XS VERSIE losse verkoop > 0 euro 00
mensen, muziek en film
7 pagina’s
6 e JAARGANG _nummer
64
Special
TEAC
Reference 501 Serie Heeft u ook interesse in een Hifidelity Special, mail dan naar info@hifi.nl
reportage
mooie som der delen
TEAC Reference 501 2
reportage
Na het verschuiven van de distributie van het merk Teac in Nederland naar Onkyo Europe is het een tijdje stil geweest rondom het merk. Jammer, want Teac had net een serie nieuwe producten op de markt gezet waaronder de Reference 501 Series.
De Teac 501 Series is een compact muzieksysteem bestaande uit een versterker, CD-speler, hoofdtelefoonversterker en D/A-converter. Handzame kastjes van maar 29 centimeter breed die verrassend compleet zijn en een behoorlijke prestatie neerzetten. Reden genoeg om de Reference 501 Series zowel als set, als in delen flink aan het werk te zetten. Welke (combinatie van) componenten adviseren we voor welke wensen?
ALGEMEEN Teac heeft serieus werk gemaakt van de Reference 501 Series door uiterst moderne elektronica in behuizingen te fabriceren die klassiek aandoen. De zijkanten zijn van 7 mm dik aluminium in een bruin/grijze kleurstelling, met gefreesde handgrepen die meer cosmetisch dienst doen dan echt nuttig zijn. De overige delen van de behuizing zijn aluminiumkleurig of naar wens zwart, net als de schakelaars en draaiknoppen. Elk onderdeel meet 290 x 81 x 264 mm, waarbij in de diepte uiteraard nog kabels komen. De vier delen worden op traditionele manier op elkaar aangesloten; er is geen sprake van een onderlinge systeem koppeling. Mede daardoor en vanwege de vele aansluitmogelijkheden is elk component uitstekend los inzetbaar, terwijl het toevoegen van componenten de set naar een steeds hoger prestatieniveau tilt. Drie van de vier componenten hebben aan de achterkant een power save schakelaar, dertig minuten geen muziek en het apparaat schakelt desgewenst zelf uit. Per onderdeel – de versterker, de CDspeler, de hoofdtelefoonversterker of de D/A converter – betaal je 799 euro. Juist omdat elk component op zich kan staan, ga ik ze eerst los van elkaar beschrijven.
AI-501DA VERSTERKER De versterker heeft als opvallend uiterlijk kenmerk een paar ronde VU meters aan de voorzijde die verrassend goed passen in de stijl die Teac heeft gekozen. De voorzijde bevat verder de aan/uitschakelaar, een hoofdtelefoon uitgang, ingangskeuzeschakelaar en volumeregelaar. Op de achterkant zijn te vinden: twee analoge ingangen (RCA), digitale ingangen voor coax, USB en tweemaal optisch, de luidspreker aansluitingen, een power save schakelaar en het 230 Volt chassisdeel. De versterker wordt aangekondigd als 2 x 90 Watt versterker, gerekend naar continue vermogen aan 8 Ohm blijft daar 2 x 30 Watt van over. Genoeg om behoorlijke luidsprekers aan te kunnen sturen via de ingebouwde klasse D uitgangstrappen die afkomstig
zijn van ABLETEC. De digitale ingangen accepteren signalen tot een sample rate van 192 kHz en een breedte van 24 bits. De optische ingangen komen niet verder dan 96 kHz (conform hetgeen de S/PDIF norm voorschrijft). Voor de USB-ingang geldt een maximum van 192 kHz en een driver is noodzakelijk op een Windows systeem, die te downloaden is van de Teac website. Een Mac of een Linux systeem werkt zonder extra drivers. Door de aanwezigheid van een D/A converter in de versterker kan een muzieksysteem worden opgezet door uitsluitend luidsprekers en een bron te gebruiken. Dat mag bron een computer zijn, een streamer, een tuner, MP3 speler, enzovoort. Tenslotte een opmerking voor EU-bewoners: door de strenge voorschriften mogen eigenlijk geen banaanstekers worden gebruikt voor het aansluiten van de luidsprekers. Spades of blank draad passen zonder meer, voor het gebruik van bananen moet je gewoon het losse deel van de connector schroeven en in de doos opbergen.
