Vitaal werken bij HvA by Hogeschool van Amsterdam

Vitaal werken bij de Hva

Werkdruk op hogescholen uniek Gezond lunchen doe je zo Zonder stress nakijken Sporten en werk: hoezo onverzoenbaar? Nooit meer hees

creating tomorrow

inhoud

03 Voorwoord 04 Hogedrukpan. Stress op hogescholen 09 Op de zeepkist 10 Een kostbaar instrument. Stemtraining bij de HvA 14 Sport en werk 18 Een gezonde lunch, een gezonde geest 22 Zonder stress nakijken. Kan dat? 24 Rust & concentratie 26 Vitaliteitswedstrijd: de winnaars 27 Bureauhouding. Hoe zat ’t ook alweer?

Colofon Concept en realisatie Winnifred Jelier, Larissa Kras

rwoord

Beste collega,

14 27

Met veel plezier bied ik je hierbij een magazine aan met vitaliteitsvoorbeelden van collega’s en handreikingen rond vitaliteit. De meesten van ons zijn net terug van vakantie en hebben goede voornemens. We weten allemaal hoe het vaak gaat met goede voornemens. Ik probeer al een jaar twee keer per week naar de fitness te gaan. Eerlijk gezegd gaat mij dat niet goed af.

Sport en werk

Regelmatig zit ik met mijn kleindochter van vier bij de zandbak en zie ik hoeveel plezier ze heeft in het spelen met zand en water. Weet jij wanneer je voor het laatst bijna gedachteloos genoot van een simpele activiteit of dat je zat te staren? Ook dat is een moment waarop je energie verzamelt. Vitaliteit is niet alleen hard sporten, maar ook de balans vinden tussen inspanning en ontspanning, en dit is voor iedereen anders.

Bureauhouding Hoe zat ’t ook alweer?

Interviews Winnifred Jelier Eindredactie Suzanne Okkes Foto’s Hugo Schuitemaker Illustraties Studio Noord, Sabrina Basten Vormgeving en druk

Crasborn Grafisch Ontwerpers bno Contact HvA P&O

Binnen het onderwijs worden we vaak geconfronteerd met piekbelastingen. Dat is een gegeven. Op zich zijn deadlines niet erg, maar ze krijgen soms de overhand. Iedereen kent stress en slaat weleens een lunchpauze over, maar als je alléén maar stress kent en altijd opziet tegen de hoeveelheid werk, is er iets mis. Uiteindelijk is aandacht voor je mentale en fysieke gezondheid een voorwaarde om goed en ook met plezier je werk te kunnen doen.

Het is daarom belangrijk dat de HvA werkt aan een ondersteunend vitaliteitsbeleid, een beleid dat de energie en veerkracht van medewerkers bevordert en een bijdrage levert aan onze duurzame inzetbaarheid. Zodat we allemaal in staat zijn om op een prettige en gezonde manier door te kunnen werken, zowel binnen als buiten de HvA. Naast de mogelijkheden voor ontwikkeling en scholing (HvA Academie), heeft de HvA elk voorjaar de Vitaliteitsweek, een week waarin medewerkers onder meer workshops kunnen volgen over gezond werken. Ook organiseerde de HvA afgelopen jaar een Vitaliteitswedstrijd waarvan de winnaars in dit magazine te vinden zijn. Vitaal werken gaat over plezier hebben in je werk, je werk zinvol vinden, je fit en gezond voelen, en energie krijgen van je werk. De manieren om dat te bereiken zijn divers. Begin het nieuwe collegejaar goed: werk vitaal. Conny Vermolen, directeur P&O

Zonder stress nakijken Kan dat?

Spui 25, 1012 WX Amsterdam vitaliteit@hva.nl #VitaliteitHvA hva.nl/vitaliteit

Conny Vermolen Deze publicatie is mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van Zestor.

Vitaliteitswedstrijd De winnaars

(rechts), directeur P&O, en Larissa Kras, beleidsmedewerker vitaliteit.

Vitaal werken bij de HvA

WERKStress

HOGEDRUKPAN Stress op hogescholen

Illustraties: Studio Noord

Iedereen kent stress. HvA-medewerkers zijn geen uitzondering. Maar wat doe je eraan? Een volle agenda, een berg nakijkwerk en een achterstallige administratie. Geen ideale voorwaarden voor een ontspannen werkdag. Toch is het niet zozeer de hoeveelheid werk die ons stress geeft, zegt Ben Fruytier, lector Organisatieconfiguraties en Arbeidsrelaties bij de Hogeschool Utrecht, die jarenlang onderzoek deed naar werkdruk op hogescholen. ‘De vraag is vooral in hoeverre je zelf de werkdruk kunt beïnvloeden. Kun je bijvoorbeeld de hulp van een collega inroepen of uitstel van de deadline aanvragen? Zo niet, dan ontstaat er stress.’ Wat is het verschil tussen werkstress en gewone stress?

‘Werkstress is stress die je door je werk krijgt.

Vitaal werken bij de HvA

Daarbinnen bestaat er een onderscheid tussen stress op de korte en op de lange termijn. Van stress op de korte termijn is sprake als je er een beperkte tijd hard tegenaan moet, maar er daarna een rustige periode volgt. Je neemt bijvoorbeeld de zaken waar van een collega die op vakantie is. De meeste werknemers kunnen dat soort stress vrij goed aan. Maar wanneer een tijdelijke verhoging van de werkdruk permanent wordt – bijvoorbeeld doordat je collega ontslag heeft genomen en niet vervangen wordt – gaat het mis. Wees hier dus alert op, en signaleer het als je dit bij jezelf of een collega ziet gebeuren. Er is een natuurlijke grens aan wat we aankunnen. Die grens kun je tijdelijk

oprekken, maar op een zeker moment houdt het echt op. Dan stort je in. Natuurlijk kan de een meer aan dan de ander. Zo zijn er altijd van die jaloersmakende collega’s die ondanks een hoge werkdruk met het grootste gemak nog allerlei nevenactiviteiten voor hun werk verrichten. Maar ook bij hen is er een grens. Wat zij enkel bevestigen, is dat de hoeveelheid werk geen direct verband heeft met stress.’ In hoeverre is werkstress persoonlijk?

