G L U T E N - E N C A S E Ï N E V R I J E D I Ë T E N W O R D E N S T E E D S VA K E R T O E G E P A S T O M H E T G E D R A G , C O G N I T I E F F U N C T I O N E R E N E N A L G E M E E N W E L B E V I N D E N VA N
SUSAN LORD
KINDEREN MET AUTISME EN ADHD TE VERBETEREN.
voeding op kinderen met autisme. Het is geschreven door Susan Lord, een geregistreerd diëtiste en moeder van een dochter met diagnose ASS. Door de eenvoudige opzet en praktische informatie is Autisme kookboek hét boek om te beginnen met een gluten- en caseïnevrij dieet. In heldere en overzichtelijke
SUSAN LORD
Autisme kookboek biedt praktische informatie over het dieet en de invloed van
stappen zet Lord uiteen hoe je gluten en caseïne van het menu verwijdert. Tegelijkinderen – en de rest van de familie – toch alle hoognodige voedingstoffen binnen krijgen. Naast alle informatie die nodig is om gluten- en caseïnevrij te koken, bevat het boek ook talloze eenvoudige en heerlijke recepten en menu´s. Of je nu ouder of verzorger bent, dit boek maakt gluten- en caseïnevrij koken lekkerder en makkelijker dan ooit. Susan Lord is geregistreerd diëtiste van The American Dietetic Association en moeder van Jenny, die op vijf jarige leeftijd de diagnose Autisme Spectrum Stoornissen heeft gekregen. Inmiddels volgt Jenny al meer dan 9 jaar een gluten- en caseïnevrij dieet en functioneert zij zichtbaar beter en voelt zij zich prettiger. IISBN S B N978-907972915-9 978 90 79729 15 9
9 789079 729159 W W W. H O G R E F E . N L
AUTISME KOOKBOEK
kertijd zorgen de uitgebalanceerde recepten en praktische weekmenu´s ervoor dat
A TISME
K
KB
EK
GLUTEN- EN CASEÏNEVRIJ KOKEN VOOR KINDEREN
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
Pagina 3
Autisme kookboek Gluten- en case誰nevrij koken voor kinderen
Susan Lord
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
Pagina 5
INHOUD
Inleiding 7 deel een – het gluten- en caseïnevrije dieet 11 1 Voedingswaarde komt op de eerste plaats 13 2 Het caseïnevrije dieet 21 3 Het glutenvrije dieet 25 deel twee – gluten- en caseïnevrije maaltijden 31 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Wat eten we bij het ontbijt? 33 Is het al lunchtijd? 37 Het avondeten 41 Tussendoortjes 45 Verrukkelijke toetjes 47 Menu’s voor twee weken met een uitgebalanceerde voedingswaarde 49 Boodschappen doen 59 Maar mijn kind is al zo’n moeilijke eter! 69 Omgaan met eten bij bijzondere gelegenheden 75 Waarmee moet je verder nog rekening houden? 81 Gluten- en caseïnevrij krachtvoer 85 Mijn reis 95
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
deel drie – het kookboek 97 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
Alternatieve meelmixen 99 Ontbijt 101 Paneermeel 107 Hoofdgerechten 109 Bijgerechten 143 Soepen 145 Salades 147 Dressings voor salade 153 Brood 155 Snacks 161 Desserts en gebak 165 Koekjes 171 Dankwoord 177 Bijlage 179 Literatuur 185 Websites 187
Pagina 6
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
Pagina 7
INLEIDING
Dit verhaal heeft grote indruk op me gemaakt. Misschien geldt dat ook wel voor jou.
