Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk

Het is inmiddels meer dan 50 jaar geleden dat Albert Ellis het eerste handboek over rationeel-emotieve therapie publiceerde. Sindsdien heeft ret een grote ontwikkeling doorgemaakt en is zij uitgegroeid tot een van de meest gebruikte therapievormen die vandaag de dag wordt toegepast.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk is het 10 e deel in de zeer succesvolle serie In de praktijk. In deze serie staan verschillende therapeutische stromingen centraal.

Henk Hermans is klinisch psycholoog, psychotherapeut en heeft een eigen praktijk voor eerstelijnspsychologie, psychotherapie en bedrijfszorg. Hij is een van de initiatiefnemers van de Angstpoli en auteur van diverse zelfhulpboeken gebaseerd op ret, waaronder Ik ben zo moe, Aan de slag!, en Ligt het aan mij? Voor meer informatie zie www.rationeelemotievetherapie.nl.

Rationeel emotieve gedragstherapie in de praktijk

Het boek bevat veel bruikbare oefeningen en behandelprotocollen voor uiteenlopende problemen als angst, depressie en woede. Daarbij heeft Hermans ook speciaal aandacht voor het opbouwen van een therapeutische relatie en het wegnemen van obstakels tijdens de therapie. Dit maakt Rationeel­emotieve gedragstherapie in de praktijk tot het ideale handboek voor therapeuten die samen met hun cliënten blijvende veranderingen willen bewerkstelligen. Door de heldere en toegankelijke stijl is het ook heel bruikbaar voor professionals in opleiding die willen kennismaken met ret.

Henk Hermans

In Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk beschrijft Henk Hermans de uitgangspunten van deze bewezen effectieve aanpak. Na een heldere introductie van de basisveronderstellingen is er ruim aandacht voor de praktische implementatie van ret. Aan de hand van uitgebreide casuïstiek laat Hermans zien hoe ret-klachtanalyses en ret-klachtmanagement kunnen worden ingezet en hoe onderliggende irrationele overtuigingen met cognitieve verandertechnieken kunnen worden aangepakt.

Rationeel emotieve gedragstherapie in de praktijk

Een praktische werkwijzer voor professionals Henk Hermans

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk Henk Hermans

De dingen gaan niet door voor wat ze zijn, Maar voor wat ze lijken te zijn.

Baltasar Gracian Met dank aan Mariet

Copyright Š 2013 Hogrefe Uitgevers, Amsterdam Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hoewel dit boek met zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Vormgeving omslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Annelies Bast, Amsterdam Grafische productie: Graficonnect, Son ISBN 978-90-79729-73-9 NUR 777 www.hogrefe.nl

