DECEMBER 2016 N U MME R 6
JA A R G A N G 4
Sporten en bewegen voor ouderen
Fit en vitaal blijven EERSTE HULP
EN SENIOREN
Hoe de zorgrobot het leven van ouderen kan verbeteren
opinie
Wel of niet reanimeren
Moeder praat tegen een robot? Tips voor zelfredzaamheid
Ik red mij wel
van de redactie
D EC E MB E R 20 16 N U MME R 6, JAA R G A N G 4
Colofon Hoofdredacteur A.N. de Voogd Redactie M. Jansen, E.J. van der Steen, M. van der Tang
Zo oud als je je voelt
E
Een mens is zo oud als hij/zij zich voelt. Hoe waar is dat. Allemaal kennen we dat gevoel wel. Na een lange, drukke dag voelt u zich soms tachtig. Maar de volgende dag kan dat weer heel anders voelen. Toch zal u met het klimmen der jaren worden geconfronteerd met zaken waar men niet om heen kan. De gewrichten zijn bijvoorbeeld niet meer zo soepel en sommige dingen kosten meer moeite. Ouder worden en ouder zijn heeft veel aspecten. In de kranten, op televisie, in de politiek: ‘vergrijzing’ is een onderwerp waar veel aandacht naar uitgaat. Reden om voor deze uitgave van het magazine EHBO.NL te kiezen voor het thema Eerste Hulp en senioren. Een aantal aspecten van het ouder worden, komen in het magazine aan bod. Iedereen heeft in zijn omgeving wel een ouder iemand. Het kan familie zijn of mensen bij u in de straat. Zonder dat u zich ergens toe verplicht voelt, zijn er velen onder u die aan hen de nodige aandacht besteden. Zelf heb ik een aantal jaren een heel goed contact gehad met mijn overbuurvrouw van dik in de negentig. En passant verleende ik wat hand- en spandiensten om het haar zo gemakkelijk mogelijk te maken. Van een boodschap doen tot iets boven uit een kast pakken. Ze wilde niets liever dan thuis blijven wonen en dan is iemand die aan de overkant woont en die gemakkelijk een oogje in het zeil kan houden een uitkomst. Het was niet alleen hulp, maar soms ook Eerste Hulp. Een valpartijtje met een beenwond als gevolg bleef haar niet bespaard. Het is dan wel heel plezierig dat je dan weet wat je moet doen. Eerste Hulp verlenen aan een oudere is niet heel veel anders dan aan een jongere. Maar als u iemand van de grond wilt krijgen en haar in een stoel wilt zetten, dan doe je dat nog iets voorzichtiger dan bij een jonger iemand. Bewegingen gaan toch wat minder makkelijk en zijn zo nu en dan pijnlijk. Waar u nog meer mee rekening kunt houden bij de eerstehulpverlening aan ouderen leest u in dit magazine.
