Magazine November 2017 - Er schuilt een held in iedereen

NOVEMBER 2017 N U MME R 5

JA A R G A N G 5

Het omstandereffect

Kijken maar niet helpen ER SCHUILT EEN HELD IN IEDEREEN Het perspectief van een evenementenhulpverlener

Ben ik een held?

Opgroeiende helden

In de voetsporen van Maduro

interview Majoor Marco Kroon

‘Ik deed gewoon mijn werk’

van de redactie

Er schuilt een held in iedereen

N OV E MB E R 20 17 N U MME R 5, JAAR G A N G 5

Colofon Hoofdredacteur M. van der Tang Redactie L. Benthin, M. Jansen, E.J. van der Steen

D

e titel zegt het al. In iedereen schuilt een held. Iedereen kan helpen. Of je nu oud of juist erg jong bent. De 7-jarige Lars Schotting belde bijvoorbeeld 1-1-2 toen zijn moeder niet meer bij bewustzijn was. Hij kreeg hiervoor een heldenonderscheiding.

In dit nummer belichten we diverse kanten van het heldendom. Hoewel in iedereen een held schuilt, weet je nooit wat je doet als je met een bepaalde situatie wordt geconfronteerd. De kans dat iemand gaat handelen is kleiner als andere mensen al aanwezig zijn bij een ongeval. Dat wordt het zogenaamde omstandereffect genoemd.

Sommige mensen maken foto’s van incidenten zonder dat ze in actie komen. Bas Simons, een actieve eerstehulpverlener, is iemand die juist foto’s maakt en op Instagram plaatst om mensen te motiveren te gaan handelen als het nodig is.

Zijn verhaal lees je in dit nummer.

De oorlogsheld Maduro streed heldhaftig tegen de Duitsers, maar belandde uiteindelijk in het concentratiekamp Dachau, waar hij de bevrijding niet meer meemaakte. Postuum ontving hij de Militaire Willems-Orde. In zijn herinnering werd het themapark Madurodam opgericht. Een miniatuurstad die zich getransformeerd heeft tot een themapark dat vertelt over Hollandse helden.

Het is niet voor niets dat de Nationale Heldendag 2017 juist daar plaatsvindt.

Iedereen is het erover eens. Helden moeten geëerd worden. Helden dienen als maatschappelijke voorbeelden. Zij inspireren anderen om in actie te komen als het nodig is. Zolang we niet allemaal in actie komen, zullen we helden nodig hebben.

Totdat we allemaal helden zijn.

Matthijs van der Tang

Drukker De Bink, Leiden Vormgever C10 Ontwerp, Gentle Giant Aan dit nummer werkten mee: M. Aalders, A. van der Bijl, F. Huizinga, A. de Jong, M. Kroon, H. van der Pols, R. de Ruijter, L. Schellekens, A. Schimmel, B. Simons, M. Smit, G. Voûte Redactieadres Scheveningseweg 44 2517 KV Den Haag Postbus 16462 2500 BL Den Haag 070 - 338 32 33 redactie@ehbo.nl www.ehbo.nl/magazine #magazineEHBONL Abonnementsprijs 2017 (6 nummers) €17,95

Als je wel helpt en wordt onderscheiden, klinkt dat heel mooi. Helaas zitten er ook minder mooie aspecten aan het heldendom vast. Marco Kroon, die de hoogste militaire onderscheiding kreeg, kan hier over meepraten.

Nieuwe abonnementen 070 -338 32 35 www.ehbo.nl/magazine Magazine niet ontvangen?

070 - 338 32 35 redactie@ehbo.nl

Helden vinden zichzelf geen helden. Wat ze ook hebben gedaan. Als iemand hulp nodig heeft, help je toch gewoon? Anne de Jong ging met gevaar voor eigen leven het huis van de buren in om de buurkinderen te redden. ‘Ik ben geen held.

Ik deed gewoon mijn ding.’

Nederland eert haar helden en kent diverse organisaties die helden onderscheiden. Het Carnegie Heldenfonds organiseert voor het derde jaar op rij de Nationale Heldendag. Dit doet het fonds samen met onder andere de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen, het Kapittel voor de Civiele Orden en Madurodam. Al deze organisaties onderscheiden personen voor hun heldendaden.

