Met de reeks IN DE PRAKTIJK signaleert Hogrefe Uitgevers nieuwe ontwikkelingen in therapievormen.
1
Michael White
Narratieve therapie in de praktijk verhalen die werken
2
Steve de Shazer Yvonne Dolan
Oplossingsgerichte therapie in de praktijk wonderen die werken
3
Steven Hayes Kelly Wilson
Mindfulness en contact met het nu (DVD) ACT in de praktijk
4
Fredrike Bannink
Positieve psychologie in de praktijk
5
Russ Harris
Acceptatie en commitment therapie in de praktijk een heldere en toegankelijke introductie op ACT
6
Glen Gabbard
Psychodynamische therapie in de praktijk een heldere en toegankelijke werkwijzer
7
Leslie Greenberg
Emotiegerichte therapie in de praktijk
8
Helga Aalders Janie van Dijk
Schemagerichte therapie in de praktijk
9
Michelle Craske
Cognitieve gedragstherapie in de praktijk
10
Henk Hermans
Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk een praktische werkwijzer voor professionals
11
Sheri van Dijk
Dialectische gedragstherapie in de praktijk een praktische werkwijzer voor professionals
Dialectische gedragstherapie in de praktijk Sheri van Dijk
Copyright © 2013 Hogrefe Uitgevers, Amsterdam Oorspronkelijke titel: DBT made simple. A Step-by-Step Guide to Dialectical Behavior Therapy. Copyright © 2012 by Sheri van Dijk, New Harbinger Publications, Inc. Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek. Vertaling: Marike Groot, Amsterdam Vormgeving omslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Paul Boyer, Amsterdam Grafische productie: Drukkerij Bariet BV, Steenwijk ISBN 978-90-79729-78-4 NUR 770 www.hogrefe.nl
Inhoudsopgave
Dankwoord
9
Inleiding: wat mag je van dit boek verwachten?
deel 1
11
de basis
1
De basisprincipes van DGT
17
2
Voorbereiding op de individuele sessie: wat je moet weten
3
De G in DGT: wat je moet weten over gedragstheorie
4
DGT-strategieën voor de individuele sessie
35
55
71
deel 2 de vaardigheden 5
Cliënten laten kennismaken met mindfulness
6
Extra vaardigheden voor mindfulness
7
Cliënten helpen hun emotionele responsiviteit terug te dringen
8
Cliënten helpen een crisis te overleven: vaardigheden op het gebied van crisismanagement
9 10
135 151
Vaardigheden waarmee cliënten hun emoties kunnen reguleren: 165
Vaardigheden waarmee cliënten hun emoties kunnen reguleren: positieve emoties versterken
12
109
Wat cliënten moeten weten over emoties pijnlijke emoties afzwakken
11
89
183
Cliënten helpen effectiever in relaties te worden
Conclusie: een afsluitend overzicht Literatuur
217
Over Sheri van Dijk
223
211
195
123
Inleiding: wat mag je van dit boek verwachten?
In 1980 was Marsha Linehan, een Amerikaanse psychologe, met haar team op zoek naar betere manieren om suïcidaal gedrag te behandelen. Dat doel spitste ze later verder toe op de borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS). BPS, een stoornis die gekenmerkt wordt door problemen met emotieregulatie, leidt vaak tot impulsiviteit, waaronder zelfmoordpogingen en ander zelfbeschadigend gedrag. De traditionele cognitieve gedragstherapie (CGT) bleek niet erg bruikbaar te zijn bij de behandeling van BPS. Omdat de gevolgen van deze stoornis zo ernstig kunnen zijn, bleven Linehan en haar teamleden proberen nieuwe strategieën te ontwikkelen om mensen met BPS te helpen. Het resultaat was de dialectische gedragstherapie (DGT).
