In gesprek met Antoinette Wijffels: ‘Licht leeft bij de gratie van donker’

‘Licht leeft bij de gratie van Donker’

‘Oh, mag ik je alsjeblieft neerzetten zoals je echt bent?’

In gesprek met Antoinette Wijffels

Zit Antoinette Wijffels eenmaal op haar praatstoel, dan spat het enthousiasme ervan af. Overal ziet ze verbanden, zonder daarbij de rode draad uit het oog te verliezen. Een gesprek met een vrouw die altijd haar eigen koers vaart, sámen met de wereld om haar heen.

Door > Mariska Tjoelker Fotografie > Floris Heuer

Op vrijdagmiddag net voor vijven gaat ineens de telefoon. Antoinette Wijffels. ‘Nou, wat ik nog even zeggen wilde…’ begint ze, ‘ik vond het een ontzettend leuk gesprek. Maar is er wel genoeg aandacht voor mijn partner en voor al die mensen met wie ik mijn werk doe? Het moet niet zo’n heldenverhaal worden, hoor…’

‘Met Lijm & Cultuur willen ze de wereld een beetje duurzamer en rechtvaardiger maken’

Ze had het al eerder gezegd: al die aandacht, voor haar hoeft het niet zo. Veel liever licht Antoinette Wijffels - samen met partner Rob van Koppen directeur/ eigenaar van Improve én van de monumentale locatie Lijm & Cultuur andere ideeën uit. Met Improve willen ze mensen met waardevolle kennis en ideeën beter voor het voetlicht brengen en met Lijm & Cultuur willen ze de wereld een beetje duurzamer en rechtvaardiger maken. ‘Iedereen is welkom met zijn of haar verhaal en met elkaar zorgen we ervoor dat dat verhaal iets in beweging zet. Want elke beweging, hoe klein ook, betekent verandering en elke verandering betekent dat er weer iemand over de muren van zijn eigen hokje durft te kijken. En dat is dus precies waar het ons om gaat,’ zegt ze zelf.

Van mijnbouw naar economie

Al in haar jeugd was Wijffels bezig met kennis vergaren: geologische formaties, waterbeheer, sociaaleconomische onderwerpen - alles had, én heeft, haar interesse. Haar moeder was een begenadigd fotografe die na de oorlog >

haar eigen zaak begon en haar vader was ingenieur met een eigen zaak; beiden werkten vanuit huis. Het beeld kreeg ze van haar moeder mee, het analytische en kritische heeft ze van haar vader. Toen Wijffels naar de universiteit ging, ontdekte ze dat meisjes en jongens niet zonder meer dezelfde dromen konden najagen. Dat begon al met haar studiekeuze: mijnbouw wilde ze doen. Die keuze zou in de praktijk echter wel betekenen dat ze daarna naar Canada, Noorwegen of Japan moest verkassen - de Nederlandse Mijnwet stond het vrouwen niet toe in deze bedrijfstak aan de slag te gaan.

Meen je dat?

‘Ja, dat is echt waar! Pas in de jaren 80 en 90 is dat veranderd. Ik ben dus maar economie gaan studeren.’ Ze grinnikt. ‘Wat dat betreft zijn we in Nederland nog niet erg opgeschoten, hoor. Het zijn hardnekkige patronen.’ Na haar afstuderen ging ze als consultant integraal waterbeheer aan de slag. Het was een functie op het snijvlak van milieu, economie, scheepvaart en offshore mijnbouw, vertelt ze. ‘De duurzame ontwikkeling voor het watersysteem Noordzee was mijn doel. Wat ik nu doe, is eigenlijk daar begonnen: hoe breng je je verhaal goed en helder voor het voetlicht.’

Je bent altijd een vrouw in een mannenwereld geweest. Is dat lastig?

‘Soms wel, ja. ‘Nee, je bent niet oud genoeg,’ of ‘Wie doet jouw boekhouding?’ of ‘Heb je daarvoor gestudeerd dan?’ - hoe vaak ik zulke opmerkingen niet te horen heb gekregen. En natuurlijk,’ zegt ze met een korte zucht, terwijl op haar gezicht een ondeugende grijns verschijnt, ‘ik toon ook wat jonger en ik ben ook enthousiast, dat weet ik allemaal heus wel. Maar ik ben inmiddels zestig en nog altijd zijn er mensen die dit soort opmerkingen maken!’

