EHBO.nl by Het Oranje Kruis

NOVEMBER 2013 N U MME R 5

JA A R G A N G 1

vraag & antwoord

Luchtalarm

Geluid van acuut gevaar Rampen in Nederland

Noodpakket Wat zit erin?

Grote ongevallen en rampen

Rampspoed Interview met geĂŤvacueerden uit de Bommelerwaard

Zelfredzaamheid bij hoog water

van de redactie

‘Rampzalig’… een ongelukkig begrip

rote ongevallen en rampen. Vaak lees je hierover in de krant of zie je beelden op de televisie. Meestal speelt dit zich af in het buitenland. Zijn er Nederlanders bij betrok’ ken, dan lijkt het soms nog erger. Maar ook al zijn die er niet bij betrokken, voor de getroffenen is het verschrikkelijk.

Toch komt een ramp of een groot ongeval dichter bij huis ook voor. Denk alleen maar aan de Bijlmer’ ramp, de brand in Volendam en wat verder terug in de tijd de Watersnood in 1953. Maar een ramp is niet alleen een ramp als er grote aantallen slachtoffers bij betrokken zijn of de samenleving is ontwricht. Als er iets gebeurt waardoor je zelf of een dierbare in je eigen omgeving wordt getroffen, dan ervaar je dit als een persoonlijke ramp. De eerste herfststorm dit jaar maakte een aanzienlijke schade. Bomen beschadigden huizen en auto’s. Er overleden zelfs drie mensen. Voor de nabestaanden en de omgeving is dat een ramp. Ook voor de hulpverleners die trachtten iemand te redden. Het zijn onder andere die hulpverleners die in actie komen bij calamiteiten en rampen. EHBO’ ers, die vaak in de buurt zijn als er iets gebeurt en direct Eerste Hulp kunnen verlenen. Daarna volgen vaak al snel politie, ambulance en brand’ weer. Bij grote ongevallen of gebeurtenissen met veel slachtoffers vraagt dat het nodige van de organisatie. Over hoe dat in zijn werk gaat, kunt u lezen in dit nummer van het magazine. Maar ook de rol van de gemeenten en de burgemeesters komen aan bod. En wat als er ineens een enorm aantal slachtoffers moet worden opgevangen? Of dat er, zoals in 1995, een enorme hoeveelheid mensen moest evacueren, de grootste evacuatie ooit in Nederland? In dit nummer van EHBO.NL vindt u onder andere een aantal artikelen die een ramp of een gebeurte’ nis waarbij meerdere slachtoffers gevallen zijn, van verschillende kanten belichten. Hoe gaan burgemeesters om met een crisissituatie in hun gemeente? Wat zijn nou eigenlijk de veiligheids’ regio’s? Hoe kijken we tegen een ramp aan? Wat zit er in een noodpakket en waarom? Hoe gaat het evacueren en hoe heeft men dit ervaren destijds in 1995 bij de evacuatie van de Bommelerwaard? 2

Verder een kijkje in de keuken van het Calamitei’ tenhospitaal in het UMC Utrecht, die recent een grote oefening moest afbreken omdat er mogelijk een groot aantal gewonden was te verwachten van een ongeval met meerdere touringcars. In plaats van gesimuleerde slachtoffers ontfermde men zich over 33 (licht)gewonden. Natuurlijk is er in dit nummer weer aandacht voor een held. Iemand die een ‘ramp’ voorkwam door een kraan’ machinist uit zijn benarde positie te bevrijden. Interessante en handige zaken om te weten. Wel’ licht stof om over na te denken en na te gaan of u zelf bent voorbereid op een noodsituatie en welke voorzorgsmaatregelen u kunt nemen. Kleine rampen, grote rampen, helaas zijn ze niet allemaal te voorkomen.

Annet de Voogd Hoofdredacteur

NOVE MB E R 2 0 1 3 NU MME R 5, JAAR G A N G 1

Colofon Hoofdredacteur A.N. de Voogd Eindredacteur B.A.J. Jongejan Redactie N. Rang-Muijs, E. van der Steen, M. van der Tang Drukker DeltaHage Vormgever C. van Dijk, R. Schouten, Rooduijn Jansen Aan dit nummer werkten mee: T. Bambacht, J. van Berkel, A. van den Bosch, R. Bouter, M. de Bruijn, M. Delfgaauw, M. van Duin, L. Hekking, M.H. van Hillo, B. Kolen, M. Muijs, R. van Osch, P. de Ruijter, S. Schelberg, R. Stoppelenburg, UMC Utrecht/ Calamiteitenhospitaal, E.H. van Wijngaarden Redactieadres Scheveningseweg 44 2517 KV Den Haag Postbus 16462 2500 BL Den Haag Tel: 070-338 32 33 redactie@ehbo.nl EHBO.NL/magazine Abonnementsprijs 2013 (6 nummers) €14.95,EHBO.NL/magazine Nieuwe abonnementen Tel: 070-338 32 35 EHBO.NL/magazine Magazine niet ontvangen Tel: 070-338 32 35 redactie@ehbo.nl