Verder krijgt u een beeld over het aantal ouderen in Nederland en hoeveel er in de toekomst zijn te verwachten. Met de toename van het aantal ouderen neemt ook het aantal eenzame ouderen toe. Wist u dat er met Kerst en Oud & Nieuw ruim 400.000 ouderen alleen zijn? Hopelijk zijn deze zelfredzaam genoeg… Over zelfredzaamheid gesproken, over welke hulpmiddelen en voorzieningen er zijn, kunt u lezen in dit nummer. En kent u Zora al? Zij is een zorgrobot die erg behulpzaam kan zijn bij ouderen. Behalve voor een aanvulling op sociaal contact, kan Zora ook helpen ouderen te laten bewegen. Te veel onderwerpen om op te noemen. Neem zelf een kijkje in het magazine en hopelijk vindt u er wat van uw gading bij. Tot slot wens ik u, namens de gehele redactie, hele plezierige feestdagen en een gelukkig Nieuwjaar! Annet de Voogd
Eindredacteur B.A.J. Jongejan Drukker Drukkerij Tesink, Zutphen Vormgever C10 Ontwerp, Gentle Giant Aan dit nummer werkten mee: J. Engels, L. den Haan, M. Hamer, G. Hordijk, S. Ingelse, R. Koster, J. Kuiper, J. Reichert, R. Schurink, M. Severins, J. de Zeeuw, Ch. Zuizewind Redactieadres Scheveningseweg 44 2517 KV Den Haag Postbus 16462 2500 BL Den Haag 070 - 338 32 33 redactie@ehbo.nl www.ehbo.nl/magazine #magazineEHBONL Abonnementsprijs 2017 (6 nummers) €17,95 Nieuwe abonnementen 070 -338 32 35 www.ehbo.nl/magazine Magazine niet ontvangen? 070 - 338 32 35 redactie@ehbo.nl Opzeggen Abonnementen dienen schriftelijk te worden opgezegd. COVERFOTO HOLLANDSE HOOGTE/ AMELIE-BENOIST/BSIP
Volgend nummer:
Natuur en veiligheid redactie@ehbo.nl foto vlnr: Mark Jansen, Annet de Voogd, Esther van der Steen en Matthijs van der Tang
OVERNAME ARTIKELEN EN FOTO’S ARTIKELEN UIT EHBO.NL MOGEN MET BRONVERMELDING WORDEN OVERGENOMEN. WANNEER ECHTER EEN AUTEUR IS VERMELD, DIENT DEZE APART TOESTEMMING TE VERLENEN. IN BEGINSEL IS ER COPYRIGHT VERSCHULDIGD. DAT GELDT OOK VOOR HET OVERNEMEN VAN FOTO’S BIJ ARTIKELEN. ARTIKELEN IN EHBO.NL BEHOEVEN NIET BIJ VOORBAAT DE OPVATTINGEN VAN HET ORANJE KRUIS WEER TE GEVEN. ZIJ KUNNEN BIJVOORBEELD BEDOELD ZIJN OPVATTINGEN VAN ANDEREN TE TOETSEN OF EEN DISCUSSIE OVER EEN ONDERWERP OP GANG TE BRENGEN. BIJ HET PUBLICEREN VAN DE FOTO’S IS DE GROOTST MOGELIJKE ZORGVULDIGHEID BETRACHT. TOCH BESTAAT DE MOGELIJKHEID DAT ER GEEN TOESTEMMING IS GEVRAAGD AAN EVENTUELE RECHTHEBBENDEN. U KUNT ZICH HIERVOOR WENDEN TOT DE REDACTIE. TWEEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN DE STICHTING KONINKLIJKE NATIONALE ORGANISATIE VOOR REDDINGWEZEN EN EERSTE HULP BIJ ONGELUKKEN ‘HET ORANJE KRUIS’. ISSN: 2214-6792 GEDRUKT OP FSC GECERTIFICEERD PAPIER.
2
inhoud
4 Eerste Hulp WAAR MOET JE OP LETTEN BIJ EHBO AAN OUDEREN?
aan ouderen
Uit de praktijk
6 TIPS VOOR ZELFREDZAAMHEID
8 Moeder praat tegen een robot? HOE DE ZORGROBOT HET LEVEN VAN OUDEREN KAN VERBETEREN
Ik red mij wel
EERSTE HULP
EN SENIOREN
12
Voorlichting CIJFERS OVER SENIOREN
Eenzaam en alleen
Informatief
en verder...
16
UIT DE PRAKTIJK
Eerste Hulp. Je moet het wel écht doen!