Inhoudsopgave

Voorwoord

7

1 Albert Ellis: grondlegger van RET

11

2 RET: de uitgangspunten

15

3 De cognitieve benadering: je voelt en doet zoals je denkt!

19

4 Opbouwen van een therapeutische relatie

25

5 RET-klachtanalyse

35

6 Casu誰stiek: klachtanalyses

43

7 Opstarten van het veranderingsproces

51

8 RET-klachtmanagement: de algemene principes

61

9 Casu誰stiek: klachtmanagement

71

10 De logica van psychische klachten

83

11 De bron van psychische klachten: irrationele overtuigingen

93

12 Irrationele overtuigingen veranderen

101

13 Casu誰stiek: onderliggende overtuigingen

107

14 De weg naar verandering: obstakels onderweg

117

15 Enkele belangrijke RET-technieken

125

16 RET concreet toegepast: pamfletten voor cli谷nten

139

Slotwoord

197

Bijlagen: Therapeutisch instructiemateriaal

199

Literatuur

205

Voorwoord

Rationeel-emotieve gedragstherapie (RET) wordt gewoonlijk gezien als het geesteskind van de Amerikaanse psycholoog Albert Ellis. Deze zienswijze is natuurlijk juist. RET zoals wij haar kennen, is namelijk nauw verweven met de ideeën en werkwijze van Albert Ellis. Zijn naam is daardoor net zo sterk verbonden met RET als die van Sigmund Freud met de psychoanalyse. Maar tegelijkertijd is RET, zoals de beroemde taalfilosoof Alfred Korzybski zou zeggen, veel meer dan alleen het bedenksel van Ellis. Het is zelfs niet alleen een psychotherapie, maar ook een levensfilosofie, een psychologische stroming, een educatief systeem, en misschien wel een manier van leven. RET sluit in haar uitgangspunten aan bij het stoïcisme en het boeddhisme, twee belangrijke filosofische scholen die nadruk leggen op ons vermogen tot zelfbeheersing en zelfsturing. In haar theoretische oriëntatie is RET een praktische toepassing van de cognitieve psychologie, die onderzoek doet naar de rol van cognitieve processen bij emoties en menselijk gedrag. De uitgangspunten liggen ten grondslag aan de momenteel dominante stroming van de cognitieve gedragstherapie. Vanaf het begin is er bij RET-therapeuten veel belangstelling geweest voor toepassingsmogelijkheden binnen het onderwijs en bij de opvoeding. Dit heeft onder meer geleid tot een lesprogramma in emotioneel gezond leven waarin de belangrijkste RET-inzichten voor kinderen beschikbaar zijn. Deze veelzijdigheid zorgt ervoor dat RET binnen de moderne psychotherapie een vrij unieke plaats inneemt.

Als we terugblikken op de ontwikkelingen binnen de moderne psychotherapie over de afgelopen 25 jaar, dan valt op dat deze steeds meer het karakter heeft gekregen van een quick fix methode bij psychisch ongemak. Lichamelijk en psychisch ongemak wordt daarin overwegend gezien als een lastigheid, die onmiddellijk verholpen dient te worden. Als antwoord op de vraag naar een klach

tenvrij leven heeft de psychotherapie zich ontwikkeld tot een behandelingstechnologie die gericht is op een snelle klachtenreductie. Ondanks de goede kanten van deze ontwikkeling dreigt ze daarmee aan haar doel voorbij te schieten. Er wordt bij de behandeling steeds minder aandacht gegeven aan de samenhang tussen bepaalde klachten en de persoon achter de klachten. De psychotherapie is complaint centered geworden in plaats van cliënt centered, en dreigt de cliënt zelfs een beetje uit het oog te verliezen. Als cliënten geen klachten hebben die binnen de erkende psychopathologie vallen, dan passen ze niet goed in de behandelprotocollen die binnen de zorg worden toegepast. De cliënt loopt dan het risico dat hij via allerlei zijuitgangen de zorg verlaat. De geestelijke gezondheidszorg volgt daarmee een ontwikkeling die we ook in de somatische gezondheidszorg tegenkomen. Bovendien ligt de nadruk bij deze klachtgerichte therapieën sterk op de bestrijding van klachten, en is er nog maar weinig aandacht voor de functie die klachten hebben. Bij de protocollaire behandeling van bijvoorbeeld paniekstoornissen leert de cliënt om de ‘paniekcirkel’ te doorbreken, maar wordt nog maar nauwelijks stilgestaan bij de betekenis van de klacht. Daarmee volgt ook de psychotherapie een algemene tendens binnen de gezondheidszorg, namelijk het opheffen van ongemak zonder aandacht te geven aan de signaalfunctie die dit ongemak kan hebben. In dit beeld past de geweldige opmars van de biologische psychiatrie, die heeft geleid tot een ware explosie in het gebruik van psychofarmaca zoals antidepressiva en antipsychotica. De snelheid waarmee cliënten en behandelaars psychische klachten willen verhelpen, geeft nog maar weinig ruimte om te reflecteren over de reden achter deze klachten. Er wordt vaak volstaan met kortetermijnoplossingen en er wordt voorbijgegaan aan de mogelijkheid dat klachten ook een positieve functie hebben.