‘Je kunt een onderscheid maken tussen persoonsgebonden en werkgebonden werkstress. Dat is meer dan een theoretisch onderscheid. Stel er is een nieuwe leiding-

Vitaal werken bij de HvA

WERKStress

Werkdruk in cijfers De helft van alle HvA-medewerkers vindt dat de werkdruk te hoog of veel te hoog is, zo blijkt uit de tweejaarlijkse tevredenheidsmonitor onder medewerkers (MTM). Bij een aantal domeinen ligt dat percentage hoger (Domein Gezondheid: 67,4%; Domein Onderwijs en Opvoeding: 63,1%), alleen bij het Domein Techniek valt het lager uit (39,7%). Van de staven en diensten gezamenlijk ervaart 38,3% een te hoge of veel te hoge werkdruk. Het gemiddelde van de hele HvA is tussen 2010 en 2012 gestegen van 47,7% naar 51,0%.

‘Efficiënter werken

38,3%

is niet synoniem aan stressreductie.’ gevende die alleen maar chagrijnig is. Dan kun je zeggen: ‘Wat een chagrijn. Die is niet geschikt voor zijn werk.’ Maar het kan ook zijn dat de leidinggevende alleen maar zo is vanwege zinloze resultaatafspraken, waarvan hij nog niet weet hoe hij ze kan veranderen. Zo iemand kampt dan met werkgebonden werkstress, iets wat veel nieuwe werknemers ervaren en wat iemand niet gelijk ongeschikt maakt. Als je gestrest bent, is het soms lastig om aan te wijzen wat de oorzaak is. Veel medewerkers – en vooral vrouwen – zijn geneigd de oorzaak bij zichzelf te zoeken. Soms is dat terecht: als je veel lesgeeft, aan het promoveren bent, thuis drie kinderen hebt en ver van je werk woont, is een goede balans tussen drukte en rust vaak moeilijk te realiseren. Maar vaak genoeg is er eigenlijk geen reden om de oorzaak bij jezelf te zoeken. 6

Vitaal werken bij de HvA

hebben en vooral rotklusjes zitten te doen? Met die vraag moeten ze ergens terecht kunnen.

Praat dan eens met collega’s. Ervaren zij ook stress? En waarom wel of niet?’ Is werkstress vooral iets van onervaren medewerkers?

‘Nee. Pas op voor oudere collega’s die bevestigen dat iets slecht geregeld is, maar die eigen manieren hebben gevonden om daarmee om te gaan. Examenadministratie is een typisch voorbeeld. Die is vaak complex en bureaucratisch. Genoeg docenten hebben daar geen zin in, worden al moe van het idee. Zij hebben geleerd dit op te lossen door hun werk bij een ander over de schutting te gooien of door gewoon niks te doen. Zulke schijnoplossingen – die je vaker tegenkomt in grotere organisaties – verleggen de basis van het probleem. Het echte probleem is dat een goede bespreekcultuur ontbreekt. Een cultuur waarin je kunt aankaarten dat een te complexe examenadministratie contraproductief werkt.

Help collega’s met wie het niet goed gaat.

Een manager doet er daarom goed aan om werkbeleving apart op de agenda te zetten. Zorg dat er terugkerende momenten zijn waarop werknemers elkaar kunnen vertellen hoe zij hun werk ervaren, bijvoorbeeld in een periodiek werkoverleg of informeler, tijdens een borrel, en biedt ze daarbij de mogelijkheid om zelf het werkproces te verbeteren. Wat niet werkt, is een verdere formalisering, meer bureaucratie dus. Daarmee beperk je enkel de bewegingsvrijheid, en vergroot je juist de kans dat medewerkers uitwijken naar schijnoplossingen.’

Toch kampen nieuwe medewerkers vaker met stress dan hun meer ervaren collega’s. Wat kan een hogeschool doen om nieuwe medewerkers te helpen?

‘Neem ze vooral serieus. Geef ze een mentor, organiseer intervisiebijeenkomsten, plan werkoverleggen waarin werkbeleving expliciet aan de orde komt. Vooral omdat ze alles voor het eerst doen, is het niet raar dat nieuwe medewerkers af en toe gestrest raken. Maar zijn ze gestrest, omdat ze nieuw zijn, of omdat ze het echt te druk

Dit is dan ook niet alleen een vraag over de relatie tussen de leidinggevende en de werknemer. Collega’s hebben hierin een belangrijke verantwoordelijkheid, maar die vergeten ze wel eens. Vragen van nieuwe medewerkers wimpelen ze af, niet per se met kwade opzet, maar omdat alles voor hen al zo gewoon is en vanzelf gaat. Als je merkt dat je dit doet, roep jezelf dan tot de orde. Je bent niet alleen, je moet het samen doen.’ Bestaat er werkstress die typisch is voor hogescholen?

‘Onderwijs geven is gewoon zwaar. Dat geldt op alle niveaus, van laag tot universitair onderwijs. Wel is onderwijs geven aan hogescholen extra complex. Het lijkt aan de ene kant op middelbaar onderwijs: er zijn veel lesuren,

67,4%

en de lessen zijn vaak klassikaal of in ieder geval hiërarchisch ingericht. Maar ook heeft het iets van universitair onderwijs: de docent draagt niet alleen kennis en kunde over, maar probeert studenten ook te stimuleren tot reflectie. Die complexiteit maakt lesgeven voor sommige hogeschooldocenten erg zwaar. Het vak moet je wel liggen. Efficiënter werken is niet synoniem aan stressreductie. Het steeds verder standaardiseren van onderwijsprocessen – iets wat hogescholen de laatste jaren lijken te doen – is dan ook niet altijd de beste oplossing. Er bestaat nu eenmaal niet één ideale manier om het werk in te richten. Wil je werkstress voorkomen, zorg dan vooral dat medewerkers voldoende mogelijkheden hebben om het werk goed in te richten.’

