tested
Verrassend goede allrounder KEF Q700 LUIDSPREKERS
De wereldwijde audiobranche heeft net als vele andere luxe productgroepen, de laatste jaren veel hinder gehad van de algehele economische malaise. Verschillende merken waaronder zelfs grote namen, zijn daarbij failliet gegaan of in andere handen terecht gekomen en vooral Aziatische investeringsmaatschappijen doen goede zaken. Ook het al sinds begin jaren zestig bestaande Engelse audioboegbeeld KEF, is nog niet zo lang geleden in bezit gekomen van het Chinese GP Acoustics, één van ’s werelds grotere fabrikanten van merkluidsprekers waar ook Celestion onder valt. Gelukkig heeft deze overname uiteindelijk niet geleid tot het verdwijnen van dit roemruchte merk en het bekende KEF geluid. Het tegendeel is zelfs waar en de hier geteste nieuwste Q serie is daar een lichtend voorbeeld van.
63
NEXT
tested 64
De naam KEF staat voor Kent Engineering & Foundry en is in 1961 opgericht door Raymond Cooke († 1995). Raymond was een pragmatisch ingenieur die altijd graag experimenteerde met nieuwe materialen en haar toepassingsvormen. Drijfveer voor dit alles was zijn grote gepassioneerdheid voor zowel muziek als de ultieme wens om zijn kennis in te zetten om uiteindelijk ooit de meest ultieme muziekreproductie te kunnen bereiken. Na zijn werk als radio operator bij de Britse Koninklijke marine, haalde hij vervolgens een wetenschappelijk doctoraat op het gebied van elektrotechniek aan de universiteit van Londen en trad vervolgens in dienst bij de ontwikkelafdeling van de BBC. Hierdoor ging een hele wereld voor hem open en kwam hij niet alleen in aanraking met baanbrekende onderzoeken, maar ook met de groep getalenteerde ingenieurs met wie hij zijn kennis kon delen. Na de BBC periode kwam hij terecht bij luidsprekerfabrikant Wharfedale waar hij na vijf jaar besloot dat hij genoeg kennis had vergaard om zijn eigen bedrijf te gaan starten. Hiermee was de start van KEF een feit geworden. Al gauw wisten Raymond en zijn snel groeiende team de eerste successen te boeken met producten als de K1 en K2 klankkasten. Luidsprekerboxen die klanten in hun eigen kasten konden inbouwen of zelfs al in de muur konden bevestigen. Eigenlijk precies zoals tegenwoordig bij geavanceerde thuisbioscoop of domotica opstellingen gebeurt! En dat terwijl we het hier nog steeds over begin jaren zestig hebben! Maar het feitelijke echt grote succes ontstond pas toen Cooke zijn werkrelatie met de BBC weer hervatte en hij de exclusieve productierechten van de LS5/1A monitor kreeg. Deze productierechten werden hem met name toevertrouwd omdat KEF in staat was zeer productconsistent en nauwkeurig te werken waardoor de geringe toleranties ontstonden die de BBC zo wenste. Maar de echt grote doorbraak ontstond eigenlijk pas toen Cooke en zijn ontwikkelteam medio jaren zestig een compleet nieuw conusmateriaal uitvonden wat ze Bextreen noemden. Bextreen is een lichtgewicht acetaat plastic
plaat dat word verkregen uit houtpulp en buitengewoon geschikt bleek om lichte en stijve conussen te fabriceren. Zeker toen het ontwikkelteam in 1967 na intensief onderzoek de legendarische 5 inch B110 bas/middentoner uitvond, was dat de start wat later één van de beroemdste series ooit op de luidsprekermarkt zou worden. Voor de professionele markt zou dat het akoestisch geavanceerde LS3/5 model worden, terwijl de consumenten werden verblijd met de zelfs vandaag de dag nog steeds heel mooi klinkende KEF Cresta. In 1975 werd de LS3/5 verbeterd en omgedoopt tot LS3/5A en zou daarmee uitgroeien tot het meest succesvolle en bekende BBC luidsprekerontwerp ooit. Een nieuwe standaard
