De Bommelerwaard
Een korte geschiedenis
Altaar van Exomna gevonden in Alem (foto: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)
70 - Romeinen in Rossum In Rossum was tot de vierde eeuw na Christus een Romeins militair kamp of castellum gevestigd met de naam Grinnibus. Het kamp was strategisch gelegen op de plek waar Maas en Waal samenkomen. Grinnibus dat ook wel Grinnes wordt genoemd wordt al beschreven
door de Romeinse politicus en historicus Tacitus en staat tevens vermeld op de Tabula Pueteringeriana, een prachtige Romeinse landkaart uit het begin van onze jaartelling. In het gebied rond Rossum, Alem en Heerewaarden zijn veel resten van Romeinse bewoning gevonden waaronder een Romeins wijmonument.
Kasteel Ammersoyen door Cornelis Pronk (Rijksmuseum Amsterdam)
1354 - Kasteel Ammersoyen Het is niet helemaal duidelijk wanneer het kasteel is gebouwd, maar de eerste vermelding stamt uit 1354. Kasteel Ammersoyen is een zogenaamde waterburcht en bevat vier hoektorens en een voorburcht. Het kasteel, dat aanvankelijk aan de maas gelegen was, kwam door een wijziging van de loop verder af te liggen van de rivier. In tegenstelling tot de meeste kastelen, die in delen werden opgebouwd, werd kasteel Ammersoyen in een keer gebouwd. In 1873 kwam het kasteel in bezit van de kloosterorde der Clarissen. Nadat de
burcht in de oorlog zwaar beschadigd raakte kwam het in 1957 in handen van de stichting Geldersche Kasteelen die zorg droeg voor de restauratie.
1361- Slot Loevestein Rond 1360 laat Dirc Loef van Horne in de buurt van Poederoijen een kasteel bouwen op de plaats waar Maas en Waal samenkomen. Het slot, dat ligt op de grens van Gelre en Holland, komt vanwege de strategische ligging in handen van de graaf van Holland. Het huis wordt in korte tijd uitgebouwd tot kasteel. In de zestiende eeuw wordt het slot in gebruik genomen als gevangenis. De beroemdste gevangene is Hugo de Groot. De Groot, ook wel Grotius genoemd, wordt beschouwd als een van de grondleggers van het internationaal recht. Nadat hij in 1619 vanwege landverraad gevangen was gezet, wist hij in 1621 met behulp van een boekenkist te ontsnappen uit Slot Loevestein.
Slot Loevestein (foto Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Ansfriduscodex (foto Museum Catharijneconvent)
15e eeuw – Teisterbant In Kerkdriel staat een huis dat de naam Teisterband draagt. Deze naam is verbonden met het graafschap Teisterbant waartoe de Bommelerwaard in het verleden behoorde. Graaf Ansfridus, die in Driel zou hebben gewoond en in 995 bisschop van Utrecht werd, zou zijn
landgoed te Driel hebben geschonken aan klooster Hohorst. Ook is zijn naam verbonden met de Ansfriduscodex, die in het bezit is van het Catharijneconvent in Utrecht. Het slotachtige huis zoals we dat nu kennen stamt uit de vijftiende eeuw en heeft trapgevels en tongewelfde kelders.
1490 – Maarten van Rossum Maarten van Rossum werd omstreeks 1490 geboren. Na dienst te hebben gedaan voor de hertog van Gelre, trad Van Rossum in dienst van Karel V. Voor deze keizer ondernam hij veldtochten in Lotharingen, Artesië en Île de France. Van Rossum, die nimmer in het huwelijk trad, stond bekend als een bekwaam, maar wreed militair die vaak al brandschattend gebieden veroverde. In 1553 werd hij door Karel V aangesteld tot stadhouder van Luxemburg. Begin 1555 werd hij door diezelfde keizer aangesteld als hoofd van een leger in Givet. Hier raakte hij echter besmet met de pestbacterie en kwam als gevolg daarvan op 7 juni 1555 te overlijden. Het stadskasteel dat de krijgsheer rond 1535 liet bouwen in Zaltbommel huisvest thans het Maarten van Rossummuseum.
Maarten van Rossum (Afbeelding Mijn Gelderland)
Schilderij van Cornelis Springer: Die Kirche zu Zaltbommel, von der Nordseite gesehen
15e eeuw - Sint Maartenskerk De Sint Maartenskerk werd hoogstwaarschijnlijk ontworpen door de in Zaltbommel geboren Gisbert Schaik en werd opgetrokken in Nederrijns laatgotische stijl. De kerk, die grotendeels
in de 15e eeuw werd gebouwd, bestaat uit een driebeukig schip en een eenbeukig koor. De toren had aanvankelijk een spits en was zo’n 100 meter hoog. Na een aantal blikseminslagen in de 16e eeuw werd de toren vervangen door een kleiner exemplaar. Nadat ook deze toren in 1696 afbrandde als gevolg van blikseminslag kreeg de Sint Maartenskerk uiteindelijk de karakteristieke spitsloze toren zoals we die nu kennen.