‘Laat mij af en toe even lekker even op de vloer werken, zeg!’

Desondanks heb je altijd je eigen plan getrokken. Nog voor je twintigste reed je op een truck en sjouwde je voor de disco van Rob en zijn maatjes rond met zware kisten vol apparatuur…

Ze begint te lachen en geeft glunderend toe dat ze dat nog steeds doet. ‘Elk jaar, bij de opbouw van North Sea Jazz. En dan loop ik daar, och, dan heb ik het zó naar mijn zin! Lekker uitlichten, jongens, zullen we het zus doen, zo doen - heerlijk! ‘Maar jij bent toch directeur, je hebt hier veertig man lopen,’ zeggen ze dan. Ja, dus? Mag ik alsjeblieft ook gewoon doen wat ik leuk vind? Laat mij af en toe even lekker op de vloer werken, zeg! Dit is wie ik ben, dit is wat ik leuk vind en daar gaat het toch om? Of je nou directeur bent of schoonmaker: iedereen moet gewoon zichzelf kunnen zijn.’

’Wij laten hier zien dat je cultureel ondernemerschap prima kunt combineren met zakelijk ondernemerschap’

Lijm & Cultuur: cultuur en ondernemerschap

Het gesprek vindt plaats op het gezamenlijke kantoor van Lijm & Cultuur en Improve, op het terrein van de oude lijm- gelatinefabriek in Delft die Rob en Antoinette kochten toen de fabriek zijn productieactiviteiten moest staken. ‘Voor Improve waren we op zoek naar een nieuwe locatie en toen stuitten we op de mogelijkheid om onze lang gekoesterde droom te verwezenlijken. Enerzijds zochten we een bedrijfspand voor Improve, anderzijds wilden we een eigen wereld creëren op basis van wat wij denken dat belangrijk is in het leven. Een plek waar geëxperimenteerd kan worden en waar kennis, cultuur en economie bij elkaar komen. Door het opzetten van Lijm & Cultuur is die droomplek ontstaan: het is een inspirerende mix van de culturele en de zakelijke wereld, een plek waar iedereen zich op zijn gemak voelt, waar nieuwe ideeën ontstaan en waar nieuwe verbindingen worden gelegd.’ Ze gebaart om zich heen: ‘Normaal gesproken zit hier van alles; kunstenaars, theatermakers, schrijvers, een groene kinderopvang, noem maar op. Wij hoopten dat mensen hier zouden komen vanwege de sfeer, dat ze zouden voelen hoe bijzonder het hier is. En dat is gelukt. Gasten zeggen vaak dat het hier zo fijn voelt en ik denk dat precies dát de kracht is. Daardoor ontstaat het gesprek, ontstaat de ruimte om samen iets nieuws te gaan doen. Kennis en cultuur vormen de kiem voor innovatie en zijn daarmee een voorwaarde voor economische groei. Cultuur wordt hierbij vaak over het hoofd gezien maar speelt een heel belangrijke rol, ook voor de mensen die alleen maar met kennis bezig zijn, zoals onze buren van de TU Delft. Met het concept van Lijm & Cultuur als niet-gesubsidieerde instelling wil ik laten zien dat cultuur een op zichzelf staande economische sector is. Dat mensen bereid zijn daarvoor te betalen, dat het zichzelf kan bedruipen, dat grote delen van de cultuursector de subsidieverslaving niet nodig hebben. Ik vind het zo zonde dat de culturele sector nog steeds niet als een economische sector van betekenis wordt gezien. Wij laten hier zien dat je cultureel ondernemerschap prima kunt combineren met zakelijk ondernemerschap. De zakelijke markt betaalt bij mij meer en daarmee financieren

wij de culturele wereld. En die culturele wereld treedt ook weer op voor onze zakelijke gasten. Al die lijntjes gaan heen en weer en alle kanten op. Bij Lijm & Cultuur zijn al zo ontzettend veel nieuwe dingen ontstaan, nieuwe verbanden, nieuwe verhalen, nieuwe onderzoeken maar ook nieuwe producten. Mensen die hier zijn gaan bloeien, bedrijfjes die hier zijn gestart, zaadjes die zijn geplant. Daar word ik heel gelukkig van.’

