (sekretarz), Joanna Adamska, Katarzyna Romanow i Magdalena Gawrońska (asystentki).

Lista współpracowników jest dostępna na stronie www.kasaty.pl/zespol.

1.1. Witryna internetowa Jednym z istotnych narzędzi realizacji i promocji Projektu jest stale rozbudowywana i ulepszana witryna internetowa www.kasaty.pl.

1.2. Portal Wiedzy Zespół informatyków, w składzie: mgr Patryk Dawidziuk (koordynator), mgr Szymon Sztajer, mgr Rafał Toboła i mgr Marek Wójcikowski, w ścisłej współpracy z Biurem Projektu, kontynuuje prace nad zbudowaniem Portalu Wiedzy. Uruchomiono już jego wersję testową; można z niej korzystać na stronie pw.kasaty.pl.

* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the “National Programme for the Development of Humanities” in the years 2012–2016.

390

Kronika Projektu

Trwają prace nad weryfikacją i optymalizacją schematów kilkunastu baz danych oraz wpisywaniem do nich kolejnych rekordów. Są to bazy: klasztorów; zakonów i zgromadzeń zakonnych; bibliograficzna; druków poklasztornych; archiwaliów, dokumentów i rękopisów poklasztornych; muzykaliów; archiwaliów urzędowych; mobilów; architektury; dziedzictwa przyrodniczego; znaków własnościowych; ostatnich zakonników. Zdecydowano o dodaniu dwóch nowych baz, ikonografii i planów – prace nad nimi są w toku.

Nadal uzupełniana jest baza w trybie offline (specjalne formularze). Rekordy zgromadzone w ten sposób zostaną automatycznie wyeksportowane i udostępnione w Portalu Wiedzy.

Do tej pory w wersji końcowej opracowano: – 1357 rekordów w bazie klasztorów; – 72 w bazie zakonów i zgromadzeń zakonnych; – 138 rekordów w bazie bibliograficznej; – 14559 rekordów w bazie druków poklasztornych; – 7500 rekordów w bazie archiwaliów, dokumentów i rękopisów poklasztornych; – 798 rekordów w bazie muzykaliów; – 1500 rekordów w bazie mobilów; – 500 rekordów w bazie ostatnich zakonników.

2. Badania Badania w ramach Projektu prowadzone są przez zespoły badawcze oraz przez indywidualnych współpracowników.

2.1. Zespoły badawcze Zespół I. W omawianym okresie nie funkcjonował. Jeden z jego członków, dr Witalij Rosowski, prowadził badania indywidualne (por. dalej).

Zespół II. Skład: osiem osób (bez zmian). Koordynator: prof. Piotr Oliński (UMK) Cel: ewidencjonowanie spuścizny po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013. Zob. też sprawozdanie z kwerendy przeprowadzonej przez dra hab. Sławomira Kościelaka, HM, 3, 2013.

Zespół III. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: ks. prof. Janusz Królikowski (UPJPII).

Cel: inwentaryzacja i opracowanie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych na obszarze diecezji tarnowskiej. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół IV. Skład: trzy osoby, w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego w czerwcu zrezygnowała Iwona Brankiewicz, w lipcu natomiast dołączyła do zespołu doktorantka w Katedrze Projektowania i Konserwacji Krajobrazu mgr inż. Natalia Kot. Koordynator: prof.

Małgorzata Milecka (UP Lublin). Cel: inwentaryzacja i opracowanie założeń ogrodowych i parkowych po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Sprawozdanie zob.

HM, 3, 2013.

Zespół V. Skład: dwie osoby (bez zmian). Koordynator: dr Marcin Jewdokimow (UKSW). Cel: zbadanie materialnego i symbolicznego znaczenia wybranych skasowanych klasztorów dla społeczności lokalnych. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Kronika Projektu

391

Zespół VI. Skład: sześć osób (bez zmian). Koordynator: mgr Małgorzata Kośka (AGAD). Cel: inwentaryzacja i opracowanie akt poklasztornych i kasacyjnych znajdujących się w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół VII. Skład: dwie osoby, w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego zmniejszył się o jedną osobę, dra Pawła Janowskiego. Koordynator: dr Piotr Dymmel (AP Lublin, UMCS). Cel: edycja operatów znajdujących się w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół VIII. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: mgr Izabela Wiencek (BUW). Zespół zawiesił działalność na czas od 1 V 2013 do 1 II 2014 r.

Zespół IX. Zespół się rozwiązał ze względu na inne zadania realizowane przez jego członków.

Prace nad inwentaryzacją zasobu Biblioteki Kórnickiej PAN prowadzone są w ramach działań Biura Projektu.

Zespół X. Skład: trzy osoby (bez zmian). Koordynator: mgr Urszula Bończuk-Dawidziuk (Muzeum UWr). Cel: edycja Acta manualia die Uebernahme der Bibliotheken, Kunstsammlungen & Archive in den aufgehobenen Klöster Schlesiens betreffend. Büsching. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół XI. Skład: sześć osób (bez zmian). Koordynator: dr Alina Mądry (UAM, MN Poznań) Cel: a) inwentaryzacja instrumentów muzycznych z klasztorów skasowanych na terenach Rzeczypospolitej i Śląska; b) inwentaryzacja i opracowanie dziedzictwa kulturowego po klasztorach skasowanych w Wielkopolsce; c) inwentaryzacja i opracowanie akt poklasztornych i kasacyjnych w archiwach wielkopolskich. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013. Zob. też sprawozdania z kwerend przeprowadzonych przez dr A. Mądry i mgra Patryka Frankowskiego (HM, 3, 2013) oraz dr Magdalenę Walter-Mazur (HM, 3, 2013).

Zespół XII. Skład: pięć osób (bez zmian). Koordynator: mgr Ewa Hauptman-Fischer (BUW). Cel: inwentaryzacja muzykaliów poklasztornych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół XIII. Skład: cztery osoby (bez zmian). Koordynator: dr hab. Andrzej Kozieł (UWr). Cel: stworzenie kompletnego katalogu wszystkich zachowanych dzieł sztuki, które przed rokiem 1810 znajdowały się w klasztorze w Lubiążu. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół XIV. Skład: dwie osoby (bez zmian). Cel: inwentaryzacja druków ze skasowanych klasztorów znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół XV. Skład: dwie osoby (bez zmian). Cel: inwentaryzacja druków ze skasowanych klasztorów znajdujących się w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół XVI. Skład: trzy osoby, w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego zmniejszył się o jedną osobę, Huberta Mazura. Koordynator: mgr Łukasz Guldon. Cel: inwentaryzacja i opracowanie akt poklasztornych i kasacyjnych znajdujących się w zbiorach Archiwum Państwowego w Kielcach. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Zespół XVIII. Skład: dwie osoby, w porównaniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego zmniejszył się o jedną osobę, Annę Zajchowską. Cel: inwentaryzacja archiwaliów ilustrujących losy dziedzictwa kulturowego po skasowanych klasztorach w zbiorach Archiwum Państwowego w Radomiu. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

392

Kronika Projektu

2.2. Kwerendy i badania różne W ramach Projektu przeprowadzono badania i prace służące odnalezieniu oraz usystematyzowaniu wiadomości źródłowych związanych ze skasowanymi klasztorami, a także wprowadzeniu opracowanych danych do Portalu Wiedzy.

Kierowany przez mgra Piotra Piętkowskiego oraz Weronikę Wojciech zespół złożony ze studentów, absolwentów i doktorantów Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, w składzie: mgr Anna Brodziak, mgr Dominik Kwieciak, Magdalena Małota, Kacper Manikowski, Jacek Wójcik, mgr Paula Zawisza, Marcin Zdyb i Patrycja Ziomek, przy współpracy Anny Dalidowskiej, mgra Piotra Fedasa i mgr Natalii Kocowskiej, uzupełniał bazy danych, przede wszystkim druków, archiwaliów, dokumentów i rękopisów, mobiliów, architektury i ostatnich zakonników, przede wszystkim na podstawie danych z drukowanych katalogów, inwentarzy i innych opracowań.

W ramach Projektu przeprowadzono także indywidualne działania badawcze: Mgr Andrzej Buczyło (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) prowadzi kwerendę archiwalną w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, zesp. 170, Generalne Dyrektorium.

Departament Prus Nowowschodnich. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Dr Joanna Dzik (Kraków) prowadzi kwerendy terenowe, archiwalne i biblioteczne na obszarze Małopolski w poszukiwaniu dzieł sztuki i druków pozostałych po skasowanych klasztorach.

Dr Agnieszka Fluda-Krokos (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie) kontynuuje prace nad dokumentacją i inwentaryzacją druków i archiwaliów pochodzących częściowo z dawnego klasztoru augustianów-eremitów w Książu Wielkim, znajdujących się w zakrystii miejscowego kościoła parafialnego. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Mgr Łukasz Janeczek (Uniwersytet Jana Długosza w Kielcach) kontynuuje prace nad monografią Dziedzictwo skasowanego klasztoru cystersów w Koprzywnicy w XIX w.