In de jaren zeventig werd het mogelijk door de komst van computergegenereerde gegevens om speakers tot op de halve dB nauwkeurig te matchen waardoor de kwaliteit van het stereobeeld enorm toenam. De KEF 104 was in 1973 het eerste ontwerp wat van deze nieuwe technieken wist te profiteren en was tevens het eerste consumentenproduct dat zich kwalitatief met een BBC omroepmonitor kon vergelijken. De 104 was tevens het allereerste product waarmee de KEF Reference Series ontstond. Ook 1977 was een heel belangrijk jaar voor KEF want in die periode kwam de ambitieuze KEF Reference 105 op de markt. De 105 was het eerste model welke aparte behuizingen voor het laag als midden/hoog bezat. En door deze van te voren nauwkeurig te berekenen en verspringend op elkaar te plaatsen, ontstond één van de allereerste tijdgecorrigeerde ontwerpen met een gelijkmatige afstraling over het gehele frequentiebereik tot gevolg. Uni-Q
De jaren tachtig waren bijzonder vruchtbaar voor deze Engelse onderneming en telde tal van vindingen waarbij echter één noviteit met kop en schouders boven al de andere uitstak.1988 was namelijk het jaar waarin de revolutionaire Uni-Q luidsprekereenheid werd uitgebracht. Een heel bijzondere luidspre-
kerunit waarmee in één klap vele idealen een heel stuk dichterbij konden komen. De Uni-Q eenheid was om meerdere aspecten in die tijd revolutionair. Ten eerste werd er een volslagen nieuw magneet materiaal toegepast wat bestond uit een samenvoeging van neodymium/ ijzer en borium. Dit magnetische materiaal is ontwikkeld door NASA en heeft een tien maal hoger vermogen dan standaard luidsprekermagneten. Mede door deze grote innovatie werd het toen pas voor de KEF ontwikkelaars mogelijk, om een tweeter te maken die klein genoeg was om in het akoestische hart van de woofer spreekspoel te worden geplaatst. Hiermee had KEF voor een eerste maal een enkelpunts geluidsbron gecreëerd wat gehoormatig ongekend grote voordelen zou blijken te hebben. Oftewel zou door deze vinding het optimale luistergebied in praktisch welke kamer dan ook, aanzienlijk worden vergroot. Ook vandaag de dag zijn de Uni-Q eenheden één van de grootste verschillen tussen KEF en bijna alle andere merken. KEF Q700
En na alle technologie en geschiedenis zijn we dan uiteindelijk aangekomen bij het heden, oftewel een gloednieuwe (Uni-)‘Q serie’ met op alle fronten zeer sterk verbeterde nieuwe Uni-Q eenheden en verder nog de nodige andere aanpassingen en ontwerpwijzigingen. Voor deze test heb ik het één na grootste model van deze nieuwe in het KEF midden prijssegment geplaatste serie thuis gekregen, waarbij de Q700 ook nog eens het middelste vloerstaande model van die serie is. In tegenstel-
ling tot de vorige KEF Q reeks (nu Classic Q gedoopt) is deze nieuweling echt op alle fronten anders en afwijkend. De van veel ronde vormen en visueel duidelijk meer aangezette Classic Q reeks, staat uiterlijk bijna haaks op de hoekige en veel strakker vormgegeven nieuwe Q serie. In tegenstelling tot de meer extravagante en bijna voluptueus vormgegeven oudere modelreeks, doen de nieuwe modellen dan wel strakker aan maar oogt het geheel toch wat goedkoper. O, de Q700 (H92 x B21 x D30,2 cm zonder steunvoeten, met steunvoeten 32,5 cm breed) is absoluut een keurig afgewerkte vloerstaander, met een behuizing waarbij de onderlinge delen goed op elkaar aansluiten en de luidsprekereenheden mooi egaal en vlak zijn gemonteerd. Maar als je goed kijkt is er juist op deze kast qua materiaalkeuze toch wel het nodige aan te merken en vooral bezuinigd. Toch is ook hier niet alles wat het lijkt want het hardhoutfineer wat bij nadere beschouwing vooral kunststoffineer lijkt, is dan misschien in werkelijkheid geen echt hardhoutfineer, maar zeker