HELDEN
11 Waardering VOORLICHTING
14 Valongevallen bij ouderen VRAAG & ANTWOORD
15 Hoe gevaarlijk is overmatig alcoholgebruik voor ouderen? EHBO INSPIRATIEPRIJS 2016
18 Kroon op het werk VOORLICHTING
20 Fit en vitaal blijven Opinie
VOORLICHTING
22 Houd de oudere mond gezond!
24 SENIOREN BOEKEN STERK IN POPULARITEIT
Zorg over ouderenzorg
PREVENTIE
26 Brand voorkomen! OPINIE
28 Wel of niet reanimeren 30 Kort Nieuws / Familie Zorgzaam COLUMN MARY SEVERINS, TEAMMANAGER HWW ZORG
31 Van leerling naar safe hips N U MME R 6
DECEM BER 2 0 16
3
eerste hulp
Waar moet je op letten bij EHBO aan ouderen?
Eerste Hulp aan ouderen Een tijd geleden werd een dame van honderd jaar oud gevraagd hoe het kwam dat ze zo oud was geworden. ‘Gewoon blijven ademhalen’, antwoordde ze. Toch is de ene oudere de andere niet. TEKST MATTHIJS VAN DER TANG | FOTOGRAFIE SHUTTERSTOCK/ONEINCHPUNCH
D
e één heeft al vrij vroeg veel lichamelijke klachten, terwijl de ander richting de 90 jaar gaat en elke dag flinke afstanden fietst. Bij het verouderingsproces horen lichamelijke veranderingen en dit kan gevolgen hebben voor de eerstehulpverlening.
Verandering Bij het ouder worden verandert er van alles in het lichaam. De spiermassa wordt minder vanwege minder lichamelijke inspanning, de verbranding van calorieën is lager, de botmassa neemt af, het lichaamsvocht4
volume wordt kleiner, maar ook de smaak en reuk kunnen veranderen en slapen ouderen korter en oppervlakkiger. Het tempo en de mate van deze veranderingen verschillen per persoon.
‘Zowel lichamelijk als mentaal zijn er veranderingen’
Niet alleen op lichamelijk gebied veranderen mensen, ook op mentaal vlak vinden er veranderingen plaats. Zo kan iemand problemen krijgen met het korte termijngeheugen. Iemand kan ook een langere reactietijd nodig hebben en langzamer spreken. Voor sommigen zal informatie moeten worden herhaald.
Eerste Hulp Bovengenoemde zaken kunnen gevolgen hebben voor de eerstehulpverlening aan ouderen. De verandering zit dan vooral in het benaderen van ouderen, want in prin-
Diploma Eerste Hulp
‘Principe van Eerste Hulp voor jong en oud gelijk’
cipe blijft de eerstehulpverlening aan zowel jong als oud altijd gelijk. Zo kan iemands zicht slecht zijn, of hoort iemand niet goed. Het is goed om deze informatie in het achterhoofd te houden wanneer een ouder iemand benaderd wordt. Belangrijk blijft om een slachtoffer gerust te stellen en geduldig te zijn.
Dementie Een combinatie van symptomen waarbij de hersenen informatie niet meer goed kunnen verwerken, wordt dementie genoemd.
Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes, waarvan Alzheimer de meest bekende is. Iemand die lijdt aan dementie valt voornamelijk op vanwege de geheugenproblemen. In een later stadium krijgt iemand problemen met denken en taal. Voor iemand met dementie kan het lastig zijn om situaties in te schatten en keuzes te maken. Het kan ook gebeuren dat er veranderingen in karakter en gedrag optreden. Iemand kan dan verward, agressief, achterdochtig of angstig worden.