Je wilt mensen in beweging brengen, zei je al eerder. Hoe doe je dat?

‘Ik probeer iedereen die hier komt te verleiden om anders te kijken. Laat los hoe je denkt, al is het maar voor deze ene middag… Ik wil mensen een beetje uitdagen, ja. Kom hiernaartoe, stop je rugzakje vol met nieuwe ideeën, met andere zienswijzen, dompel je onder in onze georganiseerde chaos. Niet dat het hier een gekkenhuis is, zeker niet. Maar chaos mag er zijn, dat geeft ruimte aan creativiteit! Als jij met je collega’s ineens bedenkt dat je buiten wilt zitten: ga je gang, en help je me dan wel even met het sjouwen van de tafels en stoelen? En moet het scherm ook naar buiten? Prima, dan zetten we het scherm ook buiten. En waar iemand dan door getriggerd wordt - woorden, beelden, een voorstelling, een lied, deze plek - het maakt me niks uit. Ik hoop alleen maar dat diegene de volgende dag met andere ogen naar zijn eigen werk en activiteiten kijkt en voelt dat het tijd is om het anders te gaan doen. Daar gaat het me om, dat mensen in beweging komen.’

‘Inmiddels durf ik best te zeggen dat het echt zo werkt: geld volgt goede ideeën’

Zitten jullie klanten eigenlijk vast aan de locatie Lijm & Cultuur?

‘Nee, nee zeg! De ruimtes van Lijm & Cultuur zijn een instrument, net zoals de techniek van Improve een instrument is. Maar als ik met mensen praat over wat ze willen vertellen en wat ze willen bereiken, dan zeg ik net zo makkelijk dat een andere locatie beter bij hun boodschap past. Faciliteren kunnen we overal, dat is nooit een probleem. Veel mensen vinden dat bizar - hoezo andere locatie, hier leef ik toch van? Ja, dat klopt. Maar ik geloof dat het altijd goed komt als het idee goed is en als je op een goede manier met mensen samenwerkt. En weet je wat? Inmiddels durf ik best te zeggen dat het echt zo werkt: geld volgt goede ideeën.’

Je bent heel erg van het verbinden, mensen iets meegeven. Waar komt dat vandaan?

Het blijft even stil voor ze antwoord geeft. ‘Jeetje, dat weet ik niet. Mijn moeder maakte vroeger veel foto’s van families en kinderen en ze stond erom bekend dat ze de mensen wist te vangen zoals ze werkelijk waren, ongeacht wíe ze waren. En ik denk dat dat is wat ik ook probeer te doen, samen met mijn team. Ik ben altijd op zoek naar het antwoord op de vraag: wie zijn júllie, wat drijft júllie? Wat moet ik voor het voetlicht brengen om júllie goed te laten zien? Daar ontbreekt het vaak aan, vind ik. Vaak jeuken mijn handen, dan denk ik: oh, mag ik even, mag ik je alsjeblieft neerzetten zoals je écht bent? Want alleen dan komt de boodschap over en maak je verbinding met de toeschouwer.’