51,0%

Wat moet je doen als je ziet dat het niet goed gaat met een collega?

‘Het is altijd een dilemma in hoeverre je je mag bemoeien met het privéleven van een ander. Iedereen mag immers zelf bepalen hoe hij leeft. Die overtuiging zit bij de meeste westerlingen heel diep. Toch vind ik het belangrijker om een ander te helpen, los van de vraag of het werk eronder lijdt. Als je dus iets zorgwekkends ziet of denkt te zien, bespreek het dan, en ook zo snel mogelijk, anders gaat het zieken. Meestal blijken collega’s je vooral heel dankbaar.’ ‹

Wie is Ben Fruytier? Ben Fruytier is lector Organisatieconfiguraties en Arbeidsrelaties bij de Hogeschool Utrecht en universitair hoofddocent aan de Faculteit der Managementwetenschappen bij de Radboud Universiteit Nijmegen. In zijn onderzoek houdt hij zich onder meer bezig met verandermanagement bij hogescholen. Voor het onderzoeksrapport Werkdruk in beeld. Instrument voor de inventarisatie van werkdruk aan het hbo (2011) richtte hij zich specifiek op werkstress. Vitaal werken bij de HvA

HvA-AANBOD

Fietsregeling voor medewerkers

Coaching en training voor HvA-medewerkers Wordt het werk jou af en toe teveel? Of merk je dat collega’s voortdurend langs elkaar heen praten?

De HvA biedt medewerkers die op de fiets naar het werk willen, de mogelijkheid om voordelig een fiets aan te schaffen, inclusief verzekering en fietsslot. Ook tweedehands fietsen of fietsen met elektronische trapondersteuning vallen onder deze regeling. Kijk voor de voorwaarden op het intranet (‘Fiscale fiets’) of neem contact op met je leidinggevende of P&O-adviseur. ‹

De HvA biedt meerdere mogelijkheden voor medewerkers of teams die behoefte hebben aan coaching of training. Maattrajecten voor teams Meerdaagse leefstijltraining

Alle HvA-medewerkers kunnen kosteloos een leefstijltraining volgen bij trainingsbureau Leefstijl Training en Coaching. Deze groepstraining is voor iedere medewerker die uit balans dreigt te raken door stress. Denk aan een te hoge werkdruk of een verstoorde balans tussen werk en privé. Deze training is gericht op het omgaan met veranderingen en het hervinden van plezier in je werk. De training geeft inzicht in het eigen gedrag en schetst scenario’s voor hoe het anders kan.

Vitaliteit is iets waar je zelf aan kunt werken, maar ook een thema dat je als team kunt oppakken. De HvA Academie biedt hiervoor trainingstrajecten op maat. Denk aan een vitalere samenwerking binnen je team, meer focus op de zaken die er toe doen of beter omgaan met een hoge werkdruk. Aan het traject, dat uit meerdere dagdelen kan bestaan, gaat een intake vooraf door een coach van de HvA Academie.

ZEEPKistbijeenkomst

Energiek het weekend in Leefstijlworkshops

De HvA Academie biedt iedere maand een leefstijlworkshop aan van anderhalf uur met een specifiek thema. De thema's die dit jaar aan bod komen zijn: voeding, beweging en slapen. Op academie.hva.nl vind je de data van de eerste workshops en kun je je kosteloos aanmelden. ‹

Individuele coaching

Zit je niet lekker in je vel? Of heb je moeite om een balans te vinden tussen inspanning en rust, of tussen werk en privé? Misschien is het dan goed om eens met een coach te praten. De HvA kan dankzij het Livvit-pakket van Zilveren Kruis Achmea kosteloos een coachingstraject aanbieden (intake en vijf sessies).

Vitaal werken bij de HvA

Meer weten? Kijk op www.hva.nl/vitaliteit of mail naar vitaliteit@hva.nl.

Wie zijn je collega’s en wat doen ze? Studentenzaken organiseert maandelijks een zeepkistbijeenkomst om te horen waar collega’s warm voor lopen. In een grote organisatie is het vanzelfsprekend dat je niet iedereen bij naam kent, laat staan dat je van elke collega weet wat zijn of haar werk inhoudt. Zelfs binnen afdelingen die eenzelfde verdieping delen, blijkt het soms nog gissen. Als de afdeling dan ook nog eens volledig is ingericht met flexplekken, lijkt het einde zoek. De medewerkers van de stafafdeling Studentenzaken realiseerden dit zich allemaal ten

volle toen zij in 2012 naar het Kohnstammhuis verhuisden. Zij kwamen met een succesvolle oplossing: de zeepkistbijeenkomst, een maandelijkse borrel waarbij medewerkers ‘vanaf de zeepkist’ collega’s toespreken over een recente ervaring in het werk. ‘Een interessante conferentie, een bijzondere ontmoeting of een leuk project. Er zijn genoeg gebeurtenissen in je werk waar je enthousiast van kan raken’, zegt Ilona Bonnema, beleidsmedewerker bij Studentenzaken. ‘Dankzij de zeepkistbijeenkomst kun je dat enthousiasme met elkaar delen. Je gaat dus niet op de zeepkist staan om een overzicht te geven van je takenpakket, maar om

te vertellen over iets opmerkelijks of grappigs wat je recent in je werk bent tegengekomen.’ De zeepkistbijeenkomst is dan ook nadrukkelijk geen werkoverleg, wat gelijk de sleutel lijkt van het succes. ‘Je deelt geen informatie om bijvoorbeeld werkafspraken te kunnen maken, maar omdat je een goed verhaal hebt. En het is zo eenvoudig: je hebt alleen een kist nodig.’ Voor de zeepkist – een zwart houten mini-podium – blijken altijd genoeg sprekers te vinden. ‘We plannen de zeepkisten altijd op vrijdagmiddag. In plaats van moe het weekend in, sluit je zo de week juist geïnspireerd en energiek af.’ ‹

een zeepkistbijeenkomst is geen werkoverleg.