Dr Beata Lorens (Uniwersytet Rzeszowski) przeprowadziła kwerendę w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Mgr Jerzy Łojko (Konin) kontynuuje kwerendy zmierzające do opracowania losów ostatnich zakonników ze skasowanych klasztorów na obszarze Wielkopolski.

Mgr Magdalena Marosz (Archiwum Narodowe w Krakowie) opracowała inwentarz znajdujących się w zasobie AN Kraków akt pochodzących ze skasowanych klasztorów augustianów -eremitów lub dotyczących ich kasaty i losów mienia po kasacie. Przystąpiła do prac nad podobnym inwentarzem akt pochodzących ze skasowanych klasztorów augustianów-eremitów lub dotyczących ich kasaty i losów mienia po kasacie przechowywanych w innych zbiorach archiwalnych i bibliotecznych.

Mgr Dorota Matyaszczyk (Poznań) prowadzi kwerendy archiwalne i terenowe w Wielkopolsce i na Kujawach oraz prace nad inwentaryzacją i edycją pozyskanych materiałów źródłowych.

Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Dr Krzysztof Mastykarz (Bydgoszcz) kontynuuje prace nad inwentarzem akt pokasacyjnych w zbiorach Archiwum Diecezjalnego w Kielcach.

Mgr Ewa Mikołajczak (Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia) kontynuuje kwerendę w zbiorach Archiwum Budowlanego Miasta Wrocławia, w których znajdują się XIX- i XX-wieczne plany i projekty ilustrujące losy nieruchomości należących do skasowanych klasztorów wro-

Kronika Projektu

393

cławskich. Jej dotychczasowym rezultatem jest inwentarz dokumentacji dotyczącej losów zabudowy poklasztornej na Wyspie Piaskowej (obecnie przygotowywany do druku).

Mgr Justyna Mizerka (Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie) opracowała inwentarz działu akt klasztornych w AA Gniezno. Kontynuuje prace nad pełnym opracowaniem inwentarza akt poklasztornych i urzędowych kasacyjnych znajdujących się w zasobie tego archiwum.

Dr hab. Jerzy Pająk, dr hab. Marta Pieniążęk-Samek i prof. Jerzy Szczepański (Uniwersytet Jana Długosza w Kielcach) kontynuują prace nad katalogiem map, planów i rysunków architektonicznych skasowanych klasztorów przechowywanych w zbiorach Archiwum Państwowego w Radomiu.

O. Alojzy Pańczak OFM (Woźniki) kontynuuje prace nad edycją XIX-wiecznego inwentarza klasztoru franciszkańskiego w Woźnikach.

Mgr Krzysztof Pawlik (Wrocław) kontynuuje prace nad edycją Katalogen des hisiegen Gymnasiums so wie der Stifts-und Klosterbibliotheken in Neisse 1812 ze zbioru Archiwum Państwowego w Opolu.

Dr Elżbieta Piwowarczyk (Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie) prowadzi kwerendy archiwalne i biblioteczne w Krakowie, przede wszystkim w tzw. Tekach Antoniego Schneidra ([1368]1773–1877), przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie, Oddział na Wawelu, zesp.

684, nr 69–71, 820–824, 1157–1160, których inwentarz opracowała.

Dr Gregor Ploch (Archidiecezja Wiedeńska) opracował inwentarz znajdujących się w Archiwum Państwowym w Wiedniu akt dotyczących kasaty klasztorów (aktualnie w przygotowaniu do druku) oraz prowadzi dalsze badania nad jego uzupełnieniem.

Dr Olga Miriam Przybyłowicz (Instytut Archeologii i Etnologii PAN) kontynuuje kwerendę w zbiorach Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, mającą na celu inwentaryzację znajdującej się tu spuścizny po klaryskach gnieźnieńskich. Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013.

Dr Marek Romaniuk i mgr Agnieszka Woźniak-Hlebionek (Archiwum Państwowe w Bydgoszczy) opracowali inwentarz ogólny jednostek archiwalnych zawierających materiały po skasowanych klasztorach w zbiorach Archiwum Państwowego w Bydgoszczy.

Dr Mirosława Sobczyńska-Szczepańska (Uniwersytet Śląski) oraz dr Emilia Ziółkowska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika) przeprowadziły kwerendy w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie oraz w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym w Petersburgu. Ich rezultaty zostaną opublikowane w następnym tomie HM. Dr hab. Anna Szylar (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. S. Tarnowskiego w Tarnobrzegu) oddała do druku w serii wydawniczej Projektu książkę „Pióro żadne nie jest w stanie wyrazić jej zalet”. Listy informujące o śmierci mniszek adresowane do opactwa benedyktynek w Sandomierzu w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu (1781–1897); wydanie nastąpi w pierwszej połowie 2014 r. Poza tym prowadzi badania archiwalne w różnych archiwach małopolskich.

Prof. T. M. Trajdos (Instytut Historii PAN w Warszawie) kończy prace nad wydaniem ostatnich zachowanych inwentarzy opactwa benedyktynów w Starych Trokach z lat 1797 i 1799. Druk jet przewidywany w 2014 r.

Prof. Magdalena Ujma (Uniwersytet Opolski) przeprowadziła dwie kwerendy archiwalne w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie. Sprawozdania zob. HM, 3, 2013.

394

Kronika Projektu

2.3. Poyskiwanie materiałów źródłowych i ikonograficznych W okresie od maja do października 2013 r. zdigitalizowano lub pozyskano następujące materiały źródłowe i ikonograficzne: Akta Centralnych Władz Wyznaniowych Królestwa Polskiego z lat 1781–1819 (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie), zesp. 190, sygn. 853, dział III: 156, dział IV: 944, 957, 964, 1005, 1006, 1017.

Dokumentacja fotograficzna akt z Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej dotyczących skasowanego klasztoru klarysek z Gniezna.

Dokumentacja fotograficzna inwentarza bibliotecznego klasztoru paulinów w Wielgomłynach (Archiwum Archidiecezji w Częstochowie).

Dokumentacja fotograficzna Sali Książęcej w opactwie cystersów w Lubiążu (Jerzy Buława).

Fotografie kart tytułowych 2000 starych druków ze skasowanych klasztorów znajdujących się w Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu.

Inwentarz zespołu archiwalnego Generalne Dyrektorium. Departament Prus Nowowschodnich z lat 1795–1806 (Archiwum Główne Akt Dawnych), zesp. 170, sygn. 945, 952, 993, 981, 994, 1009, 1012–1014, 1018, 1020, 1021, 1026.

2.4 Pozyskiwanie literatury naukowej W okresie od maja do października 2013 r. zakupiono następujące pozycje książkowe na potrzeby realizacji Projektu: A. Barańska, Między Warszawą, Petersburgiem i Rzymem. Kościół a państwo w dobie Królestwa Polskiego (1815–1830) (Źródła i Monografie, 328), Lublin 2008, ss. 910.

P. Connerton, Jak społeczeństwa pamiętają, przekł. i wstęp M. Napiórkowski, Warszawa 2012, ss.

202.

F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułkowski (red.), Encyklopedia katolicka, t. 1–16, Lublin 1995–2012.

A. Helman-Ważny, Sztuka tybetańskich ksiąg klasztornych (Sztuka Azji i Afryki), Warszawa 2009, ss. 258.

T. Kizwalter, Historia Powszechna Wiek XIX, Warszawa 2007, ss. 258.

A. Korybut-Wroniecki, Państwo Pruskie wobec Kościoła Katolickiego w latach 1837–1842, Toruń 2012, ss. 294.

L. Mezzadri, Rewolucja francuska a Kościół, przekł. E. Łukaszyk (Biblioteka Historii Kościoła), Kraków 2007, ss. 231.

A. Mirek (red.), Żeńskie zgromadzenia zakonne w Europie Środkowo-Wschodniej wobec totalitaryzmu komunistycznego (Przestrzeń Religijna Europy Środkowo-Wschodniej Otwarta na Wschód i Zachód, 3), Warszawa 2012, ss. 199.

Z. Zieliński, Kulturkampf w archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w latach 1837–1887, Poznań 2011, ss. 324.

E. M. Ziółek, Między tronem i ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim (Źródła i Monografie, 384), Lublin 2012, ss. 800.

Pozyskano również (kserokopie i PDF-y) następujące publikacje:

Kronika Projektu

395

W. Bartoszewski, O zakonach wedle Austryjackiego Prawa Kościelnego i Prawa Kanonicznego, Lwów 1893.

3. Konferencje i seminaria 3.1. Konferencje zorganizowane W dniach 11–14 VII 2013 r. w Jarosławiu zorganizowano konferencję naukową Losy dziedzictwa po klasztorach jezuickich skasowanych na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz jego znaczenie dla powstania i działalności Komisji Edukacji Narodowej (w 240. rocznicę kasaty zakonu jezuitów i powstania KEN). Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013. Akta zostaną wydane w serii wydawniczej Projektu w 2014 r.