Eindredacteur B.A.J. Jongejan

Opzeggen Abonnementen dienen schriftelijk te worden opgezegd.

COVERFOTO SHUTTERSTOCK/J. CHALABALA

Volgend nummer:

Eerste Hulp en beroepen in de openbare ruimte redactie@ehbo.nl

OVERNAME ARTIKELEN EN FOTO’S ARTIKELEN UIT EHBO.NL MOGEN MET BRONVERMELDING WORDEN OVERGENOMEN. WANNEER ECHTER EEN AUTEUR IS VERMELD, DIENT DEZE APART TOESTEMMING TE VERLENEN. IN BEGINSEL IS ER COPYRIGHT VERSCHULDIGD. DAT GELDT OOK VOOR HET OVERNEMEN VAN FOTO’S BIJ ARTIKELEN. ARTIKELEN IN EHBO.NL BEHOEVEN NIET BIJ VOORBAAT DE OPVATTINGEN VAN HET ORANJE KRUIS WEER TE GEVEN. ZIJ KUNNEN BIJVOORBEELD BEDOELD ZIJN OPVATTINGEN VAN ANDEREN TE TOETSEN OF EEN DISCUSSIE OVER EEN ONDERWERP OP GANG TE BRENGEN. BIJ HET PUBLICEREN VAN DE FOTO’S IS DE GROOTST MOGELIJKE ZORGVULDIGHEID BETRACHT. TOCH BESTAAT DE MOGELIJKHEID DAT ER GEEN TOESTEMMING IS GEVRAAGD AAN EVENTUELE RECHTHEBBENDEN. U KUNT ZICH HIERVOOR WENDEN TOT DE REDACTIE. TWEEMAANDELIJKS MAGAZINE VAN DE STICHTING KONINKLIJKE NATIONALE ORGANISATIE VOOR REDDINGWEZEN EN EERSTE HULP BIJ ONGELUKKEN ‘HET ORANJE KRUIS’.

ISSN: 2214-6792 GEDRUKT OP FSC GECERTIFICEERD PAPIER.

2

inhoud DE HELDEN VAN DE BRANDWEER

4 Dankbaar

Uit de praktijk

10 ‘Dat is toch logisch!’

AL 250 JAAR LANG VERDRINKINGEN VOORKOMEN

Uit de praktijk

12

NAUWELIJKS VERSCHIL TUSSEN AANSLAG EN GROOT ONGEVAL

Denkfout

ER SCHUILT EEN HELD IN IEDEREEN EHBO PRAKTIJK DOSSIER

16 Onvoorbereid

Voorlichting

18

HOE DE ONDERSCHEIDING ZIJN LEVEN VERANDERDE

‘Ik deed gewoon mijn werk’

en verder...

HELDEN

7 Overweldigend VOORLICHTING

8 Kijken maar niet helpen VOORLICHTING

Interview

14 Mijn helden 15 Jouw EHBO-gevoel VRAAG & ANTWOORD

21 Is eerstehulpverlening moeilijk?

UIT DE PRAKTIJK

24

OPGROEIENDE HELDEN

In de voetsporen van Maduro

22 Ben ik een held?

IN DE MEDIA

27 EHBO bij ‘Later als ik groot ben’ INTERVIEW

28 Jeugdige EHBO-held op Instagram 30 Kort Nieuws COLUMN BOI JONGEJAN

31 Nederland en Helden N U MME R 5

N OVEM BER 2 0 17

3

voorlichting

Waarom omstanders passief reageren op noodsituaties

Kijken maar niet helpen Heb je wel eens meegemaakt dat je bij een noodsituatie komt en omstanders massaal staan te kijken maar niets doen? Er zijn tal van voorbeelden en nieuwsitems over slachtoffers van misdrijven en ongevallen die niet de hulp kregen die ze wel hadden moeten krijgen, omdat omstanders passief toekeken of hun uiterste best deden om de situatie te negeren.

