DÒCH TEÃ HOÏC MOÂ TAÛ
BM.DÒCH TEÃ - KHOA YTCC SÑH.TTÑ. 1 dthmt.sdh.10.ttdam
MUÏC TIEÂU
1.
2.
3.
Moâ taû tình traïng söùc khoeû , xu theá beänh töø ñoù tìm hieåu veà yeáu toá nguy cô vaø vaán ñeà söùc khoûe cuûa coäng ñoàng Cung caáp döõ kieän ñeå laäp keá hoaïch y teá , ñaùnh giaù hieäu quaû Hình thaønh giaû thuyeát ñeå caùc nghieân cöùu phaân tìch xaùc ñònh nguyeân nhaân vaø yeáu toá nguy cô cuûa beänh 2
dthmt.sdh.10.ttdam
Quan ñieåm cuûa DTH : Beänh khoâng xuaát hieän ngaãu nhieân maø luoân luoân laø haäu quaû töø nguyeân nhaân naøo ñoù
Nghieân cöùu moâ taû ? - moâ taû hình thaùi xuaát hieän moät vaán ñeà söùc khoeû - moâ taû möùc ñoä vaø söï phaân boà cuûa beänh trong daân dthmt.sdh.10.ttdam
ñieåm veàà :
soá theo caùc ñaëc 3
CAÙC THIEÁT KEÁ NGHIEÂN CÖÙU CUÛA DTH MOÂ TAÛ
NGHIEÂN CÖÙU TÖÔNG QUAN (NC SINH THAÙI )
Moâ taû moái lieân quan giöõa beänh vaø caùc yeáu toá quan taâm Ñôn vò quan saùt laø daân soá Bieán soá ño löôøng laø trò soá trung bình cuûa toaøn daân soá :
soá ño beänh taät soá ño phôi nhieãm Soá ño veà kinh teá xaõ hoäi ( ecomomic development) dthmt.sdh.10.ttdam
4
Nghieân cöùu töông quan
Tyû suaát cheát beänh ÑMV/1.000/10 naêm so vôùi % calo töø môõ baûo hoøa trong khaåu phaàn cuûa daân soá trong 7 nöôùc
Nguoàn: Seven countries: A multivariate Analysis of Death and Coronary Heart Disease. A Keys.Cambridge.1980
Y = - 83 + 25.1 X r = 0.84
E
600
na êm
ty ûs ua át c he át d o ÑMV/1 .0 0 0 /1 0
800
U
400 N G
M
R
D
200
T O
V
B
W
C Z
S
K
0 0
5
10
15
% calories töømôõbaûohoøa
20
25
5 dthmt.sdh.10.ttdam
SÔ ÑOÀ DIEZ-ROUX VEÀ HIEÄN TÖÔÏNG NGUÏY BIEÄN SINH THAÙI
Daân soá A:
Thu nhaäp trung bình 23.940 USD
Tyû suaát chaán thöông do TNGT 4/7 = 57%
10.500
34.500
28.500
12.200
45.600
17.500
19.800
38.000
26.400
22.700
20.500
Daân soá B: Thu nhaäp trung bình: 22.430 USD Tyû suaát chaán thöông do TNGT 3/7 = 43%
12.500
32.500
24.300
10.000
14.300
Daân soá C: Thu nhaäp trung bình 21.410 USD Tyû suaát chaán thöông do TNGT 2/7 = 29%
28.700
30.200
13.500
23.500
10.800
Nghieân cöùu sinh thaùi: töông quan thuaän, thu nhaäp caøng cao, tyû suaát bò tai naïn giao thoâng caøng lôùn
Nghieân cöùu ôû möùc caù theå chung cho caû 3 daân soá: töông quan nghòch Nhoùm bò tai naïn giao thoâng coù thu nhaäp trung bình laø 13.230 USD Nhoùm khoâng bò tai naïn giao thoâng coù thu nhaäp trung bình laø 32.310 USD
6
Nghieân cöùu töông quan
Öu ñieåm
Böôùc ñaàu tìm hieåu moái lieân quan
Thöïc hieän nhanh , ít toán keùm
Thoâng tin saún coù
Haïn cheá
Khoâng coù khaû naêng suy dieãn keát quaû leân
töøng caù nhaân (hieän töôïng nguïy bieän sinh thaùi )
Khoâng kieåm soaùt ñöôïc yeáu toá gaây nhieãu
Khoù keát luaän cho duø keát quaû cho thaáy coù lieân
quan dthmt.sdh.10.ttdam
7
CAÙC THIEÁT KEÁ NGHIEÂN CÖÙU CUÛA DTH MOÂ TAÛ
BAÙO CAÙO TÖØNG CA - BAÙO CAÙO TÖØNG CHUØM BEÄNH
Böôùc ñaàu nhaän dieän ñaëc ñieåm moät beänh môùi Moâ taû moät tröôøng hôïp beänh khaùc thöôøng Moâ taû haäu quaû moät phôi nhieãm ñaëc bieät
BAÙO CAÙO HAØNG LOAÏT CA
Böôùc ñaàu xaùc ñònh dòch Moâ taû caùc bieán soá dòch teã vaø laâm saøng cuûa loaït beänh ñaëc bieät