Volgend nummer:

Feestelijke tijden

Opzeggen Abonnementen dienen schriftelijk of via de website te worden opgezegd. Overname artikelen en foto’s Artikelen uit EHBO.NL mogen – mét bronvermelding – in het algemeen worden opgenomen wanneer echter een auteur is vermeld. Deze dient apart toestemming te geven. In beginsel is er copyright verschuldigd. Dat geldt ook voor het overnemen van foto’s bij artikelen. Twee maandelijkse magazine van de Stichting Koninklijke Nationale Organisatie voor Reddingwezen en Eerste Hulp bij Ongelukken Het Oranje Kruis. Artikelen in EHBO.NL behoeven niet bij voorbaat de opvattingen van Het Oranje Kruis weer te geven. Zij kunnen bijvoorbeeld bedoeld zijn opvattingen van anderen te toetsen of een discussie over een onderwerp op gang te brengen.

redactie@ehbo.nl

Gedrukt op FSC gecertificeerd paPier

inhoud

veiligheid

rampen en hulpverlening

Luchtalarm

Rampspoed

Geluid van acuut gevaar

Wanneer wordt een incident pas een ramp?

1 Leeuwarden

Groningen

2 Assen

3 10

Veiligheid

Alkmaar

Zaanstad

Zwolle

Lelystad

Amsterdam Haarlem

Almere

Leiden Den Haag

Amersfoort

Utrecht

Enschede

Apeldoorn

Helversum

Rampen in Nederland

6 Arnhem

Rotterdam

Grip op rampen

Middelburg

Nijmegen

Dordrecht

21 Den Bosch

20 Breda

Tilburg

Eindhoven

Venlo

22 23

Grote ongevallen en rampen

Rampenbestrijding door samenwerking

Veiligheidsregio’s

24 Maastricht

hulpverlening

Calamiteitenhospitaal en verder... helden

11 Nuchter blijven

Grootste evacuatie in Nederland

Watersnood in 1995

rampen en hulpverlening

12 De GHOR interview

16 De brandweerman interview

18 Burgemeester in tijd van nood interview

22 Dreigende overstromingen Vraag en antwoord

ICE & apps

26 ‘In Case of Emergency’ Lesmateriaal

28 EHBO voor gevorderden

30 Kort Nieuws / Familie Zorgzaam

Wat zit er in het noodpakket?

31 Wat gaat u doen bij een overstroming?

COLUMN dr.ir. Bas Kolen

N U MME R 5

N OV EM BER 2 0 13

veiligheid

Luchtalarm

Geluid acuut Je kent het wel. Je zit in een vergadering of achter je bureau en opeens word je opgeschrikt door een hard geluid, het luchtalarm. Je bedenkt heel snel welke dag het is en komt hopelijk snel tot de conclusie dat het 12 uur is op de eerste maandag van de maand. Maar wat als dit laatste nu niet het geval is? TEKST Matthijs van der Tang

oewel iedereen spreekt over het luchtalarm, is dit niet de juiste term. “De officiële benaming is het Waarschuwings-en alarmeringssysteem (WAS) en bestaat uit ongeveer 4000 sirenes en is één van de middelen die kan worden ingezet om te communiceren tijdens een crisis”, zo legt de woordvoerder van het Ministerie van Veiligheid en Justitie Lodewijk Hekking uit. De sirenes worden bediend door de lokale overheid. De sirene gaat dan ook alleen af in de omgeving waar gewaarschuwd moet worden voor gevaar.

Testen De meer dan 4000 sirenes worden elke eerste maandag van de maand om 12 uur getest. Hoewel ze in de praktijk niet vaak worden gebruikt, moeten ze wel regelmatig getest worden. “Het is belangrijk dat ze het doen als het nodig is. Daarom is regulier testen noodzakelijk. In het uitzonderlijke geval dat een sirene het niet doet, wordt deze direct gerepareerd”, legt Hekking uit. 4