TEKST MARK JANSEN | FOTOGRAFIE FRANK MULLER

B

ij medische noodgevallen en misdrijven komt het nogal eens voor dat omstanders minder snel of niet ingrijpen, terwijl het slachtoffer direct hulp nodig heeft.

Omstanders negeren de situatie en lopen door, staan passief toe te kijken of beginnen met hun smartphone te filmen. Deze duistere kant van de menselijke interactie wordt in de sociale psychologie ‘het omstandereffect’ genoemd.

8

Het omstandereffect Het omstandereffect komt vaker voor dan wordt gedacht, ook in ons dagelijkse leven. Bijvoorbeeld als iemand een munt of pen laat vallen, dan zijn mensen minder snel geneigd om het op te pakken als er meerdere omstanders zijn. Eenvoudig gezegd, of men het slachtoffer is van een misdaad, of gewoon hulp wilt hebben bij een simpele handeling, elk hulpverzoek is kwetsbaar voor het omstandereffect.

Volgens wetenschappers verklaren situationele factoren in noodsituaties waarom omstanders geen helpend gedrag vertonen.

Dit kan zijn omdat omstanders zich niet verantwoordelijk voelen voor de situatie, doordat er al omstanders aanwezig zijn. In feite kan de omstander aannemen dat een slachtoffer al hulp ontvangt of dat er hulp onderweg is. Hierdoor wordt de verantwoordelijkheid toegeschreven aan andere omstanders. Daarnaast is het zo dat als omstanders om het slachtoffer staan en ze ontspannen lijken, mensen minder snel geneigd zijn om de situatie op te vatten als een noodsituatie.

Emoties Noodsituaties zijn vaak hectisch waarbij in korte tijd veel emoties vrij kunnen komen, zo ook bij de omstanders. Onderzoek wijst uit dat omstanders vaak niet durven in te grijpen, omdat ze bang zijn voor de

‘Omstanders moeten een noodsituatie herkennen’ mogelijke nadelige gevolgen (bijvoorbeeld aangewezen worden als dader van een misdrijf of zelf gewond raken) van hun helpende gedrag. Ook moeten ze zich kwetsbaar opstellen tegenover een groep passieve toeschouwers die alles zien wat ze doen.

Sommige omstanders zijn te verlegen hiervoor. Deze negatieve gedachten zorgen ervoor dat omstanders niet ingrijpen.

Echter de omstanders die wel helpend gedrag vertonen worden gemotiveerd door twee type emotionele reacties. Als eerste kan de motivatie gericht zijn op egoïstische redenen van de omstander, zoals het voorkomen van reputatieschade of een positieve afweging tussen de kosten en baten. Deze omstanders zijn uit hun passiviteit te trekken door ze kortdaad aan te spreken of ze het gevoel te geven dat ze persoonlijk worden geobserveerd (bijvoorbeeld door camera’s). Dit geeft de

omstander een ongemakkelijk gevoel waardoor hij over gaat tot het helpen van het slachtoffer.

Het tweede type emotie wordt gevormd door sympathie of medeleven. De motivatie van dit soort omstanders richt zich op het helpen van het slachtoffer, het eigenbelang speelt niet mee.

Het omstandereffect omkeren Er zijn verschillende stappen die omstanders moeten nemen om het omstandereffect om te keren. Om hulp te kunnen verlenen moeten omstanders als eerste de gebeurtenis opmerken, ten tweede

een noodsituatie herkennen, ten derde de verantwoordelijkheid nemen om hulp te verlenen en ten vierde weten hoe zij hulp kunnen bieden. Deze vier stappen vormen als het ware een cognitieve berekening waarin omstanders besluiten om te helpen. Het spreekt voor zich dat het helpende gedrag van omstanders in noodsituaties kan worden versterkt door grote groepen mensen actief te scholen in weerbaarheid en Eerste Hulp vaardigheden. Zodat als ze geconfronteerd worden met een noodsituatie, ze makkelijker over kunnen gaan tot het verlenen van de noodzakelijke eerste hulp.