tekst René van Es fotografie TEAC
PD-501HR CD-SPELER In een onderhand ouderwetse opzet is een CD-speler het meest logische component om vervolgens toe te voegen. Teac heeft een reputatie hoog te houden op spelergebied, en maakt die verwachting volledig waar. Aan de voorkant is een front loader te vinden boven een informatieve display met amberkleurige letters en cijfers. Natuurlijk is er een aan/uitschakelaar en zes toetsen voor de basisbediening van de speler. Op de achterkant zitten analoge uitgangen (RCA) en digitaal uit via RCA en optisch. Ook hier een power save schakelaar en het 230 Volt chassisdeel. De speler kan niet alleen gewone CD’s afspelen, maar geeft de mogelijkheid zelf gebrande CD-ROM/R/RW en DVD-ROM/R/RW’s te gebruiken met daarop WAV bestanden (PCM data) of, dat is heel bijzonder, DSD bestanden met een sample rate van 2,8 of 5,6 MHz. Afspelen van DSD geschiedt zonder de DSD eerst om te zetten naar PCM! In feite de datastroom van een SACD, terwijl een echte SACD niet te lezen valt. Muziek die je downloadt van internet kan daarmee op CD of DVD gebrand worden en afgespeeld. Nu is DSD nog lang geen gemeengoed, maar langzaam maar zeker komt er meer materiaal beschikbaar in deze hoge kwaliteit. Het digitale signaal is beschikbaar aan de uitgang van de speler, zolang deze niet in “pure modus” geschakeld is. In pure modus worden de digitale uitgangen afgesloten om de interne DAC optimaal in te kunnen zetten.
3
reportage
‘Handzame kastjes van maar 29 centimeter breed die verrassend compleet zijn en een behoorlijke prestatie neerzetten.’
4
reportage
5
reportage
HA-501 HOOFDTELEFOONVERSTERKER Met de toename van individueel luisteren via een hoofdtelefoon, in tegenstelling tot muziek luisteren via luidsprekers, mag een hoofdtelefoonversterker niet meer ontbreken. Een trend die is ingezet door de opkomst van de vele draagbare muziekspelers, van MP3 gadget tot geavanceerde smartphone of tablet, en door de individualisering van de maatschappij. Teac heeft de HA-501 zoveel mogelijk universeel uitgerust, maar gek genoeg is er geen DAC aan boord, alleen analoge signaalwegen. Het voorpaneel toont de aan/uitschakelaar, een AUX ingang via mini jack, de keuze schakelaar, hoofdtelefoon aansluiting, display, dempingfactor- en de volumeregelaar. Niets bijzonders, behalve de dempingfactor-regelaar die via het display laat zien of de dempingsfactor in vijf standen van hoog tot laag ingesteld staat. Waarmee elke hoofdtelefoon optimaal aan te passen is. Een hoge demping zorgt op mijn hoofdtelefoon voor een helder, puntig geluid, een lage demping geeft meer warmte. Hoofdtelefoons mogen een eigen impedantie hebben tussen 16 en 600 Ohm. De volumeregeling is beveiligd. Als een hoofdtelefoon wordt aangesloten gaat deze pas werken als het volume eerst terug geregeld is naar nul en dan wordt opgebouwd. Om de oren te beschermen tegen onverwacht hard geluid. Op de achterzijde nu eens geen power save, wel het 230 Volt chassisdeel. Analoge ingangen van de interne Klasse A versterkers via XLR (1x) en RCA (2x) en een analoge RCA uitgang die naar keuze kan werken met een vast uitgangniveau of geregeld wordt via de volumeregeling aan de voorzijde, of desnoods helemaal uitgezet kan worden. Opvallend is de XLR ingang die verder nergens voorkomt op de versterker of CD-speler (wel op de losse DAC) en die aangeeft dat TEAC deze HA-501 duidelijk ook zo positioneert dat hij gebruikt kan worden in high end opstellingen van een willekeurig merk waarbij gebalanceerde aansluitingen gebruikt worden. Of je moet de hoofdtelefoonversterker willen gebruiken als high end-oplossing met de UD-501 D/A converter en het hele versterker en CD-speler gebeuren overslaan. Vroeger zou dat ondenkbaar zijn geweest, door de opkomst van de hoofdtelefoon en audio afspelen vanaf een computer steeds meer de realiteit voor een jongere generatie dan die waar ik zelf toe behoor.