het doel van dit boek Hoewel DGT oorspronkelijk was bedoeld om BPS te behandelen, bleek vervolgens dat ze bruikbaar was voor allerlei andere aandoeningen. We weten nu zelfs dat ze heel geschikt is voor iedereen die problemen heeft met emotieregulatie, ook als de oorzaak niets met een psychiatrische aandoening te maken heeft. Omdat het met DGT zo goed lukt om mensen te leren effectiever hun emoties beheersen, is het een zeer populaire behandeling geworden. Helaas zijn er nog steeds te weinig therapeuten die voldoende in DGT zijn getraind voor het aantal mensen dat zijn hoop heeft gevestigd op deze vorm van hulp. Het belangrijkste doel van dit boek is daarom therapeuten een basisbegrip te geven van de theorie achter DGT, de strategieën die tijdens individuele sessies gebruikt worden en waardoor DGT zich onderscheidt van de traditionele CGT en de DGTvaardigheden zelf. Dit boek is in geen enkel opzicht bedoeld als een poging om het geweldige werk van Marsha Linehan te kopiëren. Haar werk is in vele opzichten van
11
onschatbare waarde geweest voor de psychotherapie. Ik hoop DGT toegankelijker te maken voor therapeuten die er nog door worden afgeschrikt, en daardoor DGT toegankelijker te maken voor cliënten die baat zouden hebben bij deze behandelvorm.
voor wie dit boek geschreven is Als je als therapeut nog niet vertrouwd bent met DGT, biedt dit boek je alles wat je nodig hebt om mensen te kunnen behandelen die problemen hebben met emotieregulatie. Voor therapeuten die willen leren hoe ze DGT kunnen gebruiken bij mensen met BPS, is dit boek een goede start. Toch zul je dan uiteindelijk Linehans baanbrekende tekst, Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder (2002) moeten lezen. Als je al getraind bent in DGT en het in je praktijk gebruikt, is dit boek een goed naslagwerk. Bovendien biedt het je een aantal bruikbare suggesties en werkbladen. Daarnaast kun je met dit boek DGT gebruiken voor andere stoornissen dan BPS. Als laatste schets ik in dit boek andere visies op DGT-vaardigheden en op manieren om deze aan cliënten te leren. Als DGT nieuw voor je is, stel ik voor dat je dit boek helemaal leest voordat je aan de behandeling van je cliënten begint. Het is belangrijk dat je de DGTvaardigheden goed begrijpt eer je ze aan anderen leert. Het is ook van belang dat je een goed idee hebt van de manier waarop je DGT wilt gebruiken: ga je deze benadering alleen bij BPS toepassen, alleen bij andere stoornissen of problemen, of allebei? Als je het model net hebt geleerd en van plan bent om het bij beide soorten cliënten te gebruiken, stel ik voor dat je er eerst mee oefent op cliënten die geen BPS hebben. Er zijn namelijk veel meer strategieën en technieken die je moet leren om deze behandeling effectief bij BPS-cliënten te gebruiken. Het is waarschijnlijk beter om eerst heel veel te oefenen en verder te lezen voordat je het model bij cliënten met BPS gebruikt. Voor therapeuten is het ook bijzonder nuttig om de DGT-vaardigheden echt zelf te gebruiken, in hun eigen persoonlijke en professionele leven. Dat helpt je niet alleen bij je eigen leerproces, maar je kunt dan ook laten zien dat je zelf doet wat je anderen leert! Het is moeilijk om andere mensen iets te laten leren als je het zelf nooit doet. Kun je je voorstellen dat je iemand leert hoe hij moet fietsen of autorijden als je alleen de theorie erachter kent en zelf eigenlijk niet fietst of autorijdt?