Een eerstehulpverlener kan te maken krijgen met een ouder iemand die dement is. Om op een juiste manier eerste hulp te kunnen verlenen, blijft het van belang een EHBO-cursus te volgen, het Diploma Eerste Hulp te behalen én te blijven herhalen. Heeft u nog geen diploma Eerste Hulp? Kijk dan op cursuskiezer.ehbo.nl voor een EHBO-cursus bij u in de buurt, zodat u in staat bent eerste hulp te verlenen aan oud, maar ook aan jong. cursuskiezer.ehbo.nl
Belangrijk bij de benadering van mensen met dementie is dat je op ooghoogte gaat zitten om contact te maken. Het is belangrijk zoveel mogelijk gesloten vragen te stellen, zodat het slachtoffer alleen ja en nee kan antwoorden. Geef korte instructies en neem de tijd. Belangrijk blijft dat het slachtoffer serieus wordt genomen en deze niet in babytaal wordt toegesproken. Houd het kort en spreek zo weinig mogelijk. N U MME R 6
DECEM BER 2 0 16
5
informatief
Hoe de zorgrobot het leven van ouderen kan verbeteren Mevrouw Bosch woont in een verzorgingshuis. Op een dag komt haar dochter langs. Als zij binnenkomt, ziet en hoort zij haar moeder praten tegen een plastic pop. ‘Ma raakt nu wel echt in de war’, denkt de dochter, maar dan praat de pop terug. ‘Hallo Annelies’, zegt de robot. ‘Kom eens kennismaken. Ik ben Zora de zorgrobot en word al een echte vriendin van je moeder.’ TEKST GERARD HORDIJK, DOCENT VERPLEEGKUNDE EN LID EXPERTGROEP ZORGINNOVATIE EN TECHNOLOGIE ALBEDA COLLEGE TE ROTTERDAM FOTOGRAFIE HOLLANDSE HOOGTE/AMELIE-BENOIST/BSIP
‘Knuffelrobots lezen de krant voor, doen (geheugen)spelletjes en ze laten de mensen bewegen’
Moeder praat tegen een robot? 8
L
angzaam zien wij steeds meer zorgrobots verschijnen in de zorg. Grofweg kan men een indeling maken tussen ondersteunende robots om de zelfstandigheid van mensen te vergroten, zoals het brengen van een glas drinken, en sociale robots. Deze worden ook wel ‘knuffelrobots’ genoemd, die worden ingezet om mensen meer warmte te geven door bijvoorbeeld de krant voor te lezen vanuit artikelen die via internet worden aangeboden, door (geheugen)spelletjes met ze te doen en ze te laten bewegen.
Zora, de naam voor deze robot, is ook in groepen inzetbaar voor bijvoorbeeld een spelletje Bingo of ter ondersteuning van de fysiotherapie. Zora kan vele oefeningen voordoen welke de groepsleden dan volgen. De therapeut kan dan al zijn persoonlijke aandacht aan de groep of aan een individuele cliënt geven. Degene die Zora
bestuurt, kan ook hele scenario’s bouwen waardoor je Zora naar eigen wensen en mogelijkheden kan gebruiken.
Aaibaarheidsfactor Zora is een robot met een hoogte van 54 centimeter en vrij klein. Hoewel de robot van plastic is, laat de praktijk zien dat zij een hoge aaibaarheidsfactor heeft.
‘Zora is van plastic maar heeft een hoge aaibaarheidsfactor, zo blijkt’
N U MME R 6
DECEM BER 2 0 16
9
‘Verbluffend gemakkelijk tegen een robot praten’ Verstandelijk weten mensen dat zij tegen een robot praten maar gevoelsmatig reageren ouderen, maar ook jongeren en kinderen en mensen met een verstandelijke beperking, op het spreken, bewegen en zelfs op de emoties die Zora kan laten zien met de kleur van haar ogen. Het geeft bij sommigen het gevoel van een kind waar men dan op reageert.
Behoefte aan een gesprek Wat wij moeten beseffen is dat ouderen die alleen wonen voor 95% van de tijd alleen zijn en bijna niemand hebben om tegen te praten. Zora kan dit gat voor een deel vullen. Je ziet dan ook in de praktijk 10
dat ouderen hele gesprekken met Zora aangaan. De behoefte aan een gesprek is groter dan de wetenschap dat men tegen een robot praat. Het geeft afleiding en men vindt het gewoon grappig.