W dniach 4–5 X 2013 r. w Cieplicach zorganizowano konferencję naukową Losy klasztorów na Śląsku, w Czechach i na Górnych i Dolnych Łużycach w XVIII i XIX w. Akta będą wydane w serii wydawniczej Projektu.

W dniach 17–19 X 2013 r. w Nowym Sączu zorganizowano konferencję naukową Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Galicji pod rządami austriackimi (w 230. rocznicę rozpoczęcia kasat józefińskich w Galicji). Sprawozdanie zob. HM, 3, 2013. Akta zostaną wydane w serii wydawniczej Projektu w 2014 r.

3.2. Udział w konferencjach Współpracownicy Projektu wzięli udział również w kilku konferencjach powiązanych tematycznie z Projektem: 8 V 2013 r., Warszawa, podczas Warsztatów Historyków Cyfrowych, mgr Katarzyna Bock (Uniwersytet Wrocławski) wygłosiła komunikat Projekt „Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja”.

15 V 2013 r., Owińska, podczas Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków w Wielkopolsce, mgr Dorota Matyaszczyk (Poznań) wygłosiła referat Pocysterski zespół klasztorny w Owińskach.

22–23 V 2013 r., Poznań, warsztaty z edycji baz danych w Projekcie.

24–25 V 2013 r., Kielce, podczas I Debat Świętokrzyskich, prof. Marek Derwich (kierownik Projektu), wygłosił referat Nowe pespektywy badań nad dziejami opactwa benedyktynów na Św. Krzyżu w kontekście projektu „Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej oraz na Śląsku w XVII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja”.

27–28 V 2013 r., Warszawa, podczas konferencji Czas w kulturze średniowiecza, mgr Piotr Szukiel (Uniwersytet Wrocławski) przedstawił referat Regem saeculorum venite adoremus! – czas i liturgia w opactwie NMP na Piasku w świetle liber ordinarius z 1440/1584 r.

10–13 X 2013 r., Namysłów, podczas konferencji Namysłów i Ziemia Namysłowska w dziejach Śląska i Polski. W 700. rocznicę utworzenia księstwa namysłowskiego, prof. M. Derwich wygłosił referat Projekt badawczy „Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja” jako szansa dla rozwoju badań regionalnych.

17 X 2013 r., Kowno, podczas konferencji Religious Heritage and Tourism, dr Marcin Jewdokimow (UKSW w Warszawie) wygłosił referat Between Patriotism and Religious Heritage Tourism – Instances of „Rebuilding” the Cisterican Abbey in Wąchock after the Dissolution (1819-2013).

396

Kronika Projektu

4. Wydawnictwa 4.1. Publikacje o Projekcie i o „Hereditas Monasteriorum” M. Kośka, Nowe czasopismo naukowe „Hereditas Monasteriorum” [A new Scientific Periodical “Hereditas Monasteriorum”], “Miscellanea Historico-Archivistica”, 20, 2013, s. 279–283.

J. Nemeš, Hereditas Monasteriorum, 2012, roč. 1, č. 1, 496 s. ISSN 2299-5609, “Kultúrne Dejny”, 1, 2013, s. 140–141.

4.2. Informacje o Projekcie publikowane na stronach www Hereditas Monasteriorum – pozytywna opinia na temat półrocznika zawarta w dyskusji pod wpisem E. Kulczyckiego, Producenci bełkotu, czyli imponujący dorobek naukowy (http://ekulczycki.pl/teoria_komunikacji/producenci-belkotu-czyli-imponujacy-dorobek-naukowy/#comment-1015052368, dostęp: 26 XI 2013 r.).

Informacja o przystąpieniu Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu do Projektu (http://bdsandomierz.pl/index.php/aktualnoci, dostęp: 26 XI 2013 r.).

Informacje o „Studiach Franciszkańskich” (http://www.franciszkanie.net/news/1277,informacje_o_studiach_franciszkanskich/, dostęp: 26 XI 2013 r.).

Kasaty.pl – warsztaty z edycji baz danych (http://aap.poznan.pl/blog/kasaty-pl-warsztaty-z-edycji-baz-danych/, dostęp: 26 XI 2013 r.).

Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Galicji pod rządami austriackimi (w 230. rocznicę rozpoczęcia kasat józefińskich) (http://www.nid.pl/pl/Regiony/Malopolskie/Aktualnosci/news.php?ID=1820, dostęp: 26 XI 2013 r.; http://www.sadeczanin.info/kosciol-i-religia,10/dziedzictwo-po-klasztorach-skasowanych-pod-rzadami-austriackimi,52091#.

UpSjWSfP2Ls, dostęp: 26 XI 2013 r.; http://www.sadeczanin.info/wiadomosci,5/co-zostalo-w-saczu-po-norbertanach-franciszkanach-i-pijarach,52250#.UpSlGSfP2Lt, dostęp: 26 XI 2013 r.).

Losy klasztorów na Śląsku, w Czechach oraz na Górnych i Dolnych Łużycach w XVIII i XIX wieku (http://www.ap.wroc.pl/aktualnosci/miedzynarodowa-konferencja-historyczna-w-jeleniej-gorze-cieplicach, dostęp: 26 XI 2013 r.; http://www.muzeum-cieplice.pl/index.php?option=com_ content&view=article&id=261%3Amidzynarodowa-konferencja-naukowa&Itemid=122&lang=pl, dostęp: 26 XI 2013 r.).

Namysłów i Ziemia Namysłowska w dziejach Śląska i Polski. W 700. rocznicę utworzenia Księstwa Namysłowskiego (http://www.nto.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20131002/POWIAT06/131009892, dostęp 26 XI 2013 r.; http://www.starynamyslow.pl/dawny-namyslow/czasy -wspolczesne/276-najazd-historykow-na-namyslow.html, dostęp: 26 XI 2013 r.).

T. Pryll, Konferencja w cieplickim Zespole Pocysterskim (4 X 2013) (http://nieregularnik-nieperiodyczny.blogspot.com/2013/10/konferencja-w-cieplickim-zespole.html, dostęp: 26 XI 2013 r.).

4.3.„Hereditas Monasteriorum” Ukazał się tom 2, 2013, ss. 609, dostępny online na stronie: http://hm.kasaty.pl/biezacy-numer/ Trwają końcowe prace nad tomem 3, 2013 (dostępny online od 31 XII 2013 r.), w przygotowaniu jest tom 4, 2014 (dostępny online od 30 VI 2014 r.).

Kronika Projektu

397

4.4. Publikacje J. Królikowski, Fundacja klasztoru klarysek w Zamościu, [w:] I. Wodzianowska, H. Łaszkiewicz (red.), Między Rzymem i Nowosybirskiem. Księga jubileuszowa dedykowana Ks. Marianowi Radwanowi SCJ, Lublin 2012, s. 595–603.

W przygotowaniu do druku znajdują się następujące monografie i prace zbiorowe: W. Chotkowski, Kasaty klasztorne w Galicji. Wybór prac, red. A. Gąsior.

M. Derwich (red.), Losy dziedzictwa po klasztorach skasowanych w Wielkopolsce pod rządami pruskimi (do 1871 r.).

M. Derwich (red.), Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach jezuickich skasowanych na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz jego znaczenie dla powstania i działalności Komisji Edukacji Narodowej M. Derwich (red.), Losy klasztorów i zbiorów poklasztornych w okresie represji po upadku powstania listopadowego w 1831 r.

P. P. Gach, Kasata zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914 (wydanie drugie rozszerzone i poprawione).

M. Kałamajska-Saeed, Archiwum i biblioteka klasztoru brygidek w Grodnie. Inwentarz z 1925 r. i stan współczesny.

P. Oliński, W. Rozynkowski (red.), Źródła pokasacyjne klasztorów w zaborze pruskim w XIX w. i w Polsce północnej po 1945 r.

M. Pidłypczak-Majerowicz, Książki zakonne z XV–XVIII w. w zbiorach ossolińskich – studium proweniencji.

A. Szylar, „Pióro żadne nie jest w stanie wyrazić jej zalet”. Listy informujące o śmierci mniszek adresowane do opactwa benedyktynek w Sandomierzu w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu (1781–1897).