ook geen kunststof! Het fineer is namelijk vervaardigd van hergebruikte houtvezel. Daarmee en ook met de milieutechnisch verantwoorde verpakkingsmaterialen, wil KEF onder meer laten zien dat het ook het milieu een warm hart toedraagt. Milieu of niet, aan de achterzijde valt verder te zien dat het hier om een eenvoudige gevouwen kast gaat voorzien van een geringe wanddikte. Mede gezien de toch wel aanzienlijke afmetingen, de vele aanwezige woofers en het relatief lichte gewicht van 17,2 kilo, baart mij dit in eerste instantie toch wel enige zorg. Een
zeker niet alles zeggende kloptest laat namelijk ook een tamelijk holle ‘toook’ horen in plaats van een goed gedempte ‘plok’. Toch is het zeker niet zo erg als ik in eerste instantie had verwacht en enkel de luistertest kan laten weten of het model uiteindelijk goed functioneert of niet. Gelukkig is het ook fair te melden dat de rest van de Q700 goed in elkaar steekt en dat we het hier op voorhand al hebben over een product met een uitmuntende prijs/prestatieverhouding! Techniek en Uni-Q (2)
Oké, de behuizing van deze Q700 is dus op zich goed van verhoudingen en steekt voldoende netjes afgewerkt in elkaar maar dan nu de positieve keerzijde. Want zodra het frontdoek voorzichtig van de voorzijde is verwijderd, veranderd de nette maar gemiddeld goede indruk volledig. Wat namelijk in eerste instantie zichtbaar is, is een revolutionair anders uitziende, nieuwe Uni-Q eenheid met daaronder drie woofers? Een basreflex opening is nergens te vinden en dat vind ik een groot pluspunt bij deze toch wat dunwandige kast. Nader onderzoek leert dat de Q700 een 2,5 weg luidsprekersysteem is met een 16,5 cm Uni-Q eenheid voorzien van een aluminium membraan. De huidige geventileerde tweeter is veel groter (25 mm en in model Q900 zelfs 38 mm!) dan de voorgaande Uni-Q eenheden en bezit een veel hogere gevoeligheid en belastbaarheid. De zo kenmerkende ‘tangerine’ golfgeleider is geheel nieuw ontworpen en zorgt samen met de vlakkere aluminium conus van de woofer en de speciaal opnieuw vormgegeven, bijzonder gestroomlijnde rolrand,
tested
voor een groter en homogener afstraalbereik dan voorheen. Wat in eerste instantie drie basluidsprekers (16,5 cm) met bijna vlakke aluminium conus lijken, blijkt in de praktijk één echte basluidspreker met twee passieve exemplaren te zijn. Hierdoor blijft het mogelijke ‘zuchten’ of ‘hijgen’ van een basreflexpijp bij zeer veel luchtverplaatsing, geheel achterwege en wordt ook de ruimte anders aangesproken. Nadeel kan zijn dat het laag als wat minder snel kan worden ervaren, maar slim is dat op deze wijze ook eventueel aanwezige kastkleuring, minder sterk hoorbaar wordt. De impedantie (8 Ohm) en het rendement zijn tenslotte met 89 dB (2,83V / 1 meter) gewoon gemiddeld qua gevoeligheid en heel goed bruikbaar in de dagelijkse praktijk. Wanneer ik de achterzijde ontwaar zie ik iets wat ik nog nooit eerder ben tegengekomen en eigenlijk zo handig vind, dat ik niet snap dat nog iemand daar nooit eerder op is gekomen. Deze Q700 is namelijk geschikt voor zowel single wire als bi-wiring en bi-amping. Maar waar zijn de noodzakelijke en meestal inferieure brugjes dan? Nergens te zien?! Bij nadere beschouwing blijken ze er ook helemaal niet te zijn want tussen de twee vergulde aansluitparen bevinden zich twee slimme draaiknoppen. Wanneer je ze helemaal naar rechts draait heb je de beschikking over single wiring (onderste aansluitingen gebruiken) en zitten de virtuele bruggen er als het ware tussen en wanneer je de knoppen helemaal naar links draait is deze Q700 geschikt voor bi-wiring of bi-amping. Heel slim en doeltreffend en het werkte tijdens de testperiode perfect.