‘Bang zijn voor mogelijke nadelige gevolgen (bijvoorbeeld aangewezen worden als dader)’ N U MME R 5

N OVEM BER 2 0 17

9

interview

Hoe de onderscheiding zijn leven veranderde

‘Ik deed gewoon mijn werk’ Van jongs af aan wist hij dat hij militair wilde worden.

Dat hij ook nog de hoogste militaire onderscheiding zou ontvangen, had hij nooit kunnen vermoeden. Eenmaal de onderscheiding ontvangen, verandert het leven van majoor Marco Kroon volledig. Maar zichzelf een held vinden?!

TEKST MATTHIJS VAN DER TANG | FOTOGRAFIE HOLLANDSE HOOGTE/ROBIN UTRECHT

K

roon groeide op in een volksbuurt waar veel criminaliteit was. ‘Het was makkelijk om mee te gaan in het criminele circuit.’ Zijn droom weerhield hem ervan om in aanraking te komen met justitie. ‘Mijn vader vertelde mij dat ik met een strafblaf mijn droom nooit zou kunnen waarmaken.

Natuurlijk deed ik wel eens mee aan een knokpartijtje, maar heb me altijd netjes gedragen.’

‘36 operaties waarvan 16 gevechten met Talibanstrijders’ 18

Na de havo ging Kroon naar het Korps Mariniers en maakte hij na vijf jaar de overstap naar de landmacht, waar hij uiteindelijk bij het Korps Commandotroepen terecht kwam.

Missie In 2006 werd Kroon als pelotonscommandant naar de Afghaanse provincie Uruzgan uitgezonden. Hij leidde 36 operaties, waarvan er 16 uitmondden in gevechten met Talibanstrijders. Zijn handelen tijdens deze operaties leverden hem uiteindelijk de Militaire Willems-Orde op.

Tijdens een van de operaties nam hij een gevecht over van een coalitiegenoot, zodat die een gewonde kon afvoeren. Niet lang daarna leidde hij zijn eenheid vechtend uit een hinderlaag, terwijl de boordschutter van zijn eigen voertuig gewond is.

N U MME R 5

N OVEM BER 2 0 17

19

Tijdens een andere operatie stuitte Kroon op een groep Talibanstrijders. Tijdens het vuurgevecht, vroeg hij voor de eigen positie Amerikaanse luchtsteun aan. Hij liet zijn manschappen dekking zoeken en loodste zelf de Amerikaanse gevechtsvliegtuigen naar de vijand toe. Tegelijkertijd wist hij vanuit een huis nachtelijke aanvallen van de Taliban af te slaan. Tijdens alle operaties kwam er niemand aan eigen zijde om het leven.

‘Onderscheiding voor zijn optreden als leider, als militair en als mens’

Op 29 mei 2009 werd Kroon, na een onderzoek van 2,5 jaar, door toenmalig koningin Beatrix, geslagen tot Ridder der Militaire Willems-Orde 4e Klasse. De uitreiking was live te zien op de NOS. De koningin beargumenteerde: ‘Hij krijgt deze onderscheiding niet voor één enkele reactie, maar voor zijn optreden als leider, als militair en als mens tijdens de hele missie.’

De onderscheiding veranderde zijn leven compleet. ‘Ik kom nu in kringen waar ik nog nooit ben geweest. Ik spreek tegenwoordig met de minister van Defensie en de Commandant der Strijdkrachten.

Volgens diverse protocollen zit ik door mijn onderscheiding erg hoog in de spreekwoordelijke boom. Dat houdt bijvoorbeeld

Verandering Onderscheiding Kroon herinnert zich nog goed dat hij plotseling werd gevraagd om naar de kazerne in Utrecht te komen. Twee generaals wilden met hem spreken.

Hij had geen idee wat er speelde. ‘Ze vertelden me dat ik was voorgedragen voor de Militaire Willems-Orde en dat deze was toegekend. Ik dacht dat ze een grap maakten. Op het moment dat ik realiseerde dat het serieus was, vroeg ik me af waarom ik was voorgedragen en niet het hele korps?

Toen ze vertelden dat al mijn jongens mij hadden voorgedragen, kreeg ik tranen in mijn ogen.’

