benh xuat hien dich by Hoai Thuong

BEÄNH VAØ SÖÏ XUAÁT HIEÄN DÒCH

BOÄ MOÂN DÒCH TEÃ

BEÄNH ?

• •

Dis – ease : Moät tình traïng söùc khoûe xaáu ( WHO ) ?

Ñöôïc moâ taû :  Söï hö hoûng chöùc naêng sinh lyù cuûa moät cô quan hay thaønh phaàn cuûa cô theå ñöa ñeán moät tình traïng baát thöôøng ( do taùc nhaân beân ngoaøi , beân trong hay stress )  Beänh do roái loaïn söï caân baèng giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng hoï soáng

NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BEÄNH?



haäu quaû töø taùc ñoäng cuûa moät chuoãi bieán ñoåi beänh lyù töø beân trong cô theå ?



haäu quaû caùc taùc ñoäng do moät taùc nhaân naøo ñoù laøm xaáu ñi moái lieân quan giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng ?



haäu quaû cuûa söï xaâm nhaäp vaø nhaân leân cuûa moät maàm beänh kyù sinh vaøo cô theå ?



taùc ñoäng xaáu töø loái soáng (haønh vi söùc khoûe )

laøm

roái

loaïn

noäi

moâi

vaø

moâi

tröôøng soáng ? 

haäu quaû cuûa yeáu toá di truyeàn ?



söï töông taùc giöõa yeáu toá moâi tröôøng vaø

NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BEÄNH?

 Taát caû ñeàu ñuùng  Nhöng khoâng coù caâu traû lôøi hoaøn toaøn ñuùng

Quan nieäm veà ña nguyeân nhaân trong söï xuaát hieän beänh

LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNH

quaù trình dieãn tieán moät beänh treân moät ngöôøi theo thôøi gian maø khoâng coù baát kyø söï can thieäp naøo 

Haàu heát moãi beänh ñeàu coù lòch söû töï nhieân ñaëc tröng



Dieãn tieán naøy khaùc nhau tuøy beänh



Daáu hieäu ñaëc thuø vaø khung thôøi gian coù theå thay ñoåi tuøy ngöôøi



Dieãn tieán coù theå ngöng laïi do nhieàu yeáu toá

NHÖÕNG GIAI ÑOAÏN CUÛA LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNH

TIEÁP XUÙC

BIEÁN ÑOÅI BEÄNH LYÙ

THÔØI ÑIEÅM CHAÅN TRIEÄU ÑOAÙN CHÖÙNG BAÉT ÑAÀU

GIAI ÑOAÏN

CAÛM

BAÙN LAÂM

LAÂM SAØNG

HOÀI PHUÏC,

NHIEÃM

SAØNG

TAØN PHEÁ TÖÛ VONG

Lòch söû töï nhieân cuûa beänh Tiếp xúc

Gñ phaùt hieän tieàn laâm saøng

Beänh khôûi phaùt veà maët sinh hoïc

Gñ laâm saøng

Trieäu chöùng Chaån ñoaùn Ñieàu + trò

Phaùt hieän baèng saøng loïc

Viremia

LÒ CH SÖÛTÖÏNHIEÂ N CUÛ A NHIEÃ M HIV/AIDS Gñ CÑHT VAØ ARS

GÑ TRIEÄU CHÖÙNG

GÑ KHOÂNG TRIEÄU CHÖÙNG

Weeks

CD4 count

6 Years

AID S

CAÙC GIAI ÑOAÏN CUÛA LÒCH SÖÛ TÖÏ NHIEÂN CUÛA BEÄNH 1. GIAI ÑOAÏN CAÛM NHIEÃM : tieáp xuùc , tích tuï taùc nhaân gaây beänh ñeán möùc ñuû gaây ra beänh

- Taêng cholesterol huyeát thanh - Tieáp xuùc vi sinh vaät gaây beänh Yeáu toá nguy cô : taùc nhaân gaây beänh hoaëc yeáu toá taïo thuaän lôïi cho söï xuaát hieän beänh YTNC: moät thoùi quen caù nhaân hay phôi nhieãm yeáu toá moâi tröôøng (ñöôïc chöùng minh ) coù lieân quan ñeán söï gia taêng khaû naêng xuaát hieän beänh