ÖU ÑIEÅM: HAÏN CHEÁ:
phaùt hieän beänh moâ taû ñaëc ñieåm vaø yeáu toá phôi nhieã khoâng coù nhoùm so saùnh 8
dthmt.sdh.10.ttdam
Baùo caùo cuïm beänh
Moâ taû ñaëc ñieåm dòch teã cuûa 10 ca beänh cuùm gia caàm thaùng taïi Vieät Nam
Nguoàn: Avian Influenza A (H5N1) in 10 patients in Viet 9 Nam, NEJM. Vol 350 Mar.2004
Baùo caùo cuïm beänh Moâ taû ñaëc ñieåm laâm saøng cuûa 10 ca beänh cuùm gia caàm thaùng taïi Vieät Nam
Nguoàn: Avian Influenza A (H5N1) in 10 patients in Viet Nam, NEJM. Vol 350 Mar.2004
10
NGHIEÂN CÖÙU CAÉT NGANG
Loaïi nghieân cöùu moâ taû thöôøng duøng (khaûo saùt , ñieàu tra ) thöïc hieän treân moät daân soá Soá ño ñeå moâ taû laø tyû leä Hai yeáu toá “beänh " vaø “tieáp xuùc ” (phôi nhieãm ) cuøng ñöôïc ghi nhaän cuøng moät luùc Moâ taû söï phaân boá beänh taät vaø caùc yeáu toá quyeát ñònh söùc khoeû trong daân soá
SÔ ÑOÀ THIEÁT KEÁ NGHIEÂN CÖÙU CAÉT NGANG
DAÂN SOÁ NGHIEÂN CÖÙU
Choïn daân soà Choïn maãu
MAÃU NGHIEÂN CÖÙU Thu thaäp döõ kieän Phaân tích döõ kieän
PN + B+
PN + B-
PN B+
PN B-
XAÂY DÖÏNG TÖØ KEÁT QUAÛ
GIAÛ THUYEÁT CUÛA NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ
Moâ taû döõ kieän: Khaûo saùt 2 nhoùm coâng nhaân maéc vaø khoâng maéc beänh ñoäng maïch vaønh , moâ taû söï phaân boá cuûa bệnh theo caùc yeáu toá cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät veà tuoåi , giôùi , cheá ñoä aên , tình traïng kinh teá xaõ hoäi vaø caùc yeáu toá khaùc , ngoaïi tröø nhoùm coâng nhaân lao ñoäng tænh taïi coù tyû suaát maéc beänh cao hôn nhoùm thöôøng xuyeân lao ñoäng theå löïc Giaû thuyeát : Hoaït ñoäng theå löïc laøm giaûm nguy cô maéc
dthmt.sdh.10.ttdam
13
Mô tả dữ kiện , giả thuyết?
dthmt.sdh.10.ttdam
sung
14
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Phöông phaùp sai bieät (The Method of Difference )
Coù söï khaùc bieät veà tyû suaát maéc beänh ôû 2 nhoùm daân soá
Ôû hai nhoùm ñeàu coù caùc yeáu toá gioáng nhau , ngoaïi tröø moät yeáu toá X
Giaû thuyeát: tyû suaát beänh bieán ñoåi do söï thay ñoåi cuûa yeáu toá X , yeáu toá naøy theå laø caên nguyeân hoaëc yeáu toá goùp phaàn gaây beänh dthmt.sdh.10.ttdam
15
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ
dthmt.sdh.10.ttdam
Moâ taû döõ kieän : Khaûo saùt tình hình beänh taät ôû raát nhieàu nôi bò oâ nhieãm khoâng khí cho thaáy ôû caùc nôi naøy tyû leä caùc beänh hoâ haáp maïn tính (vieâm pheá quaûn maïn , khí pheá thuûng . . ) ñeàu raát cao Giaû thuyeát : OÂ nhieãm khoâng khí laø yeáu toá goùp phaàn vaøo söï xuaát hieän caùc beänh veà hoâ haáp
16
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Phöông phaùp ñoàng thuaän (The Method of Agreement )
Soà lieäu cho thaày ôû nhieàu daân soá coù soá maéc beänh cao luoân hieän dieän yeáu toá X
Giaû thuyeát: Yeáu toá X laø yeáu toá chung lieân quan ñeán beänh
dthmt.sdh.10.ttdam
17
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ
Moâ taû döõ kieän :
Nhieàu ñieàu tra cho thaáy tyû suaát maéc beänh COPD , vieâm pheá quaûn maïn tính vaø ung thö phoåi gia taêng theo soá ñieáu thuoác huùt haèng ngaøy