65
Luisteren
En dan de uitgebreide luistertesten die gezien de achtergrond en de uitgebreide vernieuwingen rond het Uni-Q concept, spannender en interessanter zijn dan ooit. Mijn ervaringen met eerdere Uni-Q luidsprekers (nooit thuis beluisterd of getest) zijn zeker niet negatief, maar op één of andere manier heb ik er ook nooit echt warm voor kunnen lopen. Natuurlijk hoorde ik de voordelen van het mooie tijdgedrag en de stabiele, ruime plaatsing in het stereobeeld. Maar ik hoorde
NEXT
tested 66
ook altijd bepaalde vormen van interferentie waardoor in sommige situaties, zeker op hogere volumeniveaus, een zekere hardheid en glazigheid kon ontstaan. Ook het hoog en middengebied vond ik vooral bij klassieke muziek en stukken met bijvoorbeeld verschillende soorten koperblazers, niet altijd even subtiel en verfijnd. Wat schetst dus mijn grote verbazing als ik bij deze twee gloednieuw uit de doos komende exemplaren ineens op een heel ander geluid wordt getrakteerd. Oké, de eerste paar uur is het geluid nog erg pregnant gestoken gefocusseerd en bijna geëtst superhelder wat later homogeen en stabiel wordt en perfect in balans. Maar wat ik al vanaf die eerste seconden ook meteen hoor is dat KEF kwalitatief lichtjaren vooruit is gegaan. Zelfs gloednieuw is er al meteen een enorme transparantie en verfijning zonder hardheid hoorbaar die er niet om liegt. Dit is gewoon meteen echt goed en van hoog niveau. Ook het middengebied heeft niets meer van die vroegere hardheid en congestie en is tonaal correct en nauwkeurig met de juiste dosis muzikaliteit. Wederom erg goed. En dan het ‘gevreesde’ laag. Eerste indruk is dat het mooi diep doorloopt, veel (positieve) klankkleur heeft en dat het geweldig krachtig kan uithalen. Deze Q700 heeft daarmee buiten zijn tere en verfijnde kant, ook een heerlijk brute kant waardoor de veelzijdigheid van dit luidsprekersysteem tot ver buiten zijn prijsklasse kan reiken. Maar er is hier toch ook wel een maar. Het is weliswaar een maar die voor deze prijsklasse zondermeer acceptabel is, maar hij is er wel. Zoals verwacht gooit de vanuit budget oogpunt wat eenvoudige kastconstructie toch wel wat roet in het eten. De kast geeft de weergave van deze Q700 namelijk net wat teveel warmte mee. Hoe luider je speelt, hoe meer deze warmte toeneemt. Het nadeel hiervan is dat mede door het volle, genereuze maar op zich wel goed gedefinieerde laag, bepaalde kleinere huiskamers of ruimten met lage plafonds of schuine wanden, teveel kunnen worden aangesproken. Toch blijft deze laagkleuring doorgaans goed binnen de perken zodat zelfs contrabaspartijen bij grote ingewikkelde
klassieke werken, mooi worden gescheiden en geen brij worden. En dan de praktijk met echte muziek waarbij ik meteen maar start ga met een zeer moeilijk te nemen horde. Bring the Family van John Hiatt is muzikaal gezien een mooi staaltje van zowel goed gespeelde als behoorlijk goed klinkende rockmuziek. Maar door de pregnantie van het gelukkig wel zuiver en schoon opgenomen midden en hoog aangevuld met het drukvolle laag, is het voor veel luidsprekers toch al snel hun Waterloo. Maar zowel bij het prachtige en bekende ‘Have a little faith in me’ als het flink rockende ‘Memphis in the meantime’, laat dit KEF duo meteen zijn tanden zien. John staat namelijk vol overgave en bijna vastgenageld in het stereobeeld, zijn emotionele teksten te zingen. De sfeer per nummer verandert mooi hoorbaar, evenals de plaats van de instrumenten en de emotionele lading. Daarbij is de weergave op het diepste laag na, goed getimed en kun je zelfs heel duidelijk horen of hij