UD-501 D/A CONVERTER De DAC is het laatste component in de Reference 501 Series en degene die de meeste keren de pers heeft weten te halen. Voornamelijk omdat de UD-501 zo ongeveer de goedkoopste oplossing is om DSD bestanden vanaf een computer te spelen. Concurrenten kosten vaak ver in de duizenden euro’s voor een DSD mogelijkheid aan boord. Op het front de aan/uitschakelaar, wederom een hoofdtelefoonaansluiting, de bronkeuze, een menu toets, een display en een volume regelaar voor de hoofdtelefoonaansluiting. Op de achterkant analoge uitgangen via RCA en XLR, digitale ingangen voor USB (1x), coax (2x) en optisch (2x). De power save en de 230 Volt. De digitale ingangen kunnen optisch 24/96 signalen verwerken, via coax tot 24/192
6
‘Een langdurig opgewarmde DAC klinkt altijd beter (denk in dagen en niet in uren).’ en via de asynchrone USB kunt u gaan tot 32/384. Daarbij kun je via USB sample rates van 2,8 en 5,6 MHz aanbieden in de vorm van DSD streams, wat overeenkomt met 16 bit 176 kHz en 362 kHz sample rates. Voor Windows is weer de gebruikelijke driver noodzakelijk. Voor een MAC niet, evenmin voor een Linux systeem. Overigens kan mijn Linux implementatie geen DSD aan, ik verwacht dat de meeste Linux systemen hier niet mee overweg kunnen. Om DSD af te spelen onder Windows of IOS kan vanaf de Teac website een eenvoudig maar effectief werkend programma worden gedownload dat als speler fungeert, zo nodig in combinatie met de Windows driver. Via de menutoets en de input selector kan de DAC worden ingesteld. Zo is upsampling aan of uit te zetten, naar 192 kHz PCM, helaas niet naar DSD. Zijn drie filters in het digitale domein instelbaar en vier in het analoge deel, kan de lijnuitgang gekozen worden (RCAof XLR), kan gekozen worden of zowel de hoofdtelefoon als de lijnuitgang actief moet zijn, kan op de USB poort de voeding worden aangezet of op auto geschakeld, bovendien kan het display uit en/of gedimd worden. Het ontbreken van een ingangssignaal leidt tot het knipperen van de display, erg irritant als je de DAC nooit uit wenst te zetten voor een betere geluidkwaliteit. Een langdurig opgewarmde DAC klinkt altijd beter (denk in dagen en niet in uren). De DAC is volledig dual mono opgebouwd, dat gaat zelfs op voor de twee voedingstrafo’s.
AANSLUITEN Vanwege de vele in- en uitgangen was het een zoektocht naar de meest flexibele opstelling van de vier onderdelen met de beste weergavekwaliteit. Uiteraard is het afhankelijk van je keuze aan onderdelen of je dezelfde opties krijgt. De versterker sluit ik met Chord Company kabels aan op een set PMC Twenty.23 luidsprekers. De versterker krijgt zijn analoge signalen vanuit de hoofdtelefoonversterker, die fungeert als schakelstation voor het analoge signaal komend vanuit de CD-speler of de DAC. De hoofdtelefoonversterker zit met XLR vast aan de DAC en via RCA aan de CD-speler. De CD-speler heeft bovendien de coaxiale digitale uitgang actief via de DAC.