Giaû thuyeát : Huùt thuoác laù laø yeáu toá lieân quan ñeán caùc beänh noùi treân 18
dthmt.sdh.10.ttdam
dthmt.sdh.10.ttdam
19
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Phöông phaùp bieán ñoåi song haønh (The method of Concomitant Variation )
Tyû suaát maéc beänh thay ñoåi Möùc ñoâ phôi nhieãm vôùi moät yeáu toá X thay ñoåi Söï thay ñoåi naøy song haønh vôùi nhau
Giaû thuyeát : Yeáu toá X laø yeáu toá caên nguyeân hoaëc yeáu toá goùp phaàn gaây beänh 20 dthmt.sdh.10.ttdam
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Khaûo saùt YTNC beänh maïch vaønh (Nguoàn : Möùc ñoä Lieân quan maïnh (RR >4) Lieân quan vöøa (RR 2 - 4)
Lieân quan yeáu (RR < 2)
Yeáu toá nguy cô Khoâng Cao huyeát aùp (≥ 140/90 mmHg ) Huùt thuoác laù
Newschaffer et al )
PAR %
Cholesterol cao (≥ 200 mg /dL ) Tieåu ñöôøng (Glucose ≥ 140 mg /dL )
25 (20-29) 22 (17-25) 43 (39-47) 8 (1-15)
Beùo phì ( BMI > 27.3 – 27.8 kg /m 2) Ít hoaït ñoäng theå löïc Huùt thuoác thuï ñoäng Stress , röôïu , nhieãm truøng
17 (7-32) 35 (23-46) 18 (8-23) -
Homocysteine cao Coù theå lieân quan
21 dthmt.sdh.10.ttdam
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ
Moâ taû soá lieäu : Nhieàu baùo caùo cho thaáy yeáu toá nguy cô gaây töû vong ôû beänh nhaân tim maïch goàm : tính chaát di truyeàn , cheá ñoä aên , möùc ñoä stress , hoaït ñoäng theå löïc , môõ maùu . . Qua moâ taû söï phaân boá cuûa chuùng treân nhoùm beänh cho thaáy taùc ñoäng cuûa moãi yeáu toá khaùc nhau
dthmt.sdh.10.ttdam
Giaû thuyeát : Duøng phöông phaùp thoáng keâ (ví duï hoài quy ña bieán ) ñeå xaùc ñònh taùc ñoäng cuûa 22 töøng yeáu toá vaø yeáu toá naøo maïnh nhaát
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Phöông phaùp thaëng dö (The method of Residues )
Xaây döïng moái lieân quan giöõa yeáu toá coù khaû naêng gaây beänh , ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa töøng yeáu toá , laøm pheùp tröø daàn taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá ñoù
Giaû thuyeát : Yeáu toá taùc ñoäng maïnh nhaát coù theå laø yeáu toá nguy cô chính 23
dthmt.sdh.10.ttdam
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ
Moâ taû soá lieäu : Baùo caùo moâ taû nhieàu ca beänh môùi vôùi trieäu chöùng töông töï nhö caùc beänh nhieãm ñöôøng hoâ haáp do vi khuaån hay virus nhöng trieäu chöùng naëng , töû vong nhanh hôn (SARS )
Giaû thuyeát : Taùc nhaân gaây beänh môùi coù theå laø moät virus hay vi khuaån trong caùc nhoùm gaây beänh ñöôøng hoâ haáp , caùch laây truyeàn qua daïng droplet : xaùc ñònh ñöôïc SARS Co -virus vaø ñöa ra 24 bieän phaùp phoøng ngöøa
dthmt.sdh.10.ttdam
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Phöông phaùp loaïi suy (The method of Analogy )
Moâ taû trieäu chöùng vaø döõ kieän dòch teã cuûa moät beänh chöa bieát nguyeân nhaân Caùc döõ kieän naøy coù nhieàu ñieåm töông ñoàng veà laâm saøng vaø hình thaùi xuaát hieän vôùi moät loaïi beänh ñaõ bieát
Giaû thuyeát : Taùc nhaân gaây beänh môùi vaø caùch laây töông töï nhö taùc nhaân gaây beänh ñaõ bieát 25
dthmt.sdh.10.ttdam
XAÂY DÖÏNG GIAÛ THUYEÁT TÖØ NGHIEÂN CÖÙU MOÂ TAÛ Phöông phaùp thực nghiệm