voor, op of bewust net na de maat zingt. Prima en heel goed. Als ik vervolgens opsta en door de kamer heen loop blijkt dat KEF echter nog niet alle eigenschappen en wat mindere kenmerken van het Uni-Q principe heeft kunnen ombuigen. Wanneer je staat is er namelijk nog steeds sprake van enig transparantieverlies en een lichte hoogafval. Omdat ik in een eerste testopstelling de luidsprekers tegen een lange wand heb staan, kan ik ook links en rechts buiten de luidsprekers lopen. En ook daar valt op dat er wederom van enig transparantieverlies sprake is. Het is wel veel minder dan vorige generaties Uni-Q luidsprekers en is nu zonder meer acceptabel, maar hoorbaar is het toch nog steeds wel. Mogelijk heeft dit wat te maken dat de middentoner nog niet over een helemaal vlak membraan beschikt waardoor de tweeter als het ware nog steeds in een soort van kom ligt? Volgende (sa)cd is één van mijn all time favorieten waarbij het gaat om het prachtige album Jotter’s Wife van
tested Wouter Planteijdt (Turtle Records TRSA0011). Voor mij is dit absoluut één van de beste albums van het Nederlandse Turtle Records label en is zowel in muzikaal als opnametechnisch opzicht een triomf voor het opnameteam bestaande uit Bert van der Wolf, Fir Suidema, Harry van Dalen en Michael van Polen. Deze opname is ijzingwekkend realistisch, erg ruimtelijk, dynamisch en luchtig maar dan wel met lucht en de klankkleuren van de opnamelocatie (Doopsgezinde kerk in Amsterdam). Op het juiste volume afgespeeld is het bijna 1:1 met de werkelijkheid. De cd laag is al erg fraai maar de sacd laag kan dit keer zelfs op een juiste speler nog beter klinken en dat vind ik opmerkelijk! De KEF Q700’s kwijten zich erg mooi van hun taak en het ruimtelijke plaatje wordt in een mooie 3D resolutie neergezet. Niet alleen tussen of achter de speakers maar ook daarbuiten en zo staat het ook op de opname. Bij het nummer ‘Sanctuary’ zijn veel aanhoudende akkoorden van het
prachtig inkleurende harmonium te horen en dat zijn precies die korte momenten dat de geringe kastkleuring in het laag weer even de kop opsteekt. Het is niet storend maar op zo’n moment ervaar ik het als net niet helemaal correct. Iets totaal anders maar wel een plaatje wat ik iedere serieuze audiofiel zou willen aanraden, is de Nordost system set-up & tuning disc (CD NOR TD1). Normaal ben ik helemaal niet zo’n fan van dat soort demoplaatjes, maar deze cd is echt anders en vooral erg nuttig en verhelderend. Naast de gebruikelijke inbrandtracks en witte en roze ruis, staan er ook speciaal samengestelde synthetische geluiden op in het 3D ruimtedomein bijzonder veel nut hebben bij zowel het correct opstellen van de luidsprekers als de luidsprekerkwaliteiten zelf. Het gaat hier om zogenaamde LEDR (Listening Environment Diagnostic Recordings) tracks en ze kunnen zowel breedte, diepte als zelfs hoogte laten horen! Hieruit bleek dat deze KEF’s behoorlijk gevoelig
zijn voor een nauwkeurige opstelling. Bij zowel teveel als te weinig indraaien maakte het geluid al snel sprongen en was er geen sprake meer van een vloeiend links/rechts, voor/achter of onder/ boven verloop. Maar eenmaal nauwkeurig opgesteld was het genieten van een zeer vloeiend en verfijnd verloop in alle drie de dimensies. Erg goed voor deze prijsklasse. Laatste te benoemen cd is een prachtige opname van dirigent Eiji Oue en het Minnesota Orchestra met één van mijn favoriete klassieke componisten, Igor Stravinksy met onder andere ‘Het gezang van de nachtegaal’, ‘De vuurvogel’ en ‘de Rite van de lente’ (Reference Recordings RR-70CD). Dit is zware kost voor iedere audioset. De opname is nagenoeg perfect, dat hoef je Keith Johnson niet te zeggen, maar om het geloofwaardig weer te geven is nog een hele kunst. Maar zoals verwacht presteert deze Q700 wederom boven zijn prijsklasse. Er wordt een mooi groot ruimtebeeld opgebouwd met geloof-
67
NEXT
Gebruikte componenten Luidsprekers
Master Contemporary C, Transmission Audio M1i
tested
Cd-Spelers
North Star Design T192 + Extremo DAC, Cyrus CD 8 SE, Cambridge Audio Topaz CD10, Naim CD5i