- yeáu toá coù theå thay ñoåi ñöôïc - yeáu toá khoâng theå thay ñoåi ñöôïc

CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA BỆNH ĐỘNG MẠCH VÀNH

Có thể thay đổi được

Không thay đổi được

Y sinh học

Tăng huyết áp Rối loạn lipid máu Đái tháo đường

Tuổi Nam giới Tiền căn gia đình có bệnh động mạch vành

Hành vi

Hút thuốc lá

Đang có bệnh ĐMV

Lối sống

Ít họat động thể lực Chế độ ăn

Mãn kinh

CAÙC YEÁU YEÁU QUYEÁT ÑÒNH SÖÙC KHOÛE VAØ TAÙC ÑOÄNG CUÛA CHUÙNG LEÂN CAÙC BEÄNH MAÏN TÍNH

Yeáu toá kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, chính trò, moâi tröôøng  Toaøn caàu hoùa  Coâng nghieäp hoùa  Ñoâ thò hoùa  Laõo hoùa daân soá  Bieán ñoåi khí haäu

   

Yeâu toá nguy cô coù theå thay ñoåi ñöôïc Huùt thuoác laù Laïm duïng röôïu Dinh döôõng khoâng hôïp lyù Ít hoaït ñoäng theå löïc

Yeáu toá nguy cô khoâng thay ñoåi ñöôïc  Tuoåi  Giôùi  Ñaëc ñieåm di truyeàn

Caùc yeáu toá nguy cô trung gian  Taêng huyeát aùp  Taêng cholesterol maùu  Roái loaïn chuyeån hoùa lipide  Thöøa caân/beùo phì

Nhöõng beänh maïn tính chính  Beänh tim maïch  Beänh hoâ haáp maïn tính  Ñoät quî  Ung thö  Tieåu ñöôùng

2 . GIAI ÑOAÏN BAÙN LAÂM SAØNG : • Chöa xuaát hieän trieäu chöùng laâm saøng nhöng baét ñaàu coù nhöõng bieán ñoåi beänh lyù trong cô theå • - Hieän töôïng xô vöõa ñoäng maïch, beänh maïch vaønh • - Bieán ñoåi tieàn aùc tính (ung thö) Thôøi kyø uû beänh trong beänh laây Thôøi kyø tieàm aån trong beänh maïn tính

Ñaëc ñieåm :  Thôøi gian thay ñoåi tuøy beänh  Coù theå phaùt hieän baèng xeùt nghieäm  Chöông trình saøng loïc coù hieäu quaû ôû giai ñoaïn naøy

Nhiễm vi rút viêm gan E (hepatitis E virus Infection) Diễn biến HT học điển hình (typical serologic course) Các triệu chứng (symptoms)

IgG anti-HEV

ALT

Hiệu giá

IgM anti-HEV

(titer) Vi-rút trong phân Virus in stool

10 11 12 13

Số tuần sau phơi nhiễm (weeks after exposure)

• 3. GIAI ÑOAÏN LAÂM SAØNG (BEÄNH )

 Bieán ñoåi giaûi phaåu vaø chöùc naêng laøm xuaát hieän trieäu chöùng hoaëc daáu hieäu treân laâm saøng  Moãi beänh coù nhöõng trieäu chöùng vaø daáu hieäu rieâng  Dieãn tieán cuûa

beänh thay ñoåi

 Caùc theå laâm saøng : nheï , trung bình , naëng , toái caáp  Chaån ñoaùn töông ñoái deã daøng  Giai ñoaïn naøy coù nhieàu bieán chöùng - di chöùng

•4. GIAI ÑOAÏN

HOÀI PHUÏC , TAØN PHEÁ

•Coù hai daïng 

Hoài phuïc hoaøn toaøn



Di chöùng - taøn pheá

chuù troïng ñeán maát chöùc naêng hôn laø khieám khuyeát theå chaát

Nhöõng öùng duïng lòch söû töï nhieân cuûa beänh • Hieän töôïng taûng baêng trong chaån ñoaùn laâm saøng 1 ca SXH coù soác