Kwetsbaar

Over echt gesproken, springt ze naar een voorbeeld uit de eigen praktijk: ‘Ik had hier een keer een bedrijf aan tafel. Ze wilden een groot feest voor alle medewerkers, ze hadden namelijk een slechte periode achter de rug. Hoezo >

20 JAAR ERVARING OP HET HOOGSTE NIVEAU 20 JAAR ERVARING OP HET HOOGSTE NIVEAU 20 JAAR ERVARING OP HET HOOGSTE NIVEAU WWW.XSAGA.NL DANZIGERKADE 9B AMSTERDAM 020-5606500

slechte periode, vroeg ik meteen. Bleek dat ze het nieuwe werken hadden ingevoerd, en dat was niet zo lekker gevallen. Zullen we daar dan nog wel even op terugblikken, stelde ik voor, maar nee, nee: feest moest het zijn. Dan is het aan mij om duidelijk te maken dat dat dus niet gaat. Je kunt niet met elkaar verder zonder aandacht te besteden aan de onderhuidse spanning die er leeft - zo’n feest kan nooit een écht feest worden. Uiteindelijk hebben we de medewerkers in teams opgesplitst en zelf filmpjes laten maken over wat het nieuwe werken voor hen betekent. De directie mocht zich nergens mee bemoeien en inhoudelijk reageren was ook verboden, ze mochten de filmpjes enkel op creativiteit beoordelen. Nou, waar die medewerkers mee terugkwamen! Prachtig! Die filmpjes hebben ervoor gezorgd dat er weer werd gelachen en er kwamen echte gesprek op gang: precies wat we wilden bereiken. Ik heb daar bewondering voor, hoor. Want zo’n directie stelt zich heel kwetsbaar op en daar is lef voor nodig.’

‘Samen dingen doen is de laatste jaren wel een beetje uit de mode geraakt’

Je bent een succesvolle zakenvrouw…

Wijffels schiet in de lach: ‘Ja, dat zeggen ze, ja. Ik zou dat van mezelf nooit zeggen, maar dat is wel zo, denk ik.’

… zie je jezelf ook als voorbeeld voor jongere vrouwen?

‘Tja…’ Wijffels zoekt naar woorden voor ze van wal steekt: ‘Het enige voorbeeld dat ik zou willen geven… ga het gewoon doen! Het is allemaal niet zo knap, echt niet. Het enige knappe is dat je doorgaat. Of je nou een succesvol ondernemer bent of een succesvol wetenschapper of een succesvolle moeder van vier kinderen of je bent een succesvolle sporter… dat wat jij belangrijk vindt, daar moet je voor gaan, ook als het even lastig wordt. Of je nou zes jaar over je studie doet, of acht jaar of helemaal niet studeert, wat doet dat ertoe? Laat dat toch los! De jongeren van nu leggen de lat zo ontzettend hoog, ze willen overal zo perfect in zijn. Dat hebben wij als generatie echt fout gedaan, vind ik. Iedereen is goed genoeg! We zouden elkaar meer ruimte moeten geven om dat te mogen leven. We hoeven het niet overal over eens te zijn. Maar we moeten wel een samenleving creëren waarin we sámen kunnen leven.’ Ze denkt even na, vervolgt dan: ‘Samen dingen doen is de laatste jaren wel een beetje uit de mode geraakt. Door corona leek er meer verbondenheid te ontstaan, maar nu het einde daarvan langzaam in zicht komt, begint ook de onderlinge competitie meteen weer. Heel ons systeem is gericht op competitie en dat heeft genoeg goede kanten, maar het is wel doorgeslagen. Je moet elkaar niet kapot willen concurreren. Ik ben ervan overtuigd dat we het niet redden met het idee van de sterkste die overblijft. Daarmee kunnen we onze samenleving niet in stand houden, dat maakt alles kapot. We hebben juist echte eerlijke verbinding nodig’.

Antoinette Wijffels

Antoinette Wijffels is – samen met partner Rob van Koppen – directeur van Improve en Lijm & Cultuur. Improve bedenkt en voert al 35 jaar innovatieve licht- en beeldconcepten uit voor uiteenlopende shows, festivals, evenementen en zakelijke bijeenkomsten. Lijm & Cultuur is als locatie de creatieve en soms ongrijpbare plek waar elke ontmoeting iets nieuws teweegbrengt. Daarnaast is zij voorzitter normcommissie evenementen bij het NEN, bestuurder bij de VPT (vereniging voor podium technologie) en zit namens de VPT bij de alliantie voor evenementenbouwers.

‘Als er iets unieks te beleven valt, dan zijn mensen tot veel

bereid’

Eerste fieldlab Evenement in het Beatrix Theater, het congres de verschillende bubbels gezien vanaf het podium, type 1= binnen-passief.