398

Kronika Projektu

Sławomir Kościelak Instytut Historii Uniwersytet Gdański

Sprawozdanie z konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach jezuickich skasowanych na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz jej znaczenie dla powstania i działalności Komisji Edukacji Narodowej (w 240 rocznicę kasaty zakonu jezuitów i powstania KEN), Jarosław, 11–14 VII 2013 r.* W dniach 11–14 VII 2013 r. w salach opactwa benedyktynek oraz Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Jarosławiu odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa zorganizowana w ramach projektu Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja. Poświęcono ją w sposób szczególny dziedzictwu kasat jezuickich domów zakonnych na szeroko pojętych ziemiach polskich. Dobór tematu i miejsca był nieprzypadkowy, albowiem w 2013 r. obchodzona była 240. rocznica kasaty Towarzystwa Jezusowego, ściśle powiązana z datą ustanowienia Komisji Edukacji Narodowej, pierwszego ministerstwa oświaty w Polsce, którego zadaniem była inwentaryzacja pojezuickiego majątku, a następnie wykorzystanie go na potrzeby edukacji. Do czasu kasaty zakonu jezuitów Jarosław pozostawał w strukturze tego zakonu miejscem o wyjątkowej randze. W tym niedużym, znaczącym jednak wówczas ośrodku gospodarczym wschodniej Małopolski mieściły się aż dwa jezuickie domy zakonne, co w skali Rzeczypospolitej było rzadkością. Na konferencji przedstawiono 49 referatów (w tym trzy tzw. wyłożone) dokumentujących różne aspekty kasaty zakonu jezuitów, od metod badawczych, przez przebieg likwidacji, losy poszczególnych szkół, zakonników, budowli i założeń ogrodowych, majątków, księgozbiorów oraz muzykaliów. Językiem konferencji był język polski, jednak czworo referentów reprezentowało zagraniczne instytucje i ośrodki naukowe: Wilno, Kijów, Wiedeń i Meksyk.

Konferencja została zainaugurowana 11 lipca w pomieszczeniach opactwa benedyktynek w Jarosławiu, przy ul. Benedyktyńskiej 5. Miejsce to wybrano w celu podkreślenia związków, jakie łączyły Towarzystwo Jezusowe i Kongregację Chełmińską benedyktynek, zakonnic korzystających niegdyś z duchowego i formacyjnego wsparcia uczniów i naśladowców św. Ignacego Loyoli. Zgodnie z tradycją wszystkich konferencji organizowanych w ramach Projektu pierwszy, wstępny referat wygłosił jego kierownik, Marek Derwich, prezentując dotychczasowy dorobek poszczególnych zespołów i grup badawczych. W dalszej kolejności przedstawiono referaty dotyczące pokasacyjnych źródeł. Magdalena Ujma (Opole) omówiła spuściznę po zakonie jezuitów w zasobach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie, gromadzącego archiwalia z obszaru tzw. Galicji Wschodniej, Józef Kus (Lublin) – archiwalia pojezuickie z Archiwum Państwowego w Lublinie, a Ewa Danowska (Kielce) – materiały do dziejów kasaty jezuitów i początków Komisji Edukacji Narodowej znajdujące się w Bibliotece * Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the “National Programme for the Development of Humanities” in the years 2012–2016.

Kronika Projektu

399

Naukowej PAU i PAN w Krakowie. W tej części obrad wygłoszono również bardziej szczegółowe referaty, dotyczące inwentarzy pojezuickiego mienia kolegium w Toruniu (Waldemar Rozynkowski, Toruń), kolegium w Starych Szkotach pod Gdańskiem (Sławomir Kościelak, Gdańsk) oraz pozostałości biblioteki i archiwum cieszyńskiej rezydencji jezuitów (Anna Rusnok, Cieszyn).

Pierwszego dnia wygłoszono ponadto referaty przedstawiające okoliczności i skutki akcji kasacyjnej Towarzystwa Jezusowego. Ks. Janusz Królikowski (Tarnów) omówił reperkusje kasaty jezuitów w rozporządzeniach oficjalatu tarnowskiego, a w drugim ze swoich referatów przedstawił bullę kasacyjną papieża Klemensa XIV i inne dokumenty papieskie dotyczące wdrożenia procesu kasaty. Beata Topij-Stempińska (Kraków) ukazała problem kasaty zakonu jezuitów w historiografii polskiej XX w. Refleksjami na temat propagandowego wyzyskania rocznicy kasaty zakonu jezuitów i powstania KEN-u w okresie PRL-u (w ramach obchodów 200. rocznicy powstania KEN-u) podzieliła się Agata Wdowik (Warszawa). Kontekst kasaty domów jezuickich na tle dziejów poszczególnych placówek przedstawili natomiast ks. Wojciech Zawadzki (Warszawa), który omówił dzieje rezydencji malborskiej w latach 1618–1780, oraz Anna Szylar (Tarnobrzeg), która scharakteryzowała kontakty i współpracę jezuitów i benedyktynek w Sandomierzu.

Drugi dzień obrad (12 lipca) rozpoczął blok referatów poświęconych losom szkół pojezuickich.

Otworzył go referat o. Ludwika Grzebienia SJ, nestora historyków jezuickich w Polsce, z powodu choroby księdza profesora odczytany przez organizatorów. Dotyczył on historiografii poświęconej Komisji Edukacji Narodowej w ostatnim 50-leciu, a zatem w okresie PRL-u (zwłaszcza po odwilży październikowej 1965 r.) oraz w pierwszych latach Trzeciej Rzeczypospolitej. Losy budynków szkolnych przejętych przez Komisję Edukacji Narodowej na obszarze całej Rzeczypospolitej ukazał Ryszard Mączyński (Toruń). Roman Pelczar (Stalowa Wola) zajął się szkołami jezuickimi z terenu województwa ruskiego, Maciej Zdanek (Kraków) – rywalizującym niegdyś z Akademią Krakowską kolegium jezuitów w Krakowie, a Michał Nowicki (Poznań) – erygowaną na kanwie skasowanego kolegium w Poznaniu szkołą średnią. W referacie Dariusza Rolnika (Katowice) znalazło się omówienie pamiętnikarskich odnotowań o nauczaniu zakonnym za czasów Stanisława Augusta w Rzeczypospolitej. Z kolei Ewa Ziółek (Lublin) przedstawiła zasługi byłego jezuity, Grzegorza Piramowicza, dla działającego w ramach Komisji Edukacji Narodowej Towarzystwa Ksiąg Elementarnych. Wystąpienie o. Aleksandra Krzysztofa Sitnika OFM (Kraków) o szkołach bernardyńskich w latach porozbiorowych (1772–1864) miało za zadanie ukazać kontekst funkcjonowania sieci innych szkół zakonnych w warunkach sekularyzacji z końca XVIII i z XIX w.

Kolejne referaty były poświęcone losom zakonników. Dzieje jezuitów usuniętych z obszaru Rosji po 1820 r. i umieszczonych na terenie diecezji tarnowskiej i przemyskiej w zaborze austriackim, jako aktywnej grupy misyjnej i duszpasterskiej, ukazała Anna Gąsior (Tarnów). Patrycja oraz Stefan Gąsiorowscy (Kraków) omówili biogramy XVIII-wiecznych jezuitów znajdujące się w dotychczas opublikowanych tomach Polskiego słownika biograficznego. Andrea Mariani (Poznań) przedstawił życie codzienne byłych jezuitów z kolegium w Nieświeżu.

Historycy sztuki, konserwatorzy zabytków, badacze założeń architektonicznych i ogrodowych obszaru dawnej Rzeczypospolitej wypełnili swoimi wystąpieniami drugą część dnia. Andrzej Betlej (Kraków) omówił losy budowli pojezuickich na obszarze dawnego województwa ruskiego, Katarzyna Mączewska (Toruń) podzieliła się swoimi refleksjami nt. problematyki konserwatorskiej dawnych kolegiów jezuickich z obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego. Joanna M. Dziewulska (Kraków) poświęciła swoje wystąpienie historii pojezuickiego kolegium i kościoła

400

Kronika Projektu

św. św. Piotra i Pawła w Krakowie, a Mirosława Sobczyńska-Szczepańska (Katowice) – kościołowi i kolegium w Lublinie. Pokasacyjnym losom dwóch bardzo od siebie odległych domów zakonnych Towarzystwa Jezusowego, rezydencji w Międzyrzeczu w zachodniej Wielkopolsce i kolegium jezuickiego w Winnicy na Bracławszczyźnie, przyjrzało się dwoje innych badaczy: Bożena Grabowska (Gorzów Wielkopolski) w odniesieniu do Międzyrzecza oraz Witalij Rosowski (Lublin) w stosunku do Winnicy. Losów pojezuickich założeń architektonicznych i ogrodowych dotyczyły także referaty wyłożone – Neringi Markauskaite (Wilno) o kościele św. Kazimierza w Wilnie, Małgorzaty Mileckiej i Iwony Brankiewicz (Lublin) o przekształceniach kompozycji krajobrazowych zespołu jezuickiego w Lublinie oraz Eweliny Widelskiej (Lublin) o przekształceniach po 1773 r. założenia klasztornego jezuitów w Drohiczynie.