dthmt.sdh.10.ttdam
26
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ NGÖÔØI
Vì beänh khoâng xaûy ra ngaãu nhieân :
Beänh deã phaùt trieån ôû nhoùm ngöôøi naøo , beänh khoâng xaûy ra ôû nhoùm ngöôøi naøo ? Coù yeáu toá gì baát thöôøng hoaëc khaùc bieät ôû nhöõng nhoùm naøy ? 27 dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ TUOÅI Tuoåi : yeáu toá cô baûn khi moâ taû tình traïng beänh taät
dthmt.sdh.10.ttdam
Tyû suaát maéc cuûa beänh maïn tính taêng theo tuoåi Nhieàu beänh nhieãm truøng , tyû suaát maéc ôû treû em cao Moät soá beänh coù tyû suaát maéc theo tuoåi coù 2 ñænh , phaûn aûnh söï khaùc nhau trong cô cheá sinh beänh (beänh
28
MOÂ TAÛ ÑAËC ÑIEÅM VEÀ NGÖÔØI Tyû suaát maéc hoäi chöùng Down theo tuoåi cuûa meï ôû Thuïy Ñieån.1968-1970 vaø Jerusalem.1964-1970 Nguoàn: Hook and Linksjo (1979), Harlap (1974)
Soáca beä nh/1.000 ca sinh
100
Thuïy Ñieå n Jerusalem
10
1
0.1 16 dthmt.sdh.10.ttdam
21
26
31
36
41
46
51
Tuoå i meï
29
MOÂ TAÛ ÑAËC ÑIEÅM VEÀ NGÖÔØI Soá môùi maéc /1.000.000 theo tuoåi cuûa beänh Hodgkin trong daân soá da traéng ôû Brooklin , 19431957 Nguoàn: Mac Mahon. Cancer 10.1957
Soámaé c/1.000.000
60 50 40 30 20 10 0 5
10 15 20
25 30
35 40 45
50 55
60 65 70
75
Tuoå i phaù t beä nh (naê m) 30 dthmt.sdh.10.ttdam
Swine Influenza A(H1N1) Mexico Confirmed Case Distribution, by Age As of June 09, 2009
No. Confirmed Cases
Total Number of Confirmed Cases = 6,241*
2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0
1776
1720
1191
638 476 273
0-9
10-19
20-29
30-39
40-49
50-59
127
60+
40
NA
Age Group *NOTE: 54 confirmed cases not included
Source: Secretaria de Salud, Mexico 31
Swine Influenza A(H1N1) Mexico Confirmed Cases & Death, by Age Groups As of June 09, 2009 Total Number of Confirmed Cases = 6,241* Deaths = 108 71.3% Deaths
Deaths
No. of Deaths
Fem ale: 51.9%
%
16
100
14
90 80
12
70
10
60
8
50 40
6
30
4 2
12 2.8
3.7
6.5
12
9.3
20
13.9 7.4
3.7
8.3
8.3
5.6 1.9
0.9
0
0.9
1.9
Case-Fatality (%)
Male : 48.1%
10 0
>75
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
1-4
<1
Age Group *NOTE: 43 confirmed cases not included dthmt.sdh.10.ttdam
Source: Secretaria de Salud,
32
Moâ taû ñaëc ñieåm veà ngöôøi : Tyû suaát gaûy xöông do loaõng xöông ôû phuï nöõ , phaân boá theo tuoåi
Soámôù i maé c / 100.000 maê m ngöôø i
Nguoàn:Cooper & Melton.1992
3500 3000
Xöông ñuø i
2500 2000
Coä t Soá ng
1500 1000
Coåtay
500 0 35-38 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-85
85+
Tuoå i 33
dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ- TUOÅI
Tuoåi taùc ñoäng leân khaû naêng maéc beänh coù theå do :
dthmt.sdh.10.ttdam
khaû naêng mieãn dòch tính nhaïy caûm vôùi beänh thôøi gian tieáp xuùc tích luyõ vaø thôøi gian daãn beänh thay ñoåi sinh lyù theo tuoåi vai troø ñoàng hoà sinh hoïc vaø bieán ñoåi gen khaùc bieät veà taâm lyù
34
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ – GIÔÙI TÍNH Yeáu toá sinh hoïc vaø caùc yeáu toá khaùc taùc ñoäng leân khaû naêng maéc beänh :
