SamenScholing03

Magazine voor partners van Instituut Archimedes, Hogeschool Utrecht december 2012

FEEDBACK DIE WERKT | STUDIESUCCES VAN ALLOCHTONE STUDENTEN | BIOLOGIE IN DE PRAKTIJK | SPEEDDATEN OP DE BANENMARKT | ASSESSMENTS | TALEN TOETSEN

03

VOORAF

Voor u ligt de derde uitgave van SamenScholing, het magazine over de samenwerking tussen Instituut Archimedes en de scholen waar onze studenten het leraarsvak in de praktijk leren.

NEO Met ingang van dit studiejaar werkt Instituut Archimedes met het nieuwe NEO-curriculum (Nieuw Educatief Ontwerp). We volgen de ontwikkelingen op de voet en stellen bij waar nodig.

Graag blijven we daarover in gesprek met de opleidingsscholen.

Leven Lang Leren De HU laat middels het programma Leven Lang Leren haar opleidingsaanbod nog beter aansluiten op de behoefte van werkende professionals. We kiezen daarbij als uitgangspunten kwaliteit, flexibiliteit en verbinding en zoeken daarbij de nauwe verbinding met onderzoek, beroepspraktijk en voltijds bacheloronderwijs. We maken ons curriculum flexibeler en streven er daarnaast naar om al ons onderwijs blended aan te bieden. Dat betekent dat het onderwijs ondersteund wordt door internet; ook wel blended learning genoemd. De ontwikkelingen gaan hard: we zijn druk bezig om een groot aantal masters blended te maken.

Intern Onze instituutsdirecteur Stef Heinsman heeft besloten dat hij zich meer inhoudelijk wil gaan bezighouden met de strategische innovatieagenda van de Faculteit Educatie. Wij bedanken Stef hartelijk voor de manier waarop hij leiding gaf aan het Instituut Archimedes. Jaap van Voorst is benoemd als nieuwe directeur. Jaap is een echte onderwijsman. Hij is begonnen als docent Nederlands en Geschiedenis in het voortgezet onderwijs en mbo, werkte als docent Communicatie en later als teamleider en instituutsdirecteur binnen Hogeschool Utrecht. Nu hij is benoemd tot directeur van de lerarenopleidingen voor het voortgezet en beroepsonderwijs, is de cirkel rond. Wij wensen hem veel plezier en succes toe bij Instituut Archimedes.

Tot slot een nieuwe huisgenoot: we verwelkomen het Expertisecentrum voor hbo-docenten in het gebouw van de Faculteit Educatie. De bestaande samenwerking zal hierdoor verstevigen.

Andere ontwikkelingen? Daarover meer op de volgende pagina’s. Veel leesplezier!

Monique Speyer adjunct-directeur Archimedes monique.speyer@hu.nl

2

KORT KORT KORT KORT K O R T KORT KORT KORT KORT

Keurmerk Opleidingsschool voor ‘Boni’ Het St. Bonifatius College in Utrecht heeft het Keurmerk Opleidingsschool ontvangen. De school kreeg het certificaat na afloop van de Banenmarkt op 4 oktober jongstleden.

Het Keurmerk is ontwikkeld door opleidingsscholen uit de regio Utrecht in samenwerking met Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht, om de kwaliteit van opleiden in de school te waarborgen. Met een audit wordt vastgesteld of de kwaliteit van de opleidingsschool voldoet aan de keurmerkeisen. Dat bleek nu dus ook op het Bonifatius College het geval te zijn.

Momenteel zijn al 118 locaties van vo-scholen en roc's in het bezit van het keurmerk.

Meer informatie: www.samenopleiden.nl en bol.archimedes@hu.nl.

Stageloket Studenten hebben eigen ideeën. Ze houden het lerarenteam jong. Ze houden je als ervaren docent een spiegel voor. En met een beetje geluk verdien je de tijdsinvestering die hun begeleiding vraagt terug, als ze een baan op jouw school vinden.

Zomaar wat voordelen aan het werken met studenten in de school. Docenten die hen begeleiden vertellen hierover in een nieuw filmpje van het Stageloket Utrecht.

Het Stageloket is onderdeel van het Utrechts Model, het samenwerkingsverband van scholen voor vo en mbo uit de regio Utrecht en de lerarenopleidingen van Hogeschool Utrecht, Universiteit Utrecht en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.

YouTube: www.youtube.com/watch?v=c-Duk34C4u8& feature=youtu.be Meer informatie: bol.archimedes@hu.nl

Brede school: Cultuurdagen in Utrecht Een mooie good practice: meer dan duizend brugklassers van verschillende Utrechtse brede scholen worden deze winter tijdens vijf Cultuurdagen ondergedompeld in kunst en cultuur.

Het Utrechts Centrum voor de Kunsten (UCK) organiseert dit.

Dans, rap, theater, fotografie, beeldende kunst, zang, storytelling – het aanbod voor de leerlingen is groot. De leerlingen krijgen een certificaat, waarop ze beeldmateriaal en tekstjes over hun eigen ervaringen kunnen verwerken. Zo wordt zichtbaar welke waarde deze activiteit heeft voor de talentontwikkeling van jongeren. Het certificaat kan meegenomen worden in het portfolio van de leerlingen.

De Cultuurdagen zijn georganiseerd vanuit de werkgroep Brede school voortgezet onderwijs van de Utrechtse Onderwijs Agenda. Brede scholen combineren onderwijs met naschoolse opvang, zorg, welzijn, sport of cultuur. Hierdoor krijgen kinderen meer kansen om zich te ontwikkelen. Inger Steinmetz (namens Hogeschool Utrecht lid van de werkgroep): "Ik vind dit een mooi voorbeeld van hoe gemeente en scholen kunnen samenwerken binnen de brede school."

De Cultuurdagen worden feestelijk afgesloten op 31 januari 2013, in Vredenburg Leidsche Rijn.

Chris Schrijner overleden Op 2 oktober jl. is oud-collega en oud-directeur van de SOL Chris Schrijner overleden.

Chris stond aan de wieg van de Stichting Opleiding Leraren, de SOL, de voorloper van Instituut Archimedes. Hij was directeur van 1971 tot 1986. Ook was hij een van de founding fathers van de Hogeschool Midden Nederland, een voorganger van de HU. Chris Schrijner is 80 jaar geworden.

INHOUD Hoofdzaak Feedback die werkt

4

Het meesterstuk Marleen IJzermans 6 Hoogvlieger Kiki Davenschot

7

Oploop Utrechtse Onderwijs Agenda

Het moment 4 oktober 2012

8

Zo’n 150 docenten, beleidsmedewerkers en gemeenteambtenaren maakten op 21 november op De Uithof de balans op van twee jaar Utrechtse Onderwijsagenda (UOA). Onder het motto ‘Meer kansen voor Utrechts talent’ streeft de UOA naar een hogere standaard van de Nederlandse taalbeheersing op alle onderwijsniveaus, een hogere doorstroming naar het vervolgonderwijs, minder gesegregeerd onderwijs en een hogere professionaliteit van de Utrechtse leraar. Aan deze doelen wordt in zeven werkgroepen gewerkt, en de Faculteit Educatie is in ieder werkgroep vertegenwoordigd.

Na een lezing over de brede school door Jeannette Doornenbal, lector Integraal Jeugdbeleid aan de Hanzehogeschool Groningen gingen de zeven werkgroepen in workshops aan het werk. Zelfstandig adviseur Onderwijsbeleid Petra van der Kwast blikte na de workshops terug op de eerste twee jaar UOA. “Er gebeurt hier al veel om trots op te zijn. Nu is het belangrijk dat de bestuurlijke afspraken die gemaakt worden terecht komen bij de docenten, zodat die versterkt worden in hun handelen.” De Utrechtse wethouder van onderwijs Jeroen Kreijkamp reflecteerde na afloop van de UOA-oploop desgevraagd: “Ik zie voortgang op bijvoorbeeld het terrein van voor- en vroegschoolse educatie en professionalisering. Betere samenwerking, korte lijnen, sneller kunnen schakelen om veranderingen en verbeteringen aan te brengen. Voor de kwaliteit van onderwijs is het belangrijk dat we daar gezamenlijk aan werken: zo versterken we elkaar en kunnen we sneller van elkaar leren. In Utrecht hebben we iedereen die hieraan werkt – van de voorschool tot en met de universiteit – bij elkaar, inclusief welzijnsorganisaties en kinderopvang. Dat is bijzonder en uniek in Nederland.”

#durftevragen College De Brink

11

Onderzoekend Talen toetsen

13

Bijblijven Johan Leijen

14

Geletterd Goed Werk

14

Column Gerrit Huisman

15

To do

16

Beroepsproduct Biologiemethode 10

Colofon SamenScholing is het magazine voor relaties van Instituut Archimedes, Hogeschool Utrecht Redactieraad Frits Poutsma, Michel van Schaik Hoofd- en eindredactie Hogeschool Utrecht, Faculteit Educatie, Chantal Martini, Lisette Blankestijn Fotografie Femke van den Heuvel (cover, p. 7), Jeroen van Loon/HH (p. 5) Ed van Rijswijk (p. 6, 8), Remco Janssen (p.

7), CORBIS/HH (p.12).

Illustratie Pieter van Cleef Vormgeving Troost communicatie Druk Grafisch Bedrijf Tuijtel B.V. Oplage 2600 Redactiesecretariaat Voor vragen, opmerkingen, adreswijzigingen of aanvragen voor meer exemplaren kunt u terecht bij het Bureau Ondersteuning Leerlijnen (BOL), bol.archimedes@hu.nl.

3

HOOFDZAAK

FEEDBACK DIE WERKT GOEDE FEEDBACK KAN DE LEERPRESTATIES VAN LEERLINGEN FLINK VERHOGEN. DAAROM ONDERZOEKEN UU, HU EN 6 VO-SCHOLEN HOE DOCENTEN ZICH HIERIN KUNNEN BEKWAMEN. De naam van dit onderzoeksproject: ProFeed. Het onderzoek wordt uitgevoerd binnen de Academische Opleidingsschool. Een Academische Opleidingsschool is een school die haar opleidingsfunctie verbindt met praktijkgericht onderzoek en schoolontwikkeling.

In dit geval van het onderzoek ProFeed gaat het om onderzoek en schoolontwikkeling op het terrein van feedback.

ProFeed loopt nu anderhalf jaar. Er doen zes vo-scholen aan mee: UniC, Lek en Linge, De Werkplaats, Minkema College, Cals College en Anna van Rijn College.

Docentonderzoekers van deze scholen doen het onderzoek samen met onderzoekers en masterstudenten van de Universiteit Utrecht. Binnenkort krijgen ook bachelorstudenten van de HU een rol bij de uitvoering van het onderzoek.

Inspelen op verschillen Het geven van feedback is een urgent onderzoeksthema. Dr. Paul van der Zande (lerarenopleider en onderzoeker aan het Centrum voor Onderwijs en Leren van de Universiteit Utrecht): “Uit onderzoek blijkt dat feedback een van de meest effectieve docentenacties is, naast heldere instructie en structuur. Met goede feedback kun je inspelen op verschillen tussen leerlingen. Maar we weten ook dat de kwaliteit van de feedback aan leerlingen flink varieert. Veel docenten denken nog sterk zendergestuurd. Ze begeleiden het leerproces wel, maar zijn niet inhoudelijk met de feedback bezig.

Dat is weinig effectief voor de leerlingen.

Met dit onderzoeksproject willen we docenten meer grip geven op hun taal en gedrag, zodat ze goede feedback kunnen geven. Docenten ervaren hoe complex het geven van feedback is.”

‘UIT EERDER ONDERZOEK WETEN WE DAT MENSEN DIE EFFECTIEF ZIJN ZELF HUN FEEDBACK KUNNEN REGELEN’

4

Feedbackseekers “Je kunt als docent op verschillende niveaus feedback geven: op niveau van taak, proces, metacognitie of persoon”, legt Van der Zande uit. “Feedback op de taakuitvoering wordt natuurlijk al gegeven en is meestal in orde, feedback op de persoon geven docenten vooral tijdens het mentoraat. Maar feedback geven op procesniveau is moeilijker, dat gaat over de vraag ‘wat kun je al en hoe pak je het aan’? Bij het meta-cognitieniveau gaat het om ‘hoe stuur je jezelf aan?’ Uit eerder onderzoek weten we dat mensen die effectief zijn zelf hun feedback kunnen regelen. Ze vertonen ‘feedbackseeking behaviour’. Als je als docent je leerlingen zover krijgt dan help je ze echt enorm.”

Schoolcontexten Van der Zande: “De signatuur van de scholen die meedoen aan ProFeed verschilt sterk. Daarom ontwikkelen onderzoeksdocenten op iedere school een interventie die binnen hun schooltype goed werkt. Vervolgens scholen ze daarmee hun eigen team bij in het geven van feedback. UniC bijvoorbeeld onderzoekt de feedback op het niveau van proces en metacognitie binnen hun eigen context van vernieuwingsonderwijs. Dat wil zeggen dat het toepasbaar moet zijn in de ‘claimuren’ die de school kent (vaste klassikale instructie-uren), en in mondelinge begeleiding van leerlingen die zelfstandig in het ‘domein’ werken. Parallel aan de onderzoeksprojecten op de scholen doet de UU meta-onderzoek: een onderzoeker bekijkt het gehele onderzoeksproces, en een ander vergelijkt de zes schoolcontexten: welke uitkomsten zien we bij welk schoolklimaat?”

VAN WETENSCHAP NAAR KLASLOKAAL Veel resultaten van academisch onderzoek vinden maar moeilijk hun weg naar de praktijk. Bij ProFeed is er juist een sterke band tussen wetenschap en schoolpraktijk doordat het project wordt uitgevoerd in de Academische Opleidingsschool (AOS). Van der Zande licht toe: “De onderwijswetenschap spreekt vaak een andere taal dan de onderwijspraktijk. Bovendien worstelen academische onderzoekers met het ‘publish-or-perishregime’: voor hen telt het aantal publicaties in academische kanalen. Terwijl onderzoeksdocenten liever schrijven voor tijdschriften die voor hun lespraktijk zinvol zijn, zoals Van 12 tot 18. Dat is wel een spanningsveld. Met dit onderzoek willen we een brug slaan, door de verschillende lagen van onderzoek ook in verschillende bladen, tijdschriften te laten publiceren. Wetenschappers en docenten werken echt samen. Als docenten mee-ontwikkelen en meeonderzoeken worden ze eerder mede-eigenaar en heeft een onderwijsvernieuwing meer kans van slagen.”

Academische Opleidingsschool Michel van Schaik (projectleider AOS bij Hogeschool Utrecht) geeft aan welke doelen met dit project worden nagestreefd. “Alle betrokkenen, de studenten, de scholen en de instituten, hebben baat bij een intensieve samenwerking op het terrein van het gezamenlijk opleiden van studenten. Praktijkgericht onderzoek kan bijdragen aan de innovatie van het onderwijs binnen de school en het instituut. In dit project worden docenten van de scholen opgeleid tot onderzoekers. Zij volgen hiervoor een leergang aan de HU [zie pagina 14, red.]. Deze docenten doen samen met bacheloren masterstudenten onderzoek naar specifieke thema’s die verbonden zijn aan de onderwijsontwikkeling op hun eigen school.

De docenten en studenten worden hierin gecoacht door onderzoeksbegeleiders van Hogeschool Utrecht en Universiteit Utrecht.

Een reviewcommissie beoordeelt op drie momenten de kwaliteit van het onderzoek: de onderzoeksplannen, de voortgang en de eindresultaten. Dit gebeurt volgens de AOS-richtlijnen.”

Academische Opleidingsschool Het Utrechts Model De Academische Opleidingsschool is een landelijk gesubsidieerd project van OCW, per regio verschillende uitgewerkt, In de regio Utrecht vormen 10 scholen en 2 instituten een partnerschap onder de naam Academische Opleidingsschool ‘Het Utrechts Model’ Andere voorbeelden van onderzoeksthema’s binnen de AOS HUM zijn: • Amadeus Lyceum: Onderzoek naar de kwaliteit van het Profielwerkstuk • Amadeus Lyceum: Onderzoek naar uitstroom in de onderbouw • College De Brink: Betekenisvol leren in een doorlopende leerlijn • Heerenlanden College: Verbetering afstemming CSE en SE-cijfer • Scala College: Preventie van afstroom in de bovenbouw • Scala College: Doorlopende leerlijn van klas 2 naar 3 vmbo-t Engels • Trajectum College: Het concept de Vreedzame School in relatie tot het ontwikkelen van burgerschapscompetenties en professionaliteit door middel van feedback Meer informatie: michel.vanschaik@hu.nl Kennisbank Archimedes: www.samenopleiden.nl > Kennisbank > Zoeken > Bij rubriek ‘Projecttype’ kies ‘AOS praktijkonderzoek’

5

H E T M E E S T E R S T U K

HOOGVLIEGER > KIKI DAVENSCHOT

In deze rubriek vertellen (afgestudeerde) masterstudenten over hun onderzoek.

Ook in deze rubriek? Mail naar bol.archimedes@hu.nl.

Wie? Opleiding?

Onderzoek?

Werk?

En nu?

Marleen IJzerman Master Management of Education aan Hogeschool Utrecht Studiesucces bij allochtone studenten deeltijdopleiding bachelor Frans Hogeschooldocent en coördinator deeltijdopleiding bachelor Frans “Ik heb onderzocht welke succesfactoren een rol spelen voor allochtone studenten. Die kennis zet ik nu in binnen de opleiding”

Na een succesvol voorjaar voor Kiki Davenschot – ze won de Archimedes Onderwijs Talentprijs – was het in oktober weer feest. De deeltijdstudente wiskunde veroverde bijna de landelijke OnderwijsTopTalentPrijs. Ze werd tweede, met haar lesmateriaal rondom het thema Activerende Didactiek en Samenwerkend Leren. Kiki maakte dit lesmateriaal voor haar opleidingsschool, scholengemeenschap de Amersfoortse Berg. Het bestaat uit onder meer lesplannen, instructiefilms, verrijkingsmateriaal en wiskundespellen voor snelle of begaafde leerlingen.

Kiki: “Wiskundeleraren geven vaak klassikaal les. Eerst uitleg, dan zelfstandig werken. Veel leerlingen hebben dan de helft van de tijd niks te doen. De werkvormen die ik heb gemaakt houden hen betrokken en gemotiveerd. Ik werk veel met expertgroepjes, sterke en zwakke leerlingen door elkaar. Na afloop leggen de groepjes hun thema aan elkaar uit. Het was spannend om mijn product te presenteren tijdens de uitreiking van de OnderwijsTopTalentPrijs.”

Meer informatie: bol.archimedes@hu.nl.

“DOOR AFSTAND MEER BETROKKENHEID” “Het herschikken van het curriculum van Instituut Archimedes.

Dat was voor mij de aanleiding om me aan te melden voor de Master Management of Education. Ik wilde als coördinator van de deeltijdopleiding bachelor Frans goed richting geven aan dat veranderproces en had behoefte aan een groter theoretisch kader. Daarbij wilde ik door afstand te nemen mijn betrokkenheid bij de opleiding vergroten. Zicht krijgen op: wat is nou echt belangrijk? Dat is gelukt.”

Allochtone studenten “Mijn masteronderzoek spitste zich toe op de allochtone studenten aan de deeltijdopleiding bachelor Frans. Zij zijn goed voor een kwart van de instroom, maar een groot deel van hen valt al in de eerste maanden uit en geen enkele allochtone student haalt binnen vier jaar de eindstreep. Ik heb onderzocht hoe dat komt en aanbevelingen gedaan om het studiesucces te vergroten.”

Leren reflecteren “Uit mijn onderzoek bleek dat het niveau waarop deze studenten het Nederlands beheersen vaak niet voldoende is. Het instapniveau van het NT2-programma II is te laag om theoretische boeken te kunnen lezen. De meeste allochtone studenten komen uit Afrika: aanvankelijk vooral uit landen als Senegal en Burundi, tegenwoordig vooral uit Marokko. Voor hen is ons onderwijssysteem wennen: veel reflecteren, veel feedback krijgen en geven, veel verslagen schrijven. Daarbij bestaat er

6

een grote discrepantie tussen hoe de studenten de verschillende vakken ervaren en hoe hun docenten dat zien. Ook worden de studenten geconfronteerd met discriminatie door ouders op de opleidingsscholen. Daarnaast hebben ze vaak een andere oriëntatie op het lerarenberoep dan autochtone studenten: hun motivatie is ingegeven door affiniteit met de Franse taal en het uitzicht op een baan, en minder door het werken met leerlingen.”

“DE WERKVORMEN DIE IK HEB GEMAAKT HOUDEN DE KINDEREN BETROKKEN EN GEMOTIVEERD.”

Contact zoeken “Ik gebruik mijn onderzoeksresultaten nu in mijn werk. Dat doe ik bijvoorbeeld door meteen contact te zoeken met nieuwe studenten. Ik reken hen voor hoeveel uur studie-inzet de opleiding vraagt. Ook ben ik in gesprek over het taalbeleid binnen de opleiding. Er is budget voor het vergroten van studiesucces van allochtone studenten maar die gelden worden generiek ingezet. Ik zou daarmee mijn collega-docenten begeleidingsuren willen geven om de achterstand in de Nederlandse taal weg te werken en om deze studenten extra te begeleiden op hun stageplek. Tot slot is geborgenheid binnen de opleiding belangrijk, met voldoende formeel en informeel contact met medestudenten en docenten. Emancipatie begint bij onderwijs en het opleiden van niet-westerse allochtone docenten in een westerse onderwijscontext draagt daaraan bij.”

Meer informatie: marleen.ijzerman@hu.nl.

7

HET MOMENT 4 OKTOBER 2012

Op 4 oktober 2012 organiseerde Instituut Archimedes de jaarlijkse banenmarkt voor voltijd- en deeltijdstudenten die een leerwerkplek of LIO-functie zoeken. Ruim 50 opleidingsscholen presenteerden hun vacature-aanbod. De markt werd druk bezocht. Ook studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en van de Universiteit Utrecht maakten van de gelegenheid gebruik te speeddaten met een schoolopleider van een van de scholen.

BEROEPSPRODUCT

#DURFTEVRAGEN

In deze rubriek reageert Instituut Archimedes op vragen vanuit het werkveld.

Hebt u ook een vraag? Stuur een e-mail aan bol.archimedes@hu.nl

Kees Stuij volgt de lerarenopleiding biologie en werkt aan het Wartburg College, locatie Guido de Brès in Rotterdam. Voor havo-2 ontwikkelde hij een aantal praktijklessen, als aanvulling op het hoofdstuk over voortplanting uit de reguliere lesmethode. De leerlingen doen hiervoor onderzoek bij veehouders, dierenartsen, ziekenhuis en consultatiebureaus. Kees deed een vooronderzoek en interviewde de experts. Hierdoor sluiten de opdrachten beter aan op de lesstof, en kunnen de leerlingen meer gestructureerd aan het werk.

Jaap Meulstee, schoolopleider College De Brink

Bij de laatste stage beoordelen we deelgebieden: hoe heeft de student aan zijn leervragen gewerkt (deelgebieden binnen de competenties) en hoe functioneerde hij (gedragsindicatoren per competentie)?

Bij het assessment gaat het om het geheel: we beoordelen de competenties van de student in onderlinge samenhang.

Daarbij horen bewijsstukken die zijn verkregen tijdens de laatste stage, maar ook tijdens andere momenten in de ontwikkeling van de student. Daardoor kunnen we hier een andere beoordeling geven dan voor de laatste stage. Overigens mag een student pas deelnemen aan het assessment als hij een voldoende heeft voor de laatste stage.

ANTWOORD: Je vraag gaat over twee dingen. 1. de relatie tussen de beoordeling van de laatste stage en die van het assessment en 2. de betrouwbaarheid van de beoordeling van het assessment.

Over de betrouwbaarheid van de beoordeling van het assessment: de twee assessoren baseren hun oordeel op het portfolio met bewijsstukken uit verschillende bronnen (nooit alleen van de

VRAAG: Instituut Archimedes zet het assessment met succes in als exameninstrument. Toch lijken willekeur en de toevallige persoonlijkheid van de assessoren een grote invloed te hebben op de einduitslag. Een positieve stagebeoordeling kan gepaard gaan met een onvoldoende bij een assessment. Omgekeerd kan een student die tijdens de stage niet de juiste competentiegroei liet zien, door een goed portfolio en goede verbale presentatie wel het diploma krijgen.

Wat kunnen we hieraan doen?

student zelf!), de presentatie met beeldmateriaal uit de lespraktijk en het criteriumgericht interview. We streven naar een zo groot mogelijke intersubjectieve overeenstemming. Hiervoor werken we met vaste procedures, beoordelingscriteria en gedragsindicatoren, en met getrainde assessoren (die regelmatig met elkaar uitwisselen en bijleren) en die in telkens wisselende duo’s optreden. We kunnen de kwaliteit van de beoordeling van de assessments vergroten door alle betrokkenen goed duidelijk te maken wat er waar wordt beoordeeld en door te blijven werken aan die intersubjectieve overeenstemming.

Hannah Wielenga, hogeschooldocent/bureau assessments

11

TALEN TOETSEN

ONDERZOEKEND

EFFICIËNT TOETSEN LEIDT TOT EFFICIËNT ONDERWIJS. DAAROM STARTTE HET ACADEMIETEAM TOETSEN EN BEOORDELEN VAN HET CLUSTER TALEN VAN INSTITUUT ARCHIMEDES TWEE JAAR GELEDEN MET EEN LITERATUURVERKENNING RONDOM DE TOETSPRAKTIJK BINNEN HET CLUSTER. Frits Fischer is hogeschooldocent en onderzoeker aan de lerarenopleiding Frans en trekker van het Academieteam.

Hij vertelt over het doel van de literatuurverkenning. “We wilden onze eigen toetspraktijk kritisch tegen het licht houden en in het cluster Talen tot een goede afstemming komen over alles wat met toetsen en beoordelen te maken heeft.

We toetsen vier kaders: Europees Referentie Kader, Dublindescriptoren, Kennisbasis, en SBL-competenties. Hoe doen we dat zonder overlap? En hoe ontwikkelen we nu eigen toetsbeleid dat past bij een lerarenopleiding? We leiden immers studenten op die zelf toekomstige toetsafnemers en beoordelaars zijn.

Daarom is het ook goed om studenten te laten kennismaken met een aantal toetsvormen (‘methodemix’), die zij zelf ook op hun stageschool kunnen gebruiken.

Misschien betrekken we op termijn zelfs studenten bij het onderzoek.”

Aandacht voor de drie fasen Efficiënt toetsen betekent gelijkwaardige aandacht voor zowel toetsontwerpfase, toetsafnamefase als beoordelingsfase.

• De toetsontwerpfase: het doel van de toets moet helder zijn, er moet een degelijk toetsplan zijn en de toets moet zwakke studenten uitsluiten.

• •

De toetsafnamefase: werk met een toetsbureau en vaste procedures.

De beoordelingsfase: werk met een beoordelingsmodel en geef altijd feedback op het juiste niveau: op toets-, vraag-, antwoordniveau of op alternatief niveau.

Kwaliteitspiramide Tijdens de literatuurverkenning liet het academieteam zich inspireren door de visie van Désirée Joosten-ten Brinke, lector Eigentijds Toetsen en beoordelen bij Fontys Tilburg, vertelt Frits Fischer.

“Joosten-ten Brinke beschrijft in haar lectorale rede de kwaliteitspiramide. Die staat aan de basis van eenduidig toetsbeleid. De kwaliteitspiramide bestaat uit vier niveaus die onderling sterk samenhangen. Het is belangrijk dat elke opleiding de kwaliteit van ieder afzonderlijk niveau borgt. Het uiteindelijke doel: toetsing die bijdraagt aan duurzame leerre-

sultaten en de ontwikkeling van een blijvende lerende houding bij de student.

Dit niveau staat dan ook bovenaan in de piramide. Het volgt op natuurlijke wijze uit de onderliggende drie niveaus: de kwaliteit van het toetsprogramma, de toetsinstrumenten en de individuele toetsitems. Iedere vakmodule heeft eigen opleidingsdoelen van waaruit leerdoelen geformuleerd zijn. Een leerdoel is een abstracte beschrijving van gedrag of attitude die een cursist laat zien om aan te tonen dat hij aan het beschreven leerdoel voldoet. Vanuit het leerdoel formuleert de docent meerdere toetstermen die inspelen op diverse beheersingsniveaus: kennis, begrip, toepassing, analyse, evaluatie en synthese. Een goed geformuleerde toetsterm leidt vervolgens tot meerdere toetsitems met verschillende beheersingsniveaus. Ten slotte de toetsmatrijs. Dit is de blauwdruk van de toets.

Hierin verdeelt de docent de vragen naar beheersingsniveau en kent de zwaarte per item toe.”

Eerst de toets , dan de les Maar het blijft niet bij de kwaliteit van de vier niveaus uit de piramide. Fischer: “Degelijk toetsbeleid betekent dat de docent van tevoren heeft nagedacht hoe hij de stof gaat toetsen. De docent doet er goed aan om de toets vooraf te maken en pas daarna na te denken over de inrichting van de lessen. Zo kan hij bepalen welke delen van de stof hij op welk beheersingsniveau niveau gaat bevragen.” De docent kan de student hiermee beter voorbereiden op de toets. Maar dat

niet alleen, vertelt Frits: “Als je eerst nadenkt over de toets kun je studenten ook uitdagen om al tijdens de lesperiode op een hoger niveau over de stof na te denken. Het didactisch concept en de aangeboden leermiddelen vormen dan de afspiegeling van de toets en vice versa.

Vervolgens kun je kiezen: welke delen van de stof wil je formatief toetsen, dus tijdens het leerproces? Welke delen toets je summatief en tellen dus mee in de beoordeling? Bepaalde onderdelen van de stof, bijvoorbeeld de stof die in de landelijke kennistoets bevraagd wordt, kun je gedurende de opleiding beter formatief toetsen. De docent beperkt zich dan tot het geven van de juiste feedback.

De student weet dan waar hij staat in de mate van beheersing van de stof en kan zichzelf verder ontwikkelen.”

Kwaliteit Ten slotte: serieuze aandacht voor toetsen leidt tot effectief onderwijs, investeren in toetsen leidt tot efficiënt toetsen.

“Goed toetsbeleid kost tijd, maar betaalt zich uit in kwaliteit van het onderwijs en vormt ook een goede verantwoording richting de inspectie en de NederlandsVlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO).

Het afgelopen jaar hebben wij met het hele team een professionalisering toetsinstructie gevolgd. Dit was een waardevolle investering in een eerste stap naar effectief toetsbeleid. Het onderzoek gaat door; later vertalen we de uitkomsten naar de opleidingsscholen.”

Meer informatie? frits.fischer@hu.nl

13

BIJBLIJVEN

BIJBLIJVEN

GELETTERD

COLUMN TOETSFRUSTRATIES

Wie? Wat: Waarom: Resultaat:

Johan Leijen, wiskundeleraar aan het Adelbertcollege in Wassenaar verschillende modules wiskunde bij Centrum Archimedes een eerstegraadsbevoegdheid halen Johan leert meer manieren om de stof uit te leggen en hoopt met een diploma ook aan 6-vwo te kunnen doceren.

Ik heb veel verschillende studies gedaan. Toen ik halverwege de twintig was haalde ik binnen twee jaar drie hbo-diploma’s: elektrotechniek, bedrijfskunde en een pedagogisch-didactische aantekening. Vervolgens ben ik in het bedrijfsleven aan de slag gegaan. Elf jaar geleden wilde ik wat anders, en begon ik in het vmbo als wiskundeleraar. Ik dacht dat ik bevoegd zou zijn, had immers bakken wiskunde gehad op de hts. Maar ik was officieel niet bevoegd en kreeg dus nooit een vaste aanstelling. Daarom heb ik bij Instituut Archimedes mijn tweedegraadsbevoegdheid gehaald zodat ik een vast contract kon krijgen.

Onbevoegd Maar ik wil meer. Ondertussen geef ik les aan havoen vwo-klassen, zowel onderbouw als bovenbouw.

Nu kamp ik dus weer met het feit dat ik onbevoegd ben. Bovendien: het niveau van 6-vwo is echt hoog.

Om een eerstegraadsbevoegdheid te krijgen startte ik als deeltijdstudent aan de Master of Education wiskunde. Dat vond ik erg zwaar, naast een fulltimebaan en een gezin. Ik kan niet een heel jaar vooruitkijken en tijd vrijmaken. Dus die masterstudie schoot niet op. Het leek me beter om losse cursussen te volgen. Daarom ben ik nu op mijn veertigste als contractstudent aan de slag gegaan.

LEERGANG VOOR ACADEMISCHE OPLEIDINGSSCHOLEN

GOED WERK

Docentonderzoekers van de academische opleidingsscholen kunnen een leergang volgen bij Hogeschool Utrecht. De HU biedt deze leergang aan samen met het Centrum voor Onderwijs en Leren van Universiteit Utrecht.

De leergang is tot stand gekomen na een dialoog tussen onderzoekscoördinatoren op de scholen, onderzoeksbegeleiders en de instituutsbegeleiders die de leergang hebben ontwikkeld.

De cursus is gericht op praktijkonderzoek op de scholen. Het doel is het opbouwen van een kennisgemeenschap om gezamenlijk de beroepspraktijk te verbeteren, praktijkproblemen op te lossen of good practices toe te gaan passen in de eigen praktijk. Iedere school (onderzoeker) is eigenaar van een praktijkprobleem, en tijdens bijeenkomsten met de andere deelnemende scholen is er volop gelegenheid om feedback te krijgen/geven op de onderzoeksplannen. Praktijkonderzoek waarin deelnemers zelf participeren verschilt namelijk van wetenschappelijk onderzoek vanuit de studeerkamer van een instituut.

Theorie en praktijk vinden elkaar op de werkvloer, waar naast de systematiek van de onderzoekscyclus ook de weerbarstigheid van de alledaagse praktijk een rol speelt. Dat vraagt om creativiteit en speelsheid om de inbreng van alle stakeholders te blijven garanderen. Zo’n proces proberen we in de leergang op te bouwen en te ondersteunen.

Auteurs: Recensent:

Palet Ik vind het fijn om nieuwe dingen te leren, dat past bij mij. Ik ben nog nooit op deze manier met wiskunde bezig geweest; ik leer meer over de achtergronden. Daardoor kan ik de stof op meer manieren uitleggen dan voorheen. Mijn palet wordt groter. Het voordeel is dat ik nu in mijn eigen tempo kan studeren. En door steeds kleine vakken te doen houd ik toch het contact met de lessen en met mijn medestudenten. Ik hoop over vijf jaar klaar te zijn.

Om dit proces te borgen vinden we twee zaken van belang: 1. Een onderzoekend houding vasthouden/en implementeren op school. Dit vraagt een passende cultuur van de deelnemende scholen, en een passende houding van de deelnemers.

2. Kwaliteitseisen formuleren waaraan praktijkonderzoek moet voldoen. Validiteit en betrouwbaarheid zijn ook in praktijkonderzoek belangrijke methodologische noties en worden op een bij dit soort onderzoek passende wijzen ingebracht.

Daarvoor is een reviewsysteem ontworpen.

Aan de leergang doen twee groepen onderzoekers mee: • onderzoekers van scholen die mee doen aan het ProFeedonderzoek (zie ook pagina 4). De onderzoeksdoelen en -vragen zijn geformuleerd door de universiteit, en docenten en studenten hebben een rol in de uitvoering van het onderzoek. Daarbij is er ruimte voor een eigen aanpak.

• Onderzoekers van scholen vanuit de academische opleidingsschool. Zij hebben meer vrijheid voor de keuze van een eigen onderzoek. Ze kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om een praktijkprobleem in de eigen school op te lossen, passend in de thema’s doorlopende leerlijnen of leerprocessen.

Meer informatie: centrumarchimedes@hu.nl

Meer informatie? nicolien.montesanomontessori@hu.nl

14

We hadden samen gezellig zitten leren, mijn kleinzoon en ik. Nou ja, ík vond het gezellig. Hem kostte de tocht naar opa’s werkkamer duidelijk moeite – gewoon geen zin in Duitse woordjes. Maar met wat humor, bemoediging en een spelletje lukte het na een klein uurtje toch: zestig Duitse woorden en begrippen bijna foutloos uitspreken en schrijven.

Dus: kom maar op met die toets! Dit wordt een grandioos succes!

Jacobs, G., Meij, R., Tenwolde, H., Zomer, Y. Sabine van den Brink, docent Duits en onderzoeker kenniskring Normatieve Professionalisering

Goed werk of je werk goed doen. Het zijn dezelfde woorden maar er ligt een wereld van verschil tussen professionals die goed werk doen en professionals die hun werk goed doen.

Professionaliteit en de positie van professionals staan de volop in de belangstelling. In de zorg, het onderwijs en de dienstverlening vragen betrokken professionals om waardering voor het werk dat ze doen. Ze laten weten zich steeds vaker bekneld te voelen door regelgeving, marktwerking en management. Het is een roep om ruimte en om vertrouwen in de professionaliteit van de persoon. Gelijktijdig komt de vraag op hoe je deze ruimte moreel kunt 'vullen'.

Spiegel ‘Goed werk’ vertelt over de ontstaansgeschiedenis van professionaliteit. Meer dan dat houdt het de lezer vanuit diverse professionele praktijken een spiegel voor. De positie, spanningen en dilemma's van mensen die met mensen werken komen in beeld. De bijdragen van de auteurs tonen de lezer wat professioneel gedrag en houding in de praktijk betekenen... of niet. Zo begint Marco Otten zijn bijdrage 'Goede docenten' met zijn eigen ervaring als leerling op de basisschool. Hij werd (onder andere) gevormd door het handelen en de houding van onderwijsgevenden. Net als iedereen; een soortgelijk verhaal zouden we allemaal kunnen vertellen. Ottens ervaring leert ons dat professionals niet vanzelfsprekend al hun keuzes bewust maken, net zo min als dat die keuzes zichtbaar en bespreekbaar worden. De diverse invalshoeken van de auteurs van 'Goed werk' zorgen ervoor dat je als lezer een pas op de plaats maakt en kritisch naar je eigen (onderwijs)praktijk kijkt. Durf ik mezelf als docent nog wel kwetsbaar op te stellen? Doe ik mijn werk op een manier zoals men dit van mij vraagt? Vraag ik wel voldoende ruimte en vertrouwen om goed werk te kunnen doen? Laat ik mijn stem horen? Weet ik wat IK belangrijk vind en waarom?

Dit soort vragen houdt je nog een tijdje bezig als je weer een hoofdstuk hebt gelezen. Goed werk!

Er kwam geen toets… De leraar deed die maandagochtend wat ie altijd deed: Duitse les geven. Vond mijn kleinzoon het jammer dat ‘t niet doorging? De klas was blij, maar aan z’n gezicht zag ik dat hij graag had willen laten zien wat hij kon.

Met zo’n informant in de familie kan ik een blik werpen in de toetskeuken van zo maar een vo-school en daar word ik niet blij van. Het lijkt wel of op toetsgebied de tijd heeft stilgestaan. Allerlei toetsfrustraties die ik in vijftig jaar school als leerling, vader, mentor, docent of schoolleider opdeed komen weer langs. Te lang wachten op een uitslag, onduidelijke open vragen, nakijkfouten, oneerlijke beoordeling van groepswerk, gebrek aan transparantie, toetsing van niet behandelde stof. En nog steeds: die rode pen!

Mijn grootste zorg: ik ruik een toetscultuur waarbij leraren constante cijferdruk hanteren, doordat allerlei zaken meetellen. Is het schrift netjes, gedraagt hij zich, is de houding positief, het huiswerk gemaakt, de boeken mee? Hebben leraren van nu de toetstechnieken uit hun eigen schooltijd klakkeloos overgenomen?

Laat ik niet al te somber zijn. Ik bespeur gelukkig ook tekenen die wijzen op toetsbeleid met frisse aanpak; aanwijzingen van een leercultuur. Ook mijn kleinzoon wordt daar blij van. Voldoende tijd voor nabespreking, aandacht voor verschillende uitwerkingen, inhaalkansen en zijn coolste voorbeeld: toetsen in digitale spelvorm.

Hoop put ik ook uit het dit jaar voor elke student aan de lerarenopleiding verplichte ‘Handboek voor leraren’ van Geerts en Van Kralingen. In een voortreffelijk hoofdstuk Toetsen en beoordelen krijgen jonge docenten een gezonde basis toetskunde. Mijn wens voor de komende feestdagen: een studiedag toetsbeleid op de eerste maandag na de kerstvakantie, op basis van deze 45 bladzijden.

Mijn kleinzoon zal er veel aan hebben, dat weet ik zeker.

Gerrit Huisman werkte 43 jaar als vo-leraar, schoolleider en lerarenopleider.

15

TO DO

•

14 januari 2013 Onderwijssymposium Als normaal anders is Zie: www.alsnormaalandersis.nl Tijd: 8:30 uur-17:00 uur.

Plaats: AFAS stadion, Stadionweg 1 in Alkmaar

•

22-26 januari 2013 Nationale Onderwijs Tentoonstelling Zie: www.not-online.nl Tijd: hele dag Plaats: Jaarbeurs Utrecht

•

31 januari 2013 Afsluiting Cultuurdagen Zie: www.uck.nl Plaats: Vredenburg Leidsche Rijn

•

9 maart 2013 Open dag Faculteit Educatie Zie: www.hu.nl Tijd: 10:00 uur-15:00 uur Plaats: Faculteit Educatie, Padualaan 97 in Utrecht

•

6 juni 2013 Open avond Faculteit Educatie (voor geïnteresseerden in deeltijdopleidingen) Zie: www.hu.nl Tijd: 17:00-20:00 uur Plaats: Faculteit Educatie, Padualaan 97 in Utrecht