XS VERSIE losse verkoop > 0
00
euro
8 pagina’s
6 e jaargang _nummer
66
Special
DALI Rubicon 6 Crossing The Rubicon
test
De teerling is geworpen
DALI Rubicon 6
Toen Julius Caesar in 49 voor Christus vanuit de Franse Alpen, toen nog als generaal, de Noord-Italiaanse rivier De Rubicon overstak, zou hij volgens de geschiedschrijver Suetonius “alea iacta est� hebben gezegd. Dat betekent: de teerling (dobbelsteen) is geworpen. Oftewel: nu is er geen weg meer terug.
test
‘Als je zonder grilletjes speelt (wat ik aanbeveel) zie je dus geen ontsierende gaten in de baffle. Mooi bedacht!‘ Door tegen de wetten van Rome in als generaal Italië binnen te trekken maakte hij zichzelf en zijn legionairs in feite vogelvrij, en alleen doordat Julius Caesar zichzelf na een korte maar hevige strijd als keizer aan het hoofd van het land wist te vestigen voorkwam hij dat hij veroordeeld werd. Die legendarische gebeurtenis is middels de Engelse uitdrukking ‘crossing The Rubicon’ synoniem geworden voor het in gang zetten van een onomkeerbare revolutie. En dat is precies wat DALI met de nieuwe Rubicon luidsprekerlijn heeft gedaan.
snel een afspraak Toen ik iets meer dan twee jaar geleden de machtige DALI Epicon 6 recenseerde schreef ik al vol lof over het nieuwe Linear Drive systeem van DALI, dat gebruik maakt van Soft Magnetic Compound (hele kleine ingekapselde ijzeren magneetdeeltjes die onder druk tot een grote magneet worden samengeperst) voor de aandrijving van de laag/mid luidsprekerunits. Het Linear Drive systeem elimineert vervorming die optreedt in de spreekspoel van de luidspreker, omdat traditioneel magneetmateriaal
tekst Max Delissen fotografie Dali
zich onder invloed van verschillende frequenties voortdurend anders gedraagt. Hierdoor wordt de weergave echt een stuk schoner. De vele luistersessies die ik met de Epicon had bevestigden het gelijk van de ontwerpers. Een neutralere, snellere en transparanter klinkende dynamische luidspreker had ik nog nooit gehoord. Ik sprak daarom in bedekte termen de hoop uit dat dit revolutionaire systeem op den duur ook zijn weg zou vinden naar andere (en daarmee bedoelde ik uiteraard goedkopere) luidsprekers. Het heeft gelukkig geen twee jaar geduurd voor ik mijn hoop bewaarheid zag worden. Tijdens de High End in München van afgelopen voorjaar stond namelijk een paar nieuwe Rubicon 6 luidsprekers van DALI bloedmooi te spelen, en regelde ik snel een afspraak voor een recensie.
Uiterlijk en uitrusting De DALI Rubicon 6 is, tussen de kleinere 5 en de grotere 8 in, de middelste van drie vloerstaande modellen uit de serie. De Rubicon 2 is een monitor die op een luidsprekerstand moet, en de LCR is een center/surround model
test
‘Het beeld dat ze weergeven is breed en diep en de plaatsing is erg goed.’