13 lipca, w ostatnim dniu obrad, szczególną uwagę poświęcono w pierwszej kolejności majątkom ziemskim oraz wyposażeniu kościołów i kolegiów jezuickich. Tego problemu dotyczył referat Małgorzaty Kośki (Warszawa), omawiający zagospodarowanie dóbr pojezuickich w pierwszej połowie XIX w. na przykładzie Białołęki, majątku kolegium Towarzystwa Jezusowego w Warszawie. Kamila Follprecht (Kraków) przedstawiła pokasacyjne losy nieruchomości jezuickich w Krakowie, a Anna Gąsior (Tarnów) zreferowała umowę zawartą w 1777 r. między Komisją Edukacji Narodowej a biskupem wileńskim Ignacym Massalskim w sprawie dóbr pojezuickich w Wilnie. Joanna Nastalska-Wiśnicka (Lublin), Kazimierz S. Ożóg (Opole) oraz Janina Dzik (Kraków) zajęli się ikonografią pojezuickich kościołów. J. Nastalska-Wiśnicka dokonała tego w odniesieniu do wizerunków Matki Bożej w kościołach tego zakonu na terenie całej Rzeczypospolitej, K. S. Ożóg skupił się na wizerunkach Piotra Skargi w skasowanych na tymże obszarze domach jezuickich, a J. Dzik przedstawiła zachowaną ikonografię św. Stanisława Kostki w obu kościołach jezuickich w Jarosławiu. O niezwykle ciekawym wyposażeniu i wystroju zakrystii w pojezuickim kościele NMP w tym samym mieście opowiedziała w swoim wystąpieniu Jadwiga Stęchły (Jarosław); uczestnicy konferencji mieli okazję (o czym poniżej) wysłuchać jej uzupełniających wyjaśnień podczas wizyty w tej świątyni. W kolejnym referacie, autorstwa Małgorzaty Kierczuk-Macieszko (Lublin), przedstawione zostały losy wyposażenia ruchomego z kościoła jezuitów w Lublinie. Należy dodać, że do tej sekwencji obrad przeniesiono także niewygłoszony z przyczyn technicznych w pierwszym dniu referat Krystyny Sulkowskiej-Tuszyńskiej (Toruń), poświęcony naczyniu fajansowemu, na którym w drugiej połowie XIX w., a więc w okresie Kulturkampfu, umieszczono emblematy nawiązujące do tumultu toruńskiego z 1724 r.

Pierwsza część sesji popołudniowej dotyczyła losów pojezuickich księgozbiorów, w tym muzykaliów. Anna i Piotr Dymmel (Lublin) przedstawili meandry dziejów biblioteki kolegium jezuitów w Lublinie. Jolanta Byczkowska-Sztaba (Warszawa) omówiła muzykalia kapeli wokalno-instrumentalnej działającej przy kościele jezuitów w Świętej Lipce na pograniczu Warmii i Mazur. Wyłożony referat Magdaleny Walter-Mazur (Poznań) traktował o jezuickich rękopisach muzycznych z Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu.

Ostatnie trzy referaty ukazały szerszy kontekst kasaty jezuitów. Gregor Ploch (Wiedeń) przedstawił problem kasaty zakonu jezuickiego w Austrii (z uwzględnieniem Śląska Austriackiego), dokonanej w warunkach restrykcyjnych, antyklerykalnych zarządzeń cesarza Józefa II. Doris Bieńko de Peralta (Meksyk) wespół z Pawłem Drabarczykiem (Warszawa) zajęli się w swoim wystąpieniu działalnością, dziedzictwem i dziejami kasaty jezuitów w Nowej Hiszpanii (dziś Meksyku). Ewa Kubiak (Łódź) omówiła losy świątyń zakonu jezuitów po kasacie Towarzystwa Jezusowego w wicekrólestwach Peru, La Platy i Nowej Grenady.

Uzupełnieniem obrad było zwiedzenie zabytkowych, zwłaszcza klasztornych i poklasztornych obiektów znajdujących się w Jarosławiu i jego najbliższym sąsiedztwie, na Podkarpaciu. 11 i 13

Kronika Projektu

401

lipca odbyły się dwie wycieczki po mieście, połączone ze zwiedzaniem opactwa benedyktynek oraz obu obiektów pojezuickich: kolegiaty Bożego Ciała, pełniącej obecnie funkcję świątyni diecezjalnej, oraz sanktuarium Matki Bożej Bolesnej, znajdującego się aktualnie w gestii ojców dominikanów. Przy okazji zwiedzono Rynek oraz podziemia znajdujących się przy Rynku kamienic.

Podczas mającego miejsce 14 VII 2013 r. objazdu naukowego uczestnicy konferencji obejrzeli podominikański kościół Wniebowzięcia NMP w Sieniawie wraz z kryptą grobową właścicieli pałacu, rodziny Czartoryskich. W Przeworsku celem wizyty stał się kościół Świętego Ducha, niegdyś należący do klasztoru bożogrobców. Odwiedzono ponadto miasteczko Pruchnik, mogące pochwalić się unikatowym zespołem obiektów architektury drewnianej na Podkarpaciu.

Najwięcej jednak wrażeń dostarczyła wizyta w Przemyślu, gdzie można było obejrzeć wiele bezcennych obiektów zabytkowych, w tym Wzgórze Zamkowe z rotundą, palatium i resztkami cerkwi Wołodara, sobór archikatedralny, który niegdyś był jezuickim kościołem połączonym z tamtejszym kolegium, wreszcie dawne klasztory przemyskich dominikanów i dominikanek.

Katarzyna Romanow (asystent Projektu)

Magdalena Gawrońska (asystent Projektu)

Sprawozdanie z konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Galicji pod rządami austriackimi (w 230. rocznicę rozpoczęcia kasat józefińskich w Galicji), Nowy Sącz, 17–19 X 2013 r.1 W dniach 17–19 X 2013 r. w Nowym Sączu odbyła się konferencja Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Galicji pod rządami austriackimi (w 230. rocznicę rozpoczęcia kasat józefińskich w Galicji), zorganizowana w ramach projektu badawczego Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja. Przedsięwzięcie zostało zorganizowane przez Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii (Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego) przy współpracy z oddziałem Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, Miasteczkiem Galicyjskim. Wybór miejsca obrad nie był przypadkowy – Nowy Sącz stanowi doskonałą ilustrację do tematyki konferencji, ponieważ funkcjonujące w nim od stuleci klasztory norbertanów, franciszkanów oraz pijarów zostały zlikwidowane na mocy decyzji podjętych przez cesarza au-

* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the “National Programme for the Development of Humanities” in the years 2012–2016.

402

Kronika Projektu

striackiego Józefa II. W programie znalazło się 36 referatów (w tym dwa w formie tekstowej), podzielonych na osiem sekcji: Jak badać, Normy prawne, Źródła, Kasaty józefińskie, Pokasacyjne losy budowli, Pokasacyjne losy wyposażenia, Losy księgozbiorów, Skutki kasat. Dwóch referentów reprezentowało zagraniczne instytucje i ośrodki badawcze (Lwów i Wiedeń).

Konferencja rozpoczęła się 17 października o godz. 14.30, w sali konferencyjnej Miasteczka Galicyjskiego w Nowym Sączu, przy ul. Lwowskiej 226. Obrady otworzyli przedstawiciele organizatorów: kierownik Projektu, Marek Derwich, wraz z dyrektorem Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, Robertem Ślusarkiem. Dyrektor muzeum przedstawił również krótko historię życia duchowego i politycznego Sądecczyzny.

Po przywitaniu rozpoczęły się obrady w pierwszej sekcji (Jak badać), którą moderowała Anna Szylar (Tarnobrzeg). W wystąpieniu inaugurującym obrady Marek Derwich (Wrocław) wygłosił komunikat Losy po skasowanych klasztorach: metody i problemy. Uwagi w związku z realizacją projektu badawczego „Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX w.: losy, znaczenie, inwentaryzacja”, w którym zaprezentował dotychczasowy dorobek Projektu oraz problemy wynikłe w trakcie jego realizacji, a także plany na trzeci rok Projektu (udostępnienie baz danych online, pierwsze publikacje w serii wydawniczej). Następnie Janusz Królikowski (Tarnów) przedstawił referat Władysława Chotkowskiego badania nad kasatami klasztorów, w którym oprócz samej postawy Chotkowskiego wobec kasat zawarł także uwagi dotyczące skąpego opracowania tematu kasat józefińskich w literaturze. O. Marek Miławicki OP (Kraków) w swym wystąpieniu Pod umiarkowanymi rządami Austrii. Położenie Zakonu Kaznodziejskiego w Galicji w latach 1772–1918. Zarys problemu i postulaty badawcze omówił stopniowe pogorszenie pozycji dominikanów na tle innych zakonów.

Mówił o początkowo względnie dobrej pozycji dominikanów na tle pozostałych zakonów oraz o konflikcie między dominikanami i jezuitami o klasztor w Tarnopolu. Cezary Jastrzębski (Kielce) przedstawił dziedzictwo materialne pozostałe po klasztorze franciszkańskim w Chęcinach.

Miłosława Sieradzka (Warszawa) w referacie dotyczącym rewaloryzacji zabytkowego założenia ogrodowego sióstr niepokalanek w Nowym Sączu przedstawiła proces wchłonięcia zabudowań klasztoru przez miasto. Uczestnicy konferencji mogli się zapoznać również z tekstem referatu o. Janusza Zbudniewka OSPPE (Warszawa) Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach paulińskich skasowanych na obszarze Galicji pod rządami austriackimi, który został udostępniony przez autora w formie tekstowej.

