HET ORANJE KRUIS BOEKJE • INHOUD
Inhoud Inleiding 11
DEEL 1 1 1.1 1.2 1.3 1.4
Eerste hulp: de eerste schakel in de hulpverleningsketen 14 De eerstehulpverlener 14 Het slachtoffer 16 Zorgen voor professionele hulp 17 Emotionele reacties 20
DEEL 2 2 2.1 2.2
2.3
Voorkom (meer) slachtoffers 22 Let op gevaar 22 Verplaats een slachtoffer uit een gevaarlijke situatie 23 • De Rautekgreep vanaf de grond 24 • De Rautekgreep vanaf de (auto)stoel 25 Besmetting 27
DEEL 3 3 3.1 3.2 3.3 3.4
3.5
3.6
3.7
Verleen verantwoorde eerste hulp 30 Braken bij rugligging 31 Hevig bloedverlies 32 Beoordelen van het bewustzijn 32 • Benadering van een mogelijk bewusteloos slachtoffer 33 Beoordelen van de ademhaling 34 • Hoe beoordeel je de ademhaling bij een bewusteloos slachtoffer? 34 • Hoe draai je een bewusteloos slachtoffer van de buik op de rug? 35 • Beoordeling van de ademhaling bij een slachtoffer dat bij bewustzijn is 36 Bewusteloos en geen (normale) ademhaling 36 • Reanimatie 36 • Hoe geef je borstcompressies? 37 • Hoe geef je beademingen? 39 • De AED 41 • Hoe gebruik je een AED? 41 • Reanimatie met twee eerstehulpverleners 44 • Reanimatie van drenkelingen en kinderen 45 • Hoe gebruik je een gelaatsdoekje of beademingsmasker? 47 Bewusteloos en normale ademhaling 48 • Hoe leg je een slachtoffer in de stabiele zijligging? 48 • Hoe controleer je de ademhaling van een slachtoffer in de stabiele zijligging? 50 • Hoe draai je een slachtoffer vanuit de stabiele zijligging op zijn rug? 51 Mogelijk wervelletsel 51
7
HET ORANJE KRUIS BOEKJE • INHOUD
3.8 3.8.1
3.8.2 3.8.3
3.8.4 3.8.5
3.8.6
3.9 3.9.1
8
Levensbedreigende letsels en ziekten 53 Letsels met gevolgen voor de ademhaling 53 • Uitwendige luchtwegbelemmering 53 • Inwendige luchtwegbelemmering 53 • Hoe geef je rugslagen? 54 • Hoe geef je buikstoten? 55 • Wat doe je als een zuigeling zich ernstig verslikt heeft? 56 • Wat doe je als het slachtoffer het bewustzijn verliest bij luchtwegbelemmering? 57 • Hoe verwijder je een voorwerp uit de mond van een bewusteloos slachtoffer? 57 • Inademen rook, gas of een chemische stof 58 • Borstletsel 59 Ziekten met gevolgen voor de ademhaling 61 • Snelle ademhaling 62 Letsels met gevolgen voor de circulatie 63 • Shock 63 • Actief bloedverlies 64 • Hoe leg je een zwachtel aan? 66 • Hoe leg je een traumazwachtel aan? 67 Ziekten met gevolgen voor de circulatie 68 • Ernstige hartklachten 68 Letsels met gevolgen voor het bewustzijn 69 • Elektriciteitsletsels 70 • Ongevallen door hoogspanning 71 • Ernstige onderkoeling 72 • Hitteberoerte 73 • Vergiftiging 74 Ziekten met gevolgen voor het bewustzijn 76 • Epileptische aanval 76 • Koortsstuipen 78 • Hersenvliesontsteking 79 • Te laag bloedssuikergehalte 80 • Te hoog bloedssuikergehalte 81 • Beroerte 82 • Flauwte 83 Overige letsels en ziekten 85 Beschutting 85 • Lichte onderkoeling 86 • Hittekramp 87 • Hitte-uitputting of hittestuwing 88
HET ORANJE KRUIS BOEKJE • INHOUD
3.9.2
3.9.3
3.9.4
3.9.5 3.9.6
Wonden 89 • Hoe leg je een steriel kompres aan? 93 • Hoe leg je hechtstrips aan? 94 • Brandwonden 94 • Giftige stoffen op de huid of in de ogen 97 • Hoe spoel je een oog? 98 • Bevriezingswonden 99 Letsels van armen en benen 100 • Kneuzing en verstuiking 100 • Hoe zwachtel je een voet en enkel? 102 • Hoe zwachtel je een hand en pols? 103 • Spierscheur 104 • Botbreuken 105 • Ontwrichtingen 106 Letsels aan oog, oor, neus en mond 108 • Hoe verwijder je een vuiltje uit het oog? 109 • Bloedneus 110 • Wat doe je bij een uitgeslagen tand? 112 Steken en beten 113 Ziekteklachten en kinderziekten 117