RET heeft als centraal uitgangspunt dat psychische klachten zoals stemmingsproblemen en ongezonde gewoonten niet op zichzelf staan, maar verwijzen naar iets diepers, namelijk naar onze overtuigingen. Deze overtuigingen bestaan niet enkel uit ideeën, gedachtespinsels of zinnetjes die we tegen onszelf zeggen, maar ze zijn ons centrale besturingssysteem. Ze zijn het kompas waarop we varen, of de waarheden die onze beslissingen bepalen. Als RET-therapeut werk je daardoor gewoonlijk op twee niveaus tijdens je behandeling. Aan de ene kant wil je goed zicht krijgen op de klachten waarvoor een cliënt hulp zoekt en help je hem om deze beter te hanteren of ze te reduceren. Daarnaast wil je met je cliënt de sprong maken naar de overtuigingen die voeding geven aan zijn klachten. In een tijd waarin de nadruk zo sterk ligt op snelheid en klachtenreductie kan RET uitkomst bieden, omdat ze snelle resultaten combineert met duurzaamheid. De snelheid wordt niet behaald door oppervlakkigheid, maar in efficiëntie, waardoor de behandeling geen nodeloze vertraging kent. Bovendien stelt RET de

.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk

behandelaar in staat om snel een klacht te begrijpen en er vervolgens een behandelstrategie voor uit te stippelen. Deze snelheid gaat echter niet ten koste van de kwaliteit, want tijdens de behandeling zelf start hij al een vervolgtherapie waarmee hij mikt op de problemen achter de klachten. RET gaat in haar doelstelling verder dan alleen maar klachtenreductie en nodigt de cliënt uit om stil te staan bij de psychologische betekenis van de klacht. Deze is een manifestatie van een aantal irrationele overtuigingen waarvan de cliënt zich gewoonlijk niet bewust is. Om een duurzame verbetering van de psychische gezondheid te bereiken, is het noodzakelijk om ook daarin een verandering te bewerkstelligen.

In Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste theoretische uitgangspunten van RET. Vervolgens wordt de lezer geïnstrueerd in de toepassing, waarbij wordt aangesloten bij de klachten waarvoor de cliënt hulp zoekt. Belangrijke onderdelen daarbij zijn het maken van een klachtanalyse, het aangaan van een therapeutische werkrelatie en het starten van klachtmanagement. De lezer krijgt een overzicht van de belangrijkste technieken die vanuit RET zijn ontwikkeld. In drie aparte hoofdstukken wordt de theorie toegelicht met behulp van casuïstiek. In de hoofdstukken die daarna volgen wordt geïllustreerd hoe de therapeut de sprong kan maken van een klachtgerichte behandeling naar een meer cliëntgerichte behandeling. Er wordt beschreven hoe de klachten gebruikt worden om door te dringen tot de irrationele overtuigingen die volgens de RET-theorie de bron zijn van deze klachten. Daarna volgt een beschrijving van de wijze waarop deze overtuigingen op een effectieve wijze kunnen worden veranderd in rationele overtuigingen.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk is daardoor een heel praktisch boek geworden, en is in dat opzicht uniek voor het Nederlandse taalgebied.

Ik wil dit voorwoord afronden met twee opmerkingen die niet inhoudelijk zijn, maar betrekking hebben op de tekst. Allereerst wordt in dit boek rationeelemotieve gedragstherapie steeds afgekort met RET, terwijl REGT meer op zijn plaats zou zijn. De reden daarvoor is dat de afkorting RET in ons land nog steeds het meest gebruikt wordt, ook al is deze in Engelstalige boeken al enige jaren vervangen door REBT (Rational Emotive Behavior Therapy). Dit betekent niet dat ik daarmee de bewering van Ellis bestrijd dat gedachten, gevoelens en gedrag even sterk betrokken zijn bij psychische klachten en dat alle drie aandacht verdienen.

Daarnaast zal in deze tekst als het gaat om verwijzingen in de derde persoon steeds gesproken worden van hij, hem en zijn. Ik kan me voorstellen dat dit bij de lezer vrouwonvriendelijk overkomt en aanleiding kan zijn voor misverstanden over RET. Ook hierbij geldt dat het enige motief om het boek tekstueel zo ‘mannelijk’ te houden, voortkomt uit leesbaarheid. RET is beslist geen ‘mannen-

Voorwoord

.

therapie’, integendeel. Ze kan zich verheugen in een grote populariteit onder vrouwelijke psychotherapeuten. Mocht er in de toekomst een vervolg op dit boek komen, dan zal ik deze tekstuele eenzijdigheid compenseren.