Dyskusję podsumowującą panel rozpoczął M. Derwich, zwracając uwagę na problemy badawcze, a wśród nich stale powtarzający się problem z terminologią. W dyskusji rozważano również kwestię kasat józefińskich jako inspiracji dla rządów Prus i Rosji do podjęcia podobnych działań oraz wpływu józefinizmu na poprawę obserwancji zakonnej, a także wpływu kasat na poprawę uposażenia kościołów diecezjalnych.

Kolejne dwa panele, Normy prawne i Źródła, moderował o. Roland Prejs OFMCap (Lublin).

Pierwszą sekcję rozpoczął Robert Kantor (Tarnów), przedstawiając zmiany przepisów austriackiego prawa kościelnego od czasów Marii Teresy po rok 1855. Dominika Burdzy (Kielce) zaprezentowała na przykładzie klasztorów dominikańskich w Krakowie i Sandomierzu instrukcje austriackie dotyczące oszacowania dochodów instytucji kościelnych w Galicji. Następne referaty należały do sekcji Źródła. Gregor Ploch (Wiedeń) omówił archiwalia do dziejów klasztorów na ziemiach Rzeczypospolitej pod zaborem austriackim znajdujące się obecnie w zbiorach Archiwum Państwowego w Wiedniu. Ołeh Duch (Lwów) wygłosił referat dotyczący źródeł do badań nad dziejami bazylianek w Galicji w okresie józefinizmu. W kolejnym wystąpieniu Magdalena Ujma (Opole) przedstawiła klasztor bazylianów w Werchracie, posługując się dokumentami

Kronika Projektu

403

sporządzonymi przed jego kasatą w 1808 r. O dokumentach klasztornych znajdujących się w zbiorach kolekcjonerów lwowskich mówiła Małgorzata Kośka (Warszawa), podkreślając różnorodność typów dokumentów znajdujących się w kolekcjach, wśród których możemy odnaleźć m.in. inwentarze, kroniki czy roczniki klasztorne. Halina Rusińska-Giertych (Wrocław) zaprezentowała referat Losy mienia po klasztorach skasowanych w Galicji w świetle inseratów prasowych zamieszczonych w „Lwowskich Tygodniowych Wiadomościach”, w którym przytoczyła przykłady ogłoszeń dotyczących licytacji mienia klasztornego. Ostatnie wystąpienie w tym panelu zaprezentował ks. Janusz Królikowski (Tarnów), przedstawiając problematykę zakonną w protokolarzach parafialnych z terenu diecezji tarnowskiej. Tekst wystąpienia Jolanty Gwioździk (Katowice) pt. Sytuacja żeńskich klasztorów Lwowa w oczach eksjezuity. Silva rerum Kazimierza Mazurkiewicza jako źródło do dziejów kasat józefińskich został udostępniony uczestnikom do wglądu dzięki uprzejmości autorki.

W dyskusji prowadzonej po wygłoszeniu ostatniego z referatów wskazywano na bogactwo zaprezentowanych źródeł. M. Derwich podkreślił jednocześnie niedostatek opracowań, zwłaszcza w wypadku źródeł prasowych. Zachęcił do dalszych badań i tworzenia publikacji na tego typu tematy. Z ogólną akceptacją spotkała się teza o. M. Miławickiego o znaczącym wpływie duchowieństwa diecezjalnego na postęp kasat klasztorów bazyliańskich (tak też J. Królikowski, B. Lorens).

W drugim dniu konferencji (18 X 2013 r.) pierwsza sekcja, Kasaty józefińskie, rozpoczęła się o godzinie 9.00 pod moderacją Magdaleny Ujmy (Opole). Jako pierwszy przemawiał Wacław Szetelnicki, który omówił postawę ksieni opactwa benedyktynek obrządku łacińskiego we Lwowie wobec józefinizmu. Następne wystąpienie, Klasztory bernardyńskie Prowincji Galicyjskiej bł. Jana z Dukli i pod opieką NMP Niepokalanie Poczętej skasowane pod rządami austriackimi, przedstawił o. Aleksander Krzysztof Sitnik OFM (Kraków). Z kolei o. Roland Prejs OFMCap (Lublin) przedstawił następstwa kasat klasztorów kapucyńskich w Galicji. Beata Lorens (Rzeszów) przybliżyła słuchaczom kasatę bazyliańskiego monasteru w Zawałowie przeprowadzoną w 1793 r. Kasatę klasztorów bonifratrów na terenie Galicji zaprezentował Maksymilian Kuśka (Kraków-Cieszyn).

Panel zakończyła Anna Szylar (Tarnobrzeg) referatem Z dziejów skasowanego w 1782 r. klasztoru klarysek w Zamościu, przybliżając słuchaczom historię tej placówki i jej kasaty i zwracając uwagę na bardzo cenne, zachowane źródło na ten temat – kronikę klasztorną. Po wysłuchaniu wszystkich referatów podjęto dyskusję, szczególną uwagę poświęcając rozproszeniu źródeł po przeprowadzonych kasatach oraz brakowi informacji na temat miejsca ich aktualnego przechowywania, a także negatywnym konotacjom pojęcia „zabór” używanego przez referentów.

Po krótkiej przerwie wznowiono obrady w piątej sekcji, Pokasacyjne losy budowli, prowadzonej przez Beatę Lorens (Rzeszów). W pierwszym referacie Elżbieta Piwowarczyk (Kraków) omówiła losy zabudowań po prepozyturze szpitalnej bożogrobców miechowskich z kościołem św. Jadwigi na Stradomiu w Krakowie. Ewelina Widelska (Lublin) zreferowała wyniki badań przeprowadzonych wspólnie z Małgorzatą Milecką (Lublin), dotyczących losów zespołu klasztornego franciszkanów lubelskich po jego kasacie w 1817 r. Dyskusję po tej części rozpoczęła Dorota Matyaszczyk, która zwróciła uwagę, że w wypadku przekształcenia budynku klasztornego w fabrykę nie powinniśmy mówić o „ratowaniu” danej budowli, ponieważ zmieniła ona zupełnie swój pierwotny – sakralny – charakter. M. Derwich podkreślił, że często na miejscu dawnych klasztorów lokowano nowe zgromadzenia; w ten sposób kasaty w jakiejś mierze otwierały drogę dla rozwoju nowych form życia zakonnego. C. Jastrzębski zwrócił uwagę na konieczność krytyki wszystkich źródeł, także ikonograficznych, podając za przykład rycinę przedstawiającą

404

Kronika Projektu

umiejscowienie kościoła Świętego Krzyża we Lwowie, które w żaden sposób nie miało pokrycia w rzeczywistości.

Przed rozpoczęciem kolejnej części obrad uczestnicy konferencji obejrzeli prezentowaną w jednym z pomieszczeń muzeum, ratuszu w Miasteczku Galicyjskim, wystawę: Górny Spisz na mapach węgierskich i austriackich w czasie polskiego zastawu.

Szóstą sekcję, Pokasacyjne losy wyposażenia, moderował Cezary Jastrzębski (Kielce). Pierwsze dwa referaty wygłosiła Janina Dzik (Kraków). Wystąpienie rozpoczęła od przedstawienia losów wyposażenia Kaplicy Relikwii w dawnym kościele jezuickim św. św. Piotra i Pawła w Krakowie, a następnie zajęła się historią relikwiarzy św. Kingi po kasacie klasztoru klarysek w Starym Sączu.

Znaczenie historyczne i wartość artystyczna szat liturgicznych z opactwa benedyktynów w Tyńcu przedstawiła Karolina Stanilewicz (Katowice). Panel zamknęła Dorota Matyaszczyk (Poznań) wystąpieniem Koncert życzeń w 1829 roku, czyli oczekiwania „biednych kościołów” w Diecezji Poznańskiej na wyposażenie po skasowanych klasztorach. Skutki memoriału ks. Jana Kompałły do arcybiskupa Teofila Wolickiego. Na przykładach poszczególnych klasztorów i kościołów szczegółowo przedstawiła losy zabudowań klasztornych oraz ich wyposażenia. W dyskusji przeprowadzonej po ostatnim referacie omówiono terminologię prawa kościelnego.