waarmee je dus ook een volledig meerkanaals systeem kunt bouwen. De Rubicon 6, die zonder zijn meegeleverde spikes 99 centimeter hoog, 20 centimeter breed en 38 centimeter diep is en 20,2 kilo weegt, is iets eenvoudiger en minder zwaar van bouw en afwerking dan de Epicon. Door de gewelfde voor- en achterpanelen zien ze er desondanks bijzonder fraai uit. De Rosso- en Walnut-kleurige modellen zijn voorzien van echt houtfineer en de zwarte en witte versies hebben een luxueus hoogglans gelakt oppervlak. De grilles worden niet met magneetjes op hun plaats gehouden, maar met kunststof pinnetjes die listig in gaatjes vallen die in de montageplaten en randen van de luidsprekerunits zijn verstopt. Als je zonder grilletjes speelt (wat ik aanbeveel) zie je dus geen ontsierende gaten
in de baffle. Mooi bedacht! De twee papier/houtvezel conussen van de laag/mid drivers zijn iets minder rood dan ik van oudere modellen van het merk gewend ben, eerder donker kastanjebruin, en dat geeft de luidspreker ook zonder de grilletjes een voorname uitstraling. De hybride tweeterunit die een geweven softdome combineert met een ribbon als (super)tweeter ziet er iets minder luxe uit dan die in de veel duurdere Epicon, maar maakt desondanks een zeer solide indruk. In een van de dozen zit een kleinere doos met daarin de losse voetjes waar de eveneens meegeleverde spikes (of rubberen dopjes) onder worden gezet. De voetjes worden met stevige M8 bouten onder de kast geschroefd en steken aan de zijkant ongeveer drie centimeter uit. Hierdoor is de basis waarop de luidspreker
test
staat net wat breder, wat de stabiliteit zeer ten goede komt. Al met al is de slanke Rubicon een lust voor het oog. De bi-wire aansluiting is voorzien van uitstekende ge誰soleerde klemmen die banaanstekkers en spades kunnen ontvangen. De bruggetjes tussen de aansluitingen voor laag en hoog zijn naar goed DALI-gebruik van een uitstekende kwaliteit verguld koper gemaakt en niet van koektrommelblik, en ik heb ze dan ook zonder gewetensbezwaar gebruikt. Wellicht is er met speciale jumpers nog een beetje winst te behalen, maar veel zal dat niet zijn. De nominale impedantie van de Rubicon 6 is 4 Ohm, en de gevoeligheid is 88,5dB aan 2,83V/1m. Een minimale impedantie wordt niet opgegeven, maar ik weet dat DALI altijd zorgdraagt voor een zo vlak mogelijk impedantie-
verloop om de aangesloten versterker niet te zwaar te belasten. Mijn Naim Supernait 2 had er in elk geval geen enkele moeite mee en speelde ook op hogere volumes soeverein zonder een graad warmer te worden.
Opstellen en aansluiten De DALI Rubicon is dus voorzien van het zeer verfijnde Linear Drive aandrijfmechanisme dat zijn oorsprong vindt in de DALI Epicon. Weliswaar in een iets minder extreme vorm, want het Linear Drive systeem van de grote broer is erg kostbaar. Het systeem moest sowieso aangepast worden omdat de magneet achter de kleinere woofer/middentoners van de Rubicon niet te groot mocht zijn om een ongehinderde luchtstroom te garanderen.
test
‘Detailrijk tot op microniveau, vol natuurlijke klankkleuren, uiterst dynamisch en met een waanzinnige timing.’
test
De technici van DALI zijn er met veel experimenteren in geslaagd om met de laag/mid drivers voor de Rubicon serie zéér dicht bij de karakteristiek van de Epicon te komen. De superschone klank en de pijlsnelle weergave zijn duidelijk als familietrek herkenbaar. Voor wie geïnteresseerd is in de technische achtergronden van het Linear Drive systeem in de Rubicon is op de website www.dali-rubicon.com een uitgebreide White Paper te vinden waarin alles uit de doeken wordt gedaan. Een andere techniek die DALI toepast heet ‘Wide Dispersion’. De tweeters die ze toepassen hebben een extreem brede afstraling en DALI adviseert om de luidsprekers niet in te draaien, maar juist parallel aan de achterwand de plaatsen. Hierdoor zit je op de luisterplaats dus wat meer ‘off axis’, waar volgens DALI de vervorming in het geluid nóg lager is, terwijl de ‘sweet-spot’ groter is en de invloed van de kamer minder groot. Dat past in elk geval in hun filosofie van een zo schoon mogelijk geluid. De banaanpluggen van mijn AudioQuest Castle Rock luidsprekerkabel werden in de onderste aansluitingen van de Rubicon’s geprikt en het leukste gedeelte van de test kon beginnen.