Henk Hermans, Middelburg, 2013

10

.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk

Hoofdstuk 1

Albert Ellis: grondlegger van RET

Het ontstaan en de ontwikkeling van RET zijn zeer sterk verweven met het leven van een enkele persoon: Albert Ellis. Hij behoort tot de fameuze psychotherapeuten die in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw de psychotherapie voor een breed publiek toegankelijk hebben gemaakt.

Albert Ellis werd in 1913 in Pittsburgh (VS) geboren, maar groeide vanaf zijn vierde jaar op in New York. Daar heeft zijn loopbaan als psycholoog zich ook voornamelijk afgespeeld. Aanvankelijk was hij overigens meer geïnteresseerd in een carrière als schrijver. Omdat hij er echter niet in slaagde om zijn romans gepubliceerd te krijgen, zag hij zich gedwongen om fictie te vervangen door non-fictie. Ellis schreef columns over seks- en relatieproblemen, en van zijn hand verschenen onder andere de boeken The folklore of sex (1951), The American sexual tragedy (1954) en Sex without guilt (1958). Als gevolg van zijn publicaties over seksproblemen verwierf Ellis in Amerika faam als seksuoloog en werd hij door zijn lezers geraadpleegd voor seks- en relatieproblemen. Dat was voor hem reden om te kiezen voor een loopbaan in de psychologie en te gaan studeren aan de Columbia University van New York. In 1942 behaalde hij zijn master in de klinische psychologie en een jaar later startte hij een eigen psychotherapiepraktijk.

Omdat in die tijd de psychoanalyse de dominante psychotherapie was, combineerde Ellis zijn werk als therapeut met een opleiding bij het Karen Horney Institute voor psychoanalyse. Zoals gebruikelijk onderging hij eerst zes jaar lang zelf psychoanalyse en kreeg hij supervisie voor de behandeling van cliënten in zijn eigen praktijk.

Net als tijdgenoten als Carl Rogers (client-centered therapy), Eric Berne (transactionele analyse) en Fritz Perls (gestalttherapie), ontwikkelde Ellis zijn RET vanuit onvrede over de psychoanalyse. Het betrof in eerste instantie niet zozeer een

11

theoretische onvrede, maar een praktische. Hij vond de psychoanalyse hopeloos inefficiënt vanwege de passieve opstelling van de therapeut. Er was naar zijn mening geen enkele noodzaak om als therapeut maar te wachten tot de cliënt zelf belangrijke inzichten kreeg, wanneer je deze ook direct kunt aanbieden.

Toen hij later zijn eigen werkwijze ontwikkelde, besteedde Ellis veel tijd aan psycho-educatie. Na verloop van tijd kreeg Ellis echter ook theoretische bezwaren tegen de psychoanalytische therapie en in 1953 besloot hij om zijn opleiding aan het psychoanalytisch instituut af te breken. Vanaf dat moment wijdde hij zich aan de ontwikkeling van een eigen behandelmethode die hij aanvankelijk de naam rational therapy (RT) gaf, en later verving door rational emotive therapy. In 1959 richtte Ellis The Institute for Rational Living op, en combineerde hij zijn psychotherapeutische activiteiten met het opleiden van collega’s. Inmiddels is dit instituut omgedoopt tot het Albert Ellis Institute.