De onderscheiding draagt Kroon voor alle jongens, zoals hij dat zelf zegt. ‘En ik draag hem als boodschap voor wat wij hebben gedaan.’

20

Kroon keek altijd op tegen de MWO. ‘Bij de dragers van de Militaire Willems-Orde denk ik vooral aan de helden van de Tweede Wereldoorlog, niet aan mijzelf.’ Kroon vindt zichzelf dan ook geen held. ‘Ik deed gewoon mijn werk. Ik heb op de juiste momenten de juiste keuzes gemaakt.’

De Militaire Willems-Orde De Militaire Willems-Orde is een Nederlandse militaire onderscheiding en tevens de oudste en hoogste Nederlandse ridderorde. Op 30 april 1815 werd de ridderorde ingesteld door koning Willem I. “tot belooning van uitstekende daden van moed, beleid en trouw, bedreven door diegenen, welke, zoo ter zee als te lande, in welke betrekking ook, en zonder onderscheid van stand of rang, Ons en het Vaderland dienen. Deze Orde zal echter in bijzondere gevallen ook kunnen worden gegeven aan vreemde militairen, niet in Nederlandschen dienst zijnde.”

RUUD MOL/MINISTERIE VAN DEFENSIE

interview

vraag & antwoord in dat ik op 4 mei tijdens de Nationale Dodenherdenking op de Dam, direct na de opening van het defilé door de koning en koningin bij hen aansluit” Hoewel hij op straat wordt herkend, geeft hij aan dat de onderscheiding hem vereenzaamt. ‘Je wordt op een voetstuk geplaatst en mensen durven niet zomaar een praatje met je te maken.’

In 2011 moet Kroon voor de rechtbank verschijnen, wegens vermeend drugs- en wapenbezit. Kroon werd vrijgesproken van drugsbezit, maar de media had hem toen al negatief neergezet. ‘Zonder de Willemsorde zou dit nooit zijn gebeurd’, vertelt Kroon. ‘De onderscheiding heeft ook een minder mooie kant.’

‘Als iedereen een held is, zouden we geen helden nodig hebben’ Helden Kroon is onderscheiden vanwege zijn heldhaftige handelen, maar voor hem zijn helden ‘de bijstandsmoeders die vroeg opstaan om voor hun kinderen te zorgen en ’s avonds laat een bijbaantje hebben om het financieel rond te breien. Helden zijn de mantelzorgers die voor hun naaste klaar staan, de eerstehulpverleners die adequaat handelen of de vrijwilliger van de voetbalvereniging die al zijn energie en (vrije) tijd steekt in de vereniging.’

Voor Kroon is het duidelijk: ‘Helden zijn de mensen die zich ondergeschikt maken aan het collectief zonder zich op de borst te kloppen en er niks voor terugvragen.

Wat we nu als heldendaden zien, zouden we als normaal moeten zien. Het zou niet uitzonderlijk moeten zijn om iemand uit het water te redden. Als iedereen een held is, zouden we geen helden nodig hebben’, legt Kroon uit.

Eerste Hulp Recent verleende Kroon eerste hulp aan een oude man. ‘Ik zat in de auto en zag dat een oudere man met een rollator moeite had een stoep op te komen. Ik parkeerde de auto om de man te helpen, maar ik was al te laat. De man viel op de grond en had een hoofdwond. Dit zorgde voor een flinke bloeding. Ik heb de man geholpen en voor de zekerheid 1-1-2 gebeld’, vertelt Kroon. ‘Als iemand op straat ligt, help je. Dat is normaal.’

Is eerstehulpverlening moeilijk?

De eerstehulpverlener is de eerste schakel in de hulpverleningsketen. Vooral bij reanimatie, ernstig bloedverlies en problemen met de luchtweg kan het handelen van een eerstehulpverlener het verschil betekenen tussen leven en dood.

Als je in zo’n situatie succesvol hebt gehandeld, ben je al gauw een held voor het slachtoffer en de familie.