Nöôùc phaùt trieån , tuoåi thoï nöõ cao hôn nam (do beänh tim maïch ) Moät soá beänh maïn tính xaûy ra nhieàu ôû nöõ (traàm caûm , lupus . . ) Khi caùch soáng gaàn gioáng nhau , tyû suaát cheàt coù gaàn baèng nhau ? (yeáu toá moâi tröôøng vaø sinh hoïc ) 35
dthmt.sdh.10.ttdam
Moâ taû ñaëc ñieåm veà ngöôøi: Tyû suaát MT(+) phaân boá theo tuoåi vaø giôùi.Vieät Nam 2002 Nguoàn: Global Tuberculosis Control. WHO REPORT 2005
450 400
Soáca/100.000
350
Nam Nöõ
300 250 200 150 100 50 0
0-14
15-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65+
Tuoå i 36
dthmt.sdh.10.ttdam
ÑIEÅM VEÀ NGÖÔØI tuoåi vaø giôùi
Tyû leä Taêng huyeát aùp theo
Nguoàn: Traàn Thieän Thuaàn, Taêng HA ôû ngöôøi daân TPHCM naêm 2005: tyû leä hieän maéc vaø yeáu toá nguy cô
50%
Nam
46%
45%
42% 39%
40%
36%
35%
30%
30% 24%
25%
24%
20% 15% 10% 5%
15% 10% 6%
8%
3%
0%
25-34 t
35-44 t
45-54 t
55-64 t
Nöõ Toå ng
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ
Giôùi tính : do söï khaùc bieät veà . ñaëc ñieåm sinh hoïc . hoaït ñoäng xaõ hoäi . ngheà nghieäp . ñaëc ñieåm taâm lyù . khaùc bieät veà haønh vi Tình traïng hoân nhaân : laøm taêng hay giaûm nguy cô maéc beänh ? Ñaëc ñieåm gia ñình : quan troïng hay khoâng ? 38 dthmt.sdh.10.ttdam
Moâ taû ñaëc ñieåm veà ngöôøi: Phaân boá tyû leä cao huyeát aùp theo chuûng toäc - USA (Nhoùm 20-74, HA>140/90, hieäu chænh theo tuoåi)
%
Nguoàn:The Atlas of Heart disease and Stroke.J. Mackay vaø G.A. Mensah. 2004
55
Nam -Da ñen
50
NöõDa ñen
45
Nam -Da traê ng NöõDa traé ng
40
Nam -Mexico NöõMexico -
35 30 25 20 15 10
1976-1980
1988-1994
1999-2000
39 dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ - SAÉC DAÂN
Khoù xaùc ñònh , nhöng söï khaùc bieät sau coù theå aûnh höôûng leân khaû naêng maéc beänh :
Yeáu toá gen ?
Tình traïng kinh teá xaõ hoäi ?
Tieáp xuùc vôùi caùc yeáu toá moâi tröôøng ?
Heä thoáng chaêm soùc söùc khoeû cuûa coäng ñoàng
dthmt.sdh.10.ttdam
Caùc yeáu toá do loái soáng khaùc nhau
40
Moâ taû veà kieán thöùc veà laây truyeàn HIV trong giôùi maõi daâm ôû Karachi vaø Lahore , Pakistan (Nguoàn Bokhari et al. 2007)
Chöa töø ng nghe veà HIV/AIDS
28
Maïi daâ m nöõ
60
82
Khoâ ng bieá t BCS ngöø a ñöôïc nhieã m HIV Khoâ ng nhaä n vieá t nguy cô cuû a HIV
20
Khaù ch mua daâ m nam
45
42
Maïi daâ m nam
61
57 63
31
Chuyeå n giôù i tính
%
51 55
0
20
40
60
80
100
MOÂ TAÛ ÑAËC ÑIEÅM VEÀ NGÖÔØI Möùc ñoä huùt thuoác laù vaø beänh maïch vaønh Nguoàn: Neaton &cs.1992
Tyûsuaát cheát hieäu chænh theo tuoåi cuûa ÑM V/100.000/naêm
50 40 30 20 10 0 0
15-Jan
16-25
26-35
36-45
Soáñieá u thuoá c /ngaø y dthmt.sdh.10.ttdam
46-55
56+ 42
VEÀ NGÖÔØI
Möùc ñoä uoáng röôïu vaø
Taêng huyeát aùp
Nguoàn: Traàn Thieän Thuaàn, Taêng HA ôû ngöôøi daân TPHCM naêm 2005: tyû leä hieän maéc vaø yeáu toá nguy cô
0.39
40%
39
0.29 30% 0.21
0.21
20%
10%
0%
không
<1 ngày/tháng
<1 ngaỳ/tuần
>1-4 ngày/tuần
> 5 ngày/tuần
43
Moâ taû ñaëc ñieåm veà ngöôøi : TYÛ LEÄ ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG ÔÛ NGÖÔØI > 20 TUOÅI PHAÂN BOÁ THEO THU NHAÄP. AÁN ÑOÄ.2000 (WHO.2002) Nguoàn:The Atlas of Heart disease and Stroke.J. Mackay vaø G.A. Mensah. 2004
22% 19% 13%
<111
112-223
>223
USD/ thaù ng 44