Luisteren Ondanks dat ik een ingespeeld paartje kreeg besloot ik om ze twee dagen op redelijk volume te laten spelen zonder er kritisch naar te luisteren. Volgens opgave van DALI hebben ze ongeveer 100 uur nodig om los te komen en dan neem ik liever het zekere voor het onzekere. Dus ’s avonds het geluid van de televisie, ’s nachts internetradio op een wat lager niveau, en overdag - terwijl ik boven op mijn kantoor zit - flink ‘doorfluiten’ met mijn onvolprezen IsoTek Rejuvination & Burn-In cd. Het begint een vast ritueel te worden. Wat me meteen opviel, en wat gedurende de twee dagen inspelen ook nauwelijks veranderde, was de enorme transparantie en snelheid in het midden en hoog. Ik kan me niet herinneren dat ik die graad van verfijning eerder heb gehoord bij een luidspreker in deze prijsklasse. Toen ik er op dag drie - eindelijk - eens goed voor ging zitten en begon met de prachtige 24/96 versie van het album One Guitar van Ottmar Liebert heb ik echt een dikke drie kwartier ademloos zitten luisteren. Als de luidsprekers achter een gordijn hadden gestaan en iemand had me wijsgemaakt dat ik naar kostbare elektrostaten zat te luisteren had ik het geloofd. Het realisme dat deze luidsprekers met deze hoogwaardige opname haalden was indrukwekkend. Detailrijk tot op microniveau, vol natuurlijke klankkleuren, uiterst dynamisch en met een waanzinnige timing. Daarna dus maar snel een
andere gekoesterde opname gekozen, het recent uitgebrachte album When The World Was One van Matthew Halsall & The Gondwana Orchestra, in dit geval de fantastisch klinkende 24/88.2 versie. Wat mij betreft is dit het independent jazz-album van het jaar! In het nummer ‘Far Away Places’ vielen me opnieuw de grote klankrijkdom en de enorme snelheid en transparantie op, maar bij het inzetten van de contrabas merkte ik ook dat er wat compressie in het laag te horen was. Bovendien was het een tikje aan de overdadige kant. Dat zou natuurlijk kunnen komen omdat de laagweergave tot 38 Hertz (-3dB) van de Rubicon 6 in mijn niet al te grote woonkamer problematisch is, maar daar heb ik met mijn eigen luidsprekers, die nog lager gaan, geen last van. De oplossing was redelijk snel gevonden. Want ondanks dat de luidsprekers 40 centimeter van de achterwand af stonden (DALI adviseert minstens 20 centimeter) veroorzaakten de twee baspoorten waarschijnlijk een staande golf en dus een bult in het laag. Door ze nog eens 20 centimeter verder naar voren te zetten kwam het laag weer mooi in balans. Dat stuitte echter op bezwaren bij mijn betere helft, die terecht opmerkte “dat ze nu wel heel ver de kamer in kwamen”. Omdat ik een groot voorstander ben van een goede balans tussen hobby en gezinsleven was goede raad eventjes duur. Maar ook hier vond ik een - hoewel misschien iets minder verantwoorde - oplossing door de luidsprekers terug te schuiven naar hun oorspronkelijke positie en ze, tegen het advies van DALI in, dus wél enkele graden ‘toe-in’ te geven. De tweeters waren nu nog steeds op een punt vér achter de luisterpositie gericht, waardoor ik nog steeds off-axis zat, maar omdat er geen
test
staande golf achter de luidsprekers meer kon ontstaan was het laag nu beter in balans. Het leidde in elk geval tot de gedachte dat ik waarschijnlijk ook heel goed met de iets kleinere Rubicon 5 had toegekund. Luisteren in de eigen huiskamer dus, voordat tot aanschaf wordt overgegaan!