Geïntegreerde versterkers Unison Research Performance, Cyrus 8XP d Qx, Cambridge Audio Topaz AM10, Naim Nait 5i Audiorack
Finite Elemente Pagode Master Reference HD12
Interlinks
Siltech Royal Signature Empress, Sonore interlink, Siltech Classic Anniversary 330i en 770i, Nirvana SX
Digitale kabel
North Star Design White Gold I2S
Luidsprekerkabel
Nirvana SX, Siltech Classic Anniversary 770L, JK-Acoustics type III
Netkabels
Nirvana PC, Kemp Reference, Essential Audio Tools Current Conductor, Siltech Royal Signature Ruby Hill II
Stroomgroepen
3x volledig gescheiden met apart geslagen aardpin
Akoestische voorzieningen 4x RPG Modex Plate, 2x Acoustica Aplicata DAAD 4
68
en 2x Polifemo
waardige klankkleuren en zelfs het enorm wijde scala aan dynamische schakeringen, weten deze luidsprekers met weinig congestie en compressie weer te geven. Wat elektronicakeuze betreft valt er best de nodige eer te halen bij deze luidsprekers, maar ook al bij wat meer eenvoudige spullen die echter wel goed en stabiel (versterker) van kwaliteit moeten zijn, gaat het allemaal prima en word je niet afgestraft met een a muzikale klank. Om de maximale kwaliteit uit deze KEF’s te kunnen halen is het vooral van belang om een stabiele versterker te kiezen die het laag goed onder controle kan houden en in staat is een mooi groot en los ruimtebeeld met de nodige verfijning en oplossend vermogen neer te zetten.
dat echter wel en deze nieuwe Uni-Q loten zijn daadwerkelijk in staat om een zeer hoogwaardige en kwalitatief bevredigende weergave neer te zetten. Qua muziek zijn het homogene en evenwichtige alleseters die letterlijk met alle muziekstijlen in hun element zijn. Van Kabouter Plop kindermuziek, tot Herman van Veen, grote klassieke werken en house en hardrock aan toe. Daarbij klinkt het op zacht volume net zo mooi als luid. Heel luid gaat op zich ook goed, maar dan spelen de schijnbaar toch typerende eigenschappen van het Uni-Q principe, op subtiele wijze toch nog wat op en krijgt het geheel iets onrustigs. Ook blijft het systeem in mindere mate nog steeds wat gevoelig voor hoogafval en transparantieverlies bij het gaan staan of door de ruimte lopen. Maar daar staan anderzijds ook veel voordelen tegenover. Zo is het focusseren van instrumenten en artiesten samen met de realistische stereowerking en homogeniteit over praktisch het gehele frequentiebereik, zondermeer erg goed. Ook komt de weergave bij alle midden en hoogfrequenties uit dezelfde oorsprong waardoor zelfs ongewenste ruimtereflecties van uw woonkamer, evenwichtiger en meer natuurlijk zullen klinken en de totale weergave met meer realisme weergegeven kan worden. Dynamiek, expressie, definitie, transparantie, geloofwaardigheid, etc., zijn verder allemaal goed tot zeer goed waardoor ik als eindresultaat erg tevreden ben met deze mooie luidsprekers. Het is vooral verheugend dat deze nieuwe techniek nu eens eerst beschikbaar is gekomen voor mensen met een normaal budget en pas in een later stadium in de duurdere KEF modellen te vinden zal zijn. Samenvattend is deze Q700 een echt gunstig geprijsde aanrader die een buitengewoon goede prijs/kwaliteitsverhouding koppelt aan een weergave die op een veel hoger niveau speelt dan de aankoopprijs zou doen vermoeden. Tekst & fotografische bewerking: Werner Ero
Conclusie
De test met het eerste paar KEF luidsprekers wat ooit in mijn luisterruimte heeft gestaan is afgerond en ik mag wel zeggen dat het een waar genoegen is geweest. Het uiterlijk van deze Q700’s is evenals de afwerking voldoende netjes en adequaat maar anderzijds beslist niet uniek in deze prijsklasse. Maar de weergave, en daar gaat het uiteindelijk toch allemaal om, is
Fotografie: KEF PRIJZEN KEF Q700 (DONKER EIKEN, KERSEN EN WALNOOT) GP ACOUSTICS GMBH, TEL: +49 231 9860 320 E-MAIL: SALES@GPAEU.COM, WWW.KEF.NL
€ 699,- PER STUK
END