Hedelse paardenmarkt (fotograaf onbekend)
1719 - Hedelse Paardenmarkt In dit jaar wordt voor het eerst melding gemaakt van een paardenmarkt in Hedel. De paarden- en beestenmarkt werd in de achttiende eeuw twee keer per jaar gehouden. In de beginjaren van de markt ging het vooral om handel in werkpaarden, na de toenemende mechanisatie richtte de markt zich met name op luxepaarden en pony’s. De paardenmarkt, waaraan ook een kermis is verbonden, trekt jaarlijks duizenden bezoekers.
Poldermolen Zuilichem (foto M.M.Minderhoud)
1720 - Poldermolen in Zuilichem De poldermolen in Zuilichem is een zogenaamde grondzeiler en stamt uit 1720. De watermolen had als taak om dit deel van de Bommelerwaard droog te houden. Met behulp van de molen werd het overtollige water naar de Maas afgevoerd. Ook na de komst van een stoomgemaal in 1855 bleef de molen in bedrijf. Door wijziging van de waterloop verloor de molen in 1949 zijn functie. De poldermolen, het laatst overgebleven exemplaar in de Bommelerwaard, werd een aantal malen gerestaureerd, waarbij onder meer een nieuw gevlucht werd aangebracht
1858 – Gerard Philips Gerard Philips wordt in Zaltbommel geboren als zoon van bankier Frederik Philips. Na de HBS studeert hij in 1883 af als werktuigbouwkundig ingenieur aan de Polytechnische School in Delft. Op 15 mei 1891 richten vader en zoon Philips in Eindhoven de firma Philips & Co op, die zich toelegt op de fabricage van gloeilampen. Gerard, die zich vooral bezig hield met natuurkundig onderzoek, legde met zijn jongere broer Anton de basis voor het bedrijf dat later zou uitgroeien tot een multinational. Ook was hij verantwoordelijk voor de oprichting van het Natuurkundig Laboratorium van Philips, dat de basis vormde voor de ontwikkeling van Eindhoven tot kenniscentrum.
1863 – Karl Marx in Zaltbommel In december 1863 bracht de beroemde Duitse filosoof Karl Marx een bezoek aan zijn in Zaltbommel wonende oom Lion Philips. Lion Philips was de vader van de oprichters van de Philips gloeilampenfabriek en was gehuwd met de zuster van de moeder van Marx. De auteur van Das Kapitaal en het Communistisch Manifest bezocht zijn familie meerdere malen en correspondeerde met hen over uiteenlopende onderwerpen. De bezoeken van Marx aan Zaltbommel werden ook ingegeven door andere overwegingen, want zijn oom voorzag de armlastige grondlegger van het Marxisme regelmatig van voorschotten op erfenissen.
Karl Marx (fotograaf onbekend)
1944- Verzet in Alem De Familie Klingen was woonachtig in Alem. Vader Jan Klingen was daar hoofdonderwijzer aan de katholieke lagere school. De familie Klingen maakte deel uit van het verzet. Op 23 september 1944 werd Jan Klingen door twee als Engelse militairen verklede Duitsers in zijn onderwijzerswoning in de val gelokt. In de veronderstelling dat hij te doen had met Engelse soldaten informeerde hij hen over de Duitse stellingen. Jan klingen werd daarop samen met zijn dochter Tilly en de uit Zaltbommel afkomstige Louis Boelen door de Duitsers gearresteerd en overgebracht naar Rossum. De volgende dag werden zij langs de weg naar Alem geĂŤxecuteerd. Aan deze weg, die later zou worden omgedoopt tot Jan klingenweg, staat nu een monument ter nagedachtenis aan deze gebeurtenis.
Hoofdmeester Jan Klingen in 1926. Zijn dochter Tilly staat tweede van links op de tweede rij (foto BHIC)
1958- De Bommelerwaard wordt groter De Bommelerwaard is omsloten door grote rivieren en heeft door de eeuwen heen te maken gehad met dijkdoorbraken en overstromingen. Een dreigende overstroming van de Bommelerwaard leidde in 1995 zelfs tot evacuatie. De rivierenloop werd niet alleen door de natuur, maar ook door de mens gewijzigd. Zo werd het gehucht Bern door de aanleg van de
Bergsche maas afgesneden van de Brabantse gemeente Heusden en kwam ook Alem in 1935 door een bochtafsnijding aan de Gelderse oever van de maas te liggen. In 1958 gingen beide plaatsen deel uitmaken van de provincie Gelderland.
Veerpont bij Alem (Foto Brabants Dagblad)
1996 – Opening Martinus Nijhoffbrug In januari 1996 werd de Martinus Nijhoffbrug geopend. De nieuwe brug verving de uit 1933 stammende waalbrug die een te kleine capaciteit had om het toegenomen wegverkeer op de A2 te kunnen verwerken. De brug, die ontworpen werd door Cor Kuilboer, kent een totale lengte van 990 meter. De overspanning van de brug werd gerealiseerd met behulp van een tuiconstructie. De brug die zes rijbanen heeft is 36 meter breed. Doordat de beide brugpeilers op het vaste land staan vormen zei geen belemmering voor het drukke scheepvaartverkeer op de waal.
De tuien van de Martinus Nijhoffbrug (foto Wikipedia)