Za względu na nieobecność referentów nie odbył się zaplanowany w programie panel siódmy, Losy księgozbiorów. Ostatnią sekcję konferencji, Skutki kasat, poprowadził ks. Janusz Królikowski (Tarnów). Maria Marcinowska (Nowy Sącz) przedstawiła referat Spadkobiercy skasowanych klasztorów nowosądeckich, w którym zaprezentowała krótki przegląd historii skasowanych klasztorów w Nowym Sączu i losy ich zabudowań oraz wyposażenia. Następnie ks. Marcin Nabożny (Lublin) przedstawił referat Kościół i parafia pw. św. Mikołaja w Lubli jako dziedzictwo po skasowanym opactwie w Koprzywnicy. O skutkach kasaty klasztoru bernardynek w Tarnowie mówiła Anna Gąsior, podkreślając duże znaczenie tego klasztoru jako jedynej placówki żeńskiej w tym rejonie. Stanisław Dziuba (Wrocław) wygłosił referat Lwowskie benedyktynki w drodze do klasztoru krzeszowskiego na Dolnym Śląsku w 1946 r. – najnowsze ustalenia, przedstawiając perypetie związane z przeniesieniem tego zgromadzenia. Jako przedostatni wystąpił Grzegorz Pisarski (Wrocław), który mówił o opiniach dotyczących kasatach józefińskich na łamach współczesnej prasy Śląska Pruskiego. Ostatni referat został wygłoszony przez Andrzeja Laskowskiego (Kraków), w którym autor przedstawił działania władz samorządowych związane z dawnym klasztorem karmelitów. W dyskusji zamykającej obrady poruszono ciekawą kwestię wyceny majątków poklasztornych oraz wykorzystania pozyskanych w ten sposób środków na inne przedsięwzięcia. M. Derwich zaznaczył, że niezwykle ważne są: sprawdzenie przez badacza kwestionariusza badań, zapoznanie się z podstawową literaturą przedmiotu i obiektywność w pracy naukowej. Następnie dokonał zamknięcia obrad. Podkreślił wysoki poziom wystąpień zaprezentowanych podczas tych dwóch dni, wyjątkowość nieopracowanego i bardzo ciekawego materiału źródłowego, którego przykłady były przedstawiane, podziękował serdecznie wszystkim uczestnikom konferencji, jak również zaprosił na kolejne organizowane przez Projekt i zachęcił do dalszych badań.

W ostatnim dniu konferencji – 19 X 2013 r. – odbył się objazd naukowy. Uczestnicy udali się na zwiedzanie skansenu Miasteczko Galicyjskie, w którym toczyły się obrady, po czym zwiedzali opactwo klarysek i dawny klasztor franciszkanów w Starym Sączu oraz dawne klasztory norbertanów, franciszkanów i pijarów w Nowym Sączu.

Dwudniowe obrady z pewnością przyczyniły się do poznania okoliczności oraz skutków kasat józefińskich, jak również – dzięki różnorodności poruszonych zagadnień oraz ujęć problemu – na szersze spojrzenie na problem sformułowany w tytule spotkania.

Kronika Projektu

405

Witold Konopka

Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Sprawozdanie z konferencji Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich i Wschodnich oraz Pomorza, Przysiek, 7–9 XI 2013 r.* W dniach 7–9 XI 2013 r. w Diecezjalnym Centrum Szkoleniowym Caritas w Przysieku koło Torunia odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa Losy i znaczenie dziedzictwa po klasztorach skasowanych na obszarze Prus Zachodnich i Wschodnich oraz Pomorza, zorganizowana jako jeden z etapów realizacji projektu naukowego Dziedzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX wieku: losy, znaczenie, inwentaryzacja.

Jej współorganizatorami były Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii (oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego). Komitet organizacyjny tworzyli: prof. dr hab. Marek Derwich (przewodniczący), dr hab. Piotr Oliński, prof. UMK dr hab. Waldemar Rozynkowski, Joanna Adamska, mgr Angelika Lipka, mgr Alicja Mutrynowska oraz mgr Witold Konopka.

Obrady podzielono na sześć bloków tematycznych: Kasaty reformacyjne, Źródła, Przed i po kasacie, Losy druków i muzykaliów, Pokasacyjne losy budowli i Pokasacyjne losy wyposażenia artystycznego.

Gości powitali M. Derwich i P. Oliński. Następnie M. Derwich przypomniał ideę i cele Projektu oraz stan badań nad realizowanymi w jego ramach bazami danych.

Blok poświęcony kasatom reformacyjnym rozpoczęła Maja Gąssowska (Warszawa) referatem Reformacja jako koniec monastycyzmu inflanckiego w XVI w. – zarys problematyki. Scharakteryzowała rozmieszczenie męskich i żeńskich klasztorów na terenie Inflant, koncentrując się zwłaszcza na okręgu Rygi, Dorpatu i Rewala. Najpierw w skrócie przedstawiła sieć monastyczną i jej rozwój w średniowieczu, a następnie przebieg konfliktów pomiędzy katolikami a protestantami oraz ich efekty, do których można zaliczyć m.in. konfiskaty dziedzictwa monastycznego z tamtych terenów. Następnie Krzysztof Guzikowski (Szczecin) wygłosił referat Kasata opactw cysterskich na Pomorzu Zachodnim. Przedstawił on działalność Jana Bugenhagena, etapy przebiegu reformacji i kasat opactw cysterskich (męskich i żeńskich), zaczynając od sporządzania spisów wyposażenia klasztornego, poprzez sejm krajowy w Trzebiatowie, a kończąc na jego następstwach – kasatach opactw. Jako ostatni w tej części wystąpił Waldemar Rozynkowski (Toruń), z wystąpieniem Dziedzictwo kulturowe po zakonie krzyżackim na obszarze Prus – wybrane zagadnienia. Na kilku przykładach scharakteryzował spuściznę po zakonie krzyżackim.

* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry of Science and Higher Education under the name of the National Programme for the Development of Humanities” in the years 2012-2016.

406

Kronika Projektu

Zwrócił uwagę na losy opuszczonych domów zakonnych (zamków) i kaplic, wyposażenia pokrzyżackiego oraz na kontynuację kultu świętych, np. św. Huberta. Kolejnym etapem sympozjum była dyskusja, podczas której Marek Derwich (Wrocław) zarzucił brak warsztatu i kwestionariusza badawczego dotyczącego kasat i likwidacji zakonnych w niektórych wygłoszonych referatach. Zwrócił uwagę na kwestie źródłowe i metodologiczne, np. związane z procesem likwidacyjnym i jego następstwami. Apelował o głębszą analizę źródeł i zaprezentowanie nowego spojrzenia na badaną tematykę. Podczas dyskusji poruszono także zagadnienia procesu zmiany praw patronackich w zakonach, a także prób legalizowania kasat przez zawieranie umów kasacyjnych między radami miejskimi a zakonnikami.

Po dyskusji i przerwie na kawę rozpoczął się kolejny panel tematyczny, poświęcony źródłom.

Jego moderatorem był Waldemar Rozynkowski. Jako pierwsza, z referatem Druki i rękopisy z opactwa cystersów w Oliwie w zbiorach PAN Biblioteki Gdańskiej, wystąpiła Ewa Lichnerowicz (Gdańsk). Zaprezentowała przykłady z inwentarza zakonu cystersów i przedstawiła problematykę związaną z badaniami i warsztatem naukowym badacza zajmującego się tematyką dotyczącą druków i rękopisów pocysterskich. Po niej Sławomir Kościelak (Gdańsk) wygłosił referat Mobilia ze skasowanych klasztorów dominikanów i karmeplitów w Gdańsku w inwentarzach zbiorczych akt kasacyjnych pruskiego Ministerstwa Wyznań w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz w Berlinie. Przedstawił w nim przykłady i rodzaje mobiliów w dwóch badanych klasztorach, wśród nich obrazy, lichtarze, monstrancje, antependia, dzwony, kielichy i inne elementy wyposażenia z kościołów. Następnie porównał je między sobą i scharakteryzował.

Kolejnym prelegentem był Karol Maciejko (Olsztyn), który w referacie Archiwalia poklasztorne w zasobie Archiwum Państwowego w Olsztynie podał liczne przykłady i rodzaje dokumentów zachowanych w Archiwum Państwowym w Olsztynie, dotyczących m.in. bernardynów w Barczewie i Lubawie. Jako ostatnia głos zabrała Karolina Stanilewicz (Łódź). W referacie Paramenty sióstr Norbertanek w Żukowie – ich losy po kasacie klasztoru i znaczenie dla rozwoju kultury artystycznej Pomorza przybliżyła hafciarstwo żukowskich norbertanek i przedstawiła przykłady specyfiki haftów na szatach liturgicznych, obrusach ołtarzowych i antependiach pochodzących z ich klasztoru. Obrady pierwszego dnia zamknęła dyskusja, podczas której poruszono kwestie dotyczące m.in. księgozbiorów pokasacyjnych należących do zakonu cystersów, inwentarzy poklasztornych oraz nazewnictwa elementów wyposażenia.