9 ca soát SXH naèm vieän 80 ca khaùm SXHD ôû caùc PKKV

500 ca SXHD ñieàu trò taïi nhaø, chöa keå theå aån

Hieän töôïng taûng baêng cuûa beänh truyeàn nhieãm

Theå laâm saøng

eå

aå

Hieän töôïng taûng baêng cuûa beänh truyeàn nhieãm

700 Meningococcal disease 400 Pneumococcal disease

Người mang mầm bệnh/Người bệnh không triệu chứng

Dân số dthtn.dh.ttdam.4.10

700.000 Meningococci 1.200.000 Pneumococci

16.000.000 người 18

ÑAÙP ÖÙNG TEÁ BAØO Huyû teá baøo BIEÁN ÑOÅI THAÁY ÑÖÔÏC

BIEÁN ÑOÅI KHOÂNG THAÁY ÑÖÔÏC

Bieán ñoåi hoaëc roái loaïn chöùc bang teá baøo

Virus phaùt trieån chöa hoaøn taát

Tieáp xuùc khoâng xaâm nhaäp teá baøo

ÑAÙP ÖÙNG VAÄT CHUÛ Cheát Beänh naëng ñieån hình

BEÄNH COÙ TRIEÄU CHÖÙNG

Beänh Trung bình

Nhieãm truøng khoâng trieäu chöùng

THEÀ AÀN

Tieáp xuùc khoâng nhieãm truøng

HIEÄN TÖÔÏNG TAÛNG BAÊNG TRONG BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃM TRIEÄU CHÖÙNG LAÂM SAØNG sôûi : 90% quai bò : 66% baïi lieät : <

CAÙC GIAI ÑOAÏN DÖÏ PHOØNG DÖÏPHOØNG PHOØNG DÖÏ BAÄC11 BAÄC

GIAI ÑOAÏN CAÛM NHIEÃM

DÖÏPHOØNG PHOØNG DÖÏ BAÄC22 BAÄC

GIAI ÑOAÏN BAÙN LAÂM SAØNG

DÖÏPHOØNG PHOØNG DÖÏ BAÄC33 BAÄC

GIAI ÑOAÏN

GIAI ÑOAÏN HOÀI PHUÏC, TAØN LAÂM SAØNG PHEÁ, TÖÛ VONG

CAÙC GIAI ÑOAÏN DÖÏ PHOØNG

DÖ DÖPHOØNG PHOØNGBAÄC BAÄC 33

TÖÛ VON G

GÑ LAÂM SAØNG

DÖÏ DÖÏPHOØNG PHOØNG BAÄC BAÄC22

DÖÏ DÖÏPHOØNG PHOØNG BAÄC BAÄC11

GÑ GÑBAÙN BAÙNLAÂM LAÂM SAØNG SAØNG

GÑ GÑCAÛM CAÛMNHIEÃM NHIEÃM DÖÏ DÖÏPHOØNG PHOØNG BAÄC BAÄC00

CAÙC GIAI ÑOAÏN ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA BIEÄN PHAÙP DÖÏ PHOØNG

Toàn Toàndân dânsố số, , qua quachính chínhsách sách yytế tế

Toàn dân số, Nhóm chọn lọc Ngươì khỏe

DỰ DỰPHÒNG PHÒNGBẬC BẬC00

DỰ PHÒNG BẬC 1

Thiết Thiếtlập, lập,duy duytrì trì những nhữngđiều điềukiện kiệnítít nguy nguyhại hạinhất nhấtcho cho sức sứckhỏe khỏe

Ngăn bệnh trước khi xảy ra Giảm yếu tố nguy cơ

Dân Dânsố sốcó có nguy nguycơ cơcao cao Bệnh Bệnhnhân nhân

Bệnh nhân

DỰ DỰPHÒNG PHÒNGBẬC BẬC22

DỰ PHÒNG BẬC 3

Xác Xácđịnh địnhbệnh bệnh trong tronggiai giaiđoạn đoạn sớm sớm Điều Điềutrị trị, ,can canthiệp thiệp sớm sớm

Điều trị, ngăn ngừa biến chứng, hạn chế hậu quả xấu

Öùng duïng lòch söû töï nhieân cuûa beänh Caùc giai ñoaïn phoøng ngöøa Döï phoøng baäc 0 (Primordial prevention) Muïc ñích : Ngaên chaän xuaát hieän cuûa yeáu toá nguy cô töø moâi tröôøng, hoïat ñoâäng kinh teá -xaõ hoäi . . . trong moät daân soá chöa töøng phôi nhieãm vôùi yeáu toá naøy baèng caùch thieát laäp vaø duy trì caùc tình traïng giaûm thieåu caùc ñe doïa tôùi söùc khoûe Can thieäp tröôùc khi yeáu toá nguy cô phaùt trieån Caám saûn xuaát thuoác laù Ngaên ngöøa oâ nhieãm khoâng khí Giaùo duïc treû em khi coøn nhoû traùnh caùc haønh vi coù haïi söùc khoûe Söû duïng xaêng khoâng pha chì Xaây döïng nhöõng tieâu chuaån an toaøn thöïc phaåm