12
•
Dialectische gedragstherapie in de praktijk
bij wie dgt werkt Volgens mij kan DGT bij de meeste cliënten effectief zijn. In mijn eigen praktijk heb ik DGT-vaardigheden gebruikt om cliënten te helpen omgaan met de bipolaire stoornis (zie Van Dijk, 2009), depressie, angst, boulimie en eetbuienstoornis, chronische pijn, verdriet, een laag zelfbeeld, relatieproblemen en woede. Natuurlijk zal DGT, net als elke andere therapie, niet bij iedereen werken. Maar gedurende de jaren dat ik deze therapievorm heb gebruikt, heb ik geleerd dat afgezien van de behandeling van de borderline persoonlijkheidsstoornis, DGT een zeer flexibele therapievorm kan zijn. Je kunt zelf die onderdelen van DGT kiezen die je voor verschillende cliënten effectief acht. Bij veel cliënten met andere problemen dan persoonlijkheidsstoornissen gebruik je misschien alleen de DGT-vaardigheden. Dan merk je misschien dat sommige van deze cliënten maar een paar van de vaardigheden nodig hebben. Bepaalde cliënten hebben bijvoorbeeld niet echt vaardigheden op het gebied van crisismanagement of interpersoonlijke effectiviteit nodig, omdat ze in deze opzichten al goed functioneren. Misschien hebben ze echter nog steeds vaardigheden nodig aan de hand waarvan ze bewuster en effectiever met hun emoties kunnen omgaan. Bij cliënten met kenmerken die samenhangen met persoonlijkheidsstoornissen, kun je besluiten een deel van de leertheorie van DGT in individuele sessies te verwerken. Ook kun je hen misschien een paar of alle vaardigheden aanleren. Kortom: ook als je DGT niet gebruikt om BPS te behandelen, is de behandeling zeer flexibel en kun je haar voor alle stoornissen gebruiken. In hoofdstuk 1 gaan we in op onderzoeken naar de wijze waarop DGT bij andere stoornissen dan BPS wordt gebruikt.
de opzet van dit boek Dit boek is in twee delen verdeeld. In deel 1, De basis, leer je over de theorie achter DGT, over wat het verschil is tussen DGT en de traditionele CGT, en over wat het DGT-model inhoudt. Ook geef ik een overzicht van onderzoek naar de manier waarop je DGT kunt gebruiken om BPS en andere stoornissen te behandelen. In deel 1 vertel ik ook hoe je de therapie tijdens individuele sessies toepast. Je zult veel te weten komen over de technieken om BPS mee te behandelen, omdat deze aandoening zo complex is en therapeuten het vaak moeilijk vinden een goede therapeutische samenwerkingsrelatie met deze cliënten op te bouwen en te onderhouden. Ook kunnen deze vaardigheden bruikbaar zijn (maar niet altijd nodig zijn) bij het opbouwen van een goede therapeutische relatie
Inleidng: wat mag je van dit boek verwachten?
•
13
met cliënten die niet dezelfde emotionele ontregeling en interpersoonlijke problemen hebben als cliënten met BPS. In deel 2, De vaardigheden, leer ik je de eigenlijke DGT-vaardigheden. Ook laat ik zien hoe je ze aan je cliënten kunt leren. Terwijl deel 1 meer gericht is op het model zoals je het kunt toepassen op BPS, is deel 2 erop gericht therapeuten te helpen met de toepassing van DGT-vaardigheden bij een bredere cliëntenpopulatie. Door het hele boek vind je werkbladen aan de hand waarvan je deze vaardigheden ook aan je cliënten kunt leren. Al deze werkbladen zijn gratis te downloaden van www.hogrefe.nl. Daarnaast geef ik voorbeelden van dialogen tussen therapeut en cliënt om je te helpen al deze strategieën en vaardigheden in de praktijk te brengen. Een van de argumenten die Linehan (2002) in haar tekstboek benadrukt, is dat therapeuten feilbaar zijn. Houd dit in gedachten tijdens het lezen van dit boek. Ja, natuurlijk wil je je de strategieën en vaardigheden zo goed mogelijk eigen maken. Uiteraard wil je in je sessies zo effectief mogelijk zijn. En ja, natuurlijk maak je fouten en vind je het moeilijk om de strategieën toe te passen en de vaardigheden aan je cliënten te leren. Als therapeut moeten we leren dergelijke gedachte te verdragen, net als we onze cliënten leren hun onaangename en verontrustende gedachten te verdragen. Dit boek helpt je een beter geïnformeerde en zelfverzekerder DGT-therapeut te worden. Houd dit dus voor ogen. Welkom bij Dialectische gedragstherapie in de praktijk.
14
•
Dialectische gedragstherapie in de praktijk