Moâ taû ñaëc ñieåm veà ngöôøi: Tyû leä cao huyeát aùp theo trình ñoä hoïc vaán (nhoùm >15tuoåi, HA > 160/95). Nam Phi.1998 Nguoàn:The Atlas of Heart disease and Stroke.J. Mackay vaø G.A. Mensah. 2004
%
30
Nam
25
Nöõ
20 15 10 5 0 Muøchö'
< 5 naê m
6 - 7 naê m
8 - 11 naê m
12 naê m
>12 naê m So ánaêm ho ïc
45 dthmt.sdh.10.ttdam
Tuoåi sinh sinh hoaït tình duïc laàn ñaøu phaân boá theo trình ñoä hoïc vaán ôû Swaziland , 2 0 0 7 ( Nguoàn : Central Statistical Office & Macro International. 2008
90 % 80 70
Muøchöû
60
< caá p1
50
Caá p1
40
Caá p2
30
Caá p3
20
Treâ n caá p3
10 0 Nöõ> 18 tuoå i
Nam > 18 tuoå i
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ YEÁU TOÁ KINH TEÁ-XAÕ HOÄI Yeáu toá kinh teá xaõ hoäi taùc ñoäng maïnh leân khaû naêng maéc beänh , nhöng khoù ño löôøng : - Ngheà nghieäp - Giaùo duïc - Ñaëc ñieåm nôi ôû - Thu nhaäp - Loái soáng - Ñaëc ñieåm vaên hoaù , toân dthmt.sdh.10.ttdam
giaùo
47
CAÙC ÑAËC TRÖNG MOÂ TAÛ VEÀ NGÖÔØI Yeáu toá naøo coù theå aûnh höôûng leân nguy cô maéc beänh?
tuoåi giôùi ngheà nghieäp tình traïng hoân nhaân tình traïng mieãn dòch bònh ñang maéc thuoác ñang duøng tình traïng dinh döôõng yeáu toá kinh teá xaõ hoäi sôû thích
vaät nuoâi tieàn söû du lòch thoùi quen stress ñaëc ñieåm gia ñình trình ñoä hoïc vaán chuûng toäc ñaëc ñieåm di truyeàn toân giaùo taäp quaùn 48
dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Nôi choán Vì beänh khoâng xaûy ra ngaãu nhieân :
Nôi naøo beänh phoå bieán , nôi naøo beänh ít ñöôïc ghi nhaän ? Söï khaùc bieät giöõa nhöõng nôi naøy ?
Khaûo saùt theo nôi choán goàm : Phaïm vi toaøn caàu (so saùnh töøng quoác gia ) Phaïm vi quoác gia Thaønh thò /noâng thoân dthmt.sdh.10.ttdam
49
Moâ taû nôi choán . Phaïm Vi toaøn caàu
50
51
Moâ taû theo nôi choán: Tyû suaát taán coâng cuûa SARS theo quoác gia Nguoàn:SARS report.WHO. 2003
52 dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Phaïm vi toaøn caàu Moâ taû tình hình söùc khoeû vaø xu theá beänh . So saùnh theo quoác gia , khu vöïc
Soá maéc beänh nhieãm truøng vaø beänh maïn tính khaùc bieät nhieàu töø nöôùc naøy ñeán nöôùc khaùc Söï khaùc bieät coù theå do : Khí haäu Yeáu toá vaên hoaù dthmt.sdh.10.ttdam
Thoùi
53
Moâ taû nôi choán Caùc ca beänh cuùm gia caàm phaân boá theo ñòa phöông . Vieät Nam
Nguoàn: Avian Influenza A (H5N1) in 10 patients in Viet Nam, NEJM. Vol 350 Mar.2004
54
Baûn ñoà maøu phaân baäc taàn suaát maéc tieâu chaûy /100.000 daân /naêm
Tænh Gia Lai . 2005-2006 Nguoàn Phaïm vaên Haäu .VVSDT TN
55
Toång soá maéc tieâu chaûy, phaân theo huyeän, ôû Ñaék Laék, 2004. Moät ñieåm töôïng tröng cho 200 beänh nhaân. Nguoàn: Phaïm vaên Haäu. VVSDT TN
dthmt.sdh.10.ttdam
56
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Phaïm vi quoác gia Soá maéc beänh nhieãm truøng vaø beänh maïn tính cuõng khaùc bieät ñaùng keå ôû caùc vuøng khaùc nhau trong moät nöôùc
dthmt.sdh.10.ttdam
Söï khaùc bieät ôû töøng vuøng coù theå do : Khí haäu Ñaëc ñieåm ñòa lyù Ñoä cao OÂ nhieãm moâi tröôøng Saéc daân , vaên hoaù , loái soáng Möùc ñoä phaùt trieån
57
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ
Noâng thoân – thaønh thò
Soá maéc beänh nhieãm truøng vaø beänh maïn tính cuõng khaùc bieät ôû thaønh thò vaø noâng thoân . Söï khaùc bieät coù theå do : Thoùi quen aên uoáng Hoaït ñoäng theå löïc Ñieàu kieän soáng ñoâ thò /noâng thoân dthmt.sdh.10.ttdam
58
Noâng thoân – thaønh thò Tyû leä beänh ñaùi thaùo
ñöôøng ôû TP HCM Phaân boá theo noäi vaø ngoaïi thaønh (TTDD TPHCM) 10.5% 2001
2008
6.9% 4.8% 4.7%
NOÄ I THAØ NH dthmt.sdh.10.ttdam
NGOAÏI THAØ NH 59
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ
Buøng phaùt beänh (dòch )
Trong vuï dòch : baûn ñoà ñieåm cho bieát
nguoàn höôùng lan truyeàn vaø trung taâm dòch yeáu toá moâi tröôøng yeáu toá sinh thaùi
So saùnh phaân boá beänh theo caùc ñaëc ñieåm veà nôi choán ñeå laäp giaû thuyeát nguyeân nhaân 60 dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Buøng phaùt beänh (dòch )
61
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Söï lan traøn beänh (dòch )
62
Moâ taû nôi choán , söï laây lan dòch
63
MOÂ TAÛ THEO NÔI CHOÁN
BAÛN ÑOÀ CAÙC GIEÁNG NÖÔÙC BÒ NHIEÃM ARSENIC TAÏI LAØNG RAJAPUR. TAÂY BENGAL
NGUOÀN: WHO BULLETIN.VOL 83, JAN 2005
64
MOÂ TAÛ NÔI CHOÁN
điểm
Bệnh sốt Q, bản đồ
Nông trại “Voerendaal”
65
MOÂ TAÛ THEO NÔI CHOÁN PHAÂN BOÁ CA BEÄNH LYME ÔÛ MYÕ (1980-1986)
Nguoàn: Ciesielski.1989
PHAÂN BOÁ CAÙC LOAØI VE MANG B.burgdoferi 66
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ THÔØI GIAN Vì beänh khoâng xaûy ra ngaãu nhieân : Taàn suaát beänh thay ñoài theo thôøi gian nhö theá naøo ? Yeáu toá naøo taùc ñoäng ? Moâ taû bieán ñoäng cuûa taàn suaát theo thôøi gian cho bieát : Xu theá beänh Bieán ñoäng theo chu kyø Dòch buøng phaùt töø moät nguoàn dthmt.sdh.10.ttdam
ñieåm
67
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Xu theá beänh
Bieán ñoäng taàn soá maéc beänh trong moät thôøi khoaûng
Xu theá cuûa moät vaán ñeà söùc khoeû
Döï baùo cho toaøn caàu vaø töøng quoác gia
Thoâng tin caàn thieát cho vieäc laäp keá hoaïch , ñaùnh giaù hieäu quaû caùc chöông trình y teá 68
dthmt.sdh.10.ttdam
Tyû suaát maéc Lao - soá ca / 100.000.Vieät Nam, Myanmar, Haøn quoác, Thaùi Lan.1980-2003 Nguoàn: Global Tuberculosis Control. WHO Report . 2005 300
VIETNAM REP. KOREA
250
THAILAND
ca/100.000
MYANMAR
200 150 100 50
2
0
98
96
94
92
90
88
86
84
82
80
0
Naê m 69
dthmt.sdh.10.ttdam
Moâ taû theo thôøi gian (Xu theá beänh) Soá ca nhieãm truøng vuøng chaäu ôû Anh vaø Xöù Wales 1956-1986 Nguoàn:OXFORD TEXTBOOB OF PUBLIC HEALTH
19000
Soáca beä nh
17000 15000 13000 11000 9000 7000
86
84
82
80
78
76
74
72
70
68
66
64
62
60
58
56
5000
Naê m
70 dthmt.sdh.10.ttdam
HUYEÁT AÙP TAÂM THU TRUNG BÌNH CUÛA ÑAØN OÂNG AÁN ÑOÄ (40-49 TUOÅI) SOÁNG ÔÛ THAØNH PHOÁ töø 1942 ñeán 1997
130 128.7
(mmHg)
Huyeá t AÙ p Taâ m Thu trung bình
Nguoàn:The Atlas of Heart disease and Stroke.J. Mackay vaø G.A. Mensah. 2004
125.2
126.2
123.5 120.4
1942
1954
1963
1971
1985
1997
Naê m
71 dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Bieán ñoäng theo chu kyø
Tính chaát vaø söï phaân phoái beänh theo chu kyø
Giao ñoäng trong nhieàu naêm