Ik zag in een documentaire over Zora een oudere zeggen: ‘ook al ben je een pop maar nu ik je heb leren kennen ben je voor mij toch meer dan een pop. Ik had meteen een klik en heb het gevoel dat ik weer een maatje heb.’
Ethische vragen
Zora kan ook ingezet worden om de veiligheid te vergroten, omdat zij ook alles kan horen en zien indien dit wenselijk is. Als je haar in een kamer zet dan kan zij de zorgvrager volgen. De hulpverlener kijkt dan mee via haar laptop en kan ook horen wat er in de kamer gebeurt. Denk hier echter ook weer aan het ethische aspect. Toestemming is vereist om Zora op deze manier in te zetten. Dit valt onder de wet op de geneeskundige behandelovereenkomst die ook privacy in haar pakket heeft. Het op afstand volgen van een zorgvrager is een inmenging in haar privacy.
Inzet van een robot roept natuurlijk wel ethische vragen op. Mag alles wat kan? Iedereen is het er over eens dat persoonlijk contact altijd wenselijker is. Inzet van zorgrobots wordt dus als een aanvulling op de zorg gezien. Een extraatje waarbij iedereen te allen tijde moet bedenken dat inzet niet ten koste mag gaan van persoonlijk contact. Zora wordt altijd aangestuurd en kan niet zelfstandig denken of autonoom handelen. Alles wat zij zegt moet worden ingetypt door degene die Zora op dat moment bestuurt. Dat kan op afstand omdat Zora een camera heeft en kan zien wat er op een kamer gebeurt. Door gezichtsherkenning kan Zora de oudere volgen en zij kan ook ‘horen’ wat er in de kamer gebeurt en wat er wordt gezegd door de oudere dame of heer.
GERARD HORDIJK
In 2011 is de ontwikkeling van Zora gestart en deze eerste generatie zorgrobot wordt nu makkelijk omarmd door ouderen. Het gemak waarmee ouderen praten tegen een pop van plastic met een computer in zijn hoofd en een stapel motoren om te bewegen, is verbluffend en vaak zelfs aandoenlijk.
‘Zora geeft afleiding en men vindt haar grappig’
Niet meer weg te denken Robots zijn niet meer weg te denken naast alle andere vormen van technologie in de zorg. Het vak zorgtechnologie is zodoende ook al geïntegreerd in de verzorgende en verpleegkundige opleidingen. Zora komt dus ook in de klas!
uit de praktijk Mensen worden ouder en willen zo lang mogelijk alles zelf blijven doen en hun eigen keuzes maken. Het klinkt zo vanzelfsprekend, maar dat is het niet. In onze samenleving wordt het bevorderen van zelfredzaamheid bij ouderen steeds belangrijker. Maar wat houdt dat nou eigenlijk in, zelfredzaamheid? TEKST ESTHER VAN DER STEEN I.S.M MEVROUW JEANNY ENGELS, EXPERT ZELFREDZAAMHEID | FOTOGRAFIE NATIONALE BEELDBANK/P. TROOST
Tips voor zelfredzaamheid
Ik red mij wel Z
elfredzaamheid is het vermogen maatschappelijke ondersteuning (Wmo). van mensen om zichzelf te redGemeenten zijn verantwoordelijk voor de den op alle levensterreinen met ondersteuning van mensen die niet op zo min mogelijk professionele eigen kracht zelfredzaam zijn. ondersteuning en zorg. Door behoud en/ Denk in oplossingen of versterking van zelfredzaamheid kan Soms gaat het opvallen dat een buurzorg worden voorkomen of uitgesteld. man of een oudere moeite heeft om een Hierbij kan onderscheid gemaakt worden activiteit te doen. Of dat ze ‘iets maar in de ‘grote’ zelfredzaamheid en de niet meer doen’ omdat het zoveel ‘kleine’ zelfredzaamheid. Bij