Welkom in IJsland Mensen vragen me vaak of ik wil beschrijven hoe het is om een gehandicapt kind op te voeden. Omdat ze deze unieke ervaring zelf nooit hebben gehad, probeer ik hen zich voor te laten stellen hoe het voelt, met de volgende vergelijking: Wanneer je een kindje krijgt, is dat net alsof je een heerlijke reis gaat plannen, naar Hawaï bijvoorbeeld. Dan koop je een flink aantal reisgidsen en je stelt je de mooiste situaties voor: met een cocktail in de hand op een prachtig tropisch strand. Heerlijk warm weer. Vriendelijke mensen in rokjes van stro die bloemenkransen uitdelen. Surfen op een azuurblauwe zee. Het is allemaal erg romantisch. Na maanden van voorpret komt dan eindelijk de dag dat je op reis gaat. Je pakt je koffers en hup, daar ga je. Een paar uur later landt het vliegtuig. De gezagvoerder roept om: ‘Dames en heren, we zijn geland op het vliegveld van Reykjavik.’ ‘Wat! Reykjavik? Dat is IJsland!’ zeg je. ‘Hoezo IJsland? Ik heb geboekt voor Hawaï! We gingen toch naar Hawaï? Ik droom er al mijn hele leven van om naar Hawaï te gaan.’ Maar blijkbaar is het vluchtplan veranderd. Het vliegtuig is in IJsland geland en daar zul je moeten blijven. Wat je moet bedenken is dat
Autisme kookboek bw_vDef
8
22-09-2009
12:25
Pagina 8
autisme kookboek
ze je heus niet naar een afschuwelijk smerige plek vol ziektes en hongersnood hebben gebracht. Het is hier gewoon anders. Dus moet je eropuit om nieuwe gidsen te kopen. En je moet misschien een hele nieuwe taal leren. En je zult een hele nieuwe groep mensen ontmoeten, die je anders nooit zou hebben ontmoet. Het is gewoon een andere plek. Het is er wat kouder dan in Hawaï en het is minder romantisch. Maar nadat je daar een tijdje bent geweest en weer tot rust bent gekomen, kijk je eens rond. En dan zie je dat er in IJsland prachtige plekken zijn: de prachtige woeste natuur, de geisers, de stilte. En net als op Hawaï zijn de mensen in IJsland erg vriendelijk, ook al zullen ze je geen bloemenkransen aanbieden. Maar iedereen die je kent, gaat naar Hawaï of komt er net vandaan. En ze hebben prachtige verhalen over hoe geweldig het daar was. Dan zul je de rest van je leven zeggen: ‘Tja, daar zou ik ook heen gaan. Dat was tenminste het plan.’ En de pijn die je daarbij voelt, zal nooit en nooit meer weggaan. Die droom ben je voorgoed kwijt. Maar als je de rest van je leven maar blijft mokken over het feit dat je niet naar Hawaï hebt kunnen gaan, zul je nooit kunnen genieten van alle heerlijke en speciale dingen… die IJsland te bieden heeft.1 De woorden van mijn vader dreunen nog door in mijn hoofd: ‘Ik heb je nooit gezegd dat het leven een makkie zou zijn, Susan.’ Omdat ik ben opgegroeid met een broertje dat aan het Down-syndroom leed, werd mijn vlucht al naar IJsland omgeleid toen ik drie was. Zevenentwintig jaar later ben ik hoogzwanger van mijn eerste kindje, Jenny. Mijn koffers staan klaar voor Hawaï. Ik was toch allang in IJsland geweest? Daar hoefde ik dus niet meer heen. Toen Jenny werd geboren, huilde ze niet. Er heerste een akelige stilte en ik wist dat ik weer in IJsland was geland, en nu voorgoed. 1
Ontleend aan Emily Perl Kingsley (1987).
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
Pagina 9
inleiding
9
Ik was van plan geweest om vier kinderen te krijgen, allemaal jongens, en ze zouden allemaal slim, knap en atletisch gebouwd zijn. Ze zouden naar de beste scholen gaan en allemaal met hun knappe echtgenotes in een Mercedes Benz richting zonsondergang rijden. En dan zou mijn werk gedaan zijn. Maar de realiteit is dat ik twee meisjes heb gekregen. Ik ben nooit meer uit IJsland weggegaan, hoewel ik dat wel had gewild. En ik ben nooit meer in Hawaï geweest. Ik moet toegeven dat ik wel veel waardevolle lessen heb geleerd in IJsland. Eerst zag ik dat sprookjesachtige landschap helemaal niet, maar nu wel. Ik heb geleerd van IJsland te houden omdat ik er ging wonen en ik vind het er steeds mooier en mooier. Van je kind houden betekent dat je nooit ergens zeker van bent en dat je nooit weet wat er nu weer gaat gebeuren. Het is een hoop giswerk. Je moet voortdurend op je instinct blijven vertrouwen en veel hoop blijven koesteren. Mijn buurman, die zelf geen kinderen heeft, vroeg: ‘Is dat jouw baby?’ terwijl hij naar mijn tweede dochter wees. Ik antwoordde: ‘Ja, niet te geloven, hè?’ Voor mij was er een eeuwigheid verstreken: van borstvoeding en luiers tot proberen een peuter die zich als een puber gedroeg, zindelijk te maken. Voor zijn gevoel waren er gewoon drie korte jaren in zijn nooit veranderende leven voorbijgeraasd. Mijn leven is zo veel rijker geworden door mijn kinderen. En dan heb ik het niet over mijn jongste dochter: mijn oudste dochter Jenny is juist de inspiratie voor dit boek. Toen ze vijf jaar was, werd Jenny na talloze bezoekjes aan kinderartsen, neurologen en andere specialisten gediagnosticeerd met asd (Autistic Spectrum Disorder), een aan autisme verwante stoornis. Als je dit boek leest, heb je zelf waarschijnlijk een kind met ontwikkelingsmoeilijkheden. Dan weet je hoe de tijd voorbijkruipt wanneer je op de diagnose wacht, of misschien heb je lange tijd helemaal ontkend dat die diagnose gesteld is. Ik ben zelf erg dankbaar voor de diagnose, want nu kan ik haar eindelijk helpen om het beste uit haar te halen. Ik ben ervan overtuigd dat Jenny is vooruitgegaan door de
Autisme kookboek bw_vDef
10
22-09-2009
12:25
Pagina 10
autisme kookboek
grote aanpassingen in haar dieet. Als je er zelf over denkt om een gluten- en caseïnevrij dieet te beginnen, of al met het dieet bent begonnen en dit gemakkelijker wilt maken, lees dan vooral verder! Als je geen kinderen hebt, heb je alle tijd van de wereld. Met sommige kinderen moet je af en toe op de tijd letten. Maar met kinderen die speciale behoeften hebben, telt iedere seconde. Wacht daarom niet te lang. Dit boek is een gids die je stap voor stap helpt de eiwitten caseïne en gluten uit het voedingspatroon van je kind te halen. De eenvoudige, praktische en gemakkelijk te begrijpen begeleiding helpt je met het dieet te beginnen. Het biedt verstandige voedingsadviezen over hoe je het op de juiste manier moet doen, zodat het je kind helpt en hem niet schaadt. Voor de volledigheid wil ik erop wijzen dat het gluten- en caseïnevrije dieet nog niet een algemeen geaccepteerd dieet voor autisme is. Het is nog niet wetenschappelijk bewezen dat het echt werkt, maar veel ouders laten weten dat ze verbeteringen zien door het dieet. Ik zal het dieet in drie stappen aanpakken: Stap 1 Stap 2 Stap 3
Voedingswaarde komt op de eerste plaats. Verwijder de caseïne. Verwijder de gluten.
NB: Voor het leesgemak verwijs ik naar het kind altijd met de mannelijke vorm. Daar waar ‘hij’ staat, kan dus ook ‘zij’ gelezen worden.
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
Pagina 11
deel een
het gluten- en case誰nevrije dieet
Autisme kookboek bw_vDef
22-09-2009
12:25
Pagina 13
hoofdstuk 1
Voedingswaarde komt op de eerste plaats
Stap 1: voedingswaarde komt op de eerste plaats Goede voeding is belangrijk voor iedereen, maar vooral voor kinderen. Als ze geen goede voeding krijgen, lopen ze het risico dat ze niet goed groeien, in hun ontwikkeling achterblijven en ziek worden. We streven ernaar om voedingswaarde in eerste instantie uit voedsel te halen en alleen voor extra zekerheid uit supplementen. In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de essentiële voedingsstoffen, vitaminen en mineralen, en voedingsstoffen die qua voedingswaarde extra ‘waar voor je geld’ geven. Ook wordt besproken wanneer je voedingssupplementen moet gebruiken. Algemeen gesteld moet een kind per dag drie maaltijden en twee tussendoortjes eten. Die maaltijden moeten bestaan uit twee of drie porties graanproducten (bijvoorbeeld glutenvrij brood, rijst, glutenvrije pasta of maïstortilla’s), een of twee porties groente, een portie fruit, 25 à 75 gram mager vlees en een met calcium verrijkt soja- of rijsttoetje of -drankje (United States Department of Agriculture, 2005b). Denk eraan dat een kind veel vloeistoffen moet binnenkrijgen, het liefst water. Vruchtensap en soja- of rijstmelk zijn ook goede keuzes. Let er goed op dat je frisdrank, limonade of vruchtendrankjes die niet honderd procent puur vruchtensap bevatten, beperkt gebruikt. Zorg er in ieder geval voor dat iedereen in het gezin ten minste vijf porties fruit of groente per dag krijgt. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk dit is om je gezond en goed te voelen. Die hoeveelheid is echt noodzakelijk om ziekten te voorkomen.