reportage
Van de DAC gebruik ik twee digitale coax ingangen. Eén voor de CD-speler, de andere ingang ontvangt signaal van een Naim UnitiQute die als digitale bron werkt voor streaming audio vanaf mijn NAS, en voor DAB radio. Mijn RipButler computer of mijn laptop werkt via de USB-poort van de DAC. Vanaf de RipButler of met de NAS/Naim combinatie speel ik FLAC/WAV/ALAC, vanaf de PC bijna alleen maar DSD bestanden. Als hoofdtelefoon maakte ik gebruik van een 50-jarige jubileum uitgave van de Sennheiser HD414. Het oorspronkelijke ontwerp van de HD414 is uit 1968! Toch zijn nieuwe foam oorschelpen nog steeds te koop. De HD414 werd heel veel gebruikt in studio’s, is een half open systeem, klinkt prettig, maakt absoluut muziek en is de best verkochte hoofdtelefoon ooit. Maar ik realiseer mij ook dat het geen state-of-the-art B&W, Beyer, Grado of Focal is. Uiteraard zijn andere aansluitmogelijkheden geprobeerd, want de interne DAC van de versterker wilde ik ook beluisteren De hierboven beschreven wijze van aansluiten werkt misschien niet altijd even handig, klinkt wel het allerbeste. Impliceert ook dat, op de CD-speler na, elk component aan moet staan om vanaf een (digitale) bron muziek te spelen. Gebruikte interlinks zijn voor USB: Audioquest Cinnamon, voor coax digitale signalen: Stereovox VX2, voor analoog RCA: Crystal Cable Piccolo en voor XLR: VdH D102 Mk III Hybrid. Voor de stroomvoorziening zijn de door Teac meegeleverde netsnoeren gebruikt en een simpel industrieel stekkerblok.
AAN DE SLAG MET MUZIEK Het grootste deel van de tijd is er geluisterd via de luidsprekers omdat ik ronduit een hekel heb aan hoofdtelefoons en er claustrofobisch van raak. Vandaar dat ik nooit heb geïnvesteerd in een beter model dan een HD414 nadat mijn Yamaha in de 90-er jaren de geest gaf. Niettemin laat de HD414 feilloos de verschillen beluisteren tussen de hoofdtelefoonuitgangen van de versterker, de CD-speler en
de hoofdtelefoonversterker. Waarbij de conclusie heel eenvoudig is; de minste weergavekwaliteit geeft de versterker. Een eenvoudige weergave waar je niet oververhit van zult geraken, die prettig is over een langere periode en voldoet als er niet al te hoge eisen worden gesteld. De volgende in de stapel is de DAC. Het weergaveniveau gaat gemeten in kwaliteit omhoog met een betere laagweergave, meer kracht en definitie. Het hoog is aangenamer en het stereobeeld wordt positief beïnvloed. Nog steeds geen hoogvlieger, maar afdoende om lang naar te luisteren al prefereer ik duidelijk mijn luidsprekers. Tenslotte geef ik de hoofdtelefoonversterker ervan langs. Met een prachtig resultaat. Dit is een echt mooie weergave die helemaal compleet wordt ervaren. Zelfs door mij, de hoofdtelefoonhater. Met de demping ingesteld op medium is de weergave snel en krachtig, mooi uitgebalanceerd en volledig. Minder demping maakt het geluid een beetje zompig op de 52 Ohm versie van de HD414 en dan raken details meer naar de achtergrond. Met een te hoge demping krijg je een ‘Duits’ geluid, snel, over gedetailleerd met meer hoog en laag dan middengebied. Feit is wel dat de instelbare dempingfactor de luisteraar behoorlijk de kans geeft om te tunen en de hoofdtelefoon optimaal aan te passen aan de versterker. De keuze is duidelijk; wie de voorkeur geeft aan luisteren met een hoofdtelefoon zal in deze opstelling de HA-501 mee moeten nemen. De HA-501 bewees ook zijn uitstekende kwaliteiten in mijn high end-opstelling in de andere luisterruimte. Gezien mijn gebrek aan ervaring met hoofdtelefoons is het overigens zeer aan te raden zelf naar de HA-501 te luisteren voordat je tot aanschaf overgaat. Ik heb nauwelijks een idee wat de concurrentie van Teac voor je kan betekenen in dezelfde of andere prijsklasse. Feit is wel dat in het totaal van de opstelling de extra gecreëerde ingangen via de HA-501 op prijs werden gesteld en dat ik gretig gebruik maakte van de betere weergavekwaliteit via de XLR koppelingen.