In 1956 gaf Ellis zijn eerste presentatie over RET tijdens de conventie van de American Psychological Association (APA) in Chicago. Zijn ideeën werden door de aanwezige vakgenoten lauw ontvangen vanwege hun uiterst onconventionele karakter. Dit weerhield Ellis er niet van om ze verder uit te werken en er ook middels publicaties mee naar buiten te treden. In 1962 verscheen van zijn hand Reason and emotion in psychotherapy. Dit boek wordt algemeen gezien als het eerste handboek over RET. In de jaren die volgden kreeg Ellis steeds meer erkenning voor zijn inzichten en zijn werkwijze, en zien we zijn RET-inzichten terugkeren in een ander jasje en onder een andere naam in andere psychotherapeutische stromingen. Zo hebben zijn ideeën grote invloed gehad op de gedragstherapie en bijgedragen aan de ontwikkeling van cognitieve gedragstherapie (CGT). In de jaren zeventig verschijnen enkele publicaties over RET waarin bijdragen zijn opgenomen van twee vooraanstaande cognitieve gedragstherapeuten, Donald Meichenbaum en Michael Mahoney. In diezelfde periode publiceert Aaron Beck zijn eerste boek over cognitieve therapie (CT), en ook daarin zien we veel ideeën van Ellis in een iets gewijzigde vorm terugkeren. Het lijkt er zelfs even op dat de verschillende cognitieve psychotherapieën zullen samenvloeien tot een gezamenlijke stroming, maar die ontwikkeling zet niet door, onder andere door toedoen van Ellis zelf. Zeker in zijn latere publicaties blijft Ellis het verschil tussen zijn RET en CGT en CT benadrukken. Hij beschouwt de andere cognitieve stromingen als oppervlakkig en enkel klachtgericht, terwijl hij de RET-aanpak diepgaand en meer persoonsgericht noemt. Hij wijst dan vooral op het belang dat in RET gehecht wordt aan een fundamentele verandering in de levensovertuigingen van de cliënt. Daarin onderscheidt zijn aanpak zich inderdaad van de overige twee, en is ze ook vrij uniek.

Ellis liet zich bij de ontwikkeling van RET niet alleen inspireren door psy-

12

.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk

chologische theorieën, maar ook door de filosofie. Allereerst door filosofen die horen tot de stoïcijnse school, zoals Marcus Aurelius, Epictetus en Seneca. Ellis citeert in zijn boeken regelmatig Epictetus, die al tweeduizend jaar voor de start van RET het centrale uitgangspunt bondig samenvatte met de uitspraak “Het zijn niet de dingen zelf die ons verstoren, maar onze gedachten over deze dingen”.

De stoïcijnse filosofie predikt de beheersing van storende emoties, en iets vergelijkbaars gebeurt eigenlijk ook bij RET. Denkbeelden van moderne humanistische en existentialistische filosofen als Bertrand Russell, Martin Buber en Paul Tillich vinden we eveneens terug in de uitgangspunten van RET. Ofschoon Ellis niet wordt gerekend tot de existentialistische psychotherapie, deelt hij met haar belangrijke inzichten over de menselijke conditie, met name het idee dat er geen absolute waarden en zekerheden bestaan en dat je als mens verantwoordelijkheid dient te nemen voor de keuzes die je in je leven maakt. In publicaties en interviews is Ellis zeer expliciet over de relatie tussen absolutistische levensfilosofieën en religies en onze emotionele gezondheid. Hij stelt dat fanatieke religiositeit een factor is die de emotionele gezondheid van mensen eerder ondermijnt dan vergroot. Zo’n expliciete stellingname is kenmerkend voor Ellis, en zal ertoe hebben bijgedragen dat sommige psychotherapeuten huiverig werden om zich met RET te identificeren. Toch zijn de levensfilosofische inzichten van RET een belangrijk element binnen de therapie en komen we ze onder andere tegen in zijn nadruk op de keuze voor onvoorwaardelijke zelfacceptatie. Ellis stelt daarin dat zelfs extreem immoreel gedrag mensen nog niet immoreel of slecht maakt.

In zijn therapie biedt hij cliënten niet alleen een therapeutische techniek, maar ook een levensfilosofie die sterk is gebaseerd op een rationeel humanistisch wereldbeeld.

Een andere belangrijke inspiratiebron voor Ellis was de taalkundige stroming General Semantics van Alfred Korzybski. Ook General Semantics stelt dat wij niet reageren op de dingen zelf, maar op de woorden die we aan de dingen geven.

Ze benadrukt de rol van taal bij ons dagelijkse doen en laten, en de beperkingen die dit met zich meebrengt. We komen de denkbeelden van General Semantics tegen in het cognitieve model dat aan de basis ligt van RET. Een cognitieve techniek bij RET (de semantische precisie) is direct ontleend aan General Semantics.