de inspanning kost. Dat is verve‘grote’ zelfredzaamheid staat lend, zeker als het om leuke centraal wat heeft iemand no‘Een rollator dingen gaat of om noodzakedig om zo gelukkig mogelijk te kan voor uw lijke activiteiten, zoals eten en zijn. Denk hierbij onder andere buurvrouw de oplossing zijn’ drinken. Vaak kunnen simpele aan vrije tijd, zinvolle activiteihulpmiddelen helpen. ten, sociaal netwerk (levensterreinen). Maar ook de eigen regie Om te herkennen wanneer over gezondheid en (eventueel) hulpmiddelen kunnen helpen geef ik een ziekte houden. voorbeeld. Uw buurvrouw maakt dagelijks De ‘kleine’ zelfredzaamheid houdt onder een wandeling. U merkt dat zij dit niet ander in het kunnen uitvoeren van praktimeer dagelijks doet. Waarom vraagt u sche handelingen om zelfstandig te functizichzelf af? Zou er iets met haar gebeurd oneren. Dit zijn bijvoorbeeld hulpmiddelen zijn? Misschien bent u echt bezorgd en voor in de huishouding, mobiliteit, zelf de gaat u bij uw buurvrouw langs om te financiën nog kunnen doen, maar ook de vragen of er iets is nu u haar niet meer algemene dagelijkse levensverrichtingen, dagelijks ziet wandelen. Dan zou u kunnen zoals persoonlijke verzorging, voeding, horen dat zij bijvoorbeeld nog herstellende bewegen en communiceren. is van een griepje en daardoor niet heeft Samenredzaamheid kunnen wandelen. Als het zelfstandig naar Naast zelfredzaamheid is het ook van buiten gaan sowieso lastiger wordt, kunt belang dat ouderen zich zoveel mogelijk u mogelijk samen met uw buurvrouw naar redden met behulp van vrienden, buren, een oplossing zoeken, zodat zij wel weer familie en vrijwilligers. Ouderen moeten haar dagelijkse wandeling kan maken. durven vragen om hulp, indien dit nodig Een rollator kan voor uw buurvrouw de is. Dit noemen we samenredzaamheid. oplossing zijn. Een eenvoudig hulpmiddel Vanuit de gemeenten kunnen burgers voor iemand die zelfredzaam wil blijven en ondersteuning aanvragen via de Wet met plezier nog dingen wil doen. Belang-
6
rijk is wel dat uw buurvrouw weet waarop zij moet letten bij de aanschaf van een hulpmiddel. En daarvoor is de Hulpmiddelwijzer gemaakt.
Wanneer helpt welk hulpmiddel? In opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft Vilans de Hulpmiddelenwijzer ontwikkeld. Vilans is het landelijk kenniscentrum voor de langdurende zorg. Zij ontwikkelen nieuwe, praktijkgerichte kennis en helpen zorgorganisaties om deze kennis toe te passen in de praktijk. De Hulpmiddelenwijzer wordt veel in de zorg gebruikt, maar is ook goed te gebruiken door mensen zoals u die misschien zelf op zoek zijn naar een hulpmiddel. Er zijn honderden artikelen die het dagelijks leven makkelijker kunnen maken. Neem het kookmandje. Ze lijken op frituurmandjes en zijn handig om aardappelen en groenten in te koken. Zodra het eten gaar is, tilt u het mandje eenvoudig uit de pan. Dat scheelt tillen om af te gieten. Of de beker met neusuitsparing waardoor het drinken mogelijk is zonder het hoofd achterover te buigen. Bij elke artikel wordt uitgebreid informatie gegeven: Waarvoor dient het? Hoe werkt het? Belangrijk om te weten. In welke uitvoeringen? Kosten en vergoeding. Tips van gebruikers. In één oogopslag kunt u dus zien of het hulpmiddel voor u, uw buurman of moeder geschikt is. www.hulpmiddelenwijzer.nl