Dnia następnego, 8 listopada, obrady rozpoczęły się o godz. 9.30. W bloku tematycznym Przed i po kasacie”, moderowanym przez Krzysztofa Guzikowskiego, jako pierwszy z referatem Wybrane źródła dotyczące kasaty klasztorów bernardyńskich w Prusach Zachodnich w pierwszej połowie XIX w. wystąpił Rafał Kubicki (Gdańsk). Wśród omawianych źródeł wymienił m.in. akta personalne, inwentarze, protokoły, spisy obiektów przenoszonych do innych kościołów, a także plany sytuacyjne obiektów klasztornych. Następnie omówił je oraz przedstawił ich wykorzystanie przy badaniu przybliżenia procesu kasacyjnego. Po nim Piotr Oliński wygłosił referat Spory benedyktynek toruńskich z władzami pruskimi w związku z działaniami kasacyjnymi. W swym wystąpieniu w skrócie przedstawił podłoże i przebieg konfliktu benedyktyńsko-pruskiego w przełomu XVI i XVII w., koncentrując się zwłaszcza na sprawie majątku golubskiego. Dalej zwrócił uwagę na wpływ tego konfliktu na proces kasacyjny w regionie. Następnie Leszek Zygner (Ciechanów) zaprezentował referat Kasata klasztorów w diecezji płockiej pod pruskim panowaniem. W wystąpieniu syntetycznie omówił przyczyny, przebieg i skutki procesu kasacyjnego w diecezji płockiej na przykładzie klasztorów w Płocku i Wyszogrodzie. Jako ostatni przed dyskusją i przerwą wystąpił Andrzej Buczyło (Toruń). W referacie Kasata i losy pokasacyjne klasztoru karmelitów w Bielsku Podlaskim omówił w skrócie losy klasztoru przed kasatą, zwracając uwagę na liczbę zakonników znajdujących się w nim. Następnie przedstawił proces kasacyjny klaszto-

Kronika Projektu

407

ru i opisał jego losy po kasacie. Podczas dyskusji poruszono kwestie m.in. procesu decyzyjnego w konflikcie benedyktyńsko-pruskim w Toruniu oraz przebiegu i podstaw prawnych kasat przed 1810 r.

Po przerwie wznowiono obrady. Ich moderatorem został Rafał Kubicki. Z kolejnym referatem wystąpił Rafał Witkowski (Poznań). W wystąpieniu Kasata kartuzji Domus Paradisi Mariae i losy majątku poklasztornego w perspektywie geograficznej scharakteryzował dzieje klasztoru, a następnie omówił m.in. przejęcie majątku kartuzji, jego kasatę i tradycję widoczną do dzisiejszych czasów. Część trzecią obrad zamknął Maksymilian Kuśka (Kraków-Cieszyn); referatem Likwidacja klasztorów braci miłosiernych w Gdańsku i Łowiczu i dziedzictwo po nich pozostałe przybliżył sytuację gospodarczą i społeczną bonifratrów w Gdańsku i Łowiczu, omówił przyczyny i przebieg działań władz pruskich wobec tego zgromadzenia, a także ich następstwa w postaci likwidacji klasztorów.

W ramach czwartego panelu, poświęconego losom druków i muzykaliów, referat Księgozbiory klasztorów męskich w Prusach Zachodnich w okresie ich kasaty wygłosił ks. Wojciech Zawadzki (Warszawa). W swym wystąpieniu scharakteryzował księgozbiory zakonne z terenów Prus Zachodnich. Omówił katalogi, zanalizował główne informacje o książkach (miejsce i rok wydania, język tekstu, wartość bibliofilską) oraz opisał ich losy po kasacie. Przybliżył także badania nad losami księgozbiorów, głównie franciszkańskich. Referat ten zakończył kolejną część obrad i rozpoczął dyskusję, podczas której poruszono kwestie dotyczące m.in. powiązania kasat w Kartuzach i Pelplinie oraz prawdopodobieństwa istnienia zakonu bonifratrów w Kaliszu.

Po dyskusji i przerwie obiadowej rozpoczęto kolejny panel tematyczny obrad, poświęcony pokasacyjnym losom budowli. Jego moderatorem była Małgorzata Milecka. Panel rozpoczęła Katarzyna A. Błoch (Toruń) referatem Zespół poklasztorny w Trzemesznie. Stan badań archeologiczno-architektonicznych i perspektywy badawcze. W swym wystąpieniu, wykorzystując przeprowadzone badania archeologiczne, przedstawiła historię tych badań, ich przebieg oraz efekty. Zwróciła uwagę m.in. na badania antropologiczne, podwodne i dendrochronologiczne. W referacie zabrakło jednak elementów związanych z etapem funkcjonowania klasztoru w okresie pokasacyjnym. Następnie Joanna Napierała (Lublin) wygłosiła referat Losy zabudowań kolegium jezuitów w Poznaniu po jego kasacie w 1773 r., w którym przedstawiła przede wszystkim początki zakonu jezuitów w Poznaniu, a w końcowej części wystąpienia wymieniła dokumenty kasacyjne i krótko omówiła losy zabudowań kolegialnych po kasacie. Po niej głos zabrała Anna Niklas (Toruń), która w wystąpieniu Historia i architektura dawnego kościoła reformatów w Grudziądzu poruszyła kwestie związane z pokasacyjnymi losami kościoła grudziądzkiego, dziś służącego jako więzienie, a także z jego przebudową i warunkami architektonicznymi. Omówiła również jego strukturę przestrzenną i wygląd architektoniczny wnętrza, porównując je z obiektami sakralnymi z okolicy. Jako ostatnia w panelu piątym wystąpiła Anna Cicha (Toruń).

W referacie Klasztor benedyktynek toruńskich – od spichrza do muzeum skupiła się głównie na nowożytnych i współczesnych losach klasztoru. Zwróciła także uwagę na kwestie związane z badaniami archeologicznymi i architektonicznymi, przedstawiając wygląd klasztoru i jego przebudowę w XIX w. Następnie rozpoczęła się dyskusja, podczas której Marek Derwich zwrócił uwagę na kwestie metodologiczne, apelując m.in. o korzystanie z archiwum budowlanego w badaniach dotyczących losów zabudowań, by zrekonstruować ich wygląd w momencie kasaty i losy w okresie pokasacyjnym.

Po dyskusji i przerwie rozpoczęła się ostatnia, szósta część obrad. Panel poświęcony pokasacyjnym losom wyposażenia artystycznego moderowała Maja Gąssowska. Jako pierwsza w tej sekcji głos zabrała Bożena Grabowska (Gorzów Wielkopolski). W referacie Losy dziedzictwa po

408

Kronika Projektu

opactwie cystersów w Mironicach (sekularyzowane w 1539 r.), omawiając pozostałości po opactwie cystersów, przedstawiła jego losy na przestrzeni dziejów, od 1539 r. po wiek XX. Następnie Witalij Rosowski (Lublin) w wystąpieniu Z Kresów Wschodnich na Ziemie Odzyskane. Losy cudownego obrazu Pana Jezusa z klasztoru ojców reformatów w Dederkałach na Wołyniu zaprezentował historię obrazu Jezusa Dederkalskiego, proces kasaty zakonu reformatów w 1891 r., a także pokasacyjne losy obrazu i przeniesienie go, po II wojnie światowej, na tereny Ziem Zachodnich.

Jako ostatnia wystąpiła Małgorzata Milecka (Lublin) z referatem Pokasacyjne losy kompozycji krajobrazowych cystersów oliwskich. W swym wystąpieniu omówiła i scharakteryzowała pokasacyjną historię, bogactwo wyposażenia, plan i wygląd ogrodu opackiego w Gdańsku-Oliwie na przestrzeni dziejów. Obrady zamknęła dyskusja, podczas której prof. Derwich zwrócił uwagę na brak wykorzystywania lokalnej prasy z XIX w. i zamieszczanych tam relacji przy opisie pokasacyjnych losów zabytków. Po dyskusji prof. Derwich podsumował dwudniowe sympozjum.

Podziękował organizatorom za trud włożony w zorganizowanie obrad, a następnie nawoływał do prowadzenia badań interdyscyplinarnych, łączenia historii z innymi naukami oraz prowadzenia kwerendy źródłowej w najróżniejszych archiwach, tak by jak najlepiej odnieść się do przeszłości. Zapowiedział również, że w 2014 r. ukaże się pokonferencyjna praca zbiorowa.

Podczas konferencji zostały wyłożone trzy referaty: Rafała Simińskiego (Szczecin), Kasata klasztoru norbertanów w Białobokach w pierwszych dziesięcioleciach XVI wieku, o. Rolanda Prejsa OFMCap (Lublin), Kasata klasztoru kapucynów w Rywałdzie – losy mienia poklasztornego, oraz Paoli Picardi (Rzym), The fate of the artistic heritage of the Pope’s villa at Magliana and the convent of Santa Maria della Concezione in Campo Marzio: cases of dissolution of monasteries in Rome after 1870. Podczas obrad nie zostały wygłoszone referaty: o. Dariusza Cichora OSPPE (Jasna Góra), Konwent paulinów w Topolnie w ostatnich latach przed kasatą w 1810 r.” oraz Jolanty Byczkowskiej-Sztaby (Warszawa), Muzykalia po klasztorach skasowanych na Pomorzu.

Trzydniowe spotkanie zakończył objazd naukowy po terenach ziemi chełmińskiej, tematycznie powiązany z głównym tematem obrad – losami dziedzictwa poklasztornego na terenie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza. Odwiedzono dawny klasztor kapucynów w Rywałdzie, zamek pokrzyżacki w Radzyniu Chełmińskim, dawne opactwo benedyktynek (obecnie muzeum) w Grudziądzu, a także dawne opactwo benedyktynek oraz klasztory dominikanów i franciszkanów w Chełmnie.