Bieän phaùp chính : giaùo duïc söùc khoûe caù nhaân vaø coäng ñoàng

Döï phoøng baäc I ( Primary prevention ) Muïc ñích: can thieäp tröôùc khi beänh xaûy ra Baûo veä ngöôøi khoeû maïnh khi chöa maéc beänh Giaûm möùc ñoä phôi nhieãm vaø taùc haïi khi tieáp xuùc vôùi nguyeân nhaân hay yeáu toá nguy cô Giaûm soá môùi maéc baèng caùch kieåm soaùt caùc yeáu toá nguy cô ñaëc tröng cuûa beänh Coù 2 höôùng: 

Toaøn boä daân soá ñeå laøm giaûm nguy cô trung bình (chieán löôïc soá ñoâng)



Nhöõng ngöôøi coù nguy cô do keát quaû cuûa moät phôi nhieãm ñaëc bieät

Ví duï Uoáng vac xin Sabin ñeå ngöøa beänh baïi lieät Cho treû uoáng Vitamin A Muoái coù Iode ngöøa caùc roái loaïn do thieáu Iode

• Döï phoøng baäc II (Secondary prevention ) • Muïc ñích : taùc ñoäng vaøo soá hieän maéc , can thieäp ôû giai ñoaïn tieàm taøng vaø khôûi phaùt cuûa beänh ñeå ñieàu trò sôùm , phuïc hoài nhanh vaø laøm giaûm : •

Ruùt ngaén dieãn tieán beänh

•

Bieán chöùng, di chöùng

•

Ngaên chaän dieãn tieán maõn tính vaø töû vong

• Noäi dung chính : •

Chaån ñoaùn sôùm

•

Ñieàu trò thích hôïp

•

Döï phoøng baäc II (Secondary prevention )

 Taùc ñoäng vaøo giai ñoaïn baùn laâm saøng vaø thôøi ñieåm chaån ñoaùn  Muïc tieâu : giaûm soá hieän maéc , ruùt ngaén thôøi gian beänh  Yeâu caàu : beänh coù giai ñoaïn baùn laâm saøng coù theå phaùt hieän ñöôïc vaø ñieàu trò coù hieäu quaû , ít toán keùm vaø ngaên ñöôïc beänh phaùt trieån ñeán giai ñoaïn nghieâm troïng hôn 

Khaùm ñònh kyø phaùt hieän vaø ñieàu trò suy dinh döôõng giai ñoaïn sôùm



Kieåm tra thò löïc treû em



Ñinh löôïng Hemoglobin/maùu ôû baø meï mang thai



Laøm phieán ñoà teá baøo aâm ñaïo ñeå saøng loïc ung thö coå töû cung ôû phuï nöõ > 45 tuoåi

•Döï phoøng baäc III (Tertiary prevention ) Muïc ñích : Can thieäp ñeå ngaên chaän haäu quaû xaáu , giaûm ñoä traàm troïng caùc bieán chöùng , di chöùng . Giaûm suy yeáu , taøn taät vaø hoå trôï beänh nhaân töï ñieàu chænh ñeå thích öùng vôùi beänh Giaûm töû vong vaø caùc vaán ñeà gaây ra do nhöõng beänh khoâng theå ñieàu trò khoûi hoaøn toaøn Noäi dung chính : ñieàu trò vaø phuïc hoài chöùc naêng

Ví duï:

 Ñieàu trò giai ñoaïn sau cuûa beänh  Phuïc hoài chöùc naêng vaø ñöa treû bò lieät hoaø nhaäp vaøo coäng ñoàng  Chaêm soùc chaán thöông, taøn pheá sau beânh hay tai naïn  Chaêm soùc beänh nhaân AIDS vaø naâng ñôõ gia ñình

Söï xuaát hieän dòch TAM GIAÙC DÒCH TEÃ HOÏC

TAÙC NHAÂN

TUÙC CHUÛ

MOÂI TRÖÔØNG

TUÙC CHUÛ

MOÂI TRÖÔØNG

TAM GIAÙC DÒCH TEÃ HOÏC CUÛA BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃM

TAÙC NHAÂN

KYÙ CHUÛ

MOÂI TRÖÔØNG

H A

A = Taùc nhaân H = Kyù chuû E = Moâi tröôøng

A H

E A

H A

A H

Söï töông taùc giöõa taùc nhaân, kyù chuû vaø moâi tröôøng

Vaøi tình huoáng ñöa ñeán söï xuaát hieän dòch  Xuaát hieän moät taùc nhaân gaây beänh môùi  Gia taêng ñoäc löïc hoaëc khaû naêng gaây beänh cuûa taùc nhaân  Thay ñoåi tính caûm thuï (mieãn dòch quaàn theå ) trong coäng ñoàng  Xuaát hieän caùc yeáu toá laøm taêng söï tieáp xuùc hoaëc taêng khaû naêng xaâm nhaäp ôû ngoõ vaøo  Bieán ñoåi moâi tröôøng laøm taêng khaû

DAÂY CHUYEÀN LAÂY

ÖÙNG DUÏNG CUÛA DAÂY CHUYEÀN LAÂY: CAÙC KHAÂU CAN THIEÄP

CAÙCH LAÂY VAÄT VAÄT CHUÛ CHUÛ Ngoõ ra

TAÙC NHAÂN

Gioït nöôùc boït Vectô trung gian Vaät chuyeân chôû Khoâng khí

TUÙC CHUÛ CAÛM THUÏ Ngoõ vaøo

THZ kind likt varken

4.10.ttdam

Influenzavirus –> aerosols –> flu

4.10.ttdam

SÖÏ XUAÁT HIEÄN BEÄNH THAØNH DÒCH MÖÙC ÑOÄ BEÄNH MÖÙC NEÀN MÖÙC ÑOÄ

ca leû teû löu haønh löu haønh cao dòch ñaïi dòch

NHÖÕNG MOÂ HÌNH DÒCH 

Traän buøng phaùt nguoàn chung

 Buøng phaùt nguoàn ñieåm : lieân tuïc – khoâng lieân tuïc 

Nhaân roäng



Hoån hôïp

No. of cases of a disease

Endemic (dịch lưu hành) Epidemic (dịch bùng phát)

Endemic

Epidemic

Time

Dr. Pratap Singhasivanon

Infectious Disease Epidemiology / Page 38

CAÙC GIAI ÑOAÏN CUÛA ÑAÏI DÒCH CUÙM

MÖÙC ÑOÄ 5 – 6 MÖÙC

GÑ

ÑOÄ 4

SAU ÑÆNH

MÖÙC ÑOÄ 1- 3

ÑAÏI DÒCH

Möùc ñoä 1: khoâng coù

Laây

virus ôû ñoäng vaät coù

töø

theå laây cho ngöôøi

thuù -

Möùc ñoä 2: coù theå

ngöôøi

laây cho ngöôøi nhung

khoâng maïnh

ngöôøi

Möùc ñoä 3: laây sang

-ngöôøi

ngöôøi töøng nhoùm

, dòch

nhoû , khoâng laây töø

nhoû

ngöôøi sang ngöôøi

GÑ SAU

Möùc ñoä 5: Laây töø ngöôøi -ngöôøi , ít nhaát 2 nöôùc ôû 1 vuøng ñòa lyù . Nguy cô ñaïi dòch . Möùc ñoä 6: Ñaïi dòch

Qua ñænh , soá ca giaûm daàn . Nguy cô coù soùng môùi

Soáá ca trôû laïi bình thöôøng theo muøa

Ñöôøng cong dòch buøng phaùt ñieåm

Incidence

Soá trung vò Thôøi gian uû beänh trung bình

Thôøi ñieåm tieáp xuùc

Th .g uû beänh toái thieåu Thôøi gian uû beänh toái ña

Soáca

Ñöôøng cong dòch –moät nguoàn ñieåm Point Source Epidemic 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 0

120

150

180

Giôø

Ñöôøng cong dòch buøng phaùt nguoàn Common Source Epidemic In

Ca ñaàu tieân

Ca cuoái

Ñöôøng cong dòch taûn phaùt In Khoaûng caøch ñôït beänh

Ca ñaàu tieân

Uû beänh trung bình