Vitaal werken bij de HvA

STEMTRAINING

Illustratie: Sabrina Basten

Een kostbaar instrument Stemtraining bij de HvA De stem is een van de kostbaarste instrumenten van een docent. Toch gaat niet elke docent er even verstandig mee om, zegt logopediste en HvA-docent Fransje van Luin. Soms is een klas niet meer dan een muur van geluid. Elke docent kan dat beamen. Wie kent niet die lichte wanhoop als studenten blijven praten, terwijl jij toch al twee keer duidelijk ‘Laten we beginnen’ hebt gezegd? Af en toe kijkt een van die studenten op met een blik van ‘Zei u iets?’, maar niet langer dan een seconde of twee en altijd zonder zelf te stoppen met praten. Gelukkig zijn studenten sociale wezens. Zo kun je het ook zien. Ze praten, ze interesseren zich voor elkaar, en belangrijker nog: ze zijn geen makke schapen die zich zonder slag of stoot onderwerpen aan een willekeurige dominante figuur in de ruimte. 10

Vitaal werken bij de HvA

Docenten beseffen dat, en terwijl ze daar staan, tegenover dat massief van gekwebbel en geklets, schiet soms de vraag door hun hoofd waarom ze deze studenten niet hun gang laten gaan. Welk recht hebben zij als docent om de situatie te verstoren? Een belangrijke vraag die raakt aan het wezen van onderwijs. Maar – zoals elke docent ook weet – minder nijpend dan die andere vraag: hoe krijg je als docent in vredesnaam de aandacht? Vooral voor beginnende docenten blijkt het vaak lastig hier creatief op te reageren. Hun oplossing is doorgaans eenvoudig, maar doeltreffend: stemverheffing. Alternatieven als kort luid praten en dan

zachter, een tik op de tafel, of naar voren stappen en zwijgen tot het stil is, laten zij meestal liggen. Maar stemverheffing, of het al dan niet bewust forceren van je stem, is natuurlijk niet zonder risico. Het is vermoeiend, maar je kunt ook hees raken of – erger – je stembanden beschadigen. En dan heb je er ineens een probleem bij, want een docent zonder stem is als een muzikant zonder instrument: volslagen nutteloos. Daarbij levert het vooruitzicht van mogelijk stemverlies voor sommige docenten al zo veel stress op dat de stem omhoog schiet en in korte tijd overbelast raakt. Ook het docentschap kent zijn drama’s.

Vitaal werken bij de HvA

STEMTRAINING

‘Als docent ben je ook een entertainer. Je kunt het maar één keer goed doen. Vooral in het begin kon ik van dat idee tamelijk in de stress schieten, waardoor ik te hard ging praten.’ Stemproblemen

Eén op de twee leerkrachten in het middelbaar onderwijs heeft wel eens stemklachten, waarbij één op de vijf zich ziek moet melden, bleek uit een promotieonderzoek van logopedist Piet Kooijman in 2007. Daarbij hebben leerkrachten aan het begin van hun carrière meer stemproblemen dan aan het eind. Reden genoeg om ook hogeschooldocenten te wijzen op het belang van verstandig stemgebruik, zegt logopediste Fransje van Luin die stemtrainingen bij de HvA Academie en diverse lerarenopleidingen verzorgt. Hogeschooldocenten geven immers ook geregeld uren achtereen les en belasten hun stem daarmee dan gemiddeld. Zelf heeft Van Luin een vrij hoge, lichte stem. Misschien niet het ideale uitgangspunt voor een docent, zegt ze zelf. ‘Zwaardere stemmen stralen meer autoriteit uit.’ Toch heeft Van Luin geen moeite om de aandacht op zich gevestigd te houden. Tijdens een stemworkshop voor HvA-medewerkers staat ze letterlijk met beide benen stevig op de grond, en praat ze rustig, vanuit het middenrif, tegen de groep. ‘Door je bewust te worden van hoe je praat – het tempo, het volume en de 12

Vitaal werken bij de HvA

toonhoogte – krijg je meer controle over je stem en kun je er ook makkelijker mee gaan spelen, wat weer goed is voor je zelfvertrouwen.’ In praktijk leren docenten volgens Van Luin gaandeweg steeds makkelijker de aandacht van studenten vast te houden, maar kunnen ze lang niet altijd uitleggen of en hoe dat samenhangt met hun stemgebruik. Ook houden docenten er soms kleine rituelen op na die verraden dat zij zich niet bewust zijn van hoe ze hun stem gebruiken. ‘Veel docenten schrapen hun keel voor ze gaan spreken, of nemen vooraf een grote hap lucht’, zegt Van Luin. ‘Dat is echt onnodig. Door laag te ademen – en niet bovenin bij je keel – kun je je lichaam optimaal als klankkast gebruiken. Daarbij krijg je vanzelf de kracht in je stem die je nodig hebt om ook de achterste rij te bereiken.’ Maar juist onder spanning hebben docenten de neiging om ‘hoog’ te ademen. ‘Daardoor krijg je zo’n afgeknepen stem. Niet fijn voor jezelf natuurlijk, maar ook onaangenaam voor de toehoorder.’ Ook docent Ruurd Mulder merkt, zelfs na 25 jaar in het vak, nog wel eens dat de zenuwen op zijn stem slaan: ‘Als docent ben je ook een entertainer. Je kunt het maar één keer goed doen. Vooral in het begin kon ik van dat idee

tamelijk in de stress schieten, waardoor ik te hard ging praten. Tegenwoordig zoek ik bewuster naar interactie met studenten. Dat helpt wel iets.’