7
reportage
‘De hogere resolutie laat zich direct vertalen in een veel betere weergave.’ MUZIEK Weergave via de luidsprekers is voor mij gemakkelijker in een kader te plaatsen. Eerst de versterker met de CDspeler; de basis opstelling. De weergave is qua stereobeeld nogal plat in de diepte, hangt tussen de luidsprekers in en kent nauwelijks hoogte. De frequentiegebieden lijken afgerond naar de uiteinden van het spectrum. Ik heb veel meer naar streaming media geluisterd op de set en het valt mij eerlijk gezegd een beetje tegen hoe de CD-speler an sich presteert. Het is niet slecht, er is eveneens niet veel mis met de weergave, maar spannend is het allemaal niet. Zodra de DAC mee mag doen wordt het echter anders; het stereobeeld gaat een eind omhoog, krijgt diepte en komt ineens wel buiten de luidsprekers. Waar ik net nog lage en hoge tonen miste, komen die ruimschoots uit de schulp gekropen. Het is dus de interne DAC van de speler die achterblijft, terwijl het loopwerk een prestatie op niveau weet te halen. De muziek en stemmen komen tot leven via de DAC, hetgeen hem een vrijwel onmisbaar onderdeel maakt als de luidsprekers goed genoeg zijn om de verschillen duidelijk te maken. Niet voor niets is de DAC veel geprezen om zijn prestaties. Waarbij het muziekgenre niet uitmaakt, klassiek, pop, jazz, allemaal uit hetzelfde laken een pak. De volgende stap is uiteraard het gebruik van een streamer. Prettige bijkomstigheid is dat ik al mijn CD’s inmiddels heb gestreamd en dus 1-op-1 kan vergelijken. Ik gebruik de Naim als eerste bron. Meest opvallende verschil is dat de stemmen veel meer los komen van de instrumenten die voor de begeleiding zorgen. Levendigheid neemt toe en er staat een artiest in de ruimte. In dit geval gebruik ik dus een zelfde coaxiale ingang op de DAC als met het CDloopwerk daarnet. Inmiddels zitten we in deze prijsklasse op een behoorlijk hoog niveau waar ik uitermate fijn naar
8
kan luisteren. Daar is geen Naim voor nodig, een NAS in combinatie met een Logitech box of vergelijkbaar, met een digitale uitgang actief, is voldoende. Daarna is het de RipButler die dezelfde tracks speelt, maar die koppelt aan via de USB-ingang. Om eerlijk te zijn, ik hoor weinig verschil met daarnet. Misschien is de opbouw in meer laagjes, er staat tegenover dat de frisheid een beetje uit de muziek gaat. Ik beleef minder plezier aan de muziek, waarschijnlijk een voorkeurskwestie, want de kwaliteit is alleen ‘anders’ en niet specifiek beter of afgenomen. Duidelijk kan worden vastgesteld dat een fatsoenlijke USB-bron in staat is deze installatie tot een hoog niveau te tillen. De overgang naar high resolution files gaat niet helemaal goed. De track moet ik twee keer starten, anders weet de DAC geen weg met het signaal. Iets dat duidelijk in de RipButler zit en niet in de Teac. Want met een PC heb je er geen last van. De hogere resolutie laat zich direct vertalen in een veel betere weergave. Het is een echte High Res file en geen opgepoetst WAV bestand van een CD. Als men u dit demonstreert in de winkel bent u al snel bereid tot aankoop. Dus let goed op wat men draait, dit soort bestanden komt meer en meer beschikbaar, is echter nog lang geen gemeengoed. Het beeld is volledig goed, dat wil zeggen in het stereobeeld is diepte, hoogte en breedte. De verhouding lage/midden/hoge tonen is prima. Geen voorkeur voor een bepaald gedeelte in het spectrum. Details zijn voldoende aanwezig en het ritme houdt de aandacht vast. Minpunt is de laagweergave die zeker op de PMC luidsprekers een stuk strakker zou mogen. Waarbij niet vergeten mag worden in welke prijsklasse de versterker zit en hoe compleet hij is voor het geld. Je mag dus best ergens een steekje laten vallen als fabrikant.