Register 121 • Aanvullende informatie 125
9
EERSTE HULP: DE EERSTE SCHAKEL IN DE HULPVERLENINGSKETEN • HET SLACHTOFFER
zorger hoeft geen eerstehulpverlener te zijn. Let op: het komt regelmatig voor, vooral in de kinderopvang en in het onderwijs, dat iemand met het Diploma Eerste Hulp wordt gevraagd om iemand met een bepaalde ziekte medicijnen te geven, bijvoor-
beeld een adrenalinepen bij overgevoeligheid voor bepaalde stoffen. Het is natuurlijk van belang dat organisaties deze zorg goed regelen en dit vastleggen in een door een bevoegd persoon getekende bekwaamheidsverklaring. Dit staat los van het Diploma Eerste Hulp.
1.2 HET SLACHTOFFER Stel het slachtoffer gerust Na een ongeluk of bij plotselinge ziekteklachten is het slachtoffer vaak geschrokken, angstig of in paniek en soms ook geprikkeld of agressief. Hij heeft iemand nodig die hem helpt en geruststelt. Je kunt een slachtoffer geruststellen door: • ervoor te zorgen dat hij je kan zien • naast hem te knielen als hij ligt • (oog)contact te maken • je naam te noemen • te vertellen dat je eerstehulpverlener bent • eventueel de hand van het slachtoffer vast te houden of je arm om zijn schouders te leggen • bij kinderen een eventueel aanwezige knuffel zichtbaar of voelbaar neer te leggen
16
• wonden (met verband) af te dekken. Veel bloed is een naar gezicht en kan paniek geven bij het slachtoffer en bij omstanders Daarnaast stel je het slachtoffer gerust door op rustige toon met hem te praten. Ook als je denkt dat hij niet bij bewustzijn is. Mogelijk kan hij je wel horen. Vertel het slachtoffer steeds wat je aan het doen bent of gaat doen, zeker als het slachtoffer je niet kan zien (bijvoorbeeld bij een letsel op de rug).
VOORKOM (MEER) SLACHTOFFERS • VERPLAATS EEN SLACHTOFFER UIT EEN GEVAARLIJKE SITUATIE
DE RAUTEKGREEP VANAF DE GROND Stap 1 Neem plaats achter het slachtoffer en breng het slachtoffer in een zittende houding. Zorg dat het slachtoffer tegen jouw lichaam leunt.
Stap 4 Leg je handen met aaneengesloten vingers en duimen over deze onderarm van het slachtoffer. Hierdoor duw je niet met je duimen tegen de ribben bij het verslepen. Stap 5 Ga zo dicht mogelijk tegen het slachtoffer op je hurken zitten. Plaats je voeten en je knieën aan allebei de kanten van het slachtoffer.
stap 1
Stap 2 Schuif allebei je armen onder de oksels van het slachtoffer door. Stap 3 Pak één onderarm. Als er letsel is aan één van de armen pak je de arm zonder letsel. Leg deze onderarm horizontaal voor de borst van het slachtoffer.
stap 5
Stap 6 Til het slachtoffer op door je benen te strekken. Hoe dichter je het slachtoffer tegen je aanhoudt, hoe minder belastend het tillen voor je rug is.
stap 3 en 4
24
VERLEEN VERANTWOORDE EERSTE HULP • LEVENSBEDREIGENDE LETSELS EN ZIEKTEN
3.8.3 Letsels met gevolgen voor de circulatie SHOCK Veel bloedverlies kan leiden tot shock. Dit is een levensbedreigende toestand, waarbij de bloeddruk van het slachtoffer te laag is. De lichaamscellen krijgen dan te weinig zuurstof en lopen daardoor schade op.