Kippenvel Zoals ik ook al schreef in de recensie van de DALI Epicon, raakte ik vrij snel gewend aan de transparantie en snelheid en de vrijwel totale afwezigheid van vervorming in het geluid. Toen de verbazing daarover langzaam begon weg te ebben kon ik me wat beter concentreren op het totale plaatje dat de Rubicons neerzetten. Het beeld dat ze weergeven is breed en diep en de plaatsing is erg goed. En daarmee bedoel ik niet dat alles ‘gestoken scherp’ in het geluidsbeeld stond, want daar heb ik juist een hekel aan. Je krijgt dan een plaatje zoals in een kijkdoos, scherp uitgesneden maar in meerdere platte vlakken. Ik vergelijk het altijd maar met een televisie waarbij alle digitale beeldverbeteraars op maximaal zijn gezet. Dat is niet natuurlijk. Ik hoor liever een organisch geheel, zoals in een concertzaal waar je ook de krakende schoenzool van
prijs DALI Rubicon E 3.598,importeur AND Benelux www.andbenelux.nl www.dali.nl
de derde violist op de tweede rij niet hoort. De perfect gedoseerde diffuse manier waarop de Rubicons de schitterende ECM opname van Arvo Pärt’s Lamentate aan me presenteerden veroorzaakte kippenvel van mijn kruin tot mijn… nou ja… eh… onderrug. De DALI Rubicon is wat mij betreft géén luidspreker die tot het uiterste op resolutie getuned is door het hoog een beetje te ‘liften’. Dat is een veelgebruikte truc om ruimtelijkheid en detaillering te benadrukken, maar het geluid wordt er wat kil van en op hogere volumes is het verschrikkelijk vermoeiend. Niet zo bij de Rubicon dus. Ik heb er echt vele aaneengesloten uren naar zitten luisteren zonder er ook maar één seconde genoeg van te krijgen. Toch heb ik ook een klein puntje van kritiek. Vooral als ik naar mannenstemmen luisterde bekroop me het gevoel dat het lagere middengebied net iets rijker had mogen zijn. De mij zeer na aan het hart liggende vocalen van David Sylvian ontbrak het een beetje aan ‘borst’. Niet extreem, maar ik heb hem wel eens met meer sonoriteit gehoord. De vraag is echter of je van een luidspreker van net geen 1.800 euro per stuk, die al zo veel zó verschrikkelijk goed doet, mag verwachten dat hij óók nog eens die waarschijnlijk moeilijkste van alle klanken perfect weergeeft. Het frequentiegebied waarin de meeste mannenstemmen zich bevinden ligt gemiddeld rond de 120 Hz, zéér ruim binnen het bereik van de 6,5 inch woofer/middentoners die pas bij 2600 Hz worden overgenomen door de dome van de hybride tweeter. Waarom het me bij de meeste vrouwenstemmen (gemiddeld slechts 90 Hz hoger) minder opviel is me daarom een raadsel. Ik ben geneigd om het toe te schrijven aan het geheel van streamer, d/a-converter, versterker en alle bekabeling en ik lag er dan ook absoluut niet wakker van.
Alea iacta est DALI heeft met de Rubicon serie een eerste vervolgstap gezet op het pad van verdere revolutionalisering van hun luidsprekerontwerpen. Eigenlijk was er na de Epicon al geen weg meer terug, maar het feit dat de Rubicon er nu, twee jaar later, inderdaad is kan als een definitieve bevestiging van de ingeslagen weg worden gezien. Na wat zorgvuldig schuiven om de optimale plaatsing te vinden vervult de zéér transparante, supersnelle, gedetailleerde, lichtvoetige, maar vooral muzikale allround klank van deze luidspreker me met groot plezier. Je zult mij nooit horen zeggen dat 3598 euro voor een set luidsprekers ‘goedkoop’ is, maar als je ziet en vooral hoort wat de DALI Rubicon 6 voor dat geld presteert kan ik ze met een gerust hart ‘niet duur’ noemen. En dat, beste luistervrienden, is een stevige aanbeveling waard!