DSD Als laatste hetgeen waar de freaks op zitten te wachten. DSD weergave van 2.8 en 5.6 MHz files. Opgehaald bij de Noorse muziekuitgever 2L. Verder verkrijgbaar bij Channel Classics, of na goed zoeken te vinden op andere sites, helaas vaak alleen in de vorm van demobestanden. 2L biedt de optie om muziek in diverse formaten te downloa-
reportage
den en dus kun je FLAC in diverse resoluties vergelijken met 2.8 en 5.6 DSD streams. Teac levert zelf een simpele maar effectieve player via hun website. Waarvan een onderdeel is dat muziek eerst in het interne geheugen van de PC wordt geladen en dan pas speelt. Dus niet eens rechtstreeks vanaf een harddisk. Inderdaad, dit levert een geweldige weergave op waarbij de set zichzelf ontstijgt. Op dit moment geloof je niet dat een 29 cm brede versterker dit staat weer te geven. Edoch, bezint eer gij begint, in tegenstelling tot WAV, FLAC, ALAC en al die andere formaten is DSD een niche markt en de vraag is of dit bestand formaat de wereld ooit zal veroveren buiten professionele toepassingen en met andere muzieksoorten dan vrijwel uitsluitend klassieke muziek. Wie het eens wil proberen met de Teac DAC zal verbaasd staan, zoek naar een stille PC, trek de bestanden van het net, neem een behoorlijke USB-kabel en ga aan de slag.
CONCLUSIE – COMBINATIEKEUZEMENU In de recensie ben ik met opzet weggebleven van technische details als gebruikte D/A converter chips in de diverse componenten. Ook is het weergeven van DSD bestanden niet verheven tot de standaard waar wij naar moeten leven, althans als ik andere audiopublicaties zou moeten geloven. Veeleer is aandacht besteed aan de samenwerking tussen de componenten, het resultaat van muziekweergeven en de mogelijkheden. Vanwege de simpele reden dat ik de doelgroep voor de set veel groter schat binnen de muziekliefhebbers die een compacte oplossing zoeken, dan binnen de PC nerds (overigens met alle respect) die uitsluitend de DAC interessant vinden vanwege DSD. In dat licht gezien zou de DAC mogelijk een eigen recensie verdienen.
KEUZES, KEUZES Teac is er in geslaagd twee werelden samen te brengen met een viertal componenten, waarbij de luisteraar de duidelijke keuze heeft slechts een basis te benutten of te gaan voor een compleet systeem. Luister je alleen naar luidsprekers en mogelijk incidenteel naar een hoofdtelefoon, dan kun je volstaan met de versterker. Voor de hoofdtelefoonliefhebber is er de weg met de hoofdtelefoonversterker. Met de analoge en digitale ingangen van de versterker is er een set omheen te bouwen waarbij de bron een PC of streamer mag zijn. Moet de kwaliteit omhoog, voeg dan de losse DAC toe. Stream je niet en koester je de CD verzameling, dan is er de CD-speler, waarvoor eveneens geldt dat de DAC een waardevolle toevoeging kan zijn. Heb je al een goed systeem en wil je dat opwaarderen, dan zijn de DAC en de hoofdtelefoonversterker aanraders. Eigenlijk heeft Teac voor iedereen een reden verzonnen om de Reference 501-Series aandacht te geven. Of je nou gaat beginnen met muziekweergave of onderhand juist (betaalbare) high end-aspiraties hebt. De naam Teac staat garant voor kwaliteit en degelijkheid. Met deze componenten haal je in één keer – of in stapjes – een set in huis die probleemloos werkt en muziekplezier zal bieden aan een heel grote groep consumenten.
Voordelen + Flexibel + In delen of als geheel inzetbaar + Veel ingangen
Nadelen - Prijzige versterker - Hoofdtelefoon pas optimaal op de HA-501
Prijzen Alle Reference 501 componenten zijn 799 euro per stuk
Importeur Onkyo Europe Electronics GmbH Liegnitzer Straße 6 82194 Gröbenzell – Duitsland Telefoon: +31 (0) 614971862
Gebruikte apparatuur Digitaal: - RipButler Essenza 1000 mediaserver - Naim Audio UnitiQute All-in-One (alleen voor streamer deel en DAB radio) - Synology DS412+ NAS - Asus laptop - Teac UD-501 D/A converter - Teac PD-501HR CD-speler Versterking: - Teac AI-501DA versterker - Teac HA-501 Hoofdtelefoonversterker Luidsprekers: - PMC Twenty.23 Hoofdtelefoon: - Sennheiser HD414 Jubileum Kabels: - Interlinks analoog: Crystal Cable Connect Piccolo, VdH D102 Mk III Hybrid - Interlinks digital: Stereovox VX2 - Interlinks USB: Audioquest Cinnamon - LS-kabels: Chord Company Epic Super Twin Accessoires: - Soundcare Superspikes
9