Dit doe je door ervoor te zorgen dat het slachtoffer zich niet inspant. Ook zorg je dat uitwendige bloedingen gestopt worden. Inwendige bloedingen, bijvoorbeeld door een fietsstuur in de buik, kunnen alleen in het ziekenhuis worden gestopt.
De belangrijkste oorzaak van shock is ernstig uitwendig of inwendig bloedverlies. Andere oorzaken voor shock kunnen zijn: • vochtverlies bij ernstige brandwonden • extreem vochtverlies tijdens inspanning • ernstige diarree, vooral in combinatie met braken en koorts • ernstige infecties • overgevoeligheid, bijvoorbeeld voor insectensteken • slecht functioneren van het hart, bijvoorbeeld bij een hartinfarct
In het begin kan shock erg veel lijken op flauwte. Maar als het slachtoffer wordt neergelegd, komt hij bij een flauwte al binnen een minuut weer bij. Bij shock zal zijn toestand alleen maar verslechteren. Een shock kan direct na een ongeval optreden, maar ook enige uren daarna.
Voor het behandelen van een shock is altijd professionele hulp nodig. Jouw handelingen als eerstehulpverlener zijn erop gericht om te voorkomen dat een shock verergert.
SHOCK
WAT ZIE OF HOOR JE? Iemand in shock ziet er slecht uit en maakt een zieke indruk. Hij heeft een bleke/grauwe/vale gelaatskleur en bleke nagelbedden. Het slachtoffer voelt zich ellendig, onrustig, en slap. Hij heeft het koud, voelt koud en klam (zweterig) aan en kan dorst hebben. Ook kan hij hevige rug- of buikpijn hebben. Deze pijn neemt niet af bij stilliggen en neemt niet toe bij beweging.
WAT DOE JE? • Laat 112 bellen. Als je alleen bent, bel je zelf 112. Zet de telefoon op de luidspreker. • Help het slachtoffer om te gaan liggen. Hij moet zich daarbij niet inspannen. Laat hem bij voorkeur op zijn rug liggen, maar als hij dat prettiger vindt mag hij ook op de zij liggen (vaak met opgetrokken knieën).
63
VERLEEN VERANTWOORDE EERSTE HULP • LEVENSBEDREIGENDE LETSELS EN ZIEKTEN
VERGIFTIGING Vergiftiging kan worden veroorzaakt door het inslikken van schoonmaakmiddelen, maar ook van giftige planten, bessen, paddenstoelen, medicijnen of knoopcelbatterijen. Vooral kinderen van 0-4 jaar zijn vaak slachtoffer van vergiftiging. Houd giftige stoffen daarom altijd buiten hun bereik.
VERGIFTIGING
WAT ZIE OF HOOR JE? Wanneer iemand een giftige stof heeft ingeslikt, kunnen zijn pupillen zeer groot of klein zijn. Zijn huid heeft mogelijk geen normale kleur en is dan bleek, rood of blauw. Zijn adem kan naar de giftige stof ruiken. Het slachtoffer kan moeite hebben met ademen. Hij ademt dan te snel, traag of oppervlakkig. Hij kan ook moeite hebben met ademen door zwellingen in de mond en/of keel. Ook kan hij irritaties of wonden in en rondom de mond hebben. Dit zorgt voor pijn in de mond en pijn bij het slikken. Het slachtoffer kan ook veel zweten of speeksel in de mond hebben. Hij heeft mogelijk buikpijn en is dan misselijk, moet braken en heeft diarree. Het slachtoffer kan steeds suffer worden. Het slachtoffer kan ook toevallen/trekkingen krijgen, die lijken op een epileptische aanval. In de omgeving liggen mogelijk de verpakking en/of resten van de giftige stof.
Acute gezondheidseffecten
74
Bijtend
Giftig