NL-Alert

van gevaar Ontwikkelingen In 2011 reageerde het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) op de functie van het luchtalarm naar aanleiding van de brand in Moerdijk. Zij gaven aan te willen praten over een nieuwe standaard in crisiscommunicatie. Wouter Jong van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters legt uit wat hier toentertijd mee bedoeld werd: “Met een ‘nieuwe standaard’ bedoelden we destijds vooral een manier van werken waarbij communicatiemedewerkers ruim de gelegenheid kregen om hun professionele verantwoordelijkheid te pakken en ook in situaties waarin er nog veel onzeker is toch te gaan communiceren. Daar ging het destijds in Moerdijk immers ook mis; er was onvoldoende aangesloten bij het gevoel van onveiligheid toen de rookwolk boven Moerdijk hing, ook al was er feitelijk geen direct gevaar voor de gezondheid.” Er is sinds de brand in Moerdijk redelijk wat verandert, geeft Jong aan: “Na Moerdijk zijn er de nodige ontwikkelingen geweest, waaronder de invoering van NL Alert, is GRIP5 geïntroduceerd als manier van werken als een crisis regiogrensoverschrijdend is en wordt er hard gewerkt aan het opzetten van een bovenregionale crisiscommunicatiepool.” In 2012 riep de heer S.W.G.J. Schelberg, burgemeester van Hengelo, op tot de afschaffing van het maandelijkse luchtalarm. We vroegen hem naar zijn mening. “De aanleiding van mijn oproep had te maken met een grote brand in Twente. Het luchtalarm ging toen af vanwege de ontstane rookwolk. Het luchtalarm bereikte echter een tegenovergestelde reactie. In plaats van dat mensen naar binnen gingen, kwamen de mensen op de brand af. De samenleving reageert kennelijk anders. Zo werden bijvoorbeeld leerlingen naar huis gestuurd en lieten buschauffeurs passagiers uitstappen. Het luchtalarm is in die zin veel te grof.” Schelberg vindt dat de overheid zich meer moet richten op de nieuw media en meldingen via mobiele telefoons. Hij geeft aan dat NL Alert op zichzelf een goed initiatief is. Het probleem is alleen dat Apple op dit moment nog niet bereid is om hierin mee te gaan. (De laatste update biedt wel deze mogelijkheid. De vraag is echter of de providers meewerken – Ministerie van VenJ.)

• Aanvullend alarmmiddel van de overheid voor op de mobiele telefoon • Wordt ingezet bij levens- en gezondheids bedreigende situaties • Werkt ook als het netwerk overbelast is • Wordt uitgezonden in het gebied waar de noodsituatie zich voordoet

‘Naar binnen gaan, ramen en deuren sluiten’ Maar hoe staat de overheid tegenover de ontwikkelingen op dit gebied? “De sirenes zijn één van de crisiscommunicatiemiddelen. Er zijn er meerderen, zoals de rampenzenders, NL Alert en crisis. nl. We volgen de ontwikkelingen op dit terrein nauwlettend en zullen, als daartoe aanleiding is, aanpassingen doen,” geeft Hekking aan.

Handelen Nu gaan de sirenes af, maar kom je tot de conclusie dat het geen maandag is. Als je de sirene hoort, dreigt er acuut gevaar. Wat moet je doen? “Kort gezegd: naar binnen gaan, ramen en deuren sluiten,” verklaart Hekking. Iedere noodsituatie is anders. De overheid heeft een aantal tips gegeven waar men aan moet denken bij noodsituaties: • Blijf zo rustig mogelijk en denk na voordat u handelt. • Waarschuw en informeer mensen in uw omgeving. • Als u gewond bent of in acuut gevaar verkeert, alarmeer dan de hulpdiensten of probeer anderen om hulp te vragen. • Bent u zelf niet gewond, help dan waar mogelijk anderen. • Probeer informatie te krijgen van een betrouwbare bron. Luister naar de calamiteitenzender (de publieke regionale zenders, op nationaal niveau is dat radio 1 en op televisie is dat Nederland 1) of kijk op www.crisis.nl. • Volg de instructies van de hulpdiensten en de overheid op.

Elke eerste maandag van de maand worden de sirenes getest

Wanneer is het weer veilig? Pas wanneer op de rampenzender wordt gemeld dat de situatie weer veilig is, kan men ervan uitgaan dat het gevaar is geweken. N U MME R 5

N OV EM BER 2 0 13

hulpverlening

Niet iedereen kent het, het calamiteitenhospitaal in het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Het is een hospitaal dat 24 uur per etmaal paraat is voor opvang van gewonden zoals grote aantallen militairen, maar ook slachtoffers van grote ongevallen in Nederland, waarvoor de reguliere opvang niet toereikend is. TEKST Annet de Voogd | fotografie Ministerie van Defensie

Als de reguliere opvang niet toereikend is

Calamiteiten hospitaal E

r kunnen zich situaties voordoen dat er direct gebruik gemaakt moet worden van het Calamiteitenhospitaal. Binnen 30 minuten zijn er 200 bedden beschikbaar, waarvan 12 Intensive Care en 50 Medium Care, drie operatiekamers met recovery, een röntgenafdeling en een triageen behandelruimte (35 bedden). Ook zijn er 4 isolatieboxen 37 keer beschikbaar voor patiënten geopend voor met infectieziekten. de opvang van