Albert Ellis heeft tijdens zijn leven een aantal mensen aan zijn instituut kunnen binden die RET hebben uitgebouwd voor verschillende doelgroepen en doeleinden. Zo heeft Maxie Maultsby de RET-inzichten verwerkt tot een lesprogramma in emotioneel gezond leven voor volwassenen (rational behavior training – RBT). Dit lesprogramma wordt via internet als zelfhulpmethode aangeboden en kan dienst doen als wijkgerichte psychologische zelfzorg. De deelnemers onderwijzen elkaar in de belangrijkste RET-inzichten en stimuleren elkaar bij de

Albert Ellis: grondlegger van RET

.

13

toepassing ervan in dagelijkse situaties. Janet Wolfe, die lange tijd levensgezellin was van Ellis, heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de toepassing van RET binnen de vrouwenbeweging. Deze toepassingsvorm mikt expliciet op de vergroting van de sociale en emotionele weerbaarheid bij vrouwen. Ook is een RET-variant ontwikkeld waarbij de inzichten opgenomen zijn in een lesprogramma voor kinderen (rationeel-emotieve educatie – REE). Dit lesprogramma werd gebruikt bij de Living School, een particuliere basisschool die enige jaren onderdeel is geweest van het RET-instituut in New York. Een specifieke variant van RET, rational effectiveness training, is ontwikkeld voor het bedrijfsleven en wordt in Amerika toegepast binnen zogenoemde Employee Assistance Programs.

Albert Ellis heeft tijdens zijn leven geen gelegenheid voorbij laten gaan om zijn RET-boodschap uit te dragen, en is tot aan zijn dood actief geweest met interviews en publicaties. Zijn overlijden op 24 juli 2007 leidde niet tot een schok binnen de kring van cognitieve psychotherapeuten. Toch is met zijn overlijden een zeer markante persoonlijkheid binnen de psychotherapie verloren gegaan.

Ellis was tegelijkertijd een enthousiaste inspirator en criticaster voor zijn beroepsgenoten. Omdat RET zo sterk verweven is met zijn persoon, is onduidelijk hoe ze zich nu verder zonder hem zal ontwikkelen en of ze dezelfde populariteit behoudt die ze aan hem te danken heeft.

14

.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk

Het is inmiddels meer dan 50 jaar geleden dat Albert Ellis het eerste handboek over rationeel-emotieve therapie publiceerde. Sindsdien heeft ret een grote ontwikkeling doorgemaakt en is zij uitgegroeid tot een van de meest gebruikte therapievormen die vandaag de dag wordt toegepast.

Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk is het 10 e deel in de zeer succesvolle serie In de praktijk. In deze serie staan verschillende therapeutische stromingen centraal.

Henk Hermans is klinisch psycholoog, psychotherapeut en heeft een eigen praktijk voor eerstelijnspsychologie, psychotherapie en bedrijfszorg. Hij is een van de initiatiefnemers van de Angstpoli en auteur van diverse zelfhulpboeken gebaseerd op ret, waaronder Ik ben zo moe, Aan de slag!, en Ligt het aan mij? Voor meer informatie zie www.rationeelemotievetherapie.nl.

Rationeel emotieve gedragstherapie in de praktijk

Het boek bevat veel bruikbare oefeningen en behandelprotocollen voor uiteenlopende problemen als angst, depressie en woede. Daarbij heeft Hermans ook speciaal aandacht voor het opbouwen van een therapeutische relatie en het wegnemen van obstakels tijdens de therapie. Dit maakt Rationeel­emotieve gedragstherapie in de praktijk tot het ideale handboek voor therapeuten die samen met hun cliënten blijvende veranderingen willen bewerkstelligen. Door de heldere en toegankelijke stijl is het ook heel bruikbaar voor professionals in opleiding die willen kennismaken met ret.

Henk Hermans

In Rationeel-emotieve gedragstherapie in de praktijk beschrijft Henk Hermans de uitgangspunten van deze bewezen effectieve aanpak. Na een heldere introductie van de basisveronderstellingen is er ruim aandacht voor de praktische implementatie van ret. Aan de hand van uitgebreide casuïstiek laat Hermans zien hoe ret-klachtanalyses en ret-klachtmanagement kunnen worden ingezet en hoe onderliggende irrationele overtuigingen met cognitieve verandertechnieken kunnen worden aangepakt.

Rationeel emotieve gedragstherapie in de praktijk

Een praktische werkwijzer voor professionals Henk Hermans