TEKST HANS VAN DER POLS, WETENSCHAPPELIJK MEDEWERKER HET ORANJE KRUIS

E

en eerstehulpverlener komt vrijwel altijd onverwacht in een situatie terecht waarin eerste hulp verleend moet worden. Hulpverlenen is vooral moeilijk als je niet weet wat je moet doen. Je kunt een drempel ervaren om bij bekenden hulp te verlenen, omdat je niet wilt of kunt geloven dat er iets ernstigs aan de hand is.

Maar ook bij onbekenden kunnen er drempels zijn om hulp te verlenen. Je kent de persoon niet. Je weet niet dat wat je ziet iets is waarbij je wat kunt doen. Je vindt het moeilijk om een onbekende aan te raken; misschien wordt het niet op prijs gesteld. Misschien doe je de verkeerde dingen en word je aansprakelijk gesteld voor de schade die je aanricht. Je hoopt dat een andere omstander ingrijpt: die kan het vast beter. Al deze overwegingen maken dat je aarzelt om hulp te verlenen.

Met een EHBO diploma op zak weet je wat je moet doen. Dit verlaagt de drempel om hulp te verlenen. Je weet dan dat je op gevaar moet letten, omdat je anders misschien zelf slachtoffer wordt en niet meer kunt helpen. Je leert ook om te herkennen of iemand hulp nodig heeft en wat je dan moet doen. Je weet hoe je omstanders in kunt schakelen bij de hulpverlening, zodat je er niet alleen voor staat. Jouw handelen kan er ook toe leiden dat de huisarts minder geraadpleegd hoeft te worden. Regelmatig de eerstehulphandelingen oefenen en ervaring maakt de drempel om hulp te verlenen ook lager.

Hulpverlening kan een ingrijpende gebeurtenis zijn. Dit geldt vooral bij reanimatie en verminkende letsels. Voor veel mensen zal het de eerste en enige keer zijn dat zij in deze situaties de aangeleerde handelingen in de praktijk moeten brengen.

Wanneer de hulpverlening niet goed eindigt, kun je opzien tegen een volgende hulpverlening. Veel reanimaties bijvoorbeeld lopen niet goed af. Het kan dus zijn dat je nooit een geslaagde reanimatie meemaakt. Doordat steeds meer omstanders kunnen reanimeren en door de AED is de overleving na een circulatiestilstand sterk gestegen. Het heeft daarom altijd zin om te reanimeren als dat nodig en wenselijk is. Je draagt dan toch bij aan de overleving. Je weet immers vooraf niet of het slachtoffer het gaat overleven.

Als je bij de hulpverlening handelt in overeenstemming met de richtlijnen, kan je eigenlijk niet voor schade aansprakelijk worden gesteld. Als je anders handelt, dan kan je wel civielrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Iedere eerstehulpverlener met een geldig diploma Eerste Hulp van Het Oranje Kruis is verzekerd via de aansprakelijkheidsverzekering van Het Oranje Kruis. Door deze verzekering hoopt Het Oranje Kruis de drempel om eerste hulp te verlenen te verlagen. Het Oranje Kruis streeft om dezelfde reden naar zo eenvoudig mogelijke richtlijnen. Hoe ingewikkelder een handeling is, hoe moeilijker deze juist uitgevoerd kan worden.

N U MME R 5

N OVEM BER 2 0 17

21

in de media

EHBO bij ‘Later als ik groot ben’ Vanaf zaterdag 9 december om 11.00 uur is ‘Later als ik groot ben’ te zien bij RTL4. Het televisieprogramma wordt gepresenteerd door Jochem van Gelder.

T

ijdens 8 afleveringen gaat Jochem van Gelder samen met leerlingen uit groep 7 en 8 op pad om zich te verdiepen in hun droomberoep. Welke opleiding kun je volgen? Hoe ziet een werkdag eruit?

Tijdens elk beroep kan je te maken krijgen met een ongeluk en zal je eerste hulp moeten verlenen. Een EHBO deskundige zal namens Het Oranje Kruis iedere aflevering een EHBO tip geven. www.lateralsikgrootben.tv

‘Een snuffelstage 3.0 met deskundige EHBO tips’

N U MME R 5

N OVEM BER 2 0 17

27