Oorspronkelijk alleen militairen

Het ministerie van Defensie had bij de nieuwbouw van het Centraal Militair Hospitaal (CMH), behoefte aan een noodhospitaal voor de opvang van grotere aantallen militaire gewonden. Daarnaast was er een toenemende vraag ontstaan om ruimte beschikbaar te hebben voor de opvang van groepen burgerslachtoffers. Bij de nieuwbouw van het CMH en het UMC Utrecht eind jaren ’80 is bepaald dat de afdeling Intensive Care 1/Klinische toxicologie van het UMC Utrecht met het Nationaal Vergiftigingen Informatie 14

Centrum van het RIVM als operationele eenheden in het noodhospitaal zouden worden gevestigd. Door het uitbreken van de Golfoorlog in 1990 is het Calamiteitenhospitaal versneld operationeel geworden.

totaal 663 gewonden

Ook burgerslachtoffers In juni 2011 werden 49 gewonden van een brand in zorgcentrum in Nieuwegein opgenomen in het Calamiteitenhospitaal. Hiervan werden negen patiënten opgenomen op de IC. Op de bewuste dag kreeg de SEH van het UMC Utrecht van de 1-1-2-meldkamer de melding van

de brand en dat er naar verwachting een groot aantal gewonden was te verwachten met mogelijk ernstig inhalatietrauma en brandwonden. Het Calamiteitenhospitaal is tot nu toe 37 keer geopend voor de opvang van in totaal 663 gewonden. Dat waren bijvoorbeeld in 1998 20 slachtoffers van een busongeluk in Metz (Frankrijk), 9 militaire slachtoffers uit Duitsland in 2000, verschillende malen gewonde militairen uit Afghanistan en 51 slachtoffers uit Libië in 2011, dit betroffen Libanezen. Het zijn dus niet alleen Nederlandse slachtoffers die hier worden opgevangen.

‘Belboom’ Een verzoek tot openstelling van het Calamiteitenhospitaal kan gedaan worden door: A. De Minister van Defensie in geval van oorlog en oorlogsdreiging, crisis of operationele inzet waarbij groepen Nederlandse militaire gewonden moeten worden opgevangen dan wel van ongevallen in het buitenland waarbij te repatriëren groepen militairen betrokken zijn; B. Op verzoek van de Minister van VWS in geval van ongevallen in het buitenland waarbij te repatriëren groepen Nederlandse burgers betrokken zijn, in geval de Nederlandse overheid hulp aanbiedt bij de medische opvang van slachtoffers van ongevallen in het buitenland dan wel in geval van een uitbraak van bijzondere infectieziekten; C. In geval van calamiteiten, aanslagen of grote ongevallen in Nederland die de reguliere medische opvangcapaciteit te boven gaan. Hulp aan gewonde militairen gaat voor de hulp aan gewonde burgers, mocht zich de situatie voordoen dat er militairen en burgers gewond zijn.

Hulp aan gewonde militairen gaat voor hulp aan gewonde burgers

Het is de Raad van Bestuur (RvB), bestaande uit de voorzitter van de RvB van het UMC Utrecht en de commandant van het CMH die toestemming tot openstelling geeft. Dan wordt de ‘belboom’ geactiveerd, waarmee medewerkers worden opgeroepen voor de openstelling van het hospitaal.

Oefening Ieder jaar vinden er diverse oefeningen plaats in het Calamiteitenhospitaal om de snelle inzetbaarheid te garanderen. Alle zorgprofessionals en het ondersteunend personeel worden getraind om als

geïntegreerd team te kunnen optreden onder bijzondere omstandigheden. Verder wordt er ook elk jaar een grote ketenoefening gehouden, om de aansluiting tussen de verschillende schakels binnen en buiten het calamiteitenhospitaal te oefenen. Evaluaties van deze oefeningen leiden waar nodig tot aanpassingen en verbeteringen, zodat de in de toekomst de te verlenen opvang zo optimaal mogelijk zal zijn. Meer informatie:

www.umcutrecht.nl/subsite/ calamiteitenhospitaal/

Vijf scenario’s voor de inzet van het Calamiteitenhospitaal . 1 2. 3. 4. 5.

Grote aantallen gewonde militairen (nationaal en internationaal). Ongevallen in het buitenland waarbij groepen Nederlanders betrokken zijn. Calamiteiten in Nederland, die de reguliere opvang te boven gaan. Nederlandse overheidshulp aan het buitenland. Opname patiënten bijzondere infectieziekte.

N U MME R 5

N OV EM BER 2 0 13