Autisme kookboek bw_vDef
14
22-09-2009
12:25
Pagina 14
autisme kookboek
De porties die je serveert, zullen per leeftijd, dagelijkse inspanning en groeipatroon verschillen, maar over het algemeen kun je wel de richtlijnen volgen die in de tabellen 1.1 en 1.2 staan, voor de aanbevolen hoeveelheid porties per voedselgroep en de hoeveelheid voedsel per portie. Vertrouw op de natuurlijke eetlust van je kind. Als een kind trek heeft, zal hij gaan eten. Als dat niet zo is, doet hij het niet. Ga niet uit je dak als een kind bij een bepaalde maaltijd niet veel eet of geen zin heeft in een tussendoortje. Het zegt helemaal niets over je opvoedcapaciteiten als je kind gewoon geen honger heeft! Laat hem maar even... hij zal binnenkort heus wel weer goed gaan eten. Een kind leren om te eten wanneer hij geen honger heeft, uit gewoonte, vanwege een strak tijdschema of uit verveling, is veel gevaarlijker. Op die manier zal hij te veel calorieën binnenkrijgen en te zwaar worden. Dan heeft hij voor de rest van zijn leven een slecht eetgedrag ontwikkeld.
Tabel 1.1 Porties voor kinderen tot 6 jaar oud Soort voedsel
Porties per leeftijd/lengte
Alternatieven voor zuivel Geef iedere dag 3 tot 4 porties van de volgende voedselsoorten
1 tot 2 jaar 75 tot 85 cm
caseïnevrij alternatief voor melk, verrijkt met calcium en vitamine d
een halve kop een halve tot driekwart kop een derde kop
caseïnevrij alternatief voor kaas
25 gram
caseïnevrij alternatief voor yoghurt
een kwart kop een kwart kop een kwart kop
caseïnevrij alternatief voor ijs
een halve kop een halve kop een halve kop
caseïnevrij alternatief voor een toetje
een halve kop driekwart kop driekwart kop
2 tot 3 jaar 85 tot 95 cm
25 gram
3 tot 6 jaar 95 tot 115 cm
25 gram
G L U T E N - E N C A S E Ï N E V R I J E D I Ë T E N W O R D E N S T E E D S VA K E R T O E G E P A S T O M H E T G E D R A G , C O G N I T I E F F U N C T I O N E R E N E N A L G E M E E N W E L B E V I N D E N VA N
SUSAN LORD
KINDEREN MET AUTISME EN ADHD TE VERBETEREN.
voeding op kinderen met autisme. Het is geschreven door Susan Lord, een geregistreerd diëtiste en moeder van een dochter met diagnose ASS. Door de eenvoudige opzet en praktische informatie is Autisme kookboek hét boek om te beginnen met een gluten- en caseïnevrij dieet. In heldere en overzichtelijke
SUSAN LORD
Autisme kookboek biedt praktische informatie over het dieet en de invloed van
stappen zet Lord uiteen hoe je gluten en caseïne van het menu verwijdert. Tegelijkinderen – en de rest van de familie – toch alle hoognodige voedingstoffen binnen krijgen. Naast alle informatie die nodig is om gluten- en caseïnevrij te koken, bevat het boek ook talloze eenvoudige en heerlijke recepten en menu´s. Of je nu ouder of verzorger bent, dit boek maakt gluten- en caseïnevrij koken lekkerder en makkelijker dan ooit. Susan Lord is geregistreerd diëtiste van The American Dietetic Association en moeder van Jenny, die op vijf jarige leeftijd de diagnose Autisme Spectrum Stoornissen heeft gekregen. Inmiddels volgt Jenny al meer dan 9 jaar een gluten- en caseïnevrij dieet en functioneert zij zichtbaar beter en voelt zij zich prettiger. IISBN S B N978-907972915-9 978 90 79729 15 9
9 789079 729159 W W W. H O G R E F E . N L
AUTISME KOOKBOEK
kertijd zorgen de uitgebalanceerde recepten en praktische weekmenu´s ervoor dat
A TISME
K
KB
EK
GLUTEN- EN CASEÏNEVRIJ KOKEN VOOR KINDEREN