Chu kyø xuaát hieän beänh theo muøa Cung caáp chæ daãn veà taùc ñoäng leân beänh taät cuûa Yeáu toá töï nhieân Yeáu toá kinh teá -xaõ hoäi
dthmt.sdh.10.ttdam
Bieän phaùp can thieäp
72
Moâ taû theo thôøi gian (tính chu kyø) Soá ca soát xuaát huyeát taïi caùc tænh phía Nam.19751988
ngöôø i / naê m
Nguoàn: Phoøng Dich teã, Vieän Pasteur THHCM
100.000 80.000 60.000 40.000 20.000
88
87
86
85
84
83
82
81
80
79
78
77
76
19 75
0.000
73 dthmt.sdh.10.ttdam
Moâ taû theo thôøi gian (tính chu kyø)
Soá ca beänh Lyme ôû Myõ theo thaùng khôûi phaùt ,
1983-1986
Nguoàn:Ciesielski et al(1989)
120
Soá ca beänh
100 80 60 40 20
DEC SEP OCT SEP AUG JUL JUN MAY APR MAR FEB JAN DEC NOV OCT SEP AUG JUL JUN MAY APR MAR FEB JAN DEC NOV OCT SEP AUG JUL JUN MAY APR MAR FEB JAN DEC NOV OCT SEP AUG JUL JUN MAY APR MAR FEB JAN
0
1983
1984
1985
1986
74 dthmt.sdh.10.ttdam
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Dòch töø moät nguoàn ñieåm Khaûo saùt söï buøng phaùt vaø caùc giai ñoaïn dòch : Nguoàn beänh Caùch laây truyeàn vaø yeáu toá tieáp xuùc Nhoùm daân soá nguy cô Bieän phaùp kieåm soaùt 75 dthmt.sdh.10.ttdam
Moâ taû theo thôøi gian (laây truyeàn) Phaân boá soá ca beänh SARS thöù phaùt theo soá ngaøy nguoàn beänh ñöôïc caùch ly (Singapore.4.2003) Nguoàn: SARS report. WHO.2003
76
Moâ taû theo thôøi gian (ñöôøng cong dòch) Soá ca beänh môùi / tuaàn trong vuï dòch SARS 2002-2003 Nguoàn:SARS report WHO.2003
77
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ
Hieäu öùng ñoaøn heä theo naêm sinh (Birth cohort effect )
Söï thay ñoåi tyû suaát maéc beänh suoát moät thôøi gian daøi trong moät nhoùm ngöôøi cuøng naêm sinh (theá heä ) coù chung ñaëc ñieåm veà :
Thoùi quen
Tieáp xuùc caùc yeáu toá ngheà nghieäp
dthmt.sdh.10.ttdam
Phôi nhieãm taùc nhaân ñaëc bieät coù khaû naêng gaây beänh taïi cuøng moät thôøi ñieåm Chòu taùc ñoäng cuûa ñaëc ñieåm kinh teá -xaõ hoäi vaøo moät thôøi ñieåm Hieäu öùng ñoaøn heä giuùp phaân tích ñuùng nhöõng bieán ñoåi beänh taät trong moät thôøi gian
78
Soá lieäu giaû ñònh töø loaït nghieân cöùu caét ngang khaûo saùt tyû leä hieän maéc cuûa beänh Y trong daân soá X theo tuoåi (1965-1995)
Naêm khaûo saùt Nhoùm tuoåi
Tuoåi giöõa
1965
1975
1985
1995
Tyû leä hieän maéc (treân 1.000)
dthmt.sdh.10.ttdam
10-19
15
17
28
20-29
25
14
23
35
30-39
35
12
19
30
45
40-49
45
50-59
55
10
18
26
40
60-69
65
15
22
36
70-79
75
20
31 27
79
CAÙC ÑAËC TRÖNG CAÀN MOÂ TAÛ Moâ taû cuïm beänh (Cluster ) Cuïm beänh : söï gia taêng baát thöôøng moät beänh hay hieän töôïng söùc khoeû trong moät nhoùm nhoû ngöôøi ôû moät thôøi gian hay ñòa ñieåm Ví du : Phaûn öùng vôùi vaccin taïi moät ñôït chích ngöøa
Buøng phaùt beänh Legionaire ôû Myõ 1970
Xuaát hieän nhieàu tröôøng hôïp sarcoma Kaposi trong nhoùm ñoàng tính aùi ñaàu thaäp nieân 1980
dthmt.sdh.10.ttdam
80
Toùm laïi
Caùc nghieân cöùu moâ taû :
cung caáp soá lieäu cho hoaïch ñònh keá hoaïch Y teá phaùt hieän beänh , moâ taû tình hình söùc khoeû vaø beänh taät treân caù nhaân vaø coäng ñoàng . ñöa caùc thoâng tin cô baûn ñeå ñaët giaû thuyeát veà nguyeân nhaân -haäu quaû 81
dthmt.sdh.10.ttdam