Interview Pieter Lubberts, programmamanager Fieldlab Evenementen

Door > Mahlee Plekker Fotografie > Studio Gambar

Het is - onder strakke voorwaarden - mogelijk verschillende typen evenementen te laten doorgaan met bijvoorbeeld 50-75% van de normale bezoekerscapaciteit. Dat is het advies dat Fieldlab Evenementen begin mei naar buiten bracht op basis van de eerste praktijktesten. Goed nieuws, maar nóg beter nieuws als je je realiseert wanneer deze testevenementen zijn gehouden. ‘Veel mensen vergeten dat deze resultaten gebaseerd zijn op de situatie vallend binnen het risiconiveau ‘zeer ernstig’’, zegt Pieter Lubberts, programmamanager Fieldlab Evenementen als we hem spreken begin mei. ‘Sneltesten zijn een gamechanger!’

50-75% van de normale bezoekerscapaciteit

Half april werden de eerste onderzoeksresultaten bekend van de testevenementen bij Jaarbeurs. Het ging om het Back2Live congres en de theatervoorstelling van Guido Weijers in het Beatrix Theater in Utrecht. Beide type 1-events, omschreven als binnen-passief. De belangrijkste uitkomst: zelfs in fase ‘zeer ernstig’, zou dit type 1-evenementen met de juiste maatregelen met 50% bezetting georganiseerd kunnen worden. Eind april werden deze resultaten gevolgd door het nieuws dat Fieldlab Evenementen het kabinet adviseert dat evenementen in de buitenlucht zoals sportwedstrijden onder strikte voorwaarden weer door kunnen gaan met 50-75% van de normale bezoekerscapaciteit. De belangrijkste voorwaarde? Het vooraf afnemen van een coronasneltest. De anderhalvemeterregel hoeft dan niet in acht te worden genomen.

Veiliger dan thuis bezoek ontvangen?

Pieter: ‘We hebben aan het begin van de reeks Fieldlab Evenementen de vraag gesteld: zou het veiliger zijn om naar een evenement te gaan dan om thuis bezoek te ontvangen? Theater- en voetbalwedstrijdbezoek blijkt dus ónder de veiligheidssituatie van het thuisblijven – met bijvoorbeeld alleen supermarktbezoek – te scoren. Met de juiste maatregelen kunnen evenementen een heel

Beatrix Theater - rij voor het omhangen van de tags.

veilige situatie voor hun bezoekers creëren. Sneltesten zijn een gamechanger. In die zin liggen de testresultaten dus gelukkig in de lijn der verwachting en zijn er eigenlijk geen opvallende resultaten.’

‘Met de juiste maatregelen kunnen evenementen een heel veilige situatie voor hun bezoekers creëren’

‘Huilend naar buiten

Wat misschien wél verrassend is, is de bereidheid om een mondkapje te dragen. Pieter: ‘Als je mensen een jaar geleden had gevraagd of ze evenementen zouden bezoeken met een mondkapje op, dan had niemand ja geantwoord. Nu is 96-98% bereid om dat mondkapje te dragen. Hetzelfde geldt voor de sneltest. Wie had daar een jaar geleden van gehoord? Nu willen mensen best een sneltest laten afnemen als dat betekent dat ze iets leuks kunnen gaan doen. In eerste instantie zagen we die bereidheid voor het bezoeken van een voetbalwedstrijd minder. Wedstrijdbezoekers wilden zo min mogelijk maatregelen, voetbal kijken kan ook thuis. Terwijl de theaterbezoeker als er iets unieks te bleven was, wel bereid is om zich aan verschillende maatregelen te houden. Uiteindelijk bleek bij beide groepen een enorm enthousiasme na hun bezoek. Sommige mensen kwamen huilend naar buiten. Als mensen iets moois kunnen meemaken, dan hebben ze hier echt wel iets voor over. Dat vond ik een van de meest hoopvolle resultaten voor de evenementenbranche.’

Fieldlab vs Testen voor Toegang

Ook de fase waarin de conclusies uit de eerdere onderzoeken toegepast zijn in opschalingstesten, is inmiddels gestart. Dat waren bijvoorbeeld de wedstrijd Nederland-Letland op 27 maart en de 3FM Awards bij TivoliVredenburg op 15 april. ‘We zijn met ID&T en MOJO nog aan het kijken naar een mooie manier om ook festivals goed te kunnen testen’, vertelt Pieter. ‘Voor begin en eind mei staan Mudmasters, een concert van Racoon, een marathon en het Eurovisie Songfestival op de planning. Bij de laatste kunnen we gaan testen met negen maal 3.500 bezoekers!’

Door verwarring tussen de Fieldlab Evenementen en het Testen voor Toegang verliep de overgang naar deze nieuwe fase minder vlekkeloos dan Pieter had >

Beatrix Theater - inchecken van het toegangsbewijs.

Voetbalwedstrijd, bubbel 3 - geen mondkapje, zitplaats vrij en placeren zelf regelen, horeca: wordt gebracht.

‘Als mensen iets moois kunnen meemaken, dan hebben ze hier echt wel iets voor over. Dat vond ik een van de meest hoopvolle resultaten voor de evenementenbranche’

Johan Cruijff ArenA, Nederland-Letland - verschillende bubbels. Type 3 = buiten actief.

Lunch cruises - borreL cruises - dinner cruises - transfers

Back to live festival Biddinghuizen - type 4, buiten actief festival.

gehoopt. Met name het 538 Koningsfeest waar 10.000 bezoekers welkom waren maar wat op het laatste moment afgeblazen werd, zorgde voor een omslag in het publieke sentiment. ‘Zonde en frustrerend, want Testen voor Toegang heeft niets met Fieldlab Evenementen te maken’, zegt Pieter. ‘Wij zijn al een jaar lang netjes de stappen van onze tijdlijn aan het aflopen en zijn al een jaar bezig om een goed alternatief te bieden.’

Opschalen maar!

Op dit moment is Fieldlab Evenementen bezig om de resultaten uit de eerste pilots te verwerken. Op basis van een twintig pagina’s tellend rapport met de onderzoeksopzet en de conclusies, heeft het ministerie van VWS een OMT-advies aangevraagd. ‘Dat advies wordt aangevraagd voor het besmettingsniveau waarin we ons nú bevinden’, vertelt Pieter. ‘Door in te zetten op dit niveau, kunnen bepaalde maatregelen op een bepaald moment hopelijk afgebouwd worden. Denk bijvoorbeeld aan het niet meer nodig hebben van een sneltest tijdens een theaterbezoek of congres in een ander besmettingsniveau.’ In de tussentijd wordt het format van dit rapport door Fieldlab Evenementen gebruikt voor een uitwerking van de andere typen events. ‘Voor het opschalen betekent dit dat we kijken hoe en of de bevindingen ook werken met grotere groepen, of we de bubbelgroottes kunnen aanpassen en bekijken we de infrastructuur’, vertelt Pieter. ‘Interessant is dat verschillende evenementen kunnen insteken als exacte kopie en we dus echt goed kunnen gaan vergelijken!’

Wanneer gaan we weer open?

Pieter moet lachen om de vraag wanneer gaan we weer opengaan. ‘Die vraag wordt me natuurlijk altijd gesteld, maar ik kan niet in een glazen bol kijken. Wat mij betreft is de definitie van ‘opengaan’ als we weer evenementen kunnen bezoeken, dus ook als dat met eventuele verminderde capaciteit of met bepaalde maatregelen is. Dat is tenslotte altijd ons uitgangspunt geweest. Wanneer we weer met 100% bezetting op een festival kunnen staan, dat weet ik niet. Ik hoop augustus? Natuurlijk zijn ook de verschillende mutaties van belang en moet het vaccinatieprogramma van demissionair minister Hugo de Jonge lopen zoals nu gesteld wordt. De invloeden van buitenaf zijn dus groot, maar ik hoop vanaf juni!’

Inchecken popfestival met CoronaCheck app.