HvA Academie Dé ruimte voor professionele ontwikkeling Alle medewerkers van de HvA kunnen hun professionele ontwikkeling een groeispurt geven. Onze activiteiten dragen bij aan jouw persoonlijke en/of teamontwikkeling, en beantwoorden je leervraag, verhelderen je loopbaanwens en geven de mogelijkheid kennis te delen. Neem deel aan een training, laat je coachen of verken een netwerk. Nieuwsgierig? Je vindt alle informatie op onze DLWO-site: academie.hva.nl. Of mail ons: academie@hva.nl. Bellen kan ook: 020-595 3944. Je bent van harte welkom bij de HvA Academie!

Mulder ‘voelt’ na een volle onderwijsweek zijn stem. ‘Dat is normaal’, zegt Van Luin. ‘De meeste docenten kunnen er na een nacht goed slapen weer goed tegenaan. Als je last houdt, kunnen soms kleine aanpassingen, zoals meer water en minder koffie drinken, helpen. Roken is altijd slecht. Het droogt de stembanden uit, waardoor de kans op stemproblemen toeneemt.’ En training kan dus helpen. ‘Beter leren ademhalen, je bewust worden van je stemgebruik en economischer leren spreken, kunnen docenten – ook als zij een lichte stem hebben – helpen om stevig in hun schoenen voor de klas staan.’ ‹

Meer weten over stemtrainingen bij de HvA Academie? Kijk op academie.hva.nl.

creating tomorrow

SPORT EN WERK

SP RT

‘Soms wil ik wat langer rennen, dan neem ik een omweg.’

en werk Sporten en werken lijken onverzoenbare

begrippen als je werkdag grotendeels bestaat uit vergaderen, werken op een computer of studentengesprekken voeren. Toch slagen enkele HvA-medewerkers er elke week weer in om werk en sport op een succesvolle manier te combineren.

Vitaal werken bij de HvA

Olof Wiegert

Olof Wiegert, beleidsmedewerker Onderwijs en Onderzoek (O2), rent ongeveer twee keer in de week naar zijn werk op het Spui. ‘Toen mijn tweede kind werd geboren, kwam ik steeds moeilijker toe aan hardlopen. Dit is een efficiënte oplossing. Soms wil ik wat langer rennen, dan neem ik een omweg.’ Vitaal werken bij de HvA

SPORT EN WERK

Cees Vervoorn

Cees Vervoorn, lector Topsport en Onderwijs, trekt tijdens de pauze geregeld een baantje in het Sloterparkbad in Nieuw-West. ‘Ik probeer doordeweeks minimaal vier keer een uur te zwemmen. Naderhand ben ik nooit uitgeput. Ik heb inmiddels in mijn leven zoveel gezwommen dat een uurtje per dag er niet echt meer toe doet. Sterker nog, ik heb altijd het gevoel dat ik er meer energie aan overhoud dan dat het me kost.’ ‹

‘Ik heb altijd het gevoel dat ik er meer energie aan overhoud dan dat het me kost.’

Cobi EN MARJOLIJN Kooistra

‘Samen fietsen is heerlijk!’

Vitaal werken bij de HvA

Cobi Kooistra en dochter Marjolijn werken allebei bij het Domein Bewegen, Sport en Voeding (DBSV). Cobi is SIS-medewerker, Marjolein werkt bij het stagebureau van de opleiding Voeding en Diëtetiek. Samen fietsen ze elke dinsdag en vrijdag vanuit hun woonplaats Hoofddorp naar het werk. Heen en terug is dat dertig kilometer. ‘Samen fietsen is heerlijk!’

Vitaal werken bij de HvA

gezond lunchen

Een gezonde lunch een gezonde geest HvA-medewerkers moeten meer de tijd nemen om te lunchen, vindt Janine Reitsema, docent Voeding bij de opleiding Voeding en Diëtetiek. ‘Gezond eten gaat niet alleen over je lichaam, maar ook over je geest. Ik zie veel collega’s – mezelf ook – tijdens de lunch achter de computer een boterham wegwerken. Hierdoor eten we niet bewust. We nemen niet de tijd om even een half uurtje te ontspannen, iets wat juist zo belangrijk is om ’s middags weer geconcentreerd en met plezier aan de slag te kunnen.’

Moeten mensen niet zelf weten hoe ze

Janine Reitsema

‘Ga voor je werk, maar ontspan ook tijdig.’

Vitaal werken bij de HvA

lunchen?

‘Het probleem is dat iedereen weet dat het gezonder is om achter je computer vandaan te komen en pauze te nemen, maar dat we het niet doen. De werkdruk is vaak zo hoog dat we geneigd zijn om maar door te gaan. Docenten zijn daarnaast gebonden aan lesroosters waarin soms weinig ruimte voor pauze is. Maar zelfs als de ruimte er wel is, plannen ze die vol met afspraken met studenten. Dan zit zo’n docent een kop soep

naar binnen te lepelen, terwijl er een student voor hem zit. Dat hoort natuurlijk niet. Neem de tijd om te lunchen. En ook: lunch gezond door producten met een hoge voedingswaarde te kiezen. Dit zijn producten met genoeg koolhydraten, eiwitten, goede vetten, vezels en vitamines en mineralen (zie kader). Die geven energie en verzadiging, en zorgen ervoor dat je niet tegen het eind van de middag alweer honger hebt en gedachteloos een zak drop leegeet.’

Sommige bedrijven organiseren gezamenlijke lunches voor medewerkers. Moet de hogeschool dit ook doen?

‘Gezamenlijke lunches kunnen zeker helpen, maar ze blijken voor veel opleidingen roostertechnisch vaak lastig te realiseren. Toch zou het goed zijn als leidinggevenden hun medewerkers aanmoedigen om de tijd te nemen voor de lunch door bijvoorbeeld een vast lunchmoment af te spreken. Iedereen die er is, kan dan aanschuiven. Ik merk dat

we elkaar nu nog vaak te veel opjutten om door te werken. Elkaar enthousiasmeren in het werk is goed, maar natuurlijk niet als dit ten koste gaat van je gezondheid. Ga voor je werk, maar ontspan ook tijdig.’ Wat staat er op het menu?

‘Wat de een beter kan laten staan, hoeft niet slecht te zijn voor de ander. Als je een normaal cholesterolgehalte hebt, een gezond gewicht hebt en genoeg beweegt, kan roomboter op je brood echt geen Vitaal werken bij de HvA

gezond lunchen kwaad. Eet vooral gevarieerd. Veel van één product en verder niets, is nooit goed. Dus niet enkel fruit, of altijd alleen maar kaas op je brood. De voedingsstoffen moeten in

balans zijn. De kantine van de hogeschool biedt daarvoor genoeg mogelijkheden, maar je moet ze wel kennen. Laat je niet afleiden door de frituurlucht of de rekken snoep

bij de kassa. Kies een gezonde, gevarieerde maaltijd, zodat je er weer goed tegenaan kunt.’ ‹

Waaruit bestaat een gezonde lunch? Volkoren graanproducten (zoals volkoren brood, volkorenpasta of muesli) zijn beter dan bruin- en witbrood. Witbrood is gemaakt van meel waaruit de kiemen en zemelen zijn gezeefd, terwijl juist in die bestanddelen gezonde mineralen, vezelen en vitaminen zitten. Let op bij bruinbrood. Dat is soms niet meer dan witbrood gekleurd met mout. Met magere varianten van broodbeleg (kipfilet, rookvlees, ham, 20+-kaas) voorkom je dat je in één keer veel verzadigde (= verkeerde) vetten binnenkrijgt. In vette vis (makreel, haring, zalm) zitten veel gezonde omega-3-vetzuren, jodium en vitamine D. Ook pindakaas bevat goede (= onverzadigde) vetten, maar heeft aardig wat calorieën, dus wees matig. Hagelslag is de helft minder

‘Kant-en-klare smoothies missen de vezels die fruit gezond maken.’

vet dan chocopasta, maar beide bevatten veel suiker. Janine: ‘Ik krijg vaak de vraag of mozzarella gezond is. Mozzarella is vergelijkbaar met 30+-kaas. Niet heel mager dus, maar ook niet heel vet.’ Pas op met bewerkte zuiveldranken: vaak is er suiker aan toegevoegd, waardoor ze erg calorierijk zijn. Janine: ‘Een bewerkte zuiveldrank drinken betekent vaak dat je in korte tijd een flinke hoeveelheid calorieën naar binnen giet. Kies daarom liever voor gewone melk (halfvol of mager), karnemelk of naturel yoghurt.’ Vruchtensappen en kant-en-klare smoothies missen de vezels die fruit juist zo gezond maken. Dat geldt ook voor veel versgeperste sappen. Je kunt dus beter gewoon een stuk fruit eten. Overigens bevat fruit lang niet zoveel vitamines als vaak wordt gedacht; vooral in appels, druiven en peren zitten vrijwel geen vitamines. In sla en komkommer zitten weinig vezels en vitamines. Ze voegen dus weinig toe als je een gezonde lunch

wilt. Tomaten en wortels bevatten wel aardig wat voedingsstoffen (antioxidanten en vitamines). Bouillons of heldere groentesoepen zijn vaak caloriearm, maar bevatten meestal veel zout. Janine: ‘Ook zit in sommige soepen veel room. Daarvan kun je dus beter niet elke dag een kom eten.’ In koek en gebak zit vaak veel verzadigd vet, en dat is slecht voor je cholesterol en bloedvaten. Janine: ‘Mueslirepen of volkorenkoekjes lijken gezond, maar kunnen niet dienst doen als een volwaardige lunch. Ze bevatten bovendien vaak veel suikers en verzadigde vetten, en zijn dus ook geen gezonde tussendoortjes.’ Vruchtentaart is niet gezonder dan slagroomtaart. Janine: ‘Slagroomtaart bevat iets meer vet, maar in vruchtentaart zitten weer meer koolhydraten. Het aantal calorieën is vrijwel gelijk. Als je taart wilt eten, kun je dus beter kiezen wat je lekker vindt dan datgene waarvan je denkt dat het gezond is.’ Gefrituurde snacks zoals kroketten, frikadellen en kaassoufflés zijn vaak in goed (onverzadigd) frituurvet gebakken, maar hebben wel veel calorieën.

Vitaal werken bij de HvA

Bron: Martijn B. Katan, Wat is nu gezond. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam.

Vitale tijd! Bij het USC is vitaliteit een werkwoord: een beetje zweten en veel plezier horen daarbij. We zitten om de hoek!

speciale tarieven voor HvA-medewerkers keuze uit 70 sporten 6 vestigingen in Amsterdam

www.hvasport.nl

DIGITAAL TOETSEN

Zonder stress nakijken. Kan dat? Elke docent wanhoopt wel eens bij het zien van een stapel nakijkwerk. Is digitaal toetsen de oplossing?

Nakijken is voor veel docenten een terugkerende frustratie. Niet zozeer, omdat het moet; het hoort bij het vak van een docent. Maar vooral omdat het veel is en ook: veel van hetzelfde. En al die tijd die je in nakijken steekt, had je ook – wie kan het ontkennen? – in iets anders kunnen steken, zoals het ontwikkelen van een nieuwe module of het lezen van vakliteratuur.

Digitaal nakijken van papers

Veel docenten vragen zich daarom nogal eens af of het nakijken van toetsen niet efficiënter kan. Soms met succes. Zo besloot Susan Swaan, docent bij BE en FSM een lijst met gestandaardiseerde feedback voor haar studenten Nederlands te maken toen bleek dat studenten veel dezelfde fouten maken. In deze lijst geeft Swaan naast de juiste spelling- en grammaticaregels onder meer ook links naar websites met oefeningen en taaladviezen. Ook de kwaliteit van het toetsen is volgens Swaan hierdoor vooruitgegaan: ‘Het is makkelijker te zien wat voor type fouten een student veel maakt en of de student na meerdere toetsen sommige typen fouten minder maakt.’

Toen Mehra als docent begon, moest hij veel papers nakijken en werkte hij met een zelfgemaakt feedbackoverzicht. Collega’s namen dit overzicht al snel over en pasten het naar eigen inzicht aan. Doel bereikt, zou je zeggen. Maar voor Mehra was dit pas stap één. Online vond hij een speciaal nakijkprogramma voor hogescholen en universiteiten: Turnitin. Met dit programma kunnen docenten papers controleren op plagiaat en samen digitale bibliotheken van feedback aanleggen.

Ook Hans Mackaaij, opleidingsmanager van de ALO, besloot dat het tijd werd om efficiënter te gaan toetsen toen uit een inventarisatie bleek dat ALO-studenten maar liefst 180 toetsen per jaar maakten. ‘Docenten toetsten meer dan formeel nodig was, omdat zij dachten dat zij zo het leerproces van studenten beter stuurden’, aldus Mackaaij.

Sumit Mehra

‘Een digitaal nakijkprogramma dwingt docenten om keuzes te maken over de toetscriteria.’ 22

Vitaal werken bij de HvA

vaststelling van de norm van maximaal twintig toetsen per jaar voor alle theorievakken samen.

Maar ook digitale toetsen kunnen het nakijkwerk van docenten vergemakkelijken, zegt Sumit Mehra, onderwijskundig adviseur en docent. En dan niet alleen in het geval van multiple-choice-toetsen, maar ook als het gaat om papers.

‘Een programma als Turnitin blijkt een uitkomst als een docent veel studenten heeft die elk afzonderlijk een paper moeten inleveren’, vertelt Mehra, die inmiddels HvA-breed acht pilots heeft uitgezet om de werkzaamheid van Turnitin voor de HvA te testen (zie kader). ‘Een docent hoeft niet elk commentaar opnieuw in te tikken, maar kan dit vanuit de biblio-

theek naar de paper slepen en daaraan, als dat nodig is, makkelijk individueel commentaar toevoegen. Ook kunnen docenten papers makkelijk en consistent markeren dankzij rubrics, tabellen waarin beoordelingscriteria zijn uitgesplitst naar prestatieniveaus.’ Maar de echte voordelen van een digitaal nakijkprogramma voor papers ziet Mehra in een fase eerder, de voorbereidingsfase. ‘Een digitaal nakijkprogramma dwingt docenten om in een vroeg stadium keuzes te maken over de nakijkcriteria en welke feedback je geeft. Als je samen een vak geeft, moet je hier echt even voor gaan zitten. Wat vind je belangrijk? Is elk commentaar wel echt nodig als je kijkt naar het doel van het vak? Meer dan voorheen kun je in zo’n voorbereidingsfase het gevoel krijgen dat je samen met je collega’s een vak vormgeeft. Nakijken is niet langer een individuele exercitie.’ En scheelt het gebruik van een programma als Turnitin ook tijd? ‘In praktijk gebruiken de meeste docenten de tijd die ze winnen voor het geven van extra feedback: ze zijn dus nog evenveel tijd kwijt. Wel ervaren de meeste docenten de werkdruk als minder hoog: ze geven aan dat ze het nakijken minder stressvol vinden, doordat ze een digitale bibliotheek van goede feedback bij de hand hebben. Dat is winst.’ ‹

Project SCALA en de HvA Het resultaat was dat ALO-studenten na een korte afwezigheid, bijvoorbeeld door ziekte, een grote achterstand opliepen die ze nauwelijks nog konden inhalen. Docenten bewerkstelligden dus het tegenovergestelde van wat ze wilden bereiken. De oplossing: een grondige herziening van de toetspraktijk en de

In 2012 is het project SCALA (Scaffolding Assessment for LeArning) gestart. Dit door SURF gefinancierde ICTO-project is bedoeld om het gebruik van digitale middelen bij het beoordelen van onder andere papers en onderzoeksverslagen onder docenten te bevorderen. Vier partners doen mee: de Universiteit Utrecht, de Vrije Universiteit, de Hogeschool Utrecht en de Hogeschool van Amsterdam. De HvA heeft in het kader van SCALA acht pilots uitgevoerd met Turnitin, een commercieel nakijkprogramma voor papers. Op basis van de uitkomsten zal de HvA besluiten of het zinvol is om een hogeschoolbrede licentie aan te schaffen. Vitaal werken bij de HvA

concentratie op het werk

RUST

& concentratie ‘Zolang ik mijn werk goed doe en alles op tijd af is, kan ik werken waar en wanneer ik wil.’

Katja Pasman, op de stiltewerkplek

Je afzonderen is soms noodzakelijk om je werk goed te kunnen doen, zeggen Katja Pasman, docent HRM en Kennismanagement, en Paul van der Bijl, docent Media, Marketing & Publishing. 24

Vitaal werken bij de HvA

‘Waar docenten werken, is het onrustig. Dat hoort erbij. Als docenten net een les uitlopen, zitten ze vol adrenaline. Die moeten ze ergens kwijt. Op de gang gaat dat niet. Daar zijn studenten. Dus kiezen ze voor de werkruimte, waar jij bijvoorbeeld net een tentamen probeert na te kijken. Een paar onrustige docenten is prima, maar twintig is te veel. Ik zag op een gegeven moment collega’s hun koptelefoon opzetten en de muziek aanzetten om zich te kunnen concentreren. We hadden allemaal behoefte aan een stillere omgeving. Toen heb ik mijn leidinggevende gevraagd of ik een stiltewerkplek voor onze opleiding mocht inrichten. Het leek haar een uitstekend idee. Op onze stiltewerkplek kunnen zes docenten tegelijkertijd terecht. Je kunt hier zonder afleiding nakijken, cijfers invoeren, lezen of je les voorbereiden. Je zit met de ruggen naar elkaar,

dus de verleiding om iets te zeggen, is minimaal. De ruimte is zo goed als af, maar ik zou nog wel graag een protocol opstellen, waarin bijvoorbeeld staat dat je hier geen vergadering mag organiseren. Thuis werken is voor mij geen optie: ik heb twee jonge kinderen en naast mijn huis is een verbouwing gaande. Wel ga ik soms met mijn laptop in een café zitten, of ik fiets naar het Kohnstammhuis, waar de bibliotheek ook een stiltewerkplek heeft.’

tijd. Maar ik ben ook gewoon vrij individualistisch: ik heb niet per se een sociale omgeving nodig om goed te kunnen presteren. Thuis heb ik alles bij de hand. Collega’s kunnen bellen, en studenten weten me te vinden, per mail of via Twitter. Strikte werktijden hanteer ik niet – ik reageer als ik kan. Ook in het weekend of ’s avonds. Ik heb gelukkig geen moeite om werk en rust goed in balans te houden.

Paul van der Bijl, thuis

Toen ik begon als docent, in 2004, was dat anders. Toen werkte ik vrijwel aan één stuk door. Dat brak me na een jaar of drie behoorlijk op. Maar inmiddels heb ik alles vrij goed onder controle. Ik check dagelijks mijn mail, en tijdens vakanties één keer per week. Dat is genoeg.

‘Op de hogeschool zit ik met vijftien collega’s op één kamer. We kunnen het echt heel goed met elkaar vinden – de sfeer is goed. Maar het is er ook vaak hectisch: veel doorloop en veel overleg. Daarom werk ik ook geregeld thuis, in Leiden. Daar is concentratie geen probleem. En het scheelt me twee uur reis-

Ik ben flexibel en de hogeschool is dat ook. Dat werkt voor mij heel goed. Ik zou minder goed presteren als ik me elke werkdag om negen uur moest melden. Zolang ik mijn werk goed doe en alles op tijd af is, kan ik werken waar en wanneer ik wil. Dat is ideaal.’ ‹ Vitaal werken bij de HvA

Vitaliteitswedstrijd: de winnaars

De HvA vroeg medewerkers mee te denken hoe de HvA het beste kan investeren in vitaliteit. De winnaars kregen elk € 1.000,om hun idee te realiseren. Dit waren ze:

Wouter Meys (DMCI) Idee: zitballen ter vervanging van

bureaustoelen. Sil Bartlema (P&O) Idee: een jaarlijkse HvA-sportdag.

MAAK KANS OP EEN GRATIS WERKPLEKADVIES!

Hoe zat ’t ook alweer? Zitten zoals het hoort. Dat blijkt soms nog knap lastig. Deel je favoriete zithouding of die van je collega via Twitter (#VitaliteitHvA) en maak kans op een gratis werkplekadvies voor jezelf of je team. ‹

Illustratie: Studio Noord

vitaliteitswedstrijd

Het taalteam van Studentenzaken Idee: een reeks kennismakings-

workshops onder de noemer ‘Fit voor de klas’. Freek van Aarst (Communicatie) en Pettra-Eszter van Beveren (DOO) Idee: een beweegcompetitie tussen

teams uit de verschillende domeinen, staven en diensten, met behulp van een app die beweging registreert. Nils Swidde (DBSV) Idee: een golfvereniging voor alle

HvA-medewerkers.

Wouter Meys

‘Ik liep op een ochtend naar het koffiezetapparaat en moest niezen. Toen schoot het in mijn rug. Heel bizar. De fysiotherapeut raadde me aan mijn rug- en buikspieren meer te trainen. Ik keek naar onze bureaustoelen, die mijn collega’s smalend ‘de rode duivels’ noemen, en had ineens een idee: een zitbal in plaats van een bureaustoel. Twee vliegen in één klap. Met de prijs van de Vitaliteitswedstrijd kan ik zestig zitballen voor mijzelf en mijn collega’s kopen. Iedereen is blij.’ ‹ 26

Vitaal werken bij de HvA

OPROEP JONGHvA

JongHvA hét netwerk voor jonge medewerkers Ook zo’n groentje in een team met oudere collega’s? Meld je aan bij JongHvA en ontdek dat je niet de enige bent. JongHvA is het young professional netwerk van de HvA voor medewerkers t/m 35 jaar dat jonge medewerkers uit de verschillende domeinen, staven en diensten met elkaar verbindt. JongHvA organiseert leuke activiteiten, discussies

die ergens over gaan, inspirerende lezingen en borrels waar je elkaar écht leert kennen. Neem een kijkje op onze DLWO-site of meld je aan via jong@hva.nl. ‹

Vitaal werken bij de HvA

g n i r e t a c

met een

n e t e w ge

ken die a z m o e w n e v e Bij Eurest g We geven . n ij z u jo r o o v jk ri belang n graag e rg o z e w n e n om mense gasten. goed voor onze kEr -50% vErlEidElijk lEk ar vitaal! ja it d n e n in g e b We en fruit bij e d la sa p o g in rt 50% ko onnen. b e d n a v g n ri e v inle bij een in e z r e v le n e it u knip ze e HvA. d n a v ts n ra u a st van de re pus!

Tot gauw bij Cam SAlAdEBAr van deze bon Tegen inlevering n salade van 50% korting op ee de Saladebar

fruiT van deze bon